Ekstremizm polityczny i terroryzm
dr Julita Koszur
Ideologie ekstremistyczne
" Wartości
 Antysystemowość treści (Antoszewski, Herbut)
 Niewielka popularność przekonań ekstremistycznych (Sidanius)
 Prosta budowa i podporządkowanie realizacji jednej głównej wartości (np. naród,
egalitaryzm), co implikuje ich antydemokratycznych charakter (Tetlock)
" Absolutystyczny charakter systemu przekonań oraz bezkompromisowe
metody działania
 Jednostronna, czarno-biała wizja rzeczywistości
 Brak tolerancji dla odstępstw od ideologii
 Dążenie do narzucenia własnych rozwiązań
Jakubowska, 2005
Ideologie ekstremistyczne
" Wartości
 Antysystemowość treści (Antoszewski, Herbut)
 Niewielka popularność przekonań ekstremistycznych (Sidanius)
 Prosta budowa i podporządkowanie realizacji jednej głównej wartości (np. naród,
egalitaryzm), co implikuje ich antydemokratycznych charakter (Tetlock)
" Absolutystyczny charakter systemu przekonań oraz bezkompromisowe
metody działania
 Jednostronna, czarno-biała wizja rzeczywistości
 Brak tolerancji dla odstępstw od ideologii
 Dążenie do narzucenia własnych rozwiązań
Jakubowska, 2005
Formy oraz rozumienie ekstremizmu politycznego
" Przekonania społeczno-polityczne
" Zachowania polityczne
Antydemokratyczność
" Stan obejmujący wzajemnie spójne przekonania
" Stan obejmujący wzajemnie spójne przekonania
i zachowania polityczne
Jakubowska, 2005
Cechy przekonań społeczno-politycznych
badania Jakubowskiej, 2005
Hipotezy
" Większa skłonność do formułowania absolutystycznych sądów u członków ugrupowań
uznawanych za ekstremistyczne niż u osób niebędących działaczami politycznymi
" Zgodność między postawami społeczno-politycznymi na wymiarze skrajna prawica  skrajna
lewica a przynależnością do odpowiadających im ideologicznie ugrupowań
Uczestnicy badania
" Ekstremiści prawicowi n=50 (Narodowe Odrodzenie Polski, Polska Wspólnota Narodowa,
Stronnictwo Narodowe, Młodzież Wszechpolska)
" Ekstremiści lewicowi n=51 (Polska Partia Socjalistyczna, Nurt Lewicy Rewolucyjnej, Liga
Komunistyczna, Samoobrona, Komunistyczna Partia Niemiecka, Pracownicza Demokracja, Stowarzyszenie
Marksistów Polskich)
" Gr. porównawcza n=101 (os. nienależące do żadnego ugrupowania polit.)
Zmienne mierzące cechy systemu przekonań
" Postawy społeczno-polityczne
 Skala Prawicowego i Lewicowego Ekstremizmu na dyferencjale semantycznym dla
stwierdzeń radykalnie prawicowych i lewicowych, np.
Usunięcie ciąży jest zawsze morderstwem vs Kobieta powinna mieć pełne prawo do usunięcia
ciąży
Należy ściśle kontrolować szczelność granic w państwie, ponieważ napływ cudzoziemców szkodzi
interesom narodowym vs Granice wszystkich państw powinny być otwarte
 Wskaz
nik absolutyzacji postawy (skrajne, biegunowe opinie) - suma różnic między środkiem
 Wskaz
nik absolutyzacji postawy (skrajne, biegunowe opinie) - suma różnic między środkiem
skali a punktem wskazanym przez ob. (miara odchylenia)
" Indywidualna skłonność do posługiwania się krańcami skal ocen
 Zmienna kontrolowana, by sprawdzić, czy absolutyzacja postaw społeczno-politycznych nie
wynika z indywidualnej skłonności do zaznaczania odp. skrajnych
 Skala Upodobań
 Wskaz
niki: suma odpowiedzi oraz miara odchyleniowa j.w.
