MIĘDZYNARODOWA OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA.
Zagadnienia egzaminacyjne.

1. Omów genezę i wyjaśnij pojęcia/pojęcia prawa człowieka i wolności
człowieka

Geneza praw człowieka sięga starożytności, w tym czasie następował rozwój idei
praw jednostki. W pierwszym okresie owej idei należałoby szukać przede wszystkim
w Dekalogu, w starożytnej filozofii Grecji i Rzymu (np. poglądy stoików) oraz w
rzymskim prawie cywilnym. Pojęcie praw człowieka zostało potwierdzone i
rozszerzone w średniowieczu, m.in. w pismach św. Tomasza z Akwinu (Summa
teologiczna) oraz w Magna Charta Libertatum (Wielkiej Karcie Swobód) z 1215 roku,
wydanej przez króla Jana bez Ziemi. W epoce nowożytnej powstały dwa bardzo
ważne dokumenty bezpośrednio odnoszące się do kwestii praw człowieka –
Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych (1776) oraz Deklaracja Praw
Człowieka i Obywatela (1789).
Prawa człowieka- podstawowe prawa każdego człowieka przysługujące mu od
narodzin aż do naturalnej śmierci ,niezależnie od pochodzenia, koloru skóry,
wyznania, narodowości, płci, wykształcenia, zawodu.
Wolność człowieka- swoboda osobista, niezależność, możliwość podejmowania
przez człowieka decyzji zgodnych z własną wolą

2. Omów genezę i wyjaśnij pojęcia/pojęcia prawa obywatelskie i wolności
obywatela

Prawa obywatelskie – konstytucyjnie zagwarantowane prawa obywatela danego
państwa, których celem jest ochrona jego interesów. W odróżnieniu od praw
człowieka, prawa obywatelskie są prawami o charakterze publicznym, pozostają
bowiem w relacji między państwem, a obywatelem. Najważniejsze z nich to prawo do
pracy, prawo do nauki i prawo wyborcze. Wyróżnia się także prawo polityczne i
prawo ekonomiczne.

wolności obywatelskie

-

sformułowane przez konstytucję i ustawodawstwo

zobowiązanie władzy państwowej do nieingerowania w określone sfery życia
osobistego i publicznego obywateli.

Począwszy od francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela do dziś pewna
grupa uprawnień może być realizowana wyłącznie przez osoby, które posiadają
obywatelstwo tego państwa, wynika to z oparcia funkcjonowania państwa na zasadzie
suweenności i zwierzchnictwa narodu. Wolności i prawa obywatelskie to np: wolnośc
tworzenia partii politycznych, prawo dostępu do służby publicznej, prawo do
inicjowania i udziału w referendum krajowym, obywatelska inicjatywa
ustawodawcza.To uprawnienia przysługujące obywatelom danego państw a ich
prawną gwarancją jest nabycie obywatelstwa. Podstawowe prawa, wolności (także
obowiązki) jednostki są zamieszczane w konstytucjach i ustawach, dotyczą
najistotniejszych interesów obywateli.

3. Omów genezę i wyjaśnij pojęcia/pojęcia prawa i wolności konstytucyjne

1. Koncepcje szkoły prawa natury odgrywały podstawową rolę już od XVII

wieku. Ich istotą była myśl, iż każdej jednostce ludzkiej, z samej istoty
człowieczeństwa, przysługują pewne niezbywalne prawa (wówczas akcentowano
zwłaszcza życie, wolność i własność). Wskazywano, że istnienie tych praw jest
starsze od instytucji państwa, stąd państwo może wprawdzie organizować ochronę i
sposób korzystania z tych praw, ale nie może ich jednostki pozbawić. Prawa te istnieją
bowiem obiektywnie i nie od państwa zależy przyznanie bądź odebranie ich
jednostce.

2. Całościowe ujęcia praw i wolności jednostki pojawiły się w końcu XVIII

wieku:

a) Ameryka:
•

Karta Praw Wirginii,

•

Deklaracja Niepodległości z 1776 roku,

•

poprawki do Konstytucji z 1787 roku (Bill of Rights);

b) Europa:
•

podstawową rolę odegrała francuska Deklaracja Praw Człowieka i

Obywatela z 26 sierpnia 1789.

Zerwano z koncepcją mówiącą, iż prawa i wolności wynikają z przywileju nadanego

przez władcę. Karty i Deklaracje miały jedynie zadeklarować (potwierdzać) prawa i
wolności, których podstawowym źródłem są zasady prawa natury.

3. Wraz z rozwojem warunków społecznych okazało się, że tradycyjna

koncepcja praw naturalnych nie jest już wystarczająca, bo pomija problem sytuacji
jednostki w społeczeństwie, zwłaszcza, gdy chodzi o sferę socjalną. Powstawały nowe
prawa, ujmowane jako prawa pozytywne.

W wieku XX powrócono do kolektywistycznej koncepcji porządku społecznego,

opartej o założenie podporządkowania jednostki potrzebom i celom społeczeństwa

jako całości.

Tragiczne doświadczenia drugiej wojny światowej spowodowały swoisty nawrót

do koncepcji prawno–naturalnych. Powrócono do przeświadczenia, że istnieje pewien
podstawowy katalog praw i wolności, który przysługuje każdej istocie ludzkiej,
wynikający z podstawowej wartości, jaką jest godność człowieka.

W wyroku norymberskim stwierdzono m. in., iż istniejące niezależnie od traktatów

zasady prawa narodów zakazują ludobójstwa. Konsekwencją tego podejścia stała się
uniwersalizacja podstawowych praw i wolności poprzez ujmowanie ich w aktach
prawa międzynarodowego powszechnie obowiązującym charakterze
(internacjonalizacja).

Prawo konstytucyjne (dawniej: prawo polityczne, prawo państwowe) – zespół

norm prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania państwa, treść i
sposoby zagwarantowania praw człowieka i obywatela oraz zaspokajania potrzeb
społecznych, sposób tworzenia prawa, hierarchię źródeł prawa a także kompetencje i
wzajemne relacje pomiędzy organami władzy państwowej.

4. Omów genezę i wyjaśnij pojęcia/pojęcia podstawowe prawa i wolności

Instytucja podstawowych praw i wolności jednostki ukształtowała się w dobie
rewolucji XVIII w., w walce z feudalnymi przywilejami stanowymi; uzasadniono ją na
gruncie tzw. prawa natury.. Po II wojnie światowej stopniowo uznanie zaczęła
zdobywać idea międzynarodowej ochrony praw i wolności, rozumianych jako
przysługujące każdemu człowiekowi (prawa człowieka). W 1948 Zgromadzenie
Ogólne ONZ uchwaliło Deklarację Praw Człowieka w Europie szczególne znaczenie
ma Europejska Konwencja Praw Człowiek

a

podstawowe prawa i wolności-różne koncepcje, jedna zakłada że są to te
uprawnienia które determinują byt pozostałych a co za tym idzie status jednostki w
państwie, inna koncepcja mówi że są to tylko te które mają charakter pierwotny
względem państwa. Szeroka grupa pozostałych koncepcji uważa za podstawowe te
wartości najważniejsze- tzn prawa ludzkie, prawa pierwszej generacji, prawa
naturalne, wolności gwarantujące integralność fizyczną i duchową jednostki.

