Góry Świętokrzyskie

Ziemia świętokrzyska pod wieloma względami stanowi jeden z najciekawszych regionów
Polski. To niezwykła kraina, gdzie tradycja historyczna przeplata się z legendami pełnymi

tajemnic i niesamowitych postaci. Któż z nas nie słyszał o czarownicach świętokrzyskich,
spotykających się podczas sabatów na Łysej Górze? O diabłach i zbójach, grasujących w

lasach Puszczy Jodłowej czy też guślarzach, przepędzających złe uroki? Piękno Gór
Świętokrzyskich najłatwiej odkryć, wędrując szlakami turystycznymi, które prowadzą do

najciekawszych miejsc regionu. Na trasie naszej wycieczki koniecznie musi się znaleźć góra
Święty Krzyż (Łysa Góra), dokąd poprowadzi nas „Droga Królewska", od wieków

przemierzana przez pielgrzymów, zdążających ku wzniesionemu na szczycie wzgórza
sanktuarium. Trzeba odwiedzić Nową Słupię, której związane z początkami górnictwa i

hutnictwa regionu dzieje sięgają czasów prehistorycznych. Urokliwe miasteczko Bodzentyn,
niegdyś główny ośrodek handlowy ziemi świętokrzyskiej, czy też położona u podnóża Łysicy

(najwyższego wzniesienia Gór Świętokrzyskich) wieś Święta Katarzyna - także warte są
odwiedzin. Ziemia świętokrzyska to również wyzwanie dla miłośników turystyki rowerowej:

zarówno dla osób preferujących krótkie, rekreacyjne wypady, jak również dla tych, którzy
lubią zmagać się z bardziej wymagającym terenem. Bogactwo przyrodnicze, niezwykła

historia, liczne zabytki architektury i przepiękny krajobraz zachęcają do odwiedzenia tego

Historia

Góry Świętokrzyskie to najniższe i - obok Sudetów - najstarsze góry na terenie Polski.

Zostały one wypiętrzone w erze paleozoicznej podczas ruchów hercyńskich, przypadających
na okres karboński; składają się z kilkunastu górskich pasm. Poszczególne z nich,

poprzecinane rozległymi dolinami, leżą równolegle względem siebie i w większości biegną z
północnego zachodu na południowy wschód. Najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich to

Łysica, wznosząca się na wysokość 612 m n.p.m.; pozostałe większe wzniesienia to
Szczytniak (554 m n.p.m.), Klonówka (473 m n.p.m.) oraz Święty Krzyż (595 m n.p.m.), od

którego wzięła się nazwa całych gór, a później także województwa.

W celu ochrony tych terenów w 1950 r. założono

Świętokrzyski Park Narodowy

. Wstęp

na teren parku jest płatny (bilety: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł). Bilet upoważnia do pobytu
na terenie parku przez cały dzień. Istnieje również możliwość zakupienia biletu

uprawniającego do pobytu na cały tydzień (normalny 10 zł, ulgowy 5 zł). Sprzedaż biletów
odbywa się przy bramie wejściowej w Nowej Słupi, przy źródełku św. Franciszka w Świętej

Katarzynie, przy galerii widokowej na gołoborzu, w muzeum ŚPN na Łysej Górze oraz w
siedzibie dyrekcji Parku w Bodzentynie (ul. Suchedniowska 4; tel.: [phone],

http://www.swietokrzyskipn.org.pl

).

Zaczątkiem Świętokrzyskiego Parku Narodowego był rezerwat ścisły na Chełmowej Górze,

który powstał już w roku 1920 w celu ochrony modrzewia polskiego. Teren Parku obecnie
obejmuje część Pasma Łysogórskiego, Pasma Klonowskiego oraz częściowo doliny Czarnej

Wody i Wilkowską, uroczysko Serwis-Dąbrowa oraz skarpę Zapusty koło Rudek. Na obszarze
parku znajduje się pięć rezerwatów ścisłych: wspomniana

„Chełmowa

Góra"

,

„Czarny

Las"

w dolinie Czarnej Wody (założony w celu ochrony lasów jodłowych),

„Mokry Bór"

u podnóża Góry Psarskiej (z borem sosnowym o charakterze bagiennym),

rezerwat

„Święty Krzyż"

(utworzony w celu ochrony zbiorowisk leśnych z udziałem jodły

i buka zwyczajnego) oraz rezerwat

„Łysica"

, obejmujący partie lasu jodłowo-bukowego i

gołoborza. W Świętokrzyskim Parku Narodowym przeważają zbiorowiska leśne - oprócz
lasów jodłowo-bukowych charakterystyczne dla tego obszaru są bory mieszane, sosnowo-

dębowe, z udziałem modrzewia, świerka i buka. W niższych partiach górskich występują lasy
liściaste, a na terenie Doliny Wilkowskiej - bory bagienne. Na terenie Parku spotkać możemy

wiele chronionych gatunków roślin, w tym śnieżyczkę przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko,
pióropusznik strusi, bluszcz pospolity, pełnik europejski, widłaki, lilię złotogłów oraz inne.
Występuje tu ok. 150 gatunków ptaków, wśród nich orlik krzykliwy, cietrzew, bocian czarny.

Spośród ssaków możemy spotkać sarny, dziki, jelenie i łosie. W celach edukacyjnych na
terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego wytyczono pięć specjalnych ścieżek, które

zostały poprowadzone przez najważniejsze i najciekawsze miejsca Parku. Są to następujące
ścieżki: przyrodnicza na Chełmowej Górze, „Huta Szklana - Święty Krzyż", „Stawy Biskupie"

w Bodzentynie, ścieżka historyczna na Łysej Górze oraz przyrodniczo-historyczna
„Łysica". Pracownicy Świętokrzyskiego Parku Narodowego przygotowali bogatą ofertę

warsztatów skierowanych do dzieci i młodzieży szkolnej. Więcej informacji można znaleźć
na stronie

http://www.swietokrzyskipn.org.pl.

Szlaki piesze

W poznaniu najciekawszych miejsc Gór Świętokrzyskich pomogą każdemu turyście szlaki

piesze. Oto szczególnie warte polecenia:

Szlak czerwony: Gołoszyce - Święty Krzyż - Święta Katarzyna - Masłów - Tumlin -

Miedziana Góra - Kuźniaki. Jest to szlak prowadzący głównym pasmem Gór
Świętokrzyskich, przebiegający przez najciekawsze miejsca regionu. Trasa interesująca ze

względu na walory przyrodnicze (wiedzie przez tereny Świętokrzyskiego Parku
Narodowego), kulturowe i krajobrazowe. Długość: 105 km.

Szlak niebieski: Chęciny - Kielce - Słowik - Daleszyce - Widełki - Łagów. Trasa ta prowadzi
pasmami Zgórskim, Posłowicko-Dymińskim, Daleszyckim i Orłowińskim, położonymi po

południowej części regionu. Najwyższe wzniesienie na szlaku to Góra Stołowa (424 m
n.p.m.). Szlak częściowo przebiega przez obszar Cisowsko-Orłowińskigo Parku

Krajobrazowego. Długość: 69 km.

Szlak czarny: Nowa Słupia - Góra Chełmowa - Grzegorzewice - Kunin - Skoszyn - góra

Szczytniak. Trasa biegnie do rezerwatu na Górze Chełmowej (351 m n.p.m.). Szczególną
atrakcją przyrodniczą są występujące na Szczytniaku gołoborza. Długość: 16 km.

Szlak zielony: Łagów - Wał Małacentowski - Kobyla Góra - Nowa Słupia. Trasa prowadzi w

większości przez teren zalesiony; najwyższym wzniesieniem na szlaku jest Kobyla Góra (391
m n.p.m.). Długość: 15 km.

Informacje praktyczne

Informacja turystyczna

Planując wyjazd w Góry Świętokrzyskie, warto odwiedzić stronę portalu turystycznego

województwa świętokrzyskiego:

http://www.swietokrzyskie.travel.

Znajdziemy tu oferty

bazy
noclegowej na terenie całego województwa, dane teleadresowe punktów
gastronomicznych oraz wiele innych praktycznych informacji. Strona zawiera opisy

najciekawszych miejsc i zabytków w regionie, jak również gotowe propozycje wycieczek
tematycznych. Informacje można również zdobyć w

Punkcie Informacji

Turystycznej

w

Nowej Słupi (ul.
Świętokrzyska 18; tel.: [phone]).

Dojazd

Całe województwo oplecione jest gęstą siecią dróg krajowych i wojewódzkich. Do

większości miejsc na terenie Gór Świętokrzyskich dojechać można autobusem PKS lub
środkami komunikacji prywatnej (patrz dane teleadresowe informacji komunikacyjnej

w sekcji „Kielce").

Noclegi

Centrum Edukacyjne

, Wólka Milanowska; tel.: [phone], tel./faks: 3177064,

http://www.centrumedukacyjne.wczasywpolsce.pl.

Ośrodek oferuje jedynki, dwójki, trójki i

czwórki. Do dyspozycji gości także sala konferencyjna, sale komputerowe, stołówka. Nocleg

ok. 40 zł.

Centrum Konferencyjno-Szkoleniowe „Gołoborze"

, Rudki, ul. Górnicza 3; tel./faks:

[phone],

http://www.goloborze.noclegiw.pl.

Jedynki i sale zbiorowe (również jako

dwójki). Dodatkowo bar, sauna, boiska sportowe, wypożyczalnia rowerów. Od 40 do 100 zł.

Informacji na temat noclegów w gospodarstwach agroturystycznych udzielają m.in.:

Świętokrzyska Federacja Agroturystyki i Turystyki Wiejskiej „Ziemia

Świętokrzyska"

, Kielce,

al. IX Wieków Kielc 3; tel.: [phone];

Stowarzyszenie

Agroturystyczne

Gminy Daleszyce „śeremie"

, Daleszyce, ul. Chopina 25; tel.: [phone],

http://www.agro.kie.pl

;

Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Łagów

, Łagów, ul. Barska 21; tel.: [phone],

3074383,

http://www.lagow.agrowakacje.pl

; Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej „W

krainie latających czarownic"; tel.: [phone],

http://www.czarownice.com.pl

;

Świętokrzyskie Towarzystwo Agroturystyki „Łysogóry"; tel.: [phone],

http://www.lysogory.agrowczasy.com.

