Historia Chanatu cz.I

Dodane przez Darkol dnia 16 lipiec 2005

Powrót do - Dział Tematyczny

||

Powrót do - Dział Artykułów

Historia Chanatu Krymskiego do 1578 roku

Krym wchodził w skład państwa Złotej Ordy od lat 30 XIII wieku. Stanowił
oddzielną jednostkę administracyjną, a jej władcy - emirowie w początkach
XV wieku doszli do wielkiego znaczenia w strukturach Złotej Ordy.

Powstanie Chanatu i walki z Wielką Ordą

W 1420 roku do władzy doszedł Haci Girej - potomek Czyngis Chana w
dziewiątym pokoleniu. Wykorzystując postępującą dezintegrację Złotej
Ordy, w 1449 ogłosił się on niezależnym władcą. Chanowie Złotej Ordy
próbowali zmusić chana krymskiego do uznania ich zwierzchniej władzy, ale
Haci Girej dzięki sojuszowi z księstwem moskiewskim i państwem polsko-
litweskim oparł się zwycięsko tym próbom, a nawet zdołał rozszerzyć swoją
władzę na obszar położony pomiędzy Dnieprem i Donem. Po pokonaniu

genueńczyków narzucił też swoją władzę Kaffie - bogatej kolonii genueńskiej na Krymie.

Haci Girej z racji urody zwany przez poddanych Melek (Anioł) zmarł w 1466 roku. Walka o władzę
rozegrała się pomiędzy dwoma najstarszymi synami Haci Gireja - Mengli i Nur Dewletem. Początkowo Nur
Dewlet, korzystając z pomocy chana Wielkiej Ordy Ahmeda (Wielka Orda uważała się za spadkobiercę
Złotej Ordy), pokonał brata. Wkrótce jednak (1473) Mengli Girej korzystając z poparcia krymskiej
arystokracji obalił brata i przejął władzę. Walki jednak trwały nadal, a powtórna interwencja chana
Ahmeda doprowadziła do wmieszania się w spór Turków Ottomańskich. W maju 1475 roku wylądowała na
Krymie potężna armia osmańska pod dowództwem wezyra Gedlik Ahmeda Paszy. Wykorzystując swą silną
artylerię Osmanowie zdobyli szereg miast nadmorskich (w tym Kaffę) i obsadzili je swoimi garnizonami.
Mengli Girej dostał się do niewoli i następne 3 lata spędził w tureckim więzieniu.

W roku 1478 na prośbę arystokracji krymskiej sułtan Mehmed II zgodził się przywrócić Mengli Girejowi
godności chana. Armia turecka ponownie wylądowała na Krymie i po usunięciu wszystkich pretendentów
osadziła na tronie Megli Gireja jako wasala sułtana. Układ wasalny pozostawiał władzę wewnętrzną w ręku
chanów, natomiast polityka zagraniczna i mianowanie muzułmańskich dostojników duchownych miało
pozostać w gestii sułtana. Chan został zobowiązany ponadto do udziału w prowadzonych przez Osmanów
kampaniach wojennych. Południowa część Krymu została bezpośrednio anektowana do państwa
Ottomańskiego, stając się ejlatem Kaffy, zarządzanym przez osmańskiego bejlerbeja.

Głównym celem polityki Mengli Gireja stała się teraz walka z Wielką Ordą, która rościła sobie prawa do
zwierzchnictwa nad Chanatem Krymskim. W walce tej Mengli pozyskał cennego sojusznika - księcia
moskiewskiego Iwana III. Konsekwencją tego sojuszu (1480) były wyprawy przeciwko państwu polsko-
litewskiemu, które w tym czasie popierało chana Wielkiej Ordy. Aż do roku 1506 wyprawy ordy krymskiej
niemal corocznie pustoszyły ziemie polskiej Ukrainy. W 1487 polski królewicz Jan Olbracht rozgromił
czambuły tatarskie pod Kopstrzyniem, a następne lata przyniosły dalsze polskie zwycięstwa, jednak
najazdy nie ustawały, a dochodziło też do klęsk wojsk polsko-litewskich, jak w 1494 roku pod
Wiśniowcem.

