1.Rewolucja neolityczna.

-rozpoczyna się w okresie protoneolitu
-grupy ludzkie przekształcają się w społeczeństwa produkcyjne
-w grobach zaczynają się pojawiać przedmioty zbytku
-wyobrażenia zwierząt i płodne kobiety
-Pierwsze większe protomiasta
-w końcowej fazie neolitu zaczyna się pojawiać metalowa broń
-rewolucja urbanistyczna
-irygacja
-miasta-państwa
-rola świątyni

2.Pradzieje Mezopotamii
(od środkowego paleolitu do początków epoki brązu)

-od 50000 p.n.e. do 3400-2800 p.n.e.
-wytworzyli kultury rolnicze
-Najstarsze pozostałości w Mezopotamii z okresu mustierskiego (środkowy paleolit)
-odkryto narzędzia krzemienne z okresów oryniackiego i mustierskiego
-osady protoneolityczne i z neolitu archaicznego, znaleziono w nich resztki domów, kości zwierząt,
narzędzia kamienne, ostrza sierpów z obsydianu, żarna, tłuczki, igły i szydła kościane, bransolety
kamienne, paciorki, wisiorki z kamienia i muszli
-osiadły tryb życia sprzyja postępowi.
Pierwsze stałe osiedle w Dżarmo VII tysiąclecie p.n.e.
-1,5h o zwartej budowie
-domy z ubitej gliny
-pojawia się plastyka, figurki zwierząt oraz kobiet z wypalonej gliny.
-fragmenty naczyń z alabastru i marmuru
-rzemiosło, głównie użytkowe, ale też kultowo-magiczne
-Okres Hassuna i Halaf (5800-5200-4400)
-kultury bardziej rozwinięte niż Dżarmo
-naczynia z dekoracją malarską geometryczną
-W halaf buduje się z cegły suszonej, wozy na kołach, koło garncarskie, wyroby z miedzi, pierwsze
stemplowe pieczęcie.
-O okresie Hassuna wyróżnia się dwa etapy rozwoju ceramiki
-archaiczne to duże naczynia zasobowe, polerowane, gładkie lub prymitywnie malowane
-Późniejsze są produkowane ręcznie z gliny różowej lub jasnożółtej, dekoracja malowana w kolorze
czerwonobrązowym, czarnym, lub czekoladowym.
-miski, naczynia baniaste z wysoką szyjką
-motywy w postaci przecinających się linii lub zygzaków, figuralne ludzkie, zwierzęce i ornamenty
o ukrytej symbolice
-z końca tego okresu najstarsze ślady kultury znalezione w Eridu, odkryto świątynię z jednym
prostokątnym pomieszczeniem w którym znajdował się cokół pod posąg bóstwa, oraz stół ofiarny.
-W Halafie znaczny postęp w produkcji glinianych naczyń
-Koło garncarskie i piece do wypalania
-Naczynia malowane fryzami, w których zwierzęta ukazane są w pełnym ruchu, z czasem stylizacja
geometryczna, ulubionymi motywami głowa byka i podwójny topór.
-kult bogini matki i bogini zwierząt
-II poł V tys kultura Ubajd trwa do ok 3700 p.n.e.
-jedyna faza pradziejów , która obejmowała całą Mezopotamię
-antropologicznie długogłowcy

-społeczeństwa rolnicze , czarne lub brązowe wzory geometryczne występują na czerwonym i
żółtym tle
-Najważniejsze miasta Eridu, Uruk, Ur, Lagasz,Girsu, Szuruppak, Nippur biorą swój początek w tej
kulturze,
-bagnista południowa Mezopotamia, uczą się osuszać grunt i wodą zasilać niedalekie pustynie
-Jej powstanie można łączyć z przybyciem do Mezopotamii ludności z okolic Zagros i Samarry
-Mezopotamia kusi swą wodą nomadów z pustyni, semici.
-wysoki poziom cywilizacji, monumentalna architektura sakralna.
-usytuowane na sztucznie utworzonych tarasach, na planie prostokąta.
-ich wnętrze zdobią rozality
-kilka wejść
-Długa prostokątna nawa usytuowana na dłuższej osi dzieliła się na 3 zasadnicze części:
sanktuarium z podium na posąg bóstwa, cellę z ołtarzem do składania ofiar, oraz przedsionek.
-ogniwo między pradziejami i okresem historycznym międzyrzecza
-Około połowy IV tysiąclecia pojawiają się Sumerowie
-w okresie tym nastąpiło przejście z demokracji wojskowej, do władzy jednostki panującej nad
całym plemieniem
-Wzrasta znaczenie świątyń
-Na okres chalkolitu przypada starszy etap kultury Uruk 3700-3200
-W Uruk nawiązywano do tradycji budowlanych okresu ubajdzkiego
-Pojawiły się nowe rodzaje założeń architektonicznych w postaci kompleksów budowli
połączonych dziedzińcem i salą hypostylową, której kolumny zdobiła mozaika z stożków
ceramicznych,
-W ówczesnej plastyce dominują przestawienia figuralne , nie rezygnowano jednak ze wzorów
figuralnych
-pieczęcie cylindryczne
-rozwój obróbki miedzi, pojawia się brąz.
-w IV warstwie Uruk pojawia się pismo sumeryjskie
-początkowo ideograficzne
-potem wyrazowo-sylabowy
-Pierwsi pismo przyjęli od Sumerów Akadowie.
-Przedłużeniem kultury Uruk był okres Dżamdat Nasr (3200-2800 p.n.e.)
-ekspansja kultury sumeryjskiej ku północy
-Dzięki udoskonaleniu irygacji powstają też miasta-państwa w środkowej i północnej części
Mezopotamii
-Nippur, Kisz, Esznunna,
-Wpływy nawet w Egipcie
-kwitnie gospodarka świątynna
-teokratyzm, król-kapłan
-lokalne panteony bogów
-rozwój techniki, pojawia się złoto, srebro i ołów.
-odlewanie metodą na wosk tracony
-Malowana na czerwono i czarno ceramika o naturalistycznych i geometrycznych motywach

3.Sztuka starosumeryjska
(2 połowa IV tysiąclecia -2340 p.n.e.)

I.Mista-państwa Sumeru i ich bogowie

-w niektórych ośrodkach dążność do hegemonii
-konflikty o ziemie niczyje, kanały, militarne
-Słynna płaskorzeźbiona płyta Eannatuma wystawiona jako pomnik zwycięstwa nad Ummą.

