CECHY CHARAKTERYSTYCZNE I PODSTAWOWE ZASADY

ORGANIZACJI NOWOŻYTNEJ ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ

KLASYCZNE ZASADY ORGNIZACJI ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

ZASADA RESORTOWOŚCI

Wykształciła się za panowania Ludwika XIII i Ludwika XIV. Zgodnie z jej założeniami, wykonywanie

administracji państwa podzielono pomiędzy niezależne od siebie struktury organizacyjne, zwane

resortami. Początkowo stawiano na ich czele organy kolegialne, a od XIX w. jednoosobowych ministrów.

Zbytnia rozbudowa struktur resortowych, przejawiająca się w tworzeniu nowych organów obok już

istniejących. (np. spory kompetencyjne, dublowanie czynności) → przeciwdziałać temu miało

koordynowanie działań różnych resortów na szczeblu centralnym (np. za pośrednictwem kolegialnej rady

ministrów); natomiast w terenie zespolenie agend kilku ministrów w ręku jednego i tego samego pionu

organizacyjnego (administracja zespolona – pozwalała zmniejszyć skrajne skutki resortowości) oraz

tworzenie odrębnych pionów administracji, podporządkowanych hierarchicznie poszczególnym

ministrom (administracja niezespolona, administracja specjalna – prowadziła do silniejszego związania

pionów administracji specjalnej [np. wojskowej, wymiaru sprawiedliwości] z administracją centralną,

zwiększała stopień fachowości oraz koncentracji na specyficznym przedmiocie działania).

[Francja, Prusy, Austria, inne państwa niemieckie, księstwa włoskie, Belgia, Holandia, kraje

skandynawskie, Rosja, a także Polska w II połowie XVIII w.]

ZASADY CENTRALIZACJI I DECENTRALIZACJI WŁADZY

zasada centralizmu ≠ zasada de centralizmu

Zasada centralizmu – podporządkowanie organów niższego stopnia organom naczelnym oraz skupienie

decyzji w organach naczelnych i centralnych. Centralizacja zakłada brak samodzielności organów niższego

szczebla i ścisłe ich uzależnienie od struktur nadrzędnych, które kierują ich pracą. Na pojęcie centralizacja

składają się dwa pojęcia: zależność osobowa i służbowa.

Zależność osobowa – związana była z decydowaniem o przyjęciu do służby, dysponowaniem osobą

pełniącą funkcje w organie administracyjnym. Zależność służbowa – wiązała się z upoważnieniem do

wydawania poleceń służbowych, czy też wyznaczeniem kierunków działania organu podległego.

Zasada decentralizmu – rozkład uprawnień decyzyjnych pomiędzy organy centralne i organy lokalne

(terytorialne). Domniemanie samodzielności i niezależności podmiotów. Organ taki nie może być

adresatem poleceń służbowych, a jego decyzje nie mogą być uchylane lub zmieniane w trybie nadzoru.

W XIX w. podstawową formę decentralizmu stanowił samorząd [jego istotą było powierzenie zarządu

sprawami publicznymi samym zainteresowanym].

SAMORZĄD – może mieć charakter terytorialny (zrzeszenie mieszkańców danego obszaru), lub

zawodowy (korporacje lekarskie, adwokackie, notarialne) lub gospodarczy (korporacje przemysłowo –

handlowe, rzemieślnicze, rolnicze).

ZASADY KONCENTRACJI I DEKONCENTRACJI

Zasada koncentracji – z tą zasadą mamy do czynienia głównie, gdy kompetencje przyznane administracji

państwowej mają być spełnione przez szczeble wyższe, zwłaszcza przez szczebel centralny. Następuje

wówczas skupienie decyzji w jednych rękach (np. ministra, wojewody).

Koncentracja występuje w

połączeniu z zasadą centralizacji.

Zasada dekoncentracji – polega na powierzeniu kompetencji administracyjnych także organom

terenowym, zwłaszcza szczebla podstawowego, co prowadzi do rozłożenia prawa decyzji i

odpowiedzialności.

ZASADY KOLEGIALNOŚCI I JEDNOOSOBOWEGO KIEROWNICTWA

Zasada kolegialności – stanowiła charakterystyczną cechę administracji XVII i XVIII w. Decyzje wówczas

były podejmowane większością głosów członków organu administracyjnego.

Zasada jednoosobowości (tzw. System ministerialny)– wprowadzona w XIX wieku, pod wpływem

rozwiązań przyjętych we Francji.

ZASADA BIUROKRATYZMU

- pojawiła się w okresie monarchii absolutnej, w związku z potrzebą specjalizacji i fachowości organu

urzędniczego. Pobieranie stałego wynagrodzenia przez personel. Przy obsadzie stanowisk kierowano się

kwalifikacjami, co powodowało powierzenie też urzędów osobą nieuprzywilejowanym. (powstanie tzw.

Szlachty urzędniczej noblesse de robe – szlachta w todze)

- Biurokratyzm łączył się ściśle z centralizmem i hierarchicznością władzy.

- Pejoratywny charakter – negatywne rozumowanie pojawiło się w latach 30 i 40 XIX w. w Niemczech, a

następnie w innych krajach. Związane było to z pojawieniem się ze skłonnościami do nadmiernego

formalizowania pracy i stanowiska, a także z postępującym przerostem personelu administracyjnego.

Zasada biurokratyzmu według Maksa Webera

1) zawodowy charakter administracji, oznaczający pełnienie funkcji urzędniczych w sposób fachowy i

profesjonalny, związany ponad to z określonym wynagrodzeniem, stanowiący podstawowe źródło

utrzymania.

2) specjalizacja w załatwianiu określonych kategorii spraw

3) hierarchiczność struktury władzy, zakładająca podległość organów niższego szczebla organom

wyższego.

4) tworzenie norm generalnych, określających działalność aparatu biurokratycznego w sposób jednolity.

GRANICE DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACYJNEJ

ZASADA LEGALNOŚCI I ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA WYRZĄDZONE SZKODY

Zasada legalności – polegająca na związaniu administracji prawem, Fizjokraci w ramach programu

despotisme lègal (praworządny absolutyzm) domagali się przestrzegania przepisów prawnych przez cały

aparat państwowy, w tym także przez monarchę. Dopiero w XIX w., a zwłaszcza okres państwa prawnego

przyczynił się do wymogów zgodności aktów administracyjnych z ustawami.

Zasada odpowiedzialności – zarówno urzędnika, jak i państwa, za szkody wyrządzone obywatelom przez

administrację w związku z wykonywaniem jej funkcji.