Aktywność alkoholowych antyseptyków skóry rąk

background image

Nowiny Lekarskie 2001, 70, Supl. II, 145 – 152

JOANNA ANDRASZYK, KAMILLA BOROWIEC

AKTYWNO

ALKOHOLOWYCH ANTYSEPTYKÓW SKÓRY R K

WOBEC OPORNYCH NA ANTYBIOTYKI GRONKOWCÓW

I PAŁECZEK GRAM-UJEMNYCH

Katedra i Zakład Bakteriologii Farmaceutycznej

Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Kierownik: prof. dr hab. med. Zygmunt Muszy ski

Opiekun: dr n. przyr. Ilona Mirska

Streszczenie

SŁOWA KLUCZOWE: antyseptyka, zaka enia szpitalne, oporno bakterii na antybiotyki

i antyseptyki

W ród ziarenkowców Gram-dodatnich najwi kszy problem w zwalczaniu zaka e szpi-

talnych stanowi metycylinooporne

Staphylococcus aureus

(MRSA). Spo ród pałeczek

Gram-ujemnych najcz stsz przyczyn infekcji szpitalnych s wielooporne pałeczki

z rodziny

Enterobacteriacae

i

Pseudomonas aeruginosa

. Dlatego przebadano aktywno

bakteriobójcz trzech, ró ni cych si składem alkoholowych preparatów, wobec klinicz-

nych przedstawicieli wy ej wymienionych bakterii. Stwierdzono, e rodek na bazie eta-

nolu wykazuje znacznie słabsze działanie wobec MRSA ni pozostałe preparaty (na

bazie mieszaniny propanoli z i bez dodatku chlorheksydyny). Natomiast wobec pałeczek

Gram-ujemnych działa tylko nieco słabiej.

EFFECTIVENESS OF ALKOHOL HAND ANTISEPTICS

TO ANTIBIOTICS RESISTANT STAPHYLOCOCCI

AND GRAM-NEGATIVE BACTERIA

Summary

KEY WORDS: antiseptic, nosocomial infections, resistance of bacteria to antibiotics

and antiseptics

Among Gram-positive bacteria the biggest problem in fighting against nosocomial infec-

tions are methicillin-resistant

Staphylococcus aureus

(MRSA). Among Gram-negative

bacteria the most often case of infections are multiresistant bacteria from

Enterobacteria-

cae

and

Pseudomonas aeruginosa

. That’s why antymicrobial activity of three prepara-

tions of alkohols, distinguish from each other composition, was tested to aforementioned

bacteria. Confirmed that

preparation with ethanol as a base is much poorer at antymicro-

bial activity to MRSA strains than other preparations (combination of propanols with or

without small amount of chlorhexidine). However a little poorer activity is to Gram-

negative bacteria.

Wst p

Zaka enia szpitalne s przyczyn mierci wielu pacjentów oraz znacz-

nie zwi kszaj koszty leczenia zaka onego chorego, gdy wi

si one

z przedłu on antybiotykoterapi i rekonwalescencj , a tak e odszkodo-

waniami wypłacanymi w przypadku zaistnienia tego typu zaka enia.

background image

J. Andraszyk, K. Borowiec

146

Du y problem stanowi infekcje szpitalne wywołane przez szczepy

o wielorakiej oporno ci na antybiotyki, których leczenie jest trudne ze

wzgl du na ograniczone mo liwo ci terapeutyczne. W ród ziarenkowców

Gram-dodatnich główny problem stanowi metycylinooporne gronkowce

złociste, których cz sto wyst powania w polskich szpitalach jest wyso-

ka (ok. 20%) [1]. W ród pałeczek Gram-ujemnych najgro niejsze s pa-

łeczki z rodziny

Enterobacteriacae

, wytwarzaj ce enzymy o rozszerzo-

nym spektrum substratowym (ES

β

L) oraz wielooporne szczepy

Pseudo-

monas aeruginosa

, a tak e

Acinetobacter baumanii

[7].

