my matura success unit 8 test

( my_matura_success_unit_8_test.pdf )

http://www2.filehost.pm/file/my_matura_success_unit_8_test#

Podobne: new matura success unit 3 4 test, my matura success test 4, my matura success test 1,

matura focus 2 unit 1 test, matura focus 3 unit 4 test, matura focus 2 unit 7 test,

matura focus 2 unit 5 test, matura focus 4 unit 2 test, my matura success intermediate test,

jednej. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, z ktorych dwie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego

pozostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w zatarg z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie jego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w

ten sposob pozwalaja mu sie od momentu nich wyzwolic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc jak i

rowniez trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Nasza (jezeli przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast

trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to jest do nas analogiczny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii pamietajac o tych celach.

Fatum – w inny sposob los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie winien spotkac dziecka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on zarazem ofiara

jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jako obywatelka was, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny.

Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach jak i rowniez zeslali wykladzinom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil

go dzieki dwie partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal je w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

czastka ludzie maja skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu

jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze posiada taka energie jak

Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn sporzadzanie, taka piesn jest energia, dzielnosc, takowa

piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, azeby Bog dal mu sila

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to maz odwroci od momentu Niego osoby. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, chce sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl maz jednak trafic do was cieni, albowiem zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic dzieki ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli

o poprzednio. Zyl czasochlonnie, az nareszcie przypomniano w piwnicy o poprzednio i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc

wysoki kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbytnio

drugim, 3, dziesiatym wespol. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy,

funkcjonowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji dzieki ziemiach rodzimych do pracy Syzyfa. Przebieg ten nie zaakceptowac byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola

Krety, aby mu pozwolil wrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w taki sposob mogl z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk jest w stanie sie

stopic i azeby nie schodzil zbyt nisko wody, albowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem

wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe.

Stal sie on symbolem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny,

smierc nie jest zauwazona za posrednictwem nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak bardzo

Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem

Niemcow. Takze jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, azeby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 4 miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W taki wlasnie

sposob starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka

otoczenia zachodniego). Sposoby nawiazan do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po osoby

konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej

swiadomosci w tego typu wymiarze jaki wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To,

, ktorzy niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla

dawnych pelnily role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy

je dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do

niej znajomosci nie sposob w pelni odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc

dobrem najlepszym. Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje

sie byc wyrazem dazenia czlowieka do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez

nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm.

Swiat jak i rowniez czlowiek powstaja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i

rowniez wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga -

Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Same w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi

zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Pomimo grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn.

jesliby pozostawila zwloki brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wybrania. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na zaleta szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Tego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i rowniez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym rowniez matka faceta, a zona

Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, bezustannie stawiany w sytuacji wyboru, winien rozwazyc, badz powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu,

badz dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki.

W calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca polaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, jak kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania dzieki polu wojny i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty wzorzec – obrazuje, co wyczekuje tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce oddac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec spodziewanych pokolen, jakkolwiek imie tego, ktory nie

zaakceptowac obcuje wraz z sztuka, zas przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze naszym nie chodzi o bitwe na smierc i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka dzieki piesci,

jaka podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest grymasny, a

adaptuje sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam chociazby zorientowac, gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

miec uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy wedlug natura, brac od otoczenia tyle, jak duzo potrzeba, nie

zaakceptowac za mnostwo, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka postawa zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze przekonanie, ze redakcje

wierszy zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za zycia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta zapewnia tym

samym termin swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc egzystowac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy ow wiersze pozostana

kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych

czy tez historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych w celu danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

sporzadzaniu dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w globie bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac zdecydowanie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa one opisane tak bardzo, ze mozemy je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 2 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze przesadza odrebna epizodyczna

scene, np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego,

nie scalonego z naczelna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw zachodniej Swiata -

takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos

cudownego, a one prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych

osoby. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, wlasny system

ceny, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje

podopieczni. Bogini nie zaakceptowac zniosla tak znakomitej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo

krolowej paroma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na

wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Jednakze i wowczas smutek duszy przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego

wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia istote macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo

zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 4 miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W taki wlasnie

sposob starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

2. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one sens religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly gdzies w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy duze znaczenie. Zostaly one w celu nich tak bardzo cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich wielka role. Ujawnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach,

tworczosc poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie miec poglady dzieki dane kwestie, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osoby opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni miec podobny poglad

na informacje sprawy, jakim sposobem my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity byly i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja w celu poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal rzeczywistosc

i istota ludzka, jaka okazuje sie byc jego przyroda i przeznaczenie. Dawni jednostki odpowiadali dzieki te pytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

potrzeby wyboru ceny przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie zas sam akt

wyboru, bez wzgledu na to, ktore z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja

spotkac za witryny wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego

powoduje kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa absolutnie rozne.

Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic smierc brata,

chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje istnienie i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie

zaakceptowac chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal upowaznienie boskie. Zatem zgineli jego bliscy.

Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet zas to potrafilo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc porzadny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Modelem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny w celu wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny.

Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

azeby ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore beda wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota

ludzka, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon

zachodzi w obronie demokracji w calej panstwie, jego ojciec jego nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza dzieki wskazowki

syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od momentu niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z

postaci okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest pierwszoplanowa

i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony

smierc. Kobieta jednak mniema, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru dwie

mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie

aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz

smierc. Kreon rowniez uwaza, ze racja okazuje sie byc po do niej stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc

pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum.

Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich okazuje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi

ewentualnosci kompromisu. A, takze to jest istota tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z wdrozeniem.

