ANTYSEPTYKA W HIGIENIE SZPITALNEJ

ANTISEPSIS IN HOSPITAL HYGIENE

Streszczenie

W poniższym artykule podjęto próbę przedstawienia zagadnień związanych z antyseptyką, ograniczając ją do podstawowych, codziennych czynności towarzyszących wielu procedurom w relacjach pacjent- pracownik ochrony zdrowia. Szczególną uwagę zwrócono na higieniczne i chirurgiczne mycie rąk. Poruszono też zagadnienia antyseptyki profilaktycznej i terapeutycznej. Omówiono cechy charakteryzujące preparaty do odkażania skóry i błon śluzowych. Zwrócono również uwagę na konieczność zarządzania ryzykiem, jakie może towarzyszyć procesom mycia rąk.

Słowa kluczowe

antyseptyka → higieniczne mycie rąk → higieniczne mycie i dezynfekcja rąk → chirurgiczne mycie i dezynfekcja rąk → zarządzanie ryzykiem

Summary

In the article published below the author tries to present the issues concerning antisepsis, limiting it todaily activities that are connected with procedures in the relation of patient - heath care representative. Special attention was devoted to hygienic and surgical hand washing. The article mentions also the issues

that refer to preventive and therapeutic antisepsis. Characteristics of specimens for skin and mucosal membrane disinfection were also discussed in this publication. Attention was drawn to the necessity of risk management which

could accompany the process of hand washing.

Key words

antisepsis  hygienic hand washing  hygienic hand washing and disinfection  surgical hand washing and disinfection risk management

Działania antyseptyczne to działania odkażające, prowadzące do znacznej redukcji mikroorganizmów chorobotwórczych oraz do zahamowania rozmnażania się patogenów. Prekursorem poglądów związanych z antyseptyką był Semmelweis, węgierski lekarz położnik, który jako pierwszy zalecał mycie i odkażanie rąk. Dzięki swemu uporowi udowodnił, że stosując jego wskazania wyraźnie zmniejszyło się występowanie gorączki połogowej. Dzisiaj, kiedy wydawałoby się rzeczą zupełnie oczywistą, że utrzymywanie higieny rąk jest czynnością naturalną i nawykiem, szczególnie w sytuacji pojawiających się zakażeń szpitalnych, niestety po raz kolejny na przestrzeni rozwoju medycyny, jesteśmy zmuszeni podkreślać rolę czystych rąk w prewencji przenoszenia skażeń.

Zbyt często obserwuje się zachowania świadczące o nieumiejętnym higienicznym myciu rąk. Ponadto wykonując codzienne czynności, wiele osób zapomina o utrzymaniu stałego higienicznego poziomu czystości rąk, podejmując szereg kolejno następujących po sobie zadań diagnostycznych i leczniczo-pielęgnacyjnych. W realiach szpitala zabiegi antyseptyczne pozostają na porządku dziennym. Zmierzają one do znaczącej redukcji liczby mikroorganizmów chorobotwórczych. Stosując preparaty do odkażania, w wyniku aplikacji miejscowej osiągamy konieczne biobójcze stężenie.

W działaniach antyseptycznych możemy wyróżnić:

1. a. profilaktyczną

- przeprowadzaną przed czynnościami diagnostycznymi, zabiegami operacyjnymi, zabiegami pielęgniarskimi i położniczymi. Wyróżniamy w niej działania krótko- i długofalowe.

2. a. terapeutyczną

- odnoszącą się do leczenia miejscowych zakażeń.

W tym przypadku jest ona skierowana na skórę i błony śluzowe. Preparaty posiadające określone spektrum mikrobójczości, wykazują pewne różnice w charakterystyce swych wartości. Wyznacznikiem różnic cechujących poszczególne preparaty jest miejsce ich stosowania.

Dlatego środki używane do odkażania skóry, muszą posiadać odmienne wartości w porównaniu ze środkami przeznaczonymi do odkażania błon śluzowych. W poniższym wywodzie spróbuję owe różnice wykazać.

Cechy środków do odkażania skóry:

- szybkie działanie,

- długotrwały efekt (działanie przedłużone i remanentne),

- szerokie spektrum działania,

- dobra tolerancja,

- preparaty wolne od przetrwalników,

- posiadane barwniki łatwe do usunięcia ze skóry i bielizny.