Walka z zaka eniami szpitalnymi wymaga zintegrowania wielu dzia-

ła , takich jak: wła ciwa dezynfekcja i sterylizacja sprz tu medycznego,

mo liwo izolacji pacjentów, wprowadzanie programów kontroli zaka e

szpitalnych i kontroli polityki antybiotykowej, a tak e prostej i cz sto nie-

docenianej czynno ci jak jest mycie r k. Szerzeniu si zaka e szpital-

nych sprzyja w znacznym stopniu ignorowanie lub nieprawidłowe jej wy-

konywanie.

Cel pracy

Celem tej pracy było znalezienie odpowiedzi na pytanie: jak skutecz-

ne s wobec patogenów szpitalnych alkoholowe antyseptyki stosowane

do dezynfekcji skóry r k ?

Materiały i metoda

Do bada u yto 18 antybiotykoopornych klinicznych szczepów bakte-

rii; 9 gronkowców metycylinoopornych (MRSA) oraz 9 pałeczek Gram-

ujemnych (

Enterobacter spp.,

Acinetobacter spp.

,

Pseudomonas aerugi-

nosa

), wymienionych w tabeli 1.

Tab. 1. Charakterystyka szczepów bakterii u ytych do bada

Bakterie

Liczba

szcze-

pów

N

0

(cfu/ml)

Materiał kliniczny

Wzór oporno ci na

antybiotyki

S. aureus (MRSA

)

9

1,0-3,0 x 10

7

Krew, ropa, plwocina

wszystkie betalak-

tamy, klindamycy-

na, MLS

Enterobacter spp.

3

1,9-3,0 x 10

7

Krew, rana, mocz

ESBL(+): penicyli-

ny, cefalosporyny

I-III, monobaktamy

Acinetobacter spp.

2

2,4-3,0 x 10

7

Cewnik,

płyn mózg.-rdz.

ESBL(+): jak wy ej

Pseudomonas

aeruginosa

4

1,3-2,2 x 10

7

Rurka tracheostomij-

na, rana oparzeniowa AmpC(+): jak wy ej

cfu – ang. colony forming unit (jednostek tworz cych kolonie).

background image

Aktywno alkoholowych antyseptyków skóry r k ...

147

Przebadano trzy handlowe preparaty do higienicznej i chirurgicznej

dezynfekcji r k, ró ni ce si składem substancji czynnych (tab. 2): I Eta-

proben (etanol 52%, 2-propanol 10%), II Manopronto (2-propanol 36%,

1-propanol 28%), III Biotensid (2-propanol 30%, 1-propanol 25%, diglu-

konian chlorheksydyny 0,5%). Zostały one wpisane przez Instytut Leków

do Rejestru rodków Farmaceutycznych i Materiałów Medycznych.

Tab. 2. Antyseptyki u yte do bada

Antyseptyk Skład substancji czynnych w %

Nazwa handlowa ( producent)

I

etanol 52%, 2-propanol 10%

Etaproben (Septoma)

II

2-propanol 36%, 1-propanol 28%

Manopronto (Arcana)

III

2-propanol 30%, 1-propanol 25%,

diglukonian chlorheksydyny 0,5%

Biotensid (Arcana)

Badano ich aktywno przeciwbakteryjn nie rozcie czaj c i rozcie -

czaj c 1:1. W badaniach zastosowano ilo ciowy test zawiesinowy wg

normy europejskiej EN 12054:1998 [2]. Celem badania było okre lenie

stopnia redukcji liczby bakterii wprowadzonych do roztworu antyseptyku.