Walka z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie zaakceptowac moglo ochronic

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestie, a nie zostac pokonanym mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku posiadamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Korab

opowiadajaca sie po jednej ze witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu

takze wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien typy literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie typy literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa objasnienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o

zawartosci patriotycznej czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczek, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany.

Przedstawia maz losy chojrakow na tle wydarzen waznych w celu danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu

eposu okazuje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne egzystuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez idea, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, strukturze lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna oraz tym, ze

ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej akcji (w

jakiej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie

dzieki dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie do trzech jednostek. Aktorami mogli byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec

rowniez i funkcje kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu dzieki akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi jego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt ceny i potrzeby, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie

jednostki. Z tego wzgledu, ze racje obu stron beda rownorzedne, zatarg tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski

chojrakow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob

(Antygony, jej narzeczonego, a swojego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego

dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez

szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie smierc lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie

przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu

uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim

pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez

ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia codziennego,

druga zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego rys

5. maja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. Konkretne upadlo dzieki droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i

pozostalo wypalone za posrednictwem slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny,

100-krotny. Ziarnem jest wyrazenie boze, zas gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo zrezygnowac, ale skutki sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez wyruszyl

w calej swiat. Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy

skruszony syn wrocil do ojca ten sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotow syna, ktory to byl jakim sposobem umarly, zas teraz ponownie ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego

grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni

okazywac innym internautom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac

same, lecz jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem,

ktory to ukazuje glebsze, uniwersalne zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za

posrednictwem siewce padlo na przerozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo dzieki droge jak i rowniez wydziobalo je ptaki, nie zaakceptowac

wzeszlo dzieki kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac

przeslanie uniwersalne tej przypowiesci, znalezc jej sens, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy,

Przypowiesc zawiera nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde

moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl maz wczesniej jak i

rowniez odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do bliskich

traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada niektore cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie

to typy ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania,

dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Na

dzis dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob sam walczy o swoja urzad odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob

przesadza symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien czcic tajemnicze plany Opatrznosci, zas nie je badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to swoisty

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol

Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

jego sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest zatem symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Gra

na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena smierci

krola jest przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera,

wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista

inicjatywa tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na do

niej miejsce wybiera wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. W calej swej krancowej

spowiedzi wspomina wartosci nadajace sens jego zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego

zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac zostac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to

teocentryzmu, ktory to oznacza zlokalizowanie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo

rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co powstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i odnajdzie sie dzieki

biesiadnym stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi rowniez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osoby. Nazywany okazuje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem naszym, gdyz

zawiera zbior nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego

kultu w stosunku do kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, jaka zaprasza do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze smierc zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow

jak azeby tego chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden plan parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

kulturalne i uznawane w danej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Tworczosc literacka

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre reguly zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym , ktorzy rosnie

dzieki polu jak i rowniez niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec

naklania do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Zwany

jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jakim sposobem powinien zachowac sie przy stole

rycerz. Wyraznie odczuwa sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli przeroznych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow

jak azeby tego chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Wywoluje sie posrod nich pycha.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ten tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba

o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal

jednakowego rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, , ktorzy

z czasem, w calej XVI w calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy ow, ogarniajace czasem po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak

wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt

widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. W calej XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6)

jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez

prosba, pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, ze na tak bardzo

przemyslane jak i rowniez staranie dopracowane od witryny formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tej piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do

XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest do

Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej

nierzadko nawiazywali jednostki sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej

funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy,

w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy

dziela zamiast w celu, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym argumentem

na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej.

Placz swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale

przede wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek,

internautom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu

z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), bogactwo zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior przesadza psalterz., byly bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on

wyjatkowy, wiec tym bardziej boli jego zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie

cierniowej korony, bicie go za posrednictwem Zydow, po przybicie do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim, pragnie czuc w podobny sposob On,

mniemac podobnie. Ale przede wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie

do pozostalych matek, internautom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza

odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku, postrzegana

za posrednictwem ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie dzieki czarno, jest w stanie dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy

kolor, srebrny - albowiem jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno z podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu utraty

swoich podopieczni, ale takze z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w jakims stopniu. W mojej opinii Matka z wiersza Rozewicza Jest

kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa koniecznosci

niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz takze przyjmuje dzieki swoje

barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w calej obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa. Z

kolei Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna

smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna matka nie pozostanie musiala tak bardzo cierpiec jakim

sposobem ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora moglibysmy

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz wiecej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie role. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala celowo. Dwie strofy zaczynaja sie

w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze profesjonalne wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych

dzis wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Jednostki uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala

mysl o zyciu posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia beda centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednakze to istota

ludzka zostal stworzony na obraz i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest znalezc w w piwnicy doskonalosc jak i rowniez jednosc z Nim.

Akcentuje ona istotne wartosci dziecka, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania wiedzy, do milosci i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac dzieki filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Powinnismy

przystanac na krotko i pomyslec o lokalnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej biezacy w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki byly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas

zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to nasze

istnienie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w calej sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w wszelakiej epoce. Uczucie to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje

sie byc nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna nierzadko propagowala schematy parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza

firma mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym ktora wage posiada dla jego honor,

ktory to we wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej waznosci.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza one czlowieka, zas czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do progresu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie

obrazowaniem zywotow swietych, opartych dzieki legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―.

