WYKA
AD 7
TEORIE ATRYBUCJI
Wyjaśnianie w psychologii: szukanie przyczyn; cechy i procesy:
" Podejście atrybucyjne w psychologii: szukanie odpowiedzi na pytanie  dlaczego? w stałych
cechach jednostki (a nie w sytuacji)
" Przypisanie stałej cechy, dyspozycji  umożliwia przewidywanie
" Teorie atrybucji  dotyczą tego jak  laicy odpowiadają na pytanie dlaczego ktoś się
zachowuje w określony sposób
Teorie atrybucji i teorie atrybucyjne  dwie dziedziny badań:
" Teorie atrybucji (attribution theories) dotyczą warunków poprzedzających przypisywanie
przyczyn na podstawie obserwowanych wyników zachowania (co jest przyczyną tego, że
Janek nie zdał testu: zdolności czy niewyspanie? Cechy Janka czy sytuacji?)
" Teorie atrybucyjne (attributional theories) dotyczą konsekwencji atrybucji przyczynowych,
np.: jakie emocje przeżywamy gdy dokonamy atrybucji, że doznaliśmy porażki z własnej
głupoty versus bo ktoś nam utrudnił działanie
Od Fritza Heidera (1958r.) do Carol Dweck (2000r.):
" Znaczna popularność tematu, od 60 publikacji zawierających kluczowe słowo  atrybucja w
roku 1960 do 450 w roku 1992
" Mamy motywację do pytania  dlaczego ale nie zawsze aktywnie poszukujemy przyczyn 
czasem korzystamy z gotowych schematów, wiążących określone przyczyny i skutki. Dopóki
nasze informacje są zgodne z naszymi schematami (czy UTO)  nie musimy aktywnie szukać
przyczyn
Poszukiwanie przyczyn  przykład zachowań eksploracyjnych, Weiner:
" Nowe, nieoczekiwane zdarzenia wywołują reakcję orientacyjną i eksplorację w celu
wyjaśnienia rozbieżności
" Niepowodzenie bardziej niż sukces skłania do poszukiwania przyczyn (Wong, Weiner).
Skuteczne radzenie sobie zależy od zlokalizowania przyczyn niepowodzenia; poszukiwania
przyczyn mają tu także wartość adaptacyjną i hedonistyczną
Wyznaczniki (przyczyny)działania w potocznym myśleniu (Heider):
" Zachowanie jest funkcją osoby i środowiska:
wynik zachowania (efekt) = f (osoba + środowisko)
" Czynniki osobowe: stałe (np. zdolności, temperament) i zmienne (np. motywacja)
" Czynniki środowiskowe: też mogą być stałe (rodzaj zadania) i zmienne (przypadki)
Psycholog naiwny zakłada addytywność działania obu sił:
" Założenie to pozwala na wyprowadzanie dodatkowych wniosków: jeśli znamy wynik
zachowania i wielkość jednej z przyczyn osobowych (np. zdolności) wpływających na ten
wynik, to możemy wyciągać wnioski na temat innego czynnika osobowego (np. wysiłku); stąd
przy oszacowaniu trudności zadania o zdolnościach możemy orzekać na podstawie wysiłku
" Zdolność = wynik : wysiłek; wysiłek = trudność : zdolność
Osoby  jako przyczyny zdarzeń: efekt strukturalizowania:
" Bliskość przestrzenna i czasowa  zasada wyłaniania przyczyn z wielości potencjalnych
przyczyn jakiegoś efektu
" Równość skutków podejmowanych zachowań  świadczy o przyczynach osobowych
(intencjach); jeżeli tak  to atrybucji osobowej należałoby dokonywać tylko na podstawie
obserwacji w różnych warunkach
 Korespondencja  odpowiedniość zachowania do wnioskowania:
" Korespondencja jest wysoka, gdy jesteśmy przekonani, że pewne działania (i skutki) wyrażają
leżącą u ich podstaw dyspozycję (stałą cechę, skłonność); wtedy wiemy dlaczego ktoś podjął
określoną akcję (Jones, Davis, 1965r.)
" Atrybucja intencji jest wstępem ale nie wystarcza do wnioskowania o dyspozycjach
" O stałych cechach (dyspozycjach) wnioskujemy na podstawie obserwacji  niewspólnych
skutków i ich społecznej aprobaty
Obserwacja efektów niewspólnych:
" Obserwator musi być przekonany, że osoba działająca miała jakiś wybór (chociażby robić X 
a nie robić nic)
" Powinien porównać skutki możliwych wyborów, rozróżnić skutki wspólne i niewspólne obu
działań; o intencjach i dyspozycjach orzeka się na podstawie skutków niewspólnych
" Korespondencja i pewność wnioskowania maleje gdy wzrasta liczba skutków niewspólnych.
