WYKA
AD 10
Stereotypy, uprzedzenia, dyskryminacja:
" Stereotyp = schemat reprezentujący grupę osób wyodrębniony z uwagi na jakąś łatwo
zauważalną cechę, określającą ich społeczną tożsamość (rasa, płeć, narodowość, religia,
pochodzenie społeczne, zawód)
" Uprzedzenie = negatywny (rzadziej pozytywny) stosunek (ocena/emocja) do członków jakiejś
grupy utrzymywany z tego powodu, że są członkami tej grupy
" Dyskryminacja = negatywne, często wrogie lub niesprawiedliwe zachowanie wobec osób
stanowiących obiekt uprzedzenia, zwykle członków grupy obcej  na podstawie samej
przynależności do grupy a nie indywidualnych własności człowieka
Interpersonalne konsekwencje stereotypów:
" Jak oceniasz przełożonego na skali ocen szkolnych od 2 do 5?
" Kobieta:
Kobietę: 3,8
Mężczyznę: 3,9
" Mężczyzna:
Kobietę: 3,76
Mężczyznę: 3,75
Interpersonalne konsekwencje stereotypów:
" Kogo wolisz mieć za bezpośredniego przełożonego  kobietę czy mężczyznę?
" Kobieta:
Kobietę: 20
Mężczyznę: 50
" Mężczyzna:
Kobietę: 10
Mężczyznę: 60
Interpersonalne konsekwencje stereotypów:
" Zagrożenie stereotypem (C. Steele)
" Świadomość członków stereotypizowanej grupy, że są obiektem stereotypów obniża poziom
ich funkcjonowania w dziedzinie istotnej z uwagi na stereotyp
" W efekcie członkowie grup stereotypizowanych wypadają poniżej swoich możliwości
Wyniki w trudnym teście zdolności werbalnych (inteligencji) jako funkcja zaktywizowania rasy (C.
Steele):
" Aktywizacja rasy  TAK:
Biali: 9
Czarni: 4
" Aktywizacja rasy  NIE:
Biali: 7
Czarni: 8
Zjawisko szklanego sufitu:
" Kobiety są niedoreprezentowane na wysokich szczeblach hierarchii w biznesie czy polityce
Odsetki kobiet na różnych stanowiskach akademickich w Polsce:
" 1980r.:
Asystenci: 39
Adiunkci: 33
Profesorowie: 11
" 1990r.:
Asystenci: 42
Adiunkci: 34
Profesorowie: 15
" 2000r.:
Asystenci: 48
Adiunkci: 36
Profesorowie: 19
" 2003r.:
Asystenci: 48
Adiunkci: 38
Profesorowie: 20
Geneza stereotypów i uprzedzeń  z
ródło 1  dziedziczenie społeczne i konformizm (przez jednostki):
" Uprzedzenia i stereotypy są przejmowane od innych jako wiedza o świecie, a wiara w nie jest
przejawem konformizmu wobec norm społecznych
" Uczenie się stereotypów to uczenie się kultury
" Nabywanie ról płciowych: role męskie i żeńskie w czytankach szkolnych
" Podtrzymywanie stereotypów ról płciowych w reklamie
" Twarzyzm (face-ism):
Archer (1983r.) analizował 1750 zdjęć z magazynów ilustrowanych i stwierdził, że:
 75% zdjęć mężczyzn koncentruje się na twarzy
Poniżej 50% zdjęć kobiet koncentruje się na twarzy
To samo dla 920 portretów wykonanych w przeciągu sześciu wieków
Schwarz i Kurz (1989r.) stwierdzili, że wyeksponowanie twarzy powoduje
spostrzeganie osoby ze zdjęcia jako bardziej inteligentnej i ambitnej
Model kategorii lingwistycznych (Linguistic Category Model)  Semin, Fiedler, 1988r.:
" Konkretność vs abstrakcyjność określeń:
Kategoria Odniesienie Przykład
Czasowniki deskryptywne Pojedyncza czynność Uderzył
Czasowniki Klasa zachowań Skrzywdził
interpretacyjne
Czasowniki opisujące Stany emocjonalne i Nienawidzi
stany umysłowe
przymiotniki Dyspozycje i cechy Jest agresywny
