i nstal acj e el ektroenergetyczne
i nstal acj e el ektroenergetyczne
modernizacja instalacji
elektrycznych w mieszkaniach
i budynkach mieszkalnych
część 3
mgr inż. Andrzej Boczkowski  Stowarzyszenie Elektryków Polskich
Jest to trzecia część artykułu mgr. inż. Andrzeja Boczkowskiego, poświęconego moder-
nizacji instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych. Tym razem autor skoncen-
trował się na instalacjach w pomieszczeniach, w których występuje zwiększone ryzyko
porażeniowe oraz na zagadnieniach dotyczących planowania mocy zapotrzebowanej
w mieszkaniach oraz budynkach mieszkalnych.
instalacje elektryczne
prądu przemiennego oraz odpo- różnicowoprądowe, wyłączniki niającego środka ochrony przed
w warunkach wiednio 60 V i 30 V prądu stałego, współpracujące z przekaz
nikami dotykiem bezpośrednim,
konieczności stosowania urzą- różnicowoprądowymi) o znamio-
zwiększonego zagrożenia kontroli stanu izolacji (doziemie-
dzeń ochronnych różnicowoprą- nowym prądzie różnicowym nie nia) w układach sieci IT.
porażeniem prądem
dowych (wyłączniki ochronne większym niż 30 mA jako uzupeł- We wszystkich przypadkach, gdy
elektrycznym
powinna być obniżona wartość na-
pięcia dotykowego dopuszczalnego
normie PN-IEC 60364 przyjęto
Wzasadę, że ogólne postanowie- długotrwale, powinien być również
nia normy dotyczą normalnych wa- skrócony maksymalny dopuszczalny
runków środowiskowych i rozwiązań czas samoczynnego wyłączenia zasi-
instalacji elektrycznych, natomiast lania. W przypadku zasilania napiÄ™-
w warunkach środowiskowych stwa- ciem nieprzekraczającym napięcia do-
rzających zwiększone zagrożenie wpro- tykowego dopuszczalnego długotrwa-
wadza się odpowiednie obostrzenia le (równoczesna ochrona przed doty-
i stosuje się specjalne rozwiązania in- kiem bezpośrednim i pośrednim) na-
stalacji elektrycznych. Określają je ar- leży stosować układy SELV, a w szcze-
kusze normy PN-IEC 60364 z grupy gólnie uzasadnionych przypadkach
700, które polegają na: układy PELV. Miejsca i pomieszczenia
stwarzające zwiększone zagrożenie
zakazie umieszczania urządzeń
elektrycznych w określonych oraz stosowane w nich środki ochro-
miejscach (strefach), ny i rozwiÄ…zania instalacji elektrycz-
zakazie stosowania niektórych nych przedstawione są poniżej.

środków ochrony, np. barier,
umieszczania poza zasięgiem pomieszczenia wyposażone
ręki, izolowania stanowiska, nie-
w wannÄ™ lub /i basen
uziemionych połączeń wyrów-
natryskowy
nawczych miejscowych,
W wyżej wymienionych pomiesz-
stosowaniu urządzeń o odpowied-
nich stopniach ochrony, czeniach wyróżnia się cztery strefy:
konieczności stosowania dodat- strefa 0 jest wnętrzem wanny lub
kowych (miejscowych) połączeń basenu natryskowego,
wyrównawczych,
strefa 1 jest ograniczona płaszczyzna-
mi: pionową  przebiegającą wzdłuż
konieczności obniżenia napięcia
dotykowego dopuszczalnego długo- zewnętrznej krawędzi obrzeża wan-
trwale w określonych warunkach
Rys. 1 Wymiary stref (rzut poziomy), wymagane w pomieszczeniach wyposażo- ny, basenu natryskowego lub w od-
nych w wannÄ™ lub basen natryskowy
otoczenia do wartości 25 V i 12 V ległości 0,6 m od prysznica w przy-
www. el ektro. i nfo. pl nr 1-2/ 2005
46
nia sprzętu, osprzętu, przewodów
i odbiorników:
wykonanie połączeń wyrów-

