WYKA
AD 14:
Pułapki motywacji osiągnięć; korupcja jako pochodna kultury:
" Edward Banfield   amoralny familizm : silna orientacja prorodzinna, tendencja do
popierania swoich i odwzajemniania usług  prowadzi do korupcji (np. Sycylia)
" Robert Merton  koncepcja środków i celów; korupcja  umotywowane zachowanie
wynikające z presji społecznej; prowadzi do naruszenia norm
Korupcja a motyw sukcesu:
" W kulturach przywiązujących duże znaczenie do sukcesu ekonomicznego, a jednocześnie o
ograniczonym dostępie do możliwości (np. z powodu edukacji)  poziom korupcji jest duży
(Rosja, Korea Płd., Turcja, Polska)  czyli w latach 90-tych XX wieku  kraje o wysokim
zróżnicowaniu społecznym, z rozbudzonym motywem sukcesu ekonomicznego są bardziej niż
inne podatne na korupcję (plus familizm)  pokusa korupcji stworzona przez nacisk na
osiągnięcia (przy małych możliwościach)
Lęk przed sukcesem (Horner, 1972r.):
" Gdy jednostka zbliża się do zachowań czy wyników, które mogą być uznane za sukces 
oczuwa strach; przykłady: kobiety w kulturach, gdzie sukces jest rozbieżny z percepcją
kobiecości; mężczyz
ni  gdy jako chłopcy rywalizowali z ojcem i byli karani (np. wybuchami
gniewu), gdy w jakiejś formie udało im się wygrać z ojcem
Uwarunkowania sukcesu w Polsce:
" Badania z końca lat 90-tych: sukces ekonomiczny pracowników najemnych:
Wykształcenie +
Płeć (m>k)
Wielkość miejscowości +
Liczba godzin pracy w tygodniu +
Autorytaryzm/konserwatyzm 
Predyktory sukcesu ekonomicznego przedsiębiorców:
" Autorytaryzm 
" Liberalna postawa wobec prawa (co nie jest zakazane, jest dozwolone; prawo jest po to by je
omijać) +
Predyktory sukcesu społecznego (miejsca na drabinie Cantrilla):
" Pracownicy najemni:
Wykształcenie +
Poczucie skuteczności +
Płeć (m>k)
Zaufanie do ludzi +
Autorytaryzm 
Liczba godzin pracy w tygodniu 
" Przedsiębiorcy:
Poczucie skuteczności +
Wartości stabilizacyjno-rodzinne 
Predyktory sukcesu na studiach psychologicznych:
" Zdolność odraczania gratyfikacji +
" Optymizm finansowy 
" Wpływ szkoły i rodziców na decyzje 
" Autorytaryzm 
" Sytuacja finansowa rodziny +
" Umiejętność planowania czasu +
" Tolerancja odmienności +
" Dewiacyjna orientacja wobec studiów i zawodu 
" Oceny maturalne +
Motyw sprawiedliwości:
" Szerokie pojęcie przywoływane w różnych kontekstach; zwykle wtedy gdy mamy do czynienia
z jakąś formą dzielenia dóbr materialnych i niematerialnych, kar i nagród, zasług, inwestycji
" Określenia sprawiedliwości: alokacyjna, dystrybucyjna, retrybucyjna, proceduralna,
wyrównawcza (merytokratyczna), równościowa, według potrzeb, immanentna
Podstawowe problemy teoretyczne: centralność i liczba (rodzaj) reguł:
" Centralność normy sprawiedliwości; dwa stanowiska:
Sprawiedliwość centralną i powszechną normą i regułą we wszystkich dziedzinach
życia (Homans, Lerner, Walsterowie, Berscheid)
Sprawiedliwość  ważny, ale nie podstawowy motyw, nie zawsze autonomiczny
wyznacznik decyzji (i ich ocen) o podziale dóbr (Leventhal, Karuza, Frey, Mikula);
funkcjonowanie społeczne wymaga respektowania wielu wartości i reguł.