Międzygrupowa asymetria językowa (Maass, Arcuri, 1996r., 1999r.):
" Negatywne informacje o członkach grupy własnej są kodowane konkretnie, jako opis
zachowania  on krzyczał, uderzył, popchnął  trudno uogólnić
" Negatywne informacje o członkach grupy obcej są kodowane abstrakcyjnie, jako ogólna
cecha  on był hałaśliwy, agresywny  łatwo uogólnić
" Przeciwnie jest z informacją pozytywną (abstrakcyjnie dla grupy własnej, konkretnie dla
grupy obcej)
Geneza stereotypów i uprzedzeń  z
ródło 2  rzeczywisty konflikt interesów:
" Uprzedzenia powstają wtedy, kiedy różne grupy społeczne współzawodniczą o trudno
dostępne czy skąpe dobra i stają się wrogami
" Pozwala to przewidywać, że uprzedzenia narastają wraz ze wzrostem konfliktu, z czym
zgodne są następujące fakty:
Najwyższy poziom uprzedzeń rasowych w USA wykazują biali z najniższych klas
społecznych
Hovland i Sears (1949r.) stwierdzili silną negatywną korelację między cenami
bawełny a liczbą linczów w kilkunastu południowych stanach USA (dla okresu 49 lat)
 wynosiła ona -0,72 lub -0,63 (w zależności od wskaz
nika ekonomicznego)
" Konflikt interesów w języku:
Stwierdzenia etnocentryczne versus tolerancyjne
Liczba argumentów etnocentrycznych w dyskursie publicznym rośnie wraz ze
wzrostem bezrobocia w danym kraju (Billing, 1985r.)
" Teoria ta nie wyjaśnia uprzedzeń w stosunku do grup, z którymi się nie rywalizuje czy nawet
nie ma żadnego kontaktu  a więc które są irracjonalne z punktu widzenia konfliktu
interesów
Geneza stereotypów i uprzedzeń  z
ródło 3  przeniesienie agresji:
" Uprzedzenia powstają wtedy, kiedy ludzie przenoszą na grupy mniejszościowe agresję
wywołaną frustracją, której obiekt nie może być zaatakowany (za silny, abstrakcyjny,
nieznany)
" Scapegoating  poszukiwanie kozła ofiarnego (Miller, Bugelski, 1948r.):
Obóz letni dla studentów
Frustracja (zamiast spędzić wolny wieczór w kinie musieli rozwiązywać testy
psychologiczne)
Nasilenie poziomu uprzedzeń w stosunku do Japończyków i Maksykanów
" Szczególnie podatne na ten mechanizm są osoby autorytarne (orientacja na hierarchię
społeczną: szacunek dla tych na górze, pogarda dla tych co na dole; etnocentryzm,
konserwatyzm)
Geneza stereotypów i uprzedzeń  z
ródło 4  kategoryzacje społeczne:
" Stereotypy i idące za nimi uprzedzenia są ubocznym skutkiem skądinąd normalnego
funkcjonowania ludzkiego umysłu  podziału innych osób na kategorie
" Rola wyglądu w procesach kategoryzacji  odsetek poprawnych rozpoznań klientów białych i
czarnych:
Biali sprzedawcy:
Biali klienci: 60%
Czarni klienci: 40%
Czarni sprzedawcy:
Biali klienci: 45%
Czarni klienci: 55%
" Rola wyglądu w procesach kategoryzacji  ocena winy podejrzanego jako funkcja rasy:
A
awa przysięgłych  biali:
Podejrzany biały: 15
Podejrzany czarny: 19,5
A
awa przysięgłych  czarni:
Podejrzany biały: 16,5
Podejrzany czarny: 15
" W lutym 1999r. około północy czterech ubranych po cywilnemu policjantów w poszukiwaniu
sprawcy gwałtu przetrząsało domy w dzielnicy Bronx w Nowym Jorku. Zobaczyli Amadou
Diallo, 22-letniego emigranta z zachodniej Afryki, stojącego w drzwiach swojego mieszkania.