Kielce

Wizytę w regionie świętokrzyskim warto rozpocząć od stolicy województwa - Kielc,
położonych na skraju najstarszego masywu Gór Świętokrzyskich. Zlokalizowane w kotlinie,

otoczonej od strony północnej Pasmem Masłowskim (z najwyższym wzniesieniem -
Klonówką, 473 m n.p.m.), a od południa pasmami Posłowickim i Dymińskim (najwyższy szczyt

- góra Telegraf, 408 m n.p.m.). W granicach administracyjnych miasta znajdują się także

Pasmo Kadzielniańskie, fragment Pasma Zgórskiego oraz zachodnia część Grzbietu
Szydłowskiego. Od strony północnej miasto sięga do zalesionego Pasma Dąbrowskiego.
Osada nad rzeką Silnicą powstała już w XI w. i niemal do początku swojego istnienia aż do
XVIII w. była własnością biskupów krakowskich. Pierwotną osadę o charakterze targowym

założono w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kościół pw. św. Wojciecha; niegdyś stał tu
drewniany kościółek.

W 1364 r. Kielce otrzymały prawa miejskie, a ponad wiek później, w 1496 r. - herb z rąk
Fryderyka Jagiellończyka, kardynała i biskupa krakowskiego. Na godle znajduje się złota

korona na czerwonym tle, pod nią dwie, również złote, litery: CK - Civitas Kielcensis -
„Społeczność Kielc".

Legenda o powstaniu Kielc

Legenda wiąże powstanie Kielc z księciem Mieszkiem, synem Bolesława Chrobrego. Otóż
podczas polowania w gęstwinach Puszczy Świętokrzyskiej książę w pogoni za zwierzyną

zgubił swych towarzyszy. Strudzony poszukiwaniem orszaku, zasnął na leśnej polanie i miał
sen, w którym został napadnięty przez zbójców. Udało mu się pokonać złoczyńców, jednak

walka mocno nadwerężyła jego siły. Zmęczony potyczką i spragniony Mieszko skorzystał z
propozycji jednego z rannych rozbójników i wypił podany przez niego płyn. Napój jednak

okazał się tak gorzki, że zmusił księcia do gorączkowego poszukiwania wody, mogącej
złagodzić piekący ból. Wtedy Mieszko ujrzał wśród drzew jasną postać i rozpoznawszy w niej

św. Wojciecha, padł przed nim na kolana. Święty nakreślił na murawie pastorałem szlak, z
którego trysnęła czysta, źródlana woda. W tym momencie książę obudził się i zobaczył w

pobliżu strumień. Po wypiciu paru łyków ożywczego płynu poczuł powracające siły. Zadął w
róg i w odpowiedzi usłyszał głosy swoich towarzyszy. Odjeżdżając z polany, książę dostrzegł

leżące w leśnej murawie olbrzymie kły, należące prawdopodobnie do dzika. Uznawszy je za
znak Opatrzności, obwieścił swoim towarzyszom, że w tym miejscu wybuduje gród z

kościołem. Słowa dotrzymał - na polanie powstał modrzewiowy kościółek pw. św. Wojciecha
i osada, której na pamiątkę znalezienia ogromnych kłów nadano nazwę Kielce. Strumień

wody, dzięki któremu Mieszko odzyskał siły, nazwano Silnicą.

Dynamiczny rozwój miasta w XVI i XVII w. związany był z eksploatacją i przetwarzaniem

występujących w najbliższych okolicach rud miedzi, żelaza i ołowiu. W tym czasie Kielce
otrzymały przywilej organizowania dwóch jarmarków rocznie, powstało wiele cechów

rzemieślniczych, wzniesiono ratusz oraz Pałac Biskupów Krakowskich. W czasie potopu
szwedzkiego miasto doznało dużych zniszczeń, zamarł handel i znacznie spadło wydobycie

metali. W XVII w. Kielce podniosły się z upadku i wróciły do dawnej świetności - powstało
wtedy seminarium duchowne i szkoła średnia, a pod koniec wieku działalność rozpoczęły

nowe kopalnie i cegielnie. W 1795 r. w wyniku III rozbioru miasto dostało się w ręce
Austriaków, wchodząc w skład Galicji Zachodniej. W pięć lat później ogromny pożar strawił

niemal wszystkie zabudowania w centrum miejscowości, jednak dość szybko zdołano je
odbudować. Początek XIX w. przynosi ponowny rozwój gospodarczy Kielc. W 1816 r. w

inicjatywy Stanisława Staszica utworzono pierwszą w Polsce szkołę techniczną - Szkołę

Akademiczno-Górniczą. Mimo to już w połowie wieku w wyniku reformy administracyjnej

miasto zdegradowano do roli ośrodka powiatowego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.
Kielce stały się stolicą województwa kieleckiego, a w latach 30. jego tereny włączono do

obszaru Centralnego Okręgu Przemysłowego.
Z II wojny światowej Kielce wyszły ze znacznie zmniejszoną liczbą mieszkańców. Powojenna

historia miasta jest znaczona tragicznymi wydarzeniami (pogrom ludności żydowskiej w
1946 r. - tzw. pogrom kielecki), ale także intensywnym rozwojem miasta - powstały wtedy

liczne nowe zakłady przemysłowe, osiedla i Politechnika Świętokrzyska. W 1999 r. Kielce
ustanowiono stolicą województwa świętokrzyskiego; obecnie miasto zamieszkuje ponad

200 tys. mieszkańców.

Warto zobaczyć

Jednym z najważniejszych zabytków miasta jest barokowy

Pałac Biskupów Krakowskich

, wybudowany w latach 1638-41 za sprawą biskupa Jakuba

Zadzika. Budowla powstała według projektu włoskiego architekta, Jana Trevano,
sprowadzonego do Polski przez króla Zygmunta III Wazę; jej głównym budowniczym był

również Włoch, Tomasz Poncino. Pałac zbudowany został na planie prostokąta, łączącego się
w narożach z 8-bocznymi wieżami. Patrząc na fasadę główną, warto zwrócić uwagę na trzy

arkady, nad którymi znajdują się trzy duże weneckie okna, a w dachu - trzy lukarny.
Przypuszcza się, że zastosowana w układzie architektonicznym zasada trójdzielności została

zlecona przez fundatora, aby podkreślić jego niechęć do arian, nieuznających Trójcy Świętej.
Nad wejściem widnieją trzy herby: na środku „Orzeł" z epoki Wazów, z lewej „Korab" - herb

biskupa Zadzika, a z prawej „Trzy Korony" - herb Kapituły Krakowskiej. Od 1816 r. w
północnym skrzydle pałacu mieściła się Szkoła Akademiczno-Górnicza - pierwsza w kraju

wyższa uczelnia techniczna. Obecnie w budynku swoją siedzibę ma Muzeum Narodowe
(Pałac Biskupów Krakowskich, pl. Zamkowy 1. Kasa biletowa tel.: [phone],
3444014,

http://www.muzeumkielce.net

; czynne śr.-nd. 9.00-16.00, wt. 10.00-18.00;

bilety: normalny 10 zł, ulgowy 5 zł) - można w nim oglądać m.in. zabytkowe wnętrza z XVII
i XVIII w. oraz zbiory dawnego oręża. Znajduje się tu także galeria malarstwa polskiego z

okresu XVIII-XX w. Wśród zgromadzonych dzieł znajdują się obrazy m.in. Piotra
Michałowskiego, Juliusza Kossaka, Józefa Brandta, Józefa Chełmońskiego i Jacka

Malczewskiego. Od strony zachodniej pałacu znajduje się ogród w stylu włoskim, od
niedawna udostępniony dla zwiedzających.

Na wprost Pałacu Biskupów Krakowskich znajduje się

Bazylika Katedralna

. Z miejscem jej

lokalizacji związane są najstarsze dzieje miasta. Tutaj w 1171 r. powstał romański kościół

kolegiacki, ufundowany przez biskupa krakowskiego
Gedeona. Świątynia została zniszczona przez Tatarów i odbudowana w stylu gotyckim. W

efekcie zmian dokonanych na przestrzeni wieków zyskała kształt wczesnobarokowej,
trójnawowej bazyliki. Jeśli przyjrzymy się świątyni z zewnątrz, zauważymy jej wyraźny

podział na część starszą - obłożoną romańskimi blokami piaskowca, oraz nowszą, która

została pokryta z zewnątrz tynkiem. Na północnej ścianie kościoła wmurowano w 1782 r.

tablicę, przedstawiającą podstawowe zasady wiary chrześcijańskiej, wzorce miar, duże i
małe litery alfabetu oraz liczby. Do wnętrza świątyni wchodzi się przez portal w nawie

północnej. W nawie głównej znajduje się zespół barokowych i rokokowych ołtarzy; na jej
ścianach podziwiać można sceny ze Starego Testamentu, a na sklepieniu - malowidła,

przedstawiające sceny z życia Matki Boskiej. W nawie południowej znajduje się
renesansowy nagrobek Elżbiety z Krzyckich Zebrzydowskiej, uznany za jedno z największych

osiągnięć sztuki renesansowej w Polsce. W jego pobliżu wisi otoczony kultem wizerunek
Matki Boskiej Łaskawej Kieleckiej, namalowany w 1600 r. W prezbiterium znajduje się

barokowy ołtarz, w którym umieszczono obraz Wniebowzięcia NMP; warto także zwrócić
uwagę na piękne, zabytkowe stalle. Atrakcję dla zwiedzających stanowi skarbiec, w którym

zgromadzono liczne dzieła sztuki sakralnej, m.in. gotycki kielich z 1362 r. należący do króla
Kazimierza Wielkiego oraz relikwiarz herbowy z wizerunkiem św. Marii Magdaleny z ok.

1370 r.
Znajdują się tam także cenne zabytki polskiego rękopiśmiennictwa: Antyfonarz Kielecki z

1372 r. oraz mszał pochodzący z przełomu XV i XVI w. Nawę północną od strony
wschodniej zamyka kaplica Pana Jezusa, w której widnieje XVI-wieczny krucyfiks. Przy

północnej ścianie mijamy gotycki tryptyk, przedstawiający w części środkowej koronację
Matki Boskiej, a na skrzydłach bocznych - patronów Polski, św.św. Wojciecha i Stanisława.

Przy placu katedralnym znajduje się kwadratowa, XVII-wieczna dzwonnica.

Dzwonnica katedralna

Podczas burzy w 1997 r. ze szczytu dzwonnicy został strącony wiatrem pięciometrowy krzyż,

odsłaniając puszkę, na której był osadzony. W jej wnętrzu odkryto szkatułkę z XIX- wiecznymi
monetami oraz z dokumentem z 1866 r., a więc z czasów gruntownego remontu dzwonnicy.

