28 Zarządzanie jednostką gospodarczą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Maria Kęska

Zarządzanie jednostką gospodarczą
321[04].Z5.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

dr inż. Grzegorz Borsuk

dr n. wet. Marek W. Chmielewski

Opracowanie redakcyjne:

mgr Edyta Kozieł

Konsultacja:

dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[04].Z5.02,

„Zarz

dzanie jednostk

gospodarcz

”, zawartego w modułowym programie nauczania dla

zawodu technik pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rachunek ekonomiczny

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Działalność podmiotu gospodarczego

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Biznesplan

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych zagadnieniach

związanych z pojęciem przedsiębiorstwa i jego funkcjonowaniu w gospodarce rynkowej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualnie sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa „Zarządzanie jednostką gospodarczą”, której meritum teraz

poznasz, jest jednym z modułów koniecznych do poznania treści wymaganych do uzyskania
tytułu technik pszczelarz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schematu układu jednostek modułowych

321[04].Z5.02

Zarządzanie

jednostką

gospodarczą

321[04].Z5

Ekonomika

i zarządzanie

w agrobiznesie

321[04].Z5.03

Prowadzenie

marketingu

w agrobiznesie

321[04].Z5.01

Funkcjonowanie

rolnictwa

w systemie

agrobiznesu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z dziedziny ekonomii, takimi jak:
przedsiębiorstwo, rynek, podaż, popyt, równowaga rynkowa, osoba fizyczna, osoba
prawna,

−

obserwować zmiany w zasadach organizacji i funkcjonowania przedsiębiorstwa,

−

analizować teksty źródłowe aktów prawnych dotyczących funkcjonowania jednostki
gospodarczej,

−

korzystać z komputera w zakresie obsługi Internetu,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić cele i funkcje przedsiębiorstwa w agrobiznesie,

−

określić istotę i znaczenie rachunkowości,

−

rozróżnić rodzaje, funkcje i zasady rachunkowości,

−

skorzystać z programów komputerowych stosowanych do prowadzenia rachunkowości,

−

obliczyć koszty i opłacalność działalności rolniczej, pszczelarskiej,

−

sporządzić kalkulację kosztów przy podejmowaniu decyzji gospodarczych,

−

wymienić, sklasyfikować i scharakteryzować składniki majątkowe podmiotów
gospodarczych,

−

odróżnić majątek podmiotu gospodarczego od majątku prywatnego,

−

sklasyfikować i scharakteryzować kapitały własne i obce,

−

ustalić wysokość kapitału własnego,

−

sporządzić bilans majątkowy podmiotu gospodarczego,

−

przeprowadzić spis z natury w gospodarstwie rolnym, w tym pasiecznym,

−

obliczyć amortyzację środków trwałych,

−

wycenić typowe składniki majątkowe,

−

rozróżnić rodzaje działalności w gospodarstwie,

−

rozróżnić wpłaty i wypłaty gotówkowe, wpłaty na rachunek bankowy oraz w formie
rozliczeń barterowych,

−

dokonać ewidencji stanu początkowego oraz stanów miesięcznych inwentarza żywego,
zasiewów i zbiorów,

−

określić sposób obliczania dochodu rolniczego na podstawie dokonywanych zapisów,

−

rozróżnić uproszczone formy ewidencji gospodarczej w zależności od form
opodatkowania,

−

wykorzystać dane z rachunkowości do zarządzania gospodarstwem rolnym, w tym
pasiecznym,

−

określić próg rentowności,

−

ocenić działalność firmy na podstawie danych uzyskanych z rachunkowości,

−

określić różnice w zarządzaniu małym i dużym przedsiębiorstwem,

−

określić cele i strukturę oraz zasady konstruowania biznesplanu,

−

opracować biznesplan gospodarstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej

4.1.1. Materiał nauczania

Przedsiębiorstwo to niezależna jednostka gospodarcza, wyodrębniona pod względem

ekonomicznym, techniczno-organizacyjnym i prawnym, której celem jest produkcja dóbr lub
usług.

Odrębność prawna oznacza posiadanie zdolności do zawierania umów i zaciągania

zobowiązań.

Odrębność organizacyjna oznacza wewnętrzną strukturę, zarząd, określone terytorium

działania, majątek, pracowników.

Odrębność ekonomiczna to samodzielne podejmowanie decyzji ekonomicznych,

samodzielność finansowa, kierowanie się w decyzjach własnym kryterium wyboru.

Przedsiębiorstwo jest podstawową jednostką działalności gospodarczej w gospodarce

rynkowej.

W praktyce stosowane są zamiennie nazwy podmiot gospodarczy lub firma.
Na przedsiębiorstwo składają się następujące elementy:

−

przedsiębiorca – organizuje czynniki produkcji (ziemię, kapitał, pracę), których jest
właścicielem, podejmuje ryzyko ich wykorzystania do wytwarzania nowych wyrobów lub
usług,

−

działalność w celu maksymalizacji korzyści przedsiębiorcy – osiąganie trwałej
i konkurencyjnej pozycji na rynku, rozwój przedsiębiorstwa, maksymalizacja zysku,

−

prowadzenie planowej działalności – szukanie odpowiedzi na pytania: co produkować,
jak produkować dla kogo produkować?
Zasady prowadzenia działalności gospodarczej reguluje ustawa z 19 listopada 1999 r

Prawo o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zmianami), która weszła
w życie 1 stycznia 2001 r. Zgodnie z tą ustawą przez działalność gospodarczą należy
rozumieć zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną i usługową oraz poszukiwanie
i eksploatację zasobów naturalnych w sposób zorganizowany i ciągły.

Ustawie nie podlega działalność wytwórcza w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz

chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa, wynajmowanie przez
rolników pokoi, sprzedaż posiłków domowych i świadczenie usług związanych z pobytem
turystów.

Formy organizacyjno prawne przedsiębiorstw

Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub nie mająca osobowości prawnej

spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje
działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej
w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Przedsiębiorcy są zobowiązani
spełniać przewidziane prawem warunki prowadzenia działalności gospodarczej, dotyczące
ochrony przed zagrożeniem życia i zdrowia ludzkiego, a także inne warunki określone m. in.
w przepisach dotyczących ochrony środowiska.
Pojęcie przedsiębiorstwa jest bardzo szerokie, obejmuje nie tylko jednoosobowe
przedsiębiorstwa prywatne, przedsiębiorstwa państwowe, lecz także wszelkiego rodzaju
spółki i spółdzielnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podział przedsiębiorstw ze względu na formę własności
1. Spółka cywilna to spółka oparta na przepisach prawa cywilnego, której umowa zawierana

jest w formie pisemnej.

Umowę spółki cywilnej zawierają wspólnicy (przynajmniej dwóch). Mogą to być

osoby fizyczne albo osoby prawne. Wspólnikiem nie może być jednak inna spółka
cywilna. W umowie spółki cywilnej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia
wspólnego celu gospodarczego poprzez działanie w oznaczony sposób. Działanie takie to
w szczególności wnoszenie wkładów. Wkładem może być wniesienie do spółki
własności, innych praw albo świadczenie usług. Własność to nie tylko nieruchomości,
czy rzeczy ruchome ale i wierzytelności, oraz niematerialne prawa majątkowe, np. prawa
autorskie. Wspólnicy nowo zawiązanej spółki cywilnej muszą dokonać jej zgłoszenia do
sądu rejestrowego.

Za zobowiązania spółki cywilnej wspólnicy odpowiadają nie tylko majątkiem

wspólnym, lecz również bez żadnych ograniczeń swoim majątkiem osobistym.
Wierzyciele spółki mogą dochodzić swoich należności od spółki, od jednego ze
wspólników, od kilku z nich lub od wszystkich równocześnie.

Spółka cywilna nie posiada organów zarządzających jej sprawami i reprezentujących

ją na zewnątrz. Do prowadzenia spraw spółki oraz reprezentowania jej interesów na
zewnątrz uprawniony jest każdy wspólnik

Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej. Nie może być podmiotem praw
i obowiązków, tzn. nie może nabywać nieruchomości, zaciągać zobowiązań, jest tylko
podmiotem obrotu prawnego, dlatego może pozywać i być pozywana przed sąd.

Od l stycznia 200l r. spółka cywilna w myśl Prawa o działalności gospodarczej nie

jest przedsiębiorcą, a działalność gospodarczą prowadzą wspólnicy na podstawie umowy,
a nie spółka jako jednostka organizacyjna. W konsekwencji tego postanowienia
rejestracji w rejestrze sądowym KRS podlegają odrębnie wspólnicy spółki cywilnej, a nie
spółka.

Jeżeli przychody netto ze sprzedaży towarów lub świadczonych usług przez spółkę

cywilną w każdym z dwóch kolejnych lat obrotowych osiągną równowartość w walucie
polskiej, co najmniej 400 000 EURO, powstaje obowiązek przekształcenia spółki
w spółkę prawa handlowego.

2. Spółki osobowe.

Spółki osobowe mogą we własnym imieniu, pod własną firmą, zaciągać

zobowiązania pozywać i być pozywane. Każda spółka osobowa musi posiadać umowę,
która powinna zawierać:

–

nazwę firmy i siedzibę spółki;

–

określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość;

–

przedmiot działalności spółki;

–

czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.
Spółki osobowe dzielą się na:

−

Spółki jawne są spółką osobową, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą,
a nie jest inną spółką handlową. Spółka nie posiada osobowości prawnej. Spółka
jawna może zwierać umowy czy występować przed sądem jako strona, posiada swój
majątek, a więc ma cechy osobowości prawnej. Do powstania spółki jawnej
koniecznie jest zawarcie umowy w formie pisemnej oraz wpis do rejestru. Spółka
jawna może powstać w drodze przekształcenia innej spółki handlowej.
Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki osobiście, nieograniczenie
i solidarnie z pozostałymi wspólnikami. Każdy wspólnik ma prawo reprezentowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

spółki na zewnątrz, co dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych.
Jednak prowadzenie spraw spółki może być powierzone jednemu lub kilku
wspólnikom, bądź na mocy umowy spółki, bądź na podstawie późniejszej uchwały
wspólników. Pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw
spółki. W spółce nie powołuje się organów spółki. Wszelkie decyzje podejmowane
są głosowaniem wszystkich wspólników.

−

Spółki partnerskie są typem handlowej spółki osobowej przeznaczonej do
prowadzenia działalności w zakresie wolnych zawodów. Jest tworzona przez
wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce
prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Firma tej spółki powinna zawierać
nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie, że chodzi o spółkę
partnerską – „i partner” „i partnerzy”; „spółka partnerska” oraz określenie wolnego
zawodu (bądź zawodów ) wykonywanego w spółce. Partnerami mogą być wyłącznie
osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania wolnych zawodów: adwokaci,
aptekarze, architekci, biegli rewidenci, brokerzy ubezpieczeniowi, doradcy
podatkowi, inżynierowie budownictwa, księgowi, lekarze, lekarze stomatolodzy
i lekarze weterynarii, notariusze, pielęgniarki, położne, radcy prawni, rzecznicy
partnerowi, rzeczoznawcy majątkowi i tłumacze przysięgli. Spółka partnerska musi
posiadać umowę w formie aktu notarialnego, która musi zawierać określenie rodzaju
wykonywanego wolnego zawodu przez partnerów w ramach spółki.

−

Spółki komandytowe są spółką osobową, mającą na celu prowadzenie
przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki co najmniej
jeden

wspólnik

(komplementariusz)

odpowiada

bez

ograniczenia,

a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest
ograniczona do wysokości sumy komandytowej. Dla tego typu spółki
charakterystyczne jest zróżnicowanie statutu prawnego wymienionych kategorii
wspólników. Ograniczenie odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania
spółki jest niezależne od ich tytułu prawnego – ma charakter kwotowy. Dalsze
ograniczenie odpowiedzialności komandytariusza może być skutkiem wniesienia
wkładu do majątku spółki – obowiązuje w tym zakresie zasada wzajemnej
rozłączności odpowiedzialności osobistej komandytariusza i ryzyka ekonomicznego
utraty wniesionego przez niego wkładu. Ceną ograniczonej odpowiedzialności
komandytariusza jest brak bieżącego wpływu na funkcjonowanie spółki.
Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki jest zastrzeżona dla komplementariuszy.
Poza prawem do części zysku komandytariusz ma jedynie uprawnienia kontrolno-
informacyjne oraz prawo do współdecydowania w sprawach przekraczających zakres
zwykłych czynności spółki.

−

Spółki komandytowo-akcyjne zostały zakwalifikowane zgodnie z założeniami
ustawy jako spółka osobowa. Ponieważ jednak konstrukcja prawna tego typu spółki
wykazuje elementy kapitałowe, można również mówić o jej mieszanym, osobowo-
kapitałowym charakterze. Cechy konstrukcyjne kwalifikują spółką komandytowo-
akcyjną jako formę prowadzenia średnich i większych przedsiębiorstw
o ugruntowanej pozycji na rynku. Doświadczenia państw obcych wskazują, że jest
ona często wybierana przez dynamiczne rozwijające się przedsiębiorstwa rodzinne.
Korzystne łączenie cech właściwych spółkom osobowym i kapitałowym stwarza
bowiem możliwości dekapitalizowania przedsiębiorstwa i uczestnictwa w rynku
kapitałowym

przy

jednoczesnym

zagwarantowaniu

komplementariuszom

bezpośredniego wpływu na działalność spółki, bez groźby tzw. „wrogiego przejęcia”.
Spółką komandytowo-akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki co najmniej
jeden wspólnik (komplementariusz) odpowiada bez ograniczenia, a co najmniej
jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Spółka komandytowo-akcyjna powstaje
podobnie jak spółka akcyjna. Konieczne jest sporządzenie statutu spółki w formie
aktu notarialnego, podpisanego przynajmniej przez wszystkich komplementariuszy,
a także objęcie akcji. Kapitał zakładowy spółki wynosi minimum 50 000 zł.
W spółce komandytowo-akcyjnej może również działać rada nadzorcza, wybierana
przez walne zgromadzenie, o kompetencjach co do zasady analogicznych do tych,
jakimi dysponuje rada nadzorcza w spółce akcyjnej. Jeżeli akcjonariuszy jest więcej
niż 25, ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Członkiem rady nadzorczej
nie może być – jako wspólnik prowadzący sprawy spółki – komplementariusz, jest
on również wyłączony od głosowania w sprawie powołania i odwołania członków
rady nadzorczej.

3. Spółki kapitałowe.

Spółka w organizacji jest pierwotną (początkową) formą ustrojową danego typu

spółki kapitałowej. Powstaje ona w momencie zawarcia umowy spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością lub zawiązania spółki akcyjnej. Spółki kapitałowe w organizacji,
mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa
rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Cechą szczególną spółek
kapitałowych jest reżim solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania. Kodeks spółek
handlowych określa odpowiedzialność spółki, a także jej wspólników (akcjonariuszy) –
do wartości zadeklarowanego a nie wniesionego wkładu na pokrycie objętych udziałów
lub akcji. Spółkę w organizacji reprezentuje zarząd, a do momentu jego wyboru
pełnomocnik powołany jednomyślną uchwałą wspólników spółki z o.o. albo założycieli
spółki akcyjnej; spółkę akcyjną w organizacji mogą ponadto reprezentować w tym okresie
wszyscy założyciele działający łącznie. Z chwilą wpisu do rejestru spółka kapitałowa
nabywa osobowość prawną.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością tworzona jest przez jedną lub więcej osób.

To jedyna możliwa forma spółki jednoosobowej. Zawiązanie spółki możliwe jest po
spełnieniu następujących czynności:

−

sporządzeniu umowy spółki,

−

wniesieniu kapitału zakładowego,

−

wyborze władz spółki,

−

dokonaniu wpisu do rejestru handlowego.
Wspólnicy spółki sporządzają umowę spółki, a jeżeli spółka utworzona jest tylko

przez jedną osobę, w miejsce umowy spółki sporządzany jest dokument – akt
założycielski. Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością sporządzana jest
w formie aktu notarialnego. Wspólnicy wnoszą do spółki kapitał zakładowy, który ma
postać udziałów. Minimalny kapitał zakładowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
nie może być mniejszy niż 50 000 zł, a pojedynczy udział nie może być mniejszy niż
500 zł. Wspólnicy mogą wnieść swój udział do spółki w postaci niepieniężnej, czyli
w postaci aportu. Wspólnicy spółki z o.o. mają równe prawa i obowiązki w spółce. Każdy
wspólnik posiada udziały, które są odzwierciedleniem głosów. Wspólnik posiada również
prawo do wypłaty dywidendy. Warunkiem nabycia przez wspólnika roszczenia o wypłatę
dywidendy jest powzięcie przez wspólników uchwały w sprawie podziału zysku
wykazanego w rocznym sprawozdaniu finansowym.

Organy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością:

−

zgromadzenie wspólników,

−

rada nadzorcza lub komisja rewizyjna i zarząd,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zgromadzenie wspólników, najważniejszy organ spółki z o.o., podejmujący uchwały
w najważniejszych dla spółki sprawach.
Uchwały podejmowane są większością głosów w głosowaniu jawnym, choć

w niektórych przypadkach, jak np.: wybór członków do rady nadzorczej czy zarządu,
stosuje się głosowanie tajne.

Rada nadzorcza sprawuje nadzór i kontrolę nad spółką z o.o. Rada składa się

przynajmniej z trzech członków, wybieranych na okres jednego roku (chyba, że umowa
spółki zakłada inny okres funkcjonowania rady nadzorczej) przez zgromadzenie
wspólników, które podejmuje w tej sprawie odpowiednią uchwałę. Członkowie rady
mogą być w każdej chwili odwołani w wyniku podjęcia uchwały przez wspólników.
Obowiązek stałego nadzoru nad wszystkimi działaniami spółki sprawia, że rada
nadzorcza ma prawo wglądu we wszystkie dokumenty spółki, a także prawo uzyskiwania
wszelkiego rodzaju wyjaśnień zarówno od zarządu, jak i poszczególnych pracowników
spółki.

Komisja rewizyjna składa się z trzech członków, powoływanych i odwoływanych

w takim samym trybie jak członkowie rady nadzorczej. Zakres uprawnień komisji
rewizyjnej jest węższy niż zakres uprawnień rady nadzorczej.

Zarząd składa się z jednego lub większej liczby członków, wybieranych przez

wspólników, którzy podejmują w tej sprawie stosowną uchwałę. Umowa spółki może
jednak przewidywać inny tryb powoływania członków zarządu, np.: przez radę nadzorczą
czy grupę wspólników. Członkiem zarządu może być osoba, która nie jest wspólnikiem.
Do zarządu nie może jednak wybrać członków rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej,
oznaczałoby to bowiem, że sprawują oni nadzór nad swoimi działaniami. Zarząd spółki
reprezentuje spółkę na zewnątrz i prowadzi wszystkie jej sprawy.

Spółka akcyjna jest spółką kapitałową – powstaje ona przez połączenie kapitałów

wielu osób. Wspólnicy (akcjonariusze) nie odpowiadają osobiście za zobowiązania
spółki. Pierwszym krokiem warunkującym powstanie spółki akcyjnej jest sporządzenie
i podpisanie przez założycieli statutu spółki. Zawiązać spółkę akcyjną może jedna albo
więcej osób. Spółka akcyjna nie może być zawiązana wyłącznie przez jednoosobową
spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Akcjonariusze są zobowiązani do świadczeń
określonych w statucie. Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Kapitał
zakładowy spółki akcyjnej dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Kapitał
zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 500.000 złotych. Wartość nominalna
akcji nie może być niższa niż 1 zł. Jeżeli ustawa lub umowa spółki nie stanowi inaczej,
wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce. Akcjonariusze nie odpowiadają
swoim osobistym majątkiem za zobowiązania spółki; ich odpowiedzialność ogranicza się
jedynie do wysokości wniesionego kapitału. Akcjonariusze uczestniczą w podziale zysku
przypadającym na każdą akcję, czyli mają prawo do dywidendy. Wyjątek stanowią akcje
uprzywilejowane, nadające ich posiadaczom (z reguły założycielom spółki) pewne
specjalne uprawnienia, których nie mają inni akcjonariusze. Przywileje mogą dotyczyć
m.in. prawa głosu lub prawa do większej dywidendy w porównaniu z właścicielami akcji
zwykłych. W zasadzie na jedną akcję przypada jeden głos na walnym zgromadzeniu
akcjonariuszy. Posiadacz akcji uprzywilejowanej może mieć prawo, zgodnie ze statutem
spółki, do większej ilości głosów przypadających na jedną akcję.

Organy spółki akcyjnej:

−

walne zgromadzenie akcjonariuszy,

−

rada nadzorcza lub komisja rewizyjna,

−

zarząd.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Walne zgromadzenie decyduje w najważniejszych sprawach dotyczących spółki

poprzez podejmowanie uchwał.

Rada nadzorcza lub komisja rewizyjna sprawuje nadzór nad spółką akcyjną. Statut

spółki może przewidywać istnienie tych dwóch organów jednocześnie. W ich skład
wchodzi co najmniej 5 członków. W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza
może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowników sprawozdań
i wyjaśnień oraz dokonywać rewizji stanu majątku spółki.

Komisja rewizyjna zajmuje się oceną sprawozdań i wniosków zarządu dotyczących

podziału zysku lub pokrycia straty, a także składaniem zgromadzeniu wspólników
corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny, w trybie i w zakresie
określonym dla wykonywania tych czynności przez radę nadzorczą.

Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Zarząd składa się z jednego

albo większej liczby członków. Do zarządu mogą być powołane osoby spośród
wspólników lub spoza ich grona. Członek zarządu jest powoływany i odwoływany
uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Prawo członka zarządu do
prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania dotyczy wszystkich czynności sądowych
i pozasądowych spółki. Prawa członka zarządu do reprezentowania spółki nie można
ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy,
sposób reprezentowania określa umowa spółki.

4. Spółdzielnia jest samodzielnym, samorządnym i dobrowolnym zrzeszeniem członków.

Spółdzielnia prowadzi działalność gospodarczą i działalność społeczno-wychowawczą,
uwzględniając potrzeby zrzeszonych w spółdzielni członków. Spółdzielnia może
prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i ich
ś

rodowiska.

Spółdzielnia może być założona przez osoby fizyczne (ich liczba nie może być

mniejsza niż dziesięć) lub osoby prawne (ich liczba nie może być mniejsza niż trzy).

Organy spółdzielni:

−

walne zgromadzenie,

−

rada nadzorcza,

−

zarząd.
Wybory do organów spółdzielni dokonywane są w głosowaniu tajnym spośród

nieograniczonej liczby kandydatów. Odwołanie członka organu następuje także
w głosowaniu tajnym.