5. Omów genezę i wyjaśnij pojęcia/pojęcia prawa podmiotowe, publiczne prawa
podmiotowe

Prawo podmiotowe – zespół przyznanych uprawnień występujących w określonym
stosunku cywilnoprawnym. Jest to zatem zbiorcza, nadrzędna kategoria pojęciowa,
określająca sytuację prawną strony uprawnionej. W takim kontekście mówi się o
prawie własności i innych prawach rzeczowych, o wierzytelności, o prawach na
dobrach niematerialnych itp.
HISTORIA PRAW PODMIOTOWYCH
Uczeni spierają się, czy prawo podmiotowe było już znane w starożytnym Rzymie.
Był tam podział na ius i lex ( prawo podmiotowe i prawo pisane ). Jednak Rzymianie
tego tak nie traktowali. Centralnym pojęciem było actio ( roszczenie )- Rzymianie nie
koncentrowali się na tym, jakie prawo? tylko czy przysługuje im ochrona procesowa (
actio ). Nadal takie ujęcie jest charakterystyczne dla common law.
Zaczęło pojęcie prawa podmiotowego pojawiać się u glosatorów. Poszukiwano
materialnej podstawy dla powództwa. Rozwój koncepcji prawa podmiotowego wiążę
się z rozwojem koncepcji prawnonaturalnych- Locke, Rousseau- twierdzili, że ludziom
przysługują pewne prawa mające charakter pierwotny w stosunku do prawa
stanowionego. Ich źródłem może być natura ludzka lub Bóg. Państwo ma obowiązek
poszanowania tych praw- pierwszeństwo praw podmiotowych nad prawem
przedmiotowym. Są przedpaństwowe, a prawo przedmiotowe wykonuje funkcję
służebną.
Niemiecki prof. Jan Schap stwierdził, że poszukiwanie katalogu praw podmiotowych
jest bezcelowe- są one wymienione w Dekalogu
- nie kradnij- prawa majątkowe,
- nie cudzołóż- prawa związane z rodziną,
- nie zabijaj- prawo do życia, zdrowia,
- nie mów fałszywego świadectwo- godność ludzka.
KIERUNEK NATURALISTYCZNY- pierwszym dokumentem prawnym, który przyjął
istnienie pierwotnych praw podmiotowych jest Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela. W tej deklaracji- praw niezbywalne, niezaprzeczalne, których nie można
człowieka pozbawić, zadaniem każdej organizacji jest ochrona tych praw. Są to:
- wolność,
- własność,
- prawo oporu przeciw uciskowi
Takie sformułowanie pojawiło się w ABGB.

Teoria publicznych praw podmiotowych ukształtowana została w Niemczech i w
Austrii w 19 wieku, nierozerwalnie łączyły się z pojęciem państwa prawnego.
Publiczne prawa podmiotowe doktryny określały jako rezultat nowożytnego myślenia
o prawie i wiązano je z fundamentalną zasadą nowożytnego państwa w myśl której

obowiązującemu prawu podlegają nie tylko obywatele państwa ale i ono samo. Teoria
praw publicznych praw podmiotowych znalazła uznanie w polskiej doktrynie
przedwojennej, a także w instytucjach prawnych tamtego okresu. W okresie PRL –u
publiczne prawa podmiotowe poza nielicznymi wyjątkami, poddano ostrej krytyce
bądź w ogóle pomijano je milczeniem. Transformacja ustrojowa rozpoczęta pod
koniec lat 80 –tych pozwoliła definitywnie zerwać z ideologią państwa policyjnego i
powrócić do demokratycznych wartości właściwych nowoczesnemu państwu prawa,
a efektem końcowym tych przeobrażeń było uchwalenie nowej konstytucji. Po
kilkudziesięciu latach funkcjonowania uniwersalistycznego modelu podstawowych
praw i wolności obywatelskich, cechujących się wyraźnym uprzywilejowaniem
państwa jako dobra ogółu, nastąpił powrót do koncepcji indywidualistycznej
opierającej

się

na

teorii

niezbywalnych,

nienaruszalnych

i

prawnie

zagwarantowanych praw człowieka. Nowe realia społeczno – polityczne stworzyły
warunki dla powrotu teorii publicznych praw podmiotowych.
Były różne definicje :
1. publiczne prawa podmiotowe to ogólne prawa podmiotowe właściwe wszystkim
ludziom, które są poręczone prawem publicznym i z tego tytułu przyznają określoną
korzyść jednostce.
2. określona sytuacja jednostki, w której posiada ona opartą na normie prawnej i
możliwość żądania czegoś od państwa lub innego związku publiczno – prawnego jeśli
zachodzą warunki w tej normie określone.
3. prawa podmiotowe w zakresie istnienia są kategorią obiektywną zaś w zakresie ich
realizacji zależy wyłącznie od ich woli nosiciela, obywatel korzystając ze swoich praw
może skutecznie żądać czegoś od państwa lub w sposób niekwestionowany przez
państwo coś zdziałać
4. szczególną pozycję publiczne prawa podmiotowe zajmują na gruncie prawa
administracyjnego dlatego często nazywa się je publicznymi prawami
administracyjnymi. Prawa te mogą istnieć jedynie jako efekt objęcia sfery
administracyjno – prawnej. Sfera zachowań jednostki nieobjęta taką regulacją nie
może stanowić źródła publicznych praw podmiotowych, a działania jednostki
mieszczące się w granicach tej sfery nie dają podstaw do władczej ingerencji
administracji, uprawnienie administracyjne ma charakter wtórny i relatywny w tym
znaczeniu, że jest pochodną uprzedniego poddania danej dziedziny życia
reglamentacji prawnej.
Cechy publicznych praw podmiotowych :
1. źródłem ich są przepisy powszechnie obowiązujące
2. prawa te stanowią korelat określonego prawnie obowiązku, dla jednego podmiotu
będą tą prawa, a dla innego obowiązki, prawa te dają możliwość żądania od
administracji oznaczonego zachowania przy ustalonym stanie faktycznym
3. prawa te zostały udzielone obywatelom w interesie publicznym tzn. dla ochrony
tych interesów, których zabezpieczenie leży w interesie ogółu a nie tylko
poszczególnych jednostek
4. prawa te polegają na zindywidualizowanych roszczeniach jednostki, a nie tylko
ogólnych interesach prawnie chronionych
5. prawa te są kierowane nie wobec państwa jako całości porządku prawnego ale
przeciwko określonej władzy z reguły administracyjnej w celu wyegzekwowania od
niej stosowanie się do porządku prawnego czyli do woli państwa
6. prawa te nie dotyczą relacji pomiędzy obywatelami ale dotyczą relacji pomiędzy
jednostką a państwem i służą one kontroli działalności władzy
7. są to obywatele państwa ale i osoby nie będące obywatelami np. prawo zrzeszania
się przysługujące każdemu

6. Omów koncepcje chrześcijańską praw człowieka

Koncepcje chrześcijańskie
Wszystkie wyznania chrześcijańskie. podkreślają równość wszystkich ludzi, uznają w
pełni osobowość każdej jednostki i uważają, że państwo powinno gwarantować
możliwość jej pełnego rozwoju. Najbardziej rozwiniętą koncepcję praw jednostki
sformułował kościół rzymskokatolicki.
U podstaw katolickiej koncepcji praw jednostki leżą dwie encykliki - Rerum novarum
(1891) Leona XIII i Quadrogesimo anno (1931) Piusa XI. Myśli w nich zawarte były
następnie rozwijane w wielu innych encyklikach papieskich i w do­kumentach II
Soboru Watykańskiego.
Głównymi założeniami tej koncepcji są: uznanie indywidualności i godności każdej
osoby oraz traktowanie człowieka jako istoty, rozwijającej się w społe­czeństwie.
Państwo i społeczeństwo powinny być zorganizowane na zasadzie solidarności
wszystkich ludzi. Celem państwa jest zapewnienie wszystkim godnych warunków
życia i troska o osoby znajdujące się w złym położeniu socjalnym. Koncepcja ta
przeciwstawia się charakterystycznemu dla liberalizmu traktowaniu jednostki jako
wyizolowanego indywiduum. Dostrzega, że jednostka ma obowiązki wobec państwa i
społeczeństwa, i powinna przyjąć aktywną postawę wobec problemów wspólnoty, w
której żyje.