Zgodnie z wymaganiami normy, preparat antyseptyczny, alkoholowy lub

inny stosowany do wcierania w skór r k (tzw. „handrub”), który wykazu-

je aktywno bakteriobójcz powinien spowodowa w warunkach do-

wiadczenia redukcj co najmniej 10

5

liczby bakterii. Współczynniki re-

dukcji wyra one w skali logarytmicznej obliczano wg wzoru:

log RF = log N

0

– log N

a

gdzie:

N

0

– pocz tkowa liczba bakterii u yta do bada

N

a

– liczba bakterii, które prze yły działanie antyseptyku

Badanie wykonano wg schematu na ryc. 1.

W celu uwiarygodnienia zastosowanej w pracy metody przeprowa-

dzono, zgodnie z norm CEN, walidacj wybranych warunków ekspery-

mentalnych: walidacj nietoksyczno ci inaktywatora i rozcie czalnika

oraz walidacj skuteczno ci inaktywacji. Testy walidacyjne wykonano dla

ka dego z u ytych w badaniach szczepów i preparatów antyseptycznych.

Analiz statystyczn wyników wykonano t-testem dla niesparowanych

danych wg programu GraphPad InStat tm.

background image

J. Andraszyk, K. Borowiec

148

P przyjmuje warto ci od 0,0 do 1,0, gdy liczba ta okre la prawdopo-

dobie stwo. P poni ej warto ci 0,05 (p < 0,05) wiadczy o ró nicy istot-

nej statystycznie (IS), natomiast warto p zawarta pomi dzy warto ci

0,05 a 1,0 oznacza, e ró nice nie s istotne statystycznie (NS).

Ryc. 1. Schemat badania aktywno ci bakteriobójczej antyseptyków ilo ciow metod

zawiesinow .

Wyniki

W tabelach 3 - 5 przedstawiono działanie badanych w pracy trzech

alkoholowych antyseptyków wobec antybiotykoopornych szpitalnych

szczepów gronkowców i pałeczek Gram-ujemnych. Bakterie o pocz tko-

wej liczbie N

0

poddawano przez 60 s działaniu preparatów nierozcie -

czonych i rozcie czonych (1:1). Badanie rozcie czonych antyseptyków

miało w warunkach

in vitro

symulowa sytuacje, w których preparaty sto-

suje si na r ce wilgotne lub mokre (spocone, zanieczyszczone płynami).

N

0

czas kontaktu 60 s

1 ml zawiesiny testowej N (1-3 x 10

8

cfu/ml)

9 ml

Woda jałowa

Inaktywator

Badany preparat

1 ml

1 ml

8 ml

1 ml

1 ml

Inkubacja 60 s/20

°

C

15 ml TSA

background image

Aktywno alkoholowych antyseptyków skóry r k ...

149

Tab. 3. Porównanie aktywno ci bakteriobójczej 3 antyseptyków wobec gronkowców me-

tycylinoopornych (MRSA)

Wska nik log RF

Antyseptyk

(substancje czynne)

Nierozcie czony Rozcie czony 1:1

P

I

(etanol)

6,35

±

0,06*

3,88 ± 0,06*

< 0,01 IS

II

(2-propanol, 1-propanol )

6,35

±

0,06*

6,35

±

0,06*

n.a.

III

(2-propanol, 1-propanol, digluko-

nian chlorheksydyny)

6,35

±

0,06*

6,35 ± 0,06*

n.a

n.a. – niedost pny analizie statystycznej

* nie wykryto ywych bakterii po działaniu antyseptyku; warto log RF zale y od warto ci

N

0

i czuło ci metody

IS – ró nice statystycznie znamienne (dla n = 9, p < 0,05 )

Z tabeli 3. wynika, e ka dy z trzech preparatów, niezale nie od skła-

du substancji czynnych, zastosowany w postaci nierozcie czonej nisz-

czył gronkowce metycylinooporne. Stopie redukcji liczby MRSA był

wy szy od 10

5

(log RF = 6,35

±

0,06), co oznacza według kryteriów za-

stosowanej normy działanie bakteriobójcze. Preparaty zawieraj ce w

swym składzie mieszanin 1-propanolu i 2-propanolu, zarówno bez (II)

jak i z chlorheksydyn (III), stosowane w rozcie czeniu 1:1 nadal działały

bakteriobójczo, powoduj c redukcj inokulum bakteryjnego (log RF =

6,35

±

0,06) w stopniu nie mniejszym ni w postaci nierozcie czonej.