Zmienne poznawcze i mentalnościowe
" Dogmatyzm
Skala Dogmatyzmu Rokeacha w adaptacji Jakubowskiej ą = 0,88
" Nietolerancja wieloznaczności
Skala Martina i Westiego w adaptacji Jakubowskiej ą = 0,87
" Idealny model państwa
Skala Reykowskiego zmodyfikowana przez Korzeniowskiego mierząca 3 typy idealnego państwa:
 Państwo narodowo-katolickie ą = 0,91
Polska dla Polaków ; Młodzież jest wychowywana w duchu religijnym
 Państwo demokratyczne ą = 0,88
Są wolne wybory ; Nie ma cenzury
 Państwo opiekuńcze ą = 0,87
Władza pomaga ludziom będącym w potrzebie
" Ocena państwa
Skala Jakubowskiej mierząca ocenę Polski jako państwa idealnego ( drabina )
Dogmatyzm (Rokeach, 1960)
" Uogólniony autorytaryzm (niezależny od ideologii prawicowej)
" Stopień zamkniętości  otwartości umysłu
" Trzy wymiary systemu przekonań:
 Relacja między poglądami akceptowanymi a odrzucanymi (im większa izolacja
tych poglądów, tym silniejszy dogmatyzm)
tych poglądów, tym silniejszy dogmatyzm)
 Afektywne zabarwienie  poleganie na autorytetach vs samodzielność sądów
 Perspektywa czasowa  o dogmatyzmie świadczy zawężenie perspektywy do
teraz
niejszości, przeszłości lub przyszłości (im węższa perspektywa, tym
silniejszy dogmatyzm)
Nietolerancja wieloznaczności (Budner, 1964)
" Zdolność do tolerowania odczuwanej ambiwalencji w stosunku do obiektu
" Opisywanie własnych odczuć i myśli w sposób jednoznaczny
" Niechęć do niepewnych, probabilistycznych sądów
" Lęk przed nowymi i złożonymi sytuacjami
" Poczucie zagrożenia redukowane jest dążeniem do formułowania pewnych
sądów o świecie
" Sztywność poznawcza
Wyniki
" Indywidualna skłonność do posługiwania się krańcami skal ocen nie różnicowała
badanych grup
" Struktura przekonań (2 czynniki):
 Konserwatyzm vs liberalizm obyczajowy  32,12 % wariancji, ą Cronbacha 0,90
 Gospodarka wolnorynkowa vs interwencjonizm państwowy  20,91 % wariancji, ą Cronbacha
0,81
0,81
" Absolutyzacja przekonań społeczno-politycznych w sferze:
 Obyczajowej EP i EL > N
 Ekonomicznej EL > EP i N
 Większa skłonność do radykalizacji sądów w odniesieniu do spraw obyczajowych niż
ekonomicznych
Konserwatyzm  liberalizm obyczajowy
Zakres wskaz
nika: 9-63
EP  ekstremiści prawicowi
59
EL  ekstremiści lewicowi
N  os. niezaangażowane
49
39
29
19
9
EP EL N
EP > EL i N
F(2,202)=65,6 p<0,01
Wolny rynek  interwencjonizm
Zakres wskaz
nika: 7-49
EP  ekstremiści prawicowi
47
EL  ekstremiści lewicowi
N  os. niezaangażowane
37
27
17
17
7
EP EL N
N > EP i EL
EL < EP
F(2,202)=43,04 p<0,01
Dogmatyzm
Zakres wskaz
nika: 1-7
EP  ekstremiści prawicowi
7
EL  ekstremiści lewicowi
6
N  os. niezaangażowane
5
4
3
3
2
1
EP EL N
EP > EL i N
F(2,202)=22,02 p<0,01
Nietolerancja wieloznaczności
Zakres wskaz
nika: 8-40
EP  ekstremiści prawicowi
38
EL  ekstremiści lewicowi
33
N  os. niezaangażowane
28
23
18
13
8
EP EL N
EP > EL i N
F(2,202)=23,68 p<0,01
Ocena państwa
Zakres wskaz
nika: 1-10
EP  ekstremiści prawicowi
10
EL  ekstremiści lewicowi
9
N  os. niezaangażowane
8
7
6
5
4
4
3
2
1
EP EL N
EP i EL < N
F(2,202)=15,48 p<0,01
Państwo narodowo-katolickie
Zakres wskaz
nika: 13-52
EP  ekstremiści prawicowi
48
EL  ekstremiści lewicowi
43
N  os. niezaangażowane
38
33
28
23
23
18
13
EP EL N
EP > EL i N
F(2,202)=63,03 p<0,01
Państwo opiekuńcze
Zakres wskaz
nika: 9-36
EP  ekstremiści prawicowi
34
EL  ekstremiści lewicowi
29
N  os. niezaangażowane
24
19
14
9
EP EL N
