1

Imię i nazwisko: Katarzyna Małkowska
Klasa: 3b

Temat: Różnorodne relacje między rodzicami i dziećmi w literaturze wybranych epok.
Zaprezentuj na wybranych przykładach.

WSTĘP

Rodzice są pierwszymi nauczycielami w życiu dziecka, pierwszymi osobami, które

niosą wsparcie i pomoc. Przekazują im wiedzę, którą sami niegdyś posiedli, w taki sposób,
by ich dzieci czerpały z tego jak najwięcej. W życiu codziennym uczą: odpowiedzialności,
lojalności, szacunku, życzliwości i miłości. Warto również zaznaczyć, że niebagatelną rolę
pełnią ich potomkowie, od których zależy czy będą chcieli korzystać z danych
„dobrodziejstw”. Mam na myśli to, iż dzieci muszą chcieć uczyć się od rodziców i otwarcie
podporządkowywać się im.

Problem rodziny i jej roli w życiu społecznym jest jednym z ważniejszych tematów,

dlatego też stał się on, na przestrzeni epok przedmiotem zainteresowania i troski pisarskich
rozważań wielu twórców. W mojej pracy pragnę skupić się zarówno na pozytywnych, jak i
negatywnych relacjach między rodzicami i dziećmi oraz odwrotnie. Wybrałam trzy lektury,
z epok: dwudziestolecia międzywojennego oraz literatury współczesnej, gdyż chcę pokazać
podobieństwa między trzema rodzinami, na przestrzeni 150 lat.

ROZWINIĘCIE

1. „Cudzoziemka” Maria Kuncewiczowa

2

Pierwszym przykładem, który chcę przedstawić, jest negatywny stosunek matki,

Róży, do córki, w powieści (z dwudziestolecia międzywojennego) Marii Kuncewiczowej
"Cudzoziemka". Tytułowa bohaterka jest samotną, zgorzkniałą i nieszczęśliwą kobietą,
uciekającą w świat marzeń i wspomnień o nieszczęśliwej miłości. Jej negatywne
doświadczenia z przeszłości mają ogromny wpływ na to, jak zachowuje się względem
swoich dzieci, Władysława i Marty oraz nieżyjącego Kazimierza.

Róża urodziła się w Rosji, w Taganrogu, w którym mieszkała wraz z rodzicami do

czasu, gdy w wieku 16 lat jej ciotka zabrała ją do obcego kraju - Polski. Bohaterka grała na
skrzypcach i tam miała rozwijać swój talent. Nie mogła się zaklimatyzować w nowym
otoczeniu, mającym być jej „ojczyzną”. Zakochała się w mężczyźnie, który złamał jej serce
wybierając inną i to właśnie ten moment był przełomem w jej życiu. Znienawidziła
mężczyzn oraz wszystkich ludzi, dlatego też wyszła za mąż „z rozsądku” za osobę, której
nie kochała.

Marta była trzecim i ostatnim dzieckiem Róży oraz jej męża, Adama. Myślę, że

bardzo ważnym czynnikiem, jest okoliczność w jaki sposób została poczęta. Zdarzyło się to
szczególnego dnia dla jej rodziców, którzy obchodzili dziesiątą rocznicę śmierci
ukochanego syna Kazia. Po powrocie z cmentarza Adam zastał Różę zapłakaną i
wpatrującą się w księżyc, gdy zaczął pocieszać żonę, szybko okazało się, że nie płacze z
powodu syna, lecz muzyki. Ten fakt bardzo go zdenerwował, nienawidził tego, że właśnie
owa muzyka była jej życiowym priorytetem, dlatego też wziął ją gwałtem do sypialni:

„Krzyczała:

-Łotrze, łotrze…

Nad ranem, dusząc się od łez […] poczęła Martę”.

Adam przez całe swoje życie był osobą bardzo spokojną, cierpliwie znosił oschłość żony,
dlatego to zachowanie było do niego bardzo niepodobne i ogromnie zaważyło na relacji
współmałżonków. Na początku ciąży Róża nie oszczędzała się, ponieważ nie zależało jej na
dziecku, w pewnym momencie mogła je nawet stracić, a Adam nie miał na żonę żadnego
wpływu.

Od momentu narodzin Marty, Róża nie akceptowała córki, gdyż widziała w niej

podobiznę męża, którego nienawidziła. Czuła się odtrącona od rodziny, wmawiała sobie, że
reszta domowników spiskuje przeciwko niej, odsuwała wszystkich od siebie, nie chciała
mieć z nimi nic wspólnego. Marta często słyszała z jej ust, by poszła do ojca i nie zawracała
jej głowy lub oskarżała ją o spiskowanie z nim. Adam nie mógł się bawić z córką, dopiero
gdy jego żona opuszczała mieszkanie, spokojnie mógł oddać się swoim uczuciom.