Do ciekawostek można również zaliczyć fakt, iż na jej czterobocznej wieży znajdują się tylko
trzy tarcze zegarowe. Stało się tak z winy biskupa Szaniawskiego, na którego zlecenie miały

zostać wykonane zegary na wieżę. Biskup specjalnie w tym celu sprowadził do Kielc jednego
z najlepszych zegarmistrzów w kraju, niemniej jednak profesjonalizm rzemieślnika stał się

przyczyną konfliktu. Zniecierpliwiony wolnym tempem prac biskup postanowił ponaglić
zegarmistrza. Ten jednak poczuł się tak głęboko urażony, że wyjechał, nie ukończywszy

swego zadania. Brakującej, czwartej tarczy zegarowej postanowiono nie dorabiać, tak więc
do dnia dzisiejszego na wieży zegarowej widnieją tylko trzy zegary.

Obok dzwonnicy stoi kaplica Ogrójca, a przy niej - figura św. Jana Nepomucena. W narożniku
cmentarza katedralnego znajduje się grób Bartosza Głowackiego, chłopskiego bohatera

bitwy pod Racławicami w czasie powstania kościuszkowskiego.

Z Placu Zamkowego przez bramę po południowej stronie Pałacu Biskupów Krakowskich

można przejść do ulicy Zamkowej. Kierując się w stronę parku miejskiego, po lewej stronie
mijamy budynek

dawnego więzienia kieleckiego z lat 1939-56

, w którym obecnie znajduje

się Muzeum Pamięci Narodowej (ul. Zamkowa 3; tel.: [phone]; czynne śr., sb.-nd.

10.00-14.00).

Minąwszy budynek muzeum, po lewej stronie widzimy

pałac Tomasza Zielińskiego

, mecenasa i kolekcjonera sztuki. Zieliński przybył do Kielc w

1846 r., a pałacyk wybudował w latach 1851-57. Obecnie w tym miejscu ma swoją siedzibę
Dom Środowisk Twórczych (ul. Zamkowa 5; tel.: [phone],

http://www.kielcedst.net

),

ponadto w pałacu funkcjonuje restauracja oraz kawiarnia, a w okresie letnim na terenie
otaczającym zabudowania - także ogródek, w którym organizowane są koncerty oraz pokazy

filmowe.

Idąc dalej ulicą Zamkową, dochodzimy do stawu na terenie

parku miejskiego

. Park został

założony w czasach Królestwa Kongresowego i stanowi ulubione miejsce weekendowego
wypoczynku Kielczan. W znajdującej się na jego terenie muszli koncertowej często

organizowane są różnego rodzaju imprezy, koncerty i spektakle. Spacerując główną aleją
parku, po lewej stronie dostrzec można zabudowania rezydencji Zielińskiego i otaczające go

ogrodzenie z charakterystyczna wieżyczką zwaną „Plotkarką". Nieco dalej, w pobliżu bramy
głównej, stoi pomnik Stanisława Staszica, ufundowany przez Kielczan w 1906 r. Brama główna

prowadzi do ulicy Jana Pawła II, przy której znajduje się tzw.

Dworek Laszczyków

(obecna siedziba Muzeum Wsi Kieleckiej, ul. Jana Pawła II 6; tel.:

[phone], e-mail:

[e-mail],

http://www.mwk.com.pl

; czynne: pn.-pt,

nd. 10.00-15.00). Modrzewiowy budynek, pokryty łamanym dachem gontowym, był

niegdyś domem księży kanoników. We wnętrzach dworku organizowane są wystawy
czasowe.

Po przeciwnej stronie ulicy znajduje się zabytkowy

budynek dawnego gimnazjum

męskiego

, wybudowany ok. 1725 r. przez biskupa Konstantego Szaniawskiego. Warto

wspomnieć, że wśród uczniów tej szkoły byli tacy pisarze jak: Stefan śeromski, Gustaw
Herling-Grudziński i Adolf Dygasiński. Obecnie mieści się tu Muzeum Lat Szkolnych Stefana

śeromskiego (ul. Jana Pawła II 5; tel.: [phone],

http://www.muzeumkielce.net/zeromski

;

czynne wt., czw.-pt., nd. 9.00-15.30, śr. 11.00-

17.30; bilety: normalny 4 zł, ulgowy 2 zł). Do budynku szkolnego przylega zabytkowy kościół
pw. Świętej Trójcy, pochodzący z XVII w. W przedsionku świątyni wmurowane są epitafia

zasłużonych kieleckich profesorów.

Jako kontynuację spaceru proponujemy przejście wzdłuż ulicy Sienkiewicza -

głównego deptaku

i centrum handlowego miasta. Ta niedawno wyremontowana ulica

stanowi wizytówkę Kielc, wzdłuż niej ulokowane są zabytkowe, częściowo odrestaurowane

kamienice. Spacerując tym traktem, warto zatrzymać się przy placu Artystów, na którym
znajduje się pomnik dzika, nawiązujący do legendy o powstaniu Kielc.

Ciekawą propozycją dla turystów odwiedzających miasto, nie tylko tych najmłodszych,

stanowić może wizyta w

Muzeum Zabawek i Zabawy

(pl. Wolności 2; tel.: [phone]; tel./faks: 3444819,

http://www.muzeumzabawek.kielce.pl

; czynne wt.-nd. 10.00-18.00, bilety: normalny 6 zł,

ulgowy 3 zł, wystawy czasowe 3 zł, lekcja muzealna 3 zł). Można obejrzeć w nim kolekcje
zabawek - od tych najstarszych po współczesne. Podczas zwiedzania muzeum dzieci mają

możliwość pobawić się w kąciku zabaw, a latem także na dziedzińcu budynku. Jednostka
organizuje również zajęcia i warsztaty plastyczne dla dzieci i młodzieży.

Spacer po świętokrzyskiej stolicy nie byłby pełen, gdyby zlekceważyć fakt, że tereny, na

których leży miasto, oraz jego okolice charakteryzują się ogromną różnorodnością formacji
geologicznych. Z tego też względu Kielce są często nazywane „największym muzeum

geologii pod gołym niebem". Mogą się one pochwalić również inną niezwykłą atrakcją
przyrodniczo-turystyczną - w administracyjnych miasta znajduje się aż pięć rezerwatów

przyrody. Jednym z nich jest

rezerwat przyrody ożywionej

„Karczówka"

, położony na wzgórzu o tej samej nazwie (340

m n.p.m.), pokrytym drzewostanem sosnowo-jodłowym z domieszką drzew liściastych. Na
szczycie Karczówki znajduje się kościół i klasztor z XVII w.; możemy tu również zobaczyć

liczne ślady starych kopalni rudy ołowiu z XV-XVII w.

Najbardziej znany jest

rezerwat skalny „Kadzielnia"

na wzgórzu Kadzielnia. Obejmuje on najwyższą część

skalnego filaru, tzw. Skałkę Geologów, górującą nad nieczynnym od 1962 r. kamieniołomem.
Na terenie „Kadzielni" znajduje się 26 jaskiń i schronisk skalnych; występują tu liczne

zjawiska krasu powierzchniowego i podziemnego oraz m.in. skamieniałości korali
głowonogów i ryb pancernych. Na obszarze rezerwatu wytyczono ścieżki spacerowe,

zbudowano punkty widokowe, a w 1971 r. otwarto amfiteatr, w którym odbywa się m.in.
coroczny Festiwal Piosenki Harcerskiej.

Na jednym z młodszych kieleckich osiedli znajduje się

rezerwat skalny „Ślichowice"

. Obejmuje on wąski filar skalny między nieczynnymi

kamieniołomami, chroniąc odsłonięte, unikatowe formy tektoniczne oraz występującą na

tych terenach roślinność zielną i krzewiastą (m.in. wisienkę stepową, krzewy dzikich róż,
berberys, jałowiec).

Kolejnym rezerwatem Kielc jest

„Biesak - Białogon"

. Obejmuje on - tak jak poprzednie

rezerwaty - dawny kamieniołom wraz z otaczającymi go lasami. Występują tu odsłonięte
skały kambru dolnego i ordowiku dolnego, ukazujące ciekawe zjawisko tektoniczne:

zaleganie starszych skał kambryjskich na młodszych skałach ordowiku. W osadach
ordowickich często spotkać można szczątki fauny (przede wszystkim - ramienionogów).

Część terenu rezerwatu jest pokryta wodą.

Najmłodszy rezerwat przyrody nieożywionej na terenie miasta to

„Wietrznia"

. Ochroną objęto pozostałości wzgórza Wietrznia z wyrobiskami

kamieniołomów, odsłaniającymi profil skał dewońskich. W rezerwacie zachowane są

niezwykle cenne zjawiska krasu powierzchniowego i podziemnego (pięć jaskiń i schronisk
skalnych) oraz fauna kopalna okresu dewońskiego, m.in. koralowce, głowonogi i

ramienionogi.

Po regionie oprowadza: Agnieszka

Pabis

Obiekty dodane przez użytkowników:

Teatr

im. Stefana śeromskiego

Teatr powstał w 1877 r. Nosił nazwę Hotelu Polskiego, później Teatru Ludwika.

Jest to budowlą wzniesioną na planie nieregularnego wieloboku z bramą
przejazdową i elewacją frontową o wystroju kamienicy - pałacu z XIX w. Pierwsza

premiera miała miejsce w 1879 r. Tu koncertował Ignacy Padarewski (w 1885 r.) i
grywali najwięksi artyści polskiej sceny (D.Damiecki, K.Frycz).

dodał:

dorbo

Pomnik "Ławka Karskiego"

Pomnik stoi przy ulicy Sienkiewicza w Kielcach, przy moście nad rzeką Silnicą
(rejon Plant). Przedstawia postać Jana Karskiego, który pochyla się nad

szachownicą /Jan Karski - właściwie Jan Kozielewski (ur. 24.06. 1914 r. w Łodzi,
zm. 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie, kurier, świadek Holokaustu/.

dodał:

dorbo

Góra "Telegraf"

W niedalekiej odległości od centrum miasta (ok.1 km) na północnym stoku góry

Telegraf (406 m n.p.m.) znajduje się centrum rodzinnej rozrywki "Pod Telegrafem".
Obiekty czynne przez cały rok /w zimie dwa wyciągi narciarskie, w lecie m.inn. mini

golf/.

dodał:

dorbo

Pomnik Jana Pawła II

Pomnik znajduje się na Placu Jana Pawła II - obok katedry.

dodał:

dorbo

Fontanna

Na placu u zbiegu ulic Sienkiewicza i Kapitulnej znajduje się nowoczesna fontanna
oraz małe gejzery tryskające wodą. Obok widać kolumnadę granitowych

obelisków
/mają służyć jako sztalugi do ekspozycji prac lokalnych artystów/.

dodał:

dorbo

Rzeka Silnica

Ta niewielka rzeka (nazwa rzeki związana jest z legendą o założeniu miasta)

przecina Kielce z północy na południe. Wykorzystując rosnącą przy niej zieleń,
urządzono wzdłuż jej biegu (od Zalewu do Kadzielni) ciągi spacerowe, ścieżkę

rowerową.

dodał:

dorbo

Informacje praktyczne

Informacja turystyczna

Regionalne Centrum Informacji Turystycznej

, ul. Ściegiennego 2; tel.: [phone],

3618057, e-ma

il: [e-mail]

,

http://www.swietokrzyskie.pl.