-Zwana Stelą Sępów
-Dowiadujemy się, że walczył z miastami Ur, Uruk, Kisz i Akszak i odniósł zwycięstwo nad
Elamem
-Lagasz podbity przez Lugalazagesiego króla Ummy.
-Ur, wykopaliska Leonarda Woolleya
-znaleziona w grobach królewskich biżuteria, instrumenty muzyczne, złote naczynia, słynny hełm
Meskalamduga wskazują na rozwiniętą kulturę i bogactwo I dynastii z Ur
-odkrycie śladów potopu
-Około 2500 p.n.e. miasta-państwa przeżywają apogeum i przeżywają się
-obok świątyń wznosi się budowle pałacowe, rozjazd interesów świeckich i duchowych
-Formuje się politeistyczny system religijny,
-Najpierw głównym bogiem An – władca niebios, byk liczba 60, symbolem czapka z rogami na
tronie.
-Z Ana i Ki(ziemia), rodzi się Enlil, bóg powietrza i atmosfery.(Nippur)
-Enki, pan ziemi, mądrości, nauczył uprawy roli, opiekun rzemiosła i sztuki,(Eridu) liczba 40,
kozło-ryba^^
-Nanna pierworodny syn Enlila, bóg księżyca
-Utu siły słońca, sędzia w niebie, on dyktuje prawa władcom,
-Inanna, płodność ziemi, stworzycielka człowieka z gliny i boskiej krwi, bogini wojny
-Ninutra bóg wojny, burzy i opiekun rolnictwa
-Ningirsu bóg burzy i zjawisk atmosferycznych
-Nergal bóg świata podziemnego
-Gibil i Nusku- ogień

II.Drogi rozwoju architektury

A. Dom mieszkalny

-brakuje kamienia i drewna
-glina, trzcina, słoma
-najstarsze szałasy z trzciny na planie owalnym lub prostokątnym
-od neolitu i chalkolitu budowano z mocno ubitej gliny
-później z cegły suszonej, czasem kamienne futryny, drzwi z drewna, otwory okienne zamykane
terakotowymi kratami, płaskie dachy z belek palmowych
-zaprawa wapienna dopiero w I tys p.n.e.
-domy różne w różnych częściach Mezopotamii, bo różni się klimat.

B. Świątynia i miasto

-W okresie Ubajd pierwsze świątynie budowane z podługowatych buł glinianych
-Początkowo skromne budowle na planie prostokąta z wejściem na wprost ołtarza ofiarnego
-Pod koniec tego okresu szybki rozwój arch. wykształciły się bardziej skomplikowane budowane z
suszonej cegły, sytuowane na sztucznie podwyższonych tarasach, c centralnie położoną cellą,
flankowaną dwoma skrzydłami pomieszczeń z zewnętrznymi ryzalitami.
-Tradycje kontynuowane w okresie Uruk, największa świątynia 30 na 80m
-fundamenty z wapiennego tłucznia, zaprawa z gliny i bitumu
-Długa odkryta prostokątna nawa dzieli się przedsionek, cellę z ołtarzem i sanktuarium
-Od nawy symetrycznie pomieszczenia boczne
-Biała świątynia, przybytek boga Ana,ściany pokryte gipsowym białym tynkiem, terasa 50x46m
wysokość 10m.
-Między rzędy cegieł wsadzone naczynia, które utworzyły poziome szlaki czarnych kół
światłocienia.

-Czerwona świątynia, wewnętrzne ściany pomalowane na czerwono.
-Inne świątynie nazwane literami alfabetu
-Dwumetrowej średnicy kolumny hypostylowego hallu z cegły suszonej
-mozaika o geometrycznym wzorze naśladująca trzcinową matę wykonana z sztyftów ceramicznych
o barwionych główkach na czarno, czerwono i biało
-Świątynie nizinne budowane wokół wielu dziedzińców łączących zabudowę w jeden kompleks o
różnorodnej konfiguracji sal
-Wszystkie te założenia monumentalizowały wewnętrzną formę domu typu południowego.
-Niektóre tego rodzaju przybytki miały monumentalne wejścia w formie bram flankowych z
wieżami obronnymi.
-Do końca okresu Dżamdat Nasr każdy może wchodzić do środka świątyni.
-IV i pocz III ewolucja świątyni w zigurat
-Chafadżi i Tell al-Ubajd
-Pierwsza otoczona podwójnymi owalnymi murami wzmocnionymi wieżami,
-Druga wzniesiona na dole z bloków wapienia, dalej z cegły palonej, usytuowana na wysokiej
terasie , zdobionej rytmicznie płytkimi ryzalitami, u dołu pokrytej bitumem, a wyżej pobielanej
gipsem
-Na trasę prowadzą schody, wykonane z płyt wapienia, przed wejściem daszek na 2 drewnianych
kolumnach obitych blachą miedzianą, półka podtrzymywana przez kolumny, na której był duży
miedziany relief z orłem z lwią głową Imdugud.
-Wejście flankują statuy siedzących lwów
-Wejście zdobią 4 figuralno-ornamentale fryzy i statuy byków
-portalowa rzeźba pełna, płaskorzeźba i mozaika
-Wysoka terasa przekształca się w schodkową wieżę długo, pierwszym takim założeniem jest Biała
Świątynia 3400-3200 do 2800-2500
-Najważniejszy w kręgu świątynnym zigurat, wokół niego świątynie na ziemi
-wokół świątyń osady, potem się je otacza wraz z pałacem murem i powstaje cytadela skupiająca
najważniejsze instytucje miasta-państwa.

C.Pałace

-Oddzielanie władzy świeckiej od kapłańskiej
-wzorowanie się na domostwie
-wokół kompleksu dziedzińców rozległe kompleksy pomieszczeń
-cześć oficjalna-audiencyja i prywatne apartamenty króla
-Budowla łatwa do obrony, wieże.
-Zespół pałacowy z okresu Mesilima w Kiszu (2700-2650)

D.Grobowce

-Ur, zmarli dostojnicy otoczeni przepychem
-zmarli owinięci w maty lub w prostych glinianych sarkofagach
-zastawa grobowa, broń, narzędzia, naszyjniki, naczynia zasobowe.
-Grobowce”królewskie” zbudowane z kamieni i cegieł suszonych, głęboko pod ziemią.
-od 1 do 6 pomieszczeń
-sklepienie skrzynkowe, sklepienie beczkowe, fałszywa kopuła, kopuła

III.Początki sztuk plastycznych

-późny neolit i chalkolit
-umowne środki wyrazu, najistotniejsze cechy pozwalające na zidentyfikowane danego gatunki
-człowiek: głowa z profilu, oko en face, barki i tułów en face, nogi z profilu.