7. Omów koncepcje prawno-naturalną praw człowieka

Koncepcje prawnonaturalne
Cechą wspólną wszystkich koncepcji prawonaturalnych jest uznanie, że ludziom
przysługują pewne prawą przyrodzone oraz, że są oni z natury równi i wolni. Można

spotkać różne uzasadnienia tej tezy oparte na argumentach o charakterze
filozoficznym, religijnym, historycznym czy też socjologicznym.

8. Omów koncepcje liberalną praw człowieka

Koncepcja liberalna Uchwalane w XIX w. konstytucje kładły nacisk na zapewnienie
praw i wolności obywatelskich w ramach państwowego systemu prawa. Konstytucje
te dawały wyraz liberalnym, poglądom politycznym. U podstaw zawartego w nich
katalogu praw obywatelskich leżała wolność osobi­sta i swobodna inicjatywa
gospodarcza, ochrona własności i posiadania ograniczenie wpływów kościoła,
tolerancja religijna wolność zrzeszania się i wolność słowa. Traktowały one jednostkę
jako wyizolowane indywiduum. Prawa i wolności miały chronić ją przed ingerencjami
ze strony państwa, ale równocześnie państwo było ich gwarantem.
Państwo, w myśl koncepcji liberalnej, miało być tylko instrumentem zapewniającym
porządek wewnętrzny i bezpieczeństwo zewnętrzne konieczne dla niezakłóconego
korzystania przez jednostkę z przysługują­cych jej praw.

9. Omów koncepcje marksistowską i faszystowską praw człowieka

Koncepcja marksistowska
Marksizm odrzuca prawnonaturalne uzasadnienie praw jednostki. W ideologii tej
podkreśla się ich zależność od stopnia rozwoju gospodarczego, politycznego i
kulturalnego społeczeństwa.
Prawa jednostki w tym ujęciu nie muszą już mieć charakteru praw obronnych wobec
państwa, wręcz przeciwnie - w doktrynie podkreśla się integracyjny charakter praw i
wolności, które absolutnie nie mogą służyć przeciwstawianiu się interesów jednostki i
pań­stwa.
Powstałe pod wpływem koncepcji marksistowskiej prawne regulacje praw jednostki
w konstytucjach krajów tzw. realnego socjalizmu zawierały szeroki katalog tych praw,
przy podkreśleniu zwłaszcza praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych.
Przyznawały one prawa podstawowe zasadniczo obywatelom, a jedynie wyjątkowo
używały pojęcia praw człowieka.
Uważano, że tylko wypełnianie przez jednostkę obowiązków gwarantuje jej i innym
korzystanie z praw obywatelskich.
Fundamentalną różnicą występującą między koncepcją marksistowską a libe­ralną
jest sposób rozumienia „wolności” a przede wszystkim stosunek treściowy
zachodzący pomiędzy „wolnością" a „równością".

Koncepcja faszystowska
Podstawowym założeniem koncepcji faszystowskiej jest konieczność integracji
jednostki w ramach wspólnoty ludowej. Teoria ta neguje zasadę osobowości jednostki
i jej indywidualności, a wyjątkowo dostrzega ją tylko o tyle, o ile jednostka jest w
stanie służyć wspólnocie. Głosi się w niej podrzędność praw jednostki wobec
interesów wspólnoty, i będącego jej instrumentem, państwa. Stąd też odmawia się
indywidualnej osobie środków ochrony prawnej wobec działań pań­stwa i jego
organów

10. Omów koncepcje pozaeuropejskie praw człowieka

Koncepcja islamska
Religijne prawo islamskie podporządkowuje egzystencję człowieka woli boskiej.
Tworzy ono różne zakresy praw przyznanych jednostkom w zależności od dwóch
kryteriów: wyznaniowego i płciowego. Wiele uprawnień zastrzega ono tylko dla
wyznawców Allaha, ale z drugiej strony niektóre prawa przyznane niewiernym im nie
przysługują. Traktuje ono mężczyznę jako istotę o wyższej niż kobieta randze i
dlatego uznaje, że mężczyzna powinien mieć więcej praw. Nie ma więc w koncepcji
islamskiej praw podstawowych przysługujących w równym stopniu wszystkim
jednostkom.,


Azjatycka koncepcja praw jednostki
Miejsce i rola jednostki w krajach azjatyckich praktycznie nie zmieniała się przez
wiele wieków. Wypływało to ze statycznego charakteru stosunków społecznych,
braku radykalnych przemian cywilizacyjnych i żywotności doktryn społeczno-
politycznych powstałych w starożytności.
Charakterystyczne dla dawnego społeczeństwa azjatyckiego było określanie miejsca
jednostki na podstawie jej statusu rodzinnego i społecznego. Prawo zapewniało
nadrzędność, z jednej strony ojca lub męża, a z drugiej - seniora feudalnego, nad
osobami stojącymi niżej w hierarchii ro­dzinnej lub społecznej. Kobieta była
podporządkowana mężczyźnie. Dzieci nie miały prawa do własności, do mieszkania
bez rodziców, do wyboru małżonków itp. Przynależność do określonej grupy
społecznej decydowała o zakresie posiadanych przez jednostkę uprawnień i
przywilejów. Brak było więc w omawianych społeczeństwach praw podmiotowych
jednostki. Nawet odpowiedzialność sądowa nie była zindywidualizowana, ale
dotyczyła osób współodpowiedzialnych za sprawcę. Czyn oceniano, zwracając uwagę
na to, kto go dokonał i wobec kogo.

11. Geneza praw człowieka w starożytności

Prawa człowieka mają swój początek w starożytności. Rozwój idei praw człowieka

dokonywał się wówczas na gruncie etyki, stanowiącej część filozofii, czy – szerzej –
myśli społecznej.

Kodeks Hammurabiego z XVII wieku p.n.e. stanowił, że władza jest po to, aby strzec
sprawiedliwości i chronić słabych przed złymi uczynkami silnych.

Greccy sofiści i stoicy byli pierwszymi, którzy głosili naturalną wolność i równość
ludzi oraz wyższość praw naturalnych nad stanowionymi.

W V wieku p.n.e. w doktrynie demokracji greckiej (ateńskiej) można odnaleźć
wolność czynu i słowa w granicach prawa oraz równość praw tych, którzy byli
obywatelami. Tego okresu sięgają też korzenie pierwszych praw politycznych. W
starożytnych Atenach obywatele, z wyjątkiem kobiet, dzieci, przybyszów i
niewolników, korzystali z czynnego i biernego prawa wyborczego.

Idee praw naturalnych przejęli rzymscy myśliciele, zwłaszcza Cyceron i Seneka, oraz
prawnicy, którzy do praw natury dodali przekonanie, że źródłem pierwotnej
suwerenności jest lud, który przelewa swą władzę na cesarza. W starożytnym Rzymie
można szukać początków prawa do rzetelnego procesu, a w Prawie XII Tablic z 449
roku p.n.e. istnieje zapis o zakazie stosowania prawa wstecz.

Istotny wkład do idei praw człowieka wniosła etyka judeochrześcijańska. Zarówno
Talmud, jak i Pismo Święte (Nowy Testament), przeniknięte są ideałami przyrodzonej
godności człowieka, równości, sprawiedliwości i pokoju w stosunkach między ludźmi,
w tym, między władzą, a poddanymi. Za prawdziwy manifest równości i
uniwersalizmu praw człowieka uznawane są zdania z Listu św. Pawła do Galatów:
„Nie ma więcej ni Żyda, ni Greka, ni niewolnika, ni człowieka wolnego, ani mężczyzny,
ani kobiety, ponieważ wszyscy jesteście jedno w Jezusie Chrystusie” i nieco dalej „Bo
wy do wolności zostaliście powołani, bracia”.

