WYKA
AD 13
Teoria altruizmu wzajemnego, R. Trivers, 1971r.:
" Też reprezentuje podejście ewolucjonistyczne; zakłada że pomaganie innym osobnikom tego
samego gatunku jest korzystne dla pomagającego o ile jest odwzajemniane; dzięki temu
osobnik dysponuje zwiększonymi zasobami  pożyczonymi od innych; tak działa
kapitalistyczne przedsiębiorstwo nagradzając pracowników za zwiększony wysiłek
" Ogólna wizja człowieka: egoista maksymalizujący swoje zyski (może poza modelem
interwencji w sytuacji kryzysowej)
Dwa spojrzenia na pomaganie  nowe badania:
" Spojrzenie na problem w makro-skali (societal lub community psychology); np. Kaniasty,
1999r., 2005r.
" Spojrzenie z punktu widzenia relacji między jednostkami (klasyczna psychologia społeczna)
Pomaganie w skali makro:
" Co dzieje się ze społecznością, której ktoś z zewnątrz udziela pomocy (np. po klęsce
żywiołowej); model K. Kaniastego (1999r.): istnieją dwie ścieżki doświadczania klęski
żywiołowej (epidemii ale także ataku terrorystycznego czy wojny):
Bezpośrednia  w wyniku doznanych strat materialnych i psychicznych
Pośrednia  deterioracja (spadek) wsparcia społecznego, rozbicie więzi społecznych
Deterioracja wsparcia społecznego:
" Zależy od tego, jak udzielana jest pomoc, ile jej jest oraz czy jest adekwatna do potrzeb ofiar
" Pominięcie w pomaganiu jakiejś grupy osób ma zdecydowanie negatywny wpływ na
prawdopodobieństwo przezwyciężenia stresu i na dobrostan psychiczny osób
" Pomoc adekwatna do potrzeb zmniejsza deteriorację wsparcia i mniej zaburza relacje
społeczne
Podstawowy problem: osłabienie wsparcia społecznego:
" Postkatastrofalna pomoc nie jest rozdzielana egalitarnie; zwykle pomijane są podobne grupy
osób: starszych, uboższych, z mniejszości etnicznych
" Osoby i grupy o mniejszych zasobach są szczególnie narażone w sytuacji klęski i katastrofy; w
związku z tym są bardziej narażone na stres
Stres  jako utrata zasobów: koncepcja Stevena Hobfolla, 1998r.:
" Założenie: głównym celem aktywności człowieka jest zachowanie i pomnażanie zasobów a
unikanie ich strat
" Zasobami mogą być: cenione przedmioty, okoliczności (praca, małżeństwo, znajomi) oraz
energia (czas, pieniądze)
" Posiadanie zasobów przez jednostkę uodparnia na stres, bowiem zasoby mają znaczenie
instrumentalne (pomagają osiągać cele) oraz symboliczne (pomagają w podtrzymywaniu
samooceny)
" Osoby posiadające duże zasoby są mniej wrażliwe na ich utratę oraz mają większe
możliwości ich powiększania i  odrabiania po stracie
" Ludzie o niewielkich zasobach w sytuacji ich straty są bardziej narażeni na występowanie
dalszych strat; przyjmują pozycję ochronną, koncentrują się na obronie zasobów już
zgromadzonych
" U osób o małych zasobach doznanie straty może spowodować nieodwracalny brak przyrostu
zysku
Małe/duże zasoby a radzenie sobie:
" Osoby z małymi zasobami dobrze radzą sobie gdy korzystają z nich w codziennych
zmaganiach ze stresem, ale z
le radzą sobie w sytuacji silnego zagrożenia; nie czynią także
inwestycji w celu pomnożenia swoich zasobów; koncentrują się na unikaniu strat
Nowe badania z perspektywy relacji międzyludzkich:
" Własne położenie a gotowość do udzielenia pomocy w sytuacji klęski żywiołowej: im większe
straty ponosi jednostka tym mniejsze prawdopodobieństwo, że udzieli pomocy innym
" Pomoc otrzymana  pomoc udzielona: przy małych stratach zasada wzajemności; przy dużych
stratach ludzie dają mniej niż otrzymują, ale jest to więcej niż wynikałoby to z czystego
bilansu strat; słabiej działa zasada wzajemności
Co łatwiej: dawać dobra materialne czy coś robić dla potrzebujących?