3

Z Martą nie łączyło jej praktycznie nic, nie okazywała jej ani miłości, ani

zainteresowania. Cokolwiek dziewczynka nie zrobiła, Róża zawsze była niezadowolona.
Dziecko próbowało wtargnąć do zamkniętego świata matki, ale nigdy jej się to nie udawało.
Dopiero choroba córki zmieniła stosunek Róży do Marty, kiedy ta uratowała ją z rąk
niedoświadczonego Adama, który nie potrafił zająć się nią, co ostatecznie mogło
doprowadzić do śmierci. Wtedy właśnie przeszła pod jej opiekę.

Róża była wobec

dziewczynki niezwykle surowa i zimna. Zakazywała jej wielu rzeczy, na przykład
posiadania przyjaciółek i koleżanek. Wiele od niej wymagała. Praktycznie zmusiła ją do
pokochania muzyki, choć jej to zupełnie nie interesowało. Róża zdecydowała o jej
przyszłości. Postanowiła że pójdzie na studia śpiewacze i zostanie artystką, a nie
ogrodniczką, jak chciał Adam. Dopiero na drugim roku studiów Marta poczuła w sercu
muzykę i pokochała ją. Wtedy też połączyła je wspólna pasja- muzyka, zmieniło się też
nastawienie Róży, która zaczęła tolerować córkę, ale miłości i czułości macierzyńskiej nie
dała jej nigdy.

2. „Piąte dziecko” Doris Lessing

Kolejnym przykładem, który chcę zaprezentować jest negatywny stosunek dziecka-

Bena do rodziców Harriet i Dawida, w powieści (z literatury współczesnej) Doris Lessing
„Piąte dziecko". Jest to historia rodziny, której sielankowe życie zostaje zburzone przez
przyjście na świat odmieńca Bena.

Główni bohaterowie powieści to Harriet oraz Dawid, dwoje szlachetnych,

staromodnych ludzi, którzy wkrótce pobierają się i kupują wielki dom. Planują założyć
liczną rodzinę, wierzą, że zapewni im ona szczęście. W przeciągu kilku lat rodzą się
Łukasz, Helena, Janeczka i Paweł, w związku z czym sytuacja materialna rodziny staje się
coraz trudniejsza. Finansowo wspierają ich rodzice i znajomi, sugerując, żeby nie

4

decydowali się na kolejne dziecko w najbliższym czasie. Dawid i Harriet zgadzają się z
tym, ale wkrótce dowiadujemy się, że Harriet znowu zachodzi w ciążę. Błogosławiony stan
znosi dużo gorzej niż wcześniej i bardzo cierpi nie ciesząc się z kolejnego dziecka. Od
początku czuje do niego niechęć. Mogłoby się wydawać, że po porodzie sytuacja ulegnie
zmianie, ale niestety tak nie jest. Ben to brzydki, odpychający noworodek. Przez niego
życie dotychczas szczęśliwej rodziny staje się koszmarem.

Rodzice nie potrafią znaleźć wspólnego języka z synem, bo samo dziecko nie chce

nawiązać kontaktu. W Benie jest jakiś dziwny pierwiastek zła, który daje mu przewagę nad
bezradnymi rodzicami. Jako noworodek, podczas karmienia gryzie Harriet, nie da się
przytulić. Ma się wrażenie, że w pełni panuje nad tym co robi, a przecież tak małe dzieci
nie są w stanie decydować o samych sobie. Jego matka od razu dostrzega, że jest on
odmieńcem, a gdy mówi, że coś z nim jest nie tak, wszyscy (łącznie z Dawidem) uważają ją
za wyrodną matkę. Wkrótce później okazuje się jednak, że instynkt kobiety się nie mylił…
Ben nie zachowuje się jak typowe dziecko, nie potrzebuje czułości i towarzystwa innych,
nie bawi się normalnie, niszczy zabawki, a w momencie, gdy zaczyna już sam się poruszać,
zabija psa. Jest on najmłodszy, ale posiada ogromną siłę fizyczną, dlatego dorośli boją się,
że może skrzywdzić starsze rodzeństwo…

„Co noc zamykano go w pokoju; drzwi zabezpieczono ciężkimi sztabami.

Każdą sekundę życia poświęcał na obserwację. Harriet pilnowała Bena,

a jej matka zajmowała się całą resztą.”

Najdziwniejsze w tym wszystkim jest to, że tak naprawdę nie wiemy na co choruje

Ben i co czyni go odmieńcem? Zaczęto o nim myśleć nie jak o dziecku, ale jak o gnomie,
trollu, karle, istocie, w której natura obudziła cechy prymitywnych, prehistorycznych istot z
epoki, kiedy ludzi nie było jeszcze na Ziemi. To dziecko chodzi ze złowrogim uśmiechem
na twarzy, szukając czegoś, co mogło by zniszczyć lub skrzywdzić. Z jego powodu rodzina
i znajomi przestają przyjeżdżać na święta, a związek Harriet i Dawida przeżywa ogromny
kryzys, dlatego, chcąc uratować swoją rodzinę, oddają go do zakładu.

