HIGIENA SZPITALNA

Sterylizacja (wyjałowienie) – polega na zniszczeniu w wyjaławianym materiale wszystkich drobnoustrojów łącznie z ich formami przetrwalnikowymi i zarodnikowymi

Dezynfekcja – proces, w wyniku którego zostają zniszczone lub usunięte wegetatywne formy drobnoustrojów

Czynniki wyjaławiające:

• Fizyczne:

  • Gorąca nasycona para woda pod ciśnieniem (autoklawy)

  • Suche gorące powietrze

  • Filtracja (sączenie)

  • Niszczenie przez spalanie

  • Inne (tyndalizacja, promieniowanie jonizujące)

• Chemiczne

  • Tlenek etylenu

  • Aldehydy (aldehyd glutarowy i mrówkowy)

  • Woda utleniona i glukonian chlorheksydyny (w wysokim stężeniu mają działanie sterylizujące)

• Inne

  • Sterylizacja radiacyjna (stosuje się promieniowanie alfa lub beta. Metoda opłacalna w warunkach przemysłowych, np. zakłady farmaceutyczne)

  • Ultradźwięki (stosowane jako czynnik wspomagający czyszczenie narzędzi chirurgicznych przed ich sterylizacją w tzw. zmywarkach ultradźwiękowych. Chodzi głównie o usunięcie białka ludzkiego z ostrzy, zamków, narzędzi, ponieważ pod wpływem ultradźwięków łatwiej się ono odkleja)

Parametry sterylizacji:

• Suchym gorącym powietrzem:

  • 140^oC przez 180minut

  • 160^oC przez 120minut

  • 180^oC przez 60minut

• W autoklawie:

  • 121^oC przez 15minut pod ciśnieniem 1atmofery – sterylizacja suchym gorącym powietrzem nadaje się tylko do wyjaławiania przedmiotów i materiałów odpornych na długotrwałe działanie wysokiej temperatury

Warunki sterylizacji termicznej w autoklawach:

• Przedmioty przeznaczone do sterylizacji muszą być:

  • Idealnie czyste

  • Odpowiednio opakowane

  • Ułożone w sposób luźny w kontenerze do sterylizacji – aby czynnik sterylizujący miał swobodny dostęp do każdego przedmiotu

• Opakowanie musi chronić zawartość w sposób umożliwiający posługiwanie się nim bez obawy łatwego uszkodzenia i jednocześnie łatwo pozwalający na dostęp czynnika sterylizującego

• Na opakowaniu powinna widnieć data przeprowadzenia sterylizacji oraz data ważności

• Bieliznę operacyjną lub opatrunki można wkładać w opakowania indywidualne lub pakiety o maksymalnych wymiarach 60x30x30cm

• Początek wyjaławiania należy liczyć od momentu uzyskania wymaganej temperatury i ciśnienia – w trakcie wyjaławiania nie mogą one spaść poniżej wymaganych warunków

Etapy oczyszczania i mycia narzędzi przed sterylizacją:

• Dezynfekcja środkami, które nie ścinają białka

• Mycie mechaniczne (ręczne lub w zmywarkach ultradźwiękowych)

• Spłukiwanie wodą dejonizowaną (czystość chirurgiczna)

• Ewentualna ponowna dezynfekcja

• Ewentualne ponowne spłukiwanie

• Ewentualne zastosowanie środka pielęgnacyjnego dla narzędzi

• Wysuszenie narzędzi

Kontrola procesu sterylizacji:

• Bieżąca – prowadzona każdorazowo z zastosowaniem chemo- i termo-wskaźników, zmieniających barwę w zależności od wysokości temperatury, czasu jej działania i ciśnienia

• Okresowa – wykonywana z zastosowaniem wskaźników biologicznych, zawierających przetrwalniki o ściśle określonej oporności na dany czynnik sterylizujący w ściśle określonej liczbie

Sterylizacja chemiczna

• Stosowana do sprzętów czy elementów aparatury z tworzyw sztucznych, np. przyrządy do endoskopii

• Najczęściej stosowane preparaty zawierają pochodne glutaldehydu oraz są oparte na związkach chloru

• Stosowanie płynnych czynników chemicznych stwarza dodatkowe niebezpieczeństwo wtórnego zanieczyszczenia jałowego sprzętu i dlatego należy dokładnie usunąć płyn po zakończeniu procesu

• Metoda ta ma bardzo ograniczone możliwości stosowania kontroli bieżącej

Przechowywanie jałowego sprzętu:

• Zaleca się stosowanie dodatkowych ochronnych opakowań osłonowych zabezpieczających przed kurzem

• Szpitale powinny posiadać magazyny artykułów sterylnych wyposażone w szafy do przechowywania przedmiotów po sterylizacji

• Pomieszczenie takie powinno być suche, o stałej temperaturze, wolne od mikroorganizmów patogennych

Dezynfekcja:

• Intensywna – o wysokiej sterylności osiągana za pomocą środków chemicznych, których działanie bakteriobójcze prowadzi praktycznie do sterylizacji – dopuszcza jedynie do przeżycia nieliczne przetrwalniki bakterii