Walne zgromadzenie jest najwyższym organem spółdzielni. Członek może brać

udział w walnym zgromadzeniu tylko osobiście, chyba że ustawa stanowi inaczej. Osoby
prawne będące członkami spółdzielni biorą udział w walnym zgromadzeniu przez
ustanowionego w tym celu pełnomocnika.
Rada nadzorcza sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością spółdzielni. Rada składa się
co najmniej z trzech członków wybranych stosownie do postanowień statutu przez walne
zgromadzenie, zebranie przedstawicieli lub zebrania grup członkowskich. Do rady mogą
być wybierani wyłącznie członkowie spółdzielni. Jeżeli członkiem spółdzielni jest osoba
prawna, do rady może być wybrana osoba nie będąca członkiem spółdzielni, wskazana
przez osobę prawną.

Zarząd kieruje działalnością spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Skład

i liczbę członków zarządu określa statut. Nie można być jednocześnie członkiem rady
i zarządu tej samej spółdzielni.

5. Przedsiębiorstwo państwowe to samodzielna, samorządna i samofinansująca się

jednostka

organizacyjna,

prowadząca

działalność

gospodarczą.

Samodzielność

przedsiębiorstwa państwowego oznacza m.in., że przedsiębiorstwo państwowe występuje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jako samodzielny podmiot. Samorządność przedsiębiorstwa państwowego polega na
zapewnianiu załodze możliwości współdecydowania o sprawach przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo państwowe gospodaruje samodzielnie wydzieloną częścią mienia
ogólnonarodowego i ponosi odpowiedzialność majątkową za swoją działalność. Posiada
osobowość prawną, którą uzyskuje po wpisaniu do rejestru przedsiębiorstw
państwowych.

Przedsiębiorstwa państwowe tworzone są przez organ założycielski, którym mogą

być naczelne oraz centralne organy administracji rządowej, tj. Minister Gospodarki lub
inny minister lub kierownik urzędu centralnego, terenowe organy administracji rządowej,
np.: wojewoda.

Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone jako:

−

przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych,

−

przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.
Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mają przede wszystkim na celu bieżące

i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności. W szczególności przedsiębiorstwa te mają
na celu produkcję lub świadczenie usług w zakresie:

−

inżynierii sanitarnej,

−

komunikacji miejskiej,

−

zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, gazową i cieplną,

−

zarządu państwowymi zasobami lokalowymi,

−

zarządu państwowymi terenami zielonymi,

−

zarządu uzdrowiskami,

−

usług pogrzebowych i utrzymania urządzeń cmentarnych,

−

usług kulturalnych.

Organami przedsiębiorstwa państwowego są:

−

naczelne oraz centralne organy administracji państwowej,

−

Narodowy Bank Polski i banki państwowe.

6. Stowarzyszenia nie mają narzuconych celów działań. Zarówno swoje cele, programy

działania, jak i struktury organizacyjne określają samodzielnie. Ponadto stowarzyszenie
uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Działalność stowarzyszenia jest
oparta na pracy społecznej członków. Jednakże do prowadzenia swych spraw (jak na
przykład w kwestiach prawnych) stowarzyszenie może zatrudniać pracowników.

W zależności od przyjętego kryterium klasyfikacji przedsiębiorstwa można podzielić

następująco:

−

w zależności od przedmiotu działalności: przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe,
handlowe,

−

w zależności od sektora gospodarki: przedsiębiorstwa przemysłowe, rolnicze, rybackie,
gastronomiczne, transportowe,

−

w zależności od formy własności: przedsiębiorstwa sektora publicznego (własność
państwowa i komunalna), przedsiębiorstwa sektora prywatnego (własność osób
fizycznych i własność prywatna osób prawnych, własność zagraniczna),

−

w zależności od formy prawnej: przedsiębiorstwa jednoosobowe osób fizycznych, spółki
cywilne, spółki prawa handlowego (osobowe: jawna, komandytowa, partnerska,
komandytowo- akcyjna, a także kapitałowe: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
spółka akcyjna), przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie,

−

w zależności od wielkości: mikroprzedsiębiorstwa, małe, średnie i duże przedsiębiorstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przedsiębiorstwa różnią się następującymi cechami:

−

wielkością,

−

przedmiotem działalności,

−

strukturą organizacyjną.
Celem głównym przedsiębiorstwa jest misja firmy, która określa powód istnienia firmy,

nadaje ogólny kierunek jej rozwoju, wskazuje dziedziny, którymi firma się zajmuje.

Cele przedsiębiorstwa dzielimy następująco:

−

cele społeczne: tworzenie miejsc pracy, pomnażanie majątku narodowego, zaspokajanie
potrzeb społecznych

−

cele przedsiębiorstwa: zysk, wysoka marża handlowa, wzrost wartości sprzedaży, wzrost
udziału w rynku, zmniejszenie ryzyka działania, zmniejszanie kosztów, ugruntowanie
pozycji na rynku,

−

cele indywidualne pracowników przedsiębiorstwa: wzrost wynagrodzeń, udział
w zyskach, poprawa warunków pracy, dodatkowe korzyści.
Wszystkie cele przedsiębiorstwa powinny być ze sobą spójne, logiczne i powiązane, aby

przedsiębiorstwo mogło funkcjonować i prowadzić działalność.

Hierarchia celów firmy przedstawia się następująco:

−

maksymalizacja zysku w długim okresie czasu,

−

maksymalizacja produkcji, realizowana zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania,

−

efektywne wykorzystanie wszystkich czynników produkcji,

−

wzrost wydajności poszczególnych czynników produkcji,

−

czynności, zadania, zabiegi wytwarzające konkretne efekty.
Celami ciągłymi wszystkich podmiotów gospodarczych są:

−

rentowność – zysk brutto lub netto jako odsetki od zainwestowanego kapitału,

−

pozycja na rynku – udział w rynku w porównaniu z konkurencyjnymi firmami,

−

ekonomiczność – relacje efektu do nakładu,

−

stan zasobów – zapewnienie i utrzymanie odpowiedniej kadry, urządzeń, pomieszczeń,

−

sprawność działania – terminowe i zadowalające reagowanie na potrzeby klientów,

−

innowacje – rozwój produktów i usług,

−

relacje z otoczeniem – poprawa stanu środowiska i jakości życia.
Cele dla przedsiębiorstwa mają następujące znaczenie:

−

stanowią wskazówkę i nadają jednolity kierunek działania pracownikom,

−

właściwie ustalone cele sprzyjają planowaniu,

−

mogą być źródłem motywacji pracowników,

−

cele są powiązane z oceną i kontrolą,

−

realizacja celów jest miarą skuteczności działań.
W formułowaniu celów należy stosować zasady ujęte w formule SMART, cele powinny

być:

−

S – specyficzne, konkretne, jednoznacznie określone,

−

M – mierzalne, kwantyfikowane, określone liczbą,

−

A – ambitne, mobilizujące, pobudzające aktywność,

−

R – realne, wykonalne i dopuszczalne,

−

T – terminowe, określone w czasie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Funkcje przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo swoje cele osiąga za pośrednictwem funkcji w nim realizowanych.

Funkcje dzielimy na:

−

podstawowe – obejmują produkcję, handel, dostarczanie oraz obsługę produktu usługi na
rynku,

−

pomocnicze – obejmują działania zapewniające realizację funkcji podstawowych I mają
wpływ na ich efektywność.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak brzmi definicja przedsiębiorstwa. Na czym polega jego odrębność pod względem

prawnym, ekonomicznym i organizacyjnym?

2. Jak jest kolejność działań zmierzających do założenia przedsiębiorstwa?
3. Jakie cechy charakterystyczne posiadają: spółki jawne, partnerskie, komandytowe,

akcyjne, z ograniczoną odpowiedzialnością?

4. Jakie organy posiada spółka akcyjna?
5. Jakie cechy charakterystyczne posiada spółdzielnia?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź wniosek o rejestrację przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę fizyczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) pobrać odpowiedni wniosek z urzędu,
2) zapoznać się z wytycznymi jego wypełnienia,
3) wypełnić wniosek wprowadzając niezbędne dane.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

wzory dokumentów.

Ćwiczenie 2

Sporządź projekt umowy spółki jawnej, prowadzącej działalność w zakresie zaopatrzenia

rolnictwa w środki do produkcji rolnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wzorem umowy spółki jawnej,

2) wprowadzić wszystkie wymagane dane spółki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

wzór umowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: przedsiębiorstwo, spółka, spółdzielnia?

2) zdefiniować , funkcje przedsiębiorstwa, rodzaje spółek?

3) określić misję firmy?

4) określić zadania poszczególnych form organizacyjno-prawnych

przedsiębiorstwa ?

5) rozróżnić rodzaje przedsiębiorstw?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Rachunek ekonomiczny

4.2.1. Materiał nauczania

Rachunek ekonomiczny w gospodarstwie rolniczym

Rachunek ekonomiczny jest to zespół metod umożliwiających podejmowanie decyzji,

które zapewnią w danych warunkach najlepsze efekty. Podstawę rachunku ekonomicznego
stanowi zasada racjonalnego działania (gospodarowania), czyli zestawienie kosztów
i efektów.

Przedmiot i podmiot rachunkowości

Jednostką gospodarującą można kierować podejmując decyzje intuicyjnie, lecz efekty

ekonomiczne nie zawsze będą najkorzystniejsze. Aby jednostka gospodarująca osiągała
najlepsze efekty ekonomiczne, konieczne jest dokonywanie obserwacji, pomiaru i rejestracji
zjawisk związanych z wykonywaniem procesów gospodarczych, czyli prowadzenie ewidencji
gospodarczych, na które składają się:

Ewidencja gospodarcza

Ewidencja operatywna

Statystyka

Rachunkowość

Rys. 1. Ewidencja gospodarcza [opracowanie własne]

Ewidencja operatywna (rachunek operatywny) jest nieusystematyzowaną formą

ewidencji, pozwalającą na otrzymywanie „dorywczych” informacji w postaci różnych liczb
lub zestawień, w zależności od konkretnych potrzeb. Sprowadza się głównie do ilościowej
rejestracji zjawisk gospodarczych (np.: wykorzystanie czasu pracy maszyn, urządzeń
i robotników). Dostarcza danych liczbowych do podejmowania bieżących decyzji
gospodarczych.

Statystyka zajmuje się głównie procesami i zjawiskami masowymi, jakościowo

jednorodnymi (zjawiska przyrodnicze, społeczne, ekonomiczne, itp.). Posługuje się przy tym
metodą pełnej rejestracji faktów lub metodą badań reprezentacyjnych (badanie faktów
wybranych ze zbiorowości, które mają reprezentować interesującą badającego grupę),
np.: wielkości średnie, wskaźniki, itp.

Rachunkowość stanowi sporządzony na podstawie dokumentów, zamknięty i bilansujący

się system ewidencji gospodarczej. Ujmuje w sposób systematyczny i ciągły przebieg oraz
skutki procesów gospodarczych w jednostkach gospodarujących (np. zaopatrzenie, produkcję,
zbyt, itp.). Posługuje się ona miernikiem pieniężnym i w pieniądzu wyraża przebieg zjawisk
gospodarczych. Często dane wartościowe są uzupełniane danymi wyrażanymi w naturalnych
jednostkach miary (np.: z ewidencji operatywnej).

Przedmiotem rachunkowości są zdarzenia gospodarcze (zjawiska i procesy gospodarcze)

występujące w jednostkach gospodarujących, a związane z ruchem środków i towarów.
Podmiotami rachunkowości są wszystkie jednostki gospodarujące, prowadzące rachunkowość
bez względu na to, jakie procesy gospodarcze występują w tych jednostkach, czyli
rachunkowość prowadzi każda majątkowo wyodrębniona jednostka gospodarcza.

Rozróżniamy dwa podstawowe wyodrębnienia majątkowe:

1) Formalnoprawne – występują w wypadku powołania do życia danej jednostki

gospodarczej jako jednostki prawnej. Powierzony tej jednostce majątek osób prawnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lub fizycznych tworzy materialną podstawę jej działania. Majątek ten stanowi nadal
własność właścicieli, lecz jest przez tę jednostkę wykorzystywany i pomnażany.

2) Umowne – występują, jeżeli jednostka gospodarująca ma osobowość prawną. W skład

takiej jednostki mogą wchodzić wyodrębnione zakłady lub wydziały nie posiadające tej
osobowości. Zgromadzony majątek stanowi własność tych jednostek.

Wyodrębnienie majątku podmiotu stanowi podstawową przesłankę, na podstawie której

opiera się rachunkowość.

Zakres, zadania i podstawowe warunki realizacji zadań rachunkowości

Dokumenty potrzebne do prowadzenia rachunkowości sporządzają wyspecjalizowane

komórki organizacyjne lub wyznaczeni pracownicy. Są to najczęściej: księgowość,
kalkulacja, sprawozdawczość finansowa i dział interpretacji danych sprawozdawczych.

Księgowość ma za zadanie odzwierciedlać, w mierniku pieniężnym, stan i zmiany

składników majątkowych przedsiębiorstwa, źródła ich pochodzenia oraz przebieg procesów
gospodarczych w jednostce. Osiąga się to przez ewidencjonowanie tych wartości w sposób
ciągły, na podstawie odpowiednich dokumentów. Kalkulacja zajmuje się ustalaniem,
w jednostkach pieniężnych i naturalnych, wielkości zużycia środków gospodarczych
wykorzystanych lub potrzebnych do wykonania określonych zadań. Sprawozdawczość
finansowa stanowi wybór informacji ujednoliconych pod względem tematycznym,
uzyskiwanych w ramach księgowości i kalkulacji. Informacje te są prezentowane w formie
okresowych zestawień liczbowych (sprawozdań), przeznaczonych dla pionu zarządzania, jak
i dla jednostek nadrzędnych (różnych szczebli). Interpretacja danych sprawozdawczych
umożliwia ocenę sytuacji majątkowej i rezultatów działalności w porównaniu z założeniami
planu, danymi uzyskiwanymi w okresach ubiegłych oraz przez inne jednostki. Na podstawie
tej oceny są podejmowane decyzje co do eliminacji zjawisk negatywnych.

Rachunkowość informuje o stanie środków gospodarczych i źródłach ich pochodzenia,

a także o wszelkich zmianach w tym zakresie; o stopniu zużycia środków gospodarskich;
o wykonaniu zadań gospodarczych (planie płac, zaopatrzeniu, produkcji, zbycie, itp.);
o rezultatach finansowych jednostki (dzięki rejestrowaniu wyników finansowych);
o przeznaczaniu na określone cele zysku z działalności gospodarczej. Ponadto rachunkowość
stwarza warunki sprzyjające ochronie mienia. Przyczynia się to do właściwego użytkowania
składników majątkowych, a także dostarcza danych liczbowych, które są wykorzystywane dla
potrzeb:

−

kontroli (ewidencji składników i źródeł pochodzenia),

−

zarządzania

(decyzje

prawidłowym

wykorzystaniu

rodków

materialnych

i finansowych).

Aby rachunkowość mogła skutecznie realizować swoje zadania muszą być spełnione

podstawowe zasady:

−

wiarygodność i jednorodność danych liczbowych,

−

kompletność danych (np. zużycia materiałów, czasu pracy, sprzedaży, itp.),

−

aktualność danych liczbowych (niezbędna do podejmowania właściwych decyzji),

−

cisłe powiązanie danych ewidencji z danymi uzyskiwanymi poza księgowością

(zaopatrzenie, zatrudnienie, ewidencja operatywna, itp.).

Komputeryzacja ewidencji księgowej pozwoliła na przyspieszenie prac ewidencyjnych,

poprawienie jakości i dostępności do danych, ułatwia interpretację danych i zjawisk
(dodatkowe przekroje) oraz zmniejsza nakłady na prace ewidencyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki gospodarcze i źródła ich finansowania

rodkami gospodarczymi nazywamy składniki majątkowe, którymi rozporządza

jednostka gospodarująca. Mogą one występować w różnej postaci. Dla potrzeb ewidencji są
ujmowane w jednorodne grupy, zgodnie z zasadą wzrastającej płynności, która polega na
uszeregowaniu środków gospodarczych wg stopnia możliwości ich „spieniężenia”. Środki
gospodarcze mają swoje źródła pochodzenia, gdyż właściciele tych środków musieli je
w jakiś sposób powierzyć danej jednostce w trwałe lub czasowe użytkowanie. Źródła
pochodzenia

(finansowania)

wskazują,

kto

wyposażył

jednostkę

gospodarującą

w odpowiednie środki gospodarcze.

Bilansowanie środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia

Majątek jednostki gospodarującej może być rozpatrywany z punktu widzenia rodzajów

rodków, które się na ten majątek składają, bądź pochodzenia źródeł jego finansowania.

Klasyfikacja rodzajów środków gospodarczych umożliwia ustalenie wartości każdej
wyodrębnionej grupy środków oraz wykazanie struktury posiadanego majątku. Spojrzenie na
majątek z punktu widzenia źródeł pochodzenia pozwala przypisać poszczególne części tego
majątku funduszom własnym i obcym.

Zestawienie majątku i źródeł jego pochodzenia, opracowane szczegółowo oraz

uwzględniające wartość poszczególnych pozycji, jest nazywane bilansem. W bilansie ogół
ś

rodków gospodarczych nazywamy aktywami, natomiast wszystkie należności pasywami.

Zwyczajowo aktywa są wykazywane po lewej stronie, a pasywa po prawej stronie bilansu.
Wobec tego, że w bilansie po jednej i drugiej stronie są wykazywane te same środki, tylko
z różnych punktów widzenia, ogólna suma aktywów musi być równa ogólnej sumie pasywów.
Powyższa równość jest podstawową prawidłowością, odnoszącą się nie tylko do bilansu
jednostki gospodarującej, lecz również do zasad funkcjonowania księgowości.

Aktywa (środki gospodarcze)

Pasywa (źródła pochodzenia)

Majątek trwały

Fundusze (kapitały) własne
Kredyty bankowe i pożyczki

Rzeczowe składniki majątku obrotowego (towary,
materiały, wyroby gotowe, produkcja niezakończona)

Pozostałe składniki majątku obrotowego (środki
pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych,
należności od odbiorców i pracowników)

Pozostałe fundusze obce (zobowiązania wobec
dostawców, wobec pracowników, wobec organów
finansowych i instytucji ubezpieczeniowych, itd.)

SUMA AKTYWÓW = SUMIE PASYWÓW

Każdy bilans jednostki gospodarującej (nazywany księgowym, finansowym, majątkowym

lub rocznym) powinien zawierać następujące elementy:

−

określenie jednostki sporządzającej bilans,

−

określenie tzw. momentu bilansowego, tj. dnia, na który sporządzono bilans,

−

wyszczególnienie nazw i wartości grup środków gospodarczych (aktywów i pasywów),

−

sumy bilansowe po stronie aktywów i pasywów, które muszą być sobie równe,

−

równość tych sum jest określana mianem równowagi bilansowej,

−

datę sporządzenia bilansu,

−

podpisy osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową oraz za rzetelność
i prawidłowość bilansu (główny księgowy i dyrektor).

Bilans spełnia dwa zadania. Jest dokumentem księgowym oraz sprawozdaniem

finansowym. Bilans, jako dokument księgowy, jest sporządzany na koniec roku (na 31 XII),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a tylko wyjątkowo również w ciągu roku. Stanowi on swego rodzaju pomost między dwoma
okresami. Dla jednego okresu jest bilansem końcowym (bilans zamknięcia), zaś dla drugiego
– bilansem początkowym (bilans otwarcia). Bilans stanowi również integralną część składową
sprawozdania finansowego. Zawiera on informacje o stanie majątku i sytuacji finansowej
jednostki gospodarującej, dlatego bilans najczęściej stanowi tajemnicę. Może być
wykorzystywany nie tylko dla potrzeb wewnętrznych sporządzającego, lecz także dla innych
instytucji zainteresowanych. Dla potrzeb odbiorców sprawozdawczości (GUS), oprócz
bilansu rocznego mogą być sporządzane bilanse lub ich wycinki dla krótszych okresów.

Tabela 1. Przykładowy arkusz bilansowy [opracowanie własne]
Bilans sporządzony na dzień 31 XII 2006 r.

BILANS

AKTYWA

PASYWA

A. MAJĄTEK TRWAŁY

A. KAPITAŁY WŁASNE

Rzeczowe

składniki

majątku

trwałego

I Kapitały (fundusze)

1. Środki trwałe

60000

l. Fundusz powierzony

26000

2. Wyposażenie

5000

2. Fundusz samofinansujący

59000

Razem A

65000

Razem A

85000

B. MAJĄTEK OBROTOWY

B.KREDYTYIPOśYCZKI

I. Zapasy

I Długoterminowe

1. Materiały

15000

l. Kredyty bankowe

9000

2. Prod. nie zakończona

4000

Razem B

9000

3. Wyroby gotowe

9000

C. ZOBOWIĄZANIA

II Należności

I Zobowiązania

1. Należn. od odbiorców

3000

l Zob. wobec dostawców

5000

III Środki pieniężne

2. Zob. wobec pracowników

1000

1. Kasa

400

Razem C

6000

2. Rachunek bieżący

3600

Razem B

35000

SUMA BILANSOWA (A+B) 100000

SUMA BILANSOWA (A+B+C) 100000

Miejscowość i data
Główny księgowy

Dyrektor

Wpływ operacji gospodarczych na zmiany w aktywach i pasywach bilansu

Przez pojęcie operacji gospodarczej w rachunkowości rozumie się każdy fakt, który

wywiera wpływ na aktywa, pasywa lub wyniki finansowe danej jednostki i w związku z tym
podlega zapisowi w urządzeniach ewidencyjnych księgowości. Oto przykład takiej operacji:

Tabela 2. Bilans przed zaksięgowaniem operacji [opracowanie własne]
W bilansie na dzień 31.Xll wykazano następujące składniki:

BILANS

AKTYWA

PASYWA

l. Środki trwałe

80000

1. Fundusz powierzony

80000

2. Materiały

42000

2. Fundusz samofinansujący

57000

3. Wyroby gotowe

17000

3. Kredyty bankowe

27000

4. Kasa

3000

4. Zobowiązania wobec dostawców

8000

5. Rachunek bieżący

20000

6. Należności od

odbiorców

10000

172000

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy zaksięgować dwie operacje gospodarcze:

1) Odbiorca wpłacił należność na rachunek bieżący w banku – 8000 zł.
2) Spłacono zobowiązanie wobec dostawcy z przyznanego na ten cel kredytu bankowego –

5000 zł.

