www.polskiinstalator.com.pl

Polski Instalator 6/2007

2

INSTALACJE SANITARNE

Od kominów, przez rury, przybory sanitarne, po wymienniki i zbiorniki

Stal nierdzewna w natarciu

Stal nierdzewna, stal typu INOX, czy
z ang. „steinlees steel” jest wspóln¹
nazw¹ dla wysokojakoœciowych gatun-
ków stali odpornych na korozjê. Do
niedawna materia³ ten ze wzglêdu na
cenê by³ domen¹ instalacji przemys³u
spo¿ywczego (linie produkcji mleka,
browarnictwo). Obecnie dziêki dosko-
na³ym w³aœciwoœciom, estetyce i wzra-
staj¹cej zamo¿noœci Polaków wkracza
dynamicznie w budownictwo mieszka-
niowe.
Poni¿ej o rodzajach, w³aœciwoœciach
i zastosowaniu stali nierdzewnej m.in.
w instalacjach sanitarnych.

Co to jest stal nierdzewna?

Pod pojêciem stal nierdzewna rozumie
siê stal o zwiêkszonej zawartoœci chromu.
Zwykle za stal nierdzewn¹ uwa¿a siê ju¿
stal o zawartoœci chromu powy¿ej 10,5 %,
w praktyce wartoœæ ta jest znacznie wiêk-
sza i wynosi 12-25%.
Stale nierdzewne mo¿na dzieliæ ze wzglê-
du na sk³ad chemiczny na: • chromowe, •
chromowo-niklowe, • chromowo-niklowe
z dodatkiem innych pierwiastków stopo-
wych (np. molibden, tytan).
Ze wzglêdu na w³aœciwoœci i strukturê
krystaliczn¹ stale nierdzewne dzieli siê
na: ferrytyczne, martenzytyczne, auste-
nityczne, ferrytyczno-austenityczne zwa-
ne te¿ typu DUPLEX.
W Polsce stale odporne na korozjê zwy-
k³o siê dzieliæ na dwie grupy:
- nierdzewne (nale¿¹ do nich stale ferry-

tyczne i martenzytyczne stale chromo-
we);

- kwasoodporne (stale austenityczne

chromowo-niklowe).

Obecnie obowi¹zuj¹ca ju¿ w naszym kra-
ju norma PN-EN 10088 oba ww. rodzaje
stali nazywa nierdzewnymi.

Oznaczenia stali nierdzewnych

Na rynku spotykane s¹ trzy ró¿ne ozna-
czenia gatunków stali nierdzewnych u¿y-
wane przez: Polsk¹ Normê, EN i AISI
(Association of Iron and Steel Engineers).

Fot. 1 Geberit
MapressMAM
ze z³¹czami
wciskanymi
prasa
wytrzymuje
cisnienie
robocze
do 40 bar
i temp. 200

F

o

t. Geberit

Tabela 1 Oznaczenia i zastosowanie wybranych gatunków stali nierdzewnych

Alfred Adamczewski

Zastosowania stali nierdzewnych

Kominy

Stal nierdzewna jest idealnym materia-
³em do budowy kominów dla niemal
wszystkich rodzajów paliw. Wysoka g³ad-
koœæ stali zapewnia ma³y opór przep³ywu
spalin, dobry ci¹g i wolne zarastanie osa-
dami, kwasoodpornoϾ doskonale spisuje
siê w œrodowiskach agresywnych skroplin
i spalin zawieraj¹cych korozyjne zwi¹zki.
Niski ciê¿ar pozwala z kolei na nietypo-
wy monta¿ (np. kominy zewnêtrzne mo-
g¹ byæ mocowane na konsoli œciennej).
Ze stali nierdzewnej mo¿na wykonaæ nie-
typowe elementy komina niedostêpne
w innych technologiach, ³atwoœæ profilo-
wania umo¿liwi³a te¿ produkcjê wk³adów

kominowych giêtkich (np. typu STAL-
FLEX – jednoœcienne lub POLYFLEX –
dwuœcienne).
Stowarzyszenie Kominiarzy Polskich za-
leca w instalacjach kominowych stosowaæ
nastêpuj¹ce rodzaje stali:
- 1.4404 – dla kominów w paleniskach

gazowych i olejowych i temperaturze
spalin nie przekraczaj¹cej 450°C (za-
miennie mo¿na tutaj wykorzystaæ stal
1.4571), minimalna gruboϾ elemen-
tów kominowych nie powinna byæ
mniejsza ni¿ 0,6 mm;

- 1.4828 – dla kominów wysokotempera-

turowych, dymowych z palenisk na pa-
liwa sta³e, minimalna gruboœæ elemen-
tów kominowych winna wynosiæ 0,8-
1,0 mm;

- 1.4301 (co najmniej) – dla p³aszczy ze-

wnêtrznych kominów dwuwarstwo-
wych.