• Zwykła – zniszczenie form wegetatywnych, ale nie przetrwalników bakterii, prątków, części wirusów i grzybów

Cechy dobrego środka dezynfekującego:

• Działanie bakteriobójcze (nie bakteriostatyczne) na szeroki zakres drobnoustrojów , środki które są równie przetrwalnikobójcze należą do środków dezynfekujących o wysokiej skuteczności

• Stężenia użytkowe nie mogą powodować powstawania form opornych drobnoustrojów

• Obojętny lub małotoksyczny dla człowieka, nie może działać mutagennie lub teratogennie

• Skuteczny w niskich stężeniach i działający szybko w temperaturze pokojowej

• Działa na mikroorganizmy niezależnie od składu i pH środowiska, łatwo przenika w głąb struktur porowatych, rozpuszcza brud i skrzepy, nie reaguje i nie ulega inaktywacji przez substancje organiczne i nieorganiczne (np. białka, krew, kationy, aniony)

• Dobrze rozpuszczalny w wodzie i trwały w stężeniach użytkowych i preparatach handlowych

• Niewybuchowy, niepalny, nieniszczący odkażanych materiałów

Cel dezynfekcji: zapobieganie szerzeniu się chorób zakaźnych przez przecięcie dróg, którymi rozprzestrzeniają się w środowisku drobnoustroje, pochodzące od chorego, a mogące doprowadzić do zakażenia osób wrażliwych

Obiekty podlegające dezynfekcji:

• Ręce(personelu, pacjenta)

• Skóra pacjenta poddawana zabiegowi

• Przedmioty (instrumenty medyczne), które były używane do zabiegów

• Przedmioty, które były używane do pielęgnacji pacjentów (pościel, materace, łóżko)

• Przedmioty, które znajdowały się w otoczeniu pacjenta

• Wydaliny lub wydzieliny chorego zakaźnie chorego lub nosiciela zarazków

Sposoby dezynfekcji:

• Termiczna (wyżarzanie, wypalanie)

• Komorowa parowa w temperaturze 100^oC (np. odzieży, kocy)

• Komorowa parowo-formalinowa (np. odzieży, pościeli, wyrobów ze skóry, gumy)

• Chemiczna

Przy wyborze sposobu dezynfekcji należy uwzględnić:

• Spodziewany rodzaj zanieczyszczenia

• Bezpieczeństwo personelu i pacjenta

• Czy wybrany sposób nie uszkodzi sprzętu wielokrotnego użytku

W zakładach służby zdrowia mogą być stosowane jedynie preparaty dezynfekujące znajdujące się w wykazie preparatów przeznaczonych do stosowania z ZOZach, pozytywnie zaopiniowanych w PZH (Zakład Zwalczania Skażeń Biologicznych). Opinie dotyczące dezynfekującego działania preparatów oraz ich właściwości toksykologicznych.

W procesie dezynfekcji niezbędna jest częsta zmiana stosowanego środka dezynfekującego, gdyż nawet najdoskonalszy środek po dłuższym okresie użytkowania prowadzi do narastania oporności drobnoustrojów (około 6 miesięcy).

Zróżnicowanie wymagań dotyczących czystości mikrobiologicznej sprzętu medycznego przed użyciem:

• Kontaktujące się z uszkodzonymi tkankami –muszą być sterylne

• Kontaktujące się z nieuszkodzonymi błonami śluzowymi – powinny być sterylne, a jeśli nie mogą być sterylizowane muszą być poddane dezynfekcji intensywnej niszczącej bakterie, prątki gruźlicy, grzyby i wirusy

• Kontaktujące się z nieuszkodzoną powierzchnią ciała – powinny być wolne od form wegetatywnych bakterii, prątków gruźlicy, niektórych grzybów

Aseptyka:

• Zadaniem postępowania aseptycznego jest niedopuszczenie do zanieczyszczenia lub zakażenia drobnoustrojami określonego środowiska

• Aseptyka odnosi się zarówno do rany pola operacyjnego, jak i chorego (nie tylko zakaźnie)

• Główne dążenie to stworzenie w otoczeniu chorych środowiska ubogiego w drobnoustroje

• Postępowanie aseptyczne powinno uwzględniać wszelkie możliwe drogi szerzenia się drobnoustrojów i w odpowiedni sposób je przerywać lub przynajmniej ograniczać

• Aseptyka porównuje się dezynfekcją, sterylizacją i septyką

Aseptykę możemy osiągnąć następującymi sposobami:

• Higieniczna dezynfekcja skóry rąk personelu medycznego

• Chirurgiczna dezynfekcja skóry rąk chirurga

• Aseptyka pola operacyjnego

• Dezynfekcja i sterylizacja narzędzi i sprzętów oraz aparatury

• Zabiegi dezynfekcyjno-myjące środowiska szpitalnego

• Dezynfekcja lub filtracja powietrza

Dezynfekcja powietrza:

• Promieniowanie UV – silne działanie przeciwustrojowe wykazują promienie o długości fali 240-280nm (optymalne 253nm) po około 1000godzinach pracy długość fali zmniejsza się i nie wykazuje już działania dezynfekującego