Tabela 3. Bilans po zaksięgowaniu pierwszej operacji [opracowanie własne]

BILANS

AKTYWA

PASYWA

1. Środki trwałe

80000 l. Fundusz powierzony

80000

2. Materiały

42000 2. Fundusz samofinansujący

57 000

3. Wyroby gotowe

17000 3. Kredyty bankowe

27000

4. Kasa

3000 4. Zobowiązania wobec dostawców

8000

5. Rachunek bieżący

28000

6. Należności od odbiorców

2000

172000

Zmiana nastąpiła tylko w aktywach bilansu. Zwiększeniu o 8000 zł uległ stan środków

pieniężnych na rachunku bieżącym i jednocześnie zmniejszył się stan należności od
odbiorców o 8000 zł. Operacja ta nic wpłynęła na zmianę sumy bilansowej.

Tabela 4. Bilans po zaksięgowaniu drugiej operacji [opracowanie własne]

BILANS

AKTYWA

PASYWA

1. Środki trwałe

80000 l. Fundusz powierzony

80000

2. Materiały

42000 2. Fundusz samofinansujący

57000

3. Wyroby gotowe

17 000 3. Kredyty bankowe

32000

4. Kasa

3000

4. Zobowiązania wobec

dostawców

3000

5. Rachunek bieżący

28000

6. Należności od

odbiorców

2000

1. Środki trwałe

172000

Zmiana nastąpiła tylko w pasywach bilansu. Zwiększył się stan zadłużenia w banku

o5000 zł i jednocześnie zmniejszyło się zobowiązanie wobec dostawców o tę samą kwotę.
Operacja ta nie wpłynęła na sumę bilansową.
1) Każda zmiana w bilansie, spowodowana zarejestrowaniem określonej operacji

gospodarczej, umożliwia zachowanie zasady równowagi bilansowej.

2) Każda operacja gospodarcza dotyczy dwóch składników bilansu (po stronie aktywów,

pasywów albo jednego aktywów i jednego pasywów).

3) Jeżeli operacja gospodarcza dotyczy dwóch składników po tej samej stronie bilansu, to

zwiększeniu jednego z nich odpowiada zmniejszenie drugiego o tę samą kwotę operacji
gospodarczej (suma bilansowa bez zmian).

4) Jeżeli operacja gospodarcza dotyczy jednego składnika aktywów i jednego pasywów, to

zwiększenie składnika aktywów powoduje jednoczesny wzrost składnika pasywów oraz
zwiększenie sumy bilansowej o kwotę danej operacji gospodarczej. Natomiast każde
zmniejszenie składnika aktywów powoduje równoczesne zmniejszenie składnika
pasywów i zmniejszenie sumy bilansowej.

Przedstawiony sposób ewidencji, mimo poprawności teoretycznej, nie może być

stosowany w praktyce, występowałaby konieczność sporządzania nowego bilansu po każdej
operacji gospodarczej, co jest nie możliwe do wykonania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ogólna charakterystyka kont księgowych

Zadanie ewidencji zmian w stanie środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia jest

wypełniane za pomocą odpowiednich urządzeń księgowych, zwanych kontami księgowymi.

Na koncie można rejestrować (w ujęciu wartościowym) stan początkowy składnika

aktywów bądź pasywów, zachodzące w nim zmiany na skutek dokonywanych operacji
gospodarczych oraz jego stan końcowy. Funkcjonowanie każdego konta opiera się na dwóch
działaniach arytmetycznych – dodawaniu i odejmowaniu.

Otwarcie każdego konta polega na jego zatytułowaniu, oznaczeniu symbolem i na

wpisaniu stanu początkowego z bilansu, a jeśli składnik nie występował w bilansie – na
wpisaniu pierwszej operacji gospodarczej, dotyczącej danego składnika. Do stanu
początkowego dodawane są następnie kwoty wpływające na zwiększenie danego składnika
oraz odejmowane są kwoty, które dany składnik zmniejszają. Przy tak prowadzonej ewidencji
księgowej ustalenie stanu danego składnika jest możliwe w każdym momencie.

Każde konto zawiera zwykle następujące dane:

−

tytuł (nazwę) danego konta,

−

symbol (literowy lub cyfrowy) konta,

−

dwie przeciwstawne strony (lewą i prawą) konta,

−

datę zapisu,

−

odsyłacze do dowodów księgowych, które były podstawą zapisu, krótką treść zapisu
i kwoty operacji gospodarczych zaksięgowanych na koncie.

Do nauki księgowania służą tzw. konta „teowe” (od kształtu litery T):

Debet (Dt)

Winien (Wn)

Nazwa konta i jego symbol

Credit (Ct)

−

obciążanie konta,

−

zapisywanie na stronie Dt (Wn),

−

zapisywanie na stronie debetowej,

−

zapisywanie w ciężar konta

−

kredytowanie konta,

−

zapisywanie na stronie Ct (Ma),

−

zapisywanie na dobro konta,

−

uznanie konta

Ogólna suma kwot zarejestrowanych na jednej ze stron konta, to obroty konta. Różnica

między obrotami konta nazywana jest saldem konta – nazwa pochodzi od strony większej.
Saldo może być debetowe lub kredytowe.

Ewidencja składników aktywów i pasywów jest prowadzona na tzw. kontach

bilansowych. Formalne części składowe konta są zawsze identyczne, jednak konta służące do
ewidencji zmian w aktywach i pasywach prowadzi się nieco inaczej.

Konta aktywów (inaczej aktywne) funkcjonują w następujący sposób:

−

na stronie Dt wpisuje się stan początkowy danego składnika aktywów oraz wszelkie
zwiększenia tego stanu,

−

na stronie Ct są zapisywane wszelkie zmniejszenia stanu danego składnika aktywów.

Każde konto aktywów odznacza się stałą nadwyżką obrotu debetowego nad kredytowym.
Konta pasywów (inaczej pasywne) funkcjonują odwrotnie:

−

po stronie kredytowej wpisuje się stan początkowy danego składnika pasywów oraz
wszelkie zwiększenia tego stanu,

−

po stronie debetowej rejestrowane są wszelkie zmniejszenia stanu danego składnika
pasywów.

Konta pasywów wykazują salda kredytowe, gdyż kredytowy obrót tych kont nie może być

mniejszy od obrotu debetowego.

Dla zbilansowania konta saldo wpisuje się po stronie przeciwnej. Ewidencję księgową na

kontach rozpoczyna się z początkiem każdego roku od otwarcia kont (saldami). Na koniec

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

okresu sprawozdawczego, po zbilansowaniu kont (ustaleniu sald końcowych), a następnie po
ich skonfrontowaniu z rzeczywistością za pomocą inwentaryzacji – sporządza się bilans
końcowy. W bilansie tym salda Dt są wykazywane po stronic aktywów, a salda Ct po stronie
pasywów.

Przykłady księgowania operacji:

Rachunek bankowy

Należności od odbiorców

(Sp.) 20000

(1) 8000

(Sp. ) 10000

8000 (1)

Kredyt bankowy

Zobowiązania wobec dost.

27000 (Sp.)

5000 (2)

(2) 5000

8000 (Sp.)

Każda operacja gospodarcza musi być księgowana dwukrotnie, tj. na przeciwstawnych

stronach (Dt i Ct) dwóch kont, w kwocie jaka dotyczy danej operacji. Jest to zasada
podwójnego księgowania, która stanowi podstawę systemu ewidencji księgowej.

Konta syntetyczne są to konta służące do ujmowania w zbiorczych zapisach operacji

gospodarczych dotyczących całych grup środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia.
Z kont syntetycznych wynikają na ogół dane liczbowe, które są wykazywane w bilansie oraz
w innych sprawozdaniach sporządzanych przez daną jednostkę. Do wybranych kont
syntetycznych są prowadzone zespoły kont analitycznych.

Konta analityczne są wykorzystywane do szczegółowego rozwinięcia obrotów i sald

danego konta syntetycznego. Na kontach analitycznych stosowany jest tzw. zapis
powtarzalny, który polega na tym, że zapis na koncie analitycznym jest dokonywany w takiej
samej kwocie i po tej samej stronie, co zapis na „macierzystym” koncie syntetycznym.

Różnica między zapisami na kontach syntetycznych i analitycznych sprowadza się do

tego, że w odniesieniu do kont syntetycznych obowiązuje zawsze zasada podwójnego zapisu
(między kontami syntetycznymi), natomiast na kontach analitycznych zapisy są dokonywane
jednostronnie, gdyż stanowią tylko powtórzenie zapisu występującego na koncie
syntetycznym.

Zapisy korygujące na kontach są dokonywane za pomocą specjalnego księgowania,

zwanego stornem, spełniającego wszystkie warunki zasady podwójnego zapisu. Storno czarne
polega na dokonaniu zapisu korygującego na tych samych kontach, na których dokonano
błędnego księgowania, lecz po odwrotnej stronie. Storno czerwone polega na dokonaniu
zapisu korygującego na tych samych kontach i po tych samych stronach, na których dokonano
błędnego księgowania, ale za pomocą liczb ujemnych (lub kolorem czerwonym).

Inwentaryzacja i inwentura

Inwentaryzacja polega na:

−

przeprowadzeniu spisu z natury (liczenie, mierzenie, ważenie) pieniężnych i rzeczowych
składników majątku oraz na ustaleniu ich wartości,

−

uzyskaniu pisemnych potwierdzeń sald rachunków bankowych oraz należności
i zobowiązań,

−

porównaniu

danych

księgowych

odpowiednimi

dokumentami

składników

majątkowych, które nie mogą być objęte spisem z natury.

Inwentaryzacja środków pieniężnych, produkcji w toku oraz zapasów nie objętych

bieżącą ewidencją powinna być dokonana na ostatni dzień każdego roku. Inwentaryzację
materiałów i produktów gotowych oraz należności i zobowiązań należy przeprowadzać
w kwartale kończącym rok obrotowy, nie rzadziej niż raz na dwa lata. Inwentaryzację
ś

rodków trwałych i wyposażenia na terenie strzeżonym przeprowadzać można nie rzadziej niż

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

raz na 5 lat. Pełną inwentaryzację przeprowadza się natomiast na dzień rozpoczęcia likwidacji
lub reorganizacji przedsiębiorstwa.

Jako formę kontroli osób odpowiedzialnych lub w przypadku zmiany na stanowisku

z odpowiedzialnością materialną, przeprowadza się inwentaryzację częściową.

Inwentaryzację przeprowadza komisja inwentaryzacyjna powołana przez kierownika

jednostki (dyrektor, prezes). Przewodniczący komisji dzieli członków komisji na zespoły
spisowe (minimum dwie osoby), przydzielając im pola spisowe. Pole spisowe obejmuje
składniki majątkowe w jednym pomieszczeniu, w jednym wydziale lub w jednym zakładzie.

Arkusze spisu z natury (formularze drukowane) wydaje księgowy, za pokwitowaniem, po

ich ostemplowaniu i ponumerowaniu.

Wszelkie poprawki na arkuszach spisowych muszą być opisane na końcu spisu.
Przed rozpoczęciem spisu z natury należy:

−

zebrać oświadczenia osób materialnie odpowiedzialnych o udokumentowaniu wszystkich
operacji i przekazaniu wszystkich dokumentów do księgowości;

−

spisać numery wszystkich ostatnich wypełnionych pól spisowych oraz formularzy
dowodów własnych;

−

wpisać datę i godzinę rozpoczęcia spisu.

Po wypełnieniu ostatniego pola spisowego należy pod ostatnią pozycją wpisać adnotację

„Spis zakończono pod pozycją...”, a od osoby materialnie odpowiedzialnej przyjąć deklarację,
ż

e w spisie ujęto wszystkie składniki majątkowe i że z tego tytułu nie wnosi zastrzeżeń.

Celem inwentaryzacji jest ustalenie i wyjaśnienie różnic pomiędzy stanem księgowym
a stanem faktycznym w odniesieniu do poszczególnych składników majątkowych
i rozliczenie osób materialnie odpowiedzialnych.

Komisja inwentaryzacyjna, po zakończeniu spisu, przekazuje arkusze spisowe do działu

księgowego, który dokonuje porównania ze stanem księgowym i wycenia poszczególne
składniki majątkowe. Przyczyną różnic mogą być błędy w ewidencji księgowej lub
w arkuszach spisowych, a także ubytki naturalne w zapasach magazynowych. Po wykluczeniu
lub poprawieniu błędów i obliczeniu (wg norm) ubytków dopuszczalnych, wylicza się
niedobory zawinione (manko).

Inwentura to dokumentacja, która powstała w wyniku przeprowadzenia inwentaryzacji.

Dokumentacja zdarzeń gospodarczych

Ze względu na rolę zdarzeń gospodarczych i ich skutki ekonomiczne każde zdarzenie

musi być w sposób właściwy udokumentowane. Dokumenty stanowią podstawę zapisu
księgowego. Obowiązuje przy tym zasada, że nie ma zapisu bez dokumentu (dowodu). Jeżeli
dowodu nie ma, a zapis musi być dokonany, wówczas księgowy sporządza wewnętrzny
dokument księgowy, zwany” notą memoriałową” (dla pamięci).

Dokumentem księgowym jest sporządzone w odpowiedniej formie, pisemne stwierdzenie

zdarzenia gospodarczego. Poprawnie sporządzony dokument powinien zawierać następujące
elementy:

−

nazwę i adres wystawcy,

−

nazwę i adres partnera operacji gospodarczej,

−

datę sporządzenia,

−

opis przedmiotu operacji,

−

ilościowe lub jakościowe określenie operacji,

−

podpisy osób odpowiedzialnych za dokonanie operacji i jej udokumentowanie.

Dokument powinien być sprawdzony pod względem formalnym i rachunkowym

(księgowy) oraz merytorycznym (dyrektor) oraz mieć kolejny numer nadany przez
księgowość.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po sprawdzeniu dokumentów trzeba je opracować, co polega na ich segregacji, czyli

dzieleniu na określone grupy, oraz dekretacji. Dekretacja to oznaczenie, na jakich kontach ma
być dany dokument zaksięgowany.

Po zaksięgowaniu dokument trafia do teczek, segregatorów lub szaf z archiwum.
Przedsiębiorstwo ma obowiązek przechowywania dokumentów przez określony czas, np.:

−

bilans powyżej 50 lat (bezterminowo),

−

inwenturę powyżej 50 lat (bezterminowo),

−

listy płac powyżej 12 lat,

−

większość dokumentów – 5 lat, dzienniki lekcyjne 5 lat,

−

arkusze ocen powyżej 50 lat (bezterminowo),

−

prace z egzaminów dojrzałości 2 lata,

−

prace dyplomowe 2 lata.

Podczas sporządzania dokumentów obowiązują liczne zasady, których należy

przestrzegać:

−

na każde zdarzenie może być wystawiony tylko jeden dokument w potrzebnej liczbie
kopii,

−

dokumenty muszą być wystawione na bieżąco,

−

dokumenty mogą być wystawiane tylko przez osoby upoważnione,

−

dokumenty muszą być wypełnione czytelnie atramentem lub tuszem,

−

dokumentów nie można przerabiać, a w wypadku dokonania poprawek, co w niektórych
dokumentach jest dozwolone, poprawki muszą sygnować osoby upoważnione,

−

błędnie wypełnione dokumenty stają się nieważne, co powinno być zaznaczone przez ich
przekreślenie i napis „anulowano”.

Podstawowe dokumenty księgowe

Dokumentacja w rolniczych jednostkach produkcyjnych obejmuje:

−

dokumentację obrotu środkami trwałymi: protokół przyjęcia środka trwałego, protokół
likwidacji środka trwałego, protokół zmiany miejsca użytkowania, protokół zdawczo-
odbiorczy,

−

dokumentację obrotu inwentarzem żywym: kwity przychodu i rozchodu, protokół
urodzenia i wybrakowania, protokół ważenia inwentarza, protokół przeklasowania,
protokół padnięcia lub uboju z konieczności,

−

dokumentację obrotu materiałami i produktami: – „Magazyn przyjmie” i „Magazyn
wyda”, protokół zbioru, protokół lub kwit omłotu, kwit przewozu, protokół zniszczenia
i ubytków magazynowych, protokół przerobu, raport zużycia pasz,

−

dokumentację obrotu środkami finansowymi: asygnaty: „Kasa przyjmie” i „Kasa wypłaci”,
raporty kasowe, faktury lub rachunki, czeki (gotówkowe i rozliczeniowe), polecenia
przelewu, akredytywy, żądania zapłaty (listy inkasowe, inkaso bankowe), weksle,

−

dokumentację siły roboczej (płacy i pracy): dzienniczek brygadzisty -dokument
pierwotny, miesięczna karta pracy (zarobków) jako dokument wtórny, lista płac jako
dokument wtórny, dziennik gospodarczy.

Charakterystyka i znaczenie zunifikowanego systemu rachunkowości gospodarstw
rolniczych

Do oceny funkcjonowania gospodarstwa rolnego w warunkach gospodarki rynkowej

konieczne są odpowiednie dane, które odzwierciedlać będą w szczególności jego kondycję
finansową. Powszechnie uznaje się, że danych takich może dostarczyć odpowiednio
prowadzona rachunkowość.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W świetle obowiązujących w 2002 r. przepisów, gospodarstwa rodzinne rolne formalnie

nie podlegają ustawowemu obowiązkowi prowadzenia rachunkowości w myśl ustawy z dnia
29 września 1994 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 591) o rachunkowości. W związku z tym
prowadzenie przez rolników rachunkowości służy głównie jako narzędzie wspomagające
zarządzanie gospodarstwem rolnym, stwarza możliwość korzystania z porad ekonomiczno-
gospodarczych udzielanych przez doradców Ośrodków Doradztwa Rolniczego. Od 1997 roku
rolnicy, którzy chcą skorzystać z kredytów, preferencyjnych dofinansowanych przez ARiMR,
są zobligowani do prowadzenia rachunkowości w układzie Zunifikowanego Systemu
Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych (ZSRGR). System ten pozwala dostarczyć dane,
które precyzyjnie odzwierciedlają sytuację produkcyjno-ekonomiczną gospodarstwa.

Prowadzenie rachunkowości w układzie ZSRGR nie zwalnia z obowiązku prowadzenia

rachunkowości

zgodnie

zasadami

zawartymi

ustawie

rachunkowości

w gospodarstwach, których dotyczy ta ustawa. Natomiast możliwe jest równoległe
prowadzenie rachunkowości na zasadach ZSRGR i zasadach określonych w ustawie
o rachunkowości.

Głównym celem ZSRGR jest:

−

dostarczenie rolnikowi i współpracującemu z nim doradcy informacji o stanie
majątkowym i finansowym gospodarstwa, strukturze produkcji i poziomie kosztów
w gospodarstwie. Dane te pozwolą na poprawę efektywności zarządzania. Umożliwią
opracowanie raportu indywidualnego porównującego wyniki tego gospodarstwa z innymi
podobnymi gospodarstwami. Dzięki systemowi jest możliwe opracowanie okresowych
sprawozdań o przepływie środków pieniężnych w gospodarstwie,

−

dostarczenie bankom, instytucjom finansowym czy innym partnerom rynkowym
współpracującym z gospodarstwem wiarygodnych informacji o kondycji. finansowej
gospodarstwa. Dane te umożliwią pozyskiwanie obcego kapitału (np. kredytów) dla
gospodarstwa,

−

dostarczanie informacji dla ośrodków decyzyjnych (rządu), dysponentów funduszy
publicznych (agencji) kierowanych do gospodarstw rolnych. Z danych ośrodki te będą
wnioskować o efektywności i skuteczności podjętych działań wspomagających sektor
rolnictwa, możliwość opracowania raportów porównujących wyniki polskich
gospodarstw rolnych z wynikami gospodarstw krajów Unii Europejskiej.
W Zunifikowanym Systemie Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych obowiązują

następujące zasady:

−

dobrowolność uczestniczenia rolników w prowadzeniu rachunkowości, czyli
o przystąpieniu do prowadzenia rachunkowości decyduje sam rolnik,

−

tajność danych indywidualnych, oznacza, że bez wiedzy i zgody rolnika, do danych
ź

ródłowych nie może mieć dostępu nikt, z wyjątkiem operatora (osoby prowadzącej

ewidencję gospodarstwa). W związku z tym każde sprawozdanie wytworzone w ramach
ZSRGR opatrywane jest numerem identyfikacyjnym gospodarstwa (zamiast danych
osobowych),

−

standaryzacja metodyczna, w tym porównywalność z systemem danych Rachunkowości
Gospodarstw Rolniczych Unii Europejskiej (FADN). Oznacza to, że bez względu, gdzie
znajduje się gospodarstwo oraz kto prowadzi i nadzoruje, rachunkowość wszystkie
zmienne opisujące gospodarstwo są określane według takich samych zasad. Gwarantuje
to utworzenie jednolitej bazy danych Systemu,

−

jednolity okres obrachunkowy, obejmuje pełny rok kalendarzowy (do l stycznia do
31 grudnia),

−

zastosowanie techniki komputerowej do gromadzenia danych źródłowych i ich
opracowywania. Zgromadzone w dokumentach źródłowych dane są podstawą do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tworzenia zamknięcia rocznego, wykonywanego za pomocą programu komputerowego
np. PORR; FADN,

−

wycena według wartości odtworzeniowej rzeczowych aktywów trwałych.
Przyjęta koncepcja ZSRGR uwzględnia ogólne zasady rachunkowości, ale

z następującymi modyfikacjami:

−

założenie kontynuacji działalności jednostki gospodarczej, przyjmuje, że jednostka będzie
kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w niezmniejszonym
istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadłości,

−

uwzględnienie zasady istotności rachunkowość gromadzi. dane pozwalające na rzetelne
i jasne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej gospodarstwa rolniczego.
Dlatego inwentaryzacja zawiera wszystkie składniki majątku, łącznie z wyceną
produktów nietowarowych,

−

zasada kasowa weryfikowana, zastępuje zasadę memoriałową, polega na tym, że wpłata
(potencjalny przychód) rejestrowana jest w momencie faktycznej zapłaty i wpływu
pieniędzy do gospodarstwa. Podobnie wypłata jest rejestrowana w momencie
wydatkowania pieniędzy z gospodarstwa.
Sporządzone sprawozdania finansowe gospodarstwa na koniec okresu obrachunkowego

mogą być porównywalne ze sprawozdaniami gospodarstw, które stosują metodę
memoriałową (gospodarstwa wielkoobszarowe).

