1

Dydaktyka historii oraz historii i społeczeństwa – część II, egzamin UŚ

Autorzy prac z dydaktyki

 20-lecie: Ewa Maleczyńska, Hanna Pohoska
 do 1956: Wanda Moszczyńska, Tadeusz Słowikowski, Czesław Szybka
 po 1956: Jerzy Maternicki, Janusz Rutka, Alojzy Zielecki, W. Okoń, Czesław Majorek, Adam

Suchoński, Hanna Konopka

Tytuły prac z dydaktyki

 Maternicki „Szkolne kółka historyczne”
 Bornholtzowa A., Centkowski J. „O problemowym nauczaniu historii”
 Leśnodorski B. „Historia i współczesność”
 Pohoska „Dydaktyka historii”
 Zielecki A. „Środki dydaktyczne w nauczaniu i uczeniu się historii”
 Maternicki, Majorek, Suchoński „D. h.”

Polskie wydawnictwa, które po 1999 wydały podręczniki do historii…

 WSiP (od 12 XII 2005 spółka Joser Jabbe)
 Juka
 Arka
 Operon
 Nowa Era

Zeszyt przedmiotowy – notatnik, w którym uczeń zapisuje przebieg lekcji; powinien utrwalać materiał
opracowany na lekcji za pomocą zapisów umożliwiających jego powtórzenie, kształtować umiejętność
wypowiadania się w różnych formach pisemnych, służyć do kontroli systematyczności i efektów pracy
ucznia; jest to podstawowe źródło wiadomości przekazywanych uczniom w szkole, często uzupełnia
podręcznik.
Zeszyt ćwiczeń – powinien rozwijać określone umiejętności i myślenie historyczne, ułatwić wykorzystanie
nabytej wiedzy w nowych sytuacjach poznawczych, powinien być stosowany w czasie lekcji jak i w
wykonywaniu prac domowych. Zawiera polecenia dotyczące znalezienia prostej informacji w podręczniku,
zadania problemowe, są tu miejsca do samodzielnych notatek, schematy, pytania, tabele, krzyżówki, mapki
konturowe.

Autor I polskiego podręcznika do historii lub przewodnika dydaktycznego – Józef Kajetan Skrzetuski,
okres KEN, 13 X 1973 – powrót do tych założeń.
Prace wydane po 1999, które pełnią funkcję podręcznika dyd. hist.

 Maria Bienik, „Dydaktyka historii. Wybrane zagadnienia, Olsztyn 2007
 Alojzy Zielecki, „Wprowadzenie do dydaktyki historii”, Kraków 2007

Twórca polskiego regionalizmu – Aleksander Patkowski, podręcznik – Bobrek

Podręcznik szkolny historii – książka przeznaczona do nauki historii, zawierająca zbiór najważniejszych
treści kształcenia hist. wyznaczonych przez podstawy programowe i programy nauczania dla określonego
etapu edukacyjnego, uwzględniający aktualny stan wiedzy historycznej oraz wymagania dydaktyki ogólnej i
dydaktyki historii.
Obudowa dydaktyczna podręcznika:

 narracja autorska – słowa napisane przez autora:

-

opisowa (deskryptywna)

-

wyjaśniająca

-

wartościująca (normatywna)

 materiał ilustracyjny:

-

obrazy dydaktyczne, artystyczne, rysunki i obrazy malarskie, portrety (epizodyczne,

typologiczne)

-

rekonstrukcje

-

fotografie – bezpośrednich wydarzeń, miejsc wydarzeń, postaci historycznych

-

karykatury

 teksty źródłowe i materiały uzupełniające
 blok ćwiczeniowy
 środki symboliczne:

2

-

mapy – obrazy powierzchni Ziemi umieszczone na płaszczyźnie w odpowiedniej siatce

geograficznej, przy zastosowaniu odpowiedniej skali:

· problemowe, rozwojowe, przekrojowe

-

diagramy(char. dynamiczny) – kołowe, słupkowe, liniowe, w postaci rysunku

-

plany

-

schematy i wykresy - tabele, linie chronologiczne, kalendaria wydarzeń, schematy obrazowe

 środki kontrolno-utrwalające – pytania, ćwiczenia, testy, tabele, mapy, teksty źr., lit. uzupełniająca
 szata graficzna, B5.