Kanon jedynej różnicy (Mill)  klucz do zrozumienia myślenia o przyczynach
Poziom aprobaty społecznej skutków niewspólnych:
" Skutek powszechnie akceptowany niewiele mówi o dyspozycjach danej osoby
" Jeżeli skutki niewspólne są nieakceptowane  zwiększa się pewność wnioskowania o
dyspozycji na podstawie działania danej osoby
Model współzmienności H. Kelleya:
" Przejął od Heidera zasadę jedynej różnicy Milla ale przedstawił ją w innej wersji jako zasadę
współzmienności (covariation principle): skutek jest przypisywany tej przyczynie, która
współzmienia się w czasie (1973r.)
" Określił trzy klasy czynników sprawczych, które stosuje się do wyjaśniania zdarzeń:
Cechy osoby
Cechy obiektu
Cechy okoliczności
We wnioskowaniu o przyczynach zdarzeń postępujemy jak naukowcy:
" Wykorzystujemy narzędzia statystyczne, zwane analizą wariancji, służące do sprawdzania
hipotez dotyczących przyczyn zdarzeń (determinantów zmiennych zależnych); np. słucham
Bramhsa (zmienna zależna), dlaczego  bo& (zmienne niezależne)
" Owe przyczyny mogę ulokować w sobie (w osobie), w cechach tej muzyki (stałych cechach
obiektu) i w okolicznościach ( nieokreślonych, przemijających przyczynach )
Aby dociec co jest przyczyną sprawczą trzeba ustalić współzmienność:
" Obserwator systematycznie sprawdza jak zmienia się jego reakcja (sąd, emocja) gdy zmienia
się: rodzaj obiektu, kontekst w jakim się pojawia, jaka jest reakcja osób, które także odbierają
ten obiekt
" Zgodnie z kanonem jedynej różnicy współzmienność z danym obiektem (słuchaniem
Brahmsa) występuje wtedy, gdy skutek jest obecny wtedy, gdy jest obiekt, a nieobecny  gdy
go nie ma
Czasem ludzie dokonują atrybucji na podstawie pojedynczej obserwacji:
" Wtedy nie dysponujemy informacjami o współzmienności; stosujemy zasadę konfiguracji 
zakładamy obecność lub nieobecność skutków w sytuacjach, gdy dana przyczyna jest bądz

nie jest obecna; posługujemy się wtedy schematami przyczynowymi, abstrakcyjnymi ideami
dotyczącymi intencji i działań
" Możemy stosować schemat wielu przyczyn wystarczających lub wielu przyczyn koniecznych
Zasada pomniejszania (discounting principle):
" Rola danej przyczyny jest pomniejszana, gdy obecne są także inne przyczyny  gdy stosujemy
schemat wielu przyczyn wystarczających
" Dzieje się tak, gdy jedną przyczynę można skompensować inną, np. małą zdolność dużym
wysiłkiem
Zasada powiększania (augmentation principle):
" Kiedy jakaś przyczyna działa hamująco na pojawienie się obserwowanego skutku, wówczas
jej obecność potęguje wrażenie, że występuje jakaś przyczyna facylitująca
" Przykład: Jan i Jerzy osiągnęli 40pkt w teście; Jan nie spał w nocy bo czuwał nad chorą matką;
Jerzy spał dobrze. Przyczyna facylitująca: zdolności Jana
Rola wyrazistości przyczyny (D. Bem, 1987r.):
" Człowiek zaczyna przypisywać przyczyny wewnętrzne swojego zachowania (i efektów) gdy
zewnętrzne przyczyny są niedostatecznie wyraziste, np. kłamstwo za małe (1 USD) i duże (25
USD) pieniądze w eksperymencie: powiedz coś wbrew swoim przekonaniom albo oceń
zadanie, które wykonujesz. Nudne zadanie staje się ciekawsze jeżeli robisz je za małe
pieniądze
Błędy i tendencyjności (biases) atrybucji:
" Podstawowy błąd atrybucji albo błąd korespondencji: skłonność do upatrywania przyczyn
zachowań innych ludzi w ich cechach osobowych (dyspozycjach) raczej niż w cechach
sytuacji, np. błędnie sądzimy, że jeśli ktoś napisał pozytywny artykuł o swoim szefie  to jest
spowodowane pozytywną postawą autora. Istnieją tu pewne różnice kulturowe  w USA
skłonność do atrybucji dyspozycyjnych wzrasta z wiekiem; u Hindusów wzrasta skłonność do
atrybucji sytuacyjnych
Powody podstawowego błędu atrybucji (Lee Ross, 1980r.):
" Niepełny dostęp do informacji o społecznej sytuacji, w której działa aktor (normy, relacje
władzy, sankcje)
" Ideologia: w świecie zachodnim ludzie akceptują doktrynę osobistej odpowiedzialności w
większym zakresie niż ludzie Wschodu
" Specyfika percepcji: dla obserwatorów figurą są działające osoby wyłaniające się z sytuacji;
dla aktora  sytuacja jest ważniejsza
" Język: zachodnie zawierają więcej terminów do opisywania dyspozycji, cech osobowości niż
sytuacji
Efekt fałszywej powszechności (błąd konsensusu):
" Ludzie mają skłonność by myśleć, że ich postawa czy zachowanie jest podzielane przez innych
(Ross, Green, Hause, 1977r.). Tym samym odmienne od własnych postawy i zachowania
uważa się za nietypowe, odbiegające od normy
" Przecenianie konsensusu  daje nam społeczny dowód słuszności (Cialdini, 1989r.);
redukujemy niepewność (Kelley, 1978r.)
" Przecenianie zgodności jest większe, gdy identyfikujemy się z grupą (światopogląd grupowy
jest tak broniony) i gdy grupy są duże
Egotystyczne atrybucje sukcesu i porażki:
" Asymetria związana z perspektywą: obserwator  aktor. Własne sukcesy wyjaśniamy
czynnikami dyspozycyjnymi, porażki  sytuacją; odwrotnie jest gdy wyjaśniamy sukcesy i
porażki innych. Gdy wyniki naszych uczniów polepszają się  to wyjaśniamy je  sposobem
nauczania a gdy pogarszają się   cechami uczniów
" Powody: polepszanie samooceny i własnej wartości; ochrona Ja (wyjaśnienie motywacyjne)
lub poznawcze niedostrzeganie współzmienności lub oczekiwanie sukcesu przy
podejmowaniu czynności
Atrybucje odpowiedzialności:
" Aby przypisać odpowiedzialność moralną  zgodnie z modelem Heidera  powinniśmy
wykluczyć rolę czynników sytuacyjnych przy podejmowaniu jakiegoś zachowania (czy jego
konsekwencji)
" Badania pokazują liczne odchylenia od tej zasady: zmiany rozwojowe; normy i role
społeczne; język opisu zachowania i sytuacji; zachowanie sprawcy (usprawiedliwianie się,
zrzucanie winy)
Podstawy wnioskowania o odpowiedzialności (Shaw, Sulzer):
" Skojarzenie osoby z czynem (przez własność czy obecność)
" Efekty działań sprawcy, bez wnikania w intencje czy motywy
" Wyłącznie efekty, które sprawca mógł przewidzieć podejmując określone zachowanie
" Wyłącznie efekty zamierzone przez sprawcę
" Szukanie usprawiedliwień zewnętrznych nawet dla sprawcy, który miał intencję uzyskania
efektu
Dorośli przypisują odpowiedzialność za choroby w (skali 0-8):
" Uzależnienie od narkotyków  7
" AIDS  6,5
" Natręctwa  4,8
" Choroba Alzheimera  2,2
" Rak  1,7
(cyt. za Weiner, 1988r.)
Od czego zależą sądy o odpowiedzialności:
" Standardy moralne obserwatora: porównujemy własne standardy moralne z zachowaniem
sprawcy; im jest ono bardziej rozbieżne od tych standardów  tym większa odpowiedzialność
jest przypisywana sprawcy (Fincham, Jaspars)
" Uprzednie przypisanie sprawcy pewnych dyspozycji osobowościowych (np.  sadysta )
zwiększa lub zmniejsza (np.  niepoczytalny ) przypisywaną odpowiedzialność
" Przypisanie sprawcy braku ostrożności i wiedzy o tym jak należy się zachować  zwiększa
odpowiedzialność; także bierność  brak aktywności  związane jest z odpowiedzialnością
Uwzględnianie roli sprawcy w ocenach odpowiedzialności:
" Rola jaką pełni sprawca wiąże się z pewnymi obligacjami, ale także z różnym stopniem władzy
(Hamilton, 1982r.)