• Najbardziej wrażliwe na UV są formy wegetatywne drobnoustrojów, wysoką oporność wykazują wirus, przetrwalniki i zarodniki grzybów

Skuteczność dezynfekcji powietrza przez promieniowanie UV zależy od:

• Stopnia zanieczyszczenia powietrza przez cząstki mechaniczne

• Objętości napromieniowanego powietrza

• Intensywności ruchu powietrza

• Długości emitowanych fal

• Wilgotności powietrza (wilgotne warunki sprzyjają życiu drobnoustrojów)

• Odległości powierzchni użytkowych od lampy

Specjaliści twierdzą, że na każde 10m² powierzchni o wysokości 2,7-3,0m powinny być 2 lampy bakteriobójcze

Filtracja powietrza za pomocą filtrów HEFA – mają one postać płyty filtracyjnej z włókien szklanych, nieprzepuszczalnej dla cząstek większych niż 0,3μm, filtry stosowane są przy nawiewie laminarnym jałowego powietrza (np. sale operacyjne, sale o podwyższonej aseptyce)

Higiena personelu medycznego:

• Odsunięcie od pracy osób z zakażeniem ropnym lub chorych zakaźnie

• Bakterie skórne łatwo przechodzą przez wilgotny fartuch – stąd wysterylizowany fartuch zakłada się suchymi rękami

• Aseptyka skóry rąk

• Włosy powinny być upięte lub osłonięte czepkiem

• Stosowanie masek osłaniających

Aseptyka skory rąk:

• Mycie dłonie wodą z mydłem z dodatkiem środków antyseptycznych zmniejsza mikroflorę przejściową 100-1000krotnie

• Higieniczne mycie rąk (do nadgarstków)

• Chirurgiczne mycie rąk (do łokci)

• Rękawiczki lateksowe

• Ręczniki jednorazowe

• Krótkie paznokcie

• Nie noszenie biżuterii podczas zabiegów

Zasady mycia i dezynfekcji pomieszczeń bloku operacyjnego:

• Odpowiedni dobór preparatów dezynfekcyjnych

• Przygotowanie roztworu roboczego preparatu dezynfekującego o właściwym stężeniu

• Używanie czystych mopów i ścierek (pranych w pralni szpitalnej po każdym użyciu – traktujemy je jak przedmiot jednorazowego użytku – tzn. po umyciu określonej powierzchni powinny być wrzucone do nieprzemakalnego worka i przekazane do prania)

• Zachowanie właściwej kolejności mycia i dezynfekcji – najpierw powierzchni czyściejsze (pionowe), potem brudniejsze (poziome)

• Stosowanie odpowiedniej techniki mycia i dezynfekcji powierzchni jeden raz na mokro, drugi raz na wilgotno – nie wolno wycierać dezynfekowanych powierzchnio sucha

Zakażenia zakładowe:

• Endogenne – zakażenie zdrowego organu spowodowane przez bakterie spowodowane przez bakterie znajdujące się w ustroju człowieka

• Egzogenne – zakażenia pochodzące z zewnątrz organizmu

Drogi szerzenia się zakażeń:

• Ręce personelu

• Powietrze

• Przedmioty: krany, wanny pościel, bielizna, tworzywa sztuczne, płyny infuzyjne, środki czystościowe, preparaty dezynfekujące

• Roztwory odkażające

• Pokarm

Czynniki sprzyjające szerzeniu się zakażeń szpitalnych:

• Istnienie warunków do rozsiewania się drobnoustrojów (np. wadliwy system wentylacyjny lub klimatyzacyjny)

• Istnienie warunków sprzyjających przeżywalności drobnoustrojów

• Obecności zjadliwych szczepów bakterii

• Częste kontakty osób podatnych na zakażenia z osobami chorymi

Źródła zakażeń zakładowych:

• Rezerwuary martwe:

  • Sprzęt

  • Aparatura diagnostyczna

  • Płyny infuzyjne

  • Płyny dezynfekcyjne

  • Wilgotne powierzchnie

  • Wazony z kwiatami

• Rezerwuary żywe

  • Pacjenci z chorobami zakaźnymi i inwazyjnymi

  • Nosiciele chorób zakaźnych wśród personelu

  • Osoby odwiedzające mogą być chore zakaźnie lub być nosicielami tych chorób

  • Owady

  • Gryzonie

Ograniczeniu zakażeń zakładowych sprzyja:

• Właściwe stosowanie antybiotyków

• Właściwy rygor sanitarny

Zwalczanie zakażeń zakładowych obejmuje:

• System rejestracji i kontroli epidemiologicznej oraz laboratoryjnej zakażeń szpitalnych (przegląd chorych oraz kart rejestracji zakażeń szpitalnych w celu wyszukania źródeł zakażenia oraz chorych szczególnie narażonych na zakażenia)

• Przegląd środowiska pozwalający na ocenę flory bakteryjnej szpitala

• Szczegółową analizę powstałego ogniska epidemicznego

• Wykrycie źródeł i dróg szerzenia się zakażenia

• Podjęcie środków do jego opanowania

• Szkolenie całego personelu, odpowiednią organizację rutynowej pracy