Czas działania preparatu w zależności od zastosowania powinien mieścić się między 1-2,5 min.

Cechy preparatów do odkażania błon śluzowych:

- szerokie spektrum,

- szybkie działanie,

- skuteczność w przypadku obciążeń organicznych,

- skuteczność w przypadku rozcieńczenia fizjologicznego,

- brak zmian w mikroflorze fizjologicznej poprzez zmianę pH środowiska,

- brak tworzenia reakcji opornościowych,

- dobra tolerancja miejscowa,

- nieznaczna tendencja do resorpcji,

- brak właściwości mutagennych, teratogennych oraz karcinogennych.

Cóż jednak warte będą choćby najbardziej wyszukane preparaty antyseptyczne wobec nieprzestrzegania pewnych zasad towarzyszących myciu i dezynfekcji rąk. Zasady te w przypadku chirurgicznego mycia i dezynfekcji rąk przedstawiają się w sposób opisany poniżej.

Celem tych zabiegów jest likwidacja flory przejściowej i stałej rąk oraz utrzymanie przez okres 2 godz. niskiego poziomu drobnoustrojów.

Opracowane techniki wskazują kierunek kolejnych czynności, które bezwarunkowo muszą być spełnione A oto i one:

- stosujemy standardową procedurę mycia,

- wydłużamy ją do 5 min.,

- pierwsze mycie obejmuje dłonie, przeguby i przedramiona,

- drugie mycie ogranicza się do dłoni, przegubów i połowy przedramion,

- po umyciu wycieramy ręce jałowym ręcznikiem, poczynając od dłoni i kończąc na łokciach, nie stanowi błędu wytarcie ich nie jałowym, lecz czystym ręcznikiem,

- używamy szczotki jałowe tylko do czyszczenia paznokci,

- pomiędzy zabiegami bez ponownego mycia używamy alkohol,

- antyseptyk powinien charakteryzować się przedłużonym działaniem bakteriobójczym i bakteriostatycznym,

- ręce po przetarciu alkoholem muszą pozostawać mokre aż do samoistnego wyschnięcia, ( czynność powtarzamy dwukrotnie)

- dezynfekcja rąk powinna trwać przez co najmniej 3 minuty.

Wskazaniem do chirurgicznego mycia rąk będą:

- zabiegi operacyjne,

- nakłucia i punkcje stawów i jam ciała,

- ekstrakcje zębów,

- zabiegi w okulistyce,

- zakładanie wkłuć centralnych,

- zabiegi laryngologiczne,

- zaleca się aby anestezjolog i pielęgniarka anestezjologiczna również umyli chirurgicznie ręce.

Jak już wcześniej wspomniałem, codzienne czynności wykonywane w ramach zlecanych i zaplanowanych procedur szpitalnych, wymagają od nas przede wszystkim stosowania podstawowych zasad higieny, w tym higieny rąk. W „brudnych” rękach należy upatrywać wiele zagrożeń. Mogą one być rezerwuarem swoistej szpitalnej flory bakteryjnej, mogą też transmitować istniejące w środowisku skażenia.

Dlatego też najwięcej uwagi musimy poświęcać wpajaniu zasad i budowaniu nawyków higienicznego mycia rąk, które za cel stawia sobie usunięcie ze skóry od 90-99% flory bakteryjnej. W tym miejscu odwołam się do dwóch obowiązujących norm PN- EN 1499 - Higieniczne mycie rąk oraz PN-EN 1500 - Higieniczna dezynfekcja rąk metodą wcierania środka dezynfekcyjnego.

Higieniczne mycie rąk wg Ayliffe`a zakłada pewne kryteria pozwalające uzyskać pozytywny efekt mycia. Kierując się nimi należy:

- z rąk usunąć biżuterię,

- paznokcie krótko przyciąć, pozbawić je lakieru i tipsów,

- uszkodzenia skóry pokryć wodoodpornym opatrunkiem,

- nanosić odpowiednią ilość środka myjącego (4-5ml),

- stosować 15-30 sekund. czas nanoszenia środka i płukania,

- myć 60 s. i płukać 15 s.,

- stosować mydła płynne o pH 5,5 w jednorazowych opakowaniach,

- osuszać ręce ręcznikami jednorazowymi lub w wybranych miejscach szpitala, suszarkami elektrycznymi.