Natomiast preparat I, zawieraj cy etanol jako główn substancj czynn ,

stosowany w rozcie czeniu, powodował znamiennie ni sz redukcj

liczby gronkowców (log RF = 3,88

±

0,06; p < 0,01). Jego działanie prze-

yło około 10

3

cfu/ml.

Z tabeli 4. wynika, e wszystkie badane preparaty, zarówno nieroz-

cie czone jak i rozcie czone 1:1, wykazuj wobec pałeczek Gram-

ujemnych działanie bakteriobójcze (log RF > 5). O ile jednak preparaty II

i III w obu warunkach badania niszczyły pałeczki Gram-ujemne, to prepa-

rat I w rozcie czeniu 1:1 powodował wykrywalnie ni sz redukcj bakterii

(log RF = 5,88

±

0,3), chocia ró nice nie były znamienne statystycznie

(p > 0,05).

background image

J. Andraszyk, K. Borowiec

150

Tab. 4. Porównanie aktywno ci bakteriobójczej 3 antyseptyków wobec antybiotykoopor-

nych szczepów pałeczek Gram-ujemnych

Wska nik log RF

Antyseptyk

(substancje czynne)

Nierozcie czony Rozcie czony 1:1

P

I

(etanol)

6,32

±

0,04*

5,88

±

0,3

0,18 NS

II

(2-propanol, 1-propanol )

6,32

±

0,04*

6,32

±

0,04*

n.a.

III

(2-propanol, 1-propanol, digluko-

nian chlorheksydyny)

6,32

±

0,04*

6,32

±

0,04*

n.a.

n.a. – niedost pny analizie statystycznej

* nie wykryto ywych bakterii po działaniu antyseptyku; warto log RF zale y od warto-

ci N

0

i czuło ci metody

NS – ró nice nieistotne statystycznie (n = 9, p > 0,05)

Tab. 5. Porównanie wra liwo ci gronkowców metycylinoopornych (MRSA) i antybiotyko-

opornych pałeczek Gram-ujemnych na działanie badanych antyseptyków

Wska nik log RF

Antyseptyk
(substancje czynne)

Rozcie czenie

MRSA

Pałeczki

Gram (-)

P

Rozcie czenie 6,35

±

0,06* 6,32

±

0,04*

n.a.

I
(etanol)

1:1

3,88

±

0,06* 5,88

±

0,3*

< 0,01 IS

Rozcie czenie 6,35

±

0,06* 6,32

±

0,04*

n.a.

II
(2-propanol, 1-propanol)

1:1

6,35

±

0,06* 6,32

±

0,04*

n.a.

Rozcie czenie 6,35

±

0,06* 6,32

±

0,04*

n.a.

III
(2-propanol, 1-propanol,

diglukonian chlorheksydyny)

1:1

6,35

±

0,06* 6,32

±

0,04*

n.a.

n.a. – niedost pny analizie statystycznej

* nie wykryto ywych bakterii po działaniu antyseptyku; warto log RF zale y od warto ci

N

0

i czuło ci metody

IS – ró nice statystycznie znamienne (test n = 9, p < 0,05

W tabeli 5. porównano aktywno badanych preparatów wobec gron-

kowców i pałeczek Gram-ujemnych. Ka dy z preparatów stosowany

w postaci nierozcie czonej niszczył wszystkie wprowadzone bakterie

(N

0

) niezale nie od ich rodzaju (log RF > 6). Niewielkie ró nice warto ci

log RF przedstawione w tabeli wynikaj z ró nej g sto ci zawiesin bakte-

ryjnych u ytych do bada , a nie z ró nicy aktywno ci bakteriobójczej

antyseptyków. Dlatego wyniki tych bada nie mogły by ocenione staty-

background image

Aktywno alkoholowych antyseptyków skóry r k ...