Sprawiedliwość jest dość powszechnie akceptowaną wartością  stąd jest
nadużywana, traktowana jako usprawiedliwienie, racjonalizacja moralna
Motyw sprawiedliwości  motyw zysku:
" Odwoływanie się do normy sprawiedliwości jest korzystne dla decydenta  część
odpowiedzialności za decyzję  spada na pozaosobiste normy + zyskuje się pozytywny
wizerunek osoby sprawiedliwej, respektującej zasady fair-play
" Poczucie, że postępuje się sprawiedliwie jest nagradzające, a poczucie niesprawiedliwości
działa jak dysonans, jak kara; dlatego jednostka dąży do przywrócenia sprawiedliwości
" Sprawiedliwość  moralna racjonalizacja własnych korzyści; usprawiedliwianie nierówności
(Adams, Kay, Sidanius)
" Przy szerokim rozumieniu  zysku  motyw sprawiedliwości nie jest z nim sprzeczny  max
korzyści
Zysk i sprawiedliwość stają się przeciwstawnymi motywami:
" Gdy działamy w warunkach względnej równowagi ekonomicznej, nie spodziewamy się
zmiany na gorsze, nie grozi nam bezrobocie, czujemy się bezpiecznie  przeważa motyw
sprawiedliwości; gdy brak stabilizacji  wzrasta przewaga dążenia do zysku (Jaques, 1961r.)
Dwa główne sposoby rozwiązywania problemów alokacji:
" Słuszność i równość; każdy ma specyficzne uwarunkowania systemowe i indywidualne:
Systemowe uwarunkowania preferencji równościowych: akceptacja wartości
równości i kooperacji; niski poziom rozwoju ekonomicznego; charakter produkcji nie
wymaga wysokich kwalifikacji kadry; duża liczba niewykwalifikowanych pracowników
System uwarunkowania preferencji słusznościowych: zewnątrzsterowność,
nastawienie na odbiór społeczny jako grupy silnej, aktywnej, skutecznie rywalizującej
+ homogeniczna percepcja innych jako wyłącznie rywalizujących; wysoko
wykształcona kadra; złożone technologie
Uwarunkowania indywidualne preferencji równości i słuszności:
" Położenie społeczne (różne szanse, różne wychowanie  poczucie kontroli)
" Cele grupy: produktywność vs. dobre relacje
" Reguła grzeczności: jak wypadam lepiej  proponuję równość; jak gorzej  słuszność
" Poziom rozwoju moralnego
" Różnice w potrzebie afiliacji, aprobaty, osiągnięć
" Rodzaj dzielonych zasobów (zastane, produkowane)
Odpowiedzialność  szczególny rodzaj  wkładu  teoria Jaquesa:
" Płaca sprawiedliwa  adekwatna dla danego rodzaju pracy i stanowiska, które określają
psychologiczną trudność pracy
" Praca trudniejsza  wymagająca większego wysiłku psychicznego; ów wysiłek jest mierzony
(wskaz
nikowany) poziomem odpowiedzialności pracownika
" Wskaz
nik odpowiedzialności  rozpiętość czasowa między ukończeniem zadania a kontrolą
jego poziomu wykonania; im więcej czasu do końca pracy (wykonanego zadania) do jej oceny
 tym więcej samodzielnych decyzji podejmuje wykonawca, nie mając informacji zwrotnych
zewnętrznych o skutkach swej pracy  stąd większa jego osobista odpowiedzialność
Odpowiedzialność  to koszt pracy, wymaga wynagrodzenia:
" Skoro praca na odpowiedzialnym stanowisku wymaga przewidywania skutków różnych
alternatywnych sposobów postępowania, samodzielnego doboru optymalnych rozwiązań 
wymaga specyficznych zdolności pracownika (samokontroli, trafnego podejmowania decyzji)
" Zdolność ta jest związana z umiejętnością krytycznego dysponowania pieniędzmi
" Jaques wyróżnia trzy formy dysponowania pieniędzmi:
Krytyczna
Bezkrytyczna
Kompulsywna (nadmierny krytycyzm przy zakupie)
Formy przywracania sprawiedliwości  teoria Adamsa:
" Manipulacja własnymi kosztami i nakładami oraz ich percepcją
" Manipulacja kosztami i nagrodami innych i/lub ich percepcją
" Zmiany grupy odniesienia
" Ucieczka od sytuacji niesprawiedliwości; wszystkie te formy  przywracania sprawiedliwości
mają konsekwencje dla jakości i ilości wykonanej pracy oraz skutki długodystansowe  dla
samooceny; zależą od tego czy wynagrodzenie płacone jest za zadania (praca akordowa) czy
za jakiś okres (dniówka czy miesiąc)
Konsekwencje niesprawiedliwego niedopłacania  badanie Adamsa:
" Ogłoszenie o zatrudnieniu osób przeprowadzających wywiady; zmienne niezależne: płaca za
wywiad lub za godzinę oraz wytworzone poczucie niedopłacania (inni z takimi samymi
umiejętnościami otrzymywali więcej) lub przepłacania (inni  mniej lub mają mniejsze
umiejętności)
" Wynik główny: przy płacy za godzinę przy niedopłacaniu wystąpiła zmniejszona
produktywność (mniej lub krótsze wywiady); przy płacy na akord: więcej produktów o gorszej
jakości
" Osoby niedopłacane oceniały zadanie jako ciekawsze i prostsze niż te, które wynagradzano
sprawiedliwie
Konsekwencje niedopłacania:
" Gdy człowiek niesprawiedliwie wynagradzany (niedopłacany)  nie może zmienić swoich
nakładów  przywraca poczucie niesprawiedliwości poprzez:
W kolejnych alokacjach  wyrównuje relacje między wkładami a nagrodami  gdy był
poprzednio niedopłacany teraz daje sobie więcej; gdy był przepłacany daje sobie
mniej
" Przy skrajnym niedopłaceniu następuje dewaluacja samooceny
" Duża fluktuacja kadry, niezadowolenie, konflikty, agresja, strajki
" Reakcja eksplozyjna, wybuchy gwałtownego protestu
Poczucie sprawiedliwości a kreatywność (Clark, James, 1999r.):
" Poczucie sprawiedliwości w firmie wiąże się z dobrym nastrojem, mniejszym stresem i lepszą
pracą; poczucie niesprawiedliwości  ze złym nastrojem, stresem, gorszą pracą
" A co z kreatywnością pracowników?
" Kreatywność pozytywna i negatywna:
Pozytywna  opracowanie idei, pomysłów, rozwiązań, które mogą być użyte dla
pozytywnych celów
Negatywna  opracowanie nowych idei dla celów negatywnych
Negatywna i pozytywna kreatywność a sprawiedliwość:
" Eksperyment: wytwarzano poczucie sprawiedliwości bądz
niesprawiedliwości (wytwarzano
oczekiwanie nagród za udział, następnie dotrzymywano obietnic lub nie); następnie
mierzono kreatywność:
Pozytywną: jak wyciągnąć własną, niekomercyjną organizację z problemów
finansowych
Negatywną: jak w walce o kontrakt poinformować klienta, iż konkurencyjny
właściciel (także oferujący podobne usługi) jest alkoholikiem
Wyniki: oceny ilości i jakości pomysłów:
" Jakość pomysłów jest pozytywnie związana z ich liczbą a także z liczbą pomysłów
negatywnych i ich jakością
" Więcej pomysłów pozytywnych  w sytuacji sprawiedliwego traktowania niż
niesprawiedliwego
" Więcej pomysłów negatywnych  w sytuacji niesprawiedliwego traktowania, ale ich jakość
nie była lepsza niż w sytuacji sprawiedliwej
" Interpretacja: niesprawiedliwość wzbudza złe emocje, radzenie sobie z którymi zajmuje
zasoby poznawcze pracownika, stąd gorsza jakość produktów (idei)
" Klienci firm, w których pracownicy czują się niesprawiedliwie traktowani odczuwają gorszą
jakość usług (badanie pracowników sieci hoteli)
Perspektywa a oceny sprawiedliwości:
" Obserwatorzy są bardziej normatywni niż aktorzy, dla których reguła słuszności jest często
tylko usprawiedliwieniem reguły maksymalizacji własnego zysku
" Obserwatorzy przy ocenie sprawiedliwości inaczej niż aktorzy uwzględniają rolę typu relacji
między ludz
mi uczestniczącymi w procesie alokacji dóbr; np. sądzą, że zasada wg potrzeb jest
najbardziej sprawiedliwa wśród przyjaciół, natomiast aktorzy  każdą regułę alokacji dóbr
wśród przyjaciół oceniają jako bardziej sprawiedliwą niż wśród osób obojętnych niż
skonfliktowanych
Koncepcja wiary w sprawiedliwy świat (M. Lerner, 1980r., 2003r.):
" Założenie: ludzie mają potrzebę wiary w to, że ludzie zwykle dostają w życiu to na co
zasługują
" Funkcja tej wiary: pozwala na traktowanie świata jako przewidywalnego, w dużym stopniu
kontrolowalnego; łatwiej żyć w takim świecie, w którym nagrody spotykają dobrych,
pracowitych i uczciwych a kary  złych
" Związki tej wiary z indywidualizmem i protestancką etyką pracy
Człowiek uczy się reguł sprawiedliwego postępowania; swoistego kontraktu:
" Różne reguły są sprawiedliwe, zależnie od percepcji człowieka na dwóch wymiarach relacji:
Stopnia bliskości (dystansu)
W kategoriach osoby vs. funkcji (pozycji)
" Rodzaje relacji wg bliskości:
Identyczność
Wspólnota lub podobieństwo
Odrębność (los podmiotu może być związany z losem innego, ale relacje są
antagonistyczne, rywalizujące)
Co jest sprawiedliwe  zależy wobec kogo:
" Gdy drugi człowiek spostrzegany jest jako osoba:
Zaspokajanie potrzeb  gdy relacja identyczności
Wzajemność  gdy podobieństwo łączy ludzi
Normy prawne  gdy relacja odrębności
Gdy drugi człowiek jest widziany w kategoriach pozycji sprawiedliwe jest:
" Postępowanie szanujące zobowiązania  gdy łączy relacja identyczności
" Postępowanie wg indywidualnych wkładów  gdy pełnione są podobne role (pozycje)
" Postępowanie wg własnego interesu  gdy role są antagonistyczne
Eksperyment Lernera i Simmonsa: od czego zależy reakcja na niesprawiedliwość:
" Schemat badania: jak w eksperymencie Milgrama: film z przebiegu sesji uczenia przy pomocy
szoków elektrycznych
" Zmienna zależna: percepcja ofiary ( ucznia )