EL > EP i N
F(2,202)=14,20 p<0,01
Państwo demokratyczne
Zakres wskaz
nika: 10-40
40
EP  ekstremiści prawicowi
35
EL  ekstremiści lewicowi
N  os. niezaangażowane
30
25
20
15
10
EP EL N
EL > EP i N
N > EP
F(2,202)=22,61 p<0,01
Postawa wobec problemu Postawa wobec oponentów
3 3
2,5 2,5
2 2
1,5 1,5
1 1
EP EL N EP EL N
EP i EL > N EP i EL > N
F(2,202)=18,85 p<0,01 F(2,202)=5,85 p<0,01
Strategie rozwiązywania konfliktu
Strategie postępowania z oponentami
3
3
2,5
2,5
2
2
1,5
1,5
1
1
EP EL N
EP EL N
EP i EL > N EP > EL i N ; EL > N
F(2,202)=9,44 p<0,01 F(2,202)=5,09 p<0,01
Tolerancyjna - skrajna
Niezdecydowana - radykalna
Neutralne - konfrontacyjne
Integratywne  konfrontacyjne
Związek między dogmatyzmem i nietolerancją wieloznaczności a cechami
mentalności społeczno-politycznej (współczynniki r Pearsona)
Mentalność społeczno-polityczna Dogmatyzm Nietolerancja wieloznaczności
 0,13  0,11
Ocena państwa
0,58 ** 0,66 **
P. narodowo-katolickie
0,09 0,007
P. opiekuńcze
 0,18 *  0,31 **
P. demokratyczne
* p<0,01 ** p< 0,0001
Udział zmiennych w przewidywaniu przynależności do gr. ekstremistycznych
oraz niezależnych politycznie (analiza dyskryminacyjna)
Lambda Wilksa = 0,43 F=13,7 p<0,0001
Dyspozycje i mentalność Lambda
Lambda F(2,194) p < R2
społeczno-polityczna cząstkowa
0,45 0,96 3,67 0,02 0,31
Dogmatyzm
Nietolerancja
0,43 0,99 0,02 0,98 0,36
0,43 0,99 0,02 0,98 0,36
wieloznaczności
wieloznaczności
0,48 0,88 11,53 0,0002 0,08
Ocena państwa
0,54 0,78 24,6 0,0001 0,40
P. narodowo-katolickie
0,46 0,94 5,8 0,004 0,26
P. opiekuńcze
0,44 0,97 2,61 0,07 0,31
P. demokratyczne
Podsumowanie wyników badań Jakubowskiej
" Postawy społeczno-polityczne członków radykalnych ugrupowań odpowiadają pod względem
ideologicznym lewicowej albo prawicowej tożsamości partyjnej.
" Ekstremiści (lewicowi i prawicowi) w porównaniu do os. niezaangażowanych:
 gorzej oceniali obecny system w Polsce
 opowiadali się za konfrontacyjnym stylem rozwiązywania konfliktów
" Członkowie radykalnych ugrupowań prawicowych okazali się bardziej dogmatyczni i mniej
tolerujący wieloznaczność niż ekstremiści lewicowi i os. niezaangażowane politycznie.
" Dla aktywistów prawicowych idealnym modelem państwa był ład narodowo-katolicki, a dla
aktywistów lewicowych  państwo opiekuńcze.
" Wszystkie grupy wysoko oceniały wartość modelu demokratycznego, chociaż najsłabiej
prawicowi aktywiści.
" Im silniejszy dogmatyzm i nietolerancja wieloznaczności, tym większa niechęć do modelu
demokratycznego oraz większa preferencja modelu narodowo-katolickiego.
" Najtrafniejszymi predyktorami zaangażowania w ugrupowaniach radykalnych okazały się
cechy mentalności społ.-politycznej takie jak: ocena państwa polskiego oraz spostrzeganie
idealnego modelu państwa w kategoriach narodowo-katolickich lub opiekuńczych.
TERRORYZM Z PERSPEKTYWY
PSYCHOLOGICZNEJ
Definicja terroryzmu
Definicje terroryzmu
Terroryzm  działanie zorganizowanych i najczęściej nielegalnych
ugrupowań, wprowadzające poczucie zagrożenia za pomocą przemocy i
metod zaskoczenia, spektakularnego okrucieństwa i grozy, w celu realizacji
własnych dążeń politycznych
Kossowska (2009), Crenshaw (2004)
Terroryzm  wywołująca lęk metoda powtarzalnych ataków przemocy,
motywowana politycznie, stosowana przeciwko celom niewalczącym,
gdzie, w odróżnieniu od innych form przemocy politycznej, bezpośredni cel
ataku nie jest celem głównym.
