PODEJŚCIE NARRACYJNE W BADANIU OSOBOWOŚCI
Wykład 5
Psychologia narracyjna
„Życie jest historią”
„Człowiek jest zwierzęciem opowiadającym historie”
„Ludzie tworzą różne historie, żeby nadać swemu życiu spójność i sens”
„Ludzki mózg konstruuje doświadczenia w kategoriach narracyjnych (opowiadań)”
Dwa sposoby myślenia (Bruner)
A. Paradygmatyczne (logiczne) - oparte na związkach przyczynowo-skutkowych
B. Narracyjne - nadawanie osobistego sensu znaczeniom, bez dbałości o prawa logiki; odnosi się do pragnień, potrzeb, celów, intencji
Badanie psychologiczne w podejściu narracyjnym:
Człowiek poprzez narrację interpretuje świat, a zadaniem psychologii narracyjnej jest OPIS tego procesu, ROZUMIENIE i INTERPRETACJA, a nie wyjaśnianie i opis zależności
Zmienne mają charakter jakościowy (znaczenia, wartościowanie, intencje, zmiany interpretacji itp.)
Analiza hermeneutyczna
Autonarracja
polega na wyborze i interpretacji zdarzeń oraz łączeniu ich w całość
ma charakter dialogowy (skierowana jest do kogoś - rzeczywistego lub wyobrażonego)
zawiera elementy prawdy i fikcji; jest procesem twórczym
sytuuje człowieka w czasie, porządkuje życie, nadając mu spójność, cel i sens
ma funkcje motywacyjne - ukierunkowuje zachowanie
pozwala zrozumieć innych i kategoryzować ich jako podobnych lub nie do siebie
szczególnego znaczenia nabiera w adolescencji (tworzenie wizji życia) i w konfrontacji ze śmiercią (tworzenie bilansu życia)
Silvan TOMKINS
(lata 70-te XX w.)
Jednostka jest dramatopisarzem, tworzącym osobisty dramat od najwcześniejszych okresów życia
Scena - pamięć specyficznego zdarzenia, z przynajmniej 1. uczuciem i 1. obiektem (osoby, miejsce, czas, działania, uczucia)
Skrypt - reguły interpretacji scen, umożliwiające łączenie scen w sensowny wzorzec; jest trwały, może być świadomy
Emocjonalne doświadczenia dzieciństwa decydują o nadawaniu znaczeń
Rodzaje skryptów:
SKRYPT typu ZAANGAŻOWANIE - obejmuje pozytywne uczucia, cele i silnie nagradzającą aktywność; brak ambiwalencji i wiara w sukces
SKRYPT typu JĄDROWEGO - źródłem jest scena z ambiwalencją uczuć (od pozytywnych do negatywnych), po czym człowiek gromadzi doświadczenia potwierdzające skrypt
Dan McAdams - teoria tożsamości narracyjnej
HISTORIA ŻYCIA - opowiadanie (autonarracja), w którym podmiot jest głównym bohaterem
TOŻSAMOŚĆ NARRACYJNA (”Mit osobisty”)
Zawiera dominujące motywy i uczucia, obraz siebie i stosunek do innych
Pełni rolę integrującą, niezależnie od tego, ile prawdy zawiera
Wpływa na interpretacje zdarzeń i bieg życia
Dwa główne motywy:
Siły i władzy oraz miłości i intymności, wokół których skupiają się zadania życiowe
Niektóre elementy tożsamości narracyjnej:
TON NARRACYJNY - charakterystyczny klimat emocjonalny
TEMAT historii życia, wyznaczony przez motywację (siły/władzy i intymności/miłości)
GŁÓWNA POSTAĆ historii życia - wyidealizowana personifikacja JA; może zawierać wiele różnych postaci (ról)
SKRYPT GENERATYWNY - troska o przyszłe pokolenia w związku z świadomością śmierci w „połowie życia”
Hubert HERMANS - teoria wartościowania
Osobowość = system znaczeń osobistych
Tworzy się w procesie wartościowania wydarzeń, czyli poprzez:
interpretację (co oznaczają?),
selekcję (na ile są ważne?)
integrację znaczeń (wokół tematu przewodniego)
Powinien być adekwatny do rzeczywistości
Jest dynamiczny (zmienny)
SELF (Ja) - zorganizowany proces wartościowania (oceniania doświadczeń z całego spektrum czasowego i tworzenia z nich całości)
2 motywy podstawowe:
Umacnianie siebie (dążenie do sukcesu, ekspansji, transcendencji i samoobrony)
Pragnienie kontaktu i jedności - (miłość, współzależność, współdziałanie)
6 typów wartościowań:
- siła i jedność (++) - autonomia i sukces (1+)
- jedność i miłość (2+) - agresja i złość (1-)
- niezaspokojona tęsknota (2-) - bezsilność i izolacja (--)
Zagrożenia dla zdrowia:
Nadmierne przywiązanie do wartościowań jednego typu
Przewaga wartościowań z silnymi, negatywnymi uczuciami
Dysocjacje - pomijanie ważnych doświadczeń lub niedostrzeganie związków między nimi
Teoria Dialogowego Ja - Hermans
Działalność psychiczna człowieka ma charakter dialogowy
JA wielogłosowe - wielość punktów widzenia obecnych w JA. Ja przemieszcza się między nimi, obdarzając je głosem
JA dialogowe - relacja dialogu między wewnętrznymi głosami (i pozycjami na zewnątrz)
Funkcje dialogowego JA:
Wielość punktów widzenia umożliwia wieloaspektowe poznanie świata
Konstruowanie tożsamości, integracja
Rozwiązywanie konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych
Empatia
Bilans życiowy i przewartościowania
Zagrożenia zdrowia
JA zdominowane przez 1 głos - 1 punkt widzenia
JA złożone z wielu sprzecznych głosów nie pozwala na spójne funkcjonowanie
Literatura zalecana
Trzebiński (red.) 2002: Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk: GWP
4