151

stycznie. Znacz co wi ksze ró nice aktywno ci przeciwbakteryjnej zano-

towano natomiast dla preparatu I (rozc. 1:1). Analiza statystyczna wyni-

ków wykazała, e współczynniki redukcji obliczone dla MRSA (log RF =

3,88 ± 0,06) były znamiennie ni sze (p < 0.01) ni współczynniki redukcji

obliczone dla pałeczek Gram-ujemnych (log RF = 5,88 ± 0,3).

Dyskusja

Alkoholowe antyseptyki skóry r k nale do rodków o silnym i szyb-

kim działaniu. Preparaty te w badaniach laboratoryjnych wykonanych

w celu uzyskania rejestracji musz odpowiada wymaganiom normy eu-

ropejskiej EN 12054:1998 [2]. Według normy, powinny one wykazywa

działanie bakteriobójcze wobec standardowych szczepów bakterii, co

oznacza redukcj wprowadzonej do preparatu liczby bakterii (N

0

) co

najmniej 10

5

. Przedstawione wyniki bada wskazuj , e wszystkie trzy

preparaty stosowane bez rozcie czenia spełniały powy sze kryterium,

tak e wobec szpitalnych szczepów bakterii w wysokim stopniu opornych

na antybiotyki (metycylinooporne gronkowce, pałeczki

Enterobacteriaceae

i

Pseudomonadaceae

) (RF > 10

6

). Badanie preparatów nierozcie czo-

nych nie pozwala jednak na porównanie aktywno ci wyselekcjonowa-

nych preparatów o działaniu bakteriobójczym, a wi c nie wskazuje, który

z nich mo e by bardziej lub mniej skuteczny w warunkach praktycznego

stosowania. A przecie podczas dezynfekcji skóry r k, nie zawsze z winy

pracowników, dochodzi do sytuacji, gdy na r ce mokre i brudne (np. nie

wytarte do sucha po myciu, spocone lub oblane ró nymi płynami) nanosi

si mniejsz porcj preparatu lub krótszy jest czas dezynfekcji ni prze-

widuje producent. Dlatego u ytkownik powinien zna zakres tolerancji

antyseptyku na zmiany warunków w jakich jest stosowany. Wyniki bada

wskazuj , e antyseptyki opracowane głównie na bazie 1-propanolu i 2-

propanolu wykazuj du tolerancj na rozcie czenie, nadal wykazuj c

działanie bakteriobójcze (RF > 10

6

). Natomiast preparaty, których główn

substancj czynn jest etanol nie wykazuj tolerancji na rozcie czenie, a

ich aktywno przeciwbakteryjna ulega znacznemu obni eniu (RF = 10

3

).