Miejski Ośrodek Informacji Turystycznej

, pl. Niepodległości 1; tel.: +48 41 3676436,

3458681, e-ma

il: [e-mail],

http://www.um.kielce.pl/turystyka.

PTTK Oddział w Kielcach

, ul. Sienkiewicza 29; tel.: [phone], faks: 3445914, e- ma

il:

[e-mail].

Dojazd, orientacja

Kielce stanowią centrum komunikacyjne województwa świętokrzyskiego i posiadają dogodne
połączenia kolejowe ze wszystkimi ważniejszymi miastami regionu. Tędy też biegną ważne

trasy kolejowe linii północ - południe, bez problemu więc dotrzemy do Kielc zarówno z
Krakowa, jak i z Warszawy czy Kołobrzegu.

Dworzec PKS, ul. Czarnowska 12, informacja tel.: [phone] (czynny całą dobę),

http://www.pks.kielce.pl.

Dworzec

PKP

,

pl.

Niepodległości

1,

informacja

tel.:

+48

41 2783328,

http://www.pkp.kielce.pl.

Dworzec komunikacji prywatnej (busy), ul. śelazna 18; tel.:

[phone],

http://www.sztp.kie.pl.

Noclegi

Hotel „Arkadia"

* , ul. Urzędnicza 13; tel./faks: +48 41 3455150, e-mail:

[e-mail],

http://www.hotelkielce.pl.

Jedynki, dwójki, trójki i czwórki od 120 do

210 zł, pokoje o standardzie studenckim od 22 do 88 zł.

Hotel „Astoria"

**, ul. Kościuszki 26; tel.: +48 41 3415645, tel./faks: 3432299, e-mail:

[e-mail],

http://www.hotelastoria.pl

. Jedynki i dwójki od 120 do 180 zł.

Hotel „Bristol"

**, ul. Sienkiewicza 21; tel.: [phone], faks: 3663065, e-

mail:

[e-mail],

http://www.bristol.kielce.pl.

Jedynki, dwójki i trójki od 120 do

240 zł, apartament 300 zł.

Hotel „Karczówka"

**, ul. Karczówkowska 64; tel.: [phone], tel./faks: 3662626, e-

mail:

[e-mail],

http://www.hotelkarczowka.oit.pl.

Jedynki, dwójki i trójki od

140 do 240 zł.

Hotel „Maraton"

**, ul. Boczna 15; tel./faks: +48 41 3629116, e-mail:

[e-mail],

http://www.mosir.kielce.pl.

Od jedynek po piątki od 110 do

275

zł,

nocleg

w

sali

zbiorowej

40

zł.

Hotel „Stadion"

**, ul. Ściegiennego 8; tel./faks: +48 41 3687715, e-mail:

[e-mail],

http://www.mosir.kielce.pl

,

Jedynki i dwójki od 120 do 200 zł,

apartament 250 zł.

Hotel „Śródmiejski"

**, ul. Wesoła 5; tel.: +48 41 3441507, faks: 3441696, e-mail:

[e-mail],

http://www.hotelsrodmiejski.pl.

Jedynki,

dwójki i trójki od 130 do

170 zł, apartament 240 zł.

Hotel „Łysogóry"

***, ul. Sienkiewicza 78; tel.: [phone], tel./faks: 3655001, e-

mail:

[e-mail],

http://www.lysogory.com.pl.

Jedynki i dwójki od 150 do 250 zł,

apartament od 350 do 400 zł.

Hotel „Pod Złotą Różą"

***, pl. Moniuszki 7; tel.: [phone], faks: 3437881, e-mail:

[e-mail]

, http://www.zlotaroza.pl.

Jedynki i dwójki od 240 do 350 zł, apartament od

480 do 600 zł.

Hotel „Qubus"

****, ul. Składowa 2, e-mail:

[e-mail],

http://www.qubushotel.com.

Jedynki, dwójki i apartamenty w cenie od 120 zł.

Szkolne

Schronisko

Młodzieżowe

PTSM

„Wędrownik"

, ul. Szymanowskiego 5; tel./faks:

+48 41 3423735, e-mail:

[e-mail],

http://www.ssm-

wedrownik.com.pl.

Jedynki, dwójki, trójki i sale zbiorowe od 12 do 29 zł, apartament 65 zł.

Turystyczne Schronisko Młodzieżowe „Dom Harcerza"

, ul. Pańska 1a; tel./faks: +48 41

3452737,

http://www.dhkielce.zhp.pl

. Oferuje noclegi w salach zbiorowych w cenie ok. 20

zł.

Gastronomia

Restauracja

„La

Cucina

Italiana"

, ul. ks. Ściegiennego 38; tel.: [phone]. Kuchnia

włoska.

Ceny

od

35

do

60

zł.

Karczma „Hulaj Dusza", ul. Czarnowska 22; tel.: [phone]. Kuchnia regionalna i

staropolska.

Ceny

od

20

zł.

Pizzeria „Maxipizza"

,

Rynek 16; tel.: [phone]. Kuchnia włoska. Ceny od 20 zł.

Restauracja „Monte Carlo", ul. Paderewskiego 20; tel.: [phone]. Kuchnia europejska.
Ceny od 20 zł.

Restauracja „Pod Złotą Różą"

, pl. Moniuszki 7. Kuchnia międzynarodowa. Ceny od 35 do

60 zł.

Restauracja „Wiedeńska"

,

ul. Paderewskiego 37/39b. Kuchnia europejska. Ceny od 35 do

60

zł.

Restauracja

„Monte

Carlo"

, ul. Paderewskiego 20; tel.: [phone],

http://www.monte-carlo.com.pl.

Kuchnia

polska.

Ceny

od

15

do

25

zł.

Restauracja „Aztec", ul. Planty 16a; tel.: [phone]. Kuchnia meksykańska. Ceny od

20 do 40 zł.

Restauracja Akasaka

(w kompleksie Citi-Hotel), ul. Paderewskiego 4c; tel.: +48 41

3435151,

http://www.citi-hotel.emeteor.pl.

Kuchnia azjatycka (głównie japońska). Ceny od

35 do 60 zł.

Restauracja „Si Senor", pl. Wolności 1; tel.: [phone],

http://www.si-senor.pl.

Kuchnia hiszpańska. Ceny od 20 do 35 zł.

Informator

Imprezy cykliczne

Świętokrzyska Wiosna Jazzowa - Trzydniówka Literacka organizowana przez Dom

Środowisk Twórczych w pałacyku Tomasza Zielińskiego; przełom marca i kwietnia.

Festiwal Filmów Niezwykłych - odbywa się na małej scenie Kieleckiego Centrum Kultury;

marzec (pl. Moniuszki 2b; tel.: [phone],

http://www.kck.com.pl

).

Święto Kielc - organizowane przez Urząd Miasta; początek lata.

Zaduszki Jazzowe - w pałacyku Tomasza Zielińskiego; listopad.

Festiwal Piosenki Harcerskiej - sierpień.

Muzea i galerie

Świętokrzyska Galeria Sztuki Współczesnej „Zachęta"

, ul. Orla 3; tel. [phone]

wew. 238,

http://www.muzeumkielce.net/zacheta

;

bilet 3 zł. Prezentuje dzieła malarstwa

współczesnego.

Oddział Muzeum Narodowego w Kielcach -

Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku; tel.: +48 41 3030426,

http://www.muzeumkielce.net/sienkiewicz

,

czynne śr.-nd. 10.00-17.00, bilety: normalny 8 zł,

ulgowy 4 zł. Stała ekspozycja obejmuje wnętrza dworku oraz wystawę literacko-biograficzną

dotyczącą pisarza.

Muzeum Historii Kielc, ul. św. Leonarda 4; tel.: +48 41 3405520;

http://www.muzeumhistoriikielc.pl

,

czynne wt., czw., sb., nd. i święta 9.00-16.00, pt. 10.00-

18.00, pn. zamkn.

Muzeum Diecezjalne Sztuki Kościelnej

, ul. Jana Pawła II 3; tel.: [phone],

czynne wt.-śr., pt.-sb. 9.00-16.00, czw. 12.00-18.00.

Aktywny wypoczynek

Kielce oraz ich najbliższe okolice są bardzo dobrym miejscem do aktywnego spędzenia czasu.

Przez miasto przebiegają liczne szlaki piesze oraz rowerowe, łączące najcenniejsze obiekty
zabytkowe oraz miejsca warte zobaczenia.

Trasy piesze

Szlak zielony: ul. Zamkowa - skwer Szarych Szeregów - rezerwat „Kadzielnia" - Muzeum

Zbiorów Geologicznych, ul. Zgoda - rezerwat „Wietrznia" - Bukówka (pętla autobusowa).
Długość: ok. 6 km.

Szlak żółty: Kielce - Słowik - rezerwat „Biesak" - Białogon. Szlak prowadzi przez tereny

Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Długość: 4,5 km.

Szlaki niebieski i żółty: szlak niebieski na odcinku od ul. Zamkowej do terenów przy stoku

narciarskim na górze Pierścienica, dalej prowadzą znaki żółte: ul. Zamkowa - skwer Szarych
Szeregów - rezerwat „Kadzielnia" - Stadion Leśny - rezerwat „Biesak" - Białogon - ul.

Krakowska - góra Dalnia - rezerwat „Śluchowice" - rezerwat „Sufraganiec" - Świnia Góra -
Bukówka - stok narciarski na górze Telegraf - ul. Obrzeźna (pętla autobusowa). Długość trasy:

45 km.

Trasy rowerowe

Przez miasto przebiega ścieżka rowerowa, która łączy północną część miasta z terenami

rekreacyjnymi parku miejskiego i Stadionem Leśnym; długość ścieżki wynosi 8 km. Ta
malownicza trasa, przebiegająca w dużej mierze przez tereny leśne, jest jedną z najbardziej

popularnych tras przejażdżek rowerowych kielczan.