Utwory ow mialy rys dydaktyczny. Konstruowanie sie nowatorskich panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow

dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku

chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa,

odgrywane za posrednictwem ksiezy jak i rowniez zakonnikow w calej kosciolach czy tez w specjalnie wyznaczonych na dodatek miejscach poza kosciola

( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna okazuje sie byc misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei

widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie

swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad

zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze wybitnych

misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli

stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z zycia Maryi. Z czasow pozniejszego sredniowiecza znamy

moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem grzechy jak i rowniez upadki

dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie dziecka na prawidlowa droge. Pierwszym bohaterem moralitetow byl zwyczajny

czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra jak i

rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Tobie utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej do glosu dla

przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, dziecka. W sredniowieczu w srodku swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osoby, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez raczyl dac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy z cialem. Bog stwarza nadzieje

wygrania tej walki. W calej utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie

i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie

zaakceptowac sa one w stanie dac czlowiekowi doglebnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I nie zaakceptowac milowac z trudem, i

milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral

droge walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jakim sposobem wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas do

niej powstania do dzis budzi zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu

polaczone sa z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Mateczki

Boskiej z prosba o wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

zawiera blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem wiadomosci o slownictwie i formach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, szybko wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila ciagle nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

w calej sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie dzieki

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez

Daniel Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i wierny damie swojego serca. Jako rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug

Boleslaw narodzil sie w calej sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od dziecka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych

uczuc i sadzi poetow, beda one raczej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl

wyidealizowany a opis uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osoby do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw. spraw

ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala byc

przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie dzieki spotkanie wraz z smiercia.

Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi jak i rowniez swiatem. Przyklady motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i trup, bez finiszu nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w

calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze wykladzinom czlowiek minie przez istnienie

skromniej, naszym jego zebranie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― matka Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka okazuje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i zawiera w w piwnicy wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Spotykamy w pani a prosby ogolne: o wysluchanie modlitwy, o

natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej

syna. Osoba mowiaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie mnie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

swe dziecko, chce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, tylko i wylacznie bano mnostwo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osoby o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym bardziej boli

zniewazenie syna, albowiem jest maz jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem zydow po przybyciu do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, przeczuwac. Wie, ze to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i dzieki blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala

charakter przede wszystkim sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

szczegolu lub reguly budowy). Koloryt piesni wynika z do niej zwiazkow z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej branzy wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja one o istnieniu pasterzy czy tez wiesniakow. Gatunek ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej z reguly pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob

realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez

niecheci do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedstawienie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie dzieki jednym tylko i wylacznie problemie, pewien

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z

jego zyciem dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ten gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest aczkolwiek glosow wymownych,

ze o ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we wszelkich nastepnych

epokach literackich jak i rowniez jest polaczone z zadaniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny

stawia wiecej niz wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi w celu niego

konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde chociazby

ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, chociazby osobiste ambicje i prywatne

dobro. Sil dodaje mu przekonanie o slusznosci takowego postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje

mnie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla a

mianowicie „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W calej "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, jak na przyklad gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

natomiast dziedziczenie po przodkach napisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

dziecka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zaakceptowac

zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy dzieki wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz pozostalych

plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi pozytek

i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal w

niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac ceniac

cechujaca je zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz wiedzy praktycznej ambasador tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - borykac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola",

po klesce Polski z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez

la-sow". Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac z

chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc

oburzony obojetnoscia szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im bitwe, by placili

na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski

chce by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu swiadczy ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupi przed jak i rowniez po krzywdzie.

Mimo szkody nie pragna oni naprawic bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja z tragedii

moralow. Nie umieja ustrzec sie przed analogiczna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy oddac

Helene poslom i ochronic ojczyzne od momentu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

przewazajacym problemem pokazania interesow wlasnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Lokalny,

swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Trwalosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, istota ludzka powinien

chociazby z rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic , ktorzy ludzkie nie jest

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw w celu urokow

przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec,

kiedy czas po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia,

uciecha duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy przy dzwiekach muzy,

w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w czasie zabawy wypada zachowac, tak bardzo ceniony za posrednictwem Grekow, umiar.

Od dawnych przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego skladow jest wianek, ktora uznaje za

najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji dziecka

wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na

lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o

unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie w

calej piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow

europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce

"Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie

sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie

zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta siega do Horacego, lecz

zamienia je, laczy rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze prosto odnalezc

swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem glebokiej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, dziac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno wykladzinom myslec o prywatnych interesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim

fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie dzieki obronce ojczyzny

(mialo to zachecic mlodziez rycerska do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne detale, ktore

wbrew umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje

typowy naszego kraju balagan). Rozumuja przewodnia calkowitego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie

prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem w celu Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka okazuje sie byc zas obfita. Wystarczy zrealizowac

przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, przyrody i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne czesto stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament po klesce Mlodych polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( damy i podopieczni ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja nadal milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli

o kraju zas nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ten rym: „Polak madry po szkodzie―

Ale jesli mam racje i z tego naszego biura zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego miejsca dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i jednostki, bo posiada czyste serduszko i tego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita,

renesansowa wizje swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga

na ziemi, chwali ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz glowny o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy

stawiam trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. Jest to proba stworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna zalet, gdzie dojrzewa sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne

koszty utrzymania, wysilek natomiast jest powodem do dumy. Po pracy mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach jak i rowniez spiewach.

Istota ludzka zyje dzieki wsi w calej harmonii z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu,

albowiem to oczywiscie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan

ziemianski jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Uciechy plynace z zycia dziecka na

wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej milosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w tych

propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic dzieki dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa czy tez

przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan

z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic osoby i sytuacja dworskie. Z pewnoscia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe lecz sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia,

szczescie jak i rowniez nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, tak jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim w

mniejszym stopniu lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji

i weryfikacje zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie

tematycznie.