nawczych dodatkowych (miej-
scowych), Å‚Ä…czÄ…cych wszystkie
części przewodzące obce z so-
bÄ… oraz z przewodami ochron-
nymi. Dotyczy to takich części
przewodzÄ…cych obcych jak: me-
talowe wanny, baseny natrysko-
Rys. 3 Prefabrykowana kabina natry-
we, wszelkiego rodzaju rury, ba-
skowa
terie, krany, grzejniki wodne,
podgrzewacze wody, armatura, mi o znamionowym prądzie róż-
konstrukcje i zbrojenia budow- nicowym nie większym niż 30 mA
lane. Przykład wykonania połą- albo zasilać indywidualnie z trans-
czeń wyrównawczych dodatko- formatora separacyjnego lub na-
wych (miejscowych) w łazien- pięciem nieprzekraczającym na-
ce przedstawiony jest na rysun- pięcia dotykowego dopuszczalne-
ku 4 w pierwszej części artykułu go długotrwale (układ SELV).
  elektro.info 11 / 2004. W przy-
instalowanie przewodów wielo-
padku zastosowania w insta- żyłowych izolowanych, w powło-
lacjach wodociągowych zim- ce izolacyjnej lub przewodów jed-
nej i ciepłej wody oraz w insta- nożyłowych w rurach z materiału
lacjach ogrzewczych wodnych, izolacyjnego,
w miejsce rur metalowych, rur instalowanie puszek, rozgałęz
-

wykonanych z tworzyw sztucz- ników i odgałęz
ników oraz urzą-
Rys. 2 Wymiary stref (rzut pionowy), wymagane w pomieszczeniach wyposażo-
nych, połączeniami wyrównaw- dzeń rozdzielczych i sprzętu łą-
nych w wannÄ™ lub basen natryskowy
czymi należy objąć wszelkie- czeniowego poza strefami 0, 1 i 2,
padku braku basenu natryskowego, jącą w odległości 2,40 m na ze- go rodzaju elementy metalowe instalowanie w strefie 1 jedy-

oraz poziomą  przebiegającą na wy- wnątrz od płaszczyzny ogranicza- mogące mieć styczność z wodą nie elektrycznych podgrzewa-
sokości 2,25 m od poziomu podłogi, jącej strefę 2, oraz poziomą  prze- w tych rurach, jak na przykład czy wody, a w strefie 2 jedynie
opraw oświetleniowych o II kla-
strefa 2 jest ograniczona płaszczy- biegającą na wysokości 2,25 m od armaturę i grzejniki,
znami: pionową  przebiegającą poziomu podłogi. instalowanie gniazd wtyczko- sie ochronności oraz elektrycz-

w odległości 0,6 m na zewnątrz Na rysunkach 1 i 2 przedstawiono wych w strefie 3 lub w odległości nych podgrzewaczy wody,
od płaszczyzny ograniczającej wymiary wyżej wymienionych stref nie mniejszej niż 0,6 m od otwo- możliwość stosowania w strefie

strefę 1, oraz poziomą  przebie- w rzucie poziomym i pionowym. ru drzwiowego prefabrykowanej 0 napięcia o wartości nie więk-
gającą na wysokości 2,25 m od po- W pomieszczeniach tych obo- kabiny natryskowej, przedstawio- szej niż 12 V (układ SELV); z
ró-
ziomu podłogi, wiązują następujące podstawowe nej na rysunku 3. Gniazda te na- dło zasilania tego napięcia po-
strefa 3 jest ograniczona płasz- zasady w zakresie ochrony prze- leży zabezpieczać wyłącznikami winno być usytuowane poza tą
czyznami: pionową  przebiega- ciwporażeniowej oraz instalowa- ochronnymi różnicowoprądowy- strefą,
reklama
nr 1-2/ 2005 www. el ektro. i nfo. pl
47
 i nstal acj e el ektroenergetyczne
cyjnego. Zaleca się stosowanie urzą- waczami sauny (termostaty i wy- z zewnętrznej, centralnej sieci
dzeń o II klasie ochronności; jeżeli łączniki termiczne) i przewody na- ogrzewczej,
stosowane jest urządzenie o I kla- leżące do tych urządzeń. Wytrzy- 30 kVA dla mieszkań niemają-