Na terenie parku przy stadionie zostały wytyczone także dwa inne szlaki rowerowe: czerwony

- o długości 3,5 km, oraz niebieski - o długości 11,5 km. Obie trasy są dość trudne i
przeznaczone przede wszystkim dla miłośników kolarstwa górskiego. Początek i koniec

szlaków znajdują się u podnóża góry Pierścienica (367 m n.p.m.), z której rozpościera się
piękna panorama na Kielce oraz Góry Świętokrzyskie.

Dwie następne trasy poprowadzono w okolicach góry Telegraf. Pierwsza z nich, niebieska,

ma długość 4,5 km, druga - czerwona - 5,5 km. Są to szlaki krótkie, ale charakteryzujące się
stromymi wjazdami i zjazdami. Na terenach wokół góry Telegraf oraz Stadionu Leśnego

organizowane są maratony i wyścigi kolarstwa górskiego.
Trasy narciarskie

Miłośnicy sportów zimowych mają możliwość szusowania na dwóch stokach narciarskich.

Wyciąg na górze Telegraf

(ul. Narciarska 6; tel.: +48 41 3687426,

http://www.rekreacja.kielce.pl

) posiada dwie trasy zjazdowe: krótszą, przeznaczoną dla

początkujących, oraz dłuższą o długości 500 m i różnicy wysokości 100 m. Stok jest sztucznie
naśnieżany i oświetlony, w okolicy znajduje się karczma.

Wyciąg narciarski na górze Pierścienica

(ul. Kusocińskiego, Stadion Leśny; tel.: +48 41

3687426,

http://www.rekreacja.kielce.pl

) to stok o łagodnym nachyleniu. Trasa zjazdowa ma

długość 500 m, a różnica wysokości wynosi 59 m. Stok sztucznie naśnieżany i oświetlony.

Okolice Stadionu Leśnego posiadają także świetne warunki do uprawiania narciarstwa
biegowego.

Po regionie oprowadza: Agnieszka

Pabis

Obiekty dodane przez użytkowników:

Bankomat Pekao S.A.

Aleja Tysiąclecia Państwa Polskiego 7. Politechnika Świętokrzyska, 24 h, bank:

Pekao S.A.

dodał:

romszklarz

Bankomat BGś S.A.

BGś S.A.Kielce ul. Hipoteczna 3, czynny 24h.

dodał:

romszklarz

Bankomat PKO BP

Kielce, Kryształowa 4, Spółdzielnia Mieszkaniowa "PODKARCZÓWKA". Oddział
PKO Banku Polskiego 24h.

dodał:

romszklarz

Hotel Bristol

Gmach Hotelu Bristol stoi naprzeciw Teatru im. S.śeromskiego. Hotel Bristol jest
najstarszym z funkcjonujących kieleckich hoteli. Powstał na początku XX w. z

inicjatywy R. Piwowarskiego. W środku hotelu zobaczyć można m.in. salę
restauracyjną z końca XIX w., ze ścianami podzielonymi pilastrami w stylu

japońskim.

dodał:

dorbo

Restauracja Sphinx

Restauracja "Sphinx" położona przy Plantach nad rzeką Silnicą. W swojej ofercie ma
bogaty wybór dań na każdą okazję.

dodał:

dorbo

Bankomat

Oddział Banku BPH.

ce
Odwiedzając Kielce, warto zaplanować wycieczkę na górę Karczówkę, na której znajduje się

XVII-wieczny zespół klasztorny. Można tu dotrzeć pieszo z centrum miasta; do klasztoru
prowadzi trasa, której wyznacznikami są stacje drogi krzyżowej (pierwsza z nich znajduje się
przy pl. Panny Marii).

Klasztor

na

górze

Karczówka

został wybudowany w 1. poł. XVII

w. z polecenia biskupa krakowskiego, Marcina Szyszkowskiego, jako podziękowanie za

uchronienie miasta od szalejącej w tym czasie na ziemiach polskich zarazy. W XVIII w. do
świątyni dostawiono zabudowania gospodarcze z basztami w narożach oraz reprezentacyjne

schody prowadzące do przedsionka. Sam kościół jest świątynią jednonawową, warto tu
zwrócić uwagę na wczesnobarokowy ołtarz główny, wykonany z marmuru kieleckiego.

Zarówno ołtarze boczne, jak i zabudowę chóru wykonano z drewna. Istnieje możliwość
wejścia na wieżę kościelną (informacje na ten temat można uzyskać na miejscu).

U podnóża Karczówki początek mają szlaki turystyczne: pieszy czerwony (o długości 18,5
km), który prowadzi przez pasma: Zgórskie, Bolechowickie i Zelejowskie do Chęcin, oraz

czerwony szlak rowerowy (o długości 21,5 km), prowadzący do Podzamcza Piekoszowskiego.

Szlak pieszy z Karczówki prowadzi na górę Brusznia, na której szczycie znajduje się krzyż,
upamiętniający powstańców styczniowych. Trasa biegnie dalej do Białogonu. Początki tej

przemysłowej dzielnicy Kielc sięgają XVII w., kiedy wzniesiono tu hutę ołowiu i miedzi. Zakład
- po licznych zmianach - działa do dnia dzisiejszego i specjalizuje się w produkcji pomp.

Ciekawym zabytkiem Białogonu jest piękna, drewniana świątynia z dzwonnicą, wzorowana
na budownictwie podhalańskim, powstała w latach 1917-18. Szlak prowadzi dalej przez

Pasmo Zgórskie z jego najwyższym wzniesieniem - górą Patrol (388 m n.p.m.). Największą
atrakcją tej trasy jest przepiękna krasowa

jaskinia „Raj"

(rezerwacja wejść tel.:

[phone], 3150572, e-mail:

[e-mail],

http://www.jaskiniaraj.pl

,

czynna 15 I-15 XI wt.-nd. 10.00-17.00), powstała wskutek chemicznego i mechanicznego
działania wód podziemnych na skały wapienne. W jaskini udostępniono dla zwiedzających

trasę turystyczną o długości 150 m, przebiegającą przez sale o bardzo różnorodnej szacie
naciekowej. Zwiedzanie jaskini jest możliwe tylko z przewodnikiem, czas zwiedzania wynosi

ok. 40 minut. Ze względu na dużą liczbę turystów należy dokonywać rezerwacji biletów
(szczególnie dla grup).

Dalej trasa szlaku prowadzi na grzbiet

Góry Zelejowej

(372 m n.p.m.), która od 1954 r. stanowi rezerwat przyrody

nieożywionej. Szczególną ochroną objęta jest skalna grań o długości 0,5 km, zbudowana z

wapieni dewońskich. Na terenie rezerwatu podziwiać możemy ciekawe przykłady
współczesnego krasu powierzchniowego. Odsłonięte stoki góry porasta wiele gatunków

roślin (m.in. rojnik pospolity, rozchodnik, krzewy dzikiej róży, berberysu i jałowca, irga
zwyczajna, wisienka stepowa), las sosnowo-bukowy oraz liczne gatunki mchów i paproci. Z

Góry Zelejowej za znakami szlaku czerwonego dochodzimy do miasteczka Chęciny. Stąd do
Kielc możemy wrócić autobusem miejskim nr 31 lub jednym z prywatnych busów. Przystanek

autobusowy znajduje się przy placu Partyzantów.

Bodzentyn

Jedną z najciekawszych miejscowości regionu świętokrzyskiego jest Bodzentyn - niewielka

miejscowość położona nad rzeką Psarką. Od strony południowej nad miasteczkiem wznosi się
Góra Miejska - główny szczyt Pasma Klonowskiego.

Historia

W miejscu, gdzie obecnie znajduje się Bodzentyn, niegdyś istniała wieś Tarczek, pełniąca

funkcję rezydencji biskupów krakowskich. Wieś uległa zniszczeniu podczas wojny w 1244 r. i
dopiero 100 lat później biskup Jan Bodzanta założył na tym miejscu miasto, które nazwał od

swojego imienia Bodzentynem. Jego następca - biskup Florian z Mokrska - w 1365 r.
wybudował w Bodzentynie zamek i otoczył miasto murami obronnymi. Nadane miejscowości

w następnych wiekach królewskie przywileje znacząco wpłynęły na jej rozwój, zwiększając
liczbę dni jarmarkowych do sześciu w roku i tym samym umożliwiając rozkwit handlu i wzrost

liczby ludności. Ważny etap rozwoju miasta przypada na XVI i XVII w., kiedy zostało ono
mocno rozbudowane - w tym czasie powstał drugi rynek oraz wodociąg, a w 1670 r.

wybudowano ratusz z wieżą zegarową (spalony w 1829 r.). Po okresie wojen ze Szwedami i
licznych klęskach żywiołowych liczba mieszkańców miejscowości spadła, niemniej jednak

Bodzentyn nadal stanowił jeden z ważniejszych ośrodków miejskich ziemi kieleckiej. Miasto
odegrało bardzo ważną rolę podczas powstania styczniowego. W roku 1870 r. Bodzentyn

utracił prawa miejskie, a w 1917 r. rozległy pożar zniszczył większą część zabudowy. W czasie
II wojny światowej w mieście utworzono getto dla śydów, których większość zgładzono

potem w obozie w Treblince. W 1994 r. Bodzentyn odzyskał prawa miejskie. Obecnie swoją
siedzibę ma w nim dyrekcja Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Warto zobaczyć

Najważniejszym zabytkiem Bodzentyna jest

kościół pw. NMP i św. Stanisława

- gotycka kolegiata powstała w latach 1450-52. We

wnętrzu świątyni warto zwrócić szczególną uwagę na XV-wieczne, ostrołukowe portale
wykonane z szarego piaskowca oraz tablicę erekcyjną z 1452 r., wmurowaną na wprost

wejścia. Tablica przedstawia postać siedzącej na tronie Matki Boskiej z Dzieciątkiem i
klęczącym u Jej stóp fundatorem kościoła, biskupem Zbigniewem Oleśnickim. Pod tablicą -

barokowa pieta, czyli rzeźba Matki Boskiej Bolejącej. W kruchcie znajduje się również
granitowa, gotycka chrzcielnica. Ołtarz główny kościoła, przedstawiający scenę

Ukrzyżowania, ufundowany został przez biskupa Samuela Maciejowskiego w latach 1545-46.
Ołtarz początkowo umieszczono w Katedrze Wawelskiej, w 1647 r. z inicjatywy biskupa

Piotra Gembickiego przeniesiono go do katedry kieleckiej, a następnie w 1728 r. przekazano
na własność świątyni w Bodzentynie. W nawie północnej znajduje się - uważany za jeden z

najcenniejszych zabytków okresu przejściowego pomiędzy gotykiem a renesansem - tryptyk
bodzentyński, wykonany w warsztacie Marcina Czarnego (zięcia Wita Stwosza)

prawdopodobnie w roku 1508 lub 1515. Tryptyk przedstawia scenę zaśnięcia NMP oraz
postać klęczącego fundatora - biskupa Jana Konarskiego. Skrzydła tryptyku przedstawiają

sceny z życia patronów świątyni. Obok kościoła widzimy wolnostojącą, dwukondygnacyjną,
barokową dzwonnicę, przebudowaną do stanu dzisiejszego w XIX w.