Rury instalacyjne

Ze stali nierdzewnej wykonywane mog¹
byæ wszystkie typy instalacji sanitarnych.
O wyborze decyduje g³ównie cena, dlate-
go najwiêksze zainteresowanie znajduje

[e-mail]

W³aœciwoœci stali nierdzewnych

Du¿a, ponad 12% zawartoœæ chromu w stali nadaje jej w³aœciwoœci pasywacyjne. Powierzchnia stali pokrywa

siê cienk¹ warstewk¹ tlenków chromu (gruboœci zaledwie kilka mikronów), nie dopuszczaj¹c do dalszej ko-

rozji. Warstwa ta jest niewidoczna i nie zmienia zabarwienia stali, dziêki czemu stale nierdzewne maj¹ za-

wsze piêkny srebrzysty kolor. Stale wysokochromowe s¹ odporne na korozjê atmosferyczn¹ i wodn¹, œrodowi-

sko utleniaj¹ce kwasu azotowego, czy substancje ropopochodne. Koroduj¹ natomiast w œrodowisku kwasu

solnego i siarkowego, s¹ te¿ mniej trwa³e w obecnoœci chlorków.

Stal nierdzewn¹ kwasoodporn¹ uzyskuje siê, dodaj¹c do stopu nikiel. Zwykle stosuje siê stosunek 18/8, czy-

li 18% chromu i 8% niklu. Stal chromowo-niklowa jest wybitnie odporna na korozjê, jej trwa³oœæ zale¿y jed-

nak w du¿ej mierze od czystoœci powierzchni i zawartoœci w wodzie lub powietrzu zwi¹zków chloru. Chlor,

a tak¿e dzia³anie silnych utleniaczy (Fe

3+

, Cu

2+

, MnO

2

) sprzyja korozji w¿erowej stali nierdzewnych. Ochro-

nê przed tymi zwi¹zkami zapewnia dodanie do stali molibdenu lub tytanu.

Odpornoœæ na korozj¹ nadaje te¿ stali zawartoœæ wêgla, jednak wêgiel powoduje wzrost kruchoœci stali, st¹d

w stalach nierdzewnych zawartoœæ tego pierwiastka nie przekracza z regu³y 0,15%. Wêgiel powoduje ponad-

to problemy podczas spawania stali nierdzewnej, do spawania wiêc stosuje siê stale o zmniejszonej zawar-

toœci wêgla (poni¿ej 0,03%). Maj¹ one inne oznakowanie (np. w systemie AISI dodatkowa litera „L”).

Ogólnie stale nierdzewne charakteryzuje:

- wysoka wytrzyma³oœæ mechaniczna;

- ma³a chropowatoœæ powierzchni;

- higienicznoϾ;

- zachowanie w³aœciwoœci w bardzo szerokim spektrum temperatur nawet od -200°C (tzw. kriogenicznoœæ)

do 1000°C (stale ¿aroodporne);

- wysoka estetyka;

- mo¿liwoœæ recyklingu.

Fot. 2 Z³¹czki ze stali nierdzewnej w wersji (od lewej) spawanej, ko³nierzowej i gwintowanej