W celu przeprowadzenia analizy finansowej gospodarstwa w warunkach gospodarki

rynkowej niezbędne jest posiadanie następujących informacji:

−

sprawozdań okresowych o przepływie środków pieniężnych,

−

rachunku wyników działalności operacyjnej gospodarstwa,

−

bilansu,

−

rachunku kapitału i ewentualnie rachunek dochodu ogólnego rodziny rolnika.
Na podstawie danych zawartych w tych dokumentach możliwe jest przeprowadzenie

analizy:

−

płynności,

−

wypłacalności,

−

rentowności,

−

zdolności obsługi zadłużenia,

−

sprawności finansowej,

−

innych wskaźników przydatnych w zarządzaniu gospodarstwem.

Pełna wersja ZSRGR wymaga zastosowania techniki komputerowej. Służy temu

opracowany program komputerowy pod nazwą PORR (Program Obsługi Rachunkowości
Rolnej). Dzięki temu możliwa jest:

−

automatyczna weryfikacja zapisów prowadzonych w książkach,

−

automatyczna wycena niektórych składników majątku trwałego,

−

obliczanie kwot amortyzacji i wartości stanów końcowych oraz innych rachunków
pomocniczych,

−

automatyczne tworzenie wynikowych raportów, sprawozdań, bilansu.
Na podstawie danych zgromadzonych w ZSRGR możliwe jest otrzymanie następujących

raportów:

−

bilansu otwarcia – jest to sprawozdanie odzwierciedlające stan majątku gospodarstwa
rolnego i źródeł jego finansowania w pierwszym dniu okresu obrachunkowego,

−

kwartalnego sprawozdania o przepływach środków pieniężnych – jest to sprawozdanie
o wpłatach i wypłatach pieniężnych, dokonanych w poszczególnych kwartałach roku
obrachunkowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

indywidualnego raportu gospodarstwa rolniczego – zawiera wyniki uzyskane przez
gospodarstwo i zawiera informacje przedstawiające zasoby gospodarstwa, strukturę
produkcji, przepływy środków pieniężnych, rachunek wyników i bilans finansowy,

−

raportu dla grup gospodarstw – zawiera średnie wyniki ekonomiczne grup gospodarstw
rolniczych,

−

raportu porównawczego – zawiera podstawowe wynik gospodarstwa zestawione
z wynikami gospodarstw podobnych.
Zunifikowany System Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych składa się z czterech

dokumentów w formie książek, ma to na celu usprawnienie gromadzenia danych, jak również
ich kontroli. Książki te to:

−

instrukcja prowadzenia książek rachunkowych,

−

książka inwentarzowa gospodarstwa rolnego,

−

książka wpłat i wypłat gospodarstwa rolnego,

−

książka obrotów i zaszłości gospodarstwa rolnego.
Książka inwentarzowa zawiera tabele do rejestracji danych uzyskanych na podstawie

spisu z natury (inwentaryzacji) stanu majątkowego i zobowiązań gospodarstwa. W pierwszym
roku prowadzenia rachunkowości gospodarstwa w ZSRGR spis przeprowadzany jest na
początku i na końcu roku obrachunkowego. W latach kolejnych inwentaryzacje
przeprowadzane są tylko na koniec roku obrachunkowego. Stan z końca roku staje się
automatycznie stanem początkowym nowego okresu obrachunkowego.

Książka zawiera 29 tabel, które ułatwiają przeprowadzenie inwentaryzacji składników

majątkowych. Składniki te spisywane są według grup tematycznych przedstawionych
w tabeli.

Tabela 5. Składniki majątkowe gospodarstwa wg ZSRGR [opracowanie własne]

ziemia
melioracje
sady i plantacje wieloletnie
lasy
budynki i budowle
ś

rodki transportu

maszyny i urządzenia techniczne,
zwierzęta stada podstawowego
inwestycje rozpoczęte

Rzeczowe

zaliczki na poczet inwestycji

Finansowe

np. udziały w jednostkach
współpracujących z gospodarstwem

Aktywa trwałe

Wartości niematerialne
i prawne

np. oprogramowanie komputerowe
używane na potrzeby gospodarstwa

zwierzęta stada obrotowego
zapasy środków produkcji
produkty gotowe własne
produkcja roślinna w toku
zaliczki na poczet dostaw
należności i roszczenia

Aktywa obrotowe

rodki pieniężne

kredyty i pożyczki długoterminowe

Długoterminowe

pozostałe zobowiązania długoterminowe
kredyty i pożyczki krótkoterminowe

Zobowiązania

Krótkoterminowe

zobowiązania pozostałe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyceny majątku gospodarstwa dokonuje się według obowiązujących zasad

w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą. Stosować należy zasadę ostrożnej
wyceny, biorąc pod uwagę cenę nabycia lub koszt wytworzenia składnika majątkowego.

Rzeczywista cena zakupu składnika majątkowego jest to kwota zapłacona sprzedawcy

(bez podatku VAT), powiększona o koszty związane z zakupem, np.: koszt transportu, koszty
ubezpieczenia w czasie transportu itd. Cena może być zmniejszona, np.: o udzielone rabaty,
upusty, itp. W wypadku otrzymania składnika majątkowego w postaci darowizny należy
przyjąć cenę sprzedaży takiego samego lub podobnego składnika.

Koszt wytworzenia jest to koszt poniesiony na wyprodukowanie gotowych produktów,

w toku produkcji i półproduktów oraz przypadająca na okres ich wytworzenia część kosztów
pośrednich związanych z funkcjonowaniem gospodarstwa jako całości. Jeżeli nie jest możliwe
ustalenie kosztu wytworzenia, należy do wyceny przyjąć ceny sprzedaży takich samych
produktów lub podobnych, pomniejszonych o przeciętnie osiągany zysk.

Zasady obowiązujące przy wycenie poszczególnych składników majątkowych:

1) Wycena rzeczowego majątku trwałego.

Wycena gruntów – stawka szacunkowa gruntu wyrażona w decytonach (kwintalach)

yta zależy od rodzaju użytku i klasy gleby określonej w ewidencji gruntów oraz okręgu

podatkowego wg przepisów o podatku rolnym. Wartość gruntu otrzymuje się mnożąc
powierzchnię danej klasy przez odpowiednią stawkę szacunkową.

Tabela 6. Stawki szacunkowe do wyceny gruntów rolnych [opracowanie własne]

Stawki szacunkowe w dt (q) żyta/ha gruntu ornego wg klas

Okręg

podatkowy

IIIa

IIIb

IVa

IVb

VIz

145

132

118

100

126

115

103

III

110

100

Tabela 7. Stawki szacunkowe do wyceny użytków zielonych [opracowanie własne]

Stawki szacunkowe w dt (q) żyta/ha gruntu ornego wg klas

Okręg podatkowy

III

VIz

145

118

126

103

III

110

Stawka szacunkowa dla gruntów leśnych, zadrzewionych czy zakrzewionych wynosi

50% stawki gruntu ornego dla tego gruntu, w razie braku klasyfikacji stawkę szacunkową
ustala się według gruntu ornego klasy VI. Dla gruntów pod wodami nadającymi się do
chowu lub hodowli ryb równa jest stawce gruntu pod tymi wodami lub stawce użytku
zielonego klasy IV, gdy brak jest klasyfikacji. Dla pozostałych gruntów stawka
szacunkowa wynosi 50% stawki użytku zielonego klasy VI.

Budynki i budowle, środki transportu oraz maszyny i urządzenia techniczne – środki

te wyceniane są metodą odtworzeniową. Wartość bieżąca jest wartością początkową
pomniejszoną o oszacowaną wartość zużycia. W wypadku ulepszenia (przebudowy,
rozbudowy, rekonstrukcji, adaptacji, modernizacji) środka trwałego jego wartość
początkową należy powiększyć o koszty tego ulepszenia. Wartość początkowa to koszty
nabycia, wytworzenia lub odtworzenia środka trwałego określone w cenach bieżących.

Zwierzęta stada podstawowego zaliczone zostały do składników majątku trwałego.

Stado podstawowe to zwierzęta pełniące w gospodarstwie funkcję reprodukcyjną
określonego gatunku zwierząt oraz konie robocze. Należy pamiętać, że zwierząt się nie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

amortyzuje. Wycenia się je według cen rynkowych z terenu danego gospodarstwa, dla
odpowiedniej jakości i kondycji określonych sztuk. Do ceny należy doliczyć także
uzyskane ewentualne premie, np.: za pochodzenie.

Plantacje wieloletnie, sady i drzewostan. Przy wycenie nie uwzględnia się wartości

ziemi, a wyceny dokonuje się według kosztu założenia plantacji i sadu. W pierwszym
roku wartość plantacji i sadu oblicza się na podstawie kosztów poniesionych na
przygotowanie stanowiska, materiał nasadzeniowy i inne nakłady. W latach następnych,
aż do momentu wejścia w owocowanie, wartość plantacji i sadu jest powiększana
o koszty ponoszone na prowadzenie uprawy i koszty majątkowe liczone w cenach
bieżących danego roku. Wartość plantacji i sadu w latach produktywnego użytkowania
pomniejsza się corocznie o ratę amortyzacyjną.

Drzewostan leśny wyceniamy zależnie od wieku. Wartość drzewostanu młodego

(przed osiągnięciem wieku rębności) ustala się według poniesionych kosztów założenia
i uprawy, a starszych metodą dochodową (ceny sprzedażowej). Przy wycenie posługuje
się zestawem odpowiednich przeliczników zawartych w tabelach instrukcji prowadzenia
książek rachunkowych.

Inwestycje rozpoczęte wyceniane są według ceny nabycia lub kosztów wytworzenia

rodków trwałych, wyposażenia oraz wartości niematerialnych i prawnych, które powstają

po zakończeniu inwestycji. Koszty te to: koszty nabycia gruntów, maszyn i urządzeń,
ś

rodków transportowych, koszty budowy, nadzoru budowlanego, dokumentacji budowlanej,

projektowej, ubezpieczenia inwestycji, odsetki i prowizje od kredytów, pożyczek, itp.

2) Wycena finansowego majątku (aktywów) trwałego

Udziały w innych jednostkach i akcje. Wyceny dokonuje się w wypadku posiadania

przez gospodarstwo udziałów w instytucjach współpracujących z gospodarstwem,
np.: mleczarniach, cukrowniach, zakładach przetwórstwa rolno-spożywczego, zakładach
mięsnych, banku spółdzielczym, itp. Udziały te wyceniane są według cen nabycia,
pomniejszonych o odpisy spowodowane trwałą utratą wartości. Jeżeli nastąpiło trwałe
zwiększenie wartości to podwyższa się wartość lokat do pierwotnej ceny nabycia.

Wartości niematerialne i prawne. Wyceniane są według rzeczywiście poniesionych

kosztów ich nabycia, np.: oprogramowanie komputerowe na potrzeby gospodarstwa
rolnego – według ceny zakupu.

3) Wycena majątku (aktywów) obrotowego.

Przy wycenie majątku obrotowego stosuje sie zasadę ostrożnej wyceny zapasów

materiałów, towarów i usług – ich wartość nie może być wyższa od cen sprzedaży netto
obowiązujących w dniu sporządzania bilansu.

Zapasy produktów obcych wyceniane są według cen nabycia ostatnio zrealizowanego

zakupu określonego środka, a zapasy potencjalnie towarowych produktów roślinnych
według cen rynkowych możliwych do uzyskania w gospodarstwie.

Zapasy nietowarowych produktów roślinnych, tj. pasz, obornika, wycenia się według

cen zaliczeniowych, wyrażonych w ekwiwalentnej cenie rynkowej jęczmienia paszowego
możliwej do osiągnięcia przez gospodarstwo. Cenę obornika (każdego rodzaju) ustala się
na podstawie zawartości składników nawozowych NPK i l dt (q) słomy.

Produkcję roślinną w toku wycenia się na podstawie wielkości poniesionych

kosztów bezpośrednich uprawy, tzn. materiału siewnego i sadzeniaków, nawozów
mineralnych, środków ochrony roślin, nawozów organicznych z zakupu.

Zwierzęta stada obrotowego (produkcyjnego) wycenia się według cen rynkowych

możliwych do osiągnięcia przez gospodarstwo.

Należności z tytułu dostaw, robót i usług, zaliczki wycenia się w kwocie wymaganej

zapłaty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Książka wpłat i wypłat

Książka wpłat i wypłat gospodarstwa rolnego przeznaczona jest do systematycznego

rejestrowania wszelkich rozliczeń transakcji rynkowych (pieniężnych lub barterowych),
dokonanych przez rolnika w okresie obrachunkowym. Przy rejestracji należy
w odpowiednich pozycjach tabel książki określać rodzaj transakcji, wartość i sposób jej
rozliczenia.

Zebrane w książce dane odzwierciedlą przepływy pieniężne w gospodarstwie w okresie

miesięcznym danego kwartału i narastająco, według kolejnych kwartałów roku
sprawozdawczego. W celu właściwego klasyfikowania danych źródłowych i wykonywania
obliczeń w ramach ZSRGR, przepływy pieniężne uporządkowane są w cztery grupy
działalności:
1) Działalność operacyjna gospodarstwa dotyczy bieżącego funkcjonowania gospodarstwa.

Zawierane transakcje stanowią przychody ze sprzedaży produkcji roślinnej, zwierzęcej
i działalności dodatkowej (np.: świadczenie usług) oraz tych, które tworzą koszty
wynikające z bieżącej działalności gospodarstwa, bądź jego istnienia.

2) Działalność inwestycyjna gospodarstwa dotyczy nabywania i zbywania składników

majątku trwałego gospodarstwa rolnego.

3) Działalność finansowa dotyczy działalności związanej z operacjami prowadzącymi do

zmiany wielkości i struktury kapitałów zaangażowanych w gospodarstwie. Działalność ta
obejmuje głównie pozyskiwanie kapitału na cele gospodarstwa, najczęściej w postaci
kredytów i pożyczek oraz ich spłacanie (bez prowizji bankowych i odsetek).

4) Działalność prywatna dotyczy pozostałej działalności gospodarstwa, która nie jest

bezpośrednio związana z funkcjonowaniem gospodarstwa, np.: wyodrębniona
pozarolnicza działalność gospodarcza (handel, usługi rzemieślnicze, przetwórstwo), praca
zarobkowa.

Ewidencja wpłat i wypłat musi być prowadzona na bieżąco, zapisów dokonuje się na

oddzielnych stronach w układzie miesięcznym pod odpowiednią datą oraz zaznaczeniem
pochodzenia gotówki czy jej przeznaczenia. Po zakończeniu zapisów w danym miesiącu
należy podsumować kolumny w ostatnim wierszu tabeli wpłaty lub wypłaty, a następnie
wartości przenieść do tabeli pomocniczej przepływów pieniężnych

Przedmiotem ewidencji w tabeli wpłaty i tabeli wypłaty są środki pieniężne i rozliczenia

barterowe (naturalne), pełne lub częściowe, z tytułu przeprowadzenia transakcji
w wyodrębnionych czterech obszarach działalności gospodarstwa. przez gospodarstwo.

Celem prowadzenia zapisów w książce wpłat i wypłat jest rejestrowanie i bieżąca

kontrola obrotów pieniężnych oraz sprawdzenie stanu końcowego i bilansu tych obrotów na
koniec roku obrachunkowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 8. Przykładowe przedmioty ewidencji tabel wpłat i wypłat [opracowanie własne]

Rodzaj działalności

Wpłaty

Wypłaty

Działalność operacyjna

za produkty roślinne, zwierzęta, produkty
zwierzęce, czynsze za wydzierżawienie
ś

rodków należących do gospodarstwa,

dywidendy od udziałów z tytułu ich
posiadania

jednostkach

współpracujących z gospodarstwem

za zakupione nasiona, nawozy, środki
ochrony roślin, pasze, zwierzęta, usługi
i środki weterynaryjne, paliwa i smary,
usługi

remontowe,

budowlane,

produkcyjne,

podatki,

czynsze

dzierżawne, odsetki za pobrane kredyty
lub pożyczki

Działalność inwestycyjna

sprzedaży

składników

majątku

trwałego, rzeczowego lub finansowego

zakupione

rzeczowe

składniki

majątku

trwałego

oraz

finansowe

składniki majątku trwałego, tj. udziały
wpłacone

instytucji

współpracujących

gospodarstwem,

zakup papierów wartościowych

Działalność finansowa

z uzyskanych kredytów i pożyczek
pobranych na potrzeby gospodarstwa
rolniczego

związane ze spłatą kredytów i pożyczek
pobranych na potrzeby gospodarstwa
rolniczego

Działalność prywatna

zarobek uzyskany poza gospodarstwem,
ś

wiadczenia

emerytalno-rentowe,

prowadzenie

wyodrębnionej

pozarolniczej działalności gospodarczej
(np.

handel,

rzemiosło,

usługi),

utrzymania rodziny i domu oraz innego
majątku

osobistego,

lokat,

akcji,

darowizn, wydatków okolicznościowych

z tytułu kosztów uzyskania zarobków
(np. dojazd do pracy), na potrzeby
bytowe

rodziny,

zdarzeń

okolicznościowych

(prezenty,

darowizny,

wiadczenia

finansowe

realizowane

okresowo,

spłaty

rat

kredytów zaciągniętych na cele osobiste
itd.),z tytułu prowadzonej pozarolniczej
działalności gospodarczej

Książka wpłat i wypłat obejmuje wszystkie obroty pieniężne tzn. gotówkowe i kredytowe.

Jeśli transakcja nie została rozliczona do końca roku obrachunkowego, tj. 31 grudnia,

czyli nie otrzymano pieniędzy lub towarów za przekazane odbiorcy produkty, usługi,
wówczas wartość tę należy wpisać do książki inwentarzowej gospodarstwa w tabeli
Należności (Winien) z określeniem, za co nie otrzymano zapłaty. Jeżeli mamy do czynienia
z sytuacją odwrotną tzn. nie zapłaciliśmy za otrzymane od dostawcy produkty, rzeczy czy
usługi, to wartość tę wpisujemy do tabeli Zobowiązania (Ma) książki inwentarzowej
z podaniem tytułu jego powstania.

Tabela 9. Przykładowy wzór konta rozliczeń z dostawcami i odbiorcami [opracowanie własne]

Data

Wyszczególnienie
(dokładnie, za co)

Winien o Ma

Razem obroty

Saldo na dzień 31.12 200... r.

Ogółem

Na podstawie zarejestrowanych w Książce wpłat i wypłat danych sporządza się

Kwartalne sprawozdania o przepływie pieniędzy.

Książka obrotów i zaszłości w gospodarstwie rolnym

Nie wszystkie zdarzenia gospodarcze zachodzące w gospodarstwie rolnym mają

charakter transakcji rynkowych. Część z nich nie ma żadnego związku z rynkiem. Do
rejestracji tych danych służy Książka obrotów i zaszłości. Na jej podstawie tworzone są
raporty indywidualne i porównawcze gospodarstwa rolniczego. Książka ta składa się
z 14 tabel, w których gromadzone są dane dotyczące:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1) Zasobów oraz nakładów pracy własnej i najemnej. Wpisujemy dane dotyczące

wszystkich członków rodziny (imię, rok urodzenia, płeć, sprawność fizyczną, stopień
pokrewieństwa) na stałe zamieszkujących w gospodarstwie. Określamy również kategorię
ich pracy poprzez wpisanie cyfrowego oznaczenia w skali od 1 do 6, a także sprawowaną
funkcję w skali 1 do 5. Główną funkcją tej tabeli jest ustalenie nakładów pracy na
działalność podstawową gospodarstwa. W tym celu należy systematyczne, w przedziale
miesięcznym, określać czas pracy członków rodziny w tej działalności.

2) Inwentarza żywego w ujęciu stanów miesięcznych. Stan inwentarza żywego rejestrujemy

z podziałem na gatunki i grupy użytkowe. Tabele te pozwolą na określenie średniego
stanu inwentarza w gospodarstwie w ciągu roku obrachunkowego.

3) Powierzchni zbiorów i zasiewów na użytkach rolnych (UR). Dane dotyczą powierzchni

zbiorów i zasiewów z UR: na gruntach ornych w plonie głównym, sadach, łąkach
i pastwiskach, wsiewek i poplonów, upraw w sadach, sadach i warzywnikach
przydomowych.

4) Powierzchni zbiorów z sadów owocujących. Informacje dotyczą powierzchni upraw

i zbiorów z sadów oraz plantacji owocujących założonych na UR.

5) Upraw pod osłonami ogrzewanymi. Dane o powierzchni uprawy (w m

) warzyw,

kwiatów, owoców (truskawek, winogron), roślin trwałych, grzybów jadalnych.

6) Zużycia własnych produktów potencjalnie towarowych.
7) Nieodpłatnego przekazania z gospodarstwa rolnego. Dane te dotyczą wszystkich

rodzajów produktów, zwierząt, usług, środków produkcji i majątku trwałego otrzymanych
nieodpłatnie z zewnątrz (np. darowizny) do gospodarstwa w danym okresie
obrachunkowym.

8) Nieodpłatnego przekazania do gospodarstwa rolniczego i do działalności inwestycyjnej.
9) Produkcji roślinnej w toku – rośliny wieloletnie, np. szkółki sadzonek, plantacje choinek.

wpisujemy: ilość i wartość nakładów poniesionych w roku obrachunkowym oraz kosztów
poniesionych w latach poprzednich na poszczególne uprawy, których cykl produkcji jest
dłuższy niż 1 rok

10) Inwestycji w toku – budowlano-montażowych, sadów i plantacji wieloletnich

nieowocujących,

11) Strat i zysków losowych na majątku gospodarstwa,
12) Procentowych wskaźników podziału kosztów wspólnych.

Zastosowanie techniki komputerowej do wspomagania systemu rachunkowości.

Korzystając z osiągnięć techniki, do obsługi systemu rachunkowości wykorzystywana jest

technika informatyczna. Polega ona na powszechnym wykorzystaniu komputerów osobistych
jako narzędzi do wczytywania danych źródłowych z gospodarstwa rolnego, tworzenia
i zarządzania bazami danych oraz wytwarzania raportów. W tym celu opracowane zostało
specjalne oprogramowanie pod nazwą FADN.

FADN – to europejski system zbierania i wykorzystania danych rachunkowych

z gospodarstw rolnych, powstawał w miarę poszerzania Unii Europejskiej.

Użycie techniki komputerowej zapewnia między innymi:

−

automatyczną wycenę niektórych składników majątku trwałego (np. ziemi, drzewostanu
leśnego),

−

obliczanie kwot amortyzacji i wartości składników majątku trwałego w końcu roku,
a także innych pomocniczych rachunków,

−

dokonywanie zamknięcia rocznego obliczeń,

−

automatyczne wytwarzanie raportów, zawierających zestawy wyników,

−

tworzenie komputerowej bazy danych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

automatyczne przenoszenie do stanu początkowego następnego roku obrachunkowego
danych bilansowych z końca roku.
Dla uzyskania możliwości zastosowania komputerów należy oznaczać wszystkie dane za

pomocą specjalnie opracowanego systemu kodów. Identyfikacja kodowa umożliwia
programowe rozpoznawanie zmiennych wprowadzanych do komputera.