" Po powodzi w Opolu (1997r.) ofiary deklarowały, iż otrzymywały i są także gotowe udzielać
więcej pomocy w postaci robienia czegoś (sprzątani, gotowanie, opieka nad dzieckiem, danie
schronienia) niż w postaci dawania pieniędzy
" Interpretacja:
Bo taka pomoc jest bardziej w tej sytuacji im potrzebna; racjonalna
Bo takie zasoby (energetyczne) łatwiej się odnawiają niż pieniądze
Bo takie zachowania są odbierane jako motywowane empatią, dostrzeganiem
potrzeb ofiar, a nie  dobroczynnością , pokazywaniem, że się pomaga
Jak ludzie reagują na pomoc:
" Zależy od:
Zagrożenia dla samooceny
Zagrożenia dla sprawiedliwej wymiany
Uruchomienia reaktancji (percepcji ograniczonej swobody działania)
" Pomoc otrzymana od innych może wspierać naszą samoocenę  świadczy, że inni nas lubią,
że ktoś się o nas troszczy, akceptuje, ale i zagraża samoocenie  gdy jest odbierana jako
wyraz własnej bezradności, niekompetencji (Nadler, Fisher, 1986r.)
Przegrana na giełdzie i pomoc partnera:
" Uczestnicy rozgrywają grę symulującą zakupy na giełdzie i ponoszą w niej porażkę (stratę)
" Część badanych mogła się podnieść po porażce dzięki pomocy partnera, który oferował
żetony pozwalające grać dalej; część badanych takiej oferty nie dostawała; oferenci pomocy
byli albo podobni do gracza (pod względem różnych postaw i poglądów) lub niepodobni.
Zmienną zależną było samopoczucie graczy po zakończeniu gry
" Wyniki:
Badani o niskiej samoocenie czuli się nieznacznie lepiej po otrzymaniu pomocy niż
bez jej otrzymania, bez względu na to, czy pomagający był czy nie był do nich
podobny
Badani o wysokiej samoocenie silnie różnicowali reakcje na pomoc, zależnie od tego,
kto pomagał; jeżeli niepodobny  polepszało to ich samopoczucie; jeżeli podobny 
spadek samopoczucia; czyli: pomoc podobnego zagrażała ich samoocenie
Reakcja na pomoc a zasady sprawiedliwości:
" Przekonanie, że nie będziemy w stanie odwzajemnić się dawcy pomocy powoduje jej
unikanie i negatywne reakcje na jej ofertę; reakcje pozytywne  gdy w przeszłości sami
mogliśmy pomóc pomagającemu (Wills, 1992r.)
" Jeśli nieproszona pomoc jest traktowana jako próba wymuszenia na nas wzajemności, tym
samym ogranicza to naszą swobodę wyboru, reagujemy nań niechęcią, a nawet próbą
wycofania się z kontaktu, czasem poprzez dysproporcjonalne odwdzięczanie się z  nadpłatą
Kto pomaga? Rola stałych właściwości i przelotnych stanów:
" Empatia: afektywny stan wynikający z rozpoznania uczuć innego człowieka i doświadczania
własnych uczuć zgodnych z jego emocjami; ale korelacja między empatią a skłonnością do
pomagania  dość słaba (metaanalizy 36 badań: średnia m=0,17; Eisenberg, Miller, `987r.)
" Rola zmiennych stanów  poczucie winy: eksperyment z rzekomym popsuciem aparatu
fotograficznego a potem pomoc innej osobie (Regan, Williams, Sparling, 1972r.)
Dobry nastrój a pomaganie:
" Ogólnie dobry nastrój podnosi szanse pomagania innym (po sukcesie, wesołym filmie,
wygranej na loterii, wysłuchaniu dobrych wiadomości)  częściej pomagamy, bo świat
widzimy jako lepszy a ludzi jako zasługujących na pomoc (Isen, 1984r., 2002r.); ale dobry
nastrój hamuje takie formy pomagania, przy których możemy stracić dobry humor
" Nastrój negatywny hamuje pomaganie, zwłaszcza u dzieci; u dorosłych czasem motywuje do
zachowań pomocnych:
Zachowanie pomocne jest łatwe
Można wierzyć, że polepszy nastrój wykonującego
Niedostępne są inne formy polepszenia nastroju
Początkowy zły nastrój nie jest bardzo silny
(Berkowitz, 1987r.)
Wewnętrzne i zewnętrzne motywy pomagania  J. Karyłowski:
" Od połowy lat 70-tych XX wieku mówi się o dwóch rodzajach motywacji do pomagania:
Egzocentrycznej (zewnętrznej)  uruchomianej przez dostrzeżone potrzeby drugiego
człowieka
Endocentrycznej (wewnętrznej)  normy (np. w koncepcji Schwartza) czy własne
potrzeby (np. polepszenia nastroju czy pokazania przewagi, władzy)
Jak zachęcać do udzielania pomocy? Rola typu narracji:
" Więcej deklaracji pomocy uzyskujemy w sytuacji, gdy badani otrzymują opis historii chorego
na białaczkę konkretnego człowieka niż opis choroby, jej przebiegu (Trzebiński, Zamorski,
2003r.)
" Możemy wzmacniać gotowość do narracyjnego rozumienia informacji o chorobie poprzez
poprzedzający prośbę o pomoc kontekst (priming): badanych informuje się, że uczestniczą w
badaniu nad wyrażeniami językowymi do opisu osób, a w rzeczywistości aktywizowano
(nieświadomie dla badanego) określone nastawienie poznawcze: narracyjne lub kategorialne:
Narracyjne  przez pokazywanie 2 obrazków (jak w TAT), na podstawie których
badani opowiadali historyjki
Kategorialne  lista zawodów i ich grupowanie
" W ostatniej części eksperymentu prezentowano osobom badanym działalność organizacji
studenckiej oraz jako przykład jej aktywności: próba pomocy dziewczynie chorej na białaczkę;
pomoc polegała na zdobywaniu pieniędzy przez telefoniczne namawianie potencjalnych
sponsorów; zmienna zależna: deklaracja pomocy  ile godzin osoba badana chce spędzić przy
takim telefonie? Wynik: większa gotowość do pomocy w sytuacji torowania narracyjnego
Dlaczego narracja pomaga?
" Bo akcentowane są w niej indywidualne motywy i uczucia; sprzyja przez to identyfikacji z
osobą, o której mowa i empatii
" Bo zmniejsza się rola treści stereotypowych w wizerunku osoby, której ma się pomagać
" Sytuacja osoby chorej staje się bardziej wyrazista, tworzy zintegrowaną całość, zrozumiałą
psychologicznie
" Bo przyciąga uwagę, koncentruje nasze myśli i wartości, nakazujące troskę i pomoc
Potrzeba władzy:
" Władza a wpływ: zdolność do produkowania zamierzonych efektów zachowania lub/i
emocjach jakiejś osoby czy osób (D. Winter, 1975r.); warunek konieczny: wywieranie wpływu
na innych; poczucie owego wpływu nie jest konieczne
" Potrzeba władzy często jest nieakceptowana; w Polsce, 1995r. (PGSS):
Potrzeba afiliacji: 6,39
Potrzeba osiągnięć: 6,33
Potrzeba władzy: 3,80
Dwa rodzaje potrzeby władzy  osobista i społeczna (McClelleand i Steele (1972r.):
" Władza osobista (personal)  osoby z tą motywacją charakteryzuje egoizm, zainteresowanie
własnym prestiżem i reputacją; beneficjentem takiej władzy jest tylko ten, kto ją sprawuje;
agresywne zachowanie (kłótnie), pijaństwo, narkotyki, gry hazardowe, instrumentalne
traktowanie partnerów seksualnych; rywalizacja jako gra o sumie zerowej
" Władza społeczna (uspołeczniona)  użytkowana dla dobra innych i załatwiania ważnych
spraw; inspiruje ludzi innych  nie tylko sprawujących władzę; rywalizacja nie jest grą o sumie
zerowej; doceniany jest kompromis
Badania osób o wysokiej potrzebie władzy (w USA i w Polsce):
" Ryzykowność działań  bo sprzyja wybijaniu się ponad innych: gracze giełdowi; awersja
wobec nudy, powtarzanych czynności, niepokój związany z nudą
" Częściej wywierają skuteczny wpływ: więcej mówią, częściej przerywają innym; częściej
inicjują kontakty, pełnią wyższe funkcje
Zachowania polityków z silną potrzebą władzy (D. Winter, badanie  na dystans ):
" Wplątywanie USA w międzynarodowe konflikty zbrojne (r=0,52)
" Unikanie konfliktów zbrojnych (r=0,34)
" Prowokują konflikty, nie podpisują traktatów pokojowych czy umów o współpracy
" Często stanowią cel zamachów na ich życie
Potrzeby społeczne prezydentów USA:
Nazwisko Władza Osiągnięcia Afiliacja
Kennedy 77 49 78
Johnson 48 54 56
Nixon 53 65 70
Carter 58 73 56
Reagan 63 59 49
Bush senior 54 57 83
Clinton 65 71 60
Motywy społeczne polskich premierów (Mika, 2002r.):
Nazwisko Władza Osiągnięcia Afiliacja
Mazowiecki 7,04 2,34 1,65
Bielecki 5,74 5,45 1,27
Olszewski 7,04 1,63 0,21
Suchocka 5,08 4,68 2,90
Pawlak 3,98 3,17 0,27
Oleksy 4,06 2,93 0,37
Cimoszewicz 4,76 3,23 1,07
Buzek 6,17 4,78 1,63
Korelaty motywu władzy:
" Kariera po studiach
" Zawody a siła motywu władzy: najwyższy u duchownych, następnie wśród psychologów, osób
pracujących w dyplomacji i instytucjach międzynarodowych, zajmujących się nauczaniem i
biznesem; najniższa  wśród architektów i lekarzy (w USA); w Polsce  studenci psychologii
mają niższą potrzebę władzy niż studenci dziennikarstwa i prawa (ale także różnice proporcji
obu płci w tych grupach są różne)
Metamorficzny efekt władzy (D. Kipnis):
" Sprawowanie władzy zmienia człowieka; schematyzacja percepcji innych; przecenianie siebie
" Mechanizmy:
Brak różnicowania społecznego znaczenia roli od wagi własnej osoby;
niedostrzeganie ingracjacji i manipulacji
Wiara w to, że są  lepsi , więc więcej im wolno i więcej im się należy
Atrybucja efektywności innych w otoczeniu   dzięki mnie są tak dobrzy
" Siła i szybkość metamorfozy zależy od:
Rodzaju motywu władzy (personalna czy społeczna)
Orientacji egocentrycznej vs. prospołecznej czy współzależnej
Sposobu rozumienia rywalizacji (jako gry o sumie zerowej)
Orientacji na bezpośrednią sprawiedliwość wyrównawczą (coś zaraz za coś)
" Metamorfoza dotyczy także tych, którzy tracą władzę:
Odczucie niepewności własnej pozycji prowadzi do nieprzewidywalnych zachowań:
od uległości do agresji wobec wygranych; sprawdzanie  ile mogę
Podejmowanie zachowań, które mają polepszyć poczucie własnej siły czy władzy
Władza, przywództwo i płeć:
" Teoria ról płciowych: ludzie tworzą oczekiwania na temat tego, co jest odpowiednie dla
mężczyzny i dla kobiety; w tradycyjnych koncepcjach płci więcej atrybutów przywódczych
(agentic) przypisywanych jest mężczyznom: asertywność, pewność siebie, kontrola,
kompetencja, agresja, dominacja; kobietom częściej przypisywane są cechy społeczne
(communal): wrażliwość na innych, pomocność, delikatność; role te  przekładają się na
odmienne zachowania w sytuacji pracy. Stąd inne style kierowania mężczyzn i kobiet (przy
formalnej władzy)
Styl partycypacyjno-demokratyczny  pasuje do kobiet
Styl dyrektywno-autokratyczny  pasuje do mężczyzn (czyli stereotypowa zgodność
płci i roli, Eagly, 1992r.)