sie ochronności, to powinno ono małość cieplna powinna być taka, cych zaopatrzenia w ciepłą wodę
mieć co najmniej uchwyt wykona- jaka jest wymagana w strefie 3. z zewnętrznej, centralnej sieci
ny z materiału izolacyjnego lub po- Strefy przedstawiono na rysunku 4. ogrzewczej.
kryty materiałem izolacyjnym, W pomieszczeniach tych obowią- Moc zapotrzebowana dla budyn-
lampy ręczne należy zasilać na- zują następujące podstawowe za- ku jednorodzinnego jest równa mocy
pięciem nieprzekraczającym na- sady ochrony przeciwporażeniowej określonej wyżej, za wyjątkiem sytu-
pięcia dotykowego dopuszczalne- oraz instalowania sprzętu, osprzę- acji, gdy:
go długotrwale (układ SELV), tu, przewodów i urządzeń elek-
właściciel lub inwestor budynku
urządzenia zainstalowane na trycznych: określił inne założenia dotyczące

stałe należy chronić przez za-
instalowanie wyłącznie na ze- mocy zapotrzebowanej;
Objaśnienia: b  skrzynka przyłączowa
stosowanie samoczynnego wy- wnątrz pomieszczeń aparatury nie-
budynek jednorodzinny jest wypo-
Rys. 4 Strefy występujące w pomiesz-
czeniach wyposażonych w ogrze-
łączenia zasilania, wraz z wy- wbudowanej w ogrzewacze sauny, sażony w dwie lub większą liczbę
wacze do sauny
konaniem połączeń wyrównaw- nieinstalowanie w pomieszcze- kuchni użytkowanych niezależnie