12. Geneza ochrony praw człowieka w Anglii

1215r- WIELKA KARTA SWOBÓD wydana w Anglii przez Jana bez Ziemi - zakazanie
pozbawienia wolności i mienia bez nakazu sądowego lub prawnego
1679r - HABEAS CORPUS ACT - angielska ustawa zabraniająca więzienia bez nakazu
sądu
John Locke - uznanie własności za przyrodzone prawo człowieka, istniejące

wcześniej niż

państwo

13. Geneza ochrony praw człowieka w Stanach Zjednoczonych

Karta Praw Stanów Zjednoczonych (ang. United States Bill of Rights) – pierwsze
dziesięć poprawek do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, które zostały uchwalone 25
września 1789, a weszły w życie 15 grudnia 1791, po dłuższym okresie ratyfikacji
przez poszczególne stany.
Zagwarantowały one podstawowe swobody i wolności obywatelskie, w tym prawo do
własności prywatnej, wolności wyznania i sumienia oraz rasy, ochrony oskarżonego
w procesie karnym, prawo do swobodnego pokojowego gromadzenia się oraz
kierowania skarg do władz, prawo do posiadania i noszenia broni. Nie spisano jednak
równości wobec prawa – było to spowodowane istniejącym i legalnym
niewolnictwem, które utrzymało się w Stanach Zjednoczonych do roku 1865 (13.
poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych).

Za autora poprawek uznaje się Jamesa Madisona – jednego z ojców Konstytucji USA.
Poprawki nawiązywały do angielskiej Deklaracji praw z 1689 oraz do Deklaracji

Praw

Wirginii

z

12

czerwca

1776.

14. Geneza ochrony praw człowieka we Francji

Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku, która jako pierwsza
wprowadziła hasła: wolności, własności, suwerenności ludu, równość i braterstwo,
zawierała również katalog praw obywatelskich. Deklaracja głosiła, że państwo ma za
zadanie chronić prawa jednostki;
Konstytucji francuskiej z 1791 roku, jednym z pierwszych nowoczesnych
dokumentów wprowadzających ustrój republikański we Francji, zawierała wiele cech
powyższej Deklaracji;
Monteskiusz - uznanie, iż wolność polityczna nie może istnieć bez trójpodziału władzy

15. Geneza ochrony praw człowieka w Polsce

1) Polska wśród inicjatorów zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w
Europie. Podpisany w sierpniu 1975 roku Akt końcowy KBWE wyznaczał ramy
pokojowej współpracy państw ‘’ od Vancouver po Władywostok ‘’
2) Przyjęcie Aktu Końcowego KBWE przyczyniło się do powstania w ówczesnych
państwach socjalistycznych orgznanizacji i ruchów obywatelskich, stawiających sobie
za cel działania obronę praw człowieka np. Komitet Obrony Robotników, Ruch
Obrony Praw Człowieka i Obywatela czy działający do dziś Komitet Helsiński w Polsce
( kontroluje przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności,
gwarantowanych w przyjętych przez Polskę umowach międzynarodowych oraz
dokumentach KBWE/OBWE )
3) Pogarszająca się pod koniec lat 70 sytuacja polityczna i ekonomiczna kraju
doprowadziła do utworzenia m.in. Wolnych Związków Zawodowych. W rezultacie

kierowanego przez związki strajku w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku, za zgodą władz
utworzono Niezależny Samorządny Związek Zawodowy ‘’ Solidarność ‘’ ( w okresie
stanu wojennego ‘’ Solidarność ‘’ prowadziła swoje działania na rzecz praw człowieka
w podziemiu ).
4) Demokratyczna Polska zapewnia swoim obywatelom poszanowanie praw
człowieka oraz praw obywatelskich. Gwarancje te zwarte są w aktach prawnych,
spośród których największe znaczenie ma Konstytucja RP z 1997 roku.
5) W Polsce konsekwentnie podejmowane są działania zmierzające do budowania
społeczeństwa obywatelskiego. Jednymi z najważniejszych jego elementów jest
zgodne z prawem działanie władz oraz funkcjonowanie instytucji, gwarantujących
przestrzeganie praw człowieka i obywatela np. Rzecznik Praw Obywatelskich. Polski
Parlament wyczulony jest na kwestie ochrony praw człowieka. Dowodzą tego
podejmowane przez niego działania. Do kompetencji Sejmowej Komisji
Sprawiedliwości i Praw Człowieka należą sprawy przestrzegania prawa i
praworządnosci oraz praw człowieka.
6) Rok 1989 był przełomowym dla wszystkich organizacji pozarządowych. Powstała
wówczas m.in. polska struktura Amnesty International, będąca częścią światowego
ruchu działającego w oparciu o idee Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. W tym
samym roku rozpoczęła także działalność Helsińska Fundacja Praw Człowieka w
Polsce, niezależny instytut edukacyjno- badawczy.
7) Polska, jako członek pierwotny ONZ ratyfikowała jeszcze przed 1989 rokiem
znaczną część umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka.
8) W 2002 roku przewodnictwo w Komisji Praw Człowieka ONZ po raz drugi
powierdzono przedstawicielowi Polski ( świadczy to o uznaniu dla aktywności Polski
i jej wkładu w ochrone praw Człowieka )
9) Najbardziej zaawansowany system standardów i ochrony praw człowieka
stworzony został w ramach Rady Europy. Polska została przyjęta do tej organizacji w
1991 roku.
Wraz z oficjalnym przystąpieniem do Rady Europy, Polska przyjęła Europejską
Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a następnie złożyła
deklarację o uznaniu kompetencji Europejskiej Komisji Praw Człowieka oraz
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Ratyfikacja Europejskiej Konwencji o
Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przyniosła polskim obywatelom
pełne prawo do wnoszenia indywidualnych skarg przed Europejski Trybunał Praw
Człowieka.

16. Geneza międzynarodowej ochrony praw człowieka

Wiek XIX dał początki powstaniu zabezpieczeń prawnych na arenie

międzynarodowej, początkowo dotyczyło to prawa do interwencji humanitarnej gdy
jakieś państwo ograniczało prawa narodowe lub religijne. Istotnymi przykładami
zabezpieczeń prawa międzynarodowego był traktat berliński z 1878 roku, w którym
zabezpieczono ochronę prawną chrześcijanom w państwie tureckim.

Wielkie znaczenie dla rozwoju praw humanitarnych miała konwencja

genewska z 1864 roku, w której określono zasady opieki nad poszkodowanymi i
rannymi w wojnie niezależnie od narodowości. Dzięki konwencji powstał
Międzynarodowy Czerwony Krzyż.

W 1907 podpisano jeszcze jedną konwencję haską, która objęto

mieszkańców oraz żołnierzy na terenie konfliktu. Niestety w czasie trwania II wojny
światowej obie konwencje nie były przestrzegane przez państwa totalitarne.

Ważnym wydarzeniem dla rozwoju systemu ochrony prawa

międzynarodowego było ogłoszenie przez prezydenta Stanów Zjednoczonych
Wilsona prawa narodów do samostanowienia jako kryterium utrzymania pokoju na
świecie.

Działająca w okresie dwudziestolecia międzywojennego Liga Narodów

przyjęła sobie za cel, działania zmierzające do pokojowego rozstrzygania sporów oraz
równouprawnienia mniejszości narodowych. W ramach pracy Ligi Narodów
stworzono ochronę praw uchodźców, prawo pracy oraz prawa socjalne.

W 1942 roku Karta atlantycka naszkicowała cele działań na rzecz ochrony

praw człowieka, uwzględniając m.in. prawo ludów do wybrania sobie formy rządów.

Rozkwit praw człowieka nastąpił dopiero po 1945 roku, gdyż okres

wojny pokazał wiele przykładów ich łamania, w związku z czym należało stworzyć
system zabezpieczający przed kolejnymi tego typu dzianiami.