Role i funkcje podręcznika – A. Zielecki:

 rola – rzeczywisty i oczekiwany udział podręcznika w procesie dydaktycznym oraz jego znaczenie

w nauczaniu i uczeniu się historii:

-

dominująca

-

równorzędna

-

nadrzędna

 funkcja – wpływ na osiąganie oczekiwanych, zakładanych, zakreślonych celami nauczania

rezultatów jego stosowania na lekcjach:

-

poznawcza

-

kształcąca

-

wychowawcza.

Funkcje – Maternicki

 naukowo-informacyjna
 metodologiczna
 wychowawcza
 transformacyjna
 samokształcąca
 autokontrola

Układ materiału nauczania

 liniowy – poszczególne partie materiału tworzą nieprzerwany ciąg warunkujących się wzajemnie

ogniw, które uczniowie przerabiają w zasadzie raz podczas nauki szkolnej

 koncentryczny – wymaga od dzieci 2- lub 3 – krotnego kontaktu z zagadnieniem, ale każdy nowy

kontakt jest rozwinięciem poprzedniego

 spiralny – uczniowie nie tracą z pola widzenia problemu wyjściowego, stopniowo rozszerzają

zakres zw. z nim informacji oraz pogłębiają ich treść.

Kryteria oceny podręczników

 merytoryczne
 dydaktyczne
 edytorskie

Źródła historyczne w nauczaniu historii – wg Topolskiego źródłem historycznym są wszelkie źródła
poznania historycznego, tzn. wszelkie informacje o przeszłości społecznej wraz z kanałem informacyjnym,
to wszystko, co pozwala historykowi czerpać informacje o przeszłości.

 pośrednie i bezpośrednie
 pisane i niepisane
 aktowe i opisowe

Czynniki zewnętrzne współtworzące lekcję historii – Majorek

 współobecność stałej grupy uczniów i nauczyciela
 czas trwania lekcji
 miejsce i pora
 środki dydaktyczne

Czynniki wewnętrzne:

 cele i treści kształcenia
 różnorodne czynności nauczyciela i uczniów w celu wykonania kolejnych zadań
 postępowanie wg zasad nauczania oraz reguł sprawnego działania.

Nauczanie problemowe a metoda problemowa

 nauczanie problemowe – nauczyciel stawia problem
 metoda problemowa – problem podają uczniowie

3

Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia:

 materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) – zasadniczy cel pracy w szkole to przekazanie jak

największego zasobu wiadomości z możliwie jak największej liczby nauk

 formalizm dydaktyczny – treści kształcenia to jedynie środek służący do rozwijania jedynie

zdolności kształcenia, najważniejsze są wartości kształcące danego przedmiotu, potrzeba rozwijania
zdolności poznawczych i zainteresowań (G. Piramowicz)

 utylitaryzm dydaktyczny – USA, „Pedagogika Nowego Wychowania”, wyjątkową wartość w

procesie kształtowanie osobowości ludzkiej ma praca ręczna – brak zastosowania

 teoria problemowo-kompleksowa – B. Suchodolski – krzywe spojrzenie na LO, oczkiem szkoły

zawodowe

 strukturalizm – Sośnicki – postulat redukcji określonych treści
 egzemplaryzm – względna redukcja materiału nauczania, krytyka encyklopedyzmu
 materializm funkcjonalny – Okoń – redukcja pewnych treści i ich harmonijnego łączenia,

faworyzowania niektórych elementów, zdobyte treści mają być zastosowane w praktyce

 programowanie dydaktyczne – określona modernizacja nauczania, sprawdzenie wiedzy i przejście

do następnych treści.

Psychologiczne uwarunkowanie percepcji treści hist. – właściwe kształcenie procesów poznawczych:

 zainteresowania
 wiedza
 nastawienia
 motywacje
 system wartości
 stan emocjonalny.