Od czasu odkrycia odmienności piątego dziecka, Harriet skupiała się nad

pilnowaniem, by nikogo nie skrzywdziło. Starała się zrozumieć tajemniczego Bena, który
potrafił porozumiewać się monosylabami, nie wchodząc w zbędne rozmowy, przez co
bardzo zaniedbała resztę dzieci. Rodzeństwo zupełnie straciło kontakt z matką, która
przebywała tylko w otoczeniu najmłodszego syna. Jakże ogromna była ich ulga, gdy ten
zniknął z otoczenia… Jedynie Harriet nie mogła dać sobie z tym rady i mimo tego, iż miała
świadomość, że gdy sprowadzi go z powrotem, zniszczy rodzinę- zrobiła to.

5

Ich historia kończy się, gdy wszystkie dzieci wyjeżdżają do szkoły z internatem, na

studia, do rodziny czy dziadków, zostawiając zdruzgotanych rodziców z Benem.
Najmłodszy, już piętnastoletni syn zostaje w domu, zdajając się z bandą ulicznych
chuliganów. Harriet przez cały ten czas rozmyśla o przyszłości syna i o tym, że zwykłe
pragnienie szczęścia wywróciło ich życie do góry nogami. Jej uczucia względem Bena
ciężko było nazwać miłością, ale bardzo się starała, w odróżnieniu do dziecka, które z
czasem zaczęło traktować ją jak powietrze…

3. „Poczwarka” Dorota Terakowska

Ostatnim przykładem, jaki chcę zaprezentować jest pozytywny stosunek rodziców do

córki- Marysi, we współczesnej powieści Doroty Terakowskiej „Poczwarka”. Jest to
historia małżeństwa- Adama i Ewy, którzy są idealnym małżeństwem z idealnym życiem i
idealnymi planami na przyszłość. Do szczęścia brakuje im tylko dziecka. Jednak, gdy ono
się pojawia, znika ich cała idealność. Właśnie oni wymarzyli sobie zdrowego, pięknego i
nad wyraz zdolnego potomka. Tylko, że Bóg pokrzyżował ich plany. Dostali to, czego
nigdy sobie nie życzyli w tym swoim pięknym świecie- dziewczynkę z zespołem Downa i
to z jego najcięższą postacią. W dniu narodzin Myszki upada cały plan, jaki sobie ułożyli i
pojawia się chaos.

„Poczwarka” pokazuje nam jak wielką siłę mają w sobie rodzice. Oboje nie byli

przygotowani do takiego życia, jednak dzień po dniu podnoszą się do walki z
rzeczywistością, z otoczeniem, z samym sobą. Ich świat rozpada się w gruzy, ale walczą by
przetrwać. Sytuacja ich przerasta, szczególnie Adama, ale oboje próbują jej sprostać. Na

6

początku jest wielki ból i żal, wzajemne obwinianie się o takie dziecko, a nawet odraza.
Jednak powoli następuje przemiana.

„Jej gniew na nieporadność dziewczynki wzrastał,[…] Ewa potrząsała dzieckiem jak

małym psiakiem i krzyczała z irytacji lub bezsilności. Jednak zawsze gdy się opamiętała,

przychodziły chwile skruchy, wstydu, płaczu nad własną słabością.”

I tak obserwujemy życie całej trójki: matki, która kocha córkę, ale ma też chwile

zwątpienia, żalu, złości na cały świat; dziewczynki, która czuje, że ojciec się jej wstydzi, a
nawet brzydzi oraz Adama, który jest prezesem dobrze prosperującej firmy, a jednocześnie
nie może sobie poradzić z sytuacją w domu. Mężczyzna odsuwa się od żony i małej
Myszki, zrzucając cały trud wychowawczy na Ewę. Osobiście podziwiam tą kobietę za jej
siłę i odwagę, za to, że została sama z największym życiowym problemem bez
jakiegokolwiek wparcia. Inna matka na jej miejscu już dawno by się załamała, ale nie ona.
To właśnie miłość do bezbronnej dziewczynki daje jej siłę. W miarę jak poznaje córkę,
zaczyna ją kochać i akceptować, jest dla niej gotowa zrobić wszystko.