W 1945 roku powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych i podległe jej

agendy, które zajęły się nie tylko ochroną praw człowieka, ale również
rozpowszechnianiem przykładów ich łamania w celu reakcji opinii światowej oraz
propagowaniem ochrony tychże praw. Odniesienie do propagowania i przestrzegania
praw człowieka zawiera artykuł pierwszy Karty Narodów Zjednoczonych, z kolei
artykuł 68 tegoż dokumentu mówi o powołaniu komisji praw człowieka. Do dnia
dzisiejszego ONZ i jej agendom udało się opracować szereg sprawdzonych
mechanizmów monitorujących naruszenie praw człowieka.

Dzięki działalności Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz poszerzaniu

się zakresu praw obywatelskich pojawiła się konieczność tworzenia systemów
regionalnych np.: europejskiego, afrykańskiego, amerykańskiego i arabskiego, którym
łatwiej chronić prawa człowieka na poszczególnych kontynentach. W wielu
państwach powstają instytucje narodowe przygotowujące i przeprowadzające
kampanie propagandowe na temat praw człowieka.

17. Pojęcie ochrony praw człowieka

Ochrona praw człowieka - ogół środków oraz działalność mająca na celu zapewnienie
i realizację praw człowieka.

18. Formy ochrony praw człowieka

Ochrona praw jednostki przez organy międzynarodowe i ponadnarodowe lub
wewnętrzne. W poszczególnych państwach może przybierać różne formy.
Wyróżniamy:

1) ochronę represyjną- ma miejsce wtedy, gdy doszło do naruszenia praw

jednostki

i jednostka wzywa odpowiedni organ do ochrony praw; organ w ramach

kompetencji orzeka sankcję (np. odszkodowanie, przywrócenie stanu
poprzedniego), państwa demokratyczne preferują te formę ochrony
(Polska, Niemcy); to samo zjawisko występuje w prawie
międzynarodowym i ponadnarodowym;

2)ochronę prewencyjną- ma miejsce wtedy, gdy jednostka wzywa odpowiedni

organ, aby podjął działania mające na celu zapobieganie naruszeniu jej
praw lub zmniejszenie niebezpieczeństwa ich naruszenia; dzięki tej
formie ochrony praw jednostki, których treść nie jest w pełni
zdefiniowana, uzyskują konkretny kształt zanim dojdzie do ich
naruszenia pozwala to na przezwyciężenie niedociągnięć

i niedogodności ochrony represyjnej (np. postępowania sądowego).

Omówione formy nie zawierają środków, które mogłyby zapobiegać łamaniu praw
jednostki lub zmniejszać niebezpieczeństwo jednostki.

Inna typologia ochrony praw człowieka:

1) Ochronę praw człowieka w wąskim słowa tego znaczeniu- jest to suma

środków prawnych, które państwo stworzyło i stosuje aby zapewnić
realizację praw w proklamowanych i ujętych w normach prawnych;

2) Ochronę praw w człowieka w szerokim słowa tego znaczeniu- obejmuje

wszystkie środki w danym systemie społecznym, oddziałującym na
system polityczny w kierunku zapewnienia realizacji praw człowieka.

19. Systemy ochrony praw człowieka i relacje między nimi.

Kryterium terytorialne- obszar, na którym podejmowana jest działalność mająca na
celu zapewnienie i realizację praw jednostki oraz powiązany z nią porządek prawny.

1) System wewnątrzpaństwowy- określany, jako wewnętrzny;
2) Ponadnarodowy- określany dla porządku prawnego Unii Europejskiej i

stworzonego przez niego systemu ochrony praw człowieka;

3) Międzynarodowy- w jego ramach można wyróżnić systemy:

a) Uniwersalne,
b) Regionalne.

Systemy te na siebie oddziałują, wpływając na postanowienia nowych regulacji.
Prawo międzynarodowe nie gwarantuje w pełni ochrony praw człowieka. Prawo
krajowe pełniej chroni prawa jednostki i ma pierwszeństwo ochronne. Prawo
międzynarodowe służy do ograniczenia swobody państw przede wszystkim w
zakresie określania stosunków między władzami publicznymi a jednostkami im
podległymi

20. Gwarancje ochrony praw człowieka

Instytucje państwowe:
*ochronę praw człowieka na poziomie państwa zapewniają powołane w tym celu

instytucje państwowe, takie jak: sądy, trybunały, rzecznicy oraz ratyfikowane
dokumenty międzynarodowe i instytucje międzynarodowe.

I.ONZ - międzynarodowa organizacja powstała w 1945r, z siedzibą w Nowym
Jorku.Do jej głównych zadań należy utrzymanie pokoju i bezpiczeństwa na świecie i
rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami. Jest następczynią Ligii
Narodów.

II.ECOSOC (Rada Gospodarczo Społeczna) - organizacja, której zadaniem jest
spisywanie traktatów międzynarodowych oraz badanie przestrzegania praw
zawartych w Powrzechnej Deklaracji Praw Człowieka. Przymuje ona też skargi i
przekazuje je Komisji Praw Człowieka.

organy pomocnicze ESCOSOC: np. Komitet Praw Kobiet, Komisja ds. Zapobiegania
Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości

III.KOMITET PRAW CZŁOWIEKA - został powołany w 1977r na podst. Paktu praw
obywatelskich i politycznych. Sprawuje kontrolę nad realizacją tego pakry przez
państwa i występuje w roli medaitora polubownie łaodzącego spory.

IV.KOMITET DS. PRAW GOSPODARCZYCH. SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH -
funkcjonuje od 1987r, jego głównym zadaniem jest przede wszystkim wcielanie w
życie praw 2generacji

V.WYŻSZY KOMISARZ DS. PRAW CZŁOWIEKA - urząd powołany w 1993r, zajmuje się
usprawnieniem koordynacji działań ONZ

21. Zagrożenia i naruszenia praw człowieka

Zagrożenia praw człowieka- czynniki ograniczające całkowicie możliwość ich
realizacji lub tę realizację w mniejszym lub większym stopniu. W wielu przypadkach
chodzi tu o czynniki obiektywne, niezależne od państwa, którego jurysdykcji podlega
konkretny człowiek. Zagrożenia mogą wynikać również z przyczyn niezależnych od
państwa ze względu na zagrożenia zawnętrzene, bądź naturalny ich charakter.
Dlatego z globalnego punktu widzenia do zagrożeń takich możemy zaliczyć:

●

istnienie punktów zapalnych,grożących wybuchem konfliktu zbrojnego,

●

prowadzenie przez państwa polityki grożącej degradacją środowiska
naturalnego,

●

praktyki zmierzającej do obalenia demokratycznie działających władz
państwa,

●

prowadzenia eksperymentów biomedycznych

●

kształtowania się totalitarnych bądź terrorystycznych ideologii,
szerzących nienawiść religijną, rasową, etnuczną,

●

odwoływania się do koncepcji segregacji określonych grup społecznych,

●

kryzysy gospodarcze i finansowe,

●

klęski żywiołowe, szerzenie się chorób zakaźnych, bieda.

Naruszenia praw człowieka- występują wtedy, gdy jakiś podmiot całkowicie lub
częściowo ogranicza możliwość ich realizacji, działając w sposób niezgodny z
prawem. Samo działanie powodujące naruszenia może przybierać różne formy,ale
musi to być działanie a nie jego zamiar. Pojęcie naruszenia należy rozszerzacz
również na przypadki kiedy dany podmiot był prawnie zobowiązany do działania, a
mimo to odmówił bądź też nie działał w pełnym zakresie przewidzianym przez
prawo. Podmiotami takimi mogą być: konstytucyjne organy państwa, organy i inne
podmioty dysponujące władztwem publicznym, instytucje powołane ustawami do
realizacji określonych zadań publicznych.
Ze względu na charakter naruszeń możemy je podzielić na:

●

powszechne działania, gdy naruszone zostają prawa i wolności
nieznaczonego okręgu osób, najczęściej dochodzi do nich w wyniku
uchwalenia aktu normatywnego sprzecznego z konstytucją,

●

indywidualne działania, gdy naruszone zostaja prawa i wolności
konkternej osoby,

●

powszechne z zaniechania, gdy ze względu na niewydanie określonego
aktu normatywnego realizacja konkretnego uprawnienia nie jest
możliwa,

●

konkretne z zaniechania, gdy ze względu na niewydanie aktu stosowania
prawa jednostka nie może skutecznie realizować swojego prawa.