Wg policjantów Diallo przypominał poszukiwanego. Kiedy rozkazali mu aby się nie ruszał,
Diallo sięgnął do kieszeni spodni. Przekonani, że sięga po broń policjanci oddali 41 strzałów, z
których 19 trafiło i zastrzeliło Amadou Diallo. Diallo, jak się okazało, był nieuzbrojony.
"  Dylemat policjanta (Correll, Park, Judd, Wittenbrink, 2002r.)  decyzja  strzelać szybsza,
gdy uzbrojona osoba była Afroamerykaninem, niż gdy była biała (więcej błędów polegających
na strzelaniu do nieuzbrojonego Afroamerykanina)
" Dlaczego tak się dzieje?
Przetrwanie grupy warunkiem przetrwania jednostki silna identyfikacja z grupą (może
mieć podstawy ewolucyjne) grupa własna odróżniana jest na podstawie koloru skóry i
włosów, rysów twarzy i innych cech fizycznych (Van Den Berghe, 1981r.)
Jak mózg reaguje na  innych ? (Wheeler, Fiske, 2005r.):
" Gdy oglądamy obce osoby innej rasy dochodzi do natychmiastowej aktywacji ciała
migdałowatego (reakcja na niebezpieczeństwo)  fRMI
" Ta zależność dotyczy przedstawicieli wszystkich ras
" Gdy CELEM jest kategoryzacja (wiek lub płeć) aktywacja ciała migdałowatego w reakcji na
twarze przedstawicieli innej rasy
" Gdy CELEM jest zadanie percepcyjne (śledzenie kropki) brak aktywacji ciała
migdałowatego
Jak kontrolować stereotypy i uprzedzenia?
" Hipoteza kontaktu  bezpośredni kontakt redukuje uprzedzenia gdy:
Polega na współpracy i współzależności, a nie rywalizacji (np. klasa układanka)
Kontaktują się osoby o równym statusie
Kontakt jest głęboki i często powtarzany
Kontakty są wspierane instytucjonalnie (prawo)
" Re kategoryzacja:
Stereotypizowane osoby zostają odmiennie skategoryzowane w taki sposób, że
widziane są przez pryzmat kategorii nie związanej z uprzedzeniami (to lekarz, a nie
kobieta)
Albo w taki sposób, że zostają zaliczone do wspólnego MY z osobą spostrzegającą i
zostają członkami grupy własnej (ci Żydzi są  podobnie jak ja  kibicami)
" Samokontrola umysłowa:
Człowiek może kontrolować treść swoich sądów (jak i jakość przeżyć) aby uniknąć
wpływu stereotypów i uprzedzeń
Ale często pojawia się efekt sprężyny (Macrae, Bodenhausen, Milne, Jetten, 1994r.):
Dzień z życia skina
Lecz: bądz
niestereotypowy!
Laboratorium: jak daleko usiądziesz od osoby, której rzeczy
(charakterystyczna kurtka) wiszą na krześle?
Niestereotypowi dalej!