F

o

t. Meibes

Fot. 3 Kominy ze stali nierdzewnej s¹ ozdoba
ka¿dej elewacji

F

ot. P

oujoulat

Polski Instalator 6/2007

3

INSTALACJE SANITARNE

Fot. 4 Kominowe wk³ady elastyczne ze stali
kwasoodpornej

F

ot. P

oujoulat

w obiektach nietypowych o specyficz-
nych warunkach pracy (statki pasa¿er-
skie, laboratoria, instalacje basenowe,
etc), jak te¿ w budynkach klasy A (hote-
le, banki, budynki biurowe, itd.).
• W instalacjach wodoci¹gowych sto-
sowane s¹ rury nierdzewne cienkoœcienne
w zakresie œrednic od 15-108 mm. Najpo-
pularniejszym po³¹czeniem jest z³¹cze za-
prasowywane z uszczelk¹. Materia³em na
rury i z³¹czki jest stal 1.4401 chromowo-
-niklowo-molibdenowa, co zapewnia pe³-
n¹ odpornoœæ na chlorowan¹ wodê. No-
woœci¹ rynkow¹ jest rura nierdzewna ela-
styczna Edelflex Mapress wykonana ze
stali 1.4571 w os³onie z polietylenu PE-
HD. Rura edelflex dostêpna jest o œredni-
cy 15x1,6 mm (wewnêtrzna 12 mm)
i przeznaczona g³ównie dla instalacji wy-
konywanej w systemie rodzielaczowym.
• W instalacjach gazowych rury ze
stali nierdzewnej powinny mieæ ¿ó³te
oznakowanie. Stosowane s¹ na ogó³ te sa-
me materia³y co w instalacjach wodoci¹-
gowych (stal 1.4401) w zakresie œrednic
15-108 mm. W po³¹czeniach zaciskowych
u¿ywane s¹ uszczelki typu NBR w kolo-
rze ¿ó³tobr¹zowym.
• Instalacje c.o. mog¹ korzystaæ ze stali
nierdzewnej chromowo-niklowej typu
1.4301 bez dodatku molibdenu. JakoϾ
wody instalacyjnej jest w tym wypadku
bardzo wysoka, nie ma niebezpieczeñ-
stwa chlorków, w i8nstalacjach z wod¹
zmiêkczon¹ nie wystêpuje te¿ ryzyko ko-
rozji podosadowej. Rury nierdzewne mo-
g¹ pracowaæ w bardzo szerokim zakresie

temperatury, stosuj¹c zaœ uszczelki FPM
z kauczuku fluorowego zakres ten wyno-
si od -20 do +200°C, nadaj¹ siê wiêc do-
skonale do instalacji pary niskoprê¿nej
czy systemów solarnych. Maksymalne ci-
œnienie robocze zale¿y od œrednicy rury
i waha siê od 40 bar (œrednice 15-22 mm)
do 10 bar (œrednice 76-108 mm).
Rury i ³¹czniki gwintowane wykonywane
s¹ ze stali nierdzewnych spawalnych ga-
tunku 1.4571 lub 1.4541. Zakres œrednic
rur i ³¹czników jest nawet wiêkszy ni¿ dla
rur ocynkowanych i wynosi od 6-100 mm.
Znajduj¹ zastosowanie g³ównie w: prze-
myœle celulozowym, w³ókienniczym, spo-
¿ywczym, farmaceutycznym oraz wszê-
dzie tam, gdzie wystêpuj¹ wysokie wyma-
gania odnoœnie korozji. Z ww. gatunków
stali produkowane s¹ te¿ rury i kszta³tki
do spawania o œrednicy od 6-1000 mm.