Naruszenie praw gwarantowanych jednostki następuje nie tylko, wtedy gdy
dopuszcza się ich podmiot publiczny. Zachodzi ono również wtedy, gdy inna
jednostka lub podmiot prywatny działają w sposób niedozwolony( sprzeczny z
prawem), ingeruje w ochronna strefępraw i wolności.

Naruszenie konstytucyjnych wolności lub praw- pojęcie zdefiniowane przez polski
Trybunał Konstytucyjny. Stanowi ono podstawę skargi skargi konstytucyjnej. O
konstytucyjnym naruszeniu praw człowieka można mówić gdy organ władzy
publicznej poprzez wydanie konkretnego orzeczenia w sposób nieusprawiedliwiony
wkroczy w sferę przysługujących temu podmiotowi praw lub wolności
konstytucyjnych albo prawom tym i wolnościom odmówił ochrony lub tez ich
urzeczywistnienia.

22. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa praw człowieka

Źródła praw człowieka- można je rozumieć dwojako- w znaczeniu
materialnym(chodzi o okoliczności oraz czynniki, którym prawo zawdzięcza swoje
postanie) i formalnym( chodzi o formy w jakich prawo zostaje wyrażone, w jakich

egzystuje.
Rodzaje źródeł praw człowieka:

1.

w prawie międzynarodowym

●

umowy międzynarodowe

●

zwyczaj międzynarodowy

●

zasady ogólne prawa międzynarodowego

2. w prawie wewnętrznym

●

konstytucja

3. w prawie ponadnarodowym

●

prawo pierwotne( obejmujące układy tworzące wspólnoty
europejskie i Unię Europejską, aneksy do nich, traktaty je
nowelizujące)

●

prawo wtórne(rozporządzenia, dyrektywy, decyzje)

23. Umowy międzynarodowe jako źródła prawa praw człowieka

umowy międzynarodowe- zawarte pomiędzy przynajmiej dwoma podmiotami
prawa międzynarodowego zgodne oświadczenia ich woli. Duża liczba umów
międzynarodowych zawiera normy zobowiązujące państwa- strony do
zagwarantowania określonych praw wszystkim ludziom zajmującym się pod ich
jurysdykcją albo jedynie ich własnym obywatelom.
Możemy wyróżnić dwa typy umów międzynarodowych:

1.

o chrakterze ogólnym, dotyczące szerokiego katalogu praw jednostki i
podstawowych zasad ich ochrony; ze względu na zakres terytorialny
dzielimy je na:

●

umowy ogólnoświatowe( globalne) np Karta
Narodów Zjednoczonych

●

umowy regionalne np. Europejska Karta Praw
Człowieka

2.

o charakterze szczegółowym- są to konwencje uchwalone w celu ochrony
tylko pewnej kategorii praw jednostki lub praw okreslonej grupy ludzi; ze
względu na zakres terytorialny dzielimy je na:

●

mające zakres ogólnoświatowy, uchwalane przez
Zrgomadzenie Ogólne NZ, MOP, UNESCO( np,
konwencja w sprawie zapobiegania i karania
zbrodni ludobójstwa z 1948 r.)

●

konwencje regionalne( np. Europejska Karta
Socjalna)

●

umowy międzynarodowe(np. umowy o
ekstradycji zawarte między dwoma stronami).

Wszystkie umowy międzynarodowe mają taką samą moc prawną. Wyjątek od tej
reguły ustanowił art. 103 KNZ, który przyznał pierszeństwo Karcie przed innymi
umowami międzynarodowymi.

24. Zwyczaj międzynarodowy jako źródło prawa praw człowieka

Zwyczaj międzynarodowy – zgodne postępowanie państw tworzące prawo. Zwyczaj
powstaje wówczas, jeśli w podobnych sytuacjach państwa zachowują się i postępują
jednakowo. Jednolita praktyka nie wystarcza jednak do powstania zwyczaju, musi to
być praktyka prawotwórcza, czyli musi z nią łączyć się przekonanie, że postępowanie
takie jest postępowaniem koniecznym, wymaganym przez prawo. Dla
istnienia zwyczaju niezbędne są równocześnie: zgodna praktyka państw (element
obiektywny lub materialny zwyczaju): Praktyka oznacza działalność organów
państwowych, działających w obrocie międzynarodowym i uprawnionych do
reprezentowania państwa w tym obrocie. przeświadczenie państw, że praktyka ta
tworzy prawo (element subiektywny zwyczaju).
Jak dochodzi do zgodnej praktyki? Praktyka państw jest uwarunkowana istnieniem
konkretnych interesów, zgodnych lub sprzecznych. Normy zwyczajowe powstają
przede wszystkim w wyniku zgodnych interesów państw. Praktyka państw
prowadząca do powstania normy zwyczajowej, w zasadzie powinna być odpowiednio
długotrwała, jednakże element czasu nie ma zasadniczego znaczenia.
Rola zwyczaju: Współcześnie, w związku ze znacznie ściślejszą współpracą państw,
lepszą komunikacją i łącznością , a co za tym idzie – w związku ze znacznie
intensywniejszymi stosunkami międzynarodowymi normy zwyczajowe mogą
powstawać szybciej niż w poprzednich epokach. Z kolei inni autorzy uważają, że
zwyczaj międzynarodowy jest zdecydowanie mniej chętnie stosowany przez państwa
czyli nie tworzy norm wystarczająco precyzyjnych, które mogą być stosowane we
współczesnych stosunkach międzynarodowych.

25. Źródła prawa praw człowieka w prawie krajowym (wewnętrznym)

akty powszechnie obowiązujące - Do aktów powszechnie obowiązujących, których moc
rozciąga się na terytorium kraju należą źródła wymienione w Art. 87 ust. 1
Konstytucja, a więc Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe i
rozporządzenia.

●

Konstytucja RP- Najwyższe źródło prawa na terytorium kraju (por. art. 8
ust. 1 Konstytucja). To w Konstytucji został określony obowiązujący na

terytiorium Polski system źródeł prawa, zasady jego stosowania, ustrój i
zasady działania organów państwa, prawa i obowiązki obywateli. Zgodnie
z Art. 8 ust. 2 Konstytucja przepisy Konstytucji należy stosować
bezpośrednio, a tylko wyjątkowo sama Konstytucja może stanowić
inaczej.

●

Ustawy -Ustawa jest podstawowym aktem prawnym na podstawie
którego następuje konkretyzacja postanowień Konstytucji (siłą rzeczy
trzymanych na pewnym poziomie abstrakcji i ogólności). Ustawy regulują
praktycznie każdą dziedzinę życia.

Ustawy obowiązują w sposób bezpośredni.
W polskim prawie znaczenie ustawy podkreślają dwie zasady: zasada

nadrzędności ustawy oraz zasada wyłączności ustawy.

1.

zasada nadrzędności ustawy

Zgodnie z tą zasadą wszystkie inne źródła prawa muszą, nie tylko formalnie,

być zgodne z ustawami, lecz również materialnie powinny służyć ich
wykonywaniu, nawet wówczas, gdy tylko konkretyzują przepisy
ustawowe.

2.

zasada wyłączności ustawy

Zasada ta jest określana także jako zasada wyłącznej materii ustawowej.
Oznacza ona, że najważniejsze dla funkcjonowania państwa i jego
organów oraz dla życia obywateli sprawy powinny być regulowane
wyłączenie w drodze ustawowej, a nie w drodze innych (podrzędnych)
aktów normatywnych.