 Paradoksalne efekty samokontroli (Daniel Wegner)  samokontrola umysłowa
wymaga dwojakiego rodzaju procesów:
Sprawdzanie treści myśli z uwagi na niechciane treści (co wymaga
zaktywizowania powiązanych z nimi stereotypów)  ten proces jest w dużym
stopniu automatyczny
Zastępowanie niechcianych myśli myślami o innej (niestereotypowej) treści 
ten proces jest w dużym stopniu kontrolowany i podatny na interferencję
Postawa  względnie stałe ustosunkowanie (pozytywne lub negatywne) do jakiegoś obiektu
(człowieka, idei, przedmiotu, czynności). Wyraża się skłonnością do:
" Wydawania dodatnich lub ujemnych ocen obiektu
" Przeżywania pozytywnych lub negatywnych uczuć w stosunku do obiektu
" Działania na rzecz obiektu lub przeciw niemu
Struktura (budowa wewnętrzna) postaw  klasyczna koncepcja trójskładnikowa (ABC)  postawa
składa się ze:
" Składnika afektywnego (emocje)
" Składnika poznawczego (przekonania i oceny)
" Składnika behawioralnego (programów zachowań)
" Jednak w rzeczywistości związki przekonań z emocjami i zachowaniami są zmienne z obiektu
na obiekt, a taka niestałość każe NIE przyjmować ich istnienia na mocy samej definicji
Struktura (budowa wewnętrzna) postaw  ujęcie współczesne, jednoskładnikowe postaw jest w
istocie afektywną reakcją skojarzoną z danym obiektem:
" Samo pojawienie się obiektu wywołuje tę reakcję
" Istotnymi własnościami postawy są:
Znak (+ lub -)
Natężenie (większe lub mniejsze)
Metody pomiaru postaw:
" Samoopisy (deklaracje werbalne)
Skale typu Likerta
Dyferencjał semantyczny
" Rzekomy wykrywacz kłamstwa
" Miary fizjologiczne
" Miary nieinwazyjne
Deklarowane częstości (%) zachowań w warunkach kontrolnych i przy rzekomym wykrywaczu
kłamstw (Tourangeau i inni, 1997r., próba dorosłych):
Kontrolne Wykrywacz
Wypiłeś więcej niż powinieneś? 15,5 33,9
Picie i jazda samochodem? 17,2 30,6
Seks oralny (często)? 32,1 52,7
Marihuana (kiedykolwiek)? 56,9 71,0
Palisz? 20,7 33,9
Ćwiczysz 4 razy w tygodniu? 44,8 22,6
Miary fizjologiczne:
" EMG  aktywność mięśni
" Zmiany niewidoczne dla oka
" Kiedy ludzie słuchają komunikatu, z którym się raczej zgadzają niż nie zgadzają  relatywnie
wzrasta aktywność mięśni jarzmowych, a relatywnie spada aktywność mięśni marszczących
brwi i czołowo-potylicznych (Cacioppo, Petty, 1981r.)
Nieinwazyjna miara postaw:
" Ułatwienie odczytywania słów pozytywnych i negatywnych po wyświetleniu obiektu postawy
(Fazio)
Geneza postaw:
" Postawa wynika z przekonań na temat właściwości jej obiektu
Postawa (decyzja) jako użyteczność oczekiwana
Model Martina Fishbeina (model postawy doskonale racjonalnej)
n
Postawax = " pi oi
i=1
Postawax  postawa wobec obiektu x
pi  i-te przekonanie człowieka na temat obiektu x
oi  ocena cząstkowa wynikająca z przypisania obiektowi x i-tej cechy
" Postawa wynika z emocji przeżywanych w stosunku do jej obiektu
" Postawa wynika z własnych zachowań kierowanych na jej obiekt
" Postawy są przejmowane od innych ludzi
Postawy dwóch osób wobec polityka:
X Y
Spostrzegane cechy pi oi pioi pi oi pioi
Odważny 0,90 +3 +2,70 0,70 +1 +0,70
Zręczny 0,80 +2 +1,60 0,40 +1 +0,40
Charyzmatyczny 0,90 +3 +2,70 0,60 -2 -1,20
Destruktywny 0,40 -1 -0,40 0,90 -3 -2,70
Ogólna postawa +6,60 -2,80
Ograniczenia  doskonałej racjonalności postaw (modelu użyteczności oczekiwanej):
" Asymetrie ocen (efekt negatywności, rzadziej efekt pozytywności):
Diagnostyczność cech (Wojciszke, Dowhyluk, Jaworski, 1998r.)