od siebie lub w dwie i więcej łazie-
możliwość zamontowania w pod- czych dodatkowych (miejsco- niach gniazd wtyczkowych,
łodze grzejników pod warun- wych) albo zasilać indywidual-
instalowanie przewodów wielo- nek wyposażonych w natryski lub
kiem pokrycia ich metalową siat- nie z transformatora separacyj- żyłowych izolowanych, w powło- wanny kąpielowe z elektrycznym
ką lub blachą, objętą połączenia- nego lub napięciem nieprzekra- ce izolacyjnej lub przewodów jed- podgrzewaniem wody; w przypad-
mi wyrównawczymi dodatkowy- czającym napięcia dotykowe- nożyłowych w rurach z materiału ku, gdy istnieją mieszkania prze-
mi (miejscowymi), go dopuszczalnego długotrwale izolacyjnego, znaczone do wynajmu zaleca się,
urządzenia, sprzęt i osprzęt po- (układ SELV), instalowane urządzenia elektrycz- aby w takiej sytuacji traktować bu-
winny mieć stopień ochrony nie
z
ródła napięcia zasilającego nale- ne powinny mieć stopień ochrony dynek jednorodzinny jako wielo-
mniejszy niż IPX7 w strefie 0, IPX5 ży instalować na zewnątrz prze- nie mniejszy niż IP24, rodzinny z liczbą mieszkań ustalo-
w strefie 1, IPX4 w strefie 2 (IPX5 strzeni ograniczonych powierzch-
urządzenia elektryczne należy nych odpowiednio do liczby kuch-
w strefie 2 w łazienkach publicz- niami przewodzącymi, chronić przez zastosowanie samo- ni i łazienek; ustalenia te powin-
nych), IPX1 w strefie 3 (IPX5 w stre-
przy stosowaniu uziemień funkcjo- czynnego wyłączenia zasilania, ny być dokonywane w uzgodnie-
fie 3 w łazienkach publicznych). nalnych niektórych urządzeń zain- wraz z wykonaniem połączeń wy- niu z właścicielem lub inwesto-
stalowanych na stałe (np. aparatów równawczych dodatkowych (miej- rem budynku.
przestrzenie ograniczone pomiarowych i sterowniczych) na- scowych) albo zasilać indywidual- W przypadku instalacji moder-
leży wykonać połączenia wyrów- nie z transformatora separacyjnego nizowanych, zwłaszcza w budyn-
powierzchniami
nawcze dodatkowe (miejscowe), łą- lub napięciem nieprzekraczającym kach wyposażonych w instala-
przewodzÄ…cymi
czące wszystkie części przewodzące napięcia dotykowego dopuszczal- cję gazową, dopuszcza się przyję-
Przestrzenie ograniczone powierzch- dostępne i części przewodzące obce nego długotrwale (układ SELV), cie wartości mocy zapotrzebowa-
niami przewodzÄ…cymi sÄ… to przestrze- z uziemieniem funkcjonalnym.
z
ródła napięcia zasilającego na- nej dla mieszkań w wariancie zu-
nie, w otoczeniu których znajdują się leży instalować na zewnątrz po- bożonym, równej 7 kVA na miesz-
głównie metalowe lub przewodzące pomieszczenia wyposażone mieszczeń. kanie. Przypadki takie mogą doty-
części i wewnątrz których dotknię- czyć jedynie sytuacji, w których
w ogrzewacze do sauny
cie powierzchnią ciała otaczających zasady wyznaczania w przewidywanym okresie użyt-
elementów przewodzących jest praw- W wyżej wymienionych pomiesz- kowania instalacji nie planuje się
mocy zapotrzebowanej
dopodobne, a możliwość przerwania czeniach rozróżnia się cztery strefy: instalowania kuchni elektrycznych
dla mieszkań i budynków
tego dotyku jest ograniczona. Dotyczy lub elektrycznych przepływowych
strefa 1, w której należy instalo-
mieszkalnych
to takich przestrzeni jak hydrofornie, wać tylko urządzenia należące do podgrzewaczy wody. Moc zapotrze-
 wymiennikownie ciepła, kotłownie, ogrzewaczy sauny, Nowe zasady wyznaczania mocy bowana (obliczeniowa moc szczyto-
pralnie, kanały rewizyjne itp. W prze-
strefa 2, w której nie ma specjal- zapotrzebowanej dla mieszkań i bu- wa) dla wewnętrznych linii zasila-
strzeniach tych obowiązują następu- nych wymagań dotyczących od- dynków mieszkalnych zostały poda- jących lub dla budynków powin-
jące, podstawowe, zasady w zakresie porności cieplnej urządzeń, ne w normie SEP N SEP-E-002. Moc na być ustalana na podstawie licz-
ochrony przeciwporażeniowej:
strefa 3, w której urządzenia po- zapotrzebowaną dla pojedynczego by mieszkań zasilanych z danej we-
narzędzia ręczne i przenośne urzą- winny mieć wytrzymałość cieplną mieszkania w podstawowym stan- wnętrznej linii zasilającej lub da-
dzenia pomiarowe należy zasilać co najmniej 125ºC, a izolacja prze- dardzie wyposażenia w sprzÄ™t elek- nego budynku, na podstawie da-
napięciem nieprzekraczającym na- wodów powinna mieć wytrzyma- trotechniczny należy przyjmować nych zawartych w tabeli 1 (www.
piÄ™cia dotykowego dopuszczalnego Å‚ość cieplnÄ… co najmniej 170ºC, w nastÄ™pujÄ…cy sposób: elektro.info.pl). Powyższe zasady
długotrwale (układ SELV) lub indy- 12,5 kVA dla mieszkań mają- nie obejmują elektrycznego ogrze-
strefa 4, w której należy instalować
widualnie z transformatora separa- tylko urządzenia sterujące ogrze- cych zaopatrzenie w ciepłą wodę wania pomieszczeń. W przypadku
www. el ektro. i nfo. pl nr 1-2/ 2005
48
stosowania elektrycznego ogrzewa- zasilajÄ…cych i sterujÄ…cych urzÄ…dze-
nia pomieszczeń należy moc zapo- niami klap dymowych:
trzebowaną z tego wynikającą do- odpowiednią liczbę obwodów

datkowo uwzględnić. odbiorczych (w tym gniazd i wy-
pustów oświetleniowych) dosto-
rozwiązania i wyposażenie sowanych do perspektywiczne-
go zapotrzebowania użytkow-
instalacji elektrycznych
ników na moc i energię elek-
W instalacjach elektrycznych na- trycznÄ…; nowe zasady wyznacza-
leży stosować: nia mocy zapotrzebowanej dla
zasadę prowadzenia tras przewo- mieszkań i budynków mieszkal-
dów elektrycznych w liniach pro- nych zostały podane w normie
stych równoległych do krawędzi SEP N SEP-E-002
ścian i stropów, wyłączniki nadprądowe w ob-

rozwiązania zapewniające możli- wodach odbiorczych, zamiast
wość wymiany przewodów i kabli bezpieczników topikowych, jako
elektrycznych bez potrzeby naru- elementy zabezpieczeń przed
szania konstrukcji budynku. prÄ…dami zwarciowymi i prÄ…dami
W związku z powyższym należy przeciążeniowymi oraz jako ele-
preferować układanie kabli i prze- menty samoczynnego wyłącze-
wodów: nia zasilania w ochronie przed
w rurach i listwach instalacyj- dotykiem pośrednim (ochronie
nych, przy uszkodzeniu),
w kanałach instalacyjnych na-
zasadę doboru urządzeń zabezpie-
ściennych i podłogowych, czających przed prądami zwarcio-
w korytkach, wymi i prądami przeciążeniowymi

na drabinkach, wspornikach oraz jako elementów samoczynne-
i uchwytach, go wyłączenia zasilania w ochronie
a także instalacje wykonywane prze- przed dotykiem pośrednim (ochro-
wodami szynowymi magistralnymi, nie przy uszkodzeniu) na podstawie
rozdzielczymi, ślizgowymi i oświetle- charakterystyk czasowo-prądowych
niowymi. tych urządzeń, z uwzględnieniem
Wybór określonego rozwiązania selektywności (wybiórczości) ich
zależy w głównej mierze od potrzeb działania; urządzenia zabezpieczają-
użytkowych, rodzaju pomieszczeń ce powinny działać w sposób selek-
i wymaganej w nich estetyki oraz za- tywny (wybiórczy), tzn. w przypad-
stosowanej konstrukcji budowlanej ku uszkodzeń, wywołujących prze-
obiektu. Przewody i kable wraz z za- tężenie powinno działać tylko jed-
mocowaniami, stosowane w syste- no zabezpieczenie zainstalowane
mach zasilania i sterowania urządze- najbliżej miejsca uszkodzenia w kie-
niami służącymi ochronie przeciw- runku z
ródła zasilania; działanie
pożarowej powinny zapewniać cią- zabezpieczenia powinno spowodo-
głość dostawy energii elektrycznej wać wyłączenie uszkodzonego urzą-
w warunkach pożaru przez wyma- dzenia lub obwodu, zachowując cią-
gany czas działania urządzenia prze- głość zasilania urządzeń i obwodów
ciwpożarowego, jednak nie mniejszy nieuszkodzonych; zabezpieczenia
niż 90 minut. Dopuszcza się ograni- przetężeniowe działają selektywnie
czenie czasu zapewnienia ciągło- (wybiórczo), jeżeli ich pasmowe cha-
ści dostawy energii elektrycznej do rakterystyki czasowo-prądowe nie
urządzeń służących ochronie prze- przecinają się i nie mają wspólnych
ciwpożarowej do 30 minut, dla prze- obszarów działania.
wodów i kabli znajdujących się w ob-
rębie przestrzeni chronionych sta- Od redakcji: Nowa, uaktualniona
łym urządzeniem gaśniczym tryska- literatura do artykułu na www.elek-
czowym oraz dla przewodów i kabli tro.info.pl.
nr 1-2/ 2005 www. el ektro. i nfo. pl
49