●

Ratyfikowane umowy międzynarodowe- Zgodnie z Art. 91 ust. 1
Konstytucja umowa międzynarodowa stanowi część polskiego porządku
prawnego i może być stosowana bezpośrednio, o ile została ratyfikowana
i ogłoszona w Dzienniku Ustaw, chyba że dodatkowym warunkiem jej
skuteczności jest wydanie ustawy. Ponadto Art. 89 ust. 1 Konstytucja
przewiduje określone typy umów międzynarodowych, dla ratyfikacji
których konieczne jest wcześniejsze wyrażenie w ustawie zgody na
ratyfikację. Tytułem przypomnienia: ratyfikacja to akt, w którym organ
upoważniony do reprezentowania państwa w stosunkach
międzynarodowych wyraża wolę związania państwa treścią zawartej
przez inny organ (lub swojego pełnomocnika) umowy międzynarodowej.

●

Rozporządzenia- Rozporządzeniami są akty normatywne wydawane

przez organy władzy wykonawczej na podstawie szczególnego upoważnienia
zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.

Rozporządzenie ma moc obowiązującą, jeżeli spełnia następują ce warunki:
-zostało ogłoszone w Dzienniku Ustaw,
-powołuje podstawę prawną wydania w treści rozporządzenia (wraz z konkretnym

artykułem ustawy upoważniającej),

-zostało wydane przez upoważniony organ,
-jest zgodne pod względem prawno-materialnym z Konstytucją, ustawami oraz

ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.

W polskim prawie wykluczona jest subdelegacja, a więc podmiot uprawniony do

wydawania rozporządzeń nie jest upoważniony do przekazania tej kompetencji
innym organom.

●

Akty prawa miejscowego- Akty prawa miejscowego są przepisami
prawnymi obowiązującymi na części terytorium państwa, a nie na całym
jego obszarze, i tylko wtedy, gdy wydawane są przez organy samorządu
terytorialnego lub terenowe organy administracji rządowej. (por. art. 94
Konstytucja)

akty wewnętrzne - Akty prawa wewnętrznego są skierowane do jednostek
organizacyjnie podległych organowi, który te akty wydał.
Źródła te można podzielić na dwie grupy:
- akty prawa wewnętrznego przewidziane w wyraźny sposób w Konstytucji, którymi
są zgodnie z art. 93 Konstytucja: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady
Ministrów, ministrów i Prezydenta.
- inne akty wewnętrzne, nie wymienione w Konstytucji. Wśród nich wymienia się
regulaminy, instrukcje, okólniki i wytyczne. Regulaminy określają wewnętrzną
strukturę organizacyjną organu administracji oraz zasady organizacji pracy urzędów.
Pozostałe zawierają zazwyczaj treść informacyjną lub interpretacyjną przepisów
prawa, a ich celem jest ujednolicenie działań administracji publicznej. Niektórzy
zaliczają do aktów prawa wewnętrznego także statuty.

●

uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów,
ministrów i Prezydenta i inne.

Nieformalne źródła prawa
Jako nieformalne źródła prawa określa się normy pozaprawne wykorzystywane np. w
działaniach administracji. Należą do nich:
- zwyczaj
- normy i zasady pozaprawne
Obie powyższe podkategorie samoistnie nie tworzą w polskim systemie źródeł prawa
norm prawnych. Mogą one jednakże być posiłkowo stosowane przez odesłanie do
nich w postaci klauzul generalnych jak np. zasady współżycia społecznego (art. 5 KC)
- doktrynę prawniczą,

W polskim systemie prawa doktryna nie stanowi źródeł prawa lecz źródło poznania
prawa.
- orzecznictwo sądowe,
Orzecznictwo, podobnie jak doktryna nie stanowi źródła prawa. Tym niemniej ma
znaczenie praktyczne dając pogląd co do treści norm prawa zawartych w źródłach
prawa. W szczególności należy tu uwzględnić zasady prawne Sądu Najwyższego (art.
62 USN) czy Naczelnego Sądu Administracyjnego ((akt prawny PrPostPrzedSądAdm
nie istnieje)), które de facto przesądzają o tym, jak dane kategorie zagadnień będą
rozstrzygane w przyszłości.
Nie można również zapominać o orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego, którego
wyroku mają moc prawnokształtującą - po ich ogłoszeniu dany przepis może utracić
ważność. W tym zakresie wyroku Trybunału, jakkolwiek nie znajdują się one w
katalogu źródeł prawa, takimi źródłami prawa w mojej ocenie są.

26. Źródła prawa praw człowieka w prawie ponadnarodowym

Źródła materialne - Mianem źródeł materialnych (wewnętrznych, realnych,
głębszych) określa się wszystkie przyczyny wpływające na kształtowanie się prawa
międzynarodowego oraz nadające mu moc obowiązującą. Tego rodzaju czynniki nie
mają jednak charakteru prawnego. Ich klasyfikacji dokonuje się w zależności od
przyjętego postrzegania systemu prawnego. Według zwolenników szkoły prawa
naturalnego źródłem prawa międzynarodowego są nakazy rozumu, z kolei według
pozytywistów jest to przede wszystkim wola państw. Z punktu widzenia
socjologicznego wskazuje się na więzi społeczne, natomiast kierunki psychologiczne
mówią o świadomości i emocjach ludzi.

Źródła formalne- Źródła formalne (zewnętrzne, pozytywne) są wyrazem procesu,
który doprowadził do powstania normy prawnej. Typowym źródłem formalnym
prawa międzynarodowego jest umowa międzynarodowa. W odróżnieniu od umów
prawa krajowego jest ona źródłem samodzielnym, a jej moc prawna wiąże się z
zasadą pacta sunt servanda. Drugim z kolei niekwestionowanym źródłem jest zwyczaj
międzynarodowy. Kwestią sporną pozostaje zagadnienie istnienia innych źródeł
prawa międzynarodowego. Jako kontrowersyjne wymienia się przede wszystkim
ogólne zasady prawa, orzecznictwo sądów międzynarodowych, doktryny prawne oraz
uchwały organów organizacji międzynarodowych.

●

Umowa międzynarodowa - Za umowę międzynarodową uważa się zgodne
oświadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwóch podmiotów prawa
międzynarodowego (przede wszystkim: państw lub organizacji
międzynarodowych, ale także np. Stolicy Apostolskiej) regulowane przez
prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa
międzynarodowego, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym czy w
większej liczbie dokumentów, i bez względu na jego nazwę.

●

Zwyczaj międzynarodowy - Zwyczaj międzynarodowy definiowany jest
jako zgodna praktyka państw tworząca prawo. Innymi słowy, zwyczaj to
powszechna praktyka przyjęta za prawo (zob. art. 38 Statutu
Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości). Na prawo zwyczajowe
składają się więc normy rzeczywiście i stale stosowane w przekonaniu, że
są one prawem i że obowiązują.

●

Pozostałe źródła prawa :

- Orzecznictwo sądów międzynarodowych
-Doktryna
-Ustawodawstwo państw
-Akty jednostronne
○

Notyfikacja

○

Uznanie

○

Protest

○

Zrzeczenie się

-Uchwały organów organizacji międzynarodowych
-Ogólne zasady prawa międzynarodowego

Źródła poznawcze- Do źródeł poznawczych prawa międzynarodowego
zalicza się zbiory umów międzynarodowych, kompilacje zwyczajów oraz
wszelkiego rodzaju wydawnictwa służące wyszukiwaniu przepisów
prawnych. Jednym z głównych tego rodzaju źródeł jest Treaty Series
wydawany przez Organizację Narodów Zjednoczonych. W Polsce część
umów międzynarodowych publikowana jest w Dzienniku Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej.

27. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jako źródło międzynarodowego
prawa praw człowieka. Omów różne koncepcje

.