Prowadzenie rachunkowości w gospodarstwie rolnym dostarcza rolnikowi szereg

korzyści, m.in. takich jak:

−

ogólne podwyższenie wiedzy z zakresu ekonomiki i zarządzania, co przejawia się
podejmowaniem trafnych decyzji w gospodarstwie i uzyskiwaniem lepszych wyników
ekonomicznych,

−

możliwość bieżącej oceny wyników, kontroli rozliczeń z odbiorcami produktów
i dostawcami materiałów oraz porównań uzyskanych wyników z planowanymi,

−

przyzwyczajenie do systematycznego prowadzenia i dokumentowania zdarzeń
gospodarczych, które są niezbędne do np. do wniosku kredytowego czy do wykorzystania
innych źródeł finansowania gospodarstwa (programy pomocowe),

−

uzyskanie danych do sporządzania kalkulacji opłacalności produkcji rolnej, w tym dane
o przychodach i kosztach prowadzonej produkcji.
Prowadzenie rachunkowości według systemu FADN przyczynia się do sprawniejszego

zarządzania gospodarstwem, ma też wpływ na wykorzystanie oraz poziom pomocy
finansowej przysługującej gospodarstwom po integracji z Unią Europejską.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe zasady rachunkowości?
2. Co to są kapitały własne występujące w różnych jednostkach gospodarczych i czym się

charakteryzują?

3. Co to jest bilans i jakie są zasady jego sporządzania?
4. Na czym polega zasada wypełniania kont księgowych?
5. Jaki jest cel prowadzenia rachunkowości w gospodarstwach rolniczych?
6. Jakie ogólne zasady rachunkowości są uwzględniane w prowadzeniu rachunkowości

w gospodarstwie rolnym?

7. Jakie informacje można uzyskać z analizy raportu indywidualnego gospodarstwa

rolniczego i kwartalnego sprawozdania o przepływach środków pieniężnych?

8. Jakie są zasady wyceny gruntów, zwierząt, plantacji wieloletnich, produkcji towarowej

i produktów nietowarowych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj klasyfikacji poniższych składników na aktywa trwałe i obrotowe

przedsiębiorstwa rolniczego:

−

magazyn zbożowy,

−

rodki pieniężne na rachunku bankowym,

−

stado podstawowe krów mlecznych,

−

ciągniki rolnicze,

−

gotówka w kasie,

−

garaże,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

hala udojowa w budowie,

−

należności za sprzedane mleko,

−

wełna owcza przeznaczona na sprzedaż,

−

wypłacona zaliczka na koszty podróży służbowej,

−

pasze dla bydła i owiec,

−

ziarno siewne,

−

obligacje półroczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z klasyfikacją majątku trwałego i obrotowego jednostki gospodarczej,
2) przyporządkować poszczególne składniki majątku do poszczególnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

−

Oblicz wartość kapitałów własnych i kapitałów obcych w spółce S.A., w której
stwierdzono następujący stan kapitałów:

−

kredyt bankowy 6-cio miesięczny

32 000 zł,

−

zobowiązania wobec dostawców

10 500 zł,

−

kapitał rezerwowy

12 200 zł,

−

akcje własne według wartości nominalnej

84 300 zł,

−

weksle własne

8 400 zł,

−

kapitał zapasowy

25 100 zł,

−

zaległe wynagrodzenia pracowników

30 080 zł,

−

niezapłacony rachunek za energię elektryczną

630 zł,

−

niezapłacone składki do ZUS z tytułu ubezpieczenia społecznego 1 890 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z źródłami pochodzenia środków w jednostce gospodarczej,
2) przyporządkować poszczególne składniki do poszczególnych grup,
3) dokonać obliczenia kapitałów własnych i obcych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 3

Sporządź bilans na podstawie następujących danych:

−

rachunek bankowy

62 320 zł,

−

produkcja w toku

83 280 zł,

−

towary

126 400 zł,

−

rodki trwałe

360 800 zł,

−

produkty gotowe

80 000 zł,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

akcje 6-cio miesięczne

23 600 zł,

−

kredyt bankowy

30 000 zł,

−

kapitał akcyjny

700 000 zł,

−

zobowiązania wobec pracowników

26 750 zł,

−

udziały w obcych firmach

60 400 zł,

−

zobowiązania wekslowe

2 150 zł,

−

kapitał zapasowy

50 000 zł,

−

kasa

3 000 zł,

−

zobowiązania wobec dostawców

27 000 zł,

−

kapitał rezerwowy

20 000 zł,

−

należności od odbiorców

20 700 zł,

−

zobowiązania publiczno-prawne

1 500 zł,

−

wartości niematerialne i prawne

36 900 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadą sporządzania bilansu,
2) dokonać podziału poszczególnych składników na aktywa i pasywa,
3) przyporządkować poszczególne składniki do poszczególnych grup aktywów i pasywów,
4) dokonać obliczeń,
5) sprawdzić czy suma aktywów jest równa sumie pasywów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 4

Oblicz wartość ziemi w gospodarstwie położonym w III okręgu podatkowym stosując

cenę żyta przyjmowaną do obliczania wymiaru podatku rolnego, jeżeli gospodarstwo posiada:

−

grunty orne: 5 ha kI. II; 14 ha kI. III a; 42 ha kI. IV a,

−

użytki zielone: 20 ha łąk kL III; 5 ha pastwisk kI. IV.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odczytać stawkę szacunkową gruntu wyrażoną w decytonach (kwintalach) żyta,
2) obliczyć wartość gruntu, uwzględniając powierzchnię danej klasy oraz odpowiednią

stawkę szacunkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 5

Dokonaj wpisu do książki obrotów i zaszłości informacji dotyczących zasobów

i nakładów pracy w gospodarstwie rolnym, opierając się na danych z wybranego
gospodarstwa rolnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z tabelami, z których składa się książka obrotów i zaszłości,
2) dokonać odpowiedniego zaszeregowania informacji,
3) dokonać wpisu do odpowiedniej tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

książka obrotów i zaszłości.

Ćwiczenie 6

Dokonaj wpisu do księgi wpłat i wypłat następujących operacji, które wystąpiły

w miesiącu maju 2006 r.:

−

sprzedaż mleka do OSM za 1860 zł, (bezgotówkowa),

−

sprzedaż 5 tuczników o łącznej wadze 465 kg i cenie 4,30 zł za l kg, (gotówka),

−

sprzedaż 2 t pszenicy po 545 zł za 1 t, (bezgotówkowa),

−

sprzedaż 1,5 t ziemniaków jadalnych po 50 gr za 1 kg, (gotówka)

−

opłata za energię elektryczną 240 zł, (zapłacono przelewem),

−

zapłata za olej napędowy l295 zł, (zapłacono gotówką),

−

zapłata za usługi weterynaryjne 95 zł, (zapłacono gotówką),

−

opłacenie turnusu obozu językowego dla dzieci 800 zł (zapłacono przelewem).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami działalności zapisywanymi w księdze wpłat i wypłat,
2) dokonać klasyfikacji wyżej wymienionych operacji do poszczególnych rodzajów

działalności,

3) dokonać odpowiednich zapisów w księdze

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

książka wpłat i wypłat.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: rachunkowość, księgowość, bilans,

inwentaryzacja, inwentura?

2) zdefiniować zasady sporządzania bilansu?

3) określić cele i zasady ZSRGR

4) określić zasady i zadania rachunkowości?

5) rozróżnić: elementy bilansu, podstawowe dokumenty księgowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Działalność podmiotu gospodarczego

4.3.1. Materiał nauczania

Finansowanie działalności przedsiębiorstwa

Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga kapitału, utrzymywanego na

odpowiednim poziomie. Dla małej firmy duże znaczenie ma kapitał krótkookresowy. Źródła
pozyskiwania kapitału dzieli się na:

−

własne (wewnętrzne),

−

obce (zewnętrzne).
Kapitał własny, służący finansowaniu rozwoju firmy funkcjonującej pochodzi głównie

z zysków i amortyzacji. Firma dążąca do utrzymania czy wzmocnienia pozycji na rynku,
wykorzystuje całość lub w znacznej części wypracowane zyski. W małych i średnich firmach
ważne jest umiejętne zarządzanie posiadanym kapitałem.

Wykorzystując obce źródła finansowania, należy przede wszystkim uwzględnić ich cenę

oraz formę zastosowania. Głównym miejscem występowania możliwości finansowania jest
bank. Natomiast najpopularniejszą formą finansowania działalności są kredyty.

Źródła finansowania krótko- i długookresowego

Ze względu na długość okresu finansowania źródła finansowania można podzielić na:

−

krótkookresowe, do jednego roku,

−

redniookresowe, od roku do trzech lat,

−

długookresowe, powyżej trzech lat.
Do finansowania swojej działalności firma może korzystać z następujących kredytów:

1) Kredyt handlowy (kupiecki) jest udzielany przez kontrahentów firmy, czyli dostawców

i odbiorców z nią współpracujących. Wyróżnia się dwa rodzaje kredytu handlowego:

−

kredyt dostawcy, gdzie kredytodawcą jest dostawca, surowców, narzędzi, maszyn
i urządzeń, natomiast kredytobiorcą firma, która te materiały nabywa. Jest to
odłożenie terminu płatności przez dostawcę. Zabezpieczeniem finansowym dostawcy
są jego wyroby, które znajdują się u kredytobiorcy, natomiast potwierdzeniem
dokumentem jest faktura z odroczonym terminem płatności,

−

kredyt odbiorcy, gdzie kredytodawcą jest odbiorca wyrobów lub usług, kredytobiorcą
jest dostawca lub wykonawca, który otrzymuje zaliczkę lub przedpłatę na poczet
przyszłych należności.

2) Kredyt w rachunku bieżącym jest jednym z najtańszych kredytów oferowanych przez

banki. Firma musi spełnić pewne warunki: być klientem banku, posiadającym rachunek
bieżący przez określony okres i przeprowadzać za jego pośrednictwem transakcje
finansowe. Spłata kredytu następuje z bieżących wpływów na rachunek.

3) Kredyt obrotowy jest jednym z najpopularniejszych źródeł finansowania, udzielany jest

w celu dofinansowania rozwoju bieżącej działalności. Firma musi podać dokładne
przeznaczenie, posiadać zdolność spłaty oraz zabezpieczenie kredytu. Dla banku
najistotniejsze jest podanie celu na jaki kredyt ma być przeznaczony oraz
udokumentowanie, skąd firma weźmie środki na spłatę zadłużenia. Najczęściej
wymaganiem banku jest przedstawienie prognozy finansowej (biznesplanu), w której
firma przedstawia realne możliwości finansowe przedsiębiorstwa. Biznesplan jest
najważniejszym elementem procedury kredytowej i stanowi podstawę udzielenia kredytu.
Zabezpieczeniem kredytu jest wszystko, co zapewnia bankowi uzyskanie z powrotem
kwoty kredytu wraz z odsetkami i prowizją, zwrotem kosztów udzielania kredytu i

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ewentualnie, jeśli kredytobiorca nie uregulował tych płatności – kosztów, przymusowego
dochodzenia wszystkich tych roszczeń. Zabezpieczenia mogą być dokonane w majątku
trwałym jak obrotowym.
Dla firmy najistotniejsza jest wysokość oprocentowania oraz harmonogram spłat kredytu.
Oprocentowanie kredytu uzależnione jest przede wszystkim od ogólnej sytuacji
finansowej kredytobiorcy oraz ryzyka przedsięwzięcia. Przyjęte jest, że starając się
o kredyt w banku, w którym firma posiada rachunek, przez który realizuje transakcje
finansowe, może liczyć na korzystniejsze warunku, niż w banku gdzie nie posiada
rachunku. Harmonogram spłat kredytu powinien być dostosowany do możliwości
finansowych firmy.

4) Kredyt dyskontowy (wekslowy). Weksel pełni rolę środka płatniczego, jest papierem

wartościowym którym można obracać i przekazywać innym jednostkom gospodarczym.
Atrybutem weksla jest odroczenie płatności. Gdy firma otrzymuje zapłatę w postaci
weksla, jest zmuszona czekać do momentu jego wykupu przez wystawcę. Może skrócić
czas oczekiwania poprzez przekazanie weksla innej firmie lub bankowi.

5) Leasing, to dzierżawienie środków trwałych, jest instrumentem finansowym

pozwalającym na pozyskanie środka trwałego przez firmę bez konieczności jego zakupu.
Wyróżnia się dwa rodzaje leasingu:

−

leasing operacyjny, polega na tym, że firma finansująca oddaje w użytkowanie
korzystającemu, czyli leasingobiorcy środek trwały na warunkach określonych
w umowie leasingowej i na określony czas. Korzystający zobowiązuje się do zapłaty
określonej liczby rat. Właścicielem przedmiotu leasingu przez czas trwania umowy
jest firma leasingowa i ma ona obowiązek amortyzowania go. Po zakończeniu
umowy leasingu leasingobiorca może zwrócić przedmiot, przedłużyć umowę lub
kupić przedmiot leasingu,

−

leasing finansowy, podstawową różnicą jest to, że korzystający staje się właścicielem
przedmiotu leasingu, zalicza się go do jego majątku i dokonuje amortyzacji.

6) Faktoring jest sposobem finansowania działalności gospodarczej polegającym na

„wykupie” przez inną instytucję finansową – faktora (najczęściej bank) faktur, których
termin płatności jeszcze nie upłynął.

7) Pożyczki lombardowe. Lombard udziela pożyczek bez konieczności określania

przeznaczenia uzyskanych środków, jedynym zabezpieczeniem jest zastaw, którym mogą
być nieruchomości, samochody, sprzęt elektroniczny, dzieła sztuki.

8) Lokowanie wolnych środków, jest możliwością pomnażania kapitału, w różnych

inwestycjach, w tym głównie w rynku kapitałowym, aby uzyskać dodatkowe środki,
posiadane nadwyżki finansowe możemy:

−

włożyć do banku na lokatę terminową,

−

powierzyć funduszom inwestycyjnym,

−

nabyć akcje, obligacje,

−

ulokować kapitał w nieruchomościach, dziełach sztuki, antykach, złocie,

−

nabyć lub sprzedać długi lub wierzytelności.

Mała firma na rynku

W Polsce około 97% działających firm na rynku stanowią przedsiębiorstwa zaliczane do

małych i średnich firm. Firmy te zatrudniają 60% pracujących.

Pojecie mała firma jest określeniem umownym, stosowanym w zależności od poziomu

rozwoju gospodarczego kraju, branży i celów, którym służy podział firm według ich wielkości

Zasadniczym kryterium, na podstawie którego klasyfikuje się przedsiębiorstwo jest jego

wielkość wyrażona za pomocą różnych mierników:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

liczba zatrudnionych (najbardziej powszechny)

−

wielkość produkcji, obrotu, dochodu,

−

wielkość majątku trwałego,

−

wielkość powierzchni produkcyjnej, handlowej,

−

moc podstawowych maszyn,

−

wielkość zaangażowanych środków obrotowych oraz szybkość obrotu tych środków.
Na podstawie Ustawy prawo o działalności gospodarczej za małego przedsiębiorcę uważa

się przedsiębiorcę, który w poprzednim roku obrotowym:

−

zatrudniała średniorocznie mniej niż 50 pracowników,

−

osiągnął przychód netto ze sprzedaży nie przekraczający 7 mln euro.
Za średniego przedsiębiorcę uważa się:

−

zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników,

−

osiągnął przychód netto ze sprzedaży nie przekraczający 40 mln euro.
Dokonując charakterystyki małego czy średniego przedsiębiorstwa, należy brać pod

uwagę następujące aspekty:

−

wpływ otoczenia,

−

ukształtowanie organizacyjne,

−

specyfika zarządzania.
Oprócz określonej liczby pracowników, małe przedsiębiorstwo cechuje:

−

mały udział w rynku,

−

bezpośrednie zarządzanie firmą przez właściciela lub właścicieli,

−

uproszczona struktura organizacyjna,

−

brak dostępu do rynku kapitałowego (giełdy).

Małe przedsiębiorstwo jest bardzo podatne na wpływ otoczenia. Ma ograniczony dostęp

do źródeł zaopatrzenia w środki produkcji i gotówkę, a także trudniejszą drogę do
wykorzystania wyników działalności badawczej, problemy z zatrudnieniem wysoko
wykwalifikowanej kadry. Dystans między najwyższym a najniższym szczeblem hierarchii
organizacyjnej jest niewielki, skraca to proces decyzyjny. Decyzje najczęściej są
podejmowane z góry na dół. Mała firma odznacza się dużą intensyfikacją pracy,
podporządkowany jest temu odpowiedni dobór załogi.

W małych firmach występują najczęściej tylko dwa szczeble organizacyjne, kierownik-

właściciel i wykonawcy, często właściciel łączy pracę kierowniczą z wykonawczą.
Przedsiębiorca łączy funkcje zarządzania i administrowania, pełni wiele funkcji, które dużych
przedsiębiorstwach są rozdzielane pomiędzy różne szczeble zarządzania. Specyfika
zarządzania małą firmą polega na wprowadzeniu większego zakresu współodpowiedzialności.
Często właściciel przekazuje swoje funkcje pracownikom, przy zachowaniu silnej pozycji
w strukturze organizacyjnej.

Do specyficznych cech zarządzania małą firmą należy:

−

organizowanie – dotyczy przede wszystkim organizacji pracy wykonawczej innych ludzi
oraz pracy własnej przedsiębiorcy, w tym umiejętności delegowania uprawnień przez
właściciela,

−

koordynowanie – właściciel małej firmy zna cele i kierunki rozwoju firmy, w swoich
działaniach musi pełnić rolę koordynatora oraz łagodzić powstałe konflikty,

−

komunikowanie – właściciel ma możliwość osobistego komunikowania się z klientami
i pracownikami swojej firmy, ułatwia to porozumiewanie się i wzbudzanie wzajemnego
zaufania, wymaga umiejętności wysłuchiwania uwag i uwzględniania opinii
pracowników i kontrahentów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

negocjowanie – wymaga od właściciela, który najczęściej jest osobiście zaangażowany
w prowadzenie negocjacji z kontrahentami, szerokiej wiedzy i umiejętności
przekazywania swoich argumentów oraz słuchania i rozumienia argumentów drugiej
strony,

znajomości

omawianej

sprawy,

obiektywizmu,

dobrej

komunikacji

interpersonalnej,

−

rozwiązywanie problemów – szef małej firmy musi jednocześnie zajmować się różnymi
ważnymi sprawami, potrzebna jest umiejętność szybkiego myślenia, ustalania pilności
i ważności spraw, szybkiego podejmowania decyzji i sprawnego wydawania poleceń.
Do podstawowych zagrożeń rozwoju małych przedsiębiorstw należą ograniczenia

w sferze:
1) materialnej (potencjał wytwarzania), w tym:

−

trudności w utrzymaniu płynności finansowej i w finansowaniu rozwoju,

−

trudności z otrzymaniem kredytu,

−

trudności w zapewnieniu konkurencyjności i innowacyjności wykorzystywanej
technologii,

−

ograniczona działalność marketingowa,

−

brak specjalistów,

−

ograniczony dostęp do informacji,

2) intelektualnej (potencjał zarządzania), w tym:

−

niedostatek kwalifikacji menedżerskich,

−

niedocenianie niektórych ważnych dla firmy działań, np. badania rynkowe,

−

niewydolność kierowania jako konsekwencja nieumiejętności podziału i organizacji
pracy,

−

nieumiejętność perspektywicznego myślenia,

−

nieumiejętność delegowania władzy,

−

niedocenianie zagrożeń, niewykorzystywanie szans.

Do pozytywnych cech małych przedsiębiorstw można zaliczyć:

−

dużą dynamikę, żywotność, wyrażającą się w łatwości podejmowania ryzyka,

−

gotowość do działań,

−

elastyczność co do przedmiotu, struktury i miejsca działania,

−

szybką reakcję na zmiany potrzeb i zainteresowań klientów,

−

swoją działalność kierują na rynki nieopłacalne dla dużych przedsiębiorstw,

−

do uruchomienia działalności potrzebują znacznie mniejszych środków niż duża
firma,

−

są chłonne na upowszechniane innowacje, nowości.

Z przedstawionych cech wynika, że małe firmy mogą działać na różnych rynkach,

zwłaszcza na obszarach wiejskich, które nie sprzyjają rozwojowi dużych przedsiębiorstw.

Planowanie i kontrola w przedsiębiorstwie

Planowanie stanowi szczególny rodzaj podejmowania decyzji dotyczących przyszłego

działania. Jest to pierwsza funkcja kierownicza, która występuje w każdym przedsiębiorstwie
niezależne od jego statusu prawnego, formy własności, formy organizacyjnej oraz wielkości.
Jednak sposób realizacji tej funkcji jest inny dla każdego przedsiębiorstwa.

Planowanie to proces ustalania celów i wybierania najkorzystniejszych sposobów ich

realizacji.

Planowanie nie jest zdarzeniem jednostkowym, o wyraźnym początku i końcu. Jest

procesem ciągłym stanowiącym odzwierciedlenie zmian, zachodzących w otoczeniu każdego
przedsiębiorstwa, i dostosowującym się do nich. Istota planowania wynika również

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z podstawowych zasad wiążących się z tą funkcją zarządzania. Są to:

−

celowość – każdy plan formułowany jest dla zapewnienia realizacji postawionego celu.
Bez planu działania przedsiębiorstwa opierałyby się na zbiorze przypadkowych decyzji,
plany wytyczają kierunek działań prowadzących do osiągnięcia wskazanego celu,

−

pierwszeństwo planowania – to planowanie jest podstawą wszystkich innych funkcji
zarządzania. Bez planowania trudno sobie wyobrazić dobrą organizację, zarządzanie
zasobami ludzkimi lub kontrolę. Kontrola m.in. polega na korygowaniu odchyleń od
planu,

−

kompletność – planowanie musi występować na każdym szczeblu zarządzania i być
spójne,

−

skuteczność we wdrażaniu – plan będzie skuteczny, gdy podczas wdrażania zostanie
osiągnięty cel, negatywne skutki będą zminimalizowane, a wyniki będą przewyższały
poniesione nakłady. Okresy planistyczne powinny być dostosowane do rodzaju
prowadzonej działalności.
Planowanie to proces bardzo złożony, dlatego powinno być odpowiednio zorganizowane.