Kolejną atrakcją miejscowości są ruiny

Zamku Biskupów Krakowskich

. Teren budowli jest ogrodzony, a dogodne dojście do niej

prowadzi wzdłuż zachodniej strony rynku, skąd należy skręcić w prawo. Obiekt ten znajduje
się na trasie rowerowego Szlaku Architektury Obronnej.

Budowla została wzniesiona w 2. poł. XIV w. na wysokim brzegu Psarki przez biskupa Floriana
z Mokrska, a następnie trzykrotnie przebudowana (na początku i pod koniec XVI w. oraz na

początku wieku XVII). Budowla powstała na planie podkowy i posiadała trzy skrzydła,
otaczające czworoboczny dziedziniec, zamknięty nieistniejącym już murem. Do dziś w

najlepszym stanie zachowała się część trójkondygnacyjnego skrzydła południowego wraz z
bramą wjazdową prowadzącą na dziedziniec. Działaniu czasu oparł się również portal

wejściowy z 1. poł. XVII w., wykonany z czerwonego piaskowca i obłożony wykładziną z
kamienia ciosanego. Zamek posiada szereg okien w późnorenesansowych, profilowanych

kamiennych obramieniach. Od strony południowej zobaczyć możemy resztki umocnień

bramy i wjazdu.

Opuszczając teren zamku, kierujemy się w stronę Rynku Dolnego, a następnie, idąc ulicą

Opatowską, po prawej stronie mijamy

ruiny

gotyckiego

kościoła

św.

Ducha

, który w XVI w. pełnił rolę kościoła szpitalnego.

Na tej ulicy zobaczyć możemy także zabytkową

zagrodę Czernikiewiczów

, w której wnętrzu znajduje się oddział Muzeum Wsi Kieleckiej

(ul. 3 Maja 13; czynna IV-XVII wt.-nd. 9.00-17.00, IX-III wt.-nd. 9.00-15; bilety: normalny 1 zł,

ulgowy 2 zł). Budynek stanowi przykład dawnej architektury małych miasteczek rolniczych
ziemi kieleckiej. Najstarsze elementy zagrody pochodzą z 1809 r., część
zabudowań mieszkalnych powstała w latach 1870 i 1920. Dla zwiedzających udostępniony
jest segment mieszkalny z zabudowaniami gospodarczymi oraz wozownia. We wnętrzach

zagrody zorganizowano ekspozycję dawnych sprzętów gospodarczych.

Warto również odwiedzić zlokalizowany tuż za miastem, na stoku wzgórza, dawny

cmentarz żydowski

(kirkut), na którym zachowało się ok. 55 macew z lat 1870-1934.

Informacje praktyczne

Informacja turystyczna

Bodzentyn nie posiada punktu informacji turystycznej. W celu uzyskania informacji można
kontaktować się z Regionalnym Centrum Informacji Turystycznej w Kielcach (patrz dane

teleadresowe w sekcji „Kielce").

Dojazd

Bodzentyn jest położony na skrzyżowaniu dróg wojewódzkich nr 752 i 751. Z Kielc najlepiej
dojechać do niego, kierując się znakami na Starachowice. Można również skorzystać z

autobusów PKS, kursujących na trasie Kielce - Starachowice, oraz z prywatnych busów (patrz

dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").

Noclegi

Powiatowe

Szkolne

Schronisko

Młodzieżowe

w Chęcinach, Filia nr 1 w Bodzentynie, ul.

Wolności 1a; tel.: [phone], tel./faks: [phone],

http://www.ssm.strefa.pl/bo

.

Oferuje noclegi w jedynkach-czwórkach oraz w salach zbiorowych. Ceny od 12 do 23 zł.

Gospodarstwa agroturystyczne:

„

Marysieńka"

, ul. Ogrodowa 20; tel.: [phone];

„

Pod Świerkami"

, ul. Ogrodowa 9; tel.: [phone];

„U Kazia", ul. Szermentowskiego 14; tel.: [phone];

„Zielona Dolina", ul. śeromskiego 22; tel.: [phone]. Cena noclegu w gospodarstwie
wynosi od 25 do 60 zł.

Gastronomia

Restauracja „Bernasiówka"

, pl. świrki 1, tel.: [phone]. Kuchnia polska. Ceny od

15 do 25 zł.

Informator

Imprezy cykliczne

Dni Bodzentyna - organizowane przez Urząd Miasta i Gminy w lipcu;

http://www.dnibodzentyna.za.pl.

Święta Katarzyna

Ta wieś o bogatej przeszłości, położona u stóp Łysicy, jest idealnym miejscem wypoczynku
dla chcących oderwać się od zgiełku dnia codzienne

Historia

Powstanie miejscowości wiąże się z rycerzem króla Jagiełły - Wacławkiem, który po trudach

bitew z Tatarami postanowił osiąść w okolicy i prowadzić życie pustelnika. Wybudował więc
kościół, który Stolica Apostolska niedługo potem obdarzyła prawem udzielania odpustów w

dniu św. Katarzyny. Z czasem imieniem tej świętej zaczęto nazywać całą osadę. Centrum
miejscowości stanowił rozbudowany pod koniec XV w. klasztor, do którego w 1480 r. biskup

krakowski, Jan z Rzeszowa, sprowadził bernardynów. Już w czasach nowożytnych, w 1910 r.
w Świętej Katarzynie powstało pierwsze w Górach Świętokrzyskich schronisko turystyczne,

dając początek turystycznemu rozwojowi miejscowości. Podczas II wojny światowej we wsi w
budynkach klasztoru stacjonował pluton żandarmerii, znany z okrucieństwa i licznych

egzekucji na mieszkańcach najbliższych okolic. Tereny te były także miejscem licznych walk

oddziałów partyzanckich z Niemcami; śladem tych wydarzeń są mogiły na skraju puszczy.
Współcześnie Święta Katarzyna stanowi jeden z głównych świętokrzyskich ośrodków

turystycznych.

go. Stanowi doskonały punkt wypadowy dla miłośników pieszych wędrówek - na jej terenie

bierze swój początek lub krzyżuje się wiele szlaków turystyki pieszej, prowadzących do
ważnych miejsc regionu (m.in. na Łysicę, Święty Krzyż i do Bodzentyna). Dogodna

lokalizacja miejscowości i jej bogata infrastruktura turystyczna sprawiają, że Święta
Katarzyna jest chętnie odwiedzana przez turystów.

Informacje praktyczne

Informacja turystyczna

Święta Katarzyna nie posiada punktu informacji turystycznej. W celu uzyskania informacji
można kontaktować się z Regionalnym Centrum Informacji Turystycznej w Kielcach (patrz

dane teleadresowe w sekcji „Kielce").

Dojazd

Święta Katarzyna jest położona przy drodze wojewódzkiej nr 752. Można do niej dojechać

autobusami PKS kursującymi na trasie Kielce - Starachowice oraz prywatnymi busami (patrz
dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").
Noclegi

Ośrodek Wypoczynkowy „Baba Jaga"

, ul. Kielecka 18; tel.: [phone], e-mail:

[e-mail],

http://www.babajaga.hg.pl.

Od jedynek po czwórki od 30 do 120 zł.

Ośrodek Wypoczynkowy PTTK „Jodełka"

, ul. Kielecka 3; tel.: [phone], e-mail:

[e-mail],

http://www.hoteljodelka.pl.

Dwójki, trójki i czwórki od 140 do 240

zł.

Gospodarstwo Agroturystyczne „Cicha Przystań"

, ul. Kielecka 63; tel.: [phone],

http://www.swietakatarzyna.com.

20 miejsc w czwórkach. Ceny od 25 do 50 zł.

Gastronomia

Restauracja przy Ośrodku Wypoczynkowym „Baba Jaga"

, ul. Kielecka 18; tel.: +48 41

3112226. Kuchnia polska. Ceny od 12 do 25 zł.

Restauracja przy Ośrodku Wypoczynkowym PTTK „Jodełka"

,

ul. Kielecka 3; tel.:

[phone]. Kuchnia polska. Ceny od 10 do 20 zł.

Informator

Imprezy cykliczne

Ogólnopolski Majowy Rajd Świętokrzyski - odbywa się na terenie Gór Świętokrzyskich, z
metą w Świętej Katarzynie; kwiecień/maj.

Muzeum Minerałów i Skamieniałości, ul. Kielecka 20; tel.: +48 41 3112116, e-mail:

[e-mail],

http://www.swkatarzyna-muzeum.pl

; bilety: normalny 4 zł,

ulgowy 3 zł, bilety grupowe (do 15 osób): normalny 3,5 zł, ulgowy 3 zł.

Warto zobaczyć

Atrakcją miejscowości jest pobernardyński zespół klasztorny z

kościołem św. Katarzyny

,

pochodzący z lat 1476-78. Podczas rozległego pożaru w 1534 r. zabudowania spłonęły, z

pożogi ocalała jednak cudowna drewniana figurka patronki świątyni. W 1815 r. klasztor
zamieszkały przybyłe z Drzewicy siostry bernardynki. W 1847 r. nastąpił kolejny pożar, który

zniszczył niemal doszczętnie zabudowania klasztorne i kościelne, w tym także wspomnianą
figurę św. Katarzyny. Odbudowa świątyni trwała do 1871 r.; w tym czasie ufundowano

również nową figurę patronki, która do dziś znajduje się we wnętrzu kościoła.

Obecny wygląd budowli jest pochodną jego tragicznej historii - w wyniku pożarów i
zniszczeń wojennych świątynia zatraciła swój pierwotny wygląd, a jej wnętrze posiada
współczesny wystrój. W ołtarzu głównym znajduje się krzyż z 1984 r., stanowiący replikę
krzyża z Asyżu. W obrębie krużganków warto zwrócić uwagę na charakterystyczne drzwi,

zamykane za pomocą drewnianej belki, tzw. kłody. Krużganki pochodzą z XVII w. i stanowią
jedyną zabytkową część zabudowań klasztornych.

Po opuszczeniu klasztoru wzdłuż jego ogrodzenia można dojść do skraju Świętokrzyskiego
Parku Narodowego. Idąc za znakami czerwonymi, po ok. 100 m docieramy do źródełka oraz

kapliczki św. Franciszka. Krystalicznie czystej wodzie wypływającej ze źródełka przypisuje się
właściwości lecznicze, szczególnie pomocne w chorobach oczu. W miejscu, gdzie obecnie

znajduje się drewniana kapliczka, istniała w XVII w. kaplica murowana, do której licznie
przybywali pielgrzymi z bliższych i dalszych stron. Także i dziś źródełko cieszy się dużym

zainteresowaniem pielgrzymów i turystów. Specjalnie dla nich zagospodarowano to miejsce
- wybudowano ławeczki i wiaty, stąd poprowadzono szlak na najwyższy szczyt Gór

Świętokrzyskich, Łysicę. Kapliczka stanowi częsty cel niedzielnych spacerów okolicznych
mieszkańców.

Legenda o źródełku św. Franciszka

Dawno, dawno temu na Łysicy stał ogromny zamek, w którym mieszkały dwie siostry: starsza
- ciemnowłosa i energiczna, oraz młodsza - jasnowłosa, o spokojnym usposobieniu. Pewnego

dnia do zamku zawitał rycerz, szukający schronienia. Siostry chętnie przyjęły przybysza, a ten,
zadowolony z gościny i urzeczony urodą gospodyń, przedłużał swój pobyt w ich domostwie.

Mijały tygodnie i obie siostry zaczęły rywalizować między sobą o względy rycerza. W tych

rozgrywkach wygrała starsza, niemniej jednak, niepewna uczuć ukochanego, postanowiła
pozbyć się siostry-rywalki. Namówiła więc wybranka, aby ten zrzucił dziewczynę w przepaść.

Plan się jednak nie powiódł, gdyż w dniu planowanego zabójstwa Jasnowłosa wczesnym
rankiem wybrała się do lasu i kochankowie nie zastali jej w komnacie. Zazdrosna siostra

postanowiła zatem przygotować zatrutą miksturę i podać rywalce, kiedy ta wróci do zamku.
Nieświadoma czyhającego na nią niebezpieczeństwa młodsza z dziewcząt wracała z lasu, gdy

dostrzegła nagle ciemniejące niebo i potężną błyskawicę, roztrzaskującą gród na kawałki.
Zrozpaczona, na próżno poszukiwała ciał siostry i rycerza - po zamku i jego mieszkańcach

zostały tylko potężne głazy. Łzy rozpaczy jasnowłosej siostry były tak obfite, że do dnia
dzisiejszego zasilają źródełko św. Franciszka, które otrzymało magiczną moc leczenia chorób

oczu.

Idąc ku centrum miejscowości, tuż przy drodze wojewódzkiej nr 752 zobaczyć możemy

murowaną kapliczkę. Została ona wzniesiona na przełomie XVIII i XIX w. w miejscu, w którym
według tradycji znajdowały się niegdyś domki pustelników - eremy. W jej wnętrzu do dziś

widoczne są złożone na ścianie 2 XVIII 1882 r. podpisy Stefana śeromskiego i Stefana
Stróżeckiego, wracających tego dnia z wycieczki na Łysicę. Tuż obok kapliczki znajdują się

dwie mogiły: powstańca z 1863 r. oraz partyzanta z 1943 r.

Nowa Słupia

Kolejną bardzo ważną miejscowością na turystycznej mapie regionu jest Nowa Słupia, leżąca

u podnóża drugiego co do wysokości szczytu Gór Świętokrzyskich - Łyśca, zwanego również
Świętym Krzyżem lub Łysą Górą (595 m n.p.m.). Lokalizacja u podnóża góry Łysiec, na którą

od XIV w. licznie podążali pielgrzymi, pragnący dotrzeć do znajdującego się tam sanktuarium,
sprawiła, że miejscowość rozwinęła się, pełniąc funkcję przystanku dla pielgrzymów. O

istniejących tu z dawien dawna tradycjach pątniczych przypomina tajemnicza kamienna
postać pielgrzyma, która znajduje się tuż przy wejściu na prowadzący na Łysiec szlak

niebieski.

Świętokrzyski Pielgrzym

Postać Pielgrzyma Świętokrzyskiego to kamienna figura przedstawiająca klęczącego

mężczyznę ze złożonymi do modlitwy rękami. Z postacią pielgrzyma wiąże się legenda,
utrzymująca, iż jest to jeden z pątników podążających do Sanktuarium Świętego Krzyża. Ów

mężczyzna przechwalał się, iż po wejściu na szczyt góry trafi prosto do nieba. Za grzech
pychy został zamieniony w kamień. Podobno każdego roku figura przemieszcza się o jedno

ziarnko piasku do przodu w kierunku szczytu. W momencie, kiedy dotrze do sanktuarium,
nastąpi koniec świata.

Historia

W początkowych wiekach swego istnienia wieś należała na benedyktynów, osiadłych w

klasztorze na szczycie góry. Pierwsze wzmianki o Słupi (późniejszej Starej Słupi) pojawiają się

w dokumentach już w 1269 r., Nowa Słupia natomiast powstała za sprawą benedyktynów w

roku 1351 w nieco dogodniejszym miejscu. Nazwa miejscowości może wiązać się ze znakami-
słupami, ułatwiającymi pielgrzymom dojście na Święty Krzyż. Osada od początku swego

istnienia aż do XIX w. rozwijała się jako miejsce obsługi zmierzających do sanktuarium
pątników. Po kasacie zakonu benedyktynów w 1819 r. Nowa Słupia podupadła, a po

powstaniu styczniowym na jakiś czas utraciła prawa miejskie. Obecnie znów stanowi jeden z
najważniejszych punktów na turystycznej mapie ziemi świętokrzyskiej.

Warto zobaczyć

Odwiedzając Nową Słupię, warto zwiedzić

kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca

. Wybudowano go w 1678 r., a w XX w. został

rozbudowany o nawy boczne i zakrystię. Teren otaczający świątynię znaczy obszar dawnego

cmentarza. Do wnętrza świątyni prowadzi portal ozdobiony godłem benedyktynów; w
niszach nad portalem umieszczono figurki św. Wawrzyńca oraz św.św. Benedykta i

Scholastyki. W kruchcie kościoła znajdują się pamiątkowe tablice poświęcone oficerom AK,
mjr. Janowi Piwnikowi (pseudonim Ponury) oraz Stefanowi Rychterowi (pseudonim Tumry),

wywodzącym się z tych terenów. We wnętrzu świątyni należy zwrócić uwagę na kolebkowe
sklepienie z lunetami, ozdobione późnorenesansową sztukaterią. W ołtarzu głównym,

wykonanym z czarnego marmuru, znajduje się cenny krucyfiks. W ołtarzach bocznych,
pochodzących z XVII i XVIII w., widnieją obrazy Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz św. Anny

Samotrzeciej. Tuz obok świątyni mieści się symboliczny grób wspomnianego już wcześniej
mjr. Rychtera oraz pomnik poświęcony powstańcom styczniowym, poległym w bitwie pod

Skałką.

Przy ul. Świętokrzyskiej, na skarpie, znajduje się tzw. "Opatówka" - XVII-wieczny budynek

plebanii nieistniejącego już kościoła pw. św. Michała. Obecnie swoją siedzibę ma tu Koło
Przyjaciół Nowej Słupi. U podnóża Łyśca znajduje się budynek

Muzeum Starożytnego Hutnictwa im. Mieczysława Radwana

(ul Świętokrzyska 59; tel.:

[phone]; czynne wt.-nd. 9.00-16.00; bilety: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł), w którym

obejrzeć można fragmenty dawnych pieców hutniczych oraz poznać historię
świętokrzyskiego hutnictwa.

Nowa Słupia stanowi bardzo dobry punkt wypadowy na szlaki turystyczne Gór
Świętokrzyskich. Mają tu swój początek dwa szlaki piesze: czarny, prowadzący przez Górę

Chełmową na najwyższy szczyt Pasma Jeleniowskiego - Szczytniak (łączna długość 16 km),

oraz zielony do wsi Łagów (15 km). Miejscowość znajduje się również na trasie szlaku

niebieskiego ze wsi Pętkowice na Święty Krzyż (łączna długość 80 km).

Informacje praktyczne

Informacja turystyczna

Informacje na temat regionu można uzyskać w

Regionalnym Punkt Informacji

Turystycznej w Nowej Słupi

, ul. Świętokrzyska 18; tel.: +48 41 3177626, 3177013,

http://www.nowaslupia.pl.

Dojazd

Do Nowej Słupi można do niej dojechać autobusami PKS oraz prywatnymi busami (patrz
dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").

Noclegi

Szkolne

Schronisko

Młodzieżowe

PTSM

„Pod

Pielgrzymem"

, Nowa Słupia, ul.

Świętokrzyska 61; tel.: [phone],

http://www.ptsm.kielce.schroniska.html

.

Czynne IV-XII; dwójki, czwórki i sale zbiorowe. Do dyspozycji gości w pełni wyposażona

kuchnia. Od 15 do 25 zł.

Kemping „Pod Skałką"

, Nowa Słupia, ul. Świętokrzyska 57/59; tel.: [phone], e-

mail:

[e-mail],

http://www.podskalka.com

. Miejsca w 12 domkach

kempingowych; ok. 25 zł/os.
Gastronomia

Restauracja „U Jana"

, Sosnówka (przy trasie na Starachowice); tel.: [phone].

Kuchnia polska. Ceny od 10 do 28 zł.

„Jadłodajnia Benedyktynów"

, Święty Krzyż; tel.: [phone], czynna w sezonie

letnim: pn.-pt. 9.00-18.00, nd. i święta 12.15-18.00, poza sezonem na życzenie turystów.
Dania domowe w cenie ok. 12 zł.

Bar „U Marka"

, Sosnówka 5, tel.: [phone]. Kuchnia domowa. Ceny od 6 do 25 zł.

Kawiarnia „Nina"

, Nowa Słupia, ul. Rynek 2; tel.: [phone]. Dania barowe. Ceny od

4 do 15 zł.

Restauracja „Pod Skałką"

, Nowa Słupia, ul. Świętokrzyska 57; tel.: [phone].

Kuchnia regionalne, dania na bazie zdrowej żywności. Ceny od 8 do 25 zł.