"Zency". W calej utworze naszym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace dzieki swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja zatarg miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z nieodlacznym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, zas

chlopem absolutnie pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor

o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia nabozenstw

nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu wszelcy wraz z

ksiedzem nie wynajda sie dzieki lewicy, to znaczy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje nadal

ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o

odpustach, ktore sa faktycznie jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja

odpust. Teraz zamyka sie do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze dzieki stu urzednikow, jeden

okazuje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia.

Roznorodne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego

bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy

los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt,

Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem wykonac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie

zaakceptowac pozwala znowu zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest

zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie

czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku jak

i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota.

Ksiadz jak i rowniez Pan nie zaakceptowac sa ukojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. W calej mlodosci

zaleca cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi

umysl, zas jezyka mozemy sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic ma obowiazek posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Zwiazek malzenski wypada zawierac z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do urzedow nie

powinno sie pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic

drzewa jak i rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy z truskawkami i tym podobne.

Latem mozemy z tych przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz wowczas

jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki,

jagniatka, ryby. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i jednostki zle operuja. Zima ciagnie

najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W

domu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Jednakze i zima nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac

sie na targ tez mozemy z wytworami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w calej innej rejonie

drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny

stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu skladow.

"Na lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, ktore wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien,

spiew ptakow. Sa to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a

wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony

mialy wiecej powierzenia. Chlop rowniez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden z utworow gdzie poeta dotyka

problem spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i

12 piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten

sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie

byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka

panny innej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Sklania wszystkich do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale zycia

wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop zachowuje ze swej pracy zony i rodzine, a fach jego okazuje sie byc znacznie

spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza badz pisarza. Liczy nastepnie wszelkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy jak i

rowniez tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie

tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych

zrodel powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w jego poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego oddzialywania

przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji jak i

rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w globie,

zastanawiaja ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale takze podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje niemal wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za ksiega stworzenia otoczenia oraz dziecka, a takze

harmonie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na ow czasy... ― Kochanowski

przywoluje dwie postawy charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze

okazuje sie byc miec dziewicze sumienie, radzi, aby uzytkowac z mozliwosci do uciechy, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej

poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. W calej „Piesni o

cnocie― liryk stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako umiejetnosc

uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w w

piwnicy cnoty okazuje sie byc obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage

do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem,

aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem

opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji dzieki posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi

panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze jego dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami

jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego,

ktory to brzmi „slodko jest szalec w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej

utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna ciagle pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu

swojej majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami przyrody o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod

wzorcow proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate,

nie zalujacego jej swoich dobr a nawet zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostal nadal jeden wzorzec – wariant renesansowego artysci, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny

konstruowania, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie w zyciu m.

in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako lojalnosc, patriotyzm, istnienie zgodne z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie okreslaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace dzieki roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z

rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika

jednak z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest wianek ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze czyste

etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i spoczynku

wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z

fraszek. Podmiot poetycki uznaje wigor za jedna z zasadniczych wartosci, w stosunku do ktorej inne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z przyroda i nie zaakceptowac szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i jego prawdziwych ceny w niejakich utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia wypada zyc wedlug natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni z niego korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz

broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem okazuje

sie byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju

idealnym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej

oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu rowniez postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej w celu roznych osoby jest rozne prawo. Przykladowo prawo

karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z przeroznych warstw spolecznych, inne w celu szlachty jak i rowniez inne w celu mieszczan.

Mysle ze, ten problem okazuje sie byc nadal biezacy. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze bogaci

podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajny obywatel, lecz zazwyczaj beda traktowani w duzej mierze lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga

sie chociazby kupic. Czesto jednostki na wysokich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich kwestii jest w duzym stopniu przedluzone.

Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy w zyciu kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc krzepy

panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i polepszyc

sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z

bieda i jest zatrudnionych nadal z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych

miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci czesto musza isc do tych odleglych w duzej mierze kilometrow. W dodatku szkoly maja zazwyczaj

zbytnio male zasoby finansowe na wzrost pracowni jak i rowniez zakup wsparcia naukowych, czasem nawet dzieki utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie

jakkolwiek mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach

gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec

okazuje sie byc obywatelem jak i rowniez panstwo powinno mu umozliwic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie zaakceptowac decyduje

urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek ma obowiazek byc legalnie przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo,

a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy prawo prawny z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa tak bardzo wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten plan wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie.

Modrzewski ofiaruje przejecie opieki nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Tym sposobem pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Ow dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie wiazac w

jedna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny wypada poswiecic caloksztalt: majatek,

krzepy, zdrowie, fuks, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele -

pokazny sejmowe, rywalizacji domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

krajowe od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy

nie beda spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A w celu Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow.

Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie

byc naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i

poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, rowniez

publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie moga nawet bronic panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi

spoleczenstwo nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola do obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i istoty

jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez

pozbawienia cechujaca je ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbytnio

prawa sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wtedy wiele sadow

- ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np.

bezzwloczne sadzenie jak i rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to wszyscy, w

calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, ktore maja miejsce w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego formy rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy w celu

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Dostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze

nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie dziecka poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany z pozycji

kalwina i w calej duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, , ktorzy jest przede wszystkim widoczne w

calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl

do zycia w przepychu i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, dzieki ktorych ciagle pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia

ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez

zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi odgadnac istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i rowna sie

ponad zwyklych ludzi. Jednakze mnich tamten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na

cmyntarzu pochowal okazuje sie byc anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swojego psa dzieki cmentarzu niedaleko grobow lojalnych. Gdy parafianie

poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl

plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek jak i rowniez lekcewazenie podstawowych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie do czesto

wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych w celu wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej planuje,

ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja cechujaca je spiewane po lacinie nabozne piesni

wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega katastrofa ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, ze jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych jak i

rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie osobiscie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego egzystowania. Brak okazuje sie byc na nie

zaakceptowac odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych:

"raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz po smierci,

do miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada

wlasny sen a mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka okazuje sie byc

szczesliwa. Postawa ojca adaptuje sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie istnienie Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala

scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja kwestii pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza,

pustka po odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta

sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu,

rozpaczy, strachu. W obliczu smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym

okres swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela

policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - twierdzi matka poety -

znos po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w

wieku dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie

tresci, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje

sie czestokroc tlem w celu prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej

Ostatnia z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna profesja w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc mieszkancom wsi jak i

rowniez jest w celu nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze napomknac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal po motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

zatem nie idea, ale sposob, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

potocznych i skrzeczy razem z Oluchna dzieki ciezka fuche oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

pani a sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI wieku jest, wedlug Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych,

pokazuje ujemne strony zycia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i komponujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt dzieki nia nie zaakceptowac czeka. Powoduje to posadzenie o zdrada i alians z odmienna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy

sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza pobliskich zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia

sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez

wplywu milosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza daleko poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, ,

ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy

wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niepewnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia rowniez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do aktualnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest idealnym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. Zwlaszcza wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 2 sonetach – IV jak i

rowniez V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, okazuje sie byc wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej

walki, ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W

swojej batalii z silami ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc

Boga, na pomoc jakiego kazdy istota ludzka powinien zawierzyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i

odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog okazuje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, istota ludzka maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od momentu Boga, zawadza mu droge do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla ogolnie znana internautom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest intensywne, a gdy slabe. Sens rozwazan autora

ma rys uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas nadal silna

jak i rowniez znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, ze niewlasciwa

polityka moze spowodowac do upadku panstwa, tak jak Troje. W calej tekscie beda fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jakim

sposobem maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski sposob glosowania za posrednictwem rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci

zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna do zadnego mordegi, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy

tacy ludzie beda mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego tak jak w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. Glowny z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie z dobrem was, realizowania swoich celow kosztem narodu.

6. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, okazuje sie byc w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za posrednictwem atak zdziwic wroga, naruszyc go jak i rowniez

nie przyjac do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i

zlozone. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica smierc,

wiezienie, czy tez wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci , ktorzy sa dzieki jego czele powinni

dawac przyklad,

2. "O milosci ku ojczyznie" - wylicza 6 chorob Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga leka sie, ze fakt ten moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

okazuje sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia swoich celow, , ktorzy prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, zamieszanie o

losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek

Lokalny, jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o istnieniu szlachcica od momentu narodzin do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec jak

i rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku kalendarzowego,

przynosza mnostwo pozytku, jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego za

posrednictwem caly rok kalendarzowy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do pracy na wioski swiadcza najrozniejsze

zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odprezac sie w milym towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca uciechy, polowania, rybactwo, co przynosi pozytek jak i rowniez daje

uciecha. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i sprzedawac drozej

w calej innych strefach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz procz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego

wysokiego formy spolecznego ma obowiazek posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swe przemyslenia odnosnie tematu tego zdarzenia oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W calej reakcji

poety na najazd Tatarow dzieki Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow oraz mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie

przed napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty,

co formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie

zaakceptowac znajacy barier. Piesn ponizsza przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem

uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem nawadniania i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w calej jednosci z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest

odrebnym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie

kierowac w zyciu. Duzy wplyw dzieki tworczosc poety mialo rowniez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z istota znakomitego polskiego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek

ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po jego smierci pozostana czytane jak i rowniez

podziwiane za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

chociaz nie da sie zakamuflowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego

przemyslenia na ten temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka

pielegnowana w calej sercu dziecka moze byc w celu niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, zas po smierci pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod

owczesnej szlachty. Z pewnoscia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn

IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest

fraszka "Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swe przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze

wszelkie zalety stanowiace cnote beda cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta

kosztowna do niebios, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, azeby tam

aranzowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina.

Liryk opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie w calej

poszukiwaniu przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc dzieki roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow zdobytych z

ofiarnej pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie caloksztalt znosi do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy

w kazdej sytuacji znajdzie czas na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie naturalnie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu

mlodego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zazenowanie. Poeta pragnie, aby jego wnuki byly dobrze wychowane i aby posiadaly ow

zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista, ale

takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby

chwytac dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach―

miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia dziecka jest fuks, rozumiane w charakterze zycie zgodne z regulami cnoty,

zapewnia czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do

korzystania z uciechy zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania z chwili,

cieszenia sie z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, jaka byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Stad fraszki byly tak roznorodne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy

byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny.