Opracowując plany należy wziąć pod uwagę:

−

przedmiot planu – określenie obszarów działalności przedsiębiorstwa poddanych
planowaniu. Można planować działalność marketingową, produkcyjną, handlową,
inwestycyjną, finansową, nabór pracowników, itp.,

−

elementy planu – obejmują np. projekt statutu nowego przedsiębiorstwa, zasady jego
funkcjonowania, określenie misji (celu głównego), celów cząstkowych, programów
i etapów oraz finansowanie wdrażania planu, zadania stojące przed zarządem
przedsiębiorstwa, a mające prowadzić do wdrożenia planu, itd.,

−

układ organizacyjny – określenie szczebla organizacji, dla którego opracowywany jest
plan, wyznaczenie komórek organizacyjnych odpowiedzialnych za opracowanie planu
i wdrożenie go. Określane są jako plany przedsiębiorstwa, wydziału, filii, zakładu,
produktu,

−

cechy planowania – określenie znaczenia planu dla bieżącej i strategicznej działalności
przedsiębiorstwa, elastyczność i racjonalność planu, spójność z aktualną sytuacją
przedsiębiorstwa i jego otoczenia, łatwość wdrożenia, koszty opracowania,

−

czas – określenie okresu, na jaki opracowywany jest plan. Mogą to być okresy krótkie
(miesiąc, kwartał, rok), długie (kilkuletnie) czy plany stałe (wieloletnie plany realizacji
strategii).
Proces planowania polega na stawianiu pytań i udzielaniu odpowiedzi. Pytania

szczególnie ważne, na które należy odpowiedzieć podczas planowania, to:
1) Dokąd zmierzamy?
2) Gdzie się znajdujemy?
3) Jak dostać się tam, dokąd zmierzamy?

Pierwsze pytanie zmusza do określenia misji przedsiębiorstwa oraz głównych celów jej

działania. Odpowiedź na drugie pytanie znajduje się wewnątrz przedsiębiorstwa, należy
poznać mocne i słabe strony, określić szanse i zagrożenia przedsiębiorstwa na rynku.

Trzecie pytanie jest trudne, ponieważ nie można przewidzieć wszystkich uwarunkowań

mających wpływ na osiągnięcie wyznaczonego celu. Wymaga to przygotowania wielu
alternatywnych rozwiązań. Kilka wersji realizacji planu pozwoli na wybór najlepszego
wariantu. W ten sposób będzie można zminimalizować ryzyko związane z wdrażaniem planu.

Proces planowania składa się z następujących etapów:

−

ustalanie celów – następuje wyznaczenie celów do osiągnięcia,

−

identyfikacja problemów – następuje zdefiniowanie problemu, który należy rozwiązać,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

tworzenie alternatywnych rozwiązań – rozwiązania te mają pomóc w wyborze
najskuteczniejszego działania, które doprowadzi do wyznaczonego celu,

−

ocenianie konsekwencji – ocena planu pod kątem możliwych korzyści, uzyskanych po
wprowadzeniu planu, należy rozważyć też utracone korzyść, które pojawią się
w momencie gdy nie uda się planu wdrożyć,

−

dokonanie wyboru – etap ten obejmuje wybór najlepszego wariantu rozwiązania planu,

−

wdrażanie planu – wymaga od zarządzających przedsiębiorstwem ciągłego
monitorowania zmian zachodzących w przedsiębiorstwie w czasie wprowadzania planu,

−

kontrola realizacji planu – na podstawie informacji płynących z monitoringu następuje
porównywanie rezultatów i następstw z ustalonymi celami planu.
Plany możemy klasyfikować, biorąc pod uwagę szereg kryteriów, istnieje możliwość

różnorodnego ujmowania planów.

Tabela 10. Rodzaje planów [opracowanie własne]

LP.

Kryterium

Rodzaj planów

1 podmiotowe

przedsiębiorstwa, zakładu, jednostki organizacyjnej,

2 przedmiotowe

branżowe, sektorowe, ogólnogospodarcze, finansowe

3 obszar planu

wycinkowe, problemowe, kompleksowe

4 charakter planu

operacyjne, taktyczne, strategiczne

5 forma planu

deklaratywne, proceduralne

6 czas planowania

krótkookresowe, średniookresowe, długookresowe

W zarządzaniu przedsiębiorstwem rynkowym szczególne znaczenie w procesie

planowania posiada kryterium „charakter planu”, które dzieli plany na operacyjne, taktyczne
i strategiczne.

Plany strategiczne są opracowywane na najwyższym szczeblu zarządzania i wytyczają

zasadnicze kierunki działania oraz określają ogólne cele przedsiębiorstwa. Jest to zbiór
decyzji określających cele i ich zmiany wynikające z konieczności przystosowania się do
zmian w otoczeniu, niezbędne zasoby i sposoby ich pozyskiwania, alokacji (rozdysponowania
zasobów materiałowych, finansowych i osobowych do konkretnych zadań lub przedsięwzięć)
oraz wykorzystania dla osiągnięcia wytyczonych celów. Ich horyzont czasowy jest zazwyczaj
bardzo długi i wynosi 5 lat i więcej, dlatego skutki decyzji strategicznych trudne są do
zmierzenia.

Plan taktyczny to zbiór decyzji określających cele pośrednie względem celów

strategicznych. Precyzuje cele i kierunki wytyczone przez cele strategiczne, aktualizuje je
i dostosowuje do warunków otoczenia przedsiębiorstwa.

W planie tym następuje wyznaczenie konkretnych zadań do wykonania oraz przydziela

się im właściwe zasoby do ich realizacji. Plan taktyczny ustala reguły efektywnego
wykorzystania potencjału zasobów podczas realizacji zadań.

Opracowywany jest na wyższych i średnich szczeblach zarządzania i obejmuje zazwyczaj

roczny lub kilkuletni horyzont czasowy.

Plan operacyjny zawiera szczegółowe ustalenia dotyczące wykonania lub wdrożenia

planów strategicznych lub taktycznych w codziennych działaniach. Należy przez nie rozumieć
zbiór decyzji określających konkretne zadania i działania konieczne do poprawnego ich
wykonania w ściśle określonym przedziale czasowym oraz warunki wewnętrzne i zewnętrzne,
które muszą być spełnione przy realizacji poszczególnych zadań i czynności. Plany te
nazywane są również planami wykonawczymi i obejmują krótki horyzont czasowy
(np.: dzienny, tygodniowy, dekadowy, miesięczny, itd.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 11. Cechy planów strategicznych, taktycznych i operacyjnych [opracowanie własne]

Plan

Cechy

Strategiczny

Taktyczny

Operacyjny

zakres planu

jeden główny aspekt

rozwoju

duża liczba obszarów

pojedyncze działanie lub

zadanie

złożoność

bardzo dużo

zmiennych

wiele zmiennych

mała liczba zmiennych

cel planowania

misja

przedsiębiorstwa

doprowadzenie do

pożądanych rezultatów

w krótkim okresie

wykonanie zadania

charakter czynności

planistycznych

twórczy

bilansujący i lokacyjny

odtwórczy, postępowanie

według wytycznych

agregacja informacji

wysoka

niska

Zdarza się, że niektórzy uważają planowanie za stratę czasu. Podstawowy argument,

którego używają, to szybkie zmiany zachodzące w otoczeniu, duża zmienność warunków,
przez co plany ulegają gwałtownie dezaktualizacji. Powoduje to oczywiście bardzo dużą
niepewność co do celów ustalonych w planach. Jednak im więcej wątpliwości i niepewności
tym większa jest potrzeba planowania, a mniej przypadkowości i chaosu w działaniu.

Kontrola w przedsiębiorstwie

Przedsiębiorstwa posługują się procedurami kontrolnymi w celu upewnienia się czy

w zadowalającym stopniu osiągają zamierzone cele i czy sprawnie wykorzystują zasoby.
Jednym z powodów, dla których kontrola jest potrzebna, jest to, że nawet najlepszy plan może
zawieść.

Kontrola pomaga sprawdzić zmiany zachodzące w otoczeniu oraz badać, w jaki sposób

zmiany te wywierają wpływ na postępy osiągane przez przedsiębiorstwo. Szczególne
znaczenia ma w okresie szybkiego tempa zmian zachodzących w otoczeniu przedsiębiorstwa.
Do zmian tych należy zaliczyć: silną konkurencję, skracanie cyklu od złożenia zamówienia do
dostawy, narastająca konieczność delegowania uprawnień i przechodzenia do pracy
zespołowej.

Kontrola to proces zapewniający, zgodność działań z planem. Ma na celu wykrywanie

odchyleń przez porównanie stanu faktycznego ze stanem pożądanym.

Celem kontroli w firmie jest realizacja planów z przyjętymi wstępnie założeniami oraz

pozwala ona na wykrywanie nieprawidłowości zarówno w działalności formalnej, jak
i merytorycznej firmy. Kontrola dostarcza wniosków dotyczących sprawności funkcjonowania
oraz prawidłowości struktury organizacyjnej firmy. Na proces kontroli składają się cztery
etapy:

Rys. 2. Schemat procesu kontroli [opracowanie własne]

ETAP

Ustalenie norm i metod

pomiaru efektywności

ETAP

Pomiar efektywności

ETAP 3

Czy efektywność jest

zgodna z normami?

Brak podejmowania

działań

ETAP 4

Podjęcie działań

korygujących

TAK

NIE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Normy (standardy) kontroli to kryteria, przez porównanie z którymi mierzy się aktualne

wyniki. Wynikają one z celów przyjętych podczas planowania. Powinny być sformułowane
czytelnie, zrozumiale i akceptowane przez zainteresowanych. Mogą dotyczyć, np.: sprzedaży,
kosztów, zadań produkcyjnych, stanu bezpieczeństwa pracy itd. Standardy ustalane są
najczęściej w oparciu o doświadczenie, dane statystyczne czy historyczne o działaniu
przedsiębiorstwa.

Pomiar

efektywności

(stanu

rzeczywistego)

ocena

aktualnych

wyników

funkcjonowania przedsiębiorstwa, a także wykorzystywanych środków, warunków
i sposobów działania. Jest to proces trwały i powtarzalny, a jego częstotliwość i zakres zależy
od rodzaju mierzonej działalności.

Aby mieć pewność, że ocena efektywności przedsiębiorstwa mierzona za pomocą

określonych standardów jest poprawna, należy zwracać uwagę na: aktualność, zgodność
z założonymi normami, obszar, stopień ważności, odbiorców, elastyczność i obiektywizm
otrzymywanych informacji.

Porównanie poziomu rzeczywistego wykonania zadań z ustaloną normą (standardem).

Dobrze zorganizowany system kontroli powinien zawierać sposoby i techniki dokonywania
i odczytywania porównań tak, aby można było szybko stwierdzić, czy utrzymywane jest
prawidłowe kierowanie przedsiębiorstwem. Problemem jest ustalenie odchyleń od norm, które
mają istotne znaczenie podczas podejmowała decyzji korygujących w prowadzonych
działaniach.

Wyciąganie wniosków i na ich podstawie podejmowanie działań korygujących,

w sytuacji, gdy realizacja zadań nie odpowiada normom i istnieje konieczność dostosowania
jej do stanu obowiązującego, bądź wymagana jest zmiana tego stanu.

Kryteriów wyodrębniających rodzaje kontroli jest bardzo wiele. Kontrola może być

skoncentrowana na ocenie różnych zasobów przedsiębiorstwa, opisywana przez podmiot
i przedmiot kontroli, cechy organizacyjne, usytuowanie organów kontroli, okres czasowy
i zakres działań kontrolnych, tryb oraz charakter. Lista rodzajów kontroli jest bardzo długa,
w praktyce kontroli poddaje się zasoby: finansowe, społeczne i rzeczowe przedsiębiorstwa.

Najczęściej spotykaną klasyfikacją kontroli jest ujęcie czasowe, które wyróżnia

następujące rodzaje kontroli:

−

prospektywną (wstępną) – kontrola ta jest ukierunkowana na przyszłe działania.
Poprzedza realizację procesu wytwarzania dóbr i usług. Sprawdza poprawność ustalania
procesu produkcyjnego i struktury organizacyjnej. Proces tej kontroli ma na celu
poddanie ocenie poszczególnych etapów konstruowania planu działania i tworzenia
struktury organizacyjnej,

−

bieżącą (sterującą) – polega na obserwowaniu przebiegu procesu wykonawczego pod
względem zgodności ilościowej, jakościowej i czasowej osiąganych efektów
z wytyczonymi celami i zadaniami. W ten sposób ujawnione odchylenia lub
prawdopodobieństwo ich wystąpienia pozwoli na wprowadzenie korekty zmierzającej do
realizacji zaplanowanych działań. Prowadzona jest w trakcie procesu produkcyjnego,

−

retrospektywną (końcową) – przeprowadzana jest po zakończeniu zaplanowanych
działań. Porównuje osiągnięte rezultaty z wyznaczonymi celami. Na jej podstawie
możliwa jest ocena działalności przedsiębiorstwa pod względem sprawności jego
funkcjonowania, prawidłowości doboru celów, sposobów ich realizacji i konstrukcji.
Kontrola ta odgrywa duże znaczenie w planowaniu i organizowaniu zamierzeń firmy.
Kontrola firmy może obejmować całość jej działalności gospodarczej – kontrolą

kompleksową (pełną) lub dotyczyć tylko określonego fragmentu (wycinka) – kontrola
tematyczna. Ten rodzaj kontroli może mieć charakter wewnętrzny – przeprowadzany przez
wyspecjalizowane własne komórki kontrolne w przedsiębiorstwie lub zewnętrzny wynikający

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z funkcjonowania władzy oraz administracji państwowej i gospodarczej, a także prokuratury
i wymiaru sprawiedliwości.

W zależności od zakresu szczegółowości kontroli możemy wyróżnić:

−

lustrację – czyli kontrolę o charakterze orientacyjnym,

−

inspekcję – która jest dokładniejsza od lustracji i obejmuje bezpośrednie obserwowanie
czynności oraz zasobów materiałowych,

−

rewizję – która charakteryzuje się większą szczegółowością od poprzednich kontroli.
Skupia się na ogół na analizie dokumentów.
Czynnikiem nowoczesnego zarządzania przedsiębiorstwem jest controlling, czyli system

sterowania przedsiębiorstwem, zorientowany na wynik i realizowany poprzez planowanie,
kontrolę i kierowanie.

Controlling obejmuje całokształt działań związanych z planowaniem i kontrolą,

zapewniając bieżącą informację, przez co wpływa na osiąganie celów w przedsiębiorstwie.
Jest to system służący nie tylko kontrolowaniu, lecz w większym stopniu zapobieganiu. Jest to
system wczesnego ostrzegania. Pozwala na wykrywanie wszelkich odchyleń wcześniej, przed
wystąpieniem niepożądanych skutków.

Specjalnym rodzajem kontroli jest również auditing. Polega na niezależnej rewizji

i sprawdzaniu

oraz

ocenie

działalności

gospodarczej

przedsiębiorstwa.

Auditing

przeprowadzany jest przez niezależnych audytorów, czyli ekspertów działających jako
indywidualni rewidenci lub przedstawiciele firm audytorskich. Szczególną rolę w auditingu
pełnią biegli rewidenci, których zadaniem jest badanie rzetelności i wiarygodności zapisów
księgowych oraz sprawozdań finansowych.

Celem

końcowym

każdej

kontroli

jest

podniesienie

sprawności

działania

przedsiębiorstwa przez usuwanie przyczyn nieprawidłowości oraz pobudzanie do
konstruktywnych działań pracowników kontrolowanego przedsiębiorstwa.

Strategia przedsiębiorstwa na rynku
Pojęcie strategii

W dynamicznie zmieniającym się rynku szansę na utrzymanie się i dalszy rozwój mają

tylko te przedsiębiorstwa, które:

−

dysponują jasno określoną strategią działania skierowaną na systematyczne badanie
otoczenia oraz stałe wprowadzanie innowacji,

−

mają sprawny system zarządzania działalnością przedsiębiorstwa ukierunkowany na
osiąganie celów określonych w strategii przedsiębiorstwa,

−

mają skuteczny system łączenia interesów przedsiębiorstwa i pracowników.
Przetrwanie i rozwój przedsiębiorstwa wiąże się z posiadaniem jasnej strategii

i skutecznej jej realizacji. Termin strategia wywodzi się od greckiego słowa strategia, oznacza
sztukę dowodzenia i stopniowo zaczął pojawiać się w polityce oraz działalności gospodarczej
na określenie działań mających charakter długoterminowy.

Strategia definiowana jest na wiele różnych sposobów, najczęściej określana jest jako:

−

plan, który określa sposób rozwoju firmy w przyszłości,

−

formułowanie celów oraz sposobów ich osiągania,

−

proces przygotowania i prowadzenia działalności zmierzającej do osiągnięcia pożądanego
celu,

−

koncepcję dostosowania firmy do zmian w otoczeniu,

−

sposób urzeczywistniania misji firmy, czyli proces osiągania sukcesu,

−

proces określania podstawowych, długoterminowych celów przedsiębiorstwa.
Przez strategię rozumie się plan działania przedsiębiorstwa, związany z jego pozycją

w otoczeniu oraz pewien względnie trwały i konkretny sposób działania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Strategia powinna wyraźnie określać, w jakim obszarze przedsiębiorstwo ma zamiar

działać i z jakich powodów wybrało właśnie ten obszar. Na strategię firmy składają się
następujące elementy:

−

domena działania – polega na wyborze grup odbiorców i potrzeb, które przedsiębiorstwo
będzie zgodnie z oczekiwaniami tych odbiorców zaspokajać,

−

strategiczna przewaga nad konkurentami – polega na zapewnieniu skutecznej przewagi
konkurencyjnej w ramach wybranej domeny działania, np. unikatowa technologia
wytwarzania, dogodna lokalizacja, system dystrybucji, terminy dostaw, jakość
produktów, patenty, tanie źródła zaopatrzenia, sprawny serwis, itd. Nie ma znaczenia, co
daje firmie tą strategiczną przewagę, ważne jest natomiast, żeby ją mieć i umieć z niej
korzystać,

−

cele strategiczne – wskazują, co i kiedy przedsiębiorstwo chce osiągnąć. Pozwalają na
prowadzenie kontroli działań, na których podstawie możliwe jest stwierdzenie, czy osiąga
ono sukces. Cele te mogą być określane wskaźnikami, np.: wzrostem udziału w rynku,
wzrostem osiąganych dochodów, uruchomieniem nowych działalności,

−

funkcjonalne programy działania – to konkretne działania na każdym stanowisku,
codzienne zachowania pracownika wynikające z przyjętej strategii. Programy te
dokładnie określają zadania do wykonania i przydział osób. Zakładają konieczność
ciągłego usprawniania prowadzonych działań. Ujmują systemowo całość funkcjonowania
przedsiębiorstwa, finanse, produkcję, zaopatrzenie, marketing, kierowanie ludźmi. Każdy
z tych obszarów wymaga opracowania programów działania ze ściśle określonym
okresem realizacji i oceny. Dzięki temu możliwa jest ewentualna korekta strategicznej
ś

cieżki rozwoju przedsiębiorstwa.

Strategia jest jednym z podstawowych instrumentów zarządzania, które nazywamy

zarządzaniem strategicznym. Koncepcja zarządzania strategicznego obejmuje następujące
elementy:

−

misję przedsiębiorstwa – określa przyczynę powstania i istnienia przedsiębiorstwa.
Nadaje kierunek i wyznacza dziedziny jego działalności oraz określa wartości związane
z realizacją przyjętych celów,

−

wizję strategiczną – wskazuje sytuację, w jakiej chce i może znaleźć się przedsiębiorstwo
w przyszłości,

−

cele i zadania – określają wszystko to, co przedsiębiorstwo chce i zamierza osiągnąć
w przyszłości i sposób w jaki chce to osiągnąć,

−

strategię działania – wskazuje ona zasadnicze kierunki, reguły i instrumenty działań
przedsiębiorstwa. Są one odpowiedzią na zmiany otoczenia, która ma mu zapewnić
długotrwałe trwanie i rozwój.

Rodzaje strategii

Strategie przedsiębiorstwa odnoszą się do trzech podstawowych obszarów:

−

przedsiębiorstwa jako całości,

−

działu lub wybranej działalności (strategia działalności – biznesu),

−

przekroju funkcjonalnego (operacyjna).
Każda z grup strategii składa się z wielu strategii wycinkowych możliwych do przyjęcia

przez przedsiębiorstwo w danych warunkach wewnętrznych i zewnętrznych.
1) Ogólna strategia przedsiębiorstwa odnosi się do celów i głównych kierunków działania

całego przedsiębiorstwa. W ogólny sposób podaje informację, jak firma zamierza
osiągnąć sukces na rynku. Konkretyzuje główne obszary działalności przedsiębiorstwa,
na których ono działa lub zamierza rozwijać swoją działalność oraz sposób prowadzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

firmy. W tej grupie strategii możemy wyróżnić:

−

strategię ustabilizowanego rozwoju – przyjmowana jest w przedsiębiorstwie
wówczas, gdy wyniki ekonomiczne oraz finansowe satysfakcjonują właścicieli.
Podstawowym założeniem jest kontynuacja dotychczasowych kierunków rozwoju
przez osiąganie tych samych celów w następnych okresach działalności
przedsiębiorstwa. Strategię możemy stosować w krótkich okresach przy stabilnej
gospodarce,

−

strategię wzrostu – stosowana jest przez przedsiębiorstwo regularnie wprowadzające
nowe produkty i technologie oraz zdobywające nowe rynki. Realizowanie tej strategii
może odbywać się przez zastosowanie kilku jej wariantów. Jednym z nich jest
strategia koncentracji, która polega na wyborze jednego rodzaju produktów (usług),
określonego segmentu rynku lub danego obszaru geograficznego. Oznacza ona
zazwyczaj rezygnowanie z innych produktów na korzyść wybranego i wzrost jego
produkcji (specjalizacja produkcji) oraz ograniczenie poziomu produkcji
pozostałych. Inną strategią jest strategia dywersyfikacji koncentrycznej. Polega ona
na wprowadzaniu nowych wyrobów, które zbliżone są do dotychczasowych pod
względem technologicznym, a ich produkcja odbywa się w ramach dotychczasowego
doświadczenia technologicznego oraz umiejętności. Przykładem może tutaj być
wprowadzenie konfekcjonowania soków owocowych przez mleczarnię do opakowań
kartonowych. Kolejną grupę stanowią strategie integracji, które mogą występować
w układzie pionowym lub poziomym. Integracja pionowa polega na rozszerzeniu
działalności zaopatrzeniowej w surowce do produkcji (organizacja własnej bazy
surowcowej) lub podjęcie dystrybucji własnych wyrobów. W integracji poziomej
mamy do czynienia zazwyczaj z wykupieniem firmy konkurencyjnej, jej
zdominowaniem, nabyciem aktywów lub akcji,

−

strategię redukcji – stosowana jest w okresach recesji gospodarczej czy niekorzystnej
pozycji

finansowej

przedsiębiorstwa.