Bolechów (2010)
Psychologia terroryzmu
Cztery obszary badawcze psychologii terroryzmu wg Horgana (2008):
" Badania nad psychologią indywidualnego terrorysty
" Relacje między jednostka a kontekstem, w jakim ona funkcjonuje (aspekt
grupowy, organizacyjny)
" Efekty działań terrorystycznych (reakcje na terroryzm)  ofiary, audytoria,
decydenci
" Kwestia metodologii i sposobów badania terroryzmu
Metafory terroryzmu
wg Kruglanskiego, Crenshaw, Post i Victoroff, 2007
wojna zbrodnia choroba konflikt
Metafory terroryzmu
wg Kruglanskiego, Crenshaw, Post i Victoroff, 2007
zbrodnia choroba konflikt
wojna
Terroryści to żołnierze wrogiej armii
Sposób zwalczania:  globalna wojna z
terroryzmem dopuszczająca używanie
wszelkich środków
Metafory terroryzmu
wg Kruglanskiego, Crenshaw, Post i Victoroff, 2007
choroba konflikt
wojna
zbrodnia
Terroryści to zbrodniarze i kryminaliści; należy ich
karać jak inne osoby łamiące prawo
Sposób zwalczania: użycie sił porządkowych oraz
instrumentów prawnych
Metafory terroryzmu
wg Kruglanskiego, Crenshaw, Post i Victoroff, 2007
zbrodnia konflikt
zbrodnia konflikt
wojna
wojna
choroba
choroba
Terroryści to osoby chore ideologicznie albo
przenoszące i wspierające te ideologię
Koncentracja na z
ródłach społecznego wsparcia
terroryzmu oraz sposobach szerzenia takich
poglądów
Sposób zwalczania: znalez
ć i wyeliminować
z
ródło infekcji, znalez
ć lekarstwo, znalez
ć i podać
szczepionkę
Metafory terroryzmu
wg Kruglanskiego, Crenshaw, Post i Victoroff, 2007
zbrodnia choroba
zbrodnia choroba
wojna
wojna
konflikt
konflikt
Koncentracja na konfliktach grup wyalienowanych,
posiadających poczucie krzywdy i niesprawiedliwości, z resztą
społeczeństwa
Terroryści to osoby poniżone, zawiedzione, odarte z godności
Sposób zwalczania: walka z uprzedzeniami, wyrównywanie
krzywd, budowanie sprawiedliwych relacji społ., edukacja,
metody rozwiązywania konfliktów międzygrupowych
Metafory terroryzmu
wg Kruglanskiego, Crenshaw, Post i Victoroff, 2007
zbrodnia choroba konflikt
wojna
wojna
Reprezentacje poznawcze islamskiego terroryzmu
badania Sinclair i LoCicero, 2006
" Wpływ terroryzmu na świat współczesny
" Uogólniony lęk przed terroryzmem
1.
" Poczucie osobistego zagrożenia zamachami
" Przekonanie o chorobie psychicznej terrorystów
" Przekonanie o chorobie psychicznej terrorystów
" Złość i nietolerancja wobec nich
2.
" Brak chęci ich zrozumienia
" Wiara w ochronę przed terroryzmem ze strony rządu
" Przekonanie o wysokiej kompetencji terrorystów
3.
" Przekonanie o skuteczności podejmowanych przez nich działań
Jak ludzie spostrzegają islamskich terrorystów ?