" Dwa wymiary roli sprawcy mają wpływ:
Rodzaj relacji z innymi ludz
mi, których dotyczy zachowanie (solidarność lub kontrakt)
Status (miejsce w hierarchii władzy)  wysoki lub niski
Kto odpowiada za masakrę w wiosce wietnamskiej:
" Uczestnicy badania określali procent odpowiedzialności za masakrę w My Lai:
Prezydent USA (wtedy Nixon)
Władze Pentagonu
Bezpośredni przełożeni porucznika Calleya
Porucznik Calley (wydał rozkaz żołnierzom)
Szeregowi żołnierze, którzy strzelali
Kto jest odpowiedzialny:
" Największy % odpowiedzialności przypisano bezpośrednim przełożonym porucznika Calleya
ponieważ:
Ich dość wysoka pozycja w armii dawała im więcej wolności wyboru
Byli stosunkowo blisko w łańcuchu zależności  od bezpośrednich sprawców
Interpretacja autorki badania:
" Spostrzeganie silnej presji zewnętrznej  czyli ograniczanie swobody wyboru (tu: rozkaz
wydany szeregowym żołnierzom)  zmniejsza przypisywaną odpowiedzialność ale tylko
osobom nisko stojącym w hierarchii, a nie tym którzy są w jej środku
" Czy zawsze tak działa ograniczenie wolności wyboru sprawcy?
Badanie Dolińskiego (1982r.):
" W jakim stopniu generał Jaruzelski jest odpowiedzialny za ofiary stanu wojennego?
" Badani  studenci (jednocześnie czujący się ofiarami)
" Nawet ci, którzy widzieli ograniczenie swobody wyboru działań u generała  przypisywali mu
odpowiedzialność, gdy czuli się ofiarami
Gdyby Clinton był kobietą& rola płci i zachowania sprawcy:
" Przypisywanie odpowiedzialności za jakiś negatywny czyn zależy także od tego, czy sprawca
usprawiedliwia się, czy zrzuca odpowiedzialność, zaprzecza czynom oraz od tego, czy jest
kobietą lub mężczyzną
" Jak Amerykanie oceniają transgresje (łamanie norm) polityków mężczyzn i kobiet (Smith,
Powers, Suarez, 2004r.) zależnie od sposobu reagowania na ujawnienie transgresji oraz
rodzaju transgresji:
 męska  łapówka lub seks z podwładnym
 żeńska  nielegalna pomoc domowa lub seks z przełożonym
Transgresje polityków, ich reagowanie na ujawnienie& :
" Spodziewano się:
Kobiety i mężczyz
ni uwikłani w skandal typowy dla własnej płci będą oceniani lepiej (i
traktowani jako mniej odpowiedzialni za& ) niż gdy uwikłani będą w skandal
niezgodny z rolą
Kobiety będą oceniane surowiej
Zaprzeczanie czynu jest najbardziej nieskuteczne
" Wynik: niezależnie od płci  lepsze oceny uzyskiwali politycy uwikłani w transgresje
 kobiece , płeć polityka nie ma znaczenia dla ocen, zaprzeczenie okazało się bardziej
skuteczne niż  wymówki (to nie ja, to X)
Atrybucje wolności (swobody wyboru):
" Czym się kierujemy, gdy przypisujemy komuś wolność wyboru  czyli czynimy pierwszy krok
ku atrybucji dyspozycji:
Koncepcje wielości celów (możliwości, decyzji) i relacji między nimi
Koncepcje zgodności z preferencjami, dyspozycjami jednostki
Koncepcja Ajzena (1971r.): liczba alternatyw:
" Poczucie wolności i percepcja wolności aktora rośnie gdy:
Zwiększa się liczba alternatywnych możliwości w polu widzenia
Maleją różnice w subiektywnym prawdopodobieństwie wyboru każdej z nich
" Jednostka odczuwa tym więcej wolności, im ma więcej możliwości i im jest mniej pewna
(przed wyborem) tego co wybierze
Teoria Millsa (1975r.): kilka różnych możliwości:
" Wolności wyboru doświadczamy gdy:
Spostrzegamy pewną różnicę w atrakcyjności możliwości (celów, decyzji)
Czujemy, że dla możliwości preferowanej istnieje realna możliwość alternatywna
Istnieje więc niepewność co do tego, czy owa alternatywa jest lepsza czy gorsza od
naszej preferencji
Teoria Steinera (1982r.): dostępność celu i spostrzegana wolność:
" Poczucie wolności (i jej przypisywanie)ma miejsce wtedy, gdy jest:
Odczuwana dostępność celu, czyli przekonanie, że mogę realizować to, czego pragnę;
owo poczucie rośnie gdy wzrasta atrakcyjność celu i subiektywna szansa jego
realizacji oraz maleją koszty
Teoria Kruglanskiego i Cohen (1973r.): wolny bo robi co pragnie:
