Podstawy rachunkowości
Pojęcie, zakres, funkcje, przedmiot i podmiot rachunkowości
dr Tomasz Gabrusewicz
[e-mail]
Kilka informacji:
dyżur  czwartek 10:00-11:15 p.1317 Altum
[e-mail]
www.gabrusewicz.pl
Podręczniki: wykład i ćwiczenia
Podstawy rachunkowości
System rachunkowości i jego otoczenie
OTOCZENIE PRZEDSI
BIORSTWA
Odbiorcy wewnętrzni
PRZEDSI
BIORSTWO
SYSTEM INFORMACYJNY RACHUNKOWOŚCI
Wejście Wyjście
Przetwarzanie
(pierwotne dane) (informacje)
Odbiorcy zewnętrzni
Pojęcie rachunkowości
Podmiot gospodarczy jest podmiotem zainteresowania wielu
instytucji społecznych, które sprawują publiczną kontrolę
nad różnymi obszarami działalności przedsiębiorstwa, tzn.
systemami istniejącymi wewnątrz danej organizacji. Jednym
z takich systemów jest rachunkowość.
W każdym podmiocie istnieje wyodrębniony w różnej
postaci system rachunkowości, który realizuje określone
funkcje i zadania, nie tylko w obszarze własnej jednostki, ale
i otoczenia instytucjonalnego, to jest państwa, jego budżetu,
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, innych ubezpieczycieli,
banków, odbiorców i dostawców.
Pojęcie rachunkowości
Na rachunkowość, która jest jednym z głównych
instrumentów zarządzania współczesnym
przedsiębiorstwem, składają się liczne akty prawne, kondycja
finansowa przedsiębiorstw oraz ogólny stan gospodarczy
państwa.
Złożoność sytuacji gospodarczej prowadzi często do mylnej
interpretacji przepisów, złego pojmowania
odpowiedzialności służb finansowo  księgowych,
świadomych uchybień podatników oraz innych nadużyć, co
w konsekwencji przyczynia się do powstawania nadużyć w
obszarze obejmującym także rachunkowość
przedsiębiorstwa.
Pojęcie rachunkowości
Rachunkowość to sfera działalności przedsiębiorstwa, w
której jakikolwiek błąd lub fałszerstwo grozić może
wielowymiarowymi, wieloaspektowymi konsekwencjami,
które są bardzo niebezpieczne, dlatego postępowanie etyczne
w tej dziedzinie stanowi gwarancję uczciwości, rzetelności i
niezawodności wewnętrznej i zewnętrznej
sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw
Pojęcie rachunkowości
Warunki współczesnej gospodarki rynkowej najmocniej
wymogły na rachunkowości realizacje zadań, jakie powinna
ona spełniać.
Istotne jest prowadzenie rachunkowości na wysokim
poziomie, użytecznej dla jednostki gospodarczej i jej
otoczenia, spełniającej wiele funkcji
Nie można jednak zapomnieć o polskiej teorii
rachunkowości po II wojnie światowej. W tamtym okresie
nie poświęcano czasu na rozwiązywanie praktycznych
problemów, gdyż w gospodarce centralnie sterowanej były
one w sposób arbitralny rozstrzygane przez ośrodki władzy
(Ministerstwo Finansów), często z pominięciem nauki
rachunkowości.
Pojęcie rachunkowości
Rachunkowość jako kluczowy element systemu
finansowego, powinna w wysokim stopniu gwarantować, że
dane przez nią prezentowane są wiarygodne, prawidłowe i
godne zaufania.
Dane te mają ułatwić bezpieczne lokowanie kapitału,
udzielanie pożyczek i kredytów, podejmowanie
prawidłowych decyzji inwestycyjnych, a także minimalizację
zagrożenia nieotrzymania spodziewanych korzyści
ekonomicznych ze wzajemnych stosunków handlowych.
Funkcje rachunkowości
Rachunkowość pełni w praktyce gospodarczej 3 funkcje:
- informacyjną
- kontrolną
- analityczną
Rachunkowość pełni wszystkie wymienione funkcje równocześnie .
Zmierzają bowiem ostatecznie do właściwego wykonania
zadania jednostki gospodarczej i efektownego
wykorzystania jej zasobów.
Informacyjna Funkcja Rachunkowości polega na dostarczaniu informacji do
podejmowania decyzji w procesie zarządzania.
- informacje te powinny być dostosowane pod względem treści, czasu i
stopnia szczegółowości do zarządzania jednostką gospodarczą przez jej
wewnętrzne ograny, tak aby podejmowane decyzje umożliwiały osiągnięcie
najlepszych wyników rzeczowych i finansowych,
- informacje dostarczone przez rachunkowość organom wewnętrznym
stanowią natomiast podstawę obliczeń dokonywanych w skali gospodarki
narodowej
Funkcje rachunkowości
Kontrolna Funkcja Rachunkowości polega na obronie mienia i obejmuje:
- zabezpieczenie majątku przed przywłaszczeniem i zniszczeniem,
- oddziaływanie na racjonalne wykorzystanie majątku i zapobieganiu jego
niecelowego wykorzystania.
- funkcja kontrolna rachunkowości jest możliwa dzięki odpowiednio
sporządzonej i archiwowanej dokumentacji zapisów księgowej,
- funkcja ta umożliwia ujawnienie wszelkich strat spowodowanych
przestępczością gospodarczą, niedbalstwem i niegospodarczością.
Funkcje rachunkowości
Analityczna Funkcja Rachunkowości polega na interpretacji przez
dodatkowe czynności obrachunkowe i analityczne danych
liczbowych dostarczonych przez rachunkowość.
- informacje te są zawarte w urządzeniach ewidencyjnych i
zbiorczo prezentowane w postaci sprawozdań,
- posiadają one określoną treść, która odpowiednio
zinterpretowana pozwala na ocenę działalności jednostki
gospodarczej oraz efektywność wykorzystania zasobów,
ujawnienie nieprawidłowości, wskazanie rezerw oraz podjęcie
racjonalnych decyzji.
Analityczna funkcja rachunkowości jest ściśle powiązana z
funkcją kontrolną i informacyjną
Podstawy rachunkowości
Podmiot rachunkowości: jednostki gospodarcze
prowadzące rachunkowość
- spółki akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
- banki, ubezpieczyciele, fundusze powiernicze, fundusze
inwestycyjne
- Podmioty nie prowadzące działalności gospodarczej np.
fundacje, stowarzyszenia
- osoby fizyczne i spółki cywilne osób fizycznych (1.200.000 EUR)
Podstawy rachunkowości
Przedmiot rachunkowości: zdarzenia gospodarcze
zachodzące w jednostkach gospodarczych zjawiska i
procesy gospodarcze
spełniające dwa warunki:
1. są wyrażone w mierniku pieniężnym
2. wywierają wpływ na stan majątkowy i sytuacje
finansową jednostki gospodarczej
Rachunkowość finansowa
Identyfikacja zdarzeń gospodarczych
Rejestracja zdarzeń gospodarczych
Klasyfikacja zdarzeń gospodarczych
Proces przetwarzania
danych w systemie
rachunkowości
Inwentaryzacja
Agregacja zapisów księgowych
Sprawozdawczość finansowa
Podstawy rachunkowości
Elementy sprawozdania finansowego
Bilans
Rachunek zysków i strat
Informacja dodatkowa
Rachunek przepływów pieniężnych
Zestawienie zmian w kapitale własnym
Rachunkowość finansowa
Współzależność między zasadami
rachunkowości
Zasada wiernego i rzetelnego obrazu
Nadrzędne zasady rachunkowości
Szczegółowe zasady
pomiaru wyniku i
wyceny bilansowej
Podstawy rachunkowości
Zasady
rachunkowości:
wiernego i rzetelnego obrazu
kontynuacji działania
memoriałowa
współmierności
ostrożności
ciągłości
periodyzacji
podmiotowości
porównywalności
istotności
wyższości treści nad formą
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Zasada rzetelnego i wiernego obrazu (kosztu
historycznego)
Jednostki obowiązane są stosować przyjęte
zasady (politykę) rachunkowości, rzetelnie i jasno
przedstawiając sytuację majątkową i finansową
oraz wynik finansowy (Art. 4. 1),
Zdarzenia, w tym operacje gospodarcze, ujmuje się
w księgach rachunkowych i wykazuje w
sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią
ekonomiczną (Art. 4. 2).
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Zasada istotności
Jednostka może w ramach przyjętych zasad
(polityki) rachunkowości stosować uproszczenia,
jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu
na realizację obowiązku prezentacji rzetelnie i
jasno sytuacji majątkowej i finansowej oraz
wyniku finansowego (Art. 4. 4).
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Zasada istotności
Określając zasady (politykę) rachunkowości należy
zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości wszystkich
zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej i
finansowej oraz wyniku finansowego jednostki, przy
zachowaniu zasady ostrożności (Art. 8. 1).
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Zasada ciągłości
Przyjęte zasady (politykę) rachunkowości należy stosować
w sposób ciągły, dokonując w kolejnych latach obrotowych
jednakowego grupowania operacji gospodarczych, wyceny
aktywów i pasywów, w tym także dokonywania odpisów
amortyzacyjnych lub umorzeniowych, ustalania wyniku
finansowego i sporządzania sprawozdań finansowych tak,
aby za kolejne lata informacje z nich wynikające były
porównywalne. Wykazane w księgach rachunkowych na
dzień ich zamknięcia stany aktywów i pasywów należy ująć
w tej samej wysokości, w otwartych na następny rok
obrotowy księgach rachunkowych (Art. 5. 1).
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Zerwanie ciągłości  skutki
W celu rzetelnego i jasnego przedstawienia sytuacji jednostka
może, ze skutkiem od pierwszego dnia roku obrotowego, bez
względu na datę podjęcia decyzji, zmienić dotychczas stosowane
rozwiązania na inne, przewidziane ustawą. Zmiana dotychczas
stosowanych rozwiązań wymaga również określenia w informacji
dodatkowej wpływu tych zmian na sprawozdania finansowe
wymagane innymi przepisami prawa, jeżeli zostały one
sporządzone za okres, w którym powyższe rozwiązania uległy
zmianie. W przypadku takim należy w sprawozdaniu finansowym
jednostki za rok obrotowy, w którym zmiany te nastąpiły, podać
przyczyny tych zmian, określić liczbowo ich wpływ na wynik
finansowy oraz zapewnić porównywalność danych sprawozdania
finansowego dotyczących roku poprzedzającego rok obrotowy, w
którym dokonano zmian (Art. 8. 2).
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Zasada memoriałowa
W księgach rachunkowych jednostki należy ująć
wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzecz
przychody i obciążające ją koszty związane z tymi
przychodami dotyczące danego roku obrotowego,
niezależnie od terminu ich zapłaty (Art. 6. 1).
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Zasada współmierności kosztów
i przychodów
Dla zapewnienia współmierności przychodów i
związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów
danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą
koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów
oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty,
które jeszcze nie zostały poniesione (Art. 6. 2).
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Zasada ostrożności
Poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się stosując
rzeczywiście poniesione na ich nabycie (wytworzenie) ceny (koszty), z
zachowaniem zasady ostrożności. W szczególności należy w tym celu w
wyniku finansowym, bez względu na jego wysokość, uwzględnić:
1) zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, w
tym również dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub
umorzeniowych,
2) wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski
nadzwyczajne,
3) wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty
nadzwyczajne,
4) rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych
zdarzeń.
Zdarzenia, te należy uwzględnić także wtedy, gdy zostaną one ujawnione
między dniem bilansowym a dniem, w którym rzeczywiście następuje
zamknięcie ksiąg rachunkowych (Art. 7).
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Zasada kontynuacji działalności
Przy stosowaniu przyjętych zasad (polityki) rachunkowości
przyjmuje się założenie, że jednostka będzie kontynuowała w
dającej się przewidzieć przyszłości działalność w
niezmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w
stan likwidacji lub upadłości, chyba że jest to niezgodne ze
stanem faktycznym lub prawnym. Ustalając zdolność
jednostki do kontynuowania działalności, kierownik jednostki
uwzględnia wszystkie informacje dostępne na dzień
sporządzenia sprawozdania finansowego, dotyczące dającej
się przewidzieć przyszłości, obejmującej okres nie krótszy
niż jeden rok od dnia bilansowego (Art. 5. 2).
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Konsekwencje braku kontynuacji działalności
Jeżeli założenie kontynuacji działalności, nie jest zasadne, to
wycena aktywów jednostki następuje po cenach sprzedaży
netto możliwych do uzyskania, nie wyższych od cen ich
nabycia albo kosztów wytworzenia, pomniejszonych o
dotychczasowe odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a
także odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. W takim
przypadku jednostka jest również obowiązana utworzyć
rezerwę na przewidywane dodatkowe koszty i straty
spowodowane zaniechaniem lub utratą zdolności do
kontynuowania działalności (różnica powstała w wyniku wyceny
oraz utworzenia rezerwy wpływa na kapitał (fundusz) z
aktualizacji wyceny) (Art. 29).
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Konsekwencje braku kontynuacji działalności
Wycena po cenach sprzedaży netto i utworzenie rezerwy następują w
szczególności w przeddzień postawienia jednostki w stan likwidacji
(jeżeli nie jest ona spowodowana prywatyzacją przedsiębiorstwa
państwowego) lub w stan upadłości, na koniec roku obrotowego, jeżeli
na dzień zatwierdzenia sprawozdania finansowego za dany rok
obrotowy jednostka nie będzie kontynuowała działalności, na koniec
roku obrotowego przypadającego w czasie trwania postępowania
likwidacyjnego lub upadłościowego, a także w przeddzień przekazania,
podziału lub sprzedaży jednostki, jeżeli odpowiednia umowa nie
przewiduje przyjęcia za podstawę rozliczeń wartości majątku ustalonej
przy założeniu, że działalność gospodarcza będzie przez jednostkę
kontynuowana.
Wszczęcie postępowania naprawczego lub zmiana formy prawnej
jednostki nie stanowi przeszkody do uznania, że działalność będzie
kontynuowana, jeżeli odpowiednia umowa nie przewiduje obniżenia
wartości wykazanych w bilansie aktywów i pasywów (Art. 29).
ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Zasada indywidualnej wyceny
Wartość poszczególnych składników aktywów i
pasywów, przychodów i związanych z nimi
kosztów, jak też zysków i strat nadzwyczajnych
ustala się oddzielnie. Nie można kompensować ze
sobą wartości różnych co do rodzaju aktywów i
pasywów, przychodów i kosztów związanych z
nimi oraz zysków i strat nadzwyczajnych
(Art. 7. 3).
Rozwój rachunkowości
Normy prawne rachunkowości
Bilans
Rachunkowość finansowa
Równanie rachunkowości
Kapitał Kapitał
Aktywa = + - Koszty + Przychody
obcy własny
Rachunek zysków i strat
Bilans
zysk lub strata
Aktywa trwałe
Ustawa definiuje aktywa jako kontrolowane przez
jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej
wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które
spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści
ekonomicznych.
dr Tomasz Gabrusewicz
Aktywa trwałe
Aktywa trwałe są to wszystkie aktywa jednostki nie
zaliczane do aktywów obrotowych (UoR, art. 3, pkt 13).
Obejmują:
rzeczowe aktywa trwałe
wartości niematerialne i prawne
inwestycje długoterminowe
należności długoterminowe
długoterminowe rozliczenia międzyokresowe
dr Tomasz Gabrusewicz
Aktywa trwałe
Rzeczowe aktywa trwałe obejmują:
środki trwałe
aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej
użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i
przeznaczone na potrzeby jednostki.
środki trwałe w budowie
zaliczane do aktywów trwałych środki trwałe w okresie ich budowy,
montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego
zaliczki na środki trwałe w budowie
środki pieniężne (lub ich ekwiwalenty) przekazane dostawcom na poczet
przyszłych dostaw środków trwałych i środków trwałych w budowie
dr Tomasz Gabrusewicz
Aktywa trwałe
środki trwałe obejmują:
a) nieruchomości - w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego
gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lokale,
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz
spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,
b) maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,
c) ulepszenia w obcych środkach trwałych,
d) inwentarz żywy.
dr Tomasz Gabrusewicz
Aktywa trwałe
Wartość początkowa środków trwałych obejmuje
ogół kosztów poniesionych przez jednostkę za okres budowy,
montażu, przystosowania i ulepszenia, do dnia bilansowego lub
przyjęcia do używania, w tym również:
1) nie podlegający odliczeniu podatek od towarów i usług oraz
podatek akcyzowy,
2) koszt obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu ich finansowania i
związane z nimi różnice kursowe, pomniejszony o przychody z tego
tytułu.
dr Tomasz Gabrusewicz
Aktywa trwałe
Rozpoczęcie amortyzacji następuje nie wcześniej niż po przyjęciu
środka trwałego do używania.
Zakończenie, nie póz
niej niż z chwilą zrównania wartości odpisów
amortyzacyjnych lub umorzeniowych z wartością początkową
środka trwałego lub przeznaczenia go do likwidacji, sprzedaży lub
stwierdzenia jego niedoboru, z ewentualnym uwzględnieniem
przewidywanej przy likwidacji ceny sprzedaży netto pozostałości
środka trwałego.
dr Tomasz Gabrusewicz
Aktywa trwałe
Przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej stawki
amortyzacyjnej uwzględnia się okres ekonomicznej
użyteczności środka trwałego, uwzględniając:
1. liczbę zmian, na których pracuje środek trwały,
2. tempo postępu techniczno-ekonomicznego,
3. wydajność środka trwałego mierzoną liczbą godzin jego pracy
lub liczbą wytworzonych produktów, albo innym właściwym
miernikiem,
4. prawne lub inne ograniczenia czasu używania środka trwałego,
5. przewidywaną przy likwidacji cenę sprzedaży netto istotnej
pozostałości środka trwałego.
dr Tomasz Gabrusewicz
Aktywa trwałe
Odpisu aktualizującego wartość środka trwałego dokonuje się w
przypadku:
1. zmiany technologii produkcji,
2. przeznaczenia do likwidacji,
3. wycofania z używania,
4. innych przyczyn powodujących trwałą utratę wartości środka
trwałego.
Odpis aktualizujący wartość środka trwałego dokonuje się w
ciężar pozostałych kosztów operacyjnych
dr Tomasz Gabrusewicz
Aktywa trwałe
Ulepszenie środka trwałego  zwiększenie wartości użytkowej
środka trwałego, mierzonej:
" okresem używania,
" zdolnością wytwórczą,
" kosztami eksploatacji,
" innymi miarami,
" jakością produktów.
dr Tomasz Gabrusewicz
Leasing jako z
ródło finansowania aktywów trwałych
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 17 -  Leasing
MSR nr 17 wyróżnia dwa podstawowe rodzaje leasingu:
1) leasing operacyjny,
2) leasing finansowy.
Podział taki opiera się na kryterium ryzyka i korzyści związanych z
własnością przedmiotu umowy.
dr Tomasz Gabrusewicz
Leasing jako z
ródło finansowania aktywów trwałych
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 17 -  Leasing
MSR nr 17 wskazuje na następujące potencjalne obszary ryzyka:
a) ryzyko niewykorzystania możliwości produkcyjnych,
b) ryzyko nienadążania za postępem technicznym,
c) ryzyko wynikające ze zmiany warunków otoczenia ekonomicznego
przedsiębiorstwa,
oraz następujące możliwości osiągania korzyści:
a) zysk z działalności operacyjnej w okresie użytkowania środka trwałego,
b) zysk wynikający z aprecjacji wartości środka trwałego,
dr Tomasz Gabrusewicz
c) zysk wynikający ze zmian wartości rezydualnej.
Leasing jako z
ródło finansowania aktywów trwałych
Zaliczenie przedmiotu leasingu do aktywów korzystającego:
1) przenosi własność jej przedmiotu na korzystającego po zakończeniu okresu, na który
została zawarta,
2) zawiera prawo do nabycia jej przedmiotu przez korzystającego,
3) obejmuje okres dłuższy niż równy 3/4 okresu ekonomicznej użyteczności przedmiotu
umowy,
4) bieżąca wartość sumy opłat przekracza 90% wartości rynkowej przedmiotu,
5) zawiera przyrzeczenie finansującego do zawarcia umowy z korzystającym kolejnej
umowy na warunkach znacznie korzystniejszych niż w dotychczasowej umowie,
6) zawiera możliwość wypowiedzenia, z zastrzeżeniem, że wszelkie powstałe koszty i
straty finansującego z tego tytułu pokrywa korzystający,
7) przedmiot umowy został dostosowany do indywidualnych potrzeb korzystającego.
dr Tomasz Gabrusewicz
Aktywa trwałe
Wartości niematerialne i prawne są to niepieniężne, nie mające postaci
fizycznej, możliwe do zidentyfikowania aktywa trwałe, użytkowane w celu
wykorzystania w procesie produkcyjnym, dostawach towarów i
świadczeniu usług, oddania do użytkowania innej jednostce lub dla celów
administracyjnych.
Zgodnie z ustawą o rachunkowości wartości niematerialne i prawne
obejmują:
- wartość firmy
- inne wartości niematerialne i prawne
- koszty zakończonych prac rozwojowych,
- zaliczki na wartości niematerialne i prawne
dr Tomasz Gabrusewicz
Aktywa trwałe
Wartość firmy stanowi różnica pomiędzy ceną nabycia jednostki lub jej
zorganizowanej części a niższą od niej wartością godziwą przejętych
aktywów netto (aktywów pomniejszonych o zobowiązania).
Inne wartości niematerialne i prawne obejmują m.in.:
- autorskie prawa majątkowe,
- licencje,
- koncesje,
- know-how,
- prawa do projektów, wynalazków, patentów, wzorów zdobniczych,
- znaki towarowe.
dr Tomasz Gabrusewicz
Aktywa trwałe
Koszty zakończonych prac rozwojowych prowadzonych przez jednostkę
na własne potrzeby, poniesione przed podjęciem produkcji lub
zastosowaniem technologii, zalicza się do wartości niematerialnych i
prawnych, jeżeli:
1) produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a dotyczące
ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie określone,
2) techniczna przydatność produktu lub technologii została stwierdzona
i odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie jednostka podjęła
decyzję o wytwarzaniu tych produktów lub stosowaniu technologii,
3) koszty prac rozwojowych zostaną pokryte - według przewidywań -
przychodami ze sprzedaży tych produktów lub zastosowania
technologii.
dr Tomasz Gabrusewicz
INWESTYCJE DA
UGOTERMINOWE
Inwestycje
INWESTYCJE DA
UGOTERMINOWE
FINANSOWE NIEFINANSOWE
udziały i akcji nieruchomości
inne papiery wartościowe wartości niematerialne i
prawne
udzielone pożyczki
inne inwestycje
niefinansowe
inne aktywa finansowe
dr Tomasz Gabrusewicz
Inwestycje
Inwestycje w nieruchomości i wartości niematerialne i
prawne
Aby nieruchomości albo wartości niematerialne i prawne mogły być uznane
jako inwestycje, powinny być spełnione następujące warunki:
- nieruchomości lub wartości niematerialne i prawne są utrzymywane w
celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, wynikających z przyrostu ich
wartości lub uzyskania z nich przychodów w innej formie oraz
- nieruchomości lub wartości niematerialne i prawne nie są użytkowane
przez jednostkę
dr Tomasz Gabrusewicz
INWESTYCJE
KRÓTKOTERMINOWE
Krótkoterminowe aktywa finansowe
III Inwestycje krótkoterminowe
1. Krótkoterminowe aktywa finansowe
a) w jednostkach powiązanych
- udziały lub akcje
- inne papiery wartościowe
- udzielone pożyczki
- inne krótkoterminowe aktywa finansowe
b) w pozostałych jednostkach
- udziały lub akcje
- inne papiery wartościowe
- udzielone pożyczki
- inne krótkoterminowe aktywa finansowe
c) środki pieniężne i inne aktywa pieniężne
- środki pieniężne w kasie i na rachunkach
- inne środki pieniężne
- inne aktywa pieniężne
dr Tomasz Gabrusewicz
2. Inne inwestycje krótkoterminowe
Aktywa pieniężne
Aktywa pieniężne obejmują aktywa w formie:
a) krajowych środków płatniczych (banknoty i monety) oraz
zagranicznych pieniężnych jednostek rozrachunkowych, waluty obce
i dewizy przechowywane w kasach jednostki,
b) pieniądze zgromadzone na rachunkach bankowych, w tym także
lokaty pieniężne,
c) środki pieniężne w drodze,
d) czeki i weksle obce i inne aktywa finansowe, w tym odsetki naliczone
od aktywów finansowych, jeżeli są one płatne lub wymagalne w ciągu
3 miesięcy od dnia ich otrzymania, wystawienia, nabycia lub
założenia lokaty.
dr Tomasz Gabrusewicz
Krótkoterminowe aktywa finansowe
Do krótkoterminowych aktywów finansowych zalicza się:
udziały i akcje obcych przedsiębiorstw przeznaczone do odsprzedaży,
jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych
nabyte w celu odsprzedaży w okresie krótszym niż rok, licząc od dnia
bilansowego,
dłużne papiery wartościowe
dr Tomasz Gabrusewicz
CD
Krótkoterminowe aktywa finansowe
Do krótkoterminowych aktywów finansowych zalicza się:
inne dłużne papiery wartościowe uwarunkowane przez zaistnienie
zdarzenia losowego, np. losy loteryjne, polisy ubezpieczeniowe nie
zaliczone do długoterminowych aktywów finansowych,
przejściowo posiadane udziały i/lub akcje we własnej jednostce nabyte w
drodze egzekucji udziałowca w celu umorzenia lub do zbycia.
dr Tomasz Gabrusewicz
Krótkoterminowe aktywa finansowe
Wycena rozchodu krótkoterminowych aktywów finansowych:
według cen przeciętnych, ustalonych w wysokości średniej ważonej cen,
według cen aktywów nabytych najwcześniej ( pierwsze przyszło - pierwsze
wyszło ),
według cen składników zakupionych najpóz
niej ( ostatnie przyszło -
pierwsze wyszło ),
w drodze szczegółowej identyfikacji rzeczywistej ceny tych aktywów,
które dotyczą ściśle określonych operacji, niezależnie od daty ich zakupu.
dr Tomasz Gabrusewicz
Inwestycje
Zasady wyceny inwestycji
-wg ceny nabycia z uwzględnieniem trwałej
utraty wartości,
-wg wartości godziwej
Długoterminowe
(UoR, art. 28, ust. 1, pkt 3 i 4)
-metodą praw własności (długoterminowe
inwestycje w udziały lub akcje w jednostkach
podporządkowanych)
-wg ceny nabycia lub niższej wartości
Krótkoterminowe
rynkowej
(UoR, art. 28, ust. 1, pkt 5)
-wg wartości godziwej
dr Tomasz Gabrusewicz
Wartość godziwa
Wartość godziwa  definicja (art. 28 ust. 6)
Kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a
zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy
zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą
stronami.
Wartość godziwą instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie na
aktywnym rynku stanowi cena rynkowa pomniejszona o koszty związane
z przeprowadzeniem transakcji, gdyby ich wysokość była znacząca.
dr Tomasz Gabrusewicz
RACHUNKOWOŚĆ FINANSOWA
NALEŻNOŚCI KRÓTKOTERMINOWE
Należności krótkoterminowe
II Należności krótkoterminowe
1. Należności od jednostek powiązanych
a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty:
- do 12 miesięcy
- powyżej 12 miesięcy
b) inne
2. Należności od pozostałych jednostek
a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty:
- do 12 miesięcy
- powyżej 12 miesięcy
b) Z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i
zdrowotnych oraz innych świadczeń
c) inne
d) dochodzone na drodze sądowej
dr Tomasz Gabrusewicz
Należności krótkoterminowe
Należności są to kwoty należne od innych podmiotów,
wynikające z realizacji umów cywilnoprawnych, ze
stosunku pracy, z rozliczeń publicznoprawnych itp.
Aby należność mogła być zaprezentowana w bilansie
muszą zostać spełnione następujące warunki:
- wystąpienie w przeszłości zdarzenia, które
spowodowało powstanie należności,
- sprawowanie kontroli nad zasobem majątkowym,
jakim są należności.
dr Tomasz Gabrusewicz
Należności krótkoterminowe
Należności krótkoterminowe obejmują ogół należności z
tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z
innych tytułów nie zaliczonych do aktywów finansowych,
a które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia
bilansowego. (UoR, art. 3, ust. 1, pkt 18c).
Należności nie spełniające tych kryteriów są zaliczane do
aktywów trwałych.
dr Tomasz Gabrusewicz
Należności krótkoterminowe
Wartość należności aktualizuje się uwzględniając stopień
prawdopodobieństwa ich zapłaty poprzez dokonanie odpisu aktualizującego,
w odniesieniu do:
1) należności od dłużników postawionych w stan likwidacji lub w stan
upadłości - do wysokości należności nie objętej gwarancją lub innym
zabezpieczeniem należności, zgłoszonej likwidatorowi lub sędziemu
komisarzowi w postępowaniu upadłościowym,
2) należności od dłużników w przypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie
upadłości, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów
postępowania upadłościowego - w pełnej wysokości należności,
dr Tomasz Gabrusewicz
CD
Należności krótkoterminowe
3) należności kwestionowanych przez dłużników oraz, z których zapłatą dłużnik
zalega, a według oceny sytuacji majątkowej i finansowej dłużnika, spłata
należności w umownej kwocie nie jest prawdopodobna - do wysokości nie
pokrytej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności.
4) należności stanowiących równowartość kwot podwyższających należności, w
stosunku do których uprzednio dokonano odpisu aktualizującego - w wysokości
tych kwot, do czasu ich otrzymania lub odpisania,
5) należności przeterminowanych lub nie przeterminowanych o znacznym
stopniu prawdopodobieństwa nieściągalności, w przypadkach uzasadnionych
rodzajem prowadzonej działalności lub strukturą odbiorców - w wysokości
wiarygodnie oszacowanej kwoty odpisu, w tym także ogólnego, na nieściągalne
należności.
dr Tomasz Gabrusewicz
Należności krótkoterminowe
Odpisy aktualizujące wartość należności zalicza się
odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub
do kosztów finansowych - zależnie od rodzaju
należności, której dotyczy odpis aktualizacji.
dr Tomasz Gabrusewicz
Należności krótkoterminowe
Odpisy aktualizujące należności można dokonywać:
- tylko w odniesieniu do tej części należności, na którą
wierzyciel nie ma zabezpieczenia, czyli może ponieść
stratę,
- do wysokości tej kwoty (niekoniecznie pełnej),
uwzględniając stopień ryzyka, jaki się z tą należnością
wiąże.
dr Tomasz Gabrusewicz
Należności krótkoterminowe
Punktem wyjścia przy szacowaniu wysokości odpisu
aktualizującego może być:
Analiza należności przeterminowanych na koniec roku
obrotowego
Analiza wysokości kosztów związanych ze sprzedażą
roku obrotowego
dr Tomasz Gabrusewicz
Należności krótkoterminowe
Wycena należności na dzień powstania
Według wartości nominalnej
Po średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski
na ten dzień, chyba że w zgłoszeniu celnym lub innym wiążącym jednostkę
dokumencie ustalony został inny kurs
Wycena należności nie rzadziej niż na dzień bilansowy
W kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem ostrożności
Po średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski
na dzień bilansowy
dr Tomasz Gabrusewicz
RACHUNKOWOŚĆ FINANSOWA
ZOBOWI
ZANIA
Zobowiązania
Zobowiązania stanowią, wynikający z przeszłych zdarzeń
obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie
określonej wartości, które spowodują wykorzystanie
już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki
(UoR, art.3, ust. 1, pkt 20)
dr Tomasz Gabrusewicz
Zobowiązania
Warunkiem ujęcia w bilansie zobowiązania jest spełnienie
następujących warunków:
a) wystąpienie w przeszłości obligującego zdarzenia, które
stworzyło istniejący prawny lub zwyczajowy obowiązek
b) prawdopodobieństwo, że wypełnienie obowiązku spowoduje
konieczność rozchodu zasobów stanowiących korzyści
ekonomiczne
c) możliwość wiarygodnego określenia kwoty zobowiązania
dr Tomasz Gabrusewicz
Zobowiązania
Definicji zobowiązań odpowiadają także bierne rozliczenia
międzyokresowe kosztów stanowiące przypadające na bieżący
okres sprawozdawczy prawdopodobne zobowiązania wynikające w
szczególności:
1) ze świadczeń wykonanych na rzecz jednostki przez
kontrahentów jednostki, a kwotę zobowiązania można oszacować
w sposób wiarygodny,
2) z obowiązku wykonania, związanych z bieżącą działalnością,
przyszłych świadczeń wobec nieznanych osób, których kwotę
można oszacować mimo, że data powstania zobowiązania nie jest
jeszcze znana, w tym z tytułu napraw gwarancyjnych i rękojmi za
sprzedane produkty długotrwałego użytku.
dr Tomasz Gabrusewicz
Zobowiązania
Do zobowiązań zaliczane są także zobowiązania będące
konsekwencją otrzymanych lub należnych od
kontrahentów środków z tytułu świadczeń, których
wykonanie nastąpi w następnych okresach
sprawozdawczych, wykazywane jako rozliczenia
międzyokresowe przychodów.
dr Tomasz Gabrusewicz
Zobowiązania
Zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie
są pewne ustawa o rachunkowości określa terminem
rezerw na zobowiązania (UoR, art. 3, ust., pkt 21).
Do zobowiązań określanych jako rezerwy, zalicza się:
- pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa
przyszłe zobowiązania
- przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją
dr Tomasz Gabrusewicz
Zobowiązania
zobowiązania finansowe - to zobowiązanie jednostki do
wydania aktywów finansowych albo do wymiany instrumentu
finansowego z inną jednostką, na niekorzystnych warunkach,
(UoR, art. 3, ust., pkt 27).
zobowiązania warunkowe - to obowiązek wykonania
świadczeń, których powstanie jest uzależnione od zaistnienia
określonych zdarzeń, (UoR, art. 3, ust., pkt 28).
dr Tomasz Gabrusewicz
Zobowiązania
Wycena zobowiązań na dzień powstania
Według wartości nominalnej
Po średnim ustalonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski na ten
dzień, chyba że w zgłoszeniu celnym lub innym wiążącym jednostkę
dokumencie ustalony został inny kurs
Wycena zobowiązań nie rzadziej niż na dzień bilansowy
W kwocie wymaganej zapłaty (zobowiązania finansowe  w wartości
godziwej)
Po średnim ustalonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski na
dzień bilansowy
Rezerwy są wyceniane w uzasadnionej, wiarygodnie oszacowanej wartości
dr Tomasz Gabrusewicz
(UoR, art. 28, ust. 1, pkt 9).
Rezerwy
Szacowanie kwoty rezerwy
za podstawę szacunku można przyjąć sumę, którą jednostka zapłaciłaby
gdyby niezwłocznie wywiązała się z obowiązku lub tzw.  wartość
oczekiwaną przyszłego świadczenia, uwzględniając:
- zasadę ostrożności
- zmianę wartości pieniądza w czasie
- przyszłe zdarzenia wpływające na wysokość kwoty potrzebnej do
wywiązania się przez jednostkę z obowiązku
- oczekiwane wpływy od osób trzecich pokrywające część lub całość
wydatku, na którego poniesienie tworzono rezerwę
dr Tomasz Gabrusewicz
KOSZTY W RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ
Koszty własne przedsiębiorstwa
Definicja kosztów własnych przedsiębiorstwa
Wyrażone w pieniądzu celowe zużycie środków
trwałych, materiałów, paliwa, energii, usług, czasu
pracy pracowników oraz niektóre wydatki nie
odzwierciedlające zużycia czynników produkcji,
poniesione w związku z normalną działalnością
przedsiębiorstwa w pewnym okresie, których
rezultatem są użyteczne produkty i (lub) usługi.
dr Tomasz Gabrusewicz
Ustalenie wyniku finansowego
Wynik
Koszty działalności
Przychody ze
finansowy
statutowej
sprzedaży wyrobów
Sprzedaż towarów /
Wartość sprzedanych
materiałów
towarów / materiałów
Koszty Wynik na sprzedaży
Przychody
operacyjne
operacyjne
Wynik działalności
Przychody
Koszty
finansowe
operacyjnej
finansowe
Wynik działalności Zyski
Straty
nadzwyczajne
nadzwyczajne
gospodarczej
Wynik brutto
dr Tomasz Gabrusewicz
Koszty własne przedsiębiorstwa
Koszty wyodrębnionych działalności
Działalność eksploatacyjna:
Działalność produkcyjna
Działalność handlowa
Działalność zarządu
Działalność inwestycyjno  remontowa
Działalność finansowo wyodrębniona
dr Tomasz Gabrusewicz
Koszty własne przedsiębiorstwa
Koszty według rodzaju
Amortyzacja
Zużycie materiałów i energii
Usługi obce
Wynagrodzenia
Narzuty na wynagrodzenia
Podatki i opłaty
Pozostałe koszty
dr Tomasz Gabrusewicz
Koszty własne przedsiębiorstwa
Koszty układu kalkulacyjnego
Materiały bezpośrednie
Robocizna bezpośrednia
Inne koszty bezpośrednie
Koszty wydziałowe
Koszty ogólnozakładowe
Straty na brakach
Koszty sprzedaży
dr Tomasz Gabrusewicz
Koszty
bezpośrednie
Koszt wytworzenia
Zakładowy koszt wytworzenia
Koszty
pośrednie
Całkowity koszt własny sprzedaży
Koszty własne przedsiębiorstwa
Koszty według miejsc powstawania
Stanowiska bezpośrednio produkcyjne
Stanowiska pośrednio produkcyjne
Stanowiska pozaprodukcyjne
dr Tomasz Gabrusewicz
Zdarzenia i operacje gospodarcze
Operacje gospodarcze wynikowe i wynik
finansowy
EWIDENCJA KOSZTÓW
ZESPÓA
4
40 Koszty według rodzajów
401 Amortyzacja
402 Zużycie materiałów
403 Zużycie energii
404 Usługi obce
405 Wynagrodzenia
406 Świadczenia na rzecz pracowników
407 Podatki i opłaty
408 Podróże służbowe
409 Inne koszty
49 Rozliczenie kosztów rodzajowych
490 Rozliczenie kosztów rodzajowych
Koszty działalności  ewidencja w układzie rodzajowym
Konta zespołów 0, 1, 2, 3, 8
4 . .
zasobów i rozrachunków
Koszty według rodzajów
(1)
1. Poniesione koszty według rodzaju
Koszty działalności  ewidencja w układzie rodzajowym
Dt Rachunek bankowy Ct Dt Usługi obce Ct
Sp. 100000 200 200
ZESPÓA
5
50 Koszty działalności podstawowej
500 Produkcja podstawowa
510 Koszty handlowe
521 Koszty wydziałowe
527 Koszty sprzedaży
53 Koszty działalności pomocniczej i socjalnej
531 Wydziały pomocnicze
539 Działalność socjalna
55 Koszty zarządu
550 Koszty zarządu
58 Rozliczenie kosztów działalności
580 Rozliczenie kosztów działalności
Koszty działalności  ewidencja w układzie kalkulacyjnym
5 . .
Konta zespołów 0, 1, 2, 3, 8
Koszty według typów
zasobów i rozrachunków
działalności i ich rozliczenie
(1)
1. Poniesione koszty według miejsc powstawania (typów działalności)
Koszty działalności  ewidencja w układzie
kalkulacyjnym
Dt Rachunek bankowy Ct Dt Koszty zarządu Ct
Sp. 100000 200 200
Koszty działalności  ewidencja w układzie rodzajowym i
kalkulacyjnym
ZESPÓA
4
ZESPÓA
5
40 Koszty według rodzajów
50 Koszty działalności podstawowej
401 Amortyzacja
500 Produkcja podstawowa
402 Zużycie materiałów
510 Koszty handlowe
403 Zużycie energii
521 Koszty wydziałowe
404 Usługi obce
527 Koszty sprzedaży
405 Wynagrodzenia
53 Koszty działalności pomocniczej i socjalnej
406 Świadczenia na rzecz pracowników
531 Wydziały pomocnicze
407 Podatki i opłaty
539 Działalność socjalna
408 Podróże służbowe
55 Koszty zarządu
409 Inne koszty
550 Koszty zarządu
49 Rozliczenie kosztów rodzajowych
490Rozliczenie kosztów rodzajowych 58 Rozliczenie kosztów działalności
580 Rozliczenie kosztów działalności
Koszty Koszty
Konto 490
zespołu 4 zespołu 5
Koszty działalności  ewidencja w układzie rodzajowym
i kalkulacyjnym
Konta zespołów Zespół 5
4 . . 490
0, 1, 2, 3, 8
Koszty według typów
zasobów i
Koszty według Rozliczenie
działalności i ich
rozrachunków
rodzajów kosztów
rozliczenie
(1)
(2)
1. Poniesione koszty według rodzaju
2. Rozliczenie kosztów w ramach układu kalkulacyjnego
Koszty działalności  ewidencja w układzie rodzajowym
i kalkulacyjnym
Dt Usługi obce Ct
Dt Rachunek bankowy Ct
200
Sp. 100000 200
Dt Koszty zarządu Ct
Dt Rozliczenie kosztów Ct
200
200
KSI
GI RACHUNKOWE
I
KONTO KSI
GOWE
dr Tomasz Gabrusewicz
[e-mail]
Podstawowym urządzeniem ewidencyjnym zdarzeń
gospodarczych są księgi rachunkowe
(trwale oznaczone pełną lub skróconą nazwą jednostki, rokiem
którego dotyczą, starannie przechowywane).
W SKA
AD KSI
G RACHUNKOWYCH WCHODZ
:
DZIENNIK
KONTA KSI
GI GA
ÓWNEJ (syntetyczne)
KONTA KSI
G POMOCNICZYCH (analityczne)
ZESTAWIENIE OBROTÓW I SALD KONT
SYNTETYCZNYCH I ANALITYCZNYCH
(sporządzone w sposób zapewniający ich trwałość)
INWENTARZ
PRAWIDA
OWOŚĆ PROWADZENIA KSI
G RACHUNKOWYCH
ROZUMIE SI
JAKO:
- Dokumentowanie każdej operacji gospodarczej i powiązanie
zapisu z dokumentem w sposób umożliwiający określenie jakich
kont i jakiego okresu ona dotyczy;
- Ujmowanie operacji w układzie chronologicznym
i systematycznym;
- Stosowanie podwójnego zapisu i sprawdzanie poprawności
jego stosowania za pomocą odpowiednich zestawień
(zestawienie obrotów i sald)
- Weryfikację poprawności danych liczbowych, wynikających z
ksiąg, za pomocą inwentaryzacji.
KSI
GI RACHUNKOWE OTWIERA SI
:
1. Na dzień rozpoczęcia działalności;
2. Na początek każdego roku obrotowego;
3. Na dzień zmiany formy prawnej;
4. Na dzień połączenia lub podziału jednostek, powodującego
powstanie nowej jednostki;
5. Na dzień rozpoczęcia likwidacji lub postępowania
upadłościowego.
UoR art. 12
DZIENNIK
PRZEZNACZONY JEST DO chronologicznego ujmowania
zdarzeń gospodarczych w poszczególnych okresach
sprawozdawczych
ZAPISY W DZIENNIKU są dokonywane chronologicznie, każdy
zapis powinien zawierać:
- Nr pozycji w dzienniku
- Datę
- Określenie dowodu księgowego
- Treść i kwotę operacji
OBROTY DZIENNIKA za dany miesiąc jak i obroty narastające muszą
być zgodne z obrotami wykazywanymi w zestawieniu obrotów i sald
kont syntetycznych
KONTO KSI
GOWE
Konto to podstawowe urządzenie księgowe służące do
rejestracji jednorodnych operacji gospodarczych
Zasadnicze elementy każdego konta to:
-nazwa i symbol cyfrowy konta
-data zapisu operacji gospodarczej
-numer i data dowodu księgowego
-treść operacji
-wartość operacji
-dwie strony konta (dotyczy konta dwustronnego)
Strona Winien Nazwa konta Strona Ma
lub Debet lub Credit
Wn (Dt) Ma (Ct)
księgowanie po stronie Winien 500,00 1.500,00 księgowanie po stronie Ma
obciążenie konta 3.500,00 600,00 uznanie konta
księgowanie w ciężar konta 3.000,00 200,00 księgowanie na dobro
konta
2.300,00 �! Obroty strony Ma
Obroty strony Winien 7.000,00
4.700,00 �! Saldo końcowe Wn
Suma kontrolna 7.000,00 7.000,00 �!Suma kontrolna
OBROTY KONTA:
to ogólna suma zapisów po jednej stronie konta.
Ustalany jest na koniec każdego miesiąca w celu
zamknięcia konta. Obrót może wystąpić po obu stronach
konta lub tylko po jednej stronie. Zamknięcie konta
wymaga również obliczenia salda końcowego (sald
końcowych).
SALDO KONTA:
to różnica między obrotami konta. Przyjmuje ono nazwę
strony, której obroty są wyższe lub jeżeli obroty są
równe saldo wynosi zero.
KONTA MOŻNA PODZIELIĆ NA:
konta bilansowe  służące do rejestracji stanu i zmian
poszczególnych składników aktywów i pasywów
konta niebilansowe (wynikowe)  odzwierciedlające przebieg
procesów gospodarczych w danym podmiocie, czyli operacje
kształtujące wynik finansowy;
konta korygujące  stosowane w celu korekty wartości kont
bilansowych;
konta rozliczeniowe  stosowane do rozliczenia lub ujęcia wstępnych
procesów gospodarczych w różnych układach klasyfikacyjnych;
konta pozabilansowe  stosowane w celu uzupełnienia informacji
czerpanych z kont bilansowych lub ewidencji obcych zapasów
majątkowych.
KONTA BILANSOWE I ZASADY ICH
FUNKCJONOWANIA
Konta bilansowe otwiera się poprzez wpisanie nazwy składnika
bilansowego oraz wpisanie stanu początkowego tego składnika,
czyli wartości składnika wykazywanej w bilansie otwarcia. Konto
otwiera również pierwsza operacja gospodarcza, która powoduje
powstanie tego składnika.
Konto bilansowe zamyka się poprzez ustalenie na koniec okresu
sprawozdawczego salda końcowego, czyli stanu końcowego
składnika. Stan końcowy składnika na koniec roku obrotowego
wykazywany jest w bilansie zamknięcia, który jest jednocześnie
podstawą do otwarcia kont (ksiąg rachunkowych) w nowym
okresie sprawozdawczym.
Wn Konto aktywne Ma Wn Konto Pasywne Ma
Stan początkowy Stan początkowy
Zmniejszenie stanu
Zwiększenie Zwiększenie
stanu stanu
Stan końcowy
Wn Konto aktywno  pasywne Ma
Stan początkowy aktywów Stan początkowy pasywów
Zwiększenie stanu aktywów Zwiększenie stanu pasywów
Zmniejszenie stanu pasywów Zmniejszenie stanu aktywów
Stan końcowy pasywów Stan końcowy aktywów
KONTA WYNIKOWE
WYNIK FINANSOWY
Koszty uzyskania przychodów
Przychody
Koszty Przychody
ponoszone w zaksięgowa-

�!
ciągu roku w ne w ciągu
Przeksięgowanie
Przeksięgowanie
związku z
roku
poniesionych w ciągu
osiągniętych w
osiągniętymi
roku kosztów uzyskania
przychodami
ciągu roku
przychodów
przychodów
ZASADA PODWÓJNEGO ZAPISU
Ewidencja operacji gospodarczych na kontach przebiega zgodnie
z zasadą podwójnego zapisu. Zasada podwójnego zapisu
polega na tym, że każda operacja gospodarcza księgowana jest:
- NA CO NAJMNIEJ DWÓCH KONTACH
- PO PRZECIWNYCH STRONACH
- W TEJ SAMEJ KWOCIE
Zasada podwójnego zapisu jest konsekwencją zasady
bilansowej, która wyraża się w tym, że aktywa równają się
pasywom.
Z ZASADY PODWÓJNEGO ZAPISU WYNIKAJ

NAST
PUJ
CE RÓWNOŚCI:
Suma sald początkowych Wn wszystkich kont jest równa sumie
sald początkowych Ma wszystkich kont,
Suma obrotów Wn wszystkich kont jest równa sumie obrotów Ma
wszystkich kont,
Suma sald końcowych Wn wszystkich kont jest równa sumie sald
końcowych Ma wszystkich kont.
ZESTAWIENIE OBROTÓW I SALD
SPORZ
DZENIE ZESTAWIENIA OBROTÓW I SALD
WYMAGA:
- ustalenia obrotów Wn i Ma wszystkich kont, wpisania ich do
zestawienia, a następnie ustalenia sumy ich obrotów, przy czym:
suma obrotów Wn wszystkich kont musi się równać sumie
obrotów Ma wszystkich kont,
- ustalenia sald końcowych wszystkich kont, wpisania ich do
zestawienia, a następnie ustalenia ich sum: suma sald
końcowych Wn wszystkich kont musi się równać sumie sald
końcowych Ma wszystkich kont.
PODZIAA
KONT
Podział poziomy konta
polega na wprowadzeniu do ewidencji w miejsce dotychczas
stosowanego jednego konta, dwóch lub większej liczby kont
bardziej szczegółowych.
Podział poziomy kont realizować można dwoma sposobami,
w wyniku których:
1. konto dzielone przestaje funkcjonować, a jego miejsce zajmują
nowe konta utworzone w wyniku podziału, lub
2. konto dzielone funkcjonuje nadal, a konta uzyskane z podziału
prowadzone są obok konta dzielonego, jako konta pomocnicze.
Podział pionowy konta
polega na wyodrębnieniu z jednej strony konta dzielonego
określonej części zapisów i przeniesieniu ich na konto powstałe w
wyniku dzielenia. Podział pionowy stosowany jest w celu
uzyskania większej przejrzystości zapisów na kontach.
W wyniku podziału pionowego powstają konta korygujące
Konta korygujące spełniają swoją funkcję, kiedy ewidencję
danego składnika prowadzi się według wartości umownych, czyli
wartości innych niż wykazywane w bilansie.
Konto  Środki trwałe przed Konto  Środki trwałe
podziałem pionowym po podziale pionowym
Środki trwałe
Środki trwałe
Zmniejszenia z
Sp. Wartość Sp. Wartość Zmniejszenia
tytułu zużycia
początkowa początkowa według wartości
(umorzenia)
początkowej
Zwiększenia
Sk. Według
Inne według wartości
Zwiększenia
wartości
zmniejszenia początkowej
początkowej
Umorzenie środków trwałych
Zmniejszenia z
tytułu zużycia
(umorzenia)
Wycena majątku w rachunkowości
Pojęcie wyceny w rachunkowości
W warunkach gospodarki rynkowej szczególnego znaczenia
nabiera mikroekonomiczna racjonalność gospodarcza
wymuszana przez mechanizmy rynkowe.
Przymus ekonomiczny, wynikający z mechanizmu rynkowego nadaje właściwą
rangę rachunkowi mikroekonomicznemu opartemu na kryterium maksymalizacji
krótkookresowego zysku, który powiązany jest z szeroko rozumianym celem
jednostki gospodarczej.
Pojęcie wyceny w rachunkowości
Y. Sjiri traktuje rachunkowość jako system komunikowania zdarzeń
ekonomicznych dotyczących jednostki gospodarującej (zdarzenie ekonomiczne
rozumiane jest jako to, co dotyczy stanu, jak również i to, co związane jest ze
zmianą stanu środków gospodarczych).
Zdarzenia opisywane przez rachunkowość wyrażane są w liczbach wynikających z
pomiaru, który określany jest jako  szczególny język" opisujący rzeczywistość przy
pomocy liczb i relacji między nimi.
Rachunkowość powinna zaspokajać potrzeby informacyjne podmiotu
gospodarującego w zakresie:
- zarządzania nakierowanego na realizację celów gospodarczych,
- wewnętrznego i zewnętrznego rozrachunku z tytułu międzyprzedmiotowych
powiązań rzeczowych i podmiotowych oraz
- rozrachunku z tytułu ekonomicznej i społecznej odpowiedzialności podmiotów
gospodarujących.
Pojęcie wyceny w rachunkowości
Z pojęciem pomiaru i wyceny związana jest kwestia wartości użytkowej
dóbr.
Wartość użytkowa dóbr określana jest poprzez ich zdolność do
zaspokojenia określonych potrzeb ludzkich.
Zaspokojenie potrzeb ludzkich odbywa się poprzez wymianę, w której rolę
pośrednika spełnia pieniądz.
W ten sposób określona zostaje wartość wymienna, która wyrażona w
pieniądzu staje się ceną.
Wymiana dóbr za pośrednictwem pieniądza realizowana jest poprzez
rynek, gdzie w momencie dokonywania transakcji kształtuje się wartość
rynkowa stanowiąca pochodną wartości wymiennej.
Pojęcie wyceny w rachunkowości
Z kategorią wartości wymiennej związane jest pojęcie wartości
godziwej, która określa wartość jako kwotę pieniądza za jaką
dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony a
zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji
rynkowej pomiędzy zainteresowanymi i dobrze
poinformowanymi niepowiązanymi ze sobą stronami
W kategorii wartości godziwej zawarte jest dążenie do
obiektywizacji wartości poprzez określenie wymogów
stawianych przed stronami transakcji rynkowej.
Przypomnieć sobie proszę ostatnie spotkanie :&
Pojęcie wyceny w rachunkowości
Konkretne sposoby pomiaru wartości wiążą się z
występowaniem licznych jej koncepcji
Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:
wartość ekonomiczną,
wartość właściciela,
wartość księgową,
wartość odtworzeniową,
wartość sprawiedliwą,
wartość inwestycji,
wartość likwidacyjną,
wartość goodwill,
wartość biznesu w działaniu,
wartość kapitalizacji rynkowej,
wartość szacunkową,
wartość podatkową,
wartość zabezpieczenia.
Modele rachunku kosztów
Modele rachunku kosztów
Rachunek kosztów
dr Tomasz Gabrusewicz
[e-mail]
125
Rachunek kosztów
Rachunek kosztów jako element zarządzania przedsiębiorstwem zaczęto stosować na
początku XX wieku. Było to związane z powszechnym w tamtym czasie dążeniem do
obniżania jednostkowych kosztów wytwarzania wyrobów.
Rachunek oparty na kalkulacji kosztów pełnych znacznie ewoluował do dnia
dzisiejszego, jednak jego zasadniczy cel, jakim jest ustalenie rentowności
prowadzonej działalności, pozostał niezmienny.
Rachunek i kalkulacja kosztów - dzięki możliwości skonfrontowania poniesionych
kosztów z osiągniętymi przychodami - umożliwiają ustalenie rentowności zarówno w
skali całego przedsiębiorstwa, jak i w skali poszczególnych produktów.
Przez rentowność rozumie się efektywność podejmowanej działalności, innymi słowy -
rentowność określa, jaki zysk generuje dany rodzaj działalności gospodarczej lub dany
produkt.
126
Pojęcie kosztów
Z ekonomicznego punktu widzenia kosztem jest wyrażone w pieniądzu celowe
zużycie różnych czynników produkcji związane z normalną działalnością
przedsiębiorstwa.
Z przedstawionej definicji wynika, że koszty charakteryzują się czterema cechami:
- są wyrażone w pieniądzu,
- zostały poniesione w określonym celu,
- wyrażają zużycie czynników produkcji,
- są związane z normalną działalnością przedsiębiorstwa.
127
Pieniężny charakter kosztów
Koszty rozumiane jako zużycie czynników produkcji muszą być wyrażone w
pieniądzu.
Nie oznacza to jednak, że zużycie czynników produkcji może być mierzone jedynie za
pomocą jednostek pieniężnych.
W praktyce pomiar i wycena zużycia tych czynników mogą być dokonywane za pomocą
różnych metod. Mierniki zużycia można podzielić na naturalne i pieniężne.
Mierniki naturalne służą do pomiaru nakładów.
Przez nakłady rozumie się wielkość zużycia czynników produkcji w jednostkach
ilościowych, takich jak sztuki, kilogramy, metry, roboczogodziny itp.
Cechą charakterystyczną ilościowych jednostek miary jest to, że nie dają one
możliwości porównania zużycia różnych czynników produkcji.
Dopiero zastosowanie pieniężnej jednostki pomiaru umożliwia porównanie zużycia
różnych czynników produkcji.
Pieniądz jako jednostka miary jest bowiem sposobem na sprowadzenie do wspólnego
mianownika nakładów różnych czynników produkcji.
128 Nakłady wyrażone w pieniądzu to koszty.
Koszty są ponoszone w określonym celu
Nie każde zużycie czynników produkcji może być uznane za koszt.
Tylko zużycie dokonane w określonym celu jest kosztem.
Celem tym jest uzyskanie efektów - najczęściej w postaci produktów przeznaczonych do
sprzedaży (lub na własne potrzeby przedsiębiorstwa).
Produkty wytwarzane w celu sprzedaży mają generować przychody, a zatem celem
ponoszenia kosztów jest uzyskanie przychodu.
Koszty jako zużycie czynników produkcji
Koszty to zużycie czynników produkcji, m.in. takich jak materiały, energia, usługi
obce, praca ludzka, rzeczowy majątek trwały.
Istnieją jednak również wydatki, które - mimo iż nie wyrażają zużycia - są uznawane za
koszty.
Do kosztów nie odzwierciedlających zużycia czynników produkcji należą
przykładowo podatek od nieruchomości, ubezpieczenia majątkowe, ubezpieczenia
społeczne.
129
Koszty są związane z normalną działalnością przedsiębiorstwa
Pojęcie kosztu wiąże się zawsze z normalną działalnością przedsiębiorstwa, której
celem jest przynoszenie określonego efektu gospodarczego.
Jednak w każdym przedsiębiorstwie mają również miejsce zdarzenia, które nie wynikają
z normalnej działalności gospodarczej, są niepowtarzalne, nie są ponoszone celowo.
Skutki finansowe takich zdarzeń nazywane są stratami.
Ubezpieczenia już nie są w zyskach
nadzwyczajnych !!!
Zaprezentowana charakterystyka pojęcia kosztów jest ważna przy prowadzeniu
rachunku rentowności każdego przedsięwzięcia gospodarczego.
Na zakończenie prezentacji ogólnych zagadnień związanych z kosztami należy
wyjaśnić, iż funkcjonujące w praktyce gospodarczej takie pojęcia, jak koszty i wydatki,
mimo iż są bliskoznaczne, nie mogą być utożsamiane.
130
Z ekonomicznego punktu widzenia wydatkiem jest bowiem każdy rozchód środków
pieniężnych.
Z przedstawionej definicji kosztu wynika, iż nie każdy wydatek może zostać uznany
za koszt, co więcej, zależność ta jest odwrotna - nie każdy koszt jest wydatkiem.
O ile pierwsza zależność - że nie każdy wydatek jest kosztem - jest powszechnie
rozumiana, o tyle druga zależność - że nie każdy koszt jest wydatkiem - jest często
niedostrzegana.
Istnieją bowiem takie rodzaje kosztów, które nie łączą się z rozchodem środków
pieniężnych, nie są zatem wydatkami.
Do takich kosztów należy m.in. amortyzacja.
Zaprezentowana definicja pojęcia kosztów jest bardzo ogólna i obejmuje szeroki zakres
kosztów. Ze względu na dużą różnorodność ponoszonych kosztów istnieje wiele ich
klasyfikacji.
131
Klasyfikacja kosztów
W zależności od celów sporządzania rachunku kosztów stosowane są różne kryteria
klasyfikacyjne. Podstawowe kryteria klasyfikacji kosztów to:
- charakter działalności,
- rodzaj,
- układ podmiotowy,
- układ przedmiotowy.
Podział kosztów według charakteru działalności
Podział kosztów według charakteru działalności wynika z uregulowań ustawy z 29
września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. Nr 121, poz. 591 z póz
n.zm.).
Według tego kryterium koszty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej
dzieli się na:
A. Koszty działalności operacyjnej
B. Pozostałe koszty operacyjne
C. Koszty finansowe
132
A. Koszty działalności operacyjnej
Koszty te są związane z prowadzeniem normalnej działalności gospodarczej.
Działalność operacyjna może mieć różny charakter - może to być działalność
wytwórcza, usługowa lub handlowa.
Często się również zdarza, że jeden przedsiębiorca wykonuje jednocześnie kilka
rodzajów działalności operacyjnej.
Są to tzw. przedsiębiorstwa handlowo-usługowe czy też przedsiębiorstwa produkcyjno-
handlowo - usługowe.
Na koszty działalności operacyjnej - bez względu na to, jaki ma ona charakter -
składają się przede wszystkim koszty związane z zużyciem materiałów i energii,
wynagrodzenia na rzecz pracowników, inne świadczenia związane z zatrudnianiem
pracowników (np. składki na ubezpieczenia społeczne), amortyzacja środków trwałych
oraz wartości niematerialnych i prawnych, koszty usług obcych.
133
A. Koszty działalności operacyjnej
Na koszty działalności operacyjnej składają się koszty ponoszone przez jednostki
danego podmiotu - wszystkie wydziały, oddziały itp., przez administrację i zarząd, koszty
związane ze sprzedażą i zakupem itd.
Na koszty działalności operacyjnej - bez względu na to, jaki ma ona charakter -
składają się przede wszystkim koszty związane z zużyciem materiałów i energii,
wynagrodzenia na rzecz pracowników,
inne świadczenia związane z zatrudnianiem pracowników (np. składki na ubezpieczenia
społeczne),
amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,
koszty usług obcych itp.
134
B. Pozostałe koszty operacyjne
Definicja pozostałych kosztów operacyjnych została sformułowana w art. 3 ust. 1
pkt 20 ustawy o rachunkowości.
Zgodnie z tym przepisem za pozostałe koszty operacyjne uważa się koszty nie
związane bezpośrednio ze zwykłą działalnością jednostki.
Do kosztów tych zalicza się więc przykładowo koszty spowodowane sprzedażą,
likwidacją lub nie planowanymi odpisami amortyzacyjnymi środków trwałych,
odpisaniem inwestycji, które nie dały zamierzonego efektu gospodarczego,
likwidacją wartości niematerialnych i prawnych,
odpisaniem przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych należności,
utworzeniem i rozwiązaniem rezerw, z wyjątkiem dotyczących operacji finansowych,
odpisami aktualizującymi wartość zapasów rzeczowych składników majątku
obrotowego,
zapłatą odszkodowań, kar i grzywien,
przekazaniem darowizn.
135
B. Pozostałe koszty operacyjne
Do pozostałych kosztów operacyjnych zalicza się szczególnie:
- nadwyżkę wartości początkowej środka trwałego lub wartości niematerialnych i
prawnych nad odpisami amortyzacyjnymi, powstałą przy sprzedaży lub likwidacji środka
trwałego lub wartości niematerialnych i prawnych - jako nie planowane odpisy
amortyzacyjne,
- faktycznie poniesione koszty inwestycji rozpoczętej - jako odpisanie inwestycji
sprzedanych bądz
zaniechanych, jak też odpisanie kosztów nie wykorzystanej
dokumentacji pod przeszłe inwestycje,
- należności i rozliczenia odpisane jako umorzone, przedawnione bądz
nieściągalne,
rezerwy utworzone na należności i rozliczenia oraz na pewne i prawdopodobne straty,
136
B. Pozostałe koszty operacyjne
- powstałe z niezawinionych przyczyn niedobory towarów, materiałów i produktów
gotowych,
- darowizny - jako nieodpłatne przekazanie składników majątku,
- koszty wytworzenia produktów wielokrotnego użytku, takich jak filmy, projekty typowe,
programy komputerowe, nie rozliczone w ciągu trzech lat od daty podjęcia ich
sprzedaży,
- skutki obniżenia wartości rzeczowych składników majątku obrotowego w przypadku
utracenia przez nie cech użytkowych,
- kaucje i wadia z utraconym prawem zwrotu,
- kary i grzywny orzeczone w trybie administracyjnym, karnym skarbowym i karnym.
137
C. Koszty finansowe
Koszty finansowe nie są bezpośrednio związane ze zwykłą działalnością operacyjną
danej jednostki.
Dotyczą skutków podejmowanych przez jednostkę decyzji finansowych.
Definicja kosztów operacji finansowych została sformułowana w art. 42 ust. 3
ustawy.
Według tej definicji na koszty finansowe składają się odsetki i prowizje od pożyczek
i zobowiązań, płacone dyskonto, straty na sprzedaży papierów wartościowych,
ujemne różnice kursowe.
Do kosztów operacji finansowych nie zalicza się natomiast odsetek, prowizji i
ujemnych różnic kursowych od pożyczek, kredytów, przedpłat i zobowiązań służących
sfinansowaniu zakupu lub budowy środków trwałych, naliczonych za czas trwania
inwestycji.
Zgodnie bowiem z art. 28 ust. 3 pkt 2 ustawy o rachunkowości wydatki te zwiększają
wartość początkową inwestycji.
138
C. Koszty finansowe
Do kosztów operacji finansowych zalicza się przede wszystkim:
- wartość ewidencyjną udziałów i papierów wartościowych w przypadku ich sprzedaży,
- ujemną różnicę powstałą przy wycofaniu udziałów,
- wartość ewidencyjną weksla obcego lub czeku w przypadku jego sprzedaży,
- różnicę między sumą wekslową a kwotą otrzymanych środków pieniężnych - w
przypadku dyskonta przy wydaniu weksla własnego,
- odsetki do zapłacenia z tytułu zaciągniętych pożyczek,
- odsetki bankowe od kredytów innych niż przeznaczone na finansowanie inwestycji w
okresie jej realizacji,
- opłatę skarbową od umowy pożyczki,
- odsetki zwłoki należne do zapłacenia,
- utworzone rezerwy na należności z tytułu operacji finansowych,
- trwałą utratę wartości finansowego majątku trwałego,
- ostrożną wycenę na dzień bilansowy papierów wartościowych przeznaczonych do
obrotu,
- ujemne różnice kursowe powstałe przy spłacie zobowiązań lub należności wyrażonych
w walucie obcej,
- różnice kursowe z wyceny na dzień bilansowy walut obcych, w przypadku gdy średni
kurs NBP jest niższy od kursu z dnia nabycia waluty.
139
C. Koszty finansowe
Zaprezentowany podział kosztów na koszty działalności operacyjnej, pozostałe koszty
operacyjne i koszty finansowe ma odzwierciedlenie w obowiązującym na mocy ustawy o
rachunkowości rachunku zysków i strat.
Zarówno w wariancie porównawczym, jak i w wariancie kalkulacyjnym wyodrębniono
bowiem te trzy grupy kosztów.
140
Podział kosztów według rodzajów
Podział kosztów według rodzajów dotyczy kosztów prostych działalności
operacyjnej rzeczywiście poniesionych w danym okresie sprawozdawczym, bez
względu na to, jakiego okresu faktycznie dotyczą.
Dzieląc koszty proste według kryterium rodzajowego, wyodrębnia się następujące grupy
kosztów:
- zużycie materiałów i energii,
- usługi obce,
- podatki i opłaty,
- wynagrodzenia,
- ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,
- amortyzację,
- pozostałe koszty.
141
Podział kosztów według rodzajów
Zużycie materiałów i energii
Koszty proste stanowiące zużycie materiałów i energii to wartość surowców zużywanych
do wytworzenia produktów oraz wartość materiałów używanych w celach ogólnych
związanych z działalnością gospodarczą.
Na koszty te składa się ponadto wartość zużytych opakowań, towarów, paliw i gazów
technicznych.
Do tej grupy kosztów zalicza się również ubytki naturalne rzeczowych składników
majątku obrotowego.
Za koszt zużycia energii uważa się szczególnie koszty zużycia energii elektrycznej,
energii cieplnej, gazu i wody, paliw i olejów.
142
Podział kosztów według rodzajów
Usługi obce
Koszty usług obcych to koszty proste związane z wykonywaną działalnością operacyjną
oraz z wykonywanymi na rzecz danej jednostki usługami.
Do grupy tej zalicza się szczególnie koszty usług:
- najmu (dzierżawy) obiektów na cele działalności operacyjnej,
remontowych,
- transportowych (przewóz ładunków, spedycja, załadunek, rozładunek, składowanie),
- łączności (telefonicznych, pocztowych, kurierskich),
- porządkowania (sprzątanie pomieszczeń),
- ochrony mienia,
- doradztwa (finansowe, księgowe, informatyczne),
- bankowych (opłaty i prowizje bankowe).
143
Podział kosztów według rodzajów
Podatki i opłaty
Grupa ta obejmuje podatki i opłaty o tzw. kosztowym charakterze.
Zalicza się do nich szczególnie: podatek akcyzowy, podatek od nieruchomości, VAT
naliczony nie podlegający odliczeniu od podatku należnego, VAT należny od usług z
importu, VAT należny od zużycia materiałów na cele reprezentacji i reklamy, opłaty, takie
jak skarbowa, sądowa, notarialna.
144
Podział kosztów według rodzajów
Wynagrodzenia
Grupa kosztów prostych określana mianem "wynagrodzenia" obejmuje związane z
prowadzoną działalnością operacyjną pieniężne i niepieniężne (tj. w postaci świadczeń
w naturze) wynagrodzenia za pracę wypłacane pracownikom.
Koszty związane z wynagrodzeniami obejmują wynagrodzenia wypłacane pracownikom
za pracę zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i na podstawie umów zlecenia,
umowy o dzieło oraz innych podobnych umów.
Koszty wynagrodzeń obciąża się na podstawie listy płac w miesiącu, którego
dotyczą, niezależnie od terminu faktycznej wypłaty.
145
Podział kosztów według rodzajów
Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
Ta grupa kosztów obejmuje wszelkie koszty związane z zatrudnianiem pracowników -
poza kosztami wynagrodzeń
W kosztach tych ujmuje się przede wszystkim:
składki na ubezpieczenia społeczne,
na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych,
koszty szkoleń pracowników,
koszty związane z bezpieczeństwem i higieną pracy.
146
Podział kosztów według rodzajów
Amortyzacja
Amortyzacja to koszty działalności operacyjnej związane z zużyciem (amortyzacją,
umorzeniem) środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Koszty
amortyzacji obciąża się na podstawie planu amortyzacji. Plan amortyzacyjny powinien
być zgodny z postanowieniami - co do zasad i stawek amortyzacji - aktów prawnych
rachunkowych i podatkowych.
Pozostałe koszty
Grupa ta obejmuje wszelkie koszty proste poniesione w związku z wykonywaniem
działalności operacyjnej, a nie uwzględnione w poprzednio przedstawionych grupach
Za pozostałe koszty rodzajowe uważa się zwłaszcza
koszty reprezentacji i reklamy (często są one wyodrębnione z tej grupy ze względu na
szczególne wymagania przepisów podatkowych dotyczące reprezentacji i reklamy),
koszty ubezpieczeń majątkowych,
koszty podróży służbowych (obejmujące koszty przejazdów, diety, koszty noclegów
itp.), a także wszelkie inne proste koszty związane z działalnością operacyjną nie
wymienione wcześniej.
147
Podmiotowy układ kosztów
Podmiotowe kryterium kwalifikacyjne kosztów działalności operacyjnej jest
związane z wyodrębnieniem grup kosztów według typów prowadzonej
działalności.
Takie ujęcie klasyfikacyjne kosztów nazywane jest także układem funkcjonalnym lub
kalkulacyjnym.
Zgodnie z tym kryterium koszty proste przypadające na bieżący okres sprawozdawczy,
jak też poniesione w poprzednich okresach, lecz przypadające na bieżący okres
sprawozdawczy, dzieli się na koszty:
- działalności produkcyjnej,
- działalności usługowej,
- działalności handlowej,
- wydziałowe,
- sprzedaży,
- działalności pomocniczej,
- zarządu.
148
Podmiotowy układ kosztów
Koszty działalności produkcyjnej
Koszty działalności produkcyjnej to koszty proste związane z produkcją.
Do kosztów tych zalicza się na przykład zużycie surowców i energii, wynagrodzenia,
usługi obce, świadczenia na rzecz pracowników, amortyzację. Koszty produkcji powstają
przy wytwarzaniu produktów gotowych lub są bezpośrednio związane z produkcją w
danym zakładzie.
Koszty działalności produkcyjnej dzieli się na koszty bezpośrednie i pośrednie.
Bezpośrednie koszty działalności produkcyjnej są bezpośrednio związane z
wytwarzaniem produktów. Na koszty bezpośrednie produkcji składają się materiały
zużyte do produkcji, zużycie energii, wynagrodzenia pracowników zatrudnionych
bezpośrednio przy produkcji, świadczenia na rzecz tych pracowników, amortyzacja
środków trwałych wykorzystywanych do produkcji.
Uogólniając można powiedzieć, że do kosztów bezpośrednich produkcji zalicza się
wszelkie koszty, które można bezpośrednio doliczyć do kosztów wytworzenia produktów.
Z kolei pośrednie koszty produkcji to takie koszty, których nie można bezpośrednio
rozliczyć na koszt wytworzenia produktów. Zalicza się do nich przykładowo koszty
poniesione na utrzymanie wyodrębnionych organizacyjnie wydziałów produkcji
149
podstawowej.
Podmiotowy układ kosztów
Koszty działalności usługowej
Koszty działalności usługowej to koszty poniesione w związku ze świadczeniem usług
na rzecz innych jednostek.
Tę grupę kosztów wyodrębnia się u przedsiębiorców, których przedmiotem działalności
jest świadczenie usług, lub też u podmiotów, które oprócz innych rodzajów działalności
(np. produkcyjnej bądz
handlowej) zajmują się również działalnością usługową.
Koszty działalności usługowej obejmują zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie koszty
poniesione w związku ze świadczeniem usług.
Koszty działalności handlowej
Koszty działalności handlowej wyodrębnia się w jednostkach, które zajmują się handlem
detalicznym bądz
hurtowym, skupem, a także gastronomią. Do grupy tej zalicza się
koszty proste i złożone związane z zakupem, magazynowaniem i sprzedażą towarów.
150
Podmiotowy układ kosztów
Koszty wydziałowe
Wyodrębnienie z kosztów grupy kosztów wydziałowych jest wskazane wówczas, gdy
produkcja w danej jednostce jest zorganizowana w taki sposób, że poszczególne
wydziały produkcji podstawowej są wyodrębnione organizacyjnie.
W takiej sytuacji, tj. gdy poszczególne wydziały spełniają określone dla nich funkcje,
koszty związane z utrzymaniem tych wydziałów traktuje się jako koszty pośrednie i
wyodrębnia jako koszty wydziałowe.
Koszty sprzedaży
Za koszty sprzedaży uważa się wszelkie koszty proste poniesione w związku ze
sprzedażą wyrobów.
Koszty sprzedaży nalicza się od momentu wydania wyrobów z magazynu.
Za koszty sprzedaży uważa się również koszty reklamy sprzedawanych wyrobów.
Koszty sprzedaży obejmują szczególnie koszty transportu sprzedanych wyrobów do ich
odbiorców, koszty rozładunku u odbiorcy tych wyrobów, koszty ubezpieczenia w drodze
w przypadku transportu wyrobów do odbiorcy, koszty reklamy wyrobów oraz koszty
poniesione związane z udziałem w różnego rodzaju imprezach targowych i
wystawienniczych.
151
Podmiotowy układ kosztów
Koszty działalności pomocniczej
Tę grupę kosztów wyodrębnia się, w przypadku gdy dana jednostka oprócz
podstawowej działalności operacyjnej (produkcyjnej, handlowej, usługowej) prowadzi
również działalność pomocniczą, na rzecz działalności podstawowej.
Przez działalność pomocniczą rozumie się taką działalność na rzecz działalności
podstawowej, która tę działalność wspomaga lub uzupełnia.
Dotyczy to na przykład świadczenia usług remontowych, transportowych i innych
wspomagających prowadzenie działalności podstawowej.
Wyodrębnianie kosztów działalności pomocniczej jest jednak wskazane jedynie
wówczas, gdy działalność pomocnicza jest wykonywana na rzecz różnych typów
działalności, wydziałów lub wyodrębnionych organizacyjnie jednostek działalności
podstawowej.
W przeciwnym razie, tj. gdy jednostka pomocnicza świadczy usługi jedynie na
rzecz jednego typu działalności podstawowej, koszty pomocnicze ujmuje się
łącznie z kosztami działalności podstawowej.
152
Podmiotowy układ kosztów
Koszty zarządu
Koszty zarządu są związane z zarządzaniem jednostką jako całością. Są to wszelkie
koszty ogólnoadministracyjne, a szczególnie koszty związane z utrzymaniem takich
komórek organizacyjnych, jak sprawozdawcze, nadzorcze, kontrolne, kierownicze.
Przedstawiony podział kosztów działalności operacyjnej w układzie
podmiotowym ma swoje odzwierciedlenie w obowiązującym, na podstawie
przepisów ustawy o rachunkowości (załącznik nr 4/3 i 4/4), rachunku zysków i
strat w wariancie kalkulacyjnym.
153
Koszty bezpośrednie i pośrednie
Omówiony podział kosztów w układzie podmiotowym jest oparty na miejscach
powstawania kosztów (działalność podstawowa, sprzedaż, działalność pomocnicza,
zarząd).
Natomiast podział kosztów w układzie przedmiotowym jest oparty na poszczególnych
produktach lub ich grupach.
Przedmiotowy podział kosztów jest więc używany do wyceny poszczególnych
wyrobów gotowych.
Ponadto stosując podział kosztów w tym układzie, można ustalić jednostkowy
techniczny koszt wytworzenia wyrobów.
Jednostkowy techniczny koszt wytworzenia to techniczny koszt wytworzenia
przypadający na jednostkę wyrobu, przy czym przez techniczny koszt wytworzenia
rozumie się sumę: zużycia materiałów bezpośrednich, płac bezpośrednich i inne
koszty bezpośrednie produkcji oraz koszty wydziałowe.
154
Koszty bezpośrednie i pośrednie
W podziale kosztów w układzie przedmiotowym wyodrębnia się zatem koszty
bezpośrednie i pośrednie.
Bezpośrednie koszty produkcji to wszystkie koszty, które można bezpośrednio
rozliczyć na produkcję poszczególnych wyrobów. Rozliczenia tego dokonuje się na
podstawie odpowiednich dokumentów z
ródłowych.
Na bezpośrednie koszty produkcji składają się przede wszystkim tzw.
materiały i płace bezpośrednie. Materiały bezpośrednie to takie materiały,
których zużycie można odpowiednio przyporządkować - na podstawie
dokumentów z
ródłowych - produkcji określonych wyrobów.
do kosztów bezpośrednich - oprócz materiałów i płac bezpośrednich - zalicza się
inne koszty, co do których istnieje możliwość bezpośredniego odniesienia na
jednostkę produkowanego wyrobu.
Mogą to być na przykład koszty związane z amortyzacją środków trwałych
wykorzystywanych do produkcji.
155
Koszty bezpośrednie i pośrednie
W przeciwieństwie do kosztów bezpośrednich, pośrednie koszty produkcji nie mogą być
bezpośrednio odnoszone do produkowanych wyrobów, tzn. nie można przyporządkować
ich poszczególnym wyrobom gotowym jedynie na podstawie dowodów z
ródłowych.
Rozliczenie to następuje natomiast na podstawie odpowiednich kalkulacji dokonanych w
wyniku przyjęcia określonych umownych założeń.
Koszty pośrednie nie dotyczą jednego konkretnego wyrobu, lecz jednocześnie
wszystkich (bądz
kilku) produkowanych przez daną jednostkę, dlatego ich podział
między poszczególne wyroby wymaga zastosowania tzw. klucza rozliczeniowego.
Kluczem rozliczeniowym mogą być na przykład płace bezpośrednie, materiały
bezpośrednie, techniczny koszt wytworzenia.
156
Koszty bezpośrednie i pośrednie
Do kosztów pośrednich zalicza się koszty wydziałowe, koszty zarządu i koszty
sprzedaży.
Te grupy kosztów były już omówione przy podziale kosztów w układzie podmiotowym.
Biorąc pod uwagę zaprezentowany zakres kosztów bezpośrednich i pośrednich
produkcji, w ramach układu kalkulacyjnego można wyróżnić następujące pozycje:
157
Koszty bezpośrednie i pośrednie
Techniczny koszt wytworzenia to wszystkie koszty bezpośrednie powiększone o
odpowiednio rozliczone (na podstawie klucza, którym mogą być na przykład płace lub
materiały bezpośrednie) koszty wydziałowe.
Z kolei ustalony w ten sposób techniczny koszt wytworzenia powiększony o
odpowiednio doliczone koszty zarządu (również na podstawie klucza rozliczeniowego,
którym tym razem może być na przykład techniczny koszt wytworzenia) składa się na
tzw. fabryczny koszt wytworzenia.
Fabryczny koszt wytworzenia i skalkulowane koszty sprzedaży to tzw. całkowity
(zakładowy) koszt wytworzenia wyrobów gotowych.
158
Systemy rachunku kosztów
Istota i zadania rachunku kosztów
Rachunek kosztów jest ważnym elementem systemu rachunkowości.
Ze względu na swoją specyfikę jest on wyodrębnionym podsystemem informacyjnym
w systemie ewidencyjnym rachunkowości.
W literaturze przedmiotu jest często określany jako: ogól czynności zmierzających do
ustalenia wysokości nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej, poniesionych w
przedsiębiorstwie w określonym czasie i z określonym przeznaczeniem.
Dostarcza informacji o poniesionych kosztach. Powinien umożliwić udzielenie
odpowiedzi na takie pytania, jak:
- Ile kosztuje nas wytworzenie określonych wyrobów lub usług?
- Ile możemy na tym zarobić?
159
Systemy rachunku kosztów
Wychodząc z istoty rachunku kosztów, jego zadania możemy sprowadzić do:
- Poznania poniesionych kosztów w różnych przekrojach oraz w określonym czasie.
Istotne jest ustalenie, gdzie zostały poniesione koszty, w jakiej wysokości i na co
poniesione.
- Tworzenia podstaw ustalania cen.
Wprawdzie w gospodarce rynkowej metoda kosztowa ustalania cen na wyroby i usługi
jest rzadziej stosowana niż w gospodarce planowanej centralnie, to jednak należy
stwierdzić, że związek cen i kosztów zawsze występuje w przedsiębiorstwie.
Kosztów więc nie można całkowicie wyeliminować z polityki cenowej przedsiębiorstwa.
Umożliwiają one uzyskanie informacji o tym, czy produkcja wyrobu A jest opłacalna
oraz czy bardziej opłacalna jest produkcja wyrobu A, czy wyrobu B.
160
Systemy rachunku kosztów
Wychodząc z istoty rachunku kosztów, jego zadania możemy sprowadzić do (cd.):
Zapewnienia kontroli przebiegu procesów działalności przedsiębiorstwa i wysokości
ponoszonych kosztów. Ponieważ nie ma idealnego wzorca do oceny poprawności
kształtowania się kosztów, porównuje się je z:
- uzyskanymi przychodami,
- kosztami poprzedniego okresu,
- kosztami planowanymi,
- kosztami innych przedsiębiorstw
Rachunek kosztów może służyć także jako podstawa do podejmowania decyzji, czyli
kształtowania przyszłych kosztów.
Zadaniem rachunku kosztów w tej dziedzinie jest:
- przewidywanie rezultatów zamierzonych decyzji, czyli planowanie
kosztów,
- gromadzenie danych o faktycznych efektach zrealizowanych
decyzji,
- porównywanie faktycznych efektów z przewidywaniami,
- podejmowanie działań korekcyjnych, jeśli się okaże, iż realizowane
161
decyzje nie przynoszą spodziewanych efektów.
Systemy rachunku kosztów
Rachunek kosztów w fazie ustalania działań ma służyć
racjonalizacji działań przedsiębiorstwa w przyszłości, osiąganiu
zamierzonych celów za pomocą minimalnych kosztów oraz
zapobieganiu powstawania kosztów zbędnych nie związanych z
planowanymi działaniami.
162
Klasyfikacja systemów rachunku kosztów
W dążeniu do coraz lepszego spełniania zadań, jakie są stawiane rachunkowi kosztów,
wykształciły się dwa podstawowe jego rodzaje:
- rachunek kosztów pełnych,
- rachunek kosztów zmiennych (niepełnych).
Historycznie wcześniejszy jest rachunek kosztów pełnych.
Rachunek ten jest oparty na następującej filozofii: zostały poniesione określone koszty i
wy-produkowane określone wyroby, dlatego wszystkie koszty, jakie powstały w
przedsiębiorstwie, są kosztami tych wyrobów.
Cała więc wartość zużytych czynników produkcji powinna być wchłonięta przez
wytworzone wyroby i w ten sposób otrzymuje się rzeczywisty, faktyczny i pełny koszt
każdego wyrobu. Ze względu na możliwość przypisania kosztów poszczególnym wyro-
bom w rachunku kosztów pełnych są one dzielone na koszty bezpośrednie i koszty
pośrednie (wspólne).
163
Klasyfikacja systemów rachunku kosztów
Rachunek kosztów zmiennych opiera się na całkiem innej filozofii.
Ten rodzaj rachunku kosztów zmierza do przypisania wyrobom tylko części
poniesionych w przedsiębiorstwie kosztów, a mianowicie kosztów zmiennych.
Koszty stałe są w rachunku kosztów zmiennych traktowane nie tyle jako koszty
produkcji, ile jako koszty gotowości do produkcji. W związku z tym są przyjmowane
jako koszty okresu i bezpośrednio odnoszone do wyniku.
Jak z powyższego wynika, rachunek kosztów zmiennych jest bardziej nastawiony na
generowanie informacji służących podejmowaniu bieżących decyzji, umożliwiających
przystosowanie się przedsiębiorstwa do zmiennych wpływów rynku oraz innych
istotnych elementów zmiennego otoczenia.
Dlatego podstawową zasadą tego rachunku jest podział kosztów na koszty zmienne i
koszty stałe oraz wycena produktów tylko na podstawie kosztów zmiennych, czyli tych
kosztów, które są bezpośrednio związane z wytworzonymi produktami.
Nadwyżka przychodów nad kosztami zmiennymi, nazywana marżą brutto, ma pokryć
koszty stałe i zapewnić przedsiębiorstwu zysk.
164
Rachunek kosztów pełnych
Rachunek kosztów pełnych jest oparty na kosztach historycznych, czyli kosztach już
poniesionych.
Jest on nazywany często rachunkiem tradycyjnym. Grupuje on koszty według
podmiotów, według miejsc powstawania oraz według wyrobów.
Cechami rachunku kosztów pełnych są:
- podział kosztów całkowitych na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie,
- koszt jednostkowy wyrobu jest ustalany na podstawie pełnego zużycia wszystkich
czynników produkcji,
- rozliczenia kosztów pośrednich na poszczególne wyroby dokonuje się za pomocą
różnych kluczy podziałowych, które mają zapewnić proporcjonalny podział kosztów
pośrednich na wytworzone wyroby.
165
Rachunek kosztów pełnych
Model rachunku kosztów pełnych zakłada, iż na wysokość całkowitych kosztów
przedsiębiorstwa wpływ ma tylko jedna zmienna  wielkość produkcji.
Pomija jednak to, iż w gospodarce rynkowej stopień wykorzystania zdolności
produkcyjnej przedsiębiorstwa może być różny, a niekiedy bardzo niski. Wówczas
niekorzystnie mogą się układać proporcje pomiędzy kosztami stałymi i kosztami
zmiennymi.
Rachunek kosztów pełnych spełniał swoje zadania w sposób właściwy wtedy, kiedy
zdolność produkcyjna przedsiębiorstwa była w pełni wykorzystana oraz kiedy udział
kosztów pośrednich w kosztach całkowitych był relatywnie niski.
Jednak od pewnego czasu warunki te są coraz rzadziej spełniane, ponieważ bariery
popytowe istotnie ograniczają możliwości pełnego wykorzystania zdolności
produkcyjnej przedsiębiorstwa. W tych okolicznościach następuje również
systematyczny spadek udziału kosztów bezpośrednich w kosztach całkowitych na
rzecz wzrostu udziału kosztów pośrednich. Spadek kosztów bezpośrednich jest
następstwem coraz doskonalszej techniki i technologii produkcji oraz wzrostu
wydajności pracy.
166
Rachunek kosztów pełnych
Natomiast do najważniejszych czynników powodujących wzrost kosztów
pośrednich należą:
- zastępowanie pracy żywej pracą maszyn,
- zmiana kosztów płac z proporcjonalnie zmiennych, np. akordu prostego, na koszty
stałe,
- wzrost złożoności prac fazy przedprodukcyjnej związanych np. z wprowadzeniem
nowego wyrobu na rynek,
- wzrost kosztów fazy poprodukcyjnej, w tym głównie sprzedaży.
167
Rachunek kosztów pełnych
W sytuacji, gdy koszty bezpośrednie stale się kurczą, a udział kosztów
pośrednich w kosztach całkowitych wzrasta, rachunek kosztów pełnych przestał
należycie pełnić swe funkcje informacyjne z kilku względów:
- podział kosztów na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie staje się coraz mniej
przydatny w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Proporcjonalny do przyjętego klucza
podział kosztów pośrednich nadaje im charakter kosztów w dużym stopniu zależny od
rozmiarów produkcji (koszty bezpośrednie), przy czym koszty te w większości mają
charakter kosztów stałych, a więc niezależnych od rozmiarów produkcji.
- rachunek kosztów pełnych zniekształca koszt jednostkowy wyrobu na skutek tzw.
proporcjonalizacji kosztów pośrednich w stosunku do płac lub innych podstaw
odniesienia. W tej sytuacji dane o kosztach jednostkowych tracą w dużym stopniu swoją
wiarygodność.
- utrudnione są możliwości poprawnej dezagregacji wyniku funkcjonowania
wewnętrznych jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa, stąd utrudnione są działania
motywacyjne na rzecz obniżenia kosztów. Ośrodki odpowiedzialności za koszty stają się
fikcją.
168
Rachunek kosztów pełnych
Wymienione wady rachunku kosztów pełnych upoważniają do stwierdzenia, iż jego
przydatność do zarządzania przedsiębiorstwem funkcjonującym w warunkach
gospodarki rynkowej uległa znacznemu ograniczeniu.
Rachunek kosztów pełnych był bowiem bardziej nastawiony na wspomaganie
przedsiębiorstwa funkcjonującego w warunkach orientacji produkcyjnej niż
działającego w trudnych warunkach rynkowych.
Rachunek ten pozbawia więc przedsiębiorstwo wiedzy o zachowaniu się kosztów
pod wpływem wahań w wykorzystaniu zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa. Nie
dostarcza przedsiębiorstwu wystarczających informacji do celów decyzyjnych i tym
samym utrudnia promowanie wyrobów przynoszących największą marżę brutto.
Zaletą rachunku kosztów pełnych jest to, iż jest on przystosowany do wymogów
sprawozdawczości zewnętrznej. Należy podkreślić również, że rachunek kosztów
pełnych jest przydatny w podejmowaniu decyzji długookresowych, ponieważ w długim
okresie przychody ze sprzedaży powinny pokryć wszystkie koszty przedsiębiorstwa.
169
Rachunek kosztów zmiennych
Istotą rachunku kosztów zmiennych, jest podział całkowitych kosztów własnych
przedsiębiorstwa na koszty zmienne proporcjonalne do wielkości produkcji oraz na
koszty stałe związane z określonym przedziałem czasu.
W konsekwencji takiego podziału kosztów produktom przypisuje się tylko koszty
zmienne, w przeciwieństwie do rachunku kosztów pełnych, w którym produkty są
obciążane zarówno kosztami zmiennymi, jak i kosztami stałymi.
Koszty stałe w rachunku kosztów zmiennych nie obciążają produktów, lecz są
traktowane jako koszty okresu sprawozdawczego i w całości odnoszone do wyniku
tego okresu.
Rachunek kosztów zmiennych dzieli więc koszty na te, które są bezpośrednio
związane z produkcją i zależne od wielkości produkcji, oraz na te, które nie zależą
od produkcji, a są raczej kosztami gotowości przedsiębiorstwa do produkcji.
Koszty gotowości produkcyjnej nie muszą być absorbowane przez produkcję i
dlatego są przeciwstawiane przychodom ze sprzedaży.
170
Rachunek kosztów zmiennych
Rachunek kosztów zmiennych jest oparty na liniowych zależnościach przychodów i
kosztów zmiennych oraz marży brutto na pokrycie kosztów stałych i zysku na
sprzedaży.
Koszty zmienne i koszty stałe stanowią łącznie całkowite koszty przedsiębiorstwa.
Jeżeli przychody ze sprzedaży przewyższą te koszty, przedsiębiorstwo osiąga zysk.
Punkt przecięcia się prostej przychodów ze sprzedaży z prostą kosztów całkowitych
nazywamy progiem rentowności.
Rachunek kosztów zmiennych oparty na przedstawionym modelu jest cennym
narzędziem zarządzania przedsiębiorstwem w otoczeniu zmiennym. Ułatwia bowiem
podejmowanie bieżących decyzji dotyczących optymalizacji wielkości i struktury
produkcji, różnicowania cen poszczególnych wyrobów, umożliwia trafniejszą ocenę
opłacalności sprzedaży wyrobów, a także wzbogaca narzędzia kontroli kosztów.
171
Rachunek kosztów zmiennych
Rachunek kosztów zmiennych ma wiele zalet. Do najważniejszych z nich należy
zaliczyć to, że:
- emituje realne informacje o jednostkowym koszcie zmiennym wyrobu oraz
kosztach zmiennych całego przedsiębiorstwa; te ostatnie wynikają z zależności
wielkości produkcji i wielkości zużycia czynników produkcji;
- kontroluje proces tworzenia się kosztów w przedsiębiorstwie, a zwłaszcza
wielkość i strukturę kosztów stałych, które są w dużym stopniu zależne od
posiadanego potencjału produkcyjnego;
- ułatwia przedsiębiorstwu podejmowanie bardziej trafnych decyzji cenowych
przez określenie dolnego i górnego poziomów cen wyrobu oraz ustalenie
opłacalności sprzedaży poszczególnych wyrobów na określonych rynkach;
- dostarcza rzetelnego kryterium decyzyjnego w postaci jednostkowej marży brutto
oraz globalnej marży dla asortymentu wyrobów, zakładu i całego przedsiębiorstwa;
172
Rachunek kosztów zmiennych
Rachunek kosztów zmiennych ma wiele zalet. Do najważniejszych z nich należy
zaliczyć to, że (cd.):
- umożliwia syntetyczną i szybką ocenę przedsiębiorstwa z punktu widzenia dwóch
kryteriów  zysku i marży brutto;
- sprzyja rozwijaniu myślenia popytowo  podażowego nastawionego na określenie
tego, co przedsiębiorstwo może sprzedać i co powinno produkować;
- ułatwia przedsiębiorstwu podejmowanie decyzji pozwalających na szybsze
dostosowanie się do zmian zachodzących na rynku;
- zmniejsza niebezpieczeństwo zamrożenia środków finansowych w zapasach
produkcji nie zakończonej;
- stwarza podstawy do decentralizowania procesu zarządzania w przedsiębiorstwie
i tym samym tworzy warunki do ustalania odpowiedzialności poszczególnych
jednostek wewnętrznych za uzyskane przychody i poniesione koszty.
173
Rachunek kosztów zmiennych
Do słabości rachunku kosztów zmiennych należy zaliczyć:
- możliwość wystąpienia praktycznych trudności z podziałem kosztów na koszty stałe i
koszty zmienne;
- skracanie horyzontu czasowego w podejmowaniu decyzji, co może mieć
niekorzystny wpływ na decyzje długookresowe, które są podejmowane na podstawie
kosztów pełnych;
- skupianie uwagi na marży brutto, co może być przyczyną nienależytego
dowartościowania rangi kosztów stałych, które w wielu przedsiębiorstwach mają
tendencję do wzrostu;
- odchodzenie od zasady przeciwstawiania przychodom kosztów uzyskania
przychodów, wymaganej w rachunkowości finansowej i sprawozdaniach finansowych.
O ile rachunek kosztów pełnych pozwała na precyzję rozliczania
poniesionych kosztów, o tyle rachunek kosztów zmiennych służy do
analizowania możliwości obniżki kosztów.
174
Wpływ systemu rachunku kosztów na wynik finansowy
Odmienne podejście rachunku kosztów pełnych i rachunku kosztów zmiennych do
wyceny zapasów powoduje zróżnicowanie wielkości wyniku finansowego w obu
rodzajach rachunków.
Jednakowy wynik finansowy otrzymuje się tylko wtedy, kiedy wielkość sprzedaży
odpowiada wielkości produkcji, czyli kiedy nie ulegają zmianie zapasy wyrobów
gotowych. Natomiast konsekwencją zmiany zapasów jest odmienna wielkość wyniku
finansowego w obu rodzajach rachunku kosztów.
Można dojść do następujących stwierdzeń:
- jeżeli wielkość wytworzonej produkcji jest większa od wielkości sprzedaży
wyrobów, to wynik finansowy na sprzedaży ustalony w rachunku kosztów
pełnych jest wyższy od wyniku obliczonego za pomocą rachunku kosztów
zmiennych,
- jeżeli rozmiary sprzedaży wyrobów przewyższają rozmiary produkcji, to wynik
finansowy na sprzedaży ujęty w rachunku kosztów pełnych jest niższy od wyniku
rachunku kosztów zmiennych.
175
Wpływ systemu rachunku kosztów na wynik finansowy
Kiedy rozmiary produkcji i sprzedaży w poszczególnych okresach są
sobie równe, wówczas wynik finansowy na sprzedaży jest jednakowy
w rachunku kosztów pełnych i rachunku kosztów zmiennych.
Natomiast w odniesieniu do wyceny zapasów wyrobów nie
sprzedanych należy stwierdzić, że ich wartość jest zawsze niższa w
rachunku kosztów zmiennych ze względu na przyjęty sposób ich
wyceny.
176
Syntetyczna charakterystyka rachunku kosztów pełnych i rachunku kosztów zmiennych
Rachunek kosztów pełnych Rachunek kosztów zmiennych
Zestawia koszty pełne z przychodami, co może być przyczyną Zestawia przychody z kosztami zmiennymi, co pozwala na
zdeformowanego kosztu jednostkowego wyrobu i zysku korzystanie z marży na pokrycie kosztu jednostkowego i
jednostkowego. globalnego.
Zachowuje relacje pomiędzy produkcją i sprzedażą w długim okresie.
Jest elastyczny w decyzjach krótkookresowych.
Jest nieelastyczny w decyzjach krótkookresowych.
Jest skomplikowany i nastawiony na dokładną kontrolę procesów
Jest prosty i daje sygnały alarmowe o zachowaniu rynku.
produkcji.
Jest przydatny w planowaniu długookresowym. Jest przydatny w planowaniu krótkookresowym.
Pozwala na wybór decyzji w długim okresie. Pozwala na poszukiwanie optymalnych wyborów.
Służy sprawozdaniom finansowym zewnętrznym. Służy sprawozdaniom wewnętrznym, kontrolno  wynikowym.
Wynik finansowy jest funkcją wielkości sprzedaży, co oznacza, że
Wynik finansowy jest funkcją wielkości produkcji, co może
wzrost sprzedaży przy stałej strukturze kosztów i stałej cenie
przejawiać się w spadku zysku przy wzroście sprzedaży.
zawsze powoduje wzrost zysku.
177
Próg rentowności
ANALIZA PROGU RENTOWNOŚCI
Przychody
Koszty
Przychody
całkowite
Zysk operacyjny
Zysk
BEP
Koszty zmienne
Koszty
całkowite
Strata
Koszty stałe
Produkcja/Sprzedaż
Ilościowy próg rentowności
Ks
BEP =
il
cj - kzj
Ks  całkowite koszty stałe
cj  cena jednostkowa
Kzj  koszt zmienny jednostkowy
Cj-kzj  marża jednostkowa na pokrycie
Wartościowy próg rentowności
BEPwart = BEPil *cj
Próg rentowności przy zależnościach nieliniowych
Organizacja rachunkowości
dr Tomasz Gabrusewicz
Organizacja rachunkowości
Jednostka powinna posiadać dokumentację opisującą
w języku polskim przyjęte przez nią zasady
(politykę) rachunkowości, a w szczególności
dotyczące:
1) określenia roku obrotowego i wchodzących w jego skład okresów
sprawozdawczych,
2) metod wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego,
3) sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych
4) systemu służącego ochronie danych i ich zbiorów, w tym dowodów
księgowych, ksiąg rachunkowych i innych dokumentów stanowiących
podstawę dokonanych w nich zapisów.
dr Tomasz Gabrusewicz
Organizacja rachunkowości
Na sposób prowadzenia ksiąg rachunkowych
składa się co najmniej:
a) zakładowy plan kont, ustalający wykaz kont księgi głównej,
przyjęte zasady klasyfikacji zdarzeń, zasady prowadzenia kont
ksiąg pomocniczych oraz ich powiązania z kontami księgi
głównej,
b) wykaz ksiąg rachunkowych, a przy prowadzeniu ksiąg
rachunkowych przy użyciu komputera - wykaz zbiorów danych
tworzących księgi rachunkowe na komputerowych nośnikach
danych z określeniem ich struktury, wzajemnych powiązań oraz
ich funkcji w organizacji całości ksiąg rachunkowych i w
procesach przetwarzania danych,
dr Tomasz Gabrusewicz
Organizacja rachunkowości
Na sposób prowadzenia ksiąg rachunkowych
składa się co najmniej:
c) opis systemu przetwarzania danych, a przy prowadzeniu ksiąg
rachunkowych przy użyciu komputera - opis systemu
informatycznego, zawierającego wykaz programów, procedur lub
funkcji, w zależności od struktury oprogramowania, wraz z
opisem algorytmów i parametrów oraz programowych zasad
ochrony danych, w tym w szczególności metod zabezpieczenia
dostępu do danych i systemu ich przetwarzania, a ponadto
określenie wersji oprogramowania i daty rozpoczęcia jego
eksploatacji,
dr Tomasz Gabrusewicz
Organizacja rachunkowości
Odpowiedzialność kierownika jednostki
Kierownik jednostki ponosi odpowiedzialność za
wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości
określonych ustawą, w tym z tytułu nadzoru, również w
przypadku, gdy określone obowiązki w zakresie
rachunkowości - z wyłączeniem odpowiedzialności za
przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury -
zostaną powierzone innej osobie za jej zgodą. Przyjęcie
odpowiedzialności przez inną osobę powinno być
stwierdzone w formie pisemnej. W przypadku gdy
kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy, a nie
została wskazana osoba odpowiedzialna, odpowiedzialność
ponoszą wszyscy członkowie tego organu (Art. 4. 5).
dr Tomasz Gabrusewicz
Organizacja rachunkowości
Dokumentację opisującą w języku polskim
przyjęte przez jednostkę zasady (politykę)
rachunkowości ustala w formie pisemnej i
aktualizuje Kierownik jednostki,
W sprawach nieuregulowanych przepisami
ustawy, przyjmując zasadę (politykę)
rachunkowości, jednostki mogą stosować
krajowe standardy rachunkowości wydane
przez uprawniony w myśl ustawy Komitet
Standardów Rachunkowości. W przypadku braku
odpowiedniego standardu krajowego, jednostki
inne niż wymienione w art. 2 ust. 3 mogą
stosować MSR (Art.10).
dr Tomasz Gabrusewicz
Organizacja rachunkowości
Uchwała nr 5/03
Komitetu Standardów Rachunkowości z
dnia 22 lipca 2003r. w sprawie przyjęcia
Krajowego Standardu Rachunkowości Nr 1
 Rachunek Przepływów Pieniężnych
Dz.Urz.Min.Fin. Z dnia 29 sierpnia 2003r. Nr 12, poz. 69
dr Tomasz Gabrusewicz
Organizacja rachunkowości
Uchwała 5/04
Komitetu Standardów Rachunkowości
z dnia 14 września 2004r. w sprawie przyjęcia
Krajowego Standardu Rachunkowości Nr 2
 Podatek dochodowy
Dz.Urz.Min.Fin. z dnia 30 września 2004r. Nr 13, poz. 132
dr Tomasz Gabrusewicz
Harmonogram czynności
Inwentaryzacja aktywów i pasywów
według harmonogramu ustalonego przez kierownika jednostki, z
zachowaniem częstotliwości określonej w art. 26 oraz 27 ustawy;
ściśle na dzień bilansowy winna być przeprowadzona
inwentaryzacja co najmniej: aktywów pieniężnych, papierów
wartościowych, produktów w toku produkcji oraz materiałów,
towarów i produktów gotowych odnoszonych w koszty w momencie
ich zakupu lub wytworzenia.
Podpisanie umowy z podmiotem uprawnionym do
badania sprawozdań finansowych
najpóz
niej do 31.12.200X-1r.
Sporządzenie zestawienia obrotów i sald
nie póz
niej niż 85 dnia po dniu bilansowym tj. 25 marca 200Xr.
dr Tomasz Gabrusewicz
Harmonogram czynności
Sporządzenie rocznego sprawozdania finansowego
nie póz
niej niż w ciągu 3 miesięcy od dnia bilansowego tj. do 31
marca 200X.
Zbadanie sprawozdania finansowego przez biegłego
rewidenta
w pierwszym półroczu 200Xr.
Udostępnienie sprawozdania finansowego
udziałowcom, akcjonariuszom, członkom spółdzielni
wraz z opinią i raportem biegłego rewidenta (o ile
podlega ono badaniu)
najpóz
niej na 15 dni przed zgromadzeniem; spółka akcyjna
udostępnia ponadto akcjonariuszom sprawozdanie rady nadzorczej i
komisji rewizyjnej.
dr Tomasz Gabrusewicz
Harmonogram czynności
Zatwierdzenie rocznego sprawozdania finansowego
nie póz
niej niż 6 miesięcy od dnia bilansowego tj. 30 czerwca 200X
r. (sprawozdania skonsolidowanego - 8 miesięcy), przed
zatwierdzeniem sprawozdania jednostek określonych w art. 64
ustawy podlegają badaniu. Nie dotyczy to jednostek, w stosunku do
których została ogłoszona upadłość.
Ostateczne zamknięcie ksiąg rachunkowych
najpóz
niej w ciągu 15 dni od dnia zatwierdzenia sprawozdania
Złożenie sprawozdania, opinii i odpisu uchwały
zatwierdzającej sprawozdanie w sądzie
w ciągu 15 dni od daty zatwierdzenia, jeżeli sprawozdanie
finansowe nie zostało zatwierdzone w terminie określonym w art. 53
ust. 1, to należy je złożyć w sądzie lub innym organie, w ciągu 15
dni po tym terminie.
dr Tomasz Gabrusewicz
Harmonogram czynności
Kierownik jednostki, o której mowa w art. 64 ust. 1,
obowiązany jest złożyć wprowadzenie do sprawozdania
finansowego stanowiące część informacji dodatkowej,
bilans, rachunek zysków i strat, zestawienie zmian w
kapitale własnym oraz rachunek przepływów
pieniężnych za rok obrotowy, do ogłoszenia w
Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej
"Monitor Polski B" (odniesieniu do spółdzielni - w
"Monitorze Spółdzielczym )
w ciągu 15 dni od dnia ich zatwierdzenia, wraz z opinią biegłego
rewidenta oraz odpisem uchwały bądz
postanowienia organu
zatwierdzającego o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego i podziale
zysku lub pokryciu straty.
dr Tomasz Gabrusewicz
Informatyczne systemy wspomagania rachunkowości
Kilka uwag z praktyki :&
Dziękuję za uwagę :&