Rok 1502 przyniósł rozstrzygnięcie na głównym froncie - przeciwko Wielkiej Ordzie. 10 czerwca doszło do
bitwy nad Worsklą, w której Chanat Krymski odniósł decydujące zwycięstwo. Wielka Orda rozpadła się na
szereg mniejszych chanatów: kazański, astrachański, kazachski i wiele innych.

Wojny z Moskwą o spadek po Złotej Ordzie

Po klęsce zadanej kolejnej wyprawie tatarskiej na Polskę w 1506 roku pod Kleckiem, Mengli Girej
zdecydował się na odwrócenie sojuszu i uderzył na księstwo moskiewskie - wyprawa ta nie zakończyła się
jednak sukcesem wskutek pomocy udzielonej Moskwie przez Ordę Nogajską. W kolejnych latach chanat
wykorzystał toczącą się wojnę litewsko-moskiewską dla niszczycielskich najazdów na oba państwa. Tatarzy
napadali niemal corocznie na ziemie polsko-litewskie, a szczególne nasilenie tych najazdów nastąpiło w
latach 1511/1512 - w roku 1512 duża wyprawa tatarska zakończyła się ciężką porażką Tatarów pod
Łopusznem. Ta klęska oraz powiększające się przeciwieństwa między Krymem i Moskwą zadecydowały o
zmianie polityki chanatu na zdecydowanie antymoskiewską. Główną przyczyną wrogości wobec Mokwy
była rywalizacja o Chanat Kazański.

Mengli Girej zmarł w roku 1515, następcą został wybrany jego najstarszy syn, Mehmed. Nowy chan
rozpoczął szeroko zakrojone operacje przeciwko księstwu moskiewskiemu - wielkie pustoszące wyprawy

Page 1 of 3

IMPERIUM OSMAŃSKIE I JEGO DZIEJE

2008-04-06

http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=20

spadały corocznie na ziemie południowej Rusi, a w 1521 roku został podpisany oficjalny sojusz polsko-
krymski. Mehmed Girej zdecydował się także interweniować w Chanacie Kazańskim, gdzie do władzy
doszedł właśnie zwolennik sojuszu z Moskwą Szach Ali. Wyprawa ruszyła wiosną 1521 roku i wojska
krymskie z łatwością zajęły Kazań, osadzając na tronie brata Mehmed Gireja - Sahiba.

Korona Chanów kazańskich

Następna wyprawa skierowana została na samą Moskwę. Wojska
chana posiłkowane przez oddziały litewskie pokonały armię
moskiewską i stanęły u bram stolicy. Moskwa jednak nie została
zdobyta - po wzięciu okupu chan zdecydował się na odwrót. Na
decyzję wpłynęła też dywersyjna akcja Chanatu Astrachańskiego,
którego władca sprzymierzył się z Moskwą. W 1523 Mehmed
zdecydował się rozwiązać ten problem i poprowadził swoją armię na
Astrachań. Odniósł błyskawiczne zwycięstwo i zajął tron
dotychczasowego chana Hussaina. W ten sposób Mehmed Girej stał
się zwierzchnikiem wszystkich chanatów tatarskich. Wkrótce jednak
(na jesieni 1523) chan został zamordowany przez Nogajów -
prawdopodobnie na skutek intryg moskiewskich.

W chanacie zapanowało teraz zamieszanie, a arystokracja krymska
wybrała chanem syna Mehmeda - Gaziego. Wybór ten nie znalazł
jednak akceptacji sułtana i przy jego poparciu chanem został syn
Mengli Gireja - Saadat Girej (1524). W zdobyciu tronu wydatnej
pomocy udzielił mu brat Gaziego - Islam, który został mianowany

kałga aułtanem. Zamieszanie na chańskim tronie wykorzystał Chanat Astrachański, zrzucając świeże
zwierzchnictwo Krymu.