-Plastyka, tendencje do operowania dużymi powierzchniami i nadmierne uwydatnianie
najistotniejszych elementów twarzy.
-rytm i harmonia oparte na symetrii,
-W Uruk i Dżamdat Nasr dążenie do indywidualnych środków
-Najlepiej i naturalistycznie ukazany świat zwierzęcy
-gliptyka , różnice społeczne podkreślane wysokością postaci, pozą i strojem
-Brak zainteresowania ludzkim ciałem
-rozwój pisma, przedstawienia narracyjne ukazujące rozwój akcji ujęty w horyzontalne pasy

A.Sumeryjski styl bloku
-we wczesny okresie nie wypracowano jednolitej konwencji przedstawień ludzkich.
-Na początki III 2 tendencje, północna i południowa.
-Południe w twardych kamieniach, w bazalcie, diorycie, dolerycie, alabastrze
-Północ w miękkim marmurze mosulskim, drobnokrystalicznym wapieniu
-Nieliczne opracowania w brązie
-Repertuar podobny, pełnoplastyczne posągi.
-większe statuy zwierząt służące do dekoracji portali i elewacji świątyń
-styl plastyki północnej i południowej formowały podobne kryteria estetyczne, wywodzące się z
ideologii społeczeństw sumeryjskich i semickich żyjących w tym czasie w Mezopotamii
-sumeryjski styl bloku, dośrodkowa kompozycja postaci, kubiczna forma korpusu zbliżona do
cylindra lub stożka, statyczne ujęcie, duże płaszczyzny nieopracowane plastycznie, silne akcenty
najważniejszych elementów twarzy,.
-w górnej Mezopotamii bardziej wydłużone proporcje
-W Sumerze przysadziste, znacznie lepsze modelowanie szczegółów.
-Ważne twarze adorantów, niektóre części ciała ledwie zaznaczone
-Sumeryjską rzeźbę pełną tworzoną na użytek świątyni reprezentują posągi bóstw i oranci.
-N przełomie IV i III tys zaczyna się pojawiać wykształcona plastyka pełna
-Głowa kobiety z białego marmuru , wymodelowana twarz spokojna i majestatyczna, cechy
syntetycznego portretu
-Infiltracja Semitów, opierając się na wzorach sumeryjskich wytworzyli nieco inną konwencję
bloku
-2600-2500 twarze pokazują przestrach, zażenowanie, uśmiech itd.
-skromne zasoby kamienia, najczęściej trzeba go sprowadzać

B.Początki narracji w płaskorzeźbie

-Niezbyt liczne dzieła okresu wczesnodynastycznego wykonane z w twardych i miękkich kamieni,
brązu i opracowanych w glinie
-Paletki i plakietki, płyty dedykacyjno-wotywne(od okresu Uruk)
-Można niektóre z nich uznać za pomniki historyczne
-Nie dekorują świątyń reliefami z braku kamienia
-z rzadka wykonane w macicy perłowej i z wapienia, techniką zbliżoną do mozaiki.
Płaskorzeźba nad portalem, prawie pełnoplastyczna.
-Najważniejszą rolę odgrywają kwadratowe płyty z otworami na środku, do których wkładano
drzewce bereł kiedy stały w świątyni,, albo przetykano przez żerdzie i noszono w czasie procesji
-Pokryte płaskimi reliefami figuralnymi wymodelowanymi wg obowiązującej konwencji , czasami
ledwie zaznaczonym rytem
-Przedstawiały władcę z koszem gliny na głowie, w otoczeniu synów, rozpoczynającego budowę
świątyni., bankiety kultowe, procesje, składnie ofiar itp. Były zazwyczaj opatrzone inskrypcją
dedykacyjną dla bóstwa i składano je w świątyniach jako wota.
-Forma o układzie pasowym, dzielącym płaszczyznę stała się obowiązująca w pierwszej połowie
III tys.

-Stela sępów znaleziona w Girsu , zwycięstwo władcy Lagaszu Ennatuma nad Ummą
-pewne próby ożywienia akcji,przebieg walki w sposób prawdziwy.

C.Figuralno-ornamentalen malarstwo ścienne

-Początki w Ubajd i Uruk
-związane a architekturą.
-Początkowo czarny, czerwony i biały kolor i malowano jedynie ornamentalne wzory geometryczne
-Zachowane wyobrażenia siedzących lwic w kolorystyce pomarańczowo-czerownej
-dalsze wzbogacanie, ale zawsze czarny kontur i plama czystego koloru
-Pod wpływem malarstwa rozwija się mozaika figuralna i oraz płaskorzeźba związana z
architekturą.

D.Sztuka Zdobnicza

-Ważne miejsce w całym okresie starosumeryjskim
-układ antytetyczny, heraldyczny, pasowość przedstawień, konwencja wyobrażeń postaci ludzkich.
-Opracowania plastyczne w kamieniu reprezentuje drobna wolno stojąca plastyka figuralna.
-Płaskorzeźbione naczynia kultowe dekorowane symbolami bogów oraz wyobrażeniami ludzi i
zwierząt, naczynia kamienne inkrustowane są różnokolorowymi kamieniami i glinkami we wzory
geometryczne.
-Gliptyka, pieczęcie tłokowe w formie stożków, zastąpione w okresie Uruk cylindrami, przy
opracowywaniu szybkoobrotowy świder, wprawiony w ruch cięciwą łuku.
-Wykonywane zazwyczaj s półszlachetnych kamieni
-Rysunek ryty jest negatywem
-świat fantastyczny, realny, geometria, izokefalizm
-Z czasem obok rysunku pojawia się imię właściciela
-Uruk i Dżamdat Nasr wyobrażenia ludzi, zwierząt, monstrów, sceny kultowe, polowania, motywy
floralne i geometryczne
-Pocz III tys, świat fantastyczny i styl brokatowy przypominający wzory tkanin.Ornamentalność
przedstawień, czytelność rysunku nie odgrywa większej roli
-2500-2400 powrót do maniery i modelunki z Dżamdat Nasr (dekoracyjny, reliefowy)
-Wyroby z kości słoniowej i muszli: płaskie sylwetowe, lub reliefowe elementy ornamentalne i
figuralne,(wykładziny rękojeści noży, sztyletów, instrumentów muzycznych, szkatułek itp.), oraz
całe figury tworzące większe kompozycje o charakterze mozaiki. Mają czasem zastosowanie w
architekturze jako dekoracyjne fryzy.
-Ornamenty wykonywane najczęściej rylcem, następnie wzór wypełniany czarnym, lub czerwonym
barwnikiem organicznym.
-Najbardziej znanym dziełem tego typu jest Sztandar z Ur
-Przypuszcza się, że był noszony w czasie uroczystości.
-Metalowe reliefy geometryczno-figuralne i statuetki bogów, ludzi, zwierząt realnych i
fantastycznych.
-Głównie rzeźby z brązu wykonane techniką na wosk tracony.
-okładziny z blachy cyzelowane, punktowane, młotkowane,
-wyroby złotnicze opracowywane z niezwykłą precyzją, puncowane,ryte, trybowane,cezelowane,
młotkowane, zdobione emalią komórkową, granulacją i filigranem.
-Brązownictwo z wysokim poziomem artystycznym, wyobrażenia zwierząt w pełnym odlewie z
oczami z masy perłowej.
-Opracowania plastyczne w złocie znamy z grobowców królewskich, hełm króla Meskalamduga,
sztylet i pochwa wykonane techniką granulacji filigranu, oraz złota protoma byka zdobiąca harfę.
-Plastykę w glinie reprezentują związane z magia i kultem figurki, wyobrażające ludzi, bogów i
motywy animalistyczne, mozaiki sztyftowe z glinianych stożków, ceramika.

-zamiłowanie do małych form wynika z małej ilości surowców i konieczności ich sprowadzania.
-rzemiosło artystyczne tworzy oprawę kultu, przeznaczone dla ludzi stojących wysoko w hierarchii
-Przedstawienia bogów i dostojników cechuje hieratyczna postawa
-zwykłych ludzi dynamika i realizm, a po Uruk i DN statyczne ujęcie i stylizacja
-zwierzęta realistycznie, ale i schematyzacja typów.
-zazwyczaj tematyka symboliczna
-Sumerowie wzorcami dla innych kultur wschodu .

3.Sztuka akadyjska
(2340-2200 p.n.e.)

I.Dynastia z Akadu

-2340 Lugalzagesi władca Ummy podbija cały Sumer
-Potem Sargon z Akadu
-Sumer już nie siłą polityczną, ale kulturalną
-Silnie scentralizowane państwo o dużej powierzchni
-Rimusz Manisztusu- sunowie, Naramsin- wnuk
-Lulubejowie i Gutejczycy

II.Pałace i świątynie

-Nie jest znane miejsce położenia Agade
-kwadratowa płaskowypukła cegła suszona
-Pałace o kształcie wydłużonym, amfiladowy układ wnętrza
-Pałac-forteca
-Tell Brak, plan kwadratu, 6 dziedzińców wewnętrznych, mur zewnętrzny na ok 10m, jedno
monumentalne wejście flankowane 2 wieżami
-świątynie nawiązują do starosumeryjskich

III Plastyka Akadyjska

-Ekspresja, dynamika, doskonały modelunek plastyczny i wyczucie proporcji
-Pełna plastyka, nieliczne dzieła wykonane w twardym kamieniu, fragmentaryczne posąg władców,
ludzie, bogowie, małe statuetki wotywne.
-Tradycje plastyczne południa
-Wosk tracony, głowa Naramsina
-Rozwój płaskorzeźby
-Kamienne stele i reliefy skalne
-Porzucenie pasowej konwencji, Stela Naramsina
-wyrazistość, dynamika
-Gliptyka – znacznie mniejsza umowność przedstawień, dynamika kompozycji, proporcje ludzkie i
zwierzęce, plastyczny modelunek,
-Sztuka nie jest krępowana już tak zasadami, nowa elita u władzy
-Nie są przeładowane
-ruch, sumeryjskie są bardziej statyczne
-fantastyka, ludzie w czasie polowania, orki, prac ogrodowych, mity, eposy, bajki
-większą rolę odgrywa pierwiastek estetyczny

4.Sumeryjski renesans
(2159-2000 p.n.e. )

I.Na rozdrożu epok

-Po upadku Akadów Gutejowie
-Południowa część zasadniczo niezależna
-Renesans kultury sumeryjskiej
-Wielkie znaczenie Lagaszu (Gudea)
-III dynastia z UR (2100-2000 p.n.e.) (Urnammu)
-budownictwo
-Amoryci i Elamici

II.Kiedy nad miastem królowała wieża zigurat

-Ur za III dynastii na planie owalnym 900x1300m
-cegła suszona, palona i drewno
-zigurat Etemennigur, świątynia boga Nanny
-Enunmah, świątynia Nanny i Nigal
-wszędzie mury, bramy warowne i wieże
-2 zasady budowy świątyń: symetria i amfiladowy układ pomieszczeń
-Najważniejsze pomieszczenia na jednej osi
-Domy mają urządzenia sanitarne i kanalizacje
-Ciała zmarłych w glinianych dużych dzbanach poziomo otworami do siebie, kadzi, pitosów.
-Pochówki wyposażone w przedmioty codziennego użytku

III.Zigurat – święta wieża sumeryjska

-na terenie okręgu sakralnego też: warsztaty, szkoły, kantory, magazyny, archiwa.
-Zigurat z Ur zbudowany przez Urnammu
-43x65m, rdzeń z cegły suszonej, okładzina z wypalanej
-Trzy prostokątne, trapezoidalne kondygnacje
-Na pierwszy taras trzy szerokie i długie ciągi schodów,
-Z tego okresu też Uruk, Eridu, Nippur
-z sumeryjskiego na planie prostokąta, później kwadratu
-od 3 do 7 pięter
-Poszczególne piętra kolorowe
-najwyższe piętro glazurowane błękitnymi płytkami
-Na tarasach czasem rośliny
-3 typy Ziguratów:
-I sumeryjski na planie prostokąta na południu
-II północny asyryjski
-III złożony o podstawie kwadratowej
-Czasem i 90m

IV.Plastyka, perfekcja i schemat

-dwukierunkowość
-w rzeźbie pełnej sumeryjski typ bloku
-Techniczne osiągnięcia Akadu, sumeryjski styl modelunku
-polerowane i szlifowane, ale brak wyrazistości jak za Akadu
-religijne kanony, już nie podkreśla siły, a pobożność.
-2 typy przedstawień w posągach:
-I styl tradycyjny, doskonały technicznie, zwarta, dośrodkowa kompozycja, syntetycznie
opracowana głowa

-II zbliżony do akadyjskich, smuklejsze proporce, lepsze oddanie anatomii, wnikliwszy portret,
indywidualne cechy twarzy
-Plastykę dekoracyjną Lagaszu reprezentują stylizowane rzeźby byków o ludzkich głowach
-Reliefy nawiązują do wcześniejszej twórczości.
-Człowiek z opiekuńczym bóstwem zapewniającym dostęp do wyższych bogów – nowość
-Drobna plastyka, prymitywne figurki demonów, ofiarników, żołnierzy, raz brązowe na wosk
tracony
-Tzw Gwoździe zakończone figurą władcy, bóstwa, byka.
-Płaskorzeźby na glinianych płytkach
-wyroby z kamienia, kubki, lampki, głowice maczug bojowych
-pieczęcie w steatycie i hematycie, zgodne z anatomią, po mistrzowsku, ale uboga tematyka
-renesans trwa 100 lat, jest w nim wpływ Akadu, ale triumfuje Sumer

5.Sztuka Starobabilońska
(XX-XVIw p.n.e.)

I.Amoryci dyktują historię

-Amurru w Akadyjskim znaczy „zachód”
-Opanowują Babilon, Aszur, Esznunnę
-Sumerowie przestają istnieć jako lud odrębny etnicznie
-Rozbicie, znów miasta-państwa
-Larsa, Isin
-Mari i jego władca Zimrilim
-Walka o supremację L, Eszunna i Aszur
-Babilon stoi na uboczu
-Hammurabi, sojusze itd.
-Archiwum z Mari, nowe oblicze wschodu
-Dekadencja, wysoka kultura za Amorytów, ale wciąż tradycje sum-akad
-Religia zmienia swoją treść, magia i astrologia.
-Bóstwa bardziej ludzkie
-Sin Bóg księżyca 30 i sierp księżyca symbolem, liczy dni, lata.
-Szamasz bóg słońca, opiekun prawa czteroramienna gwiazda i liczba 20
-Isztar bogini miłości, płodności, opiekunką matek, wieczoru, poranku. 15, gołąb, krowa i lew
-Marduk bogiem miasta Babilonu, stopniowo przejmuje godności Enlila
-świątynia Esagila w Babilonie, gryf, liczba 10
-Aszur, najpierw lokalny, potem ojciec bogów.
-Nabu, opiekun mądrości, pisma i literatury
-Niema powrotu ze świata zmarłych, jest gorszy od tego na ziemi, dlatego mała wymyślność w
budowlach sepulkralnych
-przeznaczenie, magia, astrologia

II.Miasto i pałac w Mari

-Andre Parrot w Tell Hariri odsłonięto miasto, pałac i i archiwum z wieloma tysiącami tabliczek
-Miasto spalił i zniszczył Hammurabi
-Położone na wzgórzu, otoczone murami i osłaniane Eufratem,
-Domy typu południowego
-Bogatsze domy mają piętro i galerię z drewna wokół dziedzińca
-Pałac zajmuje powierzchnię 1,5h nawiązuje do struktur akadyjskich i przypomina zamek w Kiszu
-Ponad 150 pomieszczeń skupionych wokół dziedzińca 50x33m
-Monumentalne główne wejście flankowane z obu stron wieżami

-dwa dziedzińce połączone wąskim przejściem – zespół bramny
-Pałac składa się z 2 części mieszkalnej i oficjalnej

III.Przybytki kultu

-powielany schemat okręgu sakralnego
-świątynie łączą elementy sumeryjskie z semickimi
-I zmonumentalizowana forma układu domu, główne wejścia flankowane przez wieże, zespół taki
służył kilku różnym bóstwom.
-II monumentalna wolno stojąca budowla, na planie prostokąta z paradnym wejściem, układ
pomieszczeń amfiladowy. Miejsce kultu dla jednego bóstwa.
-III rodowód kananejski, podłużna cella, poprzedzona dwuczłonowym przedsionekiem.

IV.Plastyka starobabilońska

-od upadku III dynastii z Ur głosie się, że władza króla pochodzi bezpośrednio od bogów
-Amoryci czerpią z sumeryjskiego renesansu, ich są tylko szczegóły ornamentalne
-Sztuka okresu Isin i Larsy ma charakter wtórny, dopiero I dynastia babilońska przejawia tendencje
do odnowy
-Z początków II tys (I i L) najlepiej reprezentowana rzeźba pełna z Mari.
-posągi bogów i władców
-pełna plastyka terakotowa, reprezentowana przez stylizowane wyobrażenia zwierząt, rzeźby
portalowe o znaczeniu apotropaicznym
-Płaskorzeźba w kamieniu wyobrażająca bóstwa i przedstawienia uświęcone religijnym rytuałem.
-Słynna stela Hammurabiego (stele)
-schematyczne, choć portretowe ujęcie twarzy

V.Malarstwo rytuału

-różnorodność stylu i technik malarskich
-niezbyt bogata paleta barw, ale tonowanie
-biel, czerń, fiolet, błękit, brąz, żółć
-Kontur niekiedy ryty ostrym narzędziem
-w Mari stanowi barwną ilustrację rytuału religijnego
-główne malowidło podzielone na 3 sekwencje. W centrum otrzymywanie władzy królewskiej,
scena rozdzielania wody, płodność ziemi, symbol egzystencji państwa. Po obu stronach sztuczne
zapylenie palm w asyście bogów błogosławiących obrzęd. Po obu stronach intronizacji i rozdzielnia
wody widoczne są fantastyczne i fantastyczne zwierzęta, które reprezentują bogów i demony.
-rytuał składania wody i ognia w ofierze.
-Zwykli ludzie i natura jedynie dopełniają kompozycji
-Zaskakuje swoboda i żywość oddania postaci
-ale też stare wzory z reliefów i pieczęci.

VI.Drobna plastyka

-W okresie Isin-Larsa rozwija się produkcja terakotowych figurek i głównie małych płaskorzeźb
kultowych.
-Najczęściej sceny z życia codziennego, wyobrażenia zwierząt, motywy mitologiczno-magiczne,
sceny zaczerpnięte z sztuki oficjalnej.
-żywy i interesujący modelunek
-przeważa ujęcie profilowe, które podkreśla ruch i dynamikę.
-znacznie wyższy poziom artystyczny brązu na wosk tracony

-masowy odbiorca
-żywością ujęć i wyczuciem proporcji kontynuuje tradycje akadyjskie
-w gliptyce tradycja III Ur, tematyka hołdownicza,
-nieprzejrzystość kompozycji

6.Sztuka Kasytów
(XVI-XII w p.n.e.)

I.Górale z Zagros na terenie Babilonii

-Wielkość Babilonii kończy się wraz z śmiercią Hammurabiego, jego następcy nie potrafią
zapobiegać tendencjom odśrodkowym.
-Kasyci, Huryci i Hetyci z gór Zagros.
-Mają sporo wspólnego, Indoeuropejczycy, arystokracja wojskowa, klasa pracująca, podobne
wierzenia i szybkie wozy bojowe.
-Kasyci przychodzą od XIX na saksy do Babilonii, niektórzy zostają na stałe.
-Pokojowa infiltracja zmienia się w zbrojne wystąpienia już za Semsuliuny, następcy
Hammurabiego.
-Mursil I władca Hetytów zdobywa miasto w 1594 p.n.e. , ale je opuszcza. Moment ten
wykorzystują Kasyci , pogrzebali kulturę na 400 lat
-Amoryci wzorują się na kulturze , ale są gorzej rozwinięci od Sumerów i Akadów, dlatego
kostnieje ona, najwyższy rozwój miała za Hammurabiego

II.Budownictwo Kasytów

-początkowo tylko odnawianie i konserwacja tego co już jest, drobne przebudowy
-Król Kurigalzu I zbudował swoją rezydencję i miasto na północ od Babilionu, aby odciąć się od
wpływu miejscowego kleru, stało się stolicą państwa Kasytów.
-oddzielona murem dzielnica królewska, oraz dzielnica mieszkalna.
-założenie pałacu nawiązuje do pałacu obronnego Naramsina
-Paradne sale Durkurigizalu zdobiło figuralno-ornamentalne malarstwo ścienne w postaci fryzów
-świątynie utraciły ryzality
-wydłużone nisze dekorowane rzeźbami figuralnymi z terakotowych modelowanych cegiełek.
-wyeksponowane narożniki wzmocnione silnymi przyporami
-zamiast dziedzińca przed świątynią, przedsionek, nabiera ona walorów budowli otwartej

III.Ciągłość tradycji plastycznych i rewelacje króla Karaindasza

-Starają się zachować dorobek poprzedników
-twórczość w kamieniu tylko płaskorzeźby
-osiągnięciem wprowadzenie do architektury rzeźby monumentalnej z plastycznie modelowanych
cegieł
-kontrastowa paleta barw, sztywny, statyczny.
-z rzemiosła artystycznego wyłącznie gliptyka, dekoracja chaotycznie rozmieszczona i wypełnia
całą powierzchnię

7.Sztuka asyryjska
(II tysiąclecie - 600 p.n.e.)

-I.Potężne Aszur

Na terytorium przyszłej Asyrii głównie Amoryci

-Miasto Aszur nad środkowym Tygrysem
-Po upadku III dynastii z Ur usamodzielnia się
-Ciągłe zagrożenie z gór
-Staje się zaborcze i żyje z podbojów.
-Pod koniec II tys Asyria zaczyna nabierać znaczenia na arenie międzynarodowej
-XIII w Tukultininutra I zdobywa Babilon
-Tiglatpilesar I i wzrost potęgi Asyrii
-Aramejczycy i pismo alfabetyczne
-IX – VII zaborcza polityka Asyrii, potem Medowie
-Podboje min Syrii, wpływy tamtejszej kultury
-Sargon II (722-705 p.n.e.)
-Podboje czego tylko się da, aż do Egipskiej granicy
-Za jego syna Babilon zniszczony
-Senacheryb zabity przez synów, Asarhaddon opanował Syrię, Palestynę i Egipt
-Po nim Asurbanipal
-Koalicja Antyasyryjska Egipt, Arabowie, Elam, Babilonia
-Zdobycze często obracane w działalność artystyczną i budowlaną
-614 p.n.e. Medowie zdobywają i palą Aszur

II.Architektura dominującą dziedziną sztuki.

-Charakter militarny odbity w architekturze
-wpływ lokalny, ale też podbitych ziem
-glina, cegła suszone, hartowana, wypalana
-ściany z cegieł, kamienne fundamenty
-na północy więcej kamienia, wapień, alabaster, piaskowiec, bazalt
-oszczędnie, zazwyczaj ściany okładane kamiennymi płytami pokryte płaskorzeźbą (ortostaty)
-sprowadzają cenne drewno, cedr, bukszpan, cyprys
-budowa stropów i dekoracja wnętrz
-Trzcina wraz z smołą bitumiczną i gliną utwardza i izoluje
-w użyciu asfalt

A.Warowne miasta

-zazwyczaj w pobliżu kanałów i rzek
-zabudowa skupiona miasto – twierdza
-wyodrębniona cytadela z pałacami i świątyniami
-ufortyfikowana brama łączy cytadelę z miastem
-mury miasta często 15-18m wysokości i 6 grubości
-co ok 20m wieża obronna, będąca jednocześnie przyporą
-liczne, zagmatwane budynki, mało uliczek, częsta przebudowa
-akwedukty
-karum miejsce przeładunku towarów.
-miasta budowane od nowa charakteryzują się planową zabudową
-czerwona linia i wbicie na pal gdy się poza nią buduje ^^

B.Pałace

-warowne pałace charakterystyczne dla Asyrii
-Z zewnątrz masywny, pozbawiony okien blok, jego ściany przecinały pionowo regul ryzality
-wzniesione z cegieł suszonych
-dolne partie mają okładzinę kamienną

-flankowane wieżami bramy i wieże obronne
-sztuczne wzgórza
-tron na podium zdobionym drastycznymi scenami pokonywania wrogów
-dziedziniec bogato zdobiony glazurowanymi cegłami
-coś w stylu kręgu sakralnego i ziguratu w środu
-kolumny bez wdzięku, drewniane cienkie i wysokie, kamienne proste i niskie
-Bazy w kształcie byków, sfinksów itd.
-ceglane sklepienia łukowe
-przejścia, bramy, korytarze ze sklepieniem beczkowym
-Postacie Lamassu skrzydlate byki i lwy z ludzkimi głowami
-Pomieszczenia pałacu wysokie, wąskie , ze sklepieniami łukowatymi
-różne wykończenia ścian, np. boazerie z drewna cedrowego
-Na górnej części ściany malowidła ścienne i ornamentalny fryz z glazurowanych płytek, u dołu
płaskorzeźby
-Licowanie ścian z Elamu

C.Świątynie

-wpływ Babilonii, sumeryjskie i akadyjskie
-IV I III przełom, pierwsze święte kręgi
-trzy typy założeń dolnych świątyń:
I świątynia jednego bóstwa, z poprzecznym przedsionkiem, prostokątną cellą i wydzielonym
sanktuarium, z dziedzińcem przed głównym wejściem. Usytuowana z dala od górnej świątyni poza
okręgiem sakralnym
II świątynia jednego bóstwa , o takim samym układzie wnętrza, włączona w zespół
architektoniczny świętego kręgu ze wspólnym dla kilku świątyń dziedzińcem przed ich głównymi
wejściami, w pobliżu górnej świątyni wzniesionej na ziguracie
III podwójna połączona świątynia dwóch bóstw, z dwoma poprzecznymi przedsionkami, dwiema
prostokątnymi cellami i dwoma sanktuariami , ze wspólnym dziedzińcem przed wejściem

III.Tendencje plastyki Asyryjskiej

-Wojowniczość i zaborcza polityka Asyrii wywierają piętno na sztuce
-ideał wojen i człowieka obdarzonego siłą fizyczną , dobrego żołnierza i oficera
-eklektyczna wypadkowa wielu kultur
-wyczucie tworzywa, bogactwo środków wyrazu.
-bardziej świecka, choć w pewnym stopniu związana z religią
-Największy rozwój przypada na koniec II rys i 2 pierwsze wieki I p.n.e.
-dążenie do subiektywnego ideału męskości
-podkreślenie siły fizycznej, muskulatura, gęste, kręcone, długie fryzury
-wyostrzone rysy twarzy
-groźne oblicze o marsowym spojrzeniu
-nie interesuje artysty osobowość, zmienia fryzurę, nakrycie głowy itd., ale powstaje pewien kanon
-ukazanie rzeczywistego profilu
-trafność i świeżość przedstawiania świata zwierzęcego

A.Rzeźba monumentalna

-geneza sięga III tys p.n.e. wtedy powstaje bardziej smukły wizerunek niż na południu kraju.
-wydłużona sylwetka przypominająca stożek lub cylinder
-do tych tendencji nawiązuje sztuka asyryjska, która wykształca się w XIV wieku (p.n.e. ofc^^)
-rzeźba pełna nie odgrywa samodzielnej roli, jest podporządkowana reliefowi

-rzeźbę statuaryczną, najczęściej kamienną, reprezentują głównie posągi bóstw, władców i geniuszy
-podobna konwencja opracowania, kształt trzonu kolumny, ozdobiony ornamentalnymi
wyobrażeniami ubioru
-jednocześnie coś co przypomina styl bloku południa Mezopotamii – masywne posągi siedzących
postaci
-starano się wydobyć monumentalność nawet w małych rzeźbach
-drobna plastyka brązowa i terakotowa powtarzająca stare schematy.
-statuetki dewocyjne, do kultu codziennego
-rzeźby ustawione w głównych bramach, przejściach, wejściach: strażnicy Lamassu i dekoracyjne
ortostaty w w bardzo wypukłym reliefie, z wyobrażeniami Enkidu, Gilgamesza, skrzydlatych
geniuszy i demonów
-są to wpływy z Syrii i Anatolii

B.Płaskorzeźby opowiadają.

-marmur mosulski i alabaster, czasem meral
-masywne ortotaty rzeźbione gry już są osadzone w murze.
-gigantyczna powierzchnia płaskorzeźb
-postacie modelowane płasko, słabo wyodrębnione z tła, ale o ostro zaznaczonych kontrach
sylwetek
-całe sykle narracyjne o kompozycji pasowej
-postać z profilu, określanie 2 planu, eksponowanie scen gdzie król jest najważniejszy
-okres XIV-IX niejednorodność stylowa, dążenie do wypracowania form, 2 linie akadyjsko –
starobabilońska i hurycko – hetycka
-IX styl surowy, statyczność ujęcia,brak hierarchicznego ukazania postaci, nieznajomość
perspektywy, horror vacui
-statyczne wyobrażenia króla i bogów w kompozycjach rytualnych
-Za Sargona II wyobrażenia figur bardziej wyraziste
-lepsze opracowanie, plastyczny modelunek, światłocień, iluzja głębi
-ustala się skala wyobrażeń ludzkich , tematyka batalistyczna
-Za Senacheryba postacie mają mniejsze wymiary, liczniejsze sceny bitewne.
-Rozwój akcji w układzie horyzontalnym narusza szeregi w górnych partiach reliefów
-Postać króla już nie taka duża i nie w centrum kompozycji
-krajobraz potraktowany ornamentalnie.
-Za Asurbanipala sztywność i nieprzejrzystość kompozycji
-Potem pełne życia , bardziej plastyczny i nie tak przesadna muskulatura.
-Kompozycje wyraziste i przejrzyste
-sceny hołdownicze, polowania, wyobrażenia magiczno – religijne fantastyczne, sceny dworskie,
życie codzienne.
-duża doza okrucieństwa
-polowanie, mistrzowskie ukazanie zwierząt, niezwiązane kanonem
-Adoracja drzewa życia

C.Malowidła jak kobierce

-Element dekoracyjny fasad i wnętrz pałaców
-na wapiennym tynku techniką konturowego podmalowanego rysunku
-intensywna plama, raczej bez gradacji barw
-ściśle związane z płaskorzeźbą
-brąz i czerń o różnej intensywności, lub cała paleta barw

D.Rzemiosło artystyczne

-metaloplastyka, rzeźba w kości i gliptyka
-metalowe naczynia o bogatej ornamentalnej dekoracji geometrycznej i figuralnej
-ze złota, srebra i miedzi biżuteria
-plakietki, plakietki, elementy wielokształtne i pełnoplastyczne z kości słoniowej do ozdoby mebli
itp.
-technika reliefu wypukłego, wklęsłego i grawerunek
-gliptyka w postaci niewielkich cylindrycznych pieczęci
-rycie szybkoobrotowym świdrem

8.Sztuka nowobabilońska
(1 połowa I tys p.n.e. )

I.Odmłodzona Babilonia

-Chaledejczycy spokrewnieni z Aramejczykami uważali się za kontynuatorów i spadkobierców
spuścizny babilońskiej
-Nabopolasar buduje liczne świątynie, mosty, wzmacnia obronność
-Nebokadnezer II (biblijny Nabuchodonozor) syn, zwyciężył z Egiptem, Syria i Palestyna przeszły
w panowanie chaldejskie
-Burzy św w Jerozolimie
-Po zdobyciu hegemonii i licznych podbojach Nabuchodonozor zasłynął z gruntowej przebudowy
Babilonu, odrestaurował świątynie, przekopał kanały, zbudował fortyfikacje, słynna droga
procesyjna Isztar
-Po nim kryzys, uzurpator Nabonid
-Cyrus wkracza do Mezopotamii i zdobywa ją bez oporów
-
II.Babilon – Najwspanialsza metropolia starożytnego wschodu