W warunkach badań laboratoryjnych  kobiety częściej wybierają styl
partycypacyjny, zorientowany interpersonalnie, a mężczyz
ni częściej wybierają styl
zorientowany na zadania, autokratyczny (2001r., metaanaliza, 162 badania)
Styl transformacyjny: związany z wizją lepszego porządku, wyjątkowością,
przyciąganiem uwagi, dużymi zdolnościami interpersonalnymi, umiejętnością
przewidywania reakcji i wywierania wrażenia na innych
Styl transakcyjny: wprowadzający zmiany w relacjach z podwładnymi, monitorujący
ich pracę, objaśniający, korygujący błędy i nagradzający
Styl z brakiem ingerencji, dający dużą swobodę, wolną rękę podwładnym
Metaanalizy 45 badań (2003r.):
" Kobiety częściej stają się transformacyjnymi przywódcami i chętniej wykorzystują
nagradzanie, więcej troski o innych, inspirowania i motywowania przez  wpływ duchowy
" Mężczyz
ni częściej są transakcyjni: aktywniej kierują przez oczekiwania, ale pasywniej stosują
różne środki, chętniej niż kobiety dają  wolną rękę podwładnym
Style kierowania a płeć:
" W potocznych przekonaniach podwładni wolą przełożonych-mężczyzn; kobiety-przełożone 
oceniane są nieco gorzej; to samo zachowanie dotyczy przywódców (van Fleet, Saurage,
1984r.)
" Najniższe oceny otrzymywały kobiety sprawujące władzę nad mężczyznami (1966r.-1988r.);
w Polsce (Wojciszke, 2000r.): gdy ocen dokonują kobiety  średnie oceny kobiety-szefa to 3,8
vs. mężczyzny-szefa 3,92; podobne oceny mężczyzn i kobiet gdy oceniają mężczyz
ni ale
preferencje co do płci szefa są zdecydowanie pro męskie
" Kobiety: 55% preferuje szefa-mężczyznę, 24% szefa-kobietę
" Mężczyz
ni: 62% preferuje szefa-mężczyznę, 14% szefa-kobietę
Sprawowanie władzy zmienia i kobiety i mężczyzn:
" Procesy poznawcze (stereotypizacja)
" Konsekwencje interpersonalne (dystans)
" Efekty intrapersonalne (wyższa samoocena, silne zmiany u kobiet po 4 latach)
Władza zmienia, badanie E. Mandal (2006r.):
" Porównywała cechy psychiczne kobiet i mężczyzn w tej samej organizacji ale pełniących
różne funkcje
" Większe różnice daje zróżnicowanie pozycji władzy niż płci
" Najwięcej różnic  wśród kobiet o odmiennym zakresie władzy; te z władzą stają się bardziej
męskie: mają silniejsze poczucie kontroli, wyższy poziom kompetencji społecznych,
asertywności, ekspozycji społecznej, ale niższe kompetencje istotne dla relacji intymnych;
czują się mniej wypalone zawodowo niż kobiety bez władzy
Definicje:
" Współzawodnictwo ze standardami doskonałości (McClelland)
" Dążenie do podnoszenia lub utrzymywania na wysokim poziomie własnych umiejętności
(Heckhausen)
" Ujmowanie rzeczywistości w kategoriach sukcesu i porażki, stawianie sobie coraz większych
wymagań; skłonność do pięcia się w górę; do rywalizacji z innymi i ze sobą (Atkinson,
Reykowski)
Model Atkinsona:
" Siła motywacji osiągnięć = oczekiwania (że dane zachowanie doprowadzi do sukcesu) x
atrakcyjność (wartość) celu, jakim jest sukces. M = f (oczekiwania x atrakcyjność sukcesu)
" Oczekiwania  subiektywne prawdopodobieństwo, że dane zachowanie doprowadzi do
sukcesu
Dwie wersje motywu osiągnięć:
" Tendencja, nastawienie na osiągnięcie sukcesu
" Tendencja do unikania porażek
" Siła tych tendencji różnicuje trudności preferowanych zadań: przy motywacji nastawionej na
sukces wybieramy zadania średnio trudne; przy motywacji nastawionej na unikanie porażek 
bardzo trudne lub bardzo łatwe zadania
" Inne reakcje na sukces i porażkę
Wskaz
niki motywacji osiągnięć:
" Poziom aspiracji
" Zamiany poziomu aspiracji po sukcesie i po porażce
" Podejmowanie ryzyka
" Wytrwałość
" Efekt Zeigarnik
" Perspektywa czasowa:
Nastawienie na przyszłość
Dalsze sięganie w przyszłość
Więcej myśli i działań związanych z zabezpieczaniem się na przyszłość (oszczędności,
ubezpieczenia)
Spostrzeganie przyszłości jako bliższej teraz
niejszości; wyraża się to m.in. w języku,
zdania złożone zależne, warunkowe
Antycypacja przyszłości (jak szybko punkt świetlny osiągnął cel  wykorzystanie
efektu autokinetycznego)
" Sposób spostrzegania czasu:
Dynamiczny, metafory odzwierciedlające szybkość, zmiany
Stosunek do czasu w życiu codziennym: niepokój bez zegarka, poczucie winy gdy się
zaśpi lub nie wie, która jest godzina)
" Tendencja do odraczania gratyfikacji:
Rezygnacja z natychmiastowych nagród na rzecz odroczonych w czasie (ale
większych); preferowanie nagród odroczonych; preferowanie programów TV
serwowanych w odcinkach, z pewnym odroczeniem kolejnych informacji
Przecenianie prawdopodobieństwa sukcesu; oczekiwanie, że będzie się lepszym niż
przeciętny w grupie; dlaczego? Czy jest to myślenie życzeniowe (rola nadziei) czy
doświadczenia z przeszłości?
" Subiektywne prawdopodobieństwo sukcesu
y
ródła motywacji osiągnięć (wg McClellanda i Winterbottom):
" Indywidualne (nabywane społecznie) i kulturowe: religia, podręczniki szkolne, literatura
" Rola matek: te których synowie przejawiają wyższą motywację osiągnięć:
Wcześniej oczekują od swoich dzieci różnych dokonań i osobistej odpowiedzialności
sukcesu i porażki
Wymagają więcej niezależności do 7 roku życia
Częściej nagradzają niezależność dziecka
Potrzeba osiągnięć w makroskali  czynnik rozwoju ekonomicznego:
" Badania D. McClellanda, 1961r., 1969r.: inspiracja  hipoteza Maxa Webera: przyczyną
szybkiego rozwoju kapitalizmu w Europie Zachodniej jest zreformowana religia chrześcijańska
 protestantyzm. Religia ta kładzie nacisk na:
Dążenie do perfekcjonizmu osiąganego własnym wysiłkiem (to jest nagradzane w
 życiu wiecznym  pomyślność ekonomiczna jednostki świadczy o łasce Boga, daje
nadzieję na zbawienie)
Rola sumienności, cnot mniejszych, oszczędzania dla przyszłych pokoleń,
inwestowania a nie rozrzutności, ascezy, punktualności
Badania McClellanda: 13+13 wylosowanych społeczeństw:
" Porównania międzykulturowe: wskaz
nik poziomu rozwoju ekonomicznego: wielkość
konsumpcji energii elektrycznej w 1950r. odniesiony do zasobów naturalnych surowców
energetycznych; wynik: wskaz
nik ten jest istotnie wyższy w krajach protestanckich niż
katolickich; w innych badaniach siła nabywcza USD
" Gdy porównywano poziom motywu osiągnięć chłopców wychowywanych w rodzinach
protestanckich i katolickich w RFN  wyższy okazał się w rodzinach protestanckich (przy
innych czynnikach kontrolowanych)
Porównania historyczne między 1925r. a 1950r.:
" Wskaz
nik motywacji osiągnięć: nasycenie treściami osiągnięć podręczników i całej kultury
(filmy, literatura dla dzieci i dorosłych, szkoła, rodzina)
" Porównywano zmiany w poziomie wskaz
ników ekonomicznych między 1925r. a 1950r.
kontrolując poziom osiągnięć w kulturze w 1925r.
" Wyniki porównań:
78% społeczeństw, w których motyw osiągnięć w 1925r. był wyższy od średniego w
badanej próbie  uzyskiwało w 1950r. istotnie wyższy poziom ekonomiczny
Tylko 25% krajów, których motyw osiągnięć w 1925r. był niski  osiągnęło sukces
ekonomiczny
Nie stwierdzono związku między poziomem motywacji osiągnięć a poziomem
ekonomicznym w tym samym roku; potrzeba osiągnięć wyprzedza wzrost
ekonomiczny
Nie tylko motyw osiągnięć przyczynia się do rozwoju:
" Ważna jest orientacja na innych; trzy cechy stosunków społecznych różnicujące
społeczeństwa rozwijające się ekonomicznie od pozostających w stagnacji:
Mniejszy stopień nacisku tradycyjnych instytucjonalnych norm na interakcje
Częstsze występowanie interakcji o ściśle sprecyzowanych celach
Wyższa skuteczność norm demokratycznych regulujących interakcje; współdziałanie
równorzędnych partnerów