" Człowiek jest wolny, gdy działa zgodnie ze swoimi dyspozycjami osobowościowymi
(postawami, wartościami, cechami charakteru)
" Różne możliwości działania są w bardzo różny sposób wartościowane  aktor wie czego
naprawdę chce
" Wykazuje zdecydowanie, nie zdradza niepewności i wahań przy podejmowaniu decyzji
Teorie atrybucyjne  konsekwencje określonych atrybucji:
" Konsekwencje odniesionej porażki są różne, zależnie od tego czy atrybuujemy je przyczynom
stabilnym czy zmiennym (Weiner, 1978r.). Gdy przyczyny porażki są spostrzegane jako
stabilne  obniża się subiektywne prawdopodobieństwo sukcesu; słabnie nadzieja
" Gdy porażka jest wyjaśniana czynnikami osobowymi lub środowiskowymi  stałymi  pojawia
się poczucie bezradności i pesymizm (Seligman, 1987r.). Sukces życiowy osiągają optymiści
(Gasparski, 1997r.); różnice płci
Atrybucyjny model bezradności i depresji (Abramson, 1987r.):
" Jednostki depresyjne charakteryzuje specyficzny styl atrybucji   złe zdarzenia wyjaśniane są
przez czynniki wewnętrzne, stabilne i ogólne;  pozytywne  przypisywane czynnikom
zewnętrznym, zmiennym, specyficznym
" W badaniach korelacyjnych nie wiadomo co jest przyczyną: czy depresja sprawia określoną
atrybucję czy odwrotnie
" Badania prospektywne pokazują sposób atrybucji jako przyczynę depresji
Schematy atrybucyjne a depresja (teoria Becka, 1979r.):
" Depresja nie powstaje jako bezpośredni rezultat zewnętrznych oddziaływań (bodz
ców czy
sytuacji) ale zależy od sposobu przetwarzania i ewaluacji doświadczeń
" Poznawcze determinanty i konsekwencje depresji
" Nierealistyczne negatywne obserwacje: własnej osoby, sytuacji, przyszłości (the cognitive
triad): ja jestem bezwartościowy, sytuacja i środowisko  złe i niesprawiedliwe, przyszłość 
beznadziejna
Poznawcza interpretacja depresji:
" Dlaczego te sztywne negatywne schematy są podtrzymywane, mimo informacji sprzecznych z
nimi?
" Informacje o sobie i świecie są:
Błędnie przetwarzane  dopasowane do schematu (asymilacja)
Generują złe emocje
Zbyt szybko  na podstawie pojedynczych przypadków  generowane są ogólne
wnioski
Terapia atrybucyjna (poznawcza):
" Ma prowadzić do zmiany nierealistycznych atrybucji i związanych z nimi negatywnych emocji
i zachowań
" Polega na dostarczaniu pacjentom nowych interpretacji jego doznań i informacji o
przyczynach tych doznań
" Przykład zastosowania: pielęgniarki oduczają się palenia. Jedna z grup uczestniczy w
eksperymencie rzekomo testującym lek, przy którym nie wolno palić, który daje objawy
łaknienia, niepokoju itp. Które pielęgniarki lepiej znoszą odstawienie papierosów?
Atrybucje międzygrupowe:
" Wyjaśnianie przyczyn zachowania udzielenia i odmowy pomocy przez  swoich i  obcych
(Taylor, Jaggi, 1974r.); badani: Hindusi wyznania hinduistycznego i islamu
" Społecznie pożądane zachowania członków własnej grupy są wyjaśniane bardziej
przyczynami wewnętrznymi niż to samo zachowanie członków grupy obcej
" Społecznie niepożądane zachowanie członków grupy obcej  bardziej wewnętrznymi
czynnikami, niż to samo zachowanie członków grupy własnej
Atrybucje międzygrupowe:
" Inne relacje z wydarzeń na stadionach, zależnie jaka gazeta je relacjonuje: Niemcy:  Polscy
kibice są agresywni, nasi uderzali w metalowe tarcze, czyniąc dużo hałasu ; Polacy:
 Agresywni Niemcy pobili naszych kibiców; Polacy broniąc się uderzali ich, wyrywając co się
dało
" Gdy grupa czuje się społecznie upośledzona albo czuje się gorszą mniejszością  jej atrybucje
zachowań członków grupy własnej są mniej faworyzujące (Hedwstone, Ward, 1985r.)
Funkcje międzygrupowych różnic w atrybucjach:
" Opisane asymetrie w atrybucjach przyczyn zachowań (i ich efektów) członków grupy własnej i
obcej mają ważne konsekwencje emocjonalne:
Wzbudzają dumę z własnych osiągnięć
Podtrzymują pozytywną tożsamość społeczną grupy własnej
Podtrzymują lub wzbudzają konflikty międzygrupowe