badania McCauley a, 2002
" Terrorysta jako przypadek kliniczny
 Powód bycia terrorystą: zaburzenia osobowości
" Terrorysta jako człowiek dający upust emocjom
 Powód: indywidualna lub zbiorowa nienawiść; identyfikacja z grupą własną, miłość do boga
 Powód: indywidualna lub zbiorowa nienawiść; identyfikacja z grupą własną, miłość do boga
" Terrorysta jako człowiek chcący zrealizować własne cele
 Powód: indywidualne motywy, reakcje na sytuację kryzysową lub procesy grupowe
" Terrorysta jako polityk i strateg
 Powód: chęć zadania przeciwnikowi strat materialnych i politycznych
Reakcje na terroryzm
badania Pronin, Kennedy i Butsch, 2006
Aktywizacja:
" Wizerunku terrorysty-szaleńca
 Lęk
 Skłonność do popierania przemocy w walce z terroryzmem
" Wizerunku terrorysty racjonalnego bojownika
 Nie wiąże się z lękiem
 Popieranie dialogu i negocjacji z przywódcami terrorystów
Reprezentacje poznawcze terrorysty
badania Kubika i Kossowskiej, 2007
Etap 1.  jakościowy (n=28)
" Zebranie określeń opisujących terrorystę z Al-Kaidy (otwarty kwestionariusz
zbierających swobodne skojarzenia z os. terrorysty)
" 132 charakterystyki: przymiotniki, imiesłowy, frazy
" Agregacja i analiza frekwencyjna 35 określeń
" Agregacja i analiza frekwencyjna 35 określeń
Etap 2.  ilościowy (n=100)
" Określenie typowości cech dla terrorysty z Al-Kaidy (%) (analiza czynnikowa)
" Zbadanie związku tych reprezentacji z orientacjami ideologicznymi: autorytaryzm i
SDO (analiza regresji)
Reprezentacje poznawcze terrorysty Al-Kaidy
badania Kubika i Kossowskiej, 2007
Wierność wobec wartości religijnych i ideologicznych
Ideolog
wierzący, działający w imię swojego boga, muzułmanin, działający w imię idei,
silny, oddany swoim
Kompetentny i sprawny. Kalkulujący w chłodny i cyniczny sposób
Strateg i żołnierz
nakierowany na polityczny cel, żądny władzy
Metody działania
Metody działania
uzbrojony, przerażający, szukający rozgłosu
Wyraz
nie pejoratywny wydz
więk
zły
Bandyta nastawiony na realizację własnych cynicznych interesów.
Psychopata
Nieprzewidywalny. Budzi pogardę i gniew
egocentryczny, nieludzki, agresywny, bezrefleksyjny, irracjonalny, nieobliczalny,
niezrozumiały
Osoba doprowadzona do ostateczności. Bezsilna ofiara systemu
Ofiara systemu 
Zdesperowany fanatyk zdesperowany, zdeterminowany, bezkompromisowy, w sytuacji bez wyjścia
Percepcja terrorystów a RWA i SDO
badania Kubika i Kossowskiej, 2007
" SDO wiąże się dodatnio z reprezentacją terrorysty stratega
" RWA wiąże się ujemnie z reprezentacją terrorysty ideologa
" Interakcja RWA i SDO wiąże się dodatnio z reprezentacją terrorysty bandyty - jest
" Interakcja RWA i SDO wiąże się dodatnio z reprezentacją terrorysty bandyty - jest
charakterystyczna dla osób o wysokich wynikach na obu tych wymiarach
" Wizerunek terrorysty ofiary systemu nie wiązał się z żadną z badanych zmiennych
Interpretacja powyższych wyników zgodnie z modelem autorytaryzmu
Duckitta i współpracowników (2002)
Percepcja terrorystów, działania antyterrorystyczne a RWA i SDO
badania Kossowskiej i Golec de Zavala, 2009
Aktywizacja:
" Wizerunku terrorysty-stratega
 Osoby o wysokiej SDO silniej popierały militarne działania w ramach globalnej
wojny z terroryzmem niż osoby o niskiej SDO
" Wizerunku terrorysty-bandyty
 Osoby silnie autorytarne popierały działania policji, wzmocnienie prawa i surowsze
jego egzekwowanie w porównaniu do osób o niskich wynikach na skali RWA
Percepcja terrorystów a reakcje na terroryzm
badania Kossowskiej, Golec de Zavala i Kubika, 2010
Reakcje emocjonalne i poznawcze Preferowane działania
antyterrorystyczne
Gniew i złość Działania militarne (wojsko)
Strateg i żołnierz
Wysoka ocena prawdopodobieństwa ataków Agresja wymierzona w terrorystów,
terrorystycznych w Polsce ale też w cywilów ich wpierających
Przekonanie, że można zapobiec atakom
Lęk i poczucie zagrożenia Działania służb porządkowych (policja)
Bandyta i psychopata
Bezradność wobec zjawiska Restrykcyjne prawo
Wysoka ocena prawdopodobieństwa ataków
terrorystycznych w Polsce
Lęk
Ideolog
Brak poparcia dla:
Bezradność wobec zjawiska
- dialogu z terrorystami
Usprawiedliwianie terrorystów
- ograniczania swobód obywatelskich
Smutek, żal,
Ofiara systemu 
- działań wojska i policji
Zdesperowany fanatyk
Współczucie
Hierarchia przyczyn terroryzmu
Bolechów, 2010
Detonatory
Przyczyny motywacyjne
 Ułatwiacze i  przyspieszacze
Przyczyny strukturalne
Dziękuję za uwagę !