W ramach powszechnie stosowanego higienicznego mycia rąk często zachodzi konieczność łączenia mycia z dezynfekcją. Używane w tym celu preparaty, pozwalają uzyskać co najmniej 1000- krotną redukcję drobnoustrojów, po 1. min. ekspozycji. Zachodzi wiele rodzajów sytuacji, wymagających stosowania dezynfekcji rąk. Wymienię tylko te z nich, które uważane są za priorytetowe, z racji konieczności zachowania szczególnych warunków higienicznych.

Grupę tych sytuacji stanowią :

- ogniska epidemicznych,

- przed i po pielęgnacji chorego

- przed i po kontakcie z cewnikami naczyniowymi, moczowymi i z raną chorego,

- po kontakcie z krwią i płynami ustrojowymi,

- w przypadku prawdopodobieństwa zetknięcia się z drobnoustrojami chorobotwórczymi,

- przed karmieniem chorych izolowanych,

- przed pakowaniem wyrobów medycznych do sterylizacji,

- przed pracą ze sprzętem sterylnym,

- przed założeniem rękawic i po ich zdjęciu,

- przed przystąpieniem do pracy w kuchni mlecznej,

- przed podjęciem pracy w oddziałach neonatologii.

Zanim przystąpimy do wykonania zadań w wybranych sytuacjach, mamy obowiązek higienicznego umycia rąk wraz z dezynfekcją. Środek dezynfekcyjny zawsze stosujemy na ręce suche. Nanosimy ok. 3ml preparatu i pozostawiamy ręce wilgotne przez okres 30-60s. Daną czynność powtarzamy 5 razy.

Omawiając zagadnienia związane z utrzymaniem higieny rąk, nie wolno zapominać o równie ważnej procedurze jaką jest przygotowanie skóry do zabiegu. Przygotowując skórę do przerwania jej ciągłości należy rozważyć sposób oczyszczania. Jest on zależny od rodzaju przewidywanej procedury. Ogólnie rzecz ujmując, podstawowym warunkiem uzyskania czystości skóry jest stosowanie mydła i wody. Przy czym mydło powinno posiadać pH zbliżone do fizjologicznej kwasowości skóry. W przypadku przygotowywania pacjenta do zabiegu operacyjnego należy przyjąć poniższe zasady, gwarantujące znaczne ograniczenie występowania powikłań pooperacyjnych. Owe zasady możemy ująć w praktyczny zapis:

- skórę oczyścić z brudu, zanieczyszczeń organicznych,

- skórę nieuszkodzoną zmyć mydłem pod bieżącą wodą,

- skórę uszkodzoną zmywać sterylnym roztworem soli fizjologicznej lub innym preparatem wodnym o właściwościach biobójczych,

- kąpiel i mycie przedoperacyjne preparatem antyseptycznym wysoce zmniejsza ryzyko zakażenia miejsca operowanego, szczególnie zalecane w przypadku zabiegów ortopedycznych, kardiochirurgicznych i transplantacyjnych,

- owłosienie usuwamy za zgodą pacjenta krótko przed zabiegiem i przy użyciu osobistej golarki.

Na zakończenie chciałbym jeszcze kilka zdań poświęcić zagadnieniu związanemu z zarządzaniem ryzykiem. Ryzyko stanowi nieodłączny element naszej pracy. Uświadamiając sobie istniejące zagrożenia, będziemy mogli im łatwo przeciwdziałać lub szybko je eliminować.

Zarządzanie ryzykiem we wszystkich procesach higienicznych zachowań, pozwala na utworzenie otwartego katalogu występujących błędów:

- zbyt rzadkie mycie rąk,

- niedokładne mycie,

- zbyt krótki czas mycia,

- uszkodzone skórki wałów paznokciowych,

- brak bezkontaktowych kranów,

- nie przestrzeganie mycia i dezynfekcji pojemników na mydło płynne,

- używanie ręczników wielokrotnego użycia,

- niedokładne osuszanie rąk przed ich dezynfekcją,

- źle przeprowadzona dezynfekcja rąk,

- zakładanie rękawic na wilgotne dłonie,

- przystępowanie do pracy z czynnymi stanami zapalnymi rąk.

Autor

Waldemar Olszak

---