Polega

wprowadzaniu

zmian

organizacyjnych, zmian w zarządzaniu, polityce finansowej oraz wyprzedaży
własnego majątku i ograniczaniu rozmiarów najmniej rentownych działalności,

−

strategię ograniczania inwestycji – stosowana jest w okresie pogarszającej się
sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i potrzeby jego restrukturyzacji,

−

strategię fuzji – zakłada wykorzystanie środków zewnętrznych do realizacji swoich
celów. W tym celu następuje łączenie (fuzja) firm w nową organizację gospodarczą.

Tabela 12. Ogólne strategie przedsiębiorstwa [opracowanie własne]

OGÓLNE STRATEGIE PRZEDSIĘBIORSTWA

strategia

ustabilizowanego

rozwoju

strategia wzrostu strategia redukcji

strategia

ograniczenia

inwestycji

strategia fuzji

strategia

koncentracji

strategia zwrotu

fuzja pozioma

strategia

dywersyfikacji

koncentrycznej

strategia redukcji

potencjału

fuzja pionowa

strategia integracji strategia potencjału

fuzja konglomeratu

2) Strategia działalności (biznesu) odpowiada na pytanie dotyczące produktu, którym

przedsiębiorstwo zamierza konkurować na rynku oraz sposobu konkurencji. Strategia ta
zorientowana jest na produkt lub rynek. W tej grupie strategii wyróżniamy:

−

strategie produktowe (zorientowanie na produkt) – realizowane mogą być poprzez
innowację produktową, modyfikację produktu lub jego eliminację. Strategie te wiążą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

się np. ze zmianą produktu, jego cech użytkowych, zmianą technologii wytwarzania,
udoskonalaniem

cech

użytkowych

czy

składników

procesu

produkcji.

Przedsiębiorstwo próbuje uzyskać lepszą pozycję w wybranym segmencie rynku, np.:
przez podwyższanie jakości produktów,

−

strategie marketingowe (zorientowanie na rynek) – koncentrują się na odbiorcy.
Celem tych strategii jest podejmowanie działań zwiększających sprzedaż produktu
dotychczasowym odbiorcom lub pozyskanie nowych odbiorców na innych
segmentach rynku. Zdobywanie nowych rynków w długim okresie jest dla
przedsiębiorstwa korzystniejsze, gdyż prowadzi do jego rozwoju,

−

strategie dywersyfikacji typu produkt/rynek – zaliczane są do strategii
zapewniających ekspansję i rozwój. Dywersyfikacja oznacza wprowadzenie nowych
wyrobów na nowe rynki. Jest strategią kosztowną, wymaga nowych technologii,
ś

rodków, kwalifikacji i pomysłów. W tym sensie jest ona przeciwieństwem strategii

produktowych i marketingowych, które wykorzystują z reguły dotychczasowe zasoby
i potencjał techniczny.

Rys. 3. Strategie działalności [opracowanie własne]

3) Strategie funkcjonalne (operacyjne) są odnoszone do poszczególnych funkcjonalnych

obszarów działalności przedsiębiorstwa. Określają, w jaki sposób przedsiębiorstwo
będzie realizowało ogólną strategię oraz strategie poszczególnych jednostek. Strategie te
nazywane są operacyjnymi zasadami postępowania, gdyż wytyczają sposoby osiągania
celów zawartych w strategii przedsiębiorstwa. Opisują one wpływ tych strategii na
poszczególne obszary działalności przedsiębiorstwa, tj. zaopatrzenie, produkcję, sprzedaż
i marketing, finanse i kontrolę, zasoby ludzkie.

Formułowanie strategii

Formułowanie strategii to proces, na który składa się określenie głównych kierunków

rozwoju przedsiębiorstwa.

Na proces formułowania strategii składają się następujące etapy:

−

analiza atrakcyjności rynkowej przedsiębiorstwa,

−

analiza relatywnych korzyści z konkurencji (mocnych stron przedsiębiorstwa),

STRATEGIE

PRODUKTOWE

Innowacja produktowa

Modyfikacja produktu

Eliminacja produktu

Wprowadzenie nowego

produktu

STRATEGIE

MARKETINGOWE

Umocnienie rynku

Obrona rynku

Opuszczenie rynku

Zdobywanie nowego

rynku

STRATEGIE

DYWERSYFIKACJI

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

analiza aktualnej oferty rynkowej przedsiębiorstwa,

−

określenie celów strategicznych,

−

określenie strategii alternatywnych zapewniających osiągnięcie założonych celów,

−

ocena poszczególnych strategii,

−

wybór strategii i budowa planu strategii przedsiębiorstwa, wybór strategii jest
najtrudniejszym etapem procesu formułowania strategii. Decyzja o wyborze
odpowiedniej strategii będzie miała wpływ na wybór produktów, które będą wytwarzane,
rynków, jakie będą zaopatrywane, konkurentów, z którymi będzie przedsiębiorstwo
rywalizować.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są różnice miedzy leasingiem operacyjnym a finansowym?
2. Co to jest faktoring i jakie korzyści daje przedsiębiorcy?
3. Jakie korzystne cechy posiada małe przedsiębiorstwo?
4. Jakie są bariery w rozwoju małych przedsiębiorstw?
5. Jakie cele można wyznaczyć dla gospodarstwa zajmującego się hodowlą zwierząt,

agroturystyką lub prowadzeniem pasieki?

6. Wyjaśnij, na czym polega kontrola w przedsiębiorstwie. Co może być przedmiotem

kontroli?

7. Czym różni się lustracja od inspekcji i rewizji?
8. Czym różni się controlling od auditingu? Które działania można realizować

w przedsiębiorstwie we własnym zakresie?

9. Co to jest strategia?
10. Co oznacza pojęcie zarządzanie strategiczne?
11. Jakie znasz podstawowe obszary strategii?
12. Na czym polega strategia dywersyfikacji?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj ofertę banków znajdujących w najbliższej okolicy, skierowaną do małych firm.

Wybierz ofertę najkorzystniejszą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie:

1) odwiedzić siedziby banków znajdujących się najbliższej okolicy,
2) zapoznać się z ofertą banków skierowaną do małych firm,
3) dowiedzieć się jakie wymagania powinna spełnić firma,
4) przeanalizować poszczególne oferty i wybierz najkorzystniejszą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

oferty banków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przygotuj projekt planu strategicznego i operacyjnego dla gospodarstwa zajmującego się

prowadzeniem pasieki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie:

1) określić cele i kierunki rozwoju gospodarstwa, niezbędne do przygotowania planu

strategicznego,

2) przygotować zadania i konkretne decyzje do opracowania planu operacyjnego,
3) określić przedział czasowy wykonania poszczególnych planów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

kalkulator.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: leasing, planowanie, kontrola, strategia?

2) zdefiniować pojęcie małej firmy, planowania strategicznego?

3) określić i scharakteryzować:

−

rodzaje planów,

−

etapy kontroli,

−

rodzaje strategii.

4) rozróżnić kapitały własne i obce, rodzaje kredytów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Biznesplan

4.4.1. Materiał nauczania

Pojęcie biznesplanu

Planowanie jest jednym z najistotniejszych funkcji zarządzania. Zwiększa ono szansę

osiągnięcia powodzenia w działalności gospodarczej, pod warunkiem dobrego przygotowania
jej planu, czyli biznesplanu. W biznesplanie przedsiębiorca określa cele, jakie zamierza
osiągnąć, strategię i taktykę działania w określonym czasie tak, aby te cele i zamierzenia
osiągnąć.

Biznesplan to instrument (narzędzie) planowania, zawierający zwięzły program

finansowo-marketingowy

nowych

(rozwojowych)

zamierzeń

lub

przedsięwzięć

przedsiębiorstwa.

Biznesplan nazywany jest również planem przedsięwzięcia gospodarczego, jest to

dokument zawierający zwięzły i wyczerpujący opis przedsięwzięcia, jego otoczenia i sposób
zarządzania. Jest podstawowym dokumentem, bez którego nie można uruchomić i prowadzić
przedsięwzięcia gospodarczego. Od sporządzenia biznesplanu rozpoczynamy prowadzenie
działalności gospodarczej lub wdrażanie nowego przedsięwzięcia w firmie już istniejącej.
Z tego dokumentu przyszli inwestorzy, wspólnicy, banki, instytucje finansujące dane
przedsięwzięcie gospodarcze powinni poznać sposoby wykorzystania środków pieniężnych,
zasobów materialnych oraz pracowników firmy do realizacji wykazanych w planie celów.
Budowanie biznesplanu jest podporządkowane określonym procedurom, istnieją ściśle
określone wymagania, jakim musi on odpowiadać. Zarówno rodzaj informacji oraz ich forma
prezentacji w biznesplanie są precyzyjnie określone. Stopień szczegółowości poszczególnych
części biznesplanu zależy od tego, komu on ma służyć i czego oczekuje adresat.

Cechy biznesplanu:

−

zwięzły i konkretny,

−

realny, powinien ukazywać trudności oraz sposoby ich pokonywania, skupiać się na
potencjale i możliwościach przedsiębiorstwa, tak by przyszły inwestor był przekonany
o słuszności danego przedsięwzięcia,

−

obiektywny, nie należy przemilczać słabych stron danego przedsięwzięcia. Zbyt
optymistycznie napisany plan może wzbudzać nieufność i nie będzie poważnie
traktowany.
Przygotowanie biznesplanu wymaga wielkiego wysiłku i sporo czasu, w zależności od

charakteru przedsięwzięcia oraz ilości zebranych danych. Jeżeli chcemy nadać swoim
pomysłom realny kształt, rozwinąć działalność firmy, to wysiłek ten się opłaci. Raz
opracowany biznesplan będzie podstawą działań, zwiększy szansę osiągnięcia sukcesu na
rynku.

Cele biznesplanu

Podstawowym celem biznesplanu jest dostarczenie firmie swoistego przewodnika,

umożliwiającego krok po kroku przeprowadzenie jej przez działania zmierzające do realizacji
założonych celów.

Do najważniejszych celów, dla których sporządzany jest biznesplan, zalicza się:

−

dokładne określenie zasobów, kosztów, efektywności i czasu niezbędnego do wdrożenia
planowanego przedsięwzięcia,

−

koordynację działań związanych z założonymi celami, które chcemy osiągnąć,

−

uzasadnienie, że prowadzone działania przyniosą określone zyski, które będą zgodne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z potrzebami inwestorów, kredytodawców, akcjonariuszy, udziałowców, organów
zarządzających,

−

udowodnienie, że planowanie pozwala unikać strat, przeciwdziała nieprzewidzianym
negatywnym skutkom wdrażanego przedsięwzięcia, przygotowuje przyszłe zadania do
realizacji,

−

możliwości prowadzenia negocjacji z zarządem firmy, bankami czy innymi inwestorami,

−

wskazywanie załodze i współpracownikom wspólnego celu działania,

−

ocenę ryzyka związanego z inwestowaniem kapitału, angażowaniem ludzi i innych
zasobów do planowanego przedsięwzięcia,

−

możliwość porównywania opłacalności różnych wariantów inwestowania w planowane
przedsięwzięcie,

−

podstawę kontroli stopnia realizacji wytyczonego celu.
Przedstawione cele mają różne znaczenie, w zależności od tego, do jakich potrzeb

biznesplan jest sporządzany i kto jest jego odbiorcą. Opracowywany biznesplan jest dla wielu
z nich podstawą podejmowania decyzji lub działań. Pisząc biznesplan, należy mieć na uwadze
to, jakimi kryteriami kierują się osoby czy instytucje, podejmujące decyzje, np.: inwestorzy
i kredytodawcy biorą pod uwagę takie czynniki, jak:

−

ile firma pragnie pożyczyć,

−

na jaki cel będą przeznaczone pożyczone środki,

−

kiedy nastąpi zwrot pożyczonych pieniędzy,

−

czy i kiedy wdrażane przedsięwzięcie przyniesie zysk,

−

czy firma przetrwa, jeśli przedsięwzięcie nie przyniesie oczekiwanego rezultatu,

−

jakie będzie zabezpieczenie pożyczanych pieniędzy.
Oczekiwania inwestorów i kredytodawców skupiają się przede wszystkim na tym, czy

dane przedsięwzięcie zakończy się sukcesem, a oni otrzymają zwrot pożyczonych środków
wraz z odsetkami.

Podobnych informacji finansowych, co inwestorzy i kredytodawcy potrzebują

zarządzający firmą. Do najważniejszych korzyści, jakie daje przygotowanie biznesplanu dla
kierownictwa firmy można zaliczyć:

−

poznanie mocnych i słabych stron oraz zagrożeń prowadzonej działalności,

−

możliwość określenia kierunków i celów prowadzonych przedsięwzięć oraz sposobów
ich osiągania,

−

dokładne określenie inwestorów, dostawców i rynków, na których będzie działać firma,

−

określenie celów działania dla poszczególnych działów przedsiębiorstwa,

−

jakich ludzi i ilu należy zatrudnić lub ilu dotychczas zatrudnionych przeszkolić,

−

stworzenie zabezpieczania finansowego na podstawie analiz i informacji płynących
z realizacji biznesplanu.
Również dla innych instytucji opracowany biznesplan ma duże znaczenie, zwłaszcza dla

tych, które muszą wyrazić zgodę na uruchomienie działalności, udzielających wsparcia
finansowego oraz kontrolujących firmę. Swoje decyzje podejmują najczęściej na podstawie
przedstawionego biznesplanu, z którego wynika rodzaj podejmowanej działalności i cel
przeznaczenia przydzielonych środków finansowych. Z biznesplanu wynika, czy działalność
będzie użyteczna społecznie i zgodna z planami zagospodarowania terenu oraz nie będzie
uciążliwa dla środowiska. Biznesplan uświadamia kierownictwu wiele ważnych rezultatów,
których osiągnięcie zapewnia jaśniejszą perspektywę rozwoju firmy. Zarząd także lepiej
rozumie, z czym ich firma przychodzi i co ich firma powinna osiągnąć oraz jakie środki
zapewnić, aby zrealizować założony plan rozwoju firmy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady konstruowania biznesplanu

Przygotowanie biznesplanu wymaga wykonania szeregu podstawowych analiz, które

pozwolą ustalać czynniki mające wpływ na prowadzone przedsięwzięcie. Etapy
przygotowania biznesplanu przedstawiają się następująco:

Analiza działalności firmy. Przedstawia rodzaj podejmowanej działalności, ze

szczególnym uwzględnieniem genezy projektu, danych historycznych, charakterystyki
produktów, rynków zbytu, klientów, stanu technologii, zasobów. Rozdział ten zawiera
omówienie również słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń przedsięwzięcia.

Analiza branży. Przedstawia stan branży, w której firma zamierza działać, prognozę

i warunki rozwoju i na tym tle możliwości wytwórcze. Należy uwzględnić tutaj
charakterystykę branży w układzie lokalnym, regionalnym, krajowym, a nawet
międzynarodowym. Istotne jest to, jak długi jest cykl życia branży i sytuacja finansowa.

Analiza rynku. Ma na celu ustalenie popytu na dane produkty czy usługi, sposobów

dystrybucji produktów firmy. Duże znaczenie ma dokonanie segmentacji rynku
z uwzględnieniem charakterystyki geograficznej, demograficznej i psychologicznej,
preferencji i upodobań klientów. Szczególne znaczenie w tej analizie będą miały prognozy
cenowe, sposoby sprzedaży, kanały dystrybucji oraz promocja i reklama.

Analiza konkurencji. Ma na celu identyfikację głównych konkurentów, określenie słabych

i mocnych stron każdego z nich, rozmiarów produkcji i sprzedaży, kanałów dystrybucji,
promocji i reklamy, zamierzeń strategicznych, kosztów i cen czy wskaźników wzrostu. Na
tym tle przedstawia się sprzedaż i udział w rynku firmy oraz możliwości jej ekspansji.

Planowanie strategiczne. Określenie celów strategicznych dotyczących długookresowych

zamierzeń firmy, np.: wprowadzenie nowych produktów, technologii, zdobycie nowych
rynków czy rozszerzenie dotychczasowych itp. Plan ten powinien uwzględniać okazje
strategiczne i analizę ryzyka, mając na uwadze słabe i mocne strony firmy.

Analiza zarządzania. Przedstawia potencjalne możliwości kierownictwa firmy, system

i strukturę zarządzania oraz zasady odpowiedzialności personelu kierowniczego za realizację
poszczególnych celów i zadań wynikających z biznesplanu.

Analiza finansowa. Pozwala dokonać ustalenia bieżących dochodów na podstawie

przewidywanych wyników, opracować przepływy gotówki i rachunek wyników. W analizie
finansowej wykorzystujemy m.in. analizę rentowności, ustalenie progu rentowności
i opłacalności.

Efekty. Zawierają syntezę wyników analiz, genezę projektu, produktu lub usługi,

charakterystykę kadry kierowniczej i załogi, sposobu zarządzania, rynku i marketingu,
procesu produkcji, podstawowych wskaźników finansowych, ryzyko i korzyści płynących
z jego podjęcia oraz harmonogram realizacji.

Struktura biznesplanu

Struktura treści typowego biznesplanu przedstawia się następująco:

1) Strona tytułowa, zawierająca podstawowe informacje o dokumencie.
2) Krótki opis przedsięwzięcia.

Jest to część biznesplanu zawierająca jego streszczenie. Rozdział ten ma zapoznać

czytającego z typem firmy (produkcja, usługi, handel), rodzajem produktu (czy usługi)
oraz wyjaśnić, dlaczego przedsięwzięcie ma przynieść zysk. W części tej powinny
znaleźć się takie informacje jak:

−

jaki jest cel przedsięwzięcia,

−

opis produktu lub usługi,

−

umiejętności i doświadczenia kadry zarządzającej,

−

szacunkowe potrzeby finansowe (zyski finansowe, potrzeby kredytowe, sposób spłaty).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Konieczne jest zaznaczenie, iż z analizy finansowej wynika, że podejmowane

przedsięwzięcie przyniesie zysk. Trzeba również wskazywać, co będzie zabezpieczaniem
spłaty kredytu.

Cały ten rozdział powinien być napisany rzeczowo i zwięźle.
Opis przedsięwzięcia, chociaż zamieszczony na początku, winien być pisany na

końcu opracowania planu, aby informacje podane na początku były zgodne i spójne
z pozostałymi częściami biznesplanu. Opis przedsięwzięcia jest wizytówką biznesplanu,
musi zachęcać czytającego do przeczytania planu w całości.

3) Historia firmy, gospodarstwa.

Jest opisem przedsiębiorstwa (gospodarstwa) z podkreśleniem jego dotychczasowej

działalności. W treści powinny się znaleźć informacje dotyczące:

−

firmy, tj. data i miejsce założenia, stan prawny, stadium rozwoju firmy, kondycja
finansowa, najważniejsze osiągnięcia firmy, itp.,

−

kadry zarządzającej, a także właściciela (współwłaścicieli), założycieli, przesłanek
skłaniających do rozszerzenia, zmiany działalności czy podjęcia nowej działalności.
W wypadku firmy nowo zakładanej należy podać informacje dotyczące:

−

historii pracy i osiągnięć zawodowych naczelnego kierownictwa, założycieli (a także
ukazać status materialny tych osób),

−

przesłanek, na których podstawie podjęto decyzję o realizacji projektu
prezentowanego biznesplanu (tj. kiedy i jak powstał pomysł zorganizowania firmy).

4) Nowa firma i jej rozwój.

U jednych będzie to rzeczywiście powstanie nowej firmy, u innych rozwój już

istniejącej. Należy określić formę prawną przedsiębiorstwa.

Ważnym czynnikiem przyszłego sukcesu jest położenie przedsiębiorstwa.
Aby udowodnić trafność swojej decyzji w tej kwestii należy w opisie uwzględnić

następujące elementy:

−

surowce, ich dostępność w okolicy, sposób dostosowania do przedsiębiorstwa, koszty
transportu, sposób rozliczania z dostawcami,

−

wodę, źródło zaopatrzenia w wodę, jej jakość, koszty związane z doprowadzeniem
wody do przedsiębiorstwa,

−

oczyszczanie ścieków, sposób ich usuwania, koszty związane z budową
oczyszczalni, rodzaj oczyszczalni,

−

energię elektryczną, dostępność energii elektrycznej, zgoda zakładu energetycznego
na uruchomienie tego rodzaju produkcji, koszty związane z doprowadzeniem energii
do przedsiębiorstwa,

−

ciepłą wodę, sposób ogrzewania wody (rodzaj użytej energii),

−

zatrudnienie, poziom bezrobocia w okolicy, poziom wykształcenia i kwalifikacje siły
roboczej, koszty szkolenia pracowników, atrakcyjność warunków pracy w firmie,

−

położenie, odległość od sieci głównych dróg i linii kolejowych, koszty związane
z budową dróg dojazdowych do zakładu, odległość od rynków zbytu,

−

sytuację lokalną, poparcie lub sprzeciw lokalnej ludności wobec położenia zakładu,

−

usługi, obecność na danym terenie firm świadczących usługi pomocnicze, np.:
transportowe, hydrauliczne, itp.,

−

podatki, czy istnieją specjalne podatki lub subsydia w związku z miejscem budowy
zakładu,

Wykorzystując zebrane i przeanalizowane informacje należy opracować strategię

firmy, uwzględniając:

−

etapy rozwoju firmy w ciągu najbliższych 3 lat,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

strategię zarządzania i marketingu (politykę cen, promocji i sprzedaży zgodnej
z docelowym segmentem rynku),

−

możliwości zgromadzenia funduszy,

−

przewagę nad konkurencją.

5) Produkt. Proces produkcyjny.

Sprawą pierwszoplanową związaną z wyborem przedsięwzięcia jest sam pomysł –

koncepcja świadczenia usługi, podjęcie konkretnej produkcji. W wypadku rolników jest
to umiejętne, plastyczne dostosowywanie swojej produkcji rolniczej do potrzeb rynku.

Wybieramy konkretny produkt, produkcję, które mogą zaspokoić potrzebę lub

wymagania odbiorców. Następnie należy dokonać analizy całego biznesu pod kątem
charakterystyki produktu czy usługi, jaką mamy zamiar wytwarzać.

