WSTĘP DO WIEDZY O KULTURZE

ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ

MODUŁ III

KONWERSATORIUM

dr M. Nowak

2010/2011

13.10.2010 r.

Literatura:

•

Henri-Irenèe Marrou, Historia wychowania w starożytności

•

Lidia Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu

GRECJA

•

XX – XV w. p.n.e. → cywilizacja minojska; pismo linearne A

•

XV – XI w. p.n.e. → cywilizacja mykeńska; pismo linearne B (odczytane)

•

1150/1100 – 750 p.n.e. → "Ciemne wieki"

•

750 p.n.e. → Grecja archaiczna [alfabet przejęty od Fenicjan i zmodyfikowany]

•

V w. p.n.e. → Grecja klasyczna

•

323 – 30 p.n.e. → epoka hellenistyczna.

Homer

"Iliada":

–

15 537 wersów

–

podręcznik wychowania (wraz z "Odyseją", która ma 12 160 wersów) dla kolejnych
pokoleń

–

wychowawcy Achillesa: Chiron i Fojniks (uczył sztuki wojennej i umiejętności
wysławiania się)

–

piastunowie

–

uczono przez przykłady (np. herosów)

–

wzory osobowości:
- Hektor – obrońca miasta, mąż, ojciec
- Odyseusz – spryciarz ;)
- Achilles – umiłowanie życia, wierność ideałom, odwaga, dążenie do sławy.

20.10.2010 r.

Sparta:

•

Poezja – Tyrtejos (wzór męstwa) i Alkman (święta i kobiety)

•

Najpotężniejsze militarnie państwo na Peloponezie, jednak żyjące w ciągłym poczuciu
zagrożenia.

Wychowanie spartańskie:

•

sprawność fizyczna

•

przystosowanie do walki razem, nie w pojedynkę

•

areté – męstwo

•

bohater nie dla sławy, ale dla państwa

•

państwo ingerowało w wychowanie obywatela od urodzenia

•

nie zajmowano się chorymi

•

do 7. roku życia chłopcami zajmowały się kobiety [Spartanki – najlepsze mamki]

•

8 – 11 lat – chłopięta, 12 – 15 – chłopcy, 16↑ - efebowie

•

starsi nadzorowali wychowywanie młodszych

•

krypteja – chłopców wysyłano w góry, gdzie musieli sami o siebie zadbać (inicjacja);
później karne wyprawy przeciw helotom

•

mężczyźni odwiedzali żony chyłkiem

•

orti – obrzędy w świątyni Artemidy – początkowo dwie grupy chłopców walczyły o ser
(xD); później okrutne chłosty, w trakcie których nie mogli pokazywać bólu

•

iteo – wychowanie artystyczne

Ateny:

•

jako pierwsi zerwali z typowo wojskowym wychowaniem

•

od wojowników do intelektualistów

•

efebia – dwuletnia służba na rzecz państwa, później inicjacja

•

jazda konna – sport typowo arystokratyczny; Hip – przedimek dzieci arystokratów

•

wojownik → sportowiec

•

dla ciała gimnastyka, dla duszy muzyka

•

poezja – wpływ na moralność

•

Solon – elegie moralizatorskie

•

wychowanie fizyczne, muzyczne, literackie

•

powszechna umiejętność czytania i pisania

•

kalokagatia

kalos – piękny

agathos – dobry

kalos kai agathos – piękny fizycznie i piękny duchem

•

szkoły, nauczyciele

•

Solon – życie ma być piękne i sprawiające ludziom radość

Sofiści:

•

wędrowni nauczyciele

•

wykłady dla chętnych, brali opłaty

•

wiemy o nich z pism Platona

•

Protagoras chciał wykształcić człowieka – polityka, sceptyczny stosunek do polityki

•

uczyli dialektyki (dyskusji, dochodzenia do prawdy przez dyskusję), retoryki (umiejętnego
przekonywania; Tetralogia – fikcyjne procesy sądowe Antyfona), kultury ogólnej
(mnemotechnika – nauka zapamiętywania); egzegeza utworów poetyckich, komentowanie
dzieł

•

liberalne poglądy.

Sokrates:

•

sprzeciw wobec sofistów – nie narzędzie, tylko cel.

Platon:

•

z rodziny arystokratycznej

•

nie podobała mu się demokracja

•

będąc mentorem władcy próbował wychwać władcę – filozofa

•

Akademia (do końca starożytności): dobzi obywatele, znający istotę rzeczy

•

"Politeja" i "Monoj" ("Państwo" i "Prawo")
–

wychowanie przygotowawcze dzieci – propajdeja, do 7 lat

–

wychowanie fizyczne, taniec, śpiew, pisanie, czytanie, krytyka poetów, matematyka,
astronomia [ważne, bo przygotowują umysł do wiedzy bardziej skomplikowanej] – do
20 lat

–

matematyka na wyższym poziomie – 20 – 30 lat

–

filozofia i dialektyka – 30 – 35 lat

–

praktyczne działanie w polityce – do 50 lat.

Platon – filozofia!

Isokrates:

•

logograf – pisał przemówienia (10 lat)

•

390 r. p.n.e. - założył szkołę dobrych obywateli, którą prowadził 50 lat
- wychowanie fizyczne, analiza literatury, filozofia, retoryka (teoria, ćwiczenia praktyczne)
- sprowadzenie prozy na ziemię, zrytmizowanie prozy
Isokrates – retoryka!

Spór między filozofami a retorami!

27.10.2010 r.

Epoka hellenistyczna:

•

pojawiają się szkoły, któych sponsorami są wybitni obywatele

•

efeb: 18 – 20 lat

•

palestry – kompleksy sportowe (przy dużych skupiskach Greków)/gimnazjony
–

pajdotrides – trenerzy

–

biegi, skoki na odległość, rzut dyskiem, rzut oszczepem, boks, zapasy (MMA :])

•

wychowanie artystyczne – muzyka, taniec, śpiew

•

wychowanie intelektualne:
–

do 7. roku życia – dzieci w domu

–

pedagog [pajdogogos – przewodnik dziecka] – opiekun

–

nauczyciel [didascalos] – ten, kto wykonuje pracę, aby mieć pieniążki

–

nauka czytania – od znaków graficznych po ich nazwy do sylab

–

duża część materiału – na pamięć

–

pisano na skorupkach, woskowanych tabliczkach drewnianych (rylcem), papirusie

–

podstawy rachunków

–

zainteresowanie językiem

–

progymnasmata – ćwiczenia pisemne

3.11.2010 r.

Wychowanie rzymskie:

–

mos maiorum – obyczaje przodkó, czczenie tradycji rodowej

–

tirocinium fori – towarzyszenie politykom

–

pater familias; familia – rodzina związana krwią + niewolnicy

–

Odusia – łaciński przekład "Odysei", Eniusz, Newiusz, "Eneida" Wergiliusza.