Dydaktyczne uwarunkowanie percepcji treści hist. – całokształt działań wykonywanych przez
nauczycieli: stosowanie zasad nauczania, metod, środków dydaktycznych, formy pracy.

Kryteria doboru treści kształcenia historycznego

 metodologiczno-rzeczowe
 społeczno-kulturowe
 ideowo-wychowawcze
 dydaktyczne
 ideologiczno-polityczne

System nauczania historii – układ wzajemnych zależności występujących w pracy nauczyciela z uczniem,
którego celem jest właściwe połączenie metod nauczania…

Teoria wielostronnego nauczania i uczenia się – Okoń – próbuje dostrzec określone właściwości między
działaniami nauczyciela a ucznia, dotyczy wiązania odpowiednich treści z metodami nauczania:

 opis – przez przyswojenie – metoda podająca – oddziaływanie werbalno-wizualne
 wyjaśnienie – przez odkrywanie – metody problemowe – oddz. racjonalne
 oceny – przez przezywanie – metody eksponujące – oddz. emocjonalne
 normy – przez działanie – metody praktyczne – oddz. praktyczne

Pomoce dydaktyczne – podręczniki i mapa historyczna, role i funkcje przez nie pełnione.

Zasady nauczania – określone normy, które w pracy dydaktycznej powinien przestrzegać nauczyciel:

 opieranie się na znanym materiale
 potrzeba trwałości pracy uczniów
 stosowanie środków dydaktycznych.

Zasady nauczania historii – zalecenia określające sposób postępowania nauczyciela i uczniów, zmierzające
do realizacji planu nauczania

 konkretność
 systematyczność
 problemowość.

Okoń 1996 – klasyfikacja zasad kształcenia

 systemowości
 poglądowości

4

 samodzielności
 związku teorii z praktyką
 efektywności
 przystępności/stopniowania trudności
 indywidualizacji i uspołecznienia.

K. Lech – 1967

 humanizacji pracy
 kooperacji i harmonii w pracy
 ekonomii w pracy
 karności oraz ładu i porządku

Ustrój szkolny w Polsce od 1999

 przedszkole, szkoła podstawowa 6-letnia, gimnazjum 3-letnie
 liceum profilowane 3-4-letnie / szkoły zawodowe 2,5-letnie / szkoły policealne / liceum

uzupełniające

Edukacja historyczna – polega na poznawaniu historii stworzonych przez innych i tworzeni na ich
podstawie, a także wlasnych doświadczeń oraz obserwacji reliktów minionej rzeczywistości hist., własnej
wizji przeszłości.
Rodzaje

 domowa
 szkolna
 zinstytucjonalizowana
 oddziaływanie niezamierzone
 samokształcenie

Elementy

 autorzy historii pierwotnych i stworzone przez nich przekazy hist.
 autorzy historii wtórnych i stworzone przez nich dzieła dydaktyczne
 inni pośrednicy, np. nauczyciele, i tworzone przez nich obrazy dziejów przekazywane bezpośrednio

odbiorcom

Pedagogiczne uwarunkowania percepcji treści hist.

 realizacja celów nauczania
 stosowanie określonej metody
 właściwy proces utrwalania
 właściwie przeprowadzona kontrola

Psychologiczne…

 motywy uczenia się
 ogólne zdolności ucznia
 środki dydaktyczne
 możliwości poznawcze ucznia.

Wybór metody nauczania

 wiek ucznia
 temat lekcji
 środki dydaktyczne
 możliwości poznawcze ucznia

Wybór środka dydaktycznego

 planowanie pracy
 możliwości ucznia
 wielkość zespołów uczniowskich
 możliwości placówki

Czynności umysłowe w procesie kształtowania pojęć – analiza, uogólnienie, sprawdzanie, porównanie,
wyobrażanie modelowe
Śr. dydaktyczne typu symbolicznego w podręczniku – mapy, szkice, schematy, diagramy