Przybory sanitarne

Zastosowanie stali nierdzewnej w sanita-
riatach jest powszechne. Srebrzysty kolor
stali doskonale komponuje siê w ka¿dym
wnêtrzu, sam materia³ jest odporny na
odczynniki chemiczne, zachowuj¹c
atrakcyjny wygl¹d przez wiele lat. Ze sta-
li wykonuje siê sztukateriê ³azienkow¹,
uchwyty dla osób niepe³nosprawnych,
przyciski przy sp³uczkach podtynko-
wych. Mniej znanym zastosowaniem sta-
li jest natomiast produkcja ca³ych przy-
borów sanitarnych, takich jak: umywalki,
muszle ustêpowe, pisuary a nawet wan-
ny. Ich oferta jest na razie skierowana do
specjalistycznego inwestora.
Przybory ze stali nierdzewnej to inwesty-
cja droga, ale niemal wieczna pod wzglê-
dem trwa³oœci. Odpornoœæ na uderzenia
i szkodzenia mechaniczne preferuje je
w toaletach publicznych (stadiony, sani-
tariaty w wagonach, samolotach, na stat-
kach, sanitariaty w zak³adach karnych).
£atwoœæ w utrzymaniu czystoœci stawia
stal nierdzewn¹ na pierwszym miejscu
w handlu i gastronomii (sklepy miêsne,
rzeŸnie, kuchnie zbiorowego ¿ywienia),
a tak¿e w s³u¿bie zdrowia.
Uwaga! Powierzchnia przyborów ze stali
INOX doœæ ³atwo zarasta osadami kamie-
nia z odparowanej wody, widaæ te¿ na niej
ka¿dorazowo œlady palców. Utrzymanie
w czystoœci wymaga od u¿ytkownika ka¿-
dorazowego wycierania powierzchni do
sucha, mycie najlepiej prowadziæ zwyk³¹
wod¹ z myd³em, nie zaleca siê u¿ywaæ
¿adnych odkamieniaczy, czy proszków
ciernych. Na rynku mo¿na te¿ zakupiæ
przybory pokryte fabrycznie warstw¹ te-
flonu. Warstwa taka zapobiega osadzaniu
siê zanieczyszczeñ i u³atwia utrzymanie
higieny.

Wymienniki ciep³a

Ze stali austenitycznej chromowo-niklowej
wykonuje siê wymienniki p³ytowe w wersji
rozbieralnej (skrêcane z uszczelk¹), jak
i nierozbieralnej (lutowane). W wymienni-
kach typu JAD ze stali nierdzewnej wyko-
nuje siê pêczki rurek. Stosowana jest zwy-
kle stal AISI 304 lub AISI 316.
Stal nierdzewna jako materia³ jest dosko-
na³ym przewodnikiem ciep³a, w przeci-
wieñstwie te¿ do zwyk³ej stali wêglowej
pozwala siê wyt³aczaæ i walcowaæ do bar-
dzo cienkich blach. Wymiana ciep³a prze-
biega szybko, niemal bez strat. Wymienni-
ki ze stali INOX s¹ lekkie, trwa³e i zajmu-
j¹ ma³o miejsca. To dziêki nim mo¿liwa
by³a konstrukcja wêz³ów kompaktowych.

www.polskiinstalator.com.pl

Fot. 6 Wymienniki p³ytowe, p³aszczowo-p³yto-
we i lutowane ze stali nierdzewnej

F

o

t. Sondex

Fot. 5 Elastyczne rury z nierdzewki s¹ dosko-
na³e na wê¿ownice w wymienikach ciep³a, tu-
taj jako wymiennik studniowy w pompie ciep³a

F

o

t. Brugg

Polski Instalator 6/2007

4

INSTALACJE SANITARNE

Z doœwiadczeñ firm ciep³owniczych wy-
nika, ¿e najtrwalsze s¹ wymienniki ze
stali nierdzewnych z dodatkiem molib-
denu. Problemy korozyjne wystêpuj¹
g³ównie w uk³adach c.w.u., szczególnie
gdy instalacja wykonana jest z rur ocyn-
kowanych. Produkty korozji (jony cynku
i ¿elaza), mog¹ wtedy osadzaæ siê na po-
wierzchni wymienników od strony wody
instalacyjnej i tworzyæ ogniwa korozyjne.
Aby temu zapobiec konieczne jest czêste
p³ukanie wymienników, a¿ do uzyskania
ca³kowitej czystoœci p³yt (rurek w wy-
miennikach JAD). Po p³ukaniu zaleca siê
te¿ przeprowadzenie pasywacji po-
wierzchni stali. W wymiennikach p³yto-
wych rozbieralnych nale¿y ka¿dorazowo
po czyszczeniu wymieniaæ wszystkie
uszczelki.
Czyszczenie najlepiej prowadziæ spraw-
dzonymi na rynku preparatami np. ALFZ
(zamiennik ALOFOSU).