Saadat próbował kontynuować politykę konfrontacji z Moskwą i doprowadził do współdziałania z
panującym w Kazaniu Sahibem Girejem. Chan Kazania został lennikiem sułtana tureckiego, mając nadzieję
na sprowokowanie wojny turecko-moskiewskiej. Panujący wtedy w Turcji Sulejman Wspaniały był jednak
zajęty konfliktem na Węgrzech i nie wspomógł lennika. Wkrótce Sahib został zmuszony do oddania tronu
swemu bratankowi - Safa Girejowi i opuszczenia chanatu. Schronił się pod skrzydłami swego suzerena
Sulejmana i dobrze mu się zasłużył podczas kampanii na Węgrzech w 1532 roku.

Tymczasem w celu umocnienia pozycji Safy Gireja wojska krymskie podjęły wyprawy przeciwko Moskwie
(1525 i 1527). Obie wyprawy zakończyły się jednak porażką Krymu, głównie wskutek masowego użycia
moskiewskiej artylerii. Nieudane wyprawy doprowadziły do rewolty stojącej w opozycji do chana
arystokracji - wiosną 1532 roku Saadat Girej został zmuszony do abdykacji. Sulejman Wspaniały
postanowił przekazać tron swojemu wiernemu stronnikowi Sahibowi, ale spotkało się to z oporem
arystokracji tatarskiej. Powołując się na tradycyjne prawa (jeszcze z czasów Czyngis Chana) wybrała ona
na władcę Islam Gireja. Sahib nie pogodził się z porażką i kontynuował walkę, po uzyskaniu wsparcia Ordy
Nogajskiej zmusił Islam Gireja do abdykacji (wrzesień 1532) i sam zasiadł na tronie.

Moskwa próbowała wykorzystać trudności wewnętrzne Chanatu
Krymskiego i w 1532 doprowadziła do usunięcia Safy Gireja z tronu
kazańskiego. Jego następcą został protegowany Moskwy Dżan Ali.
Jednak już w 1534 Sahib wyprawił się na Kazań i osadził swego
siostrzeńca na tronie ponownie. Jednocześnie w 1533 pod władzę Chana
Krymskiego dostał się Astrachań. Ekspansja w kierunku Kaukazu także
zakończyła się sukcesem - po ujarzmieniu Czerkiesów, Krym
kontrolował prawie całe Powołże. Kolejnym celem stała się Orda
Nogajska - Sahib Girej zwyciężył Nogajów i część z nich przesiedlił na
stepy Budziaku i Dobrudży - w ten sposób powstały nowe ordy:
Budziacka, Dobrudzka, Białogrodzka i Oczakowska.

Rywalizacja z Moskwą o ziemie dawnej Złotej Ordy doprowadziła do
porozumienia Chanatu z Polską i Litwą. W 1532 roku został zawarty
antymoskiewski układ sojuszniczy pomiędzy Polską i Litwą, Krymem i

Imperium Ottomańskim. W kolejnych wyprawach w 1533, 1535 i 1536 roku orda krymska pustoszyła
południowe rubieże carstwa moskiewskiego, odciągając siły moskiewskie od frontu litewskiego - co w
znacznym stopniu przyczyniło się do zwycięstw wojsk polsko-litewskich na Siewierszczyźnie. Decydujące
uderzenie Krym przygotował w 1541 - na wyprawę ruszył sam chan Sahib Girej. Rosjanie zablokowali
jednak przeprawy nad Oką i wyprawa zakończyła się niepowodzeniem. W konsekwencji tej porażki władzę
w Kazaniu zdobył stronnik Moskwy Szach Ali, ale interwencja Krymu szybko przywróciła tron Safie, który
panował aż do 1549 roku.

Page 2 of 3

IMPERIUM OSMAŃSKIE I JEGO DZIEJE

2008-04-06

http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=20

Autor tekstu: TJK

Artykuł zamieszczony w historycznym magazynie online "Histmag" nr 24

Magazyn "Histmag". Zapraszam serdecznie

do odwiedzin

.

Powrót do - Dział Tematyczny

||

Powrót do - Dział Artykułów

||

Historia Chanatu cz.II

||

Page 3 of 3

IMPERIUM OSMAŃSKIE I JEGO DZIEJE

2008-04-06

http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=20