Informator

Imprezy cykliczne

Najważniejsza imprezą w Nowej Słupi jest organizowany od 1967 r. piknik archeologiczny

„Dymarki Świętokrzyskie". Jego główną atrakcję stanowi pokaz procesu wytopu żelaza w

piecach ziemnych - dymarkach, w ten sam sposób, w jaki odbywało się to ponad 2 tys. lat
temu. Imprezie towarzyszą m.in.: pokazy walk rycerskich i rzemiosł dawnych, warsztaty

wikliniarskie i ceramiczne oraz koncerty. Więcej informacji można zdobyć na stronie

http://www.dymarki.pl.

Impreza odbywa się w sierpniu.

Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego im. Mieczysława Radwana, ul.
Świętokrzyska 59; tel.: [phone]; czynne wt.-nd. 9.00-16.00; bilety: normalny 5 zł,

ulgowy 2,5 zł.

Okolice

Przez Nową Słupię przebiegają również szlaki rowerowe: czerwony, prowadzący z Cedzyny

do Opatowa, tematyczny długodystansowy czarny Szlak Architektury Obronnej oraz żółty
szlak pielgrzymkowo-religijny „Miejsca Mocy".

Nowa Słupia stanowi dogodny punkt wypadowy na Święty Krzyż (

Klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej

, Święty Krzyż 1; tel.: [phone],

3178278, e-mail:

[e-mail],

http://www.swietykrzyz.pl

). Wejście na szczyt góry

prowadzi tą samą ścieżką, którą niegdyś pokonywali pielgrzymi podążający do relikwii
Krzyża Świętego. Jednym z pątników był sam król Władysław Jagiełło, na którego część drogę

tę nazwano „Drogą Królewską".

Data przybycia benedyktynów na górę oraz powstania kościoła i klasztoru nie jest dokładnie

znana. Według zapisów Jana Długosza fundatorem kościoła był król Bolesław Chrobry, a data
powstania opactwa to 1006 r.; współcześni historycy twierdzą, że założono je na początku XII

w. z inicjatywy księcia Bolesława Krzywoustego. To na jego zaproszenie na Święty Krzyż
przybyli zakonnicy z Węgier, przywożąc ze sobą relikwie Krzyża Świętego, które należały

kiedyś do węgierskiego następny tronu, św. Emeryka.

Legenda o świętym Emeryku

Królewicz węgierski Emeryk przybył do Polski na zaproszenia króla Bolesława Chrobrego.

Podczas polowania, goniąc za ogromnym jeleniem, odłączył się od swej drużyny. W
momencie, kiedy miał już wypuścić strzałę z łuku, zauważył pomiędzy rogami zwierzęcia

spowity w blasku benedyktyński krzyż. Wtedy ukazał mu się Anioł, który nakazał pozostawić
w klasztorze na pobliskiej Łysej Górze relikwie Krzyża Świętego, które Emeryk nosił na piersi.

Odtąd klasztor zaczęto nazywać Świętokrzyskim, a Łysiec otrzymał nazwę góry Święty Krzyż.
Następnie nazwa przeniosła się na cały okoliczny wypiętrzony teren - Góry Świętokrzyskie, w

później także na cały region. Symbolem tych ziem stał się jeleń z podwójnym krzyżem w
rogach.

Książę Bolesław Krzywousty wzniósł w tym miejscu prawdopodobnie jednonawowy kościół w

stylu romańskim; jego pozostałości (w postaci fragmentu muru) możemy zobaczyć w
południowej ścianie krużganków klasztoru. Zabudowania klasztorne uległy zniszczeniu przez

Tatarów podczas najazdu w 1259 r. oraz w 1370 r. - przez Litwinów.

Uzyskane w XIV w. relikwie Krzyża Świętego przyczyniły się do powstania w klasztorze

ośrodka pielgrzymkowego i w znacznym stopniu wpłynęły na dalsze losy opactwa. W okresie
pomiędzy 1351 a 1361 r. zmieniono patronat kościoła - z dotychczasowej Świętej Trójcy na

Święty Krzyż. Największy rozkwit opactwa przypada na okres panowania Władysława
Jagiełły: kościół został ozdobiony bizantyńską polichromią, wzbogacił się o drogocenne

organy i sprzęt liturgiczny. W czasie dwóch pożarów w latach 1447 oraz 1459 zabudowania
klasztorne uległy poważnemu zniszczeniu. Przy finansowym wsparciu ze strony króla

Kazimierza Jagiellończyka oraz kardynała Zbigniewa Oleśnickiego kościół został
wyremontowany i rozbudowany, tak aby mógł pomieścić coraz liczniej przybywających

pielgrzymów. W tym okresie powstały również zakrystia, pomieszczenia mieszkalne oraz
krużganki. W 1491 r. klasztor powiększył się o skrzydło północne, w którym mieściły się

szpital oraz apteka. Od tego czasu produkcja lekarstw i lecznictwo stały się specjalnością
świętokrzyskich benedyktynów.

Po zniszczeniach dokonanych przez Tatarów w XVI w. budynki klasztorne odnowiono za

rządów opata Sierakowskiego. W tym czasie kościół zyskał barokowy wystrój, dobudowano
dwie wieże, a Mikołaj Oleśnicki, wojewoda lubuski, dokonał przebudowy gotyckiego

kapitularza na barokową kaplicę grobową. Pod koniec XVII w. przystąpiono do rozbudowania
pomieszczeń klasztornych - powstało wtedy zachodnie skrzydło opactwa, w
którym obecnie mieści się wystawa przyrodnicza Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Barokowy kościół oraz część zabudowań klasztornych uległy ponownemu zniszczeniu

podczas pożaru w 1777 r., świątynię szybko jednak odbudowano, nadając jej styl barokowo-
klasycystyczny. W 1819 r. dekretem cara Aleksandra I nastąpiła kasata zakonu. W latach

1849-62 w opactwie mieścił się zakład księży demerytów (skazanych przez władzę duchowną
za wykroczenia przeciw swojemu powołaniu), a w czasie powstania styczniowego

stacjonowały tu wojska gen. Mariana Langiewicza. Od 1884 r. do wybuchu II wojny światowej
budynki klasztorne pełniły funkcję carskiego więzienia. W latach 1941-42 utworzono tu obóz

jeńców radzieckich, w którym zginęło ok. 6 tys. osób. Obecnie sanktuarium na Świętym
Krzyżu opiekują się Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej.

Zespół klasztorny składa się z kościoła oraz zabudowań klasztornych, tworzących czworobok
z krużgankami, otaczającymi wirydarz. Do wnętrza wchodzimy z dziedzińca przez furtę

umieszczoną w zachodnim skrzydle najstarszego czworoboku zabudowań. Przechodząc przez
krużganki, warto zwrócić szczególną uwagę na odrestaurowane po zniszczeniach wojennych

sklepienia krzyżowo-żebrowe, zdobione herbami. Przed wejściem do kościoła znajduje się
wykonany z czarnego marmuru nagrobek poświęcony zmarłym benedyktynom.

Jednonawowy kościół zbudowany jest na planie prostokąta. Posiada barokowe fasady i
klasycystyczne wnętrze. W ołtarzu głównym znajduje się obraz przedstawiający Trójcę

Świętą, a w jego wnękach - obrazy Franciszka Smuglewicza, nawiązujące tematyką do historii
klasztoru (wśród nich przestawiające życie św. Benedykta oraz legendę o św. Emeryku). W

kościelnej zakrystii można zobaczyć XVII-wieczną boazerię z szafkami na sprzęty liturgiczne,

warto również zwrócić uwagę na wykonany w 1620 r. marmurowy lawaterz (umywalkę dla
kapłanów). Z zakrystii wchodzimy do kaplicy Mikołaja Oleśnickiego. Na jej kopułowym

sklepieniu znajdują się kolorowe malowidła, przedstawiające wizerunki Jezusa Chrystusa,
Najświętszej Marii Panny, apostołów, św. Benedykta oraz jego siostry, św. Scholastyki. Ściany

boczne zdobią XVIII-wieczne malowidła Mateusza Reichana, przedstawiające historię Krzyża
Świętego. Tu właśnie, w tabernakulum umieszczonym w XVII-wiecznym ołtarzu,

przechowywane są relikwie Krzyża Świętego. Z kaplicy prowadzą schody do krypty grobowej,
w której spoczywają ciała m.in. członków rodziny Oleśnickich oraz księcia Jeremiego

Wiśniowieckiego. Z krużganków możemy przejść do

Muzeum Misyjnego

, gdzie urządzono ekspozycję przedstawiającą dzieje klasztoru.

Znajduje się tu także wystawa zbiorów przywiezionych przez misjonarzy z różnych zakątków

świata.

W zachodnim skrzydle klasztoru prezentowane są zbiory geologiczne, archeologiczne i

florystyczne, przedstawiające bogactwo przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego
(Muzeum Przyrodnicze ŚPN na Świętym Krzyżu, tel.: [phone]).

Za wznoszącą się wysoko wieżą przekaźnika RTV znajduje się platforma widokowa, z której

można zobaczyć odsłonięte rumowiska skalne zwane gołoborzami. Gołoborza powstały
wskutek mechanicznego procesu wietrzenia skał w okresie epoki lodowcowej. Choć

„gołoborze" oznacza „gołe od boru", czyli nieporośnięte roślinnością, w ostatnich latach
obserwuje się proces inwazji na świętokrzyskie gołoborza wybranych gatunków roślin, m.in.

porostów, mchów, jarzębiny i świerków.

Ślady wierzeń pogańskich

Gołoborza uważane są za miejsce niezwykłe, tajemnicze i unikatowe; ich powstanie

miejscowa ludność wiązała z istnieniem sił nadprzyrodzonych. Tutaj miały się odbywać zloty
czarownic - sabaty. Według innej z legend kamienie na gołoborzach są pozostałością po

istniejącym niegdyś w tym miejscu potężnym zamku. W okresie pogańskim górę Łysiec
obrano jako miejsce kultu trzech bóstw, związanych z siłami przyrody: Łady, Body i Leli (czyli:

Pogody, Poświstu i Świstu). Jednym ze śladów odbywających się w tym miejscu obrzędów
pogańskich stanowi kamienny wał o długości 1,5 kilometra, sięgający nawet do 2 metrów

wysokości, otaczający szczyt góry. Pełnił on rolę kręgu kultowego, w obrębie którego
dokonywano obrzędów religijnych. Można go podzielić na część wschodnią i zachodnią;

odcinek wschodni charakteryzuje się większą wysokością i dopracowaniem, natomiast część
zachodnia sprawia wrażenie nieskończonej: brakuje okładziny sporządzonej z drobnego

kamienia. Przyczyną tego stanu może być stopniowy zanik praktyk i wierzeń pogańskich.