-Niemiec Robert Koldewey
-czerpanie z architektury asyryjskiej
-Mniej kamienia, więcej glazurowanych cegieł
-drewno cisowe, sandałowe, heban
-Prace rozpoczęte w 678 p.n.e.
-Plan prostokąta o powierzchni 10 km
-Eufrat dzieli miasto na 2 części
-stare i nowe miasto, które jest podgrodziem Babilonu
-most na kamiennych filarach
-Ważniejsze dzielnice mają zaplanowaną budowę
-Ulice procesyjne są szeroki, pozostałe uliczki, to gmatwanina
-południowy typ domu
-Podwójna linia fortyfikacji
-Obwarowania wewnętrzne tworzyły dwa równoległe mury
-Od strony miasta Imgurenlil (6,5m) a drugi Nimidenlil (3,7m)(Cegła suszona). Przed nimi w
odległości 20m opasa miasto 3 mur (8m)(cegła palona i kamień spojone asfaltem) z obronnymi
wieżami + środkowa linia obrony w postaci podwójnego muru z cegły suszonej, wypełnionego
wewnątrz ubitą ziemią
-Do tego system umocnień zespołu pałacowego 7,1, 7,8 i 3,3m. Mury te chronią tylko pałac
-Mur oddzielający stare miasto od nowego
-8 obronnych bram, o imionach głównych bogów

A.Droga Isztar

-główna magistrala miasta od świąt. Esagila do najważniejszej bramy miejskiej Isztar
-od 7 do 20 m szer, wybrukowana płytami z białego wapienia
-Na każdej płycie inskrypcja
-na znacznym odcinku drogi wysokie mury z licowane glazurowaną cegłą błękitnego koloru
-180m fryz z przedstawieniami 120 kroczących lwów

B.Brama Isztar

-Czterowieżowa budowla bramna o wysokości 15m składa się z 2 bram połączonych przejściem
-oblicowana glazurowaną cegłą o nasyconym błękitnym odcieniu
-Glazurowane wyobrażenia 575 byków i smoków występujących na przemian
-całą budowlę wieńczyły kreneżele
-Lew-Isztar, smok-Marduk, byk-Adad

C.Świątynia Emah

-w pobliżu bramy Isztar, 53x35m
-poświęcona bogini świata podziemnego Nimah
-pomieszczenia wokół centralnego dziedzińca, na który wchodziło się bramą flankowaną wieżami
zwieńczonymi zębcami.
-elewacja zdobiona ryzalitami
-przedsionek i cella z wydzielonym podium na posąg

D.Pałac południowy

-Naprzeciwko Emah znajduje się cytadela
-2 pałace, południowy rozbudowany przez Nabuchodonozora II i północnego (zwanego muzeum),
który był odgrodzony od pierwszego murem miejskim
-Oba pałace w najbardziej obronnej części miasta.
-południowy na planie trapezu o podstawie 322m i wysokości 190m
-5 jednostek architektonicznych wokół 5 dziedzińców zespolonych ze sobą
-Monumentalne wejście do pałacu od strony drogi procesyjnej Isztar
-Za brama Isztar 1 dziedziniec zespół pomieszczeń wokół niego to prawdopodobnie koszary
-na 2 dziedziniec prowadzą 2 bramy na wprost nich wejście do sali recepcyjnej
-z sali recepcyjnej wchodzi się na 3 dziedziniec, południowa jego cześć to monumentalna elewacja
sali tronowej, do której prowadzą 3 przejścia sklepione łukami.
-Okładzina z ciemnoniebieskiej g cegły, na której widniały kolumny przypominające święte drzewa
, ich kapitele z podwójnymi błękitnymi wolutami zwieńczone były kwiatonami i połączone
girlandami kwiatów.
-Nad kolumnami fryz z błękitnych rąbów
-Na wprost drzwi stoi tron na podium
-Za dziedzińcem centralnym znajduje się mniejszy. Który zamyka apartamenty recepcyjne i
komnaty królewskie o bardzo grubych ścianach
-Wokół ostatniego dziedzińca skupiały się komnaty zamieszkałe przez kobity z rodziny królewskiej

E.Wiszące ogrody

-Prawdopodobnie N II gdy poślubił księżniczkę Medyjską księżniczkę Amyitis
-42 na 30m, 14 wąskie i długie komory o potężnych sklepieniach kolebkowych, przedzielona przez
środek korytarzem
-Na wierzchu tarasy zbudowane z kamiennych płyt, na nich cegły, a na nich warstwa żyznej ziemi
-Urządzenia przypominające studzienne żurawie nawadniają

F.Pałac północny

-Bardziej ufortyfikowany
-”muzeum”

G.Sakralny okręg Marduka

-Większa niezależność kapłanów, dlatego świątynie z dala od pałacu
-3 wielkie dziedzińce.
-zigurat Etemenaki (biblijna wieża babel)
-Na dziedziniec północnej części okręgu wiedzie 12 barm
-Na zachodniej części dziedzińca Z Et. 90X90m najniższe piętro ma 33m wysokości
-rdzeń z cegły suszonej
-ściany o niewielkim nachyleniu, rozczłonkowane prostokątnymi ryzalitami
schody długości 60m i szerokości 9
-7 pięter, górna świątynia 15m + 6m wieża
-Fronton zdobią złote, lub brązowe rogi byków
-Wewnątrz komnaty Marduka i małżonki Sarpanitum
-ogólna wysokość ok 90m
-Na południowej części okręgu monumentalna świątynia Esagila
-2 przyległe budowle 85x79 i 116x89
-liczne kaplice na sprawowanie kultu pomniejszych bóstw (ogólnie dla Marduka)
-cella Marduka ma mury wyłożone gipsem i lśniącym asfaltem, N II pokrył je złotymi płytkami
-u dołu ściany wyłożone alabastrem i lazurytem
-strop z belek cedrowych pokrytych złotą folią

H.Domy miejscem wiecznego spoczynku

-sarkofagi terakotowe
-bywają zdobione geometryczną dekoracją
-w czasie ceremonii pogrzebowych palono zwłoki w specjalnych budowlach

III.Święty okręg Ezida w Borsipie

-Poświęcony kultowi boga Nabu
…
IV.Pod wpływem starszych wzorów

-mistrzostwo w wykonywaniu wielobarwnych cegieł gl.
-nie zdobią wnętrza pałaców, ale ich fasady, mury, ulice
-bez wątków narracyjnych, zwyczajnie zdobnicze
-figuralny fryz w dolnych partiach ściany, środkowy pas dekoracji roślinnej i górny roślino –
geometryczny
-podział na mniejsze prostokąty wertykalnymi i horyzontalnymi liniami g cegiełek
-tylko fragmentaryczne do naszych czasów malarstwo ścienne
-kontynuacja asyryjska plastyki, ale mniejsze znaczenie króla
-pomniki historyczne, stele, nadania
-czepie się z starszych motywów, ale bardziej ornamentalne.
-pojawia się pieczęć stemplowa