Ludwik Pasteur

(1822-1895 r.)

Ludwik Pasteur, francuski chemik i biolog, jest powszechnie uważany za
najważniejszą postać w historii medycyny. Pasteur dokonał wielu odkryć naukowych, ale
zasłynął przede wszystkim jako rzecznik zakaźnej teorii chorób i współtwórca szczepień
ochronnych. Pasteur urodził się w 1822 r. w Dole we wschodniej Francji. Studiował nauki
przyrodnicze na uniwersytecie w Paryżu. W trakcie studiów nie przejawiał geniuszu; w
istocie jeden z profesorów ocenił nawet jako "mierne" jego wiadomości z chemii. Jednak
wkrótce po uzyskaniu doktoratu w 1847 r. Pasteur wykazał, że opinia profesora była
błędna. Badania nad optycznie czynnymi izomerami kwasu winowego sprawiły, że w
wieku zaledwie dwudziestu sześciu lat Pasteur stał się znanym chemikiem.

Pasteur poświęcił się następnie badaniu fermentacji i wykazał, że proces ten zachodzi
dzięki działaniu pewnych mikroorganizmów. Udowodnił również, że obecność innych
gatunków mikroorganizmów może doprowadzić do powstania niepożądanych produktów
w brzeczce fermentacyjnej. Naprowadziło go to niebawem na myśl, że pewne gatunki
mikroorganizmów mogą wytwarzać niepożądane produkty i wywoływać szkodliwe
konsekwencje dla życia ludzi i zwierząt. Pasteur nie był pierwszą osobą głoszącą
zakaźną teorię chorób. Podobne hipotezy wysuwali wcześniej Girolamo Fracastoro,
Friedrich Henie i inni. Jednak to zdecydowana kampania Pasteura, poparta licznymi
doświadczeniami i pokazami, była głównym czynnikiem, który przekonał społeczność
naukową do tej teorii. Jeżeli choroby wywoływane są przez zarazki, to rozumując
logicznie wydaje się, że można zapobiec chorobom uniemożliwiając szkodliwym
zarazkom przedostanie się do organizmu człowieka. Pasteur podkreślał zatem
znaczenie, jakie ma antyseptyka dla lekarzy, i wywarł duży wpływ na Josepha Listera,
który wprowadził antyseptykę do praktyki chirurgicznej. Szkodliwe bakterie mogą dostać
się do ciała ludzkiego razem zjedzeniem i piciem. Pasteur opracował metodę (zwaną
pasteryzacją) unieszkodliwiania bakterii w napojach.

1

W regionach, gdzie ją stosowano, metoda ta doprowadziła do niemal całkowitego
wyeliminowania infekcji wywoływanych przez zakażone mleko. Mając pięćdziesiąt parę
lat Pasteur zajął się badaniem wąglika, groźnej choroby zakaźnej atakującej bydło i inne
zwierzęta, a także ludzi. Wykazał, że chorobę tę wywołuje określony gatunek bakterii.
Znacznie większe znaczenie miało jednak opracowanie metody hodowli specjalnej
odmiany osłabionej bakterii wąglika. Wstrzyknięcie bydłu tej bakterii wywołuje chorobę
przebiegającą w łagodnej, niegroźnej postaci i pozwala zyskać odporność na normalną
postać owej choroby. Publiczny pokaz, przedstawiający skuteczność tej metody w
zwalczaniu wąglika, wywołał wielkie poruszenie. Zdano sobie szybko sprawę, że metoda
Pasteura może być stosowana do zapobiegania wielu chorobom zakaźnym. Sam
Pasteur opracował metodę szczepienia ludzi przeciwko straszliwej chorobie -
wściekliźnie. Jest to jego najsłynniejsze osiągnięcie. Korzystając z podstawowych
koncepcji Pasteura, inni uczeni uzyskali szczepionki przeciwko wielu chorobom, takim
jak tyfus czy choroba Heinego- -Medina.

Pasteur, który był niezwykle pracowitym człowiekiem, ma na swoim koncie mnóstwo
pomniejszych, lecz nadal użytecznych osiągnięć. To przede wszystkim jego
doświadczenia pokazały w przekonujący sposób, że mikroorganizmy nie powstają na
zasadzie samorództwa. Pasteur odkrył także zjawisko anaerobiozy, to jest stwierdził, że
pewne mikroorganizmy mogą żyć bez dostępu powietrza lub wolnego tlenu. Prace
Pasteura dotyczące choroby jedwabników miały wielkie znaczenie gospodarcze. Jednym
z jego osiągnięć jest także szczepionka przeciwko cholerze drobiu, która atakowała
ptactwo domowe. Pasteur zmarł w 1895 r. pod Paryżem. Często porównuje się Pasteura
i Edwarda Jennera, angielskiego lekarza, który wynalazł szczepionkę przeciwko ospie.
Choć Jenner dokonał swego odkrycia przeszło osiemdziesiąt lat przed Pasteurem,
uważam, że miało ono dużo mniejsze znaczenie, albowiem jego metoda szczepienia
była skuteczna tylko w stosunku do jednej choroby, natomiast metody Pasteura mogły
być i są stosowane do ochrony przed wieloma chorobami.

Od połowy XIX w. długość życia ludzkiego na znacznym obszarze świata wydłużyła
się prawie dwukrotnie. Ten olbrzymi wzrost ma prawdopodobnie większy wpływ na życie
poszczególnego człowieka niż jakiekolwiek inne osiągnięcie w całej historii ludzkiego
gatunku. W praktyce nowożytna nauka i medycyna ofiarowały każdemu współcześnie
żyjącemu człowiekowi jak gdyby drugie życie. Jeśliby owo wydłużenie ludzkiego życia
można było przypisać jedynie pracom Pasteura, nie wahałbym się go umieścić na
pierwszym miejscu w tej książce. Tak wprawdzie nie jest, jednak odkrycia Pasteura mają
charakter do tego stopnia fundamentalny, iż nie ma żadnych wątpliwości, że należy mu
przypisać największą zasługę w dziele zmniejszenia śmiertelności w ciągu ostatniego
stulecia, a tym samym przydzielić mu wysokie miejsce na naszej liście.

2