Charakterystyka produktu powinna zawierać:

−

precyzyjny opis produktu, głównie z punktu widzenia potrzeb, które ma zaspokoić,

−

cechy charakterystyczne odróżniające go od innych, dostępnych na rynku,

−

korzyści, jakie zapewnia konsumentom (jakość, cena, wielkość, kształt, pojemność,
trwałość), wszechstronność zastosowania, opakowanie,

−

jaka jest zyskowność produktu (jaki jest koszt jednostkowy np. produkcji mleka).
Następnie podajemy zgodność produktu z obowiązującymi normami i przepisami,

zakłady przetwórcze, importerzy oczekują produktów rolnych o określonych parametrach
spełniających wymagania jakościowe.

Proces produkcyjny. W tej części biznesplanu należy przedstawić techniczny aspekt

przeprowadzanego przedsięwzięcia.

Zadaniem tego rozdziału jest omówienie technologii produkcji, poszczególnych faz

procesu produkcyjnego. Należy odpowiedzieć na kilka przykładowych pytań, które mają
decydujące znaczenie dla sprawnego i ekonomicznego przygotowania dla rynku
określonego wcześniej produktu, czy usługi:

−

jakie są fazy procesu produkcyjnego,

−

jakie maszyny, budynki biorą udział w procesie produkcji. W wypadku zakładu
przetwórczego opisujemy linię technologiczną, jej parametry i miejsce zakupu,

−

czy maszyny, środki transportu, budynki są własne, dzierżawione, czy kupione za
kredyt,

−

jaka jest zdolność produkcyjna obecna i przyszła,

−

jaki jest system gwarancji dostaw, np.: pasz, innych środków produkcji,
i alternatywnych źródeł zaopatrzenia,

−

czy jest umowa na dostawę surowca,

−

jaki jest planowany stan zapasów magazynowych, sposób przechowywania, koszty
transportu.

6) Zarządzanie firmą, gospodarstwem.

Czynnik ludzki (kadra kierownicza, personel wykonawczy) odgrywa decydującą rolę

w prowadzeniu każdej firmy (może pomóc w sukcesie lub przyczynić się do porażki
prowadzonej działalności). Rozdział ten powinien przedstawiać:

−

kadrę kierowniczą firmy (z uwzględnieniem wieku, doświadczenia, kwalifikacji, itp.),

−

układ między właścicielem firmy a kadrą kierowniczą,

−

schemat organizacyjny (ewentualne zmiany w najbliższym okresie w postaci opisu
czy, np.: schematu),

−

sposób naboru, system wynagradzania, szkolenia pracowników,

−

powiązania wynagrodzenia kierownictwa firmy z wynikami ekonomicznymi firmy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Innymi załącznikami do tego rozdziału mogą być, np.: dokumenty dotyczące osób na

znaczących stanowiskach, tj. życiorysy, dokumenty kwalifikacji, opinie, itp.

7) Rynek, klienci, konkurencja, marketing.

Jest to jeden z najważniejszych rozdziałów biznesplanu. Pozwoli stwierdzić, czy

istnieje możliwość sprzedaży produktu. W tym celu należy przeprowadzić analizę rynku,
klienta, konkurencji.

Należy najpierw znaleźć odpowiedź na pytanie: Czy konsumenci na wybranym przez

nas rynku rzeczywiście potrzebują tych produktów i usług, jakie będzie sprzedawać nasza
firma?

Prowadząc rozpoznanie rynku, przedsiębiorca przed podjęciem działania powinien

ustalić:

−

jakie rozmiary ma rynek na produkty, których chcemy dostarczać (ilu jest na rynku
potencjalnych nabywców tego produktu),

−

kim są konsumenci, którzy potrzebują naszego produktu,

−

jaka konkurencja działa na rynku, który nas interesuje,

−

jakie obroty może osiągnąć nasze przedsiębiorstwo, działając na wybranym obszarze.
ś

eby to ustalić, przedsiębiorca musi zebrać szereg informacji o rynku, a następnie

w odpowiedni sposób je zinterpretować.

Fachowe rozpoznanie rynku pozwoli:

−

dowiedzieć się, kim są potencjalni klienci i jak ich znaleźć na danym rynku,

−

ustalić, jakie obroty firma może osiągnąć na wybranym obszarze,

−

sprawdzić, jak silna jest konkurencja na tym rynku.
Charakterystyka klienta – odbiorcy naszego produktu czy usługi.
Ważną częścią biznesplanu jest rozpoznanie grupy nabywców naszych towarów.
Powinniśmy ustalić:

−

kim są klienci,

−

jaka jest grupa wiekowa (młodzież, ludzie starsi, itp.),

−

jaki jest stopień zamożności klientów,

−

jaka jest płeć odbiorcy,

−

jakimi cechami się charakteryzują,

−

jak często kupują dany produkt,

−

jaka jest ich reakcja na cenę produktu,

−

jaki jest ich stosunek do jakości produktu,

−

jakie cechy charakterystyczne produktu ich interesują,

−

jakiego rodzaju obsługa związana z danym produktem jest potrzebna i czy klient jest
gotów za nią zapłacić,

−

gdzie dany produkt może być najczęściej kupowany,

−

czy przed zakupem klienci dokonują porównania kilku podobnych produktów,

−

jakiego rodzaju reklama może najłatwiej do nich dotrzeć,

−

czy są usatysfakcjonowani obecnie zakupionym produktem.
W analizie klienta pomocna może być ankieta, przeprowadzona wśród

konsumentów, jej wzór można dołączyć jako załącznik do biznesplanu.

Charakterystyka pośredników

Wielu producentów nie sprzedaje bezpośrednio swoich towarów klientom. Wolą

sprzedawać towary dystrybutorom, którzy z kolei sprzedają je ponownie. Ważne jest, aby
wiedzieć, co pośrednicy uważają za istotne w decyzjach kupna, z uwzględnieniem
wymagań klienta. Większość pośredników ma ograniczone możliwości magazynowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i będzie chciała dowiedzieć się, np.: o rodzaju opakowań, jak często będą się odbywały
dostawy, jakie będą warunki płatności i zwrotu towarów, itp. Należy uzgodnić
z pośrednikami warunki współpracy i ustalić, co jest istotne dla nich w wyborze
dostawcy.

Charakterystyka konkurencji

Należy znać silne i słabe strony konkurentów i w trakcie analizy ocenić:

−

strukturę przemysłu: kto tworzy aktualną konkurencję,

−

jakość i różnorodność produktów lub usług oferowanych przez konkurencję,

−

wydajność produkcji,

−

metody dystrybucji,

−

zasady udzielania gwarancji,

−

stopień opanowania rynku zbytu,

−

zaplecze finansowe (środki własne, dostęp do kredytów),

−

kadrę kierowniczą (jej fachowość, stopień przygotowania),

−

powodzenie, jakim cieszą się konkurencyjne produkty na rynku,

−

oferowany przez konkurencję typ gwarancji,

−

renomę konkurencji.
Ważną sprawą jest porównanie konkurentów między sobą. Powinniśmy także ocenić:

−

czy konkurencja opiera swój sukces na jakości i cenie, czy dostępności produktu do
sieci sprzedaży,

−

na jakiej zasadzie inne firmy są konkurencyjne,

−

czy nasza firma będzie dostatecznie elastyczna, by reagować na działalność
konkurencji,

−

ile podobnych firm weszło ostatnio na rynek,

−

ile podobnych firm wypadło ostatnio z rynku,

−

jaka może być potencjalna konkurencja w przyszłości.

Marketing to przede wszystkim sposób myślenia w biznesie

Przedsiębiorca stosujący działania marketingowe na pierwszym planie stawia

potrzeby konsumentów: tak organizuje on działalność swego przedsiębiorstwa, by
potrzeby nabywców zaspokoić z zyskiem dla firmy.

W praktyce marketing polega na tym, by odpowiednio dobrać poszczególne składniki

oferty rynkowej swej firmy (produkt, jego dystrybucję, promocję i cenę). Każda firma
powinna dążyć do tego, by składniki te jak najlepiej dopasować do wymagań nabywcy,
któremu chce produkt sprzedać.

Strategia marketingu powinna bezpośrednio wspierać ogólną strategię konkurencji.

Należy ustalić:

−

planowany terytorialny zasięg rynku zbytu,

−

politykę cenową,

−

zasady udzielania gwarancji, obsługę eksploatacyjną,

−

minimalne rozmiary zamówień na dostawy, warunki płatności,

−

sposoby dystrybucji (własne sklepy, hurtownie, eksport, przedstawicielstwa
handlowe, itp.),

−

sposób szkolenia i opłacania sprzedawców,

−

koszty marketingu,

−

reklamę i promocję – stosowane środki i metody, roczne wydatki na ten cel,

−

sposoby pakowania towarów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

warunki sprzedaży naszych towarów.

8) Ryzyko.

Jedna z zasad prawidłowego sporządzenia biznesplanu nakazuje określenie wszystkich

możliwych do przewidzenia sfer ryzyka związanego z realizacją projektu oraz kroków
podejmowanych przez kierownictwo, aby uchronić się przed nimi lub zniwelować ich
wpływ. W rozdziale tym przeciwstawia się strony, ryzyka przewidywanym korzyściom.
Przyjmując założenie, że ryzyka nie można wyeliminować w całości, należy wykazać, że
problemy zostały dokładnie przeanalizowane (plan jest realistyczny) i znane są
niebezpieczeństwa, które mogą grozić ze strony:

−

konkurencji,

−

zmian polityki rządowej,

−

ekonomii światowej,

−

zmian technologii,

−

zmian mody,

−

awarii,

−

klęsk żywiołowych.
Najbardziej istotne czynniki ryzyka w biznesie to spadek cen i porażka w produkcji

towarów lub realizacji usług.

9) Harmonogram rozwoju.

Ta część jest zwieńczeniem celów, zadań, środków i metod realizacyjnych

biznesplanu. Powinna prezentować zamierzenia, które mają zapewniać osiąganie
planowanych celów w czasie. Należy, zaplanować termin:

−

rejestracji firmy,

−

opracowania projektu inwestycyjnego,

−

zakończenia robót budowlanych, adaptacji budynków, zamontowania urządzeń,

−

datę rozpoczęcia produkcji, sprzedaży,

−

okresy rozwoju zdolności produkcyjnej i sprzedaży produkcji,

−

terminy spłaty zadłużenia.

10) Informacje finansowe (bilans, rachunek wyników, plan przepływu gotówki, próg

rentowności, wskaźnikowa analiza ekonomiczna przedsięwzięcia).

Analiza ekonomiczna przedsięwzięcia to najważniejsza, obok analizy rynkowej,

część biznesplanu. Taką analizę można napisać, mając dostęp do podstawowych danych,
np.: rolnicy na podstawie książek rachunkowości rolnej prowadzonych według ZSRGR.

Analiza ekonomiczna obejmuje:

−

bilans majątkowy,

−

rachunek wyników,

−

przepływ gotówki.
Narzędzia te są podstawą do analizy stanu firmy (gospodarstwa), do analizy

płynności działalności gospodarczej, tj. zdolności kredytobiorcy do spłat finansowych
zobowiązań w terminach ich płatności i do analizy opłacalności przedsięwzięcia.

11) Załączniki

biznesplanu

załączamy

dokumenty

lub

ich

kopie

charakteryzujące

przedsięwzięcie. Mogą to być następujące dokumenty:

−

dokument powstania firmy,

−

akty własności firmy,

−

wpis do rejestru sądowego,

−

wycena majątku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wykaz członków (zarządu, spółdzielni),

−

przebieg kariery zawodowej i osiągnięcia kadry kierowniczej firmy,

−

schemat organizacyjny,

−

projekt inwestycji (architektoniczny, techniczny),

−

kosztorysy związane z przedsięwzięciem,

−

pozwolenie na budowę,

−

pozwolenie zakładu energetycznego na dostawę energii elektrycznej,

−

pozwolenie władz sanitarnych,

−

pozwolenie wodno-prawne na pobór wody i zrzut ścieków,

−

informacje z banków o stanie zadłużenia lub stanie konta,

−

informacje o niezaleganiu z podatkami i opłatami,

−

schemat procesu produkcyjnego,

−

skrócony opis technologii głównych produktów,

−

przykładowe kalkulacje na produkty,

−

umowy z dostawcami,

−

umowy z dystrybutorami produktów,

−

umowy z odbiorcami produktów,

−

wzór ankiety do badania rynku,

−

wyniki badań rynkowych,

−

polisy z firmy ubezpieczeniowej.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie jest znaczenie biznesplanu jako dokumentu omawiającego realizację celów

w przedsiębiorstwie?

2. Jakie cechy powinien posiadać biznesplan?
3. Jakie elementy (informacje) zawiera biznesplan?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj biznesplan dla przedsięwzięcia na okres wakacyjny: „Mała gastronomia

w miejscowości turystycznej”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować strukturę biznesplanu,
2) dokonać wyboru miejsca i formy prowadzenia przedsięwzięcia,
3) wykonać biznesplan uwzględniając wszystkie poznane elementy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

przykładowy biznesplan.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przygotuj analizę rynku lokalnego w zakresie możliwości sprzedaży owoców

jagodowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować ilość skupów owoców w najbliższej okolicy,
2) poznać ilość i strukturę lokalnych zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego,
3) zapoznać się możliwościami sprzedaży jagód na giełdach, targach, w sklepach,

lodziarniach, cukierniach,

4) opracować zebrane informacje i zastanowić się nad najkorzystniejszą ofertą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

informacje na temat rynku owoców.

Ćwiczenie 3

Przygotuj analizę konkurencji dla firmy produkującej wyroby wędliniarskie na twoim

terenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować ilość zakładów wędliniarskich na twoim terenie,
2) poznać ich wielkość, strukturę, asortyment, możliwości produkcyjne, zasięg działania,

sposób dostaw, oferowane odroczenia terminów płatności dla odbiorców,

3) dowiedzieć się z jakimi spotykają się trudnościami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

informacje na temat rynku wyrobów wędliniarskich.

Ćwiczenie 4

Sporządź analizę SWOT dla wybranego gospodarstwa rolnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać odpowiednie gospodarstwo rolne i przeanalizować jego działalność,
2) dokonać oceny działalności gospodarstwa i określić jego mocne i słabe strony oraz szanse

i zagrożenia,

3) dokonać oceny gospodarstwa

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

informacje na temat wybranego gospodarstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Przygotuj charakterystykę klienta-odbiorcy na produkty pochodzące:

1) z zakładu przetwórstwa owoców i warzyw,
2) ze szkoły jazdy konnej,
3) ze sklepu spożywczego w twojej okolicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś ustalić:

1) określić, jakie produkty czy usługi mają do zaoferowania poszczególne jednostki,
2) określić czy są konkurencyjni na rynku,
3) określić czy są otwarci na wprowadzanie zmian w swojej działalności,
4) określić, w jakich godzinach oferują swoje usługi,
5) określić do jakich grup wiekowych kierują swoją ofertę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

informacje na temat rynku.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia biznesplan?

2) określić zasady konstruowania biznesplanu?

3) określić cele i funkcje biznesplanu?

4) rozróżnić elementy struktury biznesplanu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Niektóre zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed

wskazaniem poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez
uzasadnienia, nie będzie uznawane.

7. Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Spółki partnerskiej nie mogą założyć

a) architekci.
b) doradcy podatkowi.
c) dziennikarze.
d) weterynarze.

2. Która z niżej wymienionych spółek nie jest spółką osobową

a) spółka z o.o.
b) spółka komandytowa.
c) spółka cywilna.
d) jawna.

3. Kapitał zakładowy spółki z o.o. nie może być niższy niż

a) 100 000 zł.
b) 50 000 zł.
c) 50 zł.
d) 500 000 zł.

4. Właścicielem przedsiębiorstwa państwowego jest

a) rada pracownicza.
b) skarb państwa.
c) lokalna społeczność miasta lub gminy.
d) jednostka samorządu terytorialnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. W spółce akcyjnej akcjonariusze za zobowiązania spółki odpowiadają

a) całym swoim majątkiem.
b) do wysokości wniesionych wkładów.
c) spółka akcyjna nie może generować zobowiązań.
d) kolegialnie.

6. Bilans przedsiębiorstwa odzwierciedla

a) wszystkie koszty poniesione przez przedsiębiorstwo.
b) majątek przedsiębiorstwa oraz źródła jego finansowania w danej chwili.
c) straty i zyski w poszczególnych latach.
d) przychody i koszty w poszczególnych latach.

7. Bilans przedsiębiorstw jest poprawnie skonstruowany, jeżeli spełniony jest następujący

warunek
a) pasywa + aktywa = wartość przedsiębiorstwa.
b) aktywa > pasywa.
c) pasywa > aktywa.
d) pasywa = aktywa.

8. Pasywa w bilansie przedsiębiorstwa

a) są równe wysokości aktywów.
b) oznaczają wysokość kredytów.
c) stanowią podstawę naliczenia podatku.
d) stanowią informację o płatnościach.

9. Reguła podwójnego zapisu w księgowości oznacza

a) konieczność sporządzania kopii każdego dokumentu finansowego.
b) zasadę podwójnego księgowania zdarzeń gospodarczych.
c) obowiązuje przy przeprowadzaniu inwentaryzacji.
d) umożliwia odtworzenie dokumentacji finansowej w wyniku zaistnienia zdarzeń

losowych.

10. Inwentura to

a) dokumentacja, która powstała w wyniku przeprowadzenia inwentaryzacji.
b) dokumentacja zdarzeń gospodarczych.
c) dokumentacja obrotu środkami trwałymi.
d) dokumentacja obrotu inwentarzem żywym.

11. Gospodarstwa rodzinne prowadzą rachunkowość, ponieważ

a) jest to wymagane zgodnie z obowiązującą ustawą.
b) chcą skorzystać z kredytów preferencyjnych.
c) jest to niezbędne do ustalenia wysokości dopłat finansowanych przez państwo.
d) zapewnia odtworzenie stanu majątkowego rolników.

12. Do zasad obowiązujących w ZSRGR nie należy

a) zasada dobrowolności.
b) zasada tajności danych.
c) standaryzacja metodyczna.
d) zasada obowiązkowości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Dokonując wyceny gruntów położonych w III okręgu podatkowym i stosując cenę żyta

przyjmowaną do obliczania wymiaru podatku rolnego, gospodarstwo rolne posiadające
następujące grunty orne: 5 ha kl I, 4 ha kl IIIa, 14 ha kl IVa, ma wycenę gruntów
w wysokości
a) 1440.
b) 1670.
c) 1750.
d) 1780.

14. Leasing jest to

a) finansowanie działalności gospodarczej, polegającej na wykupie przez inną instytucję

faktur.

b) dzierżawienie środków trwałych.
c) udzielenie pożyczki bez konieczności określenia przeznaczenia uzyskanych środków.
d) możliwość pomnażania kapitału.

15. Które z określeń nie definiuje w Polsce małego przedsiębiorstwa

a) małe przedsiębiorstwo zatrudnia poniżej 50 pracowników.
b) małe przedsiębiorstwo płaci poniżej 1 mln euro podatku dochodowego rocznie.
c) małe przedsiębiorstwo cechuje bezpośrednie zarządzanie firmą przez właściciela lub

właścicieli.

d) małe przedsiębiorstwo osiąga przychód netto ze sprzedaży w roku obrotowym nie

przekraczający 7 mln euro.

16. Rzeczowy majątek trwały podmiotu gospodarczego

a) obejmuje składniki zużywające się całkowicie w jednym cyklu gospodarczym.
b) składa się tylko ze środków trwałych i wartości firmy.
c) obejmuje środki trwałe i inwestycje rozpoczęte.
d) zużywa się w niewielkim stopniu w jednym cyklu gospodarczym.

17. Do wartości niematerialnych i prawnych stanowiących element majątku trwałego zalicza

się
a) środki transportu.
b) środki pieniężne na rachunku bankowym.
c) akcje własne spółki akcyjnej przeznaczone do sprzedaży.
d) prawo do korzystania z patentu.

18. Strategia dywersyfikacji polega na

a) rozszerzaniu asortymentu i podwyższaniu jakości.
b) ograniczaniu asortymentu i stosowaniu standartowej jakości.
c) wprowadzaniu nowych wyrobów, które zbliżone są do dotychczasowych pod

względem technologicznym.

d) wprowadzaniu nowoczesnej technologii i zmniejszaniu zatrudnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Plany opracowywane na najwyższym szczeblu zarządzania, wytyczające kierunek

działania firmy to
a) plany operacyjne.
b) plany strategiczne.
c) plany sektorowe.
d) plany branżowe.

20. Instrument planowania, zawierający program finansowo-marketingowy nowych

zamierzeń lub przedsięwzięć przedsiębiorstwa nazywamy
a) planem marketingowym.
b) planowaniem długookresowym.
c) biznesplanem.
d) planowaniem operacyjnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Zarządzanie jednostką gospodarczą

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Bryś J., Bryś R.: Zarządzanie firmą. Format-AB, Warszawa 2002
2. Jabłonka K., Kałuża H., Marcysiak A., Nawrocki T., Szarek S.: Ekonomika w rolnictwie.

REA, Warszawa 2006

3. Klepacki B.: Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej. Format-AB, Warszawa 1999
4. Kowalski W.: Ekonomika i organizacja gospodarstw rolniczych. Format-AB, Warszawa

1998

5. Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP, Warszawa 1999
6. www.minrol.gov.pl – strona Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
7. www.mf.gov.pl – strona Ministerstwa Finansów
8. www.arimr.gov.pl – strona Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
9. www.arr.gov.pl – strona Agencji Rynku Rolnego

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
28 Zarzadzanie jednostka gospod Nieznany (2)
28 Zarządzanie jednostką gospodarczą
19 Zarzadzanie jednostka gospod Nieznany (2)
19 Zarządzanie jednostką gospodarczą
19 Zarządzanie jednostką gospodarczą
Koszty zarządu w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą
Sciaga zarzadanie procesami gospodarczymi, Zarządzanie i marketing
Rola i miejsce zarządzania strategicznego w systemie zarządzania Jednostek Samorządu Terytorialnegox
W 2 Majątek jednostek gospodarczych ZAZ W 2
KONCEPCJE ZARZĄDZANIA ,,NOWA GOSPODARKA''
Posłanie Prezesa Zarządu Jednostkowy raport roczny 2006
Zarząd jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej w Iwkowej serdecznie zaprasza, fireman, OSP, 80 leice O
Marketing i zarządzanie pytania, gospodarka, Zarządzanie strategiczne i marketing terytorialny
Ekonomiczne aspekty zarzadzania nieruchomościami, Gospodarowanie Nieruchomościami

więcej podobnych podstron