" Zmienne niezależne:
Możliwość własnego wpływu na obserwowaną sytuację (eksperyment trwa lub już
jest zakończony)
Informacja o tym czy ofiara wiedziała co ją czeka
" Obwinianie ofiar  gdy brak poczucia wpływu i zgoda  ucznia na badanie
Co utrudnia aktywizację poczucia niesprawiedliwości (Lerner, Deutsch):
" Myślenie, że ofiara zasługuje na swój los
" Myślenie, że sytuacja jest  przejściowa , polepsza się
" Wiara, że robi się coś, czego od nas oczekują, a do pomagania są specyficzne instytucje
powołane do tego celu
" Nieświadomość cierpień i krzywd ofiary  brak kontaktu
" Poczucie beznadziejności sytuacji i własnej bezradności
" Wyłączenie ofiary z definicji zbiorowości, wobec której stosuje się normy moralne
(dehumanizacja)
" Przypisywanie ofiarom chęci czy zamiaru ataku
" Obawa przed upokorzeniem czy krzywdą ze strony ofiar lub innych  gdy przyjdzie się z
pomocą
Korelaty wiary w sprawiedliwy świat (Rubin, Peplau, 1976r.):
" Autorytaryzm
" Negatywne postawy wobec chorych na AIDS
" Religijność
" Usprawiedliwianie społecznych nierówności
" Ale i poczucie kontroli (przynajmniej poznawczej)
Badanie: Immanentna sprawiedliwość w wyjaśnianiu sytuacji negatywnej:
" Uczestnicy: studenci kulturoznawstwa i socjologii SWPS, 62 osoby, wiek: 19-23 lata; losowo
przydzielani do jednej z dwóch grup, różniących się rodzajem informacji o bohaterze 
osobie, która uległa wypadkowi (potrącenie przez samochód)
" Cover story: badanie przedstawiano jako eksperyment nad rolą z
ródła informacji (tekst
online vs. tekst drukowany) w procesie przetwarzania informacji o ludziach. Eksperymentator
ostentacyjnie drukował w obecności osoby badanej dwa teksty, kolejno wręczał je badanemu
z informacją, iż w innej grupie te same teksty są czytane online. Pierwszy tekst dotyczył
medycznych informacji na temat skutków picia kawy. Badani proszeni byli o wypełnienie
kwestionariusza oceniającego wiarygodność tekstu
" Manipulacja zmienną niezależną (charakterystyka negatywna versus pozytywna) bohatera:
badanym wręczano długi wydrukowany tekst zatytułowany  Historia Adama Z. .
Przedstawiono w nim historię człowieka w średnim wieku, żonatego, ojca dwojga dzieci,
który uległ poważnemu wypadkowi: został potrącony na pasach przez rozpędzony samochód.
W grupie 1 uczestnicy dowiadywali się, iż przed wypadkiem Adam Z.  dobry mąż i ojciec 
był w biurze podróży, gdzie kupował wakacje do Włoch dla całej rodziny; w grupie 2 
informowano, że Adam, który od lat oszukiwał swoją żonę i nie dbał o dzieci  był w biurze
podróży wraz ze swoją kochanką i kupował wakacje do Włoch dla nich dwojga
" Pomiar zmiennych zależnych: po przeczytaniu historyjki badani odpowiadali na następujące
pytania:
W jakim stopniu Pani/a zdaniem wypadek Adama był rezultatem jego wizyty w biurze
podróży? Skala od 1 (wcale) do 7 (w dużym stopniu)  pomiar siły immanentnej
sprawiedliwości
W jakim stopniu jest Pan/i przekonany/a, że Adam zasługiwał na to co go spotkało?
Skala od 1 (wcale) do 7 (bardzo zasługiwał)  pomiar zasługiwania
Jakim człowiekiem jest Adam? Skala od 1 (bardzo złym) do 7 (bardzo dobrym) 
pomiar oceny człowieka
W jakim stopniu możesz przewidzieć jak Adam będzie zachowywał się w przyszłości?
Skala od 1 (w bardzo małym) do 7 (w bardzo dużym)  pomiar poznawczej kontroli
" Wyniki  zły i dobry człowiek:
Wierny: M=5,8; SD=1,14
Niewierny: M=3,2; SD=1,02
" Wyniki  zasługiwał wcale/bardzo:
Wierny: M=1,3; SD=0,80
Niewierny: M=4,2; SD=1,60
" Wyniki  kontrola poznawcza:
Wierny: M=1,1, SD=0,07
Niewierny: M=3,5, SD=1,30