Adam mieszka z nimi w wielkim, eleganckim domu, który niegdyś wybudował, ale

jego życie toczy się zupełnie innym torem, stoi obok odsuwając się od rodziny. Do tej pory
twierdził, iż to jego żona jest powodem choroby córki. Jej babka miała alzheimera, przez co
Ewa mogła odziedziczyć wadliwy gen. Gdy jednak odnajduje prawdę, dowiadując się, że
jego starszy brat, który zginął w wypadku wraz z rodzicami, gdy ten był dzieckiem,
również urodził się z zespołem Downa, jest już za późno. Marysia umiera, a Adam traci
szansę na naprawienie ich więzi. Nie będzie już miał okazji aby ją przytulić, pokochać, nie
będzie też mogła mu wybaczyć tych lat, kiedy jej unikał. Adam stanie się ojcem dla swojej
córki, zbyt późno, ale dzięki niej będzie lepszy dla swojego drugiego dziecka.

ZAKOŃCZENIE

Literatura przedstawia różne oblicza rodzicielstwa, te radosne oraz pełne cierpienia.

Pokazuje wielkość rodzica w jego oddaniu i poświęceniu dla swojego dziecka, ale również
zupełne odtrącenie, z różnych względów, niekoniecznie przez nas rozumianych. Rodzice
pragną jak najlepiej wychować swoje dzieci, ale czasami popełniają poważne błędy
wychowawcze, a to w wielu przypadkach prowadzi do utraty kontaktu i kontroli nad
swoimi pociechami. Dzieci należy kochać takimi, jakimi są, a nie realizować poprzez nie
własnych marzeń i zaspokajać swoich ambicji. Miłość nie zawsze zwycięża, ale dodaje
ludziom skrzydeł i woli walki, ponieważ największą wartością jest drugi człowiek.

7

8

Katarzyna Małkowska

Temat: Różnorodne relacje między rodzicami i dziećmi w literaturze wybranych epok.
Zaprezentuj na wybranych przykładach.

I. Literatura podmiotu
1. Kuncewiczowa Maria: Cudzoziemka, Prószyński Media, Warszawa 2011
2. Lessing Doris: Piąte dziecko, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005
3. Terakowska Dorota: Poczwarka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001

II. Literatura przedmiotu
1. Wolska Beata, Nawrot Agnieszka: 20- lecie międzywojenne [w:] Wolska Beata, Nawrot
Agnieszka: Repetytorium maturzysty język polski, Greg, Kraków 2005
2. Pięta Iwona: Proza [w:] Pięta Iwona: Dwudziestolecie międzywojenne, Zielona Sowa,
Kraków 2007
3. Kucharska- Babula Agata: Muzyka - klucz do zrozumienia „dzieci gorszego Boga?”,
„Polonistyka” 2010 nr 8
4. Żak Stanisław: Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej – powieść o nieszczęśliwej kobiecie,
„Język Polski w Szkole Średniej” 1995- 96 nr 2
5. nikanawrot1991: "Poczwarka" Dorota Terakowska streszczenie [online] Dostępny w
Internecie. http://www.sciaga.pl/tekst/81837-82-poczwarka_dorota_terakowska_streszczenie
6. Krempa Sławomir: „Piąte dziecko” Doris Lessing [online] Dostępny w Internecie.
http://www.granice.pl/recenzja.php?id=5&id3=1045
7. bezsennatoja: Piąte dziecko - Doris Lessing [online] Dostępny w Internecie.
http://miedzystronami.blox.pl/2011/03/Z-tworczoscia-brytyjskiej-noblistki-przyszlo-mi.html

III. Ramowy plan wypowiedzi:

1. Określenie problemu:

a. Rola rodziny w życiu człowieka.
b. Motyw rodziny na przestrzeni epok.

2. Kolejność prezentowanych treści:

a. „Cudzoziemka” Marii Kuncewiczowej:



negatywna relacja: Róża – Marta (od rodzica),



życie Róży Żabczyńskiej i jej stosunek do innych,



Marta jako córka Adama i Róży – cytat,



zachowanie Róży względem Marty- brak akceptacji,



pogodzenie się Róży z Martą, jej przemiana – brak miłości ze strony

matki;

9

b. „Piąte dziecko” Doris Lessing:



negatywna relacja: Ben – Harriet i Dawid (od dziecka),



życie Harriet i Dawida oraz ich dzieci (Łukasza, Heleny, Janeczki,
Pawła i Bena),



zachowanie Bena względem rodziców – cytat,



Ben i jego odmienność,



stosunek reszty rodzeństwa do Harriet,



ruina rodziny Lovattów;

c. „Poczwarka” Dorota Terakowska:



pozytywna relacja: Adam i Ewa – Myszka (od rodziców);



cierpiący rodzice - cytat,



podział rodziny, siła Ewy,



zrozumienie ze strony Adama, nieszczęśliwe zakończenie;

3. Wnioski:

a. oblicza rodzicielstwa – cytat,
b. podsumowanie całej pracy;

IV. Materiały pomocnicze:

1. Kartka z cytatami.

..………………………………….

(podpis)