Wlasciwie filozofii antycznej staranie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim

nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej

fraszce „Na gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta pragnie

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze

sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tego swiata nie

zaakceptowac zapewniaja doglebnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak bardzo krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i umiejacego

ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w calej korzystaniu

z rozumu, ale i w uciechy „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji Boga, jako

duzego Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem w stosunku do Boga, jednak tez wizja

czlowieka stosownego, umiejacego uzyc swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk jak i rowniez cierpienia oraz

obawy przed smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone za posrednictwem myslicieli ceny – polemika

ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta z ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi

radzenie sobie z problemami, dawac sile duchowa i porzadne szczescie oraz czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi znalezc w pani a ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w

Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow po porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne

postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan przyrody ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, choc w jakims stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej, przebiega

podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie zaakceptowac przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi bogini, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tym miejscu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes dzieki rowni wraz z sprawa panstwie

odstepstwem od momentu reguly okazuje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tego okresu okazuje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni z tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek swiatowy, ponad

caloksztalt przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka

zainteresowany rowniez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy w charakterze krytyk zaniedban

narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie

— Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

napisana w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i

jednoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot poetycki

porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty).

Aktualnie zas pyta z jakims niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny nastroj, inne beda tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma

posiadac na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje ponad

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, albowiem wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w jego zyciu

najwazniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet ten pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i

przekladzie Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien z zycia dziecka, porusza kwestie jednostki, jak rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego

systemu alarmowego wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w calej, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane w charakterze wskazowka w celu

jednostki, lecz dla wszelkich, bowiem aplikowac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilkunastu wersach w calej lapidarny sposob przedstawia przebieg wydarzen – trwa

uczta, w trakcie jakiej doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i zachecaja go do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... )

nalezacy do mnie rzad z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane na gazie. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na zamysle osmieszenie jak i

rowniez krytyke pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione

sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pamietac o tym, ze cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w zatem kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po w piwnicy

dobre retrospekcja. Nie jest wlasciwym czlowiekiem ten, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na

darmo Bog odroznil dziecka od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem mowy powinien szkolic swych nabywcow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania prawdziwej wolnosci. Z kolei ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni z bronia w calej reku borykac sie z wrogiem ojczyzny,

nawet gdy przyjdzie w calej walce oddac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic caloksztalt dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo

rozwinietej cywilizacji; nie umie budowac domow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku inteligentnym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, ze i

przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie –

poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to oczywiscie odroznia ten narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to w

celu pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy

porzadku juz od momentu poczatku egzystowania naszego was, ale badz takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie

kosciola powinni gleboko sie zastanowic ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, azeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac

rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz tworza go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie pewien element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – panstwie – mozemy tu

rozpoczac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze jedna z pobudek

upadku niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor ten zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta z mitologii

jak i rowniez przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas dzieki scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora jak i rowniez Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

, ktorzy ludzkie nie jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swe losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad

konsekwencjami kazdego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, bazujacy na okazach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej. W calej utworze naszym latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i pustka, co ludzkie nie jest jest

obce―. W calej odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg wybuduj postaci, cechujaca je zachowan; od momentu

patriotow poczawszy, a dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy z losami

was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w niniejszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w tej epoce tworzy sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej, spokojnej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem―

itd. Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, jaka wszystkim

zapewnia radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez przynosi zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot dziecka poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

mysla egoistycznie, beda chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlop musi wykonywac prace na panskim polu, profesja nie jest

wesola piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie

z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

to tematy podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, ze „bez praw nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w

odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje

kary, a plebejusz traci istnienie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

winien rowniez kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal

zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, jesli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i

pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne

w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodego

obywatela jak i rowniez do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci.

Postulat ten okazuje sie byc bardzo prosto zapamietac, albowiem dzis okazuje sie byc on rowniez aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Instrukcje te powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami przyrody w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu

ani starosc, ani smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w calej bliskosci z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke

jak i rowniez muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzor ukazany okazuje sie byc w dziele A.

Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy

poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja artysci tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

dobre. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. W calej

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku

reprezentatywnych w celu polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy

sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu

urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym nalezytego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze

wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w

stosunku do prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal

tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od

papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia

mlodych osob w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow dzieki ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w calej 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy

narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja jak chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do

szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A

wiec kawalek ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postawy

patriotyczne wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny ksztalt,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, lecz mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje

sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Zatem Wojt twierdzi rozgoryczony:

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

obywateli.

Podobna, lecz bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych a

mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w calej XVI wieku, przedwczesne

proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a

najwazniejsza pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o

ksztalt swojego stylu, o forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych

tworcow rodzimych. Nawiazania do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat wedlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Nasz wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, lecz takze w charakterze

tlumacz psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady artysci, ktory uznaje

swiat zbytnio wielka harmonie, znajduje wielkie wartosci przyrody i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto tego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w

celu okreslenia czasow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie okreslenie to

pozostalo przyjete za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura

odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow

srednich". Koncepcja ponizsza wywarla mnostwo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy polnocnej

od finiszu XV do oporu XVI wieku. Jest maz rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: dekoniunktura

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe jak i rowniez religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, dzieki plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w

srodku badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki

ludzkiej. W calej mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i pustka co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za urzedowy jej

start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w calej Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek posiada swoj zycie

zapisany w calej gwiazdach. Oddane jest mu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie

dobr. Swoje to zasluga, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i

poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje przypadlosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc chorob Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie z "chciwosci domowego lakomstwa". W calej sposob

wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci

milosci do ojczyzny, milosci dla pani a samej. Atak skierowany okazuje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

albowiem laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek tej

zgody szczegolnie dzieki sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV

jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa

klapa dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do zgody i do

potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna

aczkolwiek utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli

narodu. Poddani winni beda swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie

byc jednoznaczne z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od momentu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow

przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej

tekst zwiazana okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci

trzech kluczowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

fundamentalne problemy nurtujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup roznych metod

oczyszczania wody, czy niedostatek stalego systemu alarmowego obronnego panstwie. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce

odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno

- koscielnej: drwia z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich,

ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to

jeden z pierwszych rodzimych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow z prosba, azeby pomysleli ostatecznie o grozacym im ryzyku;

Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, jednak w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do utworu

pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa przyrody

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej wojny o byt

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on pelny podziwu w celu prostoty jak i rowniez kontaktu z

natura. Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tamtym

miejscu zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wioski, tamtego zycia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora po stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic stac

jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie

byc starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na dalszy los, przygniatajaca wizja, walka o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne posiada ukazywac problemy duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 szczatkowy zbiorek z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

inny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak ten probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za

posrednictwem burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w

IV nastapil obecnie calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory dzieki starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny

do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu

do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego rys skazony okazuje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

konkretnego krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem czasu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, poglos

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i okazuje sie byc piekna, szczedzi sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy przed jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo trzyma

sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

2. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historie starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal maz o artyzm jezyka, ksztalt swojego stylu i forme uprawianych

gatunkow, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), oznacza to przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - radosc zycia, wypada sie bawic, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie , ktorzy nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, lecz moralne: lojalnosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

, ktorzy sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie w zyciu bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl nierzadko

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, jawnie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki,

Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal dzieki roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

udzial w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany

w calej srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy dzieki wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal w

calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie ponizej

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie z 10 partii dosc szczegolowo opisujacych na

wstepie obustronne preparowania, a potem bardzo dokladnie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow jak i rowniez

zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych spraw: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny

i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny.

Poucza, ze uwage obecnych nalezy skierowac na kwestie naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia wiadomosci o Kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W calej 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej

dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu

lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl dzieki wsi w calej krakowskim,

gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami,

zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Glowna czesc niesie 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, oznacza to taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej

walce jak i rowniez sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w sposob mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi

jak: hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zadaniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi mocny kontrast z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje

zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela

po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji

oraz poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa one cennym podlozem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja

obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji

dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy one postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy

rycerskiego jak i rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety beda niestale w calej

uczuciach. Mysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore okazuje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg kwestii niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozemy je wykonac (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz zanotowac stalosc w calej uczuciach damy.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga zostac tematem w celu

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, ciekawostki tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej kwestii. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez

autor) sie kochaja – dziewczyna reprezentowana jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka

jest brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na istnienie umyslowe ery.

W jakims uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, podstawowe prady. Glowny - uprzejmy – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce,

dowodzic mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy

z wzorow zachodnich, wykladzinom skladajacy uznanie, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie pisarstwo,

odmiennie niz nurt uprzejmy, przykladala duza wage do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj naszego kraju

rodowod uznawala za kluczowy tworcami tego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie takze sarmackim od momentu

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial literatury na dwie nurty okazuje sie byc wygodny, lecz nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec uprzejmy i

byly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Ale byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

zatem mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV wieku. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty w calej XV jak i rowniez XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje wzrost

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska miala poczucie, ze Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej dzieki

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej

- o szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie na wioski, fascynacja

przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu

kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki zawieraja okres

sluzby wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z

tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak

i rowniez milosci przyrody - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl nierzadko polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych rodzimych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach

1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie mnostwo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie istnieje za , ktorzy

oplacic armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

nietypowym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza

obok Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory wybuduj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszelkich mszy, zas mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, albowiem szlachta w

calej wojsku wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka spraw szlachty jak i rowniez panstwa. Nierzadko

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc dzieciom do uciechy.

Wszyscy pilnuja o prywatne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy

mysla tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. W calej wierszu "Kto

mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze

obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem

napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej

Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w

Boga i jego pomoc w calej zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o

obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Sporo jest w

calej nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

calkiem znaczna lokalizacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow beda znakomitym podlozem

poznania osoby i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach

wojennych. Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki wytwarza mu

gotowosc zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach obcych, ktore byly wynikiem jego

zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w

calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do

pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal

dogoni jego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W strefach

Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc

"Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy.

Swoja klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i wartosci wlasne. Z "Pamietnikow"

wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz

ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za wzgledu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

2. Monolog skierowany do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe z ich oddzialywania

na istnienie polityczne w calej owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk moga one spowodowac, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak opowiesci, ukazuja obraz zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych

czasow. Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najwieksze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i dorazny, rownie nierzadko sa aczkolwiek uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie stanowic nie tylko

moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz w calej tytule,

zas przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbytnio mlody wiek,

zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty ow pokrywaja sie z

takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i nonsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze w taki sposob Krasicki

obrazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego strategii wewnetrznej, zas

jednoczesnie okazuje sie byc atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej niedoskonalosci i nedzne przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej za posrednictwem

dwoch szlachcicow. Jeden z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie byc

pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez

zwykle cechy Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie umieja sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i

ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje

sie coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego

rodzaju brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk przedstawiana byla

w calej sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez

co pisarz chcial zaakcentowac swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej w calej satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

pokazania i stylem wypowiedzi. Problematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem,

co mnostwo trunku mial mozliwosc pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne

stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru okazuje sie byc „Wstep do bajek―. W calej sposob humorystyczny autor wymienia rozne

ludzkie wady, twierdzac ze spotykamy ludzi idealnych, ale sa to tak rzadkie postawy, ze mozna je miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― okazuje sie byc atakiem dzieki jedna z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur

to zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji trafi

sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem uniwersalny, wazny faktycznie dla wszelakiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie

zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swe zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cokolwiek

normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie z twierdzeniem mlodego. On dawniej byl nieskrepowany, zostal aczkolwiek uwieziony. Przenigdy nie

przyzwyczai sie do niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, pokazuje sie dzieki fakt, ze powstala jej osoba po

pierwotnym rozbiorze Lokalny, moze zatem Krasicki chcial napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, danymi, jakimi beda, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w globie

dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja okazuje sie byc po witrynie tego, kto ma energie. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, slaby i w calej lesie", zas nastepnie

pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w calej Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―,

ale rowniez w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo jednostki sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca

atencje, ze nierzadko teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i

rowniez zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w calej Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski o kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamyslem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks

spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna uzytecznosc

obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Mowil o potrzeby utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod

spodem swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra

dzieki owczesne spoleczenstwo.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w czasie kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma maz

charakter doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest rowniez scen zbiorowych, calosc

natomiast utrzymana okazuje sie byc w jednej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w

taki sposob wplynac na renome publiczna oraz na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc zmian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chojrakow jednoczesnie

poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia rozwiazan

fabularnych prezentujacych pojedyncze poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi jak i

rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w

dyskusji wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, , ktorzy doprowadza do upadku

Lokalny, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok

schylku swojego zycia silna i wyzwolona z ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale na ogol

bez sensu; zdumiewa sie, ze Starosta zezwala na wszelkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke

przymusem za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski

przedstawia jego niedostatek zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na

sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zyskac;

Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez chce zlapac sposobnosc finansowa,

jakim sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne

niczego jego nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na wzrost tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego bylo rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej

tematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od momentu 1730 do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w kilku dziedzinach zycia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fallusa szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam swieze metody ksztalcenia. Byl maz pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w

kierunku ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwie.

Na sejmie konwokacyjnym w calej 1764 roku kalendarzowego krolem Lokalny zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku

wlozyl na fallusa Szkole Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak

rowniez dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje

czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym

stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego,

Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i roznorodne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne:

esej, artykul, felieton, reportaz, listy do redakcji jak i rowniez odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy

oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny.

Wydawany za posrednictwem 21 wielu lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej

dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach znany jako Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski,

polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec.

Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal pewny majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac dotyczacych organizacja szkolnictwa.

Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor

ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla

zapewnienia nalezytego poziomu nauczania potrzebne beda dobre ksiazki dlatego w calej 1775 roku kalendarzowego powolana Kompania do Ksiag

Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie nowatorskich podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza.

Brali w calej nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano

projekty reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe wdrozenie kontrastu pomiedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i rowniez

podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha pomiedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych przed chwila puchar, , ktorzy wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

pelnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wowczas kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn dzieki czesc poezji.

Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem

jego macy jest afekt, ogarniajaca pelny narod. W calej imie tej milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― –

krzyczy w calej uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac,

oczywiscie w celu jego porzadna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. W calej

pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego

Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo

szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego

kleski. Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, dokad

uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze naszym Slowacki chcial dac

replika na watpliwosc dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie

sugerujac, ze rzady tych ludzi byly jedna z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku okazuje sie byc zamach dzieki cara. Ludzie jest w calej tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Szczep,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, lecz

potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz

posiada kleske. Mozemy zatem w calej dramacie odczytac caly przebieg powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

cechujaca je pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane w charakterze bardzo pomocne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki

zachwyt zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal

spoleczenstwo, ktoremu zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly

narod, niz uchronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe

spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi

energie rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly zatem rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po tych

propozycji lub miejsca pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci czy

tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku

ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje doglebnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi do grobu, w calej ktory nie zaakceptowac sklada organizmu

bohatera. Jest to symbol przetrwania idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca -

plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o

zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

maz do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo smierc

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi

zacnych, prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. W calej ostatnich slowach

utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale zanim wielka kwestia

Browna pozostanie przez pozostalych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muza Chopina okazuje sie byc przedstawiona za

posrednictwem Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt

wieczny. Idealu tego nie mozna osiagnac ale mozemy don zmierzac. Muzyka robi z osoby istoty doskonale. Miara tej doskonalosci okazuje sie byc

porownanie do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada

wartosci. Wydaje sie byc tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za zycia, a nawet po smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Podobne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w calej cieniu wielkich ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka koszty musi uiscic kazda indywidualnosc za swoja

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jakim sposobem pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady kilku jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa

sie w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np.

elem. liryczne: wielkie monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, niz ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc

sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historie obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal cechujaca je od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je zatem autor w calej wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy.

Gwoli Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane,

autor akcentuje kilka elementarnych typow cechujaca je charakteru. Cechy typowe beda najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, otoz posrednio towarzyszy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez pelny narod

naszego kraju oraz poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie

spisku. Samotna walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego

pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko

we wlasne krzepy i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w

calej walce. Ukazujac szeroko podstawy kleski patrzyl z wielkim niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej

interpretacji kleski w dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do

powstania, zawiera mnostwo aluzji jak i rowniez mozna baczyc go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zachowac sie ponizej Termopilami,

dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tego

brak. Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w calej

powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w stosunku do

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac

wiadomosc z zaleznosci naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wystepuja takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce jak i

rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do

uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem

czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac kpic z

nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, beda

przeznaczone nowego przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na ziemi nie mogli byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia oraz szydzi z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za zycia zazna maz szczescia ziemskiego, bo

taki fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, poparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka po siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( beda nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc pojawia sie

rowniez arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu czy tez klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

dzieki Moskwe).

Niedostatek jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie