POLITECHNIKA WROCA
AWSKA
Notatki z kursu: Kotły i siłownie
małej mocy
na podstawie wykładu prof. dr inż. Wiesław Rybak konsultacje A-4/353
Opracował A
ukasz Wicha
Rok akademicki 2009/2010
 Wyk ład 1 25 II 2010
�
I. Zagadnienia:
1. Kotły i siłownie małej mocy, czyli takie których mocy nie przekracza 5MW, wykorzystywane są one w
energetyce przemysłowej, komunalnej i w indywidualnych gospodarstwach.
2. Kotły z podziałem na kotły wodne i parowe, również omówimy kotły przepływowe dwufunkcyjne.
3. Kotły zasilane paliwem gazowym i ciekłym, również zasilanymi paliwami odnawialnymi np. biopaliwa.
4. Jakie są sposoby współpracy kotła z układem grzewczym. Sposoby regulacji i kontroli kotłowni z tymi
układami. Jak są chronione te układy, gdy czynnikiem roboczym jest woda
5. Kotłownie układów hybrydowych, są to takie instalacje, gdzie kocioł opalany paliwem konwencjonalnym
współpracuje z urządzeniami odnawialnej energii, takie jak kolektor słoneczny i pompa ciepła.
6. Układy skojarzone do produkcji energii cieplnej i elektrycznej małej mocy do 5MW.
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 2 z 15
Wyk ład 2 25 III 2010
�
I. Im urządzenie jest mniejsze w kotłach i siłowniach, tym lepsze powinno być paliwo ze względu jego sprawność.
Urządzenie małej mocy wykorzystujące energię węgla generują duże straty.
II. Główne sposoby oszczędzania energii:
1. Cały szereg modernizacji, m.in. wszelakie przedsięwzięcia polegające na ociepleniu budynku
2. Racjonalne wykorzystywanie energii, czyli dopasowanie mocy urządzeń do rzeczywistego zapotrzebowania
(wiele strat wynika z przewymiarowania urządzeń)
III. Podstawowe własności charakteryzujące paliwa gazowe brane pod uwagę przy doborze ich do spalania w danych
urządzeniach:
1. Ciepło spalania
Jest to ilość wydzielona podczas zupełnego i całkowitego spalania danego paliwa, przy czym produkty zostają
ochłodzone do temperatury początkowej substratów.
2. Wartość opałowa
Jest to ilość wydzielona podczas zupełnego i całkowitego spalania danego paliwa, przy czym para wodna powstała w
procesie spalania nie zostaje skroplona. Związana jest ciepłem kondensacji wilgoci. Wilgoć w paliwie gazowym
pochodzi z:
-� Zawilgocenia samego paliwa (stosunkowo nieduży udział)
-� Produktów spalania węglowodorów i wodoru
-� Zawartości wilgoci w powietrzu dostarczanym do spalania paliwa
3. Gęstość
Jest to stosunek masy gazu do objętości
4. Gęstość względna
Jest to stosunek mas jednostkowych objętości gazu do objętości powietrza, przy czym objętości te są przy tych samych
warunkach, zazwyczaj w warunkach normalnych
5. Liczba Wobbego
Jest to iloraz wartości opałowej do pierwiastka z gęstości względnej. Pozwala nam ona dobrać różne paliwa gazowe dla
osiągnięcia tej samej mocy cieplnej w palniku przy stałym nadciśnieniu.
 współczynnik
- nadciśnienie gazu przed dyszą palnikową
6. Prędkość spalania
Jest to prędkość przemieszczania się czoła płomienia mieszaniny gazu palnego z powietrzem i mierzona jest w kierunku
prostopadłym do frontu płomienia. Zależy ona od:
-� Rodzaju spalanego gazu
-� Ilości doprowadzonego powietrza
-� Temperatury spalania
Maksymalna wartość spalania odpowiada stechiometrycznym warunkom. Największą prędkość spalania w mieszaninie z
powietrzem ma wodór, najmniejszą zaś tlenek węgla.; natomiast ma on wraz z wodorem bardzo szeroki zakres stężeń, w
którym się spala, w przeciwieństwie do bardzo wąskich granic spalania metanu.
Prędkość wypływu mieszaniny paliwowo-powietrznej (rozprzestrzeniania się płomienia)
7. Granica zapłonu (palności)
Określa graniczne zawartości paliwa gazowego w mieszaninie z powietrzem pomiędzy którymi zachodzi proces spalania,
tzn. że poza tymi granicami mieszanka jest niepalna, ponieważ poza tymi granicami zawsze jest za mało jednego ze
składników, niedostateczne stężenie jednego z reagentów.
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 3 z 15
IV. Podział gazów w Polsce na grupy wg polskiej normy, każda z tych grup dzieli się jeszcze na podgrupy, która określa
nominalne wartości liczby Wobbego:
1. GS (gazy sztuczne, które pochodzą z przeróbki paliw stałych i ciekłych oraz z zmieszania ich z paliwami
miejskimi i propano-butanowymi, np. gazy z zgazowania węgla; grupa ta składa się z następujących podgrup 25, 30, 35)
2. GZ (gazy ziemne pochodzenia naturalnego, których głównym składnikiem jest metan, np. gazy
wysokometanowe, gazy zaazotowane, gazy kopalniane; grupa ta składa się z następujących podgrup 25, 30, 35, 41, 50)
3. GPB (gazy propanowo-butanowe, są to gazy węglowodorowe płynne, które muszą ściśle przestrzegać narzucone
normy)
4. GP (mieszaniny gazu propanowo-butanowego tzw. butan techniczny z powietrzem powinny mieć liczbę
Wobbego na poziomie 25)
V. Spalanie paliw gazowych w zależności od sposobu wchodzenia mieszaniny paliwowo-powietrznej przebiega wg trzech
schematów:
1. Spalanie kinetyczne
Zachodzi kiedy do palnika doprowadzone jest wstępnie wymieszane paliwo z powietrzem. Szybkość spalania
kinetycznego zależy od skończonej szybkości reagowania chemicznego pomiędzy paliwem i powietrzem. Palniki
realizujące ten typ spalania nazywamy palnikami kinetycznymi stosowane powszechnie w kotłach małej mocy.
Spalanie kinetyczne w zależności od rodzaju przepływu może być realizowane z:
-� Przepływem laminarnym (palnik Bunsena)
-� Przepływem turbulentnym
Długość płomienia zależy od prędkości wypływu mieszanki paliwowo-powietrznej, od wielkości otworu w palnikach i
od normalnej prędkości spalania.
Palniki jednootworowe możemy zastąpić palnikami wielootworowymi, wówczas dla tej samej mocy cieplnej palnika
długość płomienia będzie mniejsza.
 promień otworu palnika wielootworowego
 promień otworu palnika jednootworowego
 ilość otworów w palniku
Jeśli prędkość wypływu mieszaniny paliwowo-powietrznej będzie równa lub mniejsza od prędkości spalania następuje
wtedy bardzo niebezpieczne zjawisko cofnięcia się płomienia do palnika.
Środki zaradcze przed przeskokiem płomienia do palnika:
-� Muszą być utrzymane minimalne prędkości wypływu mieszanki (im większa średnica palnika, tym
większa jest wartość prędkości minimalnej)
-� Wyrównanie prędkości strugi przed wypływem mieszanki z palnika
-� Chłodzenie palników
Jeśli prędkość wypływu mieszaniny paliwowo-powietrznej będzie zbyt duża od prędkości spalania następuje wtedy
bardzo niebezpieczne zjawisko zerwanie płomienia, zbyt dalekie oddalenie się płomienia od palnika może spowodować
że płomień będzie się przyklejał do ścian komory spalania w związku z tym będzie spadek temperatury spalania, wzrosną
straty związane z niezupełnym i niecałkowitym spalaniem oraz będzie się wytwarzać sadza.
Środki zaradcze przed przeskokiem płomienia od palnika, zdmuchnięciem płomienia:
-� Powiększenie powierzchni spalania
-� Dokładne wymieszanie substratów paliwo-powietrze
-� Proces spalania powinien przebiegać przy możliwie wysoki temperaturach m.in. wstępne podgrzanie
mieszanki albo paliwa i powietrza niezależnie
-� Zastosowanie stabilizacji płomienia poprzez m.in. recyrkulację części spalin, zawirowanie powietrza
wewnątrz płomienia, stosowanie ciał opływowych
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 4 z 15
2. Spalanie dyfuzyjne
Do palinka podawane jest wyłącznie paliwo, natomiast powietrze dopływa do powierzchni spalania z otoczenia
wyłącznie na drodze dyfuzji. Mieszanie powietrza z paliwem zachodzi dopiero nad samym palnikiem. Najwolniejszy
procesem w tego typ palnikach, który decydujący o długość płomienia i szybkości spalania jest proces dyfuzji utleniacza
z paliwem.
Może być realizowane równie z przepływem laminarnym i turbulentnym (liczba Reynoldsa powyżej 2000-2200).
Długość płomieni dyfuzyjnych:
 współczynnik dyfuzyjności
- wymiar palnika
Z Prawa Ficka, strumień dyfuzji jest proporcjonalny do gradientu stężenia i przeciwnie proporcjonalne do długości, w
której zachodzi dyfuzja
Współczynnik dyfuzji informuje nas jak szybko zachodzi zjawisko dyfuzji w mieszaninie.
Na długość płomienia dyfuzyjnego wpływają następujące czynniki:
-� Wartość opałowa i teoretyczna wartość zapotrzebowania powietrza do spalania
-� Prędkość wypływu gazu
-� Zawirowanie strug paliwa i powietrza
Stosujemy je w piecach przemysłowych. Nie ma zagrożenia związanego z cofnięciem się płomienia do palnika.
3. Spalanie kinetyczno-dyfuzyjne
Ilość powietrza podawana wraz z paliwem jest z niedomiarem powietrza na poziomie 30-40% potrzebnego do
teoretycznego, stechiometrycznego spalenia paliwa, natomiast pozostała część powietrza dopływa do paliwa na drodze
dyfuzyjnej, ten typ spalania realizują tzw. palniki inżektorowe, są powszechnie stosowane w kotłach o mocy
nieprzekraczającej 60-80kW głównie na paliwa gazowe. Palniki te są narażone na cofnięcie się jak i na oderwie
płomienia od palnika.
Zakres stabilnej pracy palnika inżektorowego
1  cofanie się płomienia
2  odrywanie się płomienia
3  żółte końca płomienia (niższa sprawność, tworzy się sadza)
4  spalanie z zwiększoną stratą wylotową, kominową
5  maksymalne zassanie powietrza
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 5 z 15
Zabezpieczenia stosowane w palnika inżektorowych przed oderwanie się płomienia:
-� Dla gazów o większej prędkości spalania (głównie te które zawierają wodór) mogą być przyjęte dla
tych samych warunków wyższe obciążenia cieplne, a więc większe prędkości wypływu mieszanki
-� Paliwa o większych wartości normalnej prędkości spalania mogą być spalane dla wyższych wartości
współczynnika nadmiaru powietrza
Metody zapobiegające cofnięcie się płomienia do palnika:
-� Obniżenie wartości nadmiaru powietrza
-� Zmniejszenie otworów wylotowych z palnika
-� Przestrzeganie pewnych wartości współczynnika nadmiaru powietrza dla mieszanin wstępnie
zmieszanych (dla gazu koksowniczego 0,3-0,5 dla gazu ziemnego od 0,4-0,6)
VI. Identyfikacja spalania paliw gazowych głównie polega na doprowadzeniu do procesu spalania dla odpowiedniej ilości
powietrza, ta ilość powietrza określona jest współczynnikiem nadmiary powietrza, jest to stosunek ilości powietrza rzeczywiście
doprowadzonego podczas procesu spalania do ilości powietrza teoretycznego wynikającego ze stechiometrii.
Optymalna wartość współczynnika nadmiaru powietrza dla paliw gazowych wynosi 1,05-1,4
Jeżeli ilość powietrza doprowadzonego do procesu spalania będzie zbyt mała wtedy spalanie będzie się odbywało w sposób
niezupełny (będą powstawały takie produkty jak tlenek węgla i cząsteczki sadzy) i niecałkowitego (gdy paliwo się nie dopali)
Temperatura adiabatycznego spalania w zależności od współczynnika nadmiaru powietrza
Przy niskich temperaturach zwiększa się strata kominowa.
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 6 z 15
 � Wyk ład 3 8 IV 2010
�
I. Podział kotłowni ze względu na:
1. Rodzaj spalanego paliwa:
-� Ciekłe
-� Gazowe
-� Stałe
-� Alternatywne z
ródła
2. Parametry czynnika roboczego:
-� Kotłownie parowe
*� Niskoprężne poniżej 70kPa
*� Wysokoprężne powyżej 70kPa
-� Kotłownie wodne:
*� Niskotemperaturowe poniżej 100�C
*� Średniotemperaturowe 100-115�C
*� Wysokotemperaturowe powyżej 115�C
3. Moc:
-� Kotłownie małej mocy poniżej 50 kW
-� Kotłownie średniej mocy 50-350 kW
-� Kotłownie dużej mocy powyżej 350 kW
II. Zalety stosowanie paliw ciekłych w porównaniu do paliw stałych:
1. Wyższa zawartość wodoru
2. Mniejsza zawartość tlenu
3. Wyższa kaloryczność
4. Nie posiadają w swoim składzie substancji mineralnych ani nie pozostawiają odpadów w postaci popiołu i żużla
5. Można je łatwo transportować, składować
III. Procesy powstawania paliw ciekłych:
1. Destylacja (rurowo-próżniowa, rurowo-wieżowa, rafinacja, kraking, reforming)
2. Kataliza chemiczna
IV. Rodzaje paliw ciekłych ze względu na sposób zastosowania:
1. Silniki gaz
nikowe
2. Silniki turbospalinowe
3. Silniki diesla
4. Oleje opałowe
V. Właściwości użytkowe paliw ciekłych:
1. Lepkość oleju  jest to opór jaki stwarzają dwie leżące nieskończenie blisko siebie cząsteczki cieczy, które
równolegle wzajemnie siebie przesuwają się. Określa ona warunki transportu, składowania i spalania paliw ciekłych, na
lepkość ma wpływ temperatura, wraz ze wzrostem temperatury lepkość w paliwach ciekłych się obniża. Względna
lepkości oleju mierzona jest w stopniach Englera �E, wyznacza się jej wartość poprzez zmierzenie i porównanie czasu
wypływu 200ml danego oleju z 200ml wody destylowanej. Bezwzględne lepkości oleju dzielimy na kinematyczną (jest
to stosunek lepkości dynamicznej do gęstości, mierzona jest w Stoksach St) i dynamiczną (mierzona jest w pauzach P).
2. Gęstość (olej lekki 860 )
3. Zawartość siarki (olej ekstra lekki powinien mieć zawartość poniżej 0,2%)
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 7 z 15
4. Temperatura zapłonu (jest to temperatura w której powstaje mieszanina oparu oleju i powietrza przy której
następuje zapłon, ważny parametr ze względu na zagrożenie związane ze składowanie paliw ciekłych, wyróżnia się trzy
klasy bezpieczeństwa pożarowego: 1 klasa temperatura zapłonu jest poniżej 20 , 2 klasa 21-50 , 3 klasa powyżej
50 w tej kategorii znajdują się wszystkie oleje lekkie)
5. Zmętnienie tzn. że zaczynają się wydzielać składniki substancji stałych w paliwie ciekłym występuje ono przy
tzw. temperaturze cloud point wg Polskiej Normy ok. 3 , przy temperaturze pour point zaczynają być problemy z
pompowanie oleju ok. -9 , przy granicznej wartości filtracji ok. -12 zatykają się wszystkie urządzenia filtracyjne.
6. Wartość opałowa
7. Ciepło spalania
8. Granica zapłonu (dla paliw lekkich od 0,6 do 6,5% zawartości objętościowej w powietrzu)
VI. Typy paliw ciekłych stosowanych w kotłowniach małych mocy:
1. Oleje ekstra lekkie (ozn. EL ok.42 )
2. Olej ekstra lekki z małą zawartości siarki
3. Olej lekki (ozn. L, w Polsce występuje L-1 i L-2)
4. Olej średnio-ciężki (ozn. M)
5. Olej ciężki (ozn. C, w Polsce występuje C-1, C-2 i C-3, w Europie ozn. S)
VII. Sposoby spalania paliw ciekłych:
1. Paliwo zostaje wstępnie odparowane, opary mieszają się z powietrzem i następuje spalanie; do tej kategorii
należą wszystkie paliwa lekkie
2. Paliwo jest bezpośrednio wtryskiwane do komory spalania, proces spalania przebiega równolegle z procesem
odparowaniem paliwa; do tej kategorii należą wszystkie oleje ciężkie
VIII. Etapy procesu spalania paliw ciekłych:
1. Ogrzewanie i odparowanie paliwa
2. Rozkład chemiczny i wstępne utlenianie
3. Tworzenie się mieszaniny powietrza i paliwa
4. Zapłon i spalanie się mieszaniny gazowej
IX. Najlepsze warunki spalania występuje gdy procesy ogrzewania i odparowania przebiegają jak najszybciej w ilości
wystarczającej powietrza. Można to uzyskać gdy będzie zapewnione jak najlepsze rozpylanie paliwa i równomierne
rozmieszczenie kropel paliwa w strudze powietrza.
X. Czas spalania pojedynczej kropli oleju
gdzie:
- gęstość
- ciepło parowania
 współczynnik przewodzenia ciepła
 temperatura otoczenia
- temperatura wrzenia
- wymiar kropli
XI. Struktura płomienia zmieniona poprzez zawirowacze strugi powietrza
1. Z perforowaną przesłoną
2. Z ceramiczną komorą wstępną
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 8 z 15
3. Z komorą żarową z zawirowaczem
XII. Czynniki wpływające na długość płomieni olejowych:
1. Prędkość przepływu kropel
2. Czasu spalania kropel
XIII. Czynniki mające wpływ na spalanie paliw ciekłych:
1. Dobre rozpylenie paliwa
2. Szybkie i dokładnie mieszanie się kropel w utleniaczu
3. Doprowadzenie do płomienia niezbędnej ilości powietrza
4. Utrzymanie w płomieniu odpowiednio wysokiej temperatury powyżej 1300
5. Podgrzewanie paliwa i powietrza
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 9 z 15
 � Wyk ład 4 22 IV 2010
�
I. Cechy dobrego palnika:
1. Poprawna i stabilna praca bez oderwania i cofania się płomienia w szerokim zakresie zmian obciążenia palnika
2. Musi zapewniać odpowiednią czystość spalania, niska zawartość tlenków azotów, tlenków węgla i mała ilość
sadzy
3. Duża trwałość i stałość parametrów cieplnych i eksploatacyjnych
4. Niski poziom hałasu w szczególności dot. palników wentylatorowych
II. Palnik jest zawsze dobierany do mocy i rodzaju kotła. Dla małych kotłów firmy we własnym zakresie produkują palniki,
dla dużych kotłów palniki są produkowane przez wyspecjalizowane firmy.
III. Podział palników:
1. Gazowe:
-� Atmosferyczne, pracują w warunkach ciśnienia atmosferycznego są stosowane w kotłach domowych o
mocach 80-100 kW, charakteryzują się naturalnym odprowadzeniem spalin przez zimne powietrze, są to palniki
kinetyczno-dyfuzyjne
-� Wentylatorowe (in. nadmuchowe) do kotłów o mocach powyżej 100kW, proces mieszania paliwa i
powietrza jest wspomagany przez wentylatorowy, są to palniki kinetyczne
2. Olejowe:
-� Wentylatorowe składają się z dmuchawy, zespołu urządzeń zabezpieczających i sterujących oraz
urządzeniem mieszankowym i zapłonowym
IV. Palniki  niebieskie charakteryzują się mniejszą emisją tlenków azotów od palników tradycyjnych o ok. 30% poprzez
zastosowanie ceramicznej rury, w które następuje cyrkulacja spalin, oraz dodatkowego podgrzewania paliwa.
V. Palniki I stopniowy, pracuje wyłącznie w warunkach nominalnej mocy, generują duże straty, ponieważ w czasie
czuwania musi być włączony płomień pilotujący
VI. Palniki II stopniowy, pracuje w zakresie obciążeń 60% i 100%
VII. Palniki III stopniowy, pracuje w zakresie obciążeń 30%, 60% i 100%
VIII. Palniki z mocą modulowaną (zmiennym obciążeniem) możemy płynie zmieniać obciążenie w zależności od obciążenia
kotła, stosowane w kotłach dużej mocy, wiszących i kondensujących
IX. y
ródła wilgoci w spalinach:
1. Wodór zawarty w paliwie
2. Wilgoć zawarta w powietrzu podczas procesu spalania
3. Wilgoć zawarta w paliwie
X. Kierunki rozwoju palników:
1. Podwyższenie sprawności spalania mające na celu zużycie jak najmniejszej ilości paliwa poprzez usprawnienie
ujednolicenia mieszanki palnej
2. Rozciągnięcie procesu spalania na dużej powierzchni, np. mikropłomienie
3. Obniżenie zawartości tlenów azotów poprzez skrócenie czasu przebywania produktu spalania w strefie
wysokich temperatur
XI. Parametry brane pod uwagę podczas doboru palnika:
1. Olejowego:
-� Wydajność palnika
- nominalna moc cieplna kotła
- nominalna sprawność termiczna kotła
 wartość opałowa paliwa
-� Tryb pracy kotła
-� Rodzaj oleju
-� Sposób zasilania palników w olej (instalacja jednorurowa składająca się tylko z przewodu ssawnego,
spaliny przechodzą przez filtr olejowy zawarty między palnikiem a zbiornikiem olejowym; instalacja
dwururowa składa się z przewodu tłocznego i ssawnego)
-� Cechy konstrukcyjne kotła
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 10 z 15
2. Gazowego:
-� Wydajność palnika
-� Tryb pracy kotła
-� Rodzaj gazu
-� Ciśnienie dyspozycyjne gazu
-� Wielkość i rodzaj armatury przy kotłowej
-� Cechy konstrukcyjne kotła
XII. Sprawność nominalna kotła, gdy kocioł pracuje przy 100% obciążeniu, w Polsce sprawność kotła odniesiona jest do
wartości opałowej:
1. Metoda pośrednia
- strata kominowa;
- strata wynikająca z promieniowania i konwekcji ciepła;
2. Metoda bezpośrednia
 strumień wody
- strumień paliwa
XIII. Sprawność średnioroczna
- strata postojowa kotła wynikająca z gotowości roboczej
XIV. Sprawność średnioroczna dla kotła kondensującego; kocioł ten pracuje przy niższych temperaturach więc strata
kominowa i promieniowa jest niższa od tradycyjnych kotłów
;
 ciepło spalania;  wartość opałowa
XV. Zużycie paliwa na potrzeby grzewcze
 średnioroczne zapotrzebowanie mocy cieplnej;
- obliczeniowe zapotrzebowanie mocy cieplnej
- ilość godzin pracy palnika w ciągu roku (dla instalacji tradycyjnej , zawory termicznostatyczne ,
regulacja centralno-pogodowa , centralno-pogodowa i termicznostatyczna )
XVI. Zużycie paliwa na ogrzanie wody użytkowej
- ilość ciepłej wody zużytej przez jedną osobę w ciągu doby; ok. 50kg
 ilość osób
 temperatura wody ciepłej i zimnej
- sprawność średnioroczna w przypadku ciepłej wody użytkowej; 70%
XVII. Sposoby obniżenia strat postojowych:
1. Stosowanie wielostopniowych palników
2. Zastąpienie płomyków rozpalających zapalnikami piezoelektrycznymi
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 11 z 15
 � Wyk ład 5 6 V 2010
�
I. Kotły wodne niskotemperaturowe stanowią podstawowe wyposażenie dla celów grzewczych w siłowniach małych mocy.
1. Ze względu na materiały konstrukcyjne wyróżniamy kotły wodne:
-� Stalowe
-� Żeliwne
2. Ze względu na zastosowane palniki w kotłach wodnych:
-� Palniki inżektorowe
-� Palniki nadmuchowe
-� Palniki wentylatorowe
3. Ze względu na pozycję kotła wodnego:
-� Wiszące
-� Stojące
4. Ze względu na obieg wody i wyprowadzenie spalin wyróżniamy kotły wodne z obiegiem:
-� Naturalny
-� Wymuszony
II. Czynniki determinujące rozwój kotłów wodnych:
1. Polepszenie parametrów energetycznych (głównie związane z poprawą sprawności, zależy nam by sprawność
była możliwie jak największa w całym okresie grzewczym, tzw. sprawność średnioroczna; im wyższa sprawność tym
mniejsze zużycie paliwa i mniejsze koszty eksploatacyjne)
2. Ograniczenie zagrożeń dla środowiska naturalnego
III. Wielkość mocy kotłów wodnych jest w przedziale od kilkudziesięciu kW do kilku MW
IV. Kotły wodne z zespawanym wymiennikiem ciepła są budowane ze stali węglowej lub stali nierdzewnej (stosowanej gdy
kocioł pracuje w warunkach kotła kondensacyjnego). Muszą one spełniać odpowiednie parametry związane z nadciśnieniem,
wykonuje się próbę wodną, w której kocioł musi wytrzymać ciśnienie 2P, gdzie P  jest to najwyższe dopuszczalne nadciśnienie
w kotle. Minimalne ciśnienie dla którego jest wykonana próba wodna to 0,2 MPa. Kotły wodne z zespawanym wymiennikiem
ciepła budowane są w dwóch rozwiązaniach konstrukcyjnych:
1. Płomiennikowe, zasadnicza część wymiennika ciepła składa się z płomieniówek, są to rury przez które
przepływają gorące spaliny natomiast na zewnątrz rury są obmywane przez wodę, ciepło od gorących spalin
przekazywane jest do wody poprzez płomieniówki, płomieniówki są konstruowane w dwóch wersjach: poziomo lub
pionowo, wymiennik ciepła od dołu i góry jest zamknięty tzw. dębicą, w górnej części znajduje się komora spalin,
natomiast w dolnej części znajduje się główna powierzchnia komory spalania, w komorze spalania znajduje się kolektor,
do którego doprowadzany jest gaz i na tym kolektorze zamontowane są palniki inżektorowe (pracują w warunkach
palników kinetyczno-dyfuzyjnych), powietrze doprowadzone jest do komory spalania przez specjalną pokrywę, która
znajduje się w dolnej części, ma ona również za zadanie zmniejszenie strat ciepła przez promieniowanie, przy niskich
obciążeniach na płomieniówkach często osadza się sadza)
2. Opłomkowe (składają się z podwójnego płaszcza wodnego, są to rury przez które przepływa woda a spaliny
opływają je z zewnątrz i oddają ciepło do wody)
V. Kotły żeliwne są zbudowane w postaci modułowej, tzn. pojedyncze moduły są skręcane, ilość modułów zależy od mocy
kotła, mogą być one instalowane na miejscy w pomieszczeniach gdzie jest mało miejsca, charakteryzują się dużą odpornością na
korozję i małą pojemnością wodną, pojedynczy moduł takiego kotła składa się z opłomki, mają dużą masę; natomiast stalowe
kotły wodne mają małą masę, ale większą pojemność wodną, głównie jest to decydująca cecha wpływająca na wybór typu kotła.
VI. Kotły kondensujące, coraz częściej stosowane w gospodarstwach indywidualnych ze względu na niską cenę, aby
wykorzystać w największym stopniu ciepło zawarte w spalinach musielibyśmy by je schładzać do temperatury jak najniższej, jest
to niemożliwe w dwóch sytuacjach:
1. Gdy odprowadzenie spalin odbywa się w sposób naturalny, ponieważ przy zbyt niskiej temperaturze spalin ciąg
naturalny będzie niewystarczający do ich wyprowadzenia na zewnątrz
2. Gdy temperatura spalin spadnie poniżej określonej wartości, wówczas wilgoć zawarta w spalinach zacznie się
skraplać (punkt rosy), jest to niebezpieczne ponieważ wilgoć może połączyć się z i tworząc kwasy węglowe i
siarkowe, które będą powodować korozje elementów kotła, aby się przed tym uchronić musimy utrzymywać temperaturę
spalin powyżej temperatury punktu rosy, która wynosi odpowiednio:
-� dla paliw gazowych
-� dla paliw olejowych
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 12 z 15
W kotłach kondensacyjnych chodzi o to by jak najniżej obniżyć temperaturę spalin, ponieważ ciepło kondensacji wilgoci, która
jest zawarta w spalinach, jest wykorzystywane na dodatkowy zysk ciepła, wielkości odzyskanego ciepła wynika z kaloryczności
paliwa i leży w przedziale od 9% do 13% powyżej wartości opałowej, dlatego nominalna sprawność kotła kondensacyjnego jest
powyżej 100%, bo sprawność kotła w Polsce jest odniesiona do wartości opałowej. Sprawność kotłów kondensujących nie będzie
miała wartości stałej, bo zależy ona od temperatury spalin opuszczających kocioł, która jest zależna od temperatury wody
powrotnej do kotła, dlatego kotły te pracują z możliwie jak najniższą temperaturą wody powrotnej do kotła ok. , temperatura
ta jest uwarunkowana przez moc cieplną kotła i warunki cieplne. W związku z tym wymienniki ciepła zainstalowane w kotłach
kondensujących mają dużo większą powierzchnię niż w standardowych kotłach. Strat promieniowania kotłów kondensujących
jest niska, ponieważ pracuję on przy niskich temperaturach wody i spalin. Sprawność zależy głównie od stopnia obciążenia kotła i
od temperatury zewnętrznej. W tych kotłach musi być zastosowane wyprowadzenie spalin w sposób wymuszony, jest to pewną
zaletą bo kotły te mogą być instalowane w dowolnych miejscach, kotły typowe z naturalnych obiegiem muszą być instalowane w
jak najniższych poziomach, budynku głównie w piwnicy.
VII. Kotły przepływowe, jest to taki kocioł w którym woda przepływa jednokrotnie, charakteryzują się małą pojemnością
wodną, kotły te pracują wyłącznie w obiegu wymuszonym wody, żeby nie zaistniała możliwość przepalenia wymiennika ciepła,
który znajduje się w kotle. Kocioł taki składa się głównie z: wymiennika ciepła, pompy obiegowej, palnika, do którego ilość
paliwa jest sterowana przez zawór membranowy, który jest regulowany przez ilość spadku ciśnienia na rurociągu przez który
przepływa woda czyli w zależności od mocy cieplnej. Kotły przepływowe mogą być dwu funkcyjne, tzn. oprócz celów
grzewczych, kocioł podgrzewa również ciepłą wodę użytkową poprzez dodatkowy wymiennik ciepła woda-woda.
VIII. Charakterystyka nowoczesnych kotłów wodnych:
1. Podział kotłów ze wzg. na sposób regulacji mocy: wyróżniamy kotły z palnikami
1, 2, 3-stopniowymi i palnikami modulowanymi
2. Podział kotłów ze wzg. na moc:
-� 4  65 kW (palniki jednostopniowe; pracują wyłącznie z nominalnym obciążeniem lub modulowane;
głównie w kotłach kondensujących i przepływowych)
-� 72  1750 kW (palniki dwustopniowe lub modulowane)
-� 1860 kW  15 MW (palniki modulowane)
3. Podział kotłów ze względu na temperaturę wody powrotnej, nie ma potrzeby ochrony kotłów małej mocy przed
zbyt niską temperaturą wody powrotnej, chronimy je wyłącznie przed niską temperaturą w samym kotle, która odbywa
się przez automatykę samego kotła a dokładniej przez pracę palnika  tryb włączania i wyłączania; natomiast w kotłach
średniej i dużej mocy ze wzg. na konstrukcje tych kotłów pracują z większa pojemnością wody, dlatego oprócz ochrony
samej wody w kotle muszą być zastosowana dodatkowa ochrona przed zbyt niską temperaturą wody powrotnej do kotła.
Dla kotłów średniej i dużej mocy minimalna temperatura wody w kotle zależy od typów kotła i rodzajów spalanego
paliwa
4. Podział kotłów ze względu na maksymalną temperaturę wody na wyjściu z kotła: do i powyżej .
Granica maksymalna temperatury osiąganej w kotle zabezpieczana przez ogranicznik STB, gdy kocioł osiągnie zbyt
wysoką temperaturę wody w kotła, następuje wyłączenie palnika. Granica dopuszczalnej temperatury pracy instalacji
grzewczej jest regulowana przez termostat współpracujący z palnikiem, musi ona uwzględniać pojemność i bezwładność
kotła, jak również typ i rodzaj kotła. Różnica temperatury pomiędzy STB a termostatem nie może być mniejsza niż .
IX. Elementy brane pod uwagę w przypadku projektowania kotła wodnego:
1. Możliwość montażu kotła w pomieszczeniu kotłowni
2. Aspekt ekonomiczny inwestycji
3. Współpraca z układem grzewczym
4. Wymagana moc cieplna (zarówno maksymalna, jak i przeciętna)
5. Kryteria priorytetu doprowadzenia ciepła przy ograniczonej temperaturze wody na powrocie
6. Warunki zabudowy, sposób odprowadzenia spalin (naturalny czy wymuszony)
7. System automatycznej regulacji
8. Instalacja grzewcza, pojemność oporów przepływu
9. Możliwość rozbudowy instalacji cieplnej
10. Możliwość zmiany paliwa
11. Czynności konserwujące, łatwy dostęp do kotłowni, względy bezpieczeństwa
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 13 z 15
 � Wyk ład 6 20 V 2010
�
I. Budując kotłownie należy w sposób racjonalny dobrać moc cieplną i rodzaj kotła, który będzie spełniał warunki
związane z naszymi potrzebami:
1. Najniższe temperatury to zaledwie 10% całego okresu grzewczego. Należy tak dobra moc cieplną kotła by
pracował w jak najdłuższym okresie grzewczym z mocą nominalną kotła. Moc cieplna może być dobrana w zależności
od strat cieplnych budynku lub na podstawie wskaz
ników:
gdzie:
- moc cieplna centralnego ogrzewania
- powierzchnia ogrzewania
- jednostkowe zapotrzebowanie ciepła; wskaz
niki te są podawane dla różnych budynków w zależności od stopni
ochrony budynku przed stratami ciepła, np. dla budynku jednorodzinnego słabo izolowanego , dla
budynku jednorodzinnego dobrze izolowanego
Przez ok. 5000 godzin w ciągu roku temperatura w Polsce jest powyżej co stanowi 82%, dlatego przez większość
czasu kocioł pracuje z niedociążeniem, co oznacza że będą krótkie czasy pracy palnika, tzn. że temperatura spalin
opuszczająca kocioł będzie odpowiednio niska, dlatego możliwe jest że w tym okresie temperatura spalin może spaść
poniżej punktu rosy, co może powodować korozję i osadzanie się sadzy na przewodach kominowych.
2. Dobranie kotła z większą mocą niż jest wymagane powoduje zwiększenie strat, bo przez jeszcze większy czas
niż przy prawidłowo dobranym kotle, kocioł będzie pracował z nieobciążeniem
3. Zagrożenia wynikające z przewymiarowaniem kotła:
-� Wzrost kosztów ogrzewania, bo sprawność ulega znacznemu obniżeniu, przez co zwiększa się zużycie
paliwa i wzrost kosztów eksploatacyjnych
-� Zmorzona kondensacja pary wodnej w przewodzie kominowym
4. Wpływ stopnia wykorzystania kotła na koszt ogrzewania:
-� Stałe, nie zależą od sprawności średniorocznej :
Koszt kapitałowe, inwestycyjne wynikające z budowy i instalacji kotłowni
-� Zmienne:
Nakłady, które musimy ponieść na całą eksploatacje, koszty paliwa i koszty utrzymania
5. Koszty jednostkowe rosną wraz z niedociążeniem kotła, by utrzymać na jak najniższym poziomie ten koszty,
kocioł musi pracować z najwyższym stopniem wykorzystania kotła
6. Im wyższa temperatura punktu rosy tym gorzej dla kotła, ponieważ rośnie strata kominowa, gdyż temperatura
spalin wylotowych musi być wyższa, wraz ze wzrostem w spalinach, rośnie temperatura punktu rosy. Natomiast im
wyższa wartość współczynnika nadmiaru powietrza, tym niższa jest temperatura punktu rosy na skutek rozcieńczenia.
Silne wykroplenie spalin występuje w stanie nierównowagowych pracy kotła, np. podczas uruchomienia kotła, przy
częstych wyłączeniach kotła, gdy kocioł będzie pracował z niedociążeniem.
7. Zabezpieczenia przed zjawiskiem korozji powierzchni ogrzewanych kotła:
-� Ograniczenie skutków kondensacji (bloki wodne ogrzewane są z materiałów odpornych na korozje,
specjalne żeliwa grafitowe, stale nierdzewne, powłoki ceramiczne)
-� Eliminowanie przyczyn (pewne rozwiązania technicznych, polegające na zastosowaniu rozdziału
pomiędzy wodą i spalinami poprzez zastąpienie powierzchni jednowarstwowej, powierzchniami
dwuwarstwowymi, najczęściej żeliwo-stal, w takich warunkach kocił nie będzie kondensował i będą niższe
temperatury spalin wylotowych, a tym samym będzie niższa strata wylotowa i jednocześnie ulegnie wydłużeniu
okres pracy przy wyższych obciążeniach kotła, co zwiększa sprawność kotła.
8. Przy doborze ilości kotłów musi uwzględnić zapotrzebowanie na moc wszystkich urządzeń, które będą
współpracowały z kotłownią, np. centralne ogrzewanie, ciepła woda użytkowa, klimatyzacja oraz uwzględnić zmienność
potrzeb cieplnych, przy pomocy krzywej stopnia dni, którą można uzyskać od instytutu metrologicznego, możemy
określi ilość dni pracy kotła z określoną mocą. Dla małych instalacji występuje zazwyczaj jeden kocioł, dla większych
mamy od 2 do 4 kotłów. Kotły rezerwowe są instalowane głównie ze względu na bezpieczeństwo w razie awarii
pierwszego kotła, stosowane np. w szpitalach. Przy doborze kotła bierze się pod uwagę charakterystykę sprawności kotła
w zależności od obciążenia, unika się kotłów , które mają bardzo stromą charakterystykę wraz ze zmianą obciążenia.
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 14 z 15
9. Kryteria doboru kotła:
-� Zakres potrzeb (kocioł do celów grzewczych, do celów grzewczych i ciepłej wody użytkowej, itp.)
-� Czy będziemy mieli do czynienia jedno czy dwu kondygnacyjnej (chodzi o to czy układ będzie ze
wspomaganiem czy z obiegiem naturalnym)
-� Możliwość wykonania instalacji
-� Możliwość lokalizacji kotła (dla pomieszczeń małych, trudno dostępnych stosuje się kotły, które można
montować na miejscu  kocioł żeliwny)
-� Lokalizacja instalacji kominowej (warunki odprowadzenia spalin w sposób naturalny lub wymuszony,
głównie w kotłach kondensacyjnych gdzie spalin mają bardzo niskie temperatury, czyli mają dużą gęstość i są
duże opory przepływu stosuje się obieg wymuszony)
-� Dostawa energii elektryczne (gdy jej nie ma, nie można zastosować urządzeń wspomaganych)
-� Możliwość składowania i doprowadzania paliwa
Notatki z kursu: Kotły i siłownie małej mocy
Opracował A
ukasz Wicha Strona 15 z 15