Cechy moralne: za bardziej diagnostyczne uważane są cechy negatywne (np. lojalny i
kłamca)
Cechy sprawnościowe: za bardziej diagnostyczne uważane są cechy pozytywne (np.
inteligentny i niesystematyczny)
Tendencyjne spostrzeganie osób, o których posiadamy niespójne informacje:
Cechy moralne  asymetria negatywna
Cechy sprawnościowe  asymetria pozytywna
" Wiele postaw ma charakter motywowany (np. z powodu pozostawania z  obiektem w relacji
wspólnotowej, z powodu uzasadniania wysiłku)
" Wiele postaw wynika z innych, powiązanych z nimi postaw, a nie z samych przekonań o
obiekcie postawy
Postawa jest rezultatem emocji:
" Doświadczenia emocjonalne odgrywają dominującą rolę w kształtowaniu postaw, przede
wszystkim gdy mamy niewiele wiedzy o danym obiekcie
Znakowanie afektywne (Lewicki, 1985r.)  (nie)lubienie przez skojarzenia:
A. Jaki jest twój porządek urodzenia?
B. Co takiego???
A. No co ty, głupi jesteś? Jak można nie wiedzieć co to jest porządek urodzenia?
Rola języka w rozpowszechnianiu i utrzymywaniu stereotypów:
" Stereotypy kształtują słownik języka (w tym sensie są  wyssane z mlekiem matki )
" Stereotypy narodowości:
Ocyganić = naciągnąć
Oszwabić = oszukać
Kochajmy się jak bracia, liczmy się jak Żydzi
Hiszpańska choroba / francuska choroba / polska choroba
" Stereotypy płci:
Postąpić po męsku
Babskie gadanie
Męskie formy rodzajowe występują w znaczeniu ogólnym (człowiek)
Problemy z technologicznym wykorzystaniem nieświadomych oddziaływań w celach reklamowych
lub propagandowych:
" Taśmy  samopomocowe z nieświadomymi oddziaływaniami rzekomo poprawiającymi
samoocenę lub pamięć (autosugestia)
" Niesławny eksperyment  pij coca-colę i jedz popcorn w kinie  John Vicary w kopii filmu
 Piknik umieścił te napisy i zanotował&
" 58% wzrost sprzedaży coca-coli i 18% wzrost sprzedaży popcornu (kaczka dziennikarska)
Warunkowanie instrumentalne:
" Nagrodzenie pozytywnych wypowiedzi lub zachowań dotyczących pierwotnie obojętnego
obiektu prowadzi do pozytywnej wobec niego postawy
" Np. wzmacnianie pozytywnych wypowiedzi (dobrze, dobrze)  postawa bardzo pozytywna
(Insko, 1965r.)
" Karanie prowadzi do postawy negatywnej
" Niemożność wykorzystania na skalę masową z powodu konieczności monitorowania reakcji
człowieka poddanego warunkowaniu
Efekt samej ekspozycji:
" Zasada Goebbelsa  im częściej napotykamy jakąś opinię, tym bardziej wierzymy w jej
prawdziwość
" Im częściej spotykamy jakieś obiekty, tym bardziej je lubimy  dotyczy to melodii, osób,
twarzy, przedmiotów, chińskich ideogramów
" Subiektywne przekonanie o  znaności bodz
ca nie ma znaczenia
" Liczy się tylko obiektywna (faktyczna) liczba ekspozycji
Przykłady działania efektu samej ekspozycji:
" Prenatalna ekspozycja na język ojczysty (matczyny)
" Powtarzanie reklam
" Rodziny produktów z powtarzanym elementem (np. logo)
" Wydatki na TV a szansa wygrania wyborów
Warunki konieczne efektu ekspozycji:
" Obiekt nie jest na wstępie awersyjny
" Człowiek nie jest świadomy częstości ekspozycji
" Ekspozycja nie ma charakteru ciągłego (inaczej  habituacja)
" Obiekt nie może być bardzo prosty (nuda)
" Brak jest ważniejszych przesłanek wykształcenia postawy
Przeniesienie ustosunkowania (poprzedzanie afektywne):
" Przelanie afektu występuje gdy:
Bodziec afektywny występuje wraz z obiektem postawy lub tuż przed nim
" Nawet pojedyncze współwystępowanie neutralnego obiektu postawy z bodz
cem budzącym
afekt może wzbudzić postawę (przelanie afektu na obiekt postawy) co ma miejsce jedynie w
ograniczonych warunkach
" Ocena chińskich ideogramów (Murphy, Zajonc)