Liczne doniesienia w pi miennictwie z ostatnich lat wskazuj na bar-

dzo szybko narastaj c oporno drobnoustrojów nie tylko na antybioty-

ki, ale równie na stosowane rodki dezynfekcyjne. Mi dzy innymi

stwierdzono, e szczepy kliniczne, zwłaszcza MRSA s bardziej oporne

na IV-rz dowe zwi zki amoniowe i chlorheksydyn [4, 8]. U

gronkowców

wykryto białka qacA i qacB, które działaj na zasadzie pompy błonowej,

zale ne od pompy protonowej (PMF). Pompa ta aktywnie usuwa rodki

dezynfekcyjne z wn trza komórki [4, 5, 6]. Podobne białka (qacE i qa-

cE1) wyst puj w ród pałeczek Gram-ujemnych. Lecz jak wynika z pracy

Kückena i wsp. [3] nie zawsze szczepy pałeczek posiadaj ce te białka s

background image

J. Andraszyk, K. Borowiec

152

bardziej oporne ni szczepy bez białek. Wyniki bada własnych wskazuj

na istnienie ró nic we wra liwo ci ró nych rodzajów bakterii na działanie

antyseptyków alkoholowych. W rozcie czonym preparacie opracowanym

na bazie etanolu prze ywały pałeczki Gram-ujemne ( rednio >10) oraz

gronkowce metycylinooporne (> 1000). Oznacza to, e w warunkach

praktycznych, w przypadku popełnienia bł du podczas dezynfekcji skóry

r k przez personel medyczny (np. niedokładne wysuszenie przed nało-

eniem preparatu) istnieje zwi kszone ryzyko przeniesienia patogenów

na innego pacjenta.

Wnioski

1. Alkoholowe antyseptyki na bazie 1-propanolu, 2-propanolu i etanolu

w warunkach laboratoryjnych zdefiniowanych przez norm europej-

sk (EN 12054:1998) w czasie 1 minuty działaj bakteriobójczo wo-

bec klinicznych szczepów opornych na antybiotyki gronkowców i pa-

łeczek Gram-ujemnych.

2. Antyseptyki zawieraj ce etanol jako główn substancj czynn , nie

wykazuj tolerancji na rozcie czenie w odró nieniu od antyseptyków

zawieraj cych w swym składzie mieszanin 1-propanolu i 2-propa-

nolu, co wskazuje na mo liw ich nieskuteczno w warunkach prak-

tycznego zastosowania.

3. Metycylinooporne szczepy gronkowców z gatunku

Staphylococcus

aureus

(MRSA) wykazuj ni sz wra liwo na alkoholowe antysep-

tyki na bazie etanolu w porównaniu do antybiotykoopornych szcze-

pów pałeczek Gram-ujemnych.

Pi miennictwo

1. Dzier anowska D., Jelijaszewicz J.: Zaka enia szpitalne, 1999, Wydawnictwo

α

-medica press, Bielsko-Biała. – 2. European Committee for Standarization (CEN):

Quantitative suspension test for the evaluation of bactericidal activity of products for

higienic and surgical handrub and handwash used in human medicine. Test method and

requirements (phase 2/step 1), 1998. – 3. Kücken D. et al.: FEMS Microbiol. Lett., 2000,

183, 95. – 4. McDonnel G., Russel A.D.: Clin. Microbiol. Rev.,1999, 12, 147. – 5. Młynar-

czyk G.: Przegl d Epidemiologiczny, 2000, 1, 54, 22-23. – 6. Noguchi N. et al.: FEMS

Microbiol. Lett., 1999, 172, 247. – 7. Samet A.: Przegl d Epidemiologiczny, 2000, 1, 54,

34. – 8. Stefa ska J.: Mikrobiologia Medycyna, 2000, 1 (22), 17-23.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
higiena, ochrona skory rak
Jak pozbyć się zwiotczenie skóry rąk i nóg środków ludowej i ćwiczeń
Rak skóry, Studia - materiały, Patofizjologia, Prelekcje
9 Aktywnosc elektryczna skory
Substancje aktywne w pielęgnacja skóry łojotokowej, kurs kosmetyczny, kosmetologia, składniki aktywn
SKUTECZNOŚĆ I?ZPIECZEŃSTWO W PIELĘGNACJI RĄK I SKÓRY
Rak skóry
(A25) Rak Skory Amazonska Czarna Masc Tropikalna
Rak skory
Hebrajski rak poznawczy Jak zostać antysemitą albo piachem w oczy gojów
Antyseptyka w higienie szpitalnej skutki zbyt rzadkiego mycia rąk
(A26) Rak Skory Olejki
(A27) Rak Skory i Witamina C
Cukier, Alkohol, Papierosy, Nadwaga, Sepsa, Rak, a Dieta i Zdrowie 2
Rak skóry
Opisz zabieg pielęgnacyjny dla skóry naczyniowej uwzględniając potrzeby skóry, wymień składniki akty

więcej podobnych podstron