Instalacje kanalizacyjne

Odpornoœæ korozyjna, lekkoœæ, ³atwoœæ
monta¿u, a tak¿e wytrzyma³oœæ na wyso-
kie temperatury powoduje, ¿e stal nie-
rdzewna jest idealnym materia³em do
budowy instalacji kanalizacyjnych nara-
¿onych na niekorzystne warunki atmos-
feryczne i wymagaj¹cych niepalnoœci.
Warunki takie musz¹ byæ spe³nione np.
w odwodnieniach mostowych, na dwor-
cach kolejowych, statkach pasa¿erskich.
Instalacje kanalizacyjne ze stali chromo-
-niklowej, obejmuj¹ asortyment rur kieli-
chowych od 50-200 mm, ³¹czników insta-
lacyjnych i uzbrojenia kanalizacyjnego
(wpusty punktowe i liniowe, osadniki,
ruszty itp.)
Stal nierdzewna daje te¿ du¿e mo¿liwo-
œci dekoracyjne pozwalaj¹c na ró¿ne wy-
koñczenia powierzchni, np. po³ysk, mat,
satyna. Kratki œciekowe ze stali INOX
nadaj¹ wnêtrzom niepowtarzalny klimat
i atrakcyjny, nowoczesny wygl¹d.

Zbiorniki

D³uga ¿ywotnoœæ i wytrzyma³oœæ stali
chromo-niklowych na korozyjne dzia³a-
nie olejów, œcieków i wód gruntowych
umo¿liwia wykonywanie ca³ych pod-
ziemnych lub naziemnych zbiorników,
jak: separatory t³uszczu, separatory sub-
stancji ropopochodnych, oczyszczalnie
œcieków. Materia³em do produkcji jest
tutaj super wytrzyma³a na korozjê stal
1.4571 z dodatkiem molibdenu i tytanu.
Rozwi¹zanie takie zapewnia higienicz-
noœæ, ³atwoœæ w utrzymaniu czystoœci

i d³ugowiecznoœæ. Ca³y zbiornik zamoco-
wany w ziemi mo¿e byæ np. po wielu la-
tach odkopany i przeniesiony w inne
miejsce, po umyciu zaœ kwasem bêdzie
wygl¹da³ jak nowy.

Podsumowanie

Powy¿sze przyk³ady to zaledwie czêœæ za-
stosowañ stali nierdzewnych w instala-
cjach. Z innych ciekawszych warto wy-
mieniæ: wykonywanie kompletnych
pomp zatopionych (obudowy, wirniki,
wa³y) dla cieczy agresywnych korozyjnie,
wymienników ciep³a w kot³ach, elemen-
tów wentylacji i klimatyzacji, nasad ko-
minowych, centralnych odkurzaczy.
Stal nierdzewna z dodatkiem molibdenu
jest obecnie najbardziej zalecanym mate-
ria³em do budowy zasobników ciep³ej
wody u¿ytkowej. Coraz czêœciej te¿ w³a-
œciwoœci kwasoodpornych gatunków stali
wykorzystuje siê w odnawialnych Ÿró-
d³ach energii (instalacje biogazu, wy-

mienniki gruntowych pomp ciep³a, insta-
lacje geotermalne).
Na popularnoϾ stali nierdzewnych nie-
bagatelny wp³yw ma te¿ gwa³towny
w ostatnich latach wzrost cen miedzi i ro-
bocizny, brak spawaczy z uprawnieniami
i wysokie wymagania jakoœciowe dla no-
wych obiektów. Wszystko to powoduje,
¿e instalacje ze stali nierdzewnych zaczy-
naj¹ coraz œmielej konkurowaæ z innymi
technologiami. Wydaje siê, ¿e o dalszej
ekspansji tego materia³u bêdzie decydo-
waæ ju¿ tylko cena i ³atwoœæ dostêpu
w sk³adach budowlanych.

[e-mail]

Fot. 8 Kanalizacja z nierdzewki

F

ot. Blucher

Fot. 10 Pompy zatapialne dla cieczy brudnych
i scieków w ca³osci ze stali nierdzewnej

Fot. 11 Miska wisz¹ca ze stali chromo-niklowej

Fot. 12 umywalka inox

F

ot. F

ranke

Fot. 9 Oczyszczalnia œcieków ze stali nie-
rdzewnnej

F

ot. GMG

Fot. 7a JAD z rurkami
nierdzewnymi
w instalacji c.w.u.
przed....

Fot. 7b... i po p³ukaniu

Fot. Centrum Badawczo-
-Wdro¿eniowe Unitex
Sp. z o.o.

F

ot. Ebara

Polski Instalator 6/2007

5

INSTALACJE SANITARNE

F

ot. K

o³o