Choć początkowo Powszechna Deklaracja Praw Człowieka nie miała charakteru
prawnie wiążącego, obecnie traktowana jest jako źródło powszechnie
obowiązującego prawa zwyczajowego.
Jest oczywiste, że wolności oraz prawa jednostek powinny podlegać ochronie przed
wszelkimi naruszeniami, niezależnie od tego, kto się tych naruszeń dopuszcza. Nie
wydaje się jednak, by koncepcja praw człowieka miała bezpośrednie zastosowanie do
stosunków między ludźmi.

- filozoficzne pojęcie praw człowieka - koncepcja wymierzona w absolutyzm
władców, kładąca nacisk na wolności jednostki i ograniczenie władzy państwa
NICHUJNIEWIEMJAKTOZROBIĆ

28. Relacje pomiędzy źródłami prawa praw człowieka w prawie wewnętrznym,
ponadnarodowym i międzynarodowym

1.Nadrzędność prawa międzynarodowego nad konstytucją

Stanowisko głoszące nadrzędność prawa międzynarodowego nad konstytucją zostało
odrzucone w praktyce ustrojowej państw demokratycznych i przez przeważającą
część przedstawicieli nauki prawa(wyjątek konstytucja Holandii)

2.Nadrzędność prawa ponadnarodowego nad konstytucją.

Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego(orzeczenie Costa/ENEL z 1964r.) i w
konstytucji Irlandii. Zostało ono jednak odrzucone w konstytucjach pozostałych
państw członkowskich UE.

3.Nadrzędność prawa międzynarodowego przed ustawami.

Prawo międzynarodowe jest na poziomie równym ustawom zwykłym lub ponad nimi
(np.w Polsce). Normy prawa międzynarodowego nie mogą wiązać się bezpośrednio z
ustawami gdyż naruszałoby to ważną dla prawa zasadę konsensusu, zakładającą
konieczność uzyskania wyrażnej lub dorozumienej zgody państwa na ich
obowiązywanie. Bezpośrednio może być stosowana tylko część norm prawnych -
charakter samowykonalny (self executing).

4.Nadrzędność prawa wewnętrznego nad międzynarodowym.

Nie ma potrzeby wydawania prawa wewnętrznego, z konstytucji wynika
jednoznacznie możliwość stosowania prawa międzynarodowego bezpośrednio, bez
konieczności wydawania aktów prawa wewnętrznego.

5.Nadrzędność prawa ponadnarodowego przed ustawami.

29. Zasady ogólne prawa międzynarodowego jako źródło prawa praw człowieka

Ogólne zasady prawa międzynarodowego - część prawa międzynarodowego, która
obejmuje normy uznane przez wszystkie państwa i nie podlegające w zasadzie
dyskusji. Normy te odnajdziemy w różnej postaci w systemach prawnych wszystkich
państw. Przez niektórych uważane są za odrębne źródło prawa

międzynarodowego.

30. Zasada równości i niedyskryminacji jako autonomiczny zakaz
dyskryminacji rasowej

Zakaz dyskryminacji rasowej:
W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka – ujęty jest kolor skóry

Autonomiczny zakaz dyskryminacji rasowej- wszelkie zróżnicowane wykluczenie,
ograniczenie lub uprzywilejowanie na tle koloru skóry, które ma na celu wzniesienie
lub uszczuplenie korzystania z praw równości w sferze politycznej, kulturowej i
każdej innej

UE- dyrektywa dotycząca zwalczania dyskryminacji rasowej

31. Zasada równości i niedyskryminacji jako zasada ogólna prawa
międzynarodowego praw człowieka

Zasada równości i niedyskryminacji
Równość- nie można mówić w kontekście jednej osoby, muszą występować
przynajmniej dwie osoby w celu porównania
Dyskryminacja- to odwrotność równości, nierówne traktowanie osób będących w tej
samej sytuacji
Można podzielić tą zasadę na:

1. Zasadę ogólną
2. Autonomiczną prawa człowieka
3. Szczegółową- ze względu na płeć, religię, rasę itp.

Zasada ogólna-
- Karta NZ, podstawowe prawa dla wszystkich bez względu na rasę, płeć religię.
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka- pełna zasada niedyskryminacji, dodatkowo
uwzględnia kolor skóry, pochodzenie narodowe, majątek
Konwencja Praw Dziecka- zakaz dyskryminacji rodziców, opiekunów prawnych etc.

Konwencja bioetyczna- dyskryminacja ze względu na dziedzictwo genetyczne
Zasada ogólna nie jest autonomicznym prawem!

32. Zasada równości i niedyskryminacji jako autonomiczne prawo człowieka

Autonomiczne zasady- każdy ma prawo do równości wobec prawa

- Europejska Konwencja Praw Człowieka- Protokół 12 dodał autonomiczną zasadę,
problem polega na tym, że duża liczba państw nie ratyfikowała tego protokołu

33. Zasada równości i niedyskryminacji jako autonomiczna zasada równości
płci

Zasada równości płci
- szczególnie akcentowana w Radzie Europy UE
UE- dwie dyrektywy- w tym jedna dotyczy zakazu autonomicznego ze względu na
płeć

34. Zasada równości i niedyskryminacji jako autonomiczny zakaz
dyskryminacji opartej na religii lub przekonaniach

Zakaz Dyskryminacji oparty na religii:
- religie dające się zidentyfikować
- sekty, nowe ruchy religijne
- nie ma tutaj prawa twardego, ale w Deklaracji (miękkim prawie) wyrażony jest
zakaz dyskryminacji religijnej
- wykluczenie, ograniczenie, zróżnicowanie, lub uprzywilejowanie oparte na religii
- na postawie religii- istnieją ,,uznawane” i ,,znane” religie, dzięki którym można
określić problem

35. Zasada uniwersalizmu praw człowieka

W aspekcie polityczno terytorialnym-

prawa człowieka stosuje się i maja być

wymagane na całej kuli ziemskiej, niezależnie od tego, jaki status dane terytorium
posiada, jednak na pierwszym miejscu będzie chodziło o prawa człowieka na
terytorium państwa.
Z perspektywy Karty NZ, cenne było to, iż obowiązki związane z prawami człowieka
odnoszono również do terytoriówi i obszarów powierniczych (pod opieką innych
mocarstw).
W aspekcie personalnym znaczy to, że prawa człowieka przysługują wszystkim
istotom ludzkim, każdej i jakiejkolwiek osobie ludzkiej; nikt nie może przestać być
podmiotem praw człowieka. W tym też sensie, zasada uniwersalizmu bardzo ściśle
współgra z zasadą równości i niedyskryminacji.

36. Zasada samostanowienia narodów jako zasada ogólna prawa
międzynarodowego praw człowieka

Samostanowienie narodów , prawo do swobodnego określania statusu politycznego,
społecznego, gospodarczego oraz kulturowego a także prawo do utworzenia
własnego państwa lub połączenia się z państwem już istniejącym. Prawo
międzynarodowe uznaje prawo do samostanowienia narodu tylko i wyłącznie, jeżeli
jest ono zgodne z obowiązującym prawem lokalnym (np. z konstytucją) uznanego
państwa w którym ma się ustanowić. Przykładem jest uznanie za zgodne z prawem
międzynarodowym samostanowienie państw będących byłymi republikami Związku
Radzieckiego, gdyż zezwalała na to konstytucja ZSRR .
Zasada samostanowienia 1966 samostanowienie pojawia się w Paktach Praw
Obywatelskich i Politycznych (nadanie Narodom prawo do samostanowienia i
decydowania o kierunkach własnego rozwoju oraz prawo do korzystania z własnych
bogactw naturalnych; nakazuje także wzajemne poszanowanie tych praw przez
Państwa-Strony, zgodnie z postanowieniami KNZ).
formalnie uznana przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w Deklaracji Zasad Prawa
Międzynarodowego;
potwierdzona w traktatach regionalnych np. Afrykańska Karta Praw i Wolności
Ludów
może wyrażać się w różnych formach, nie zawsze oznacza niepodległość (stworzenie
własnego państwa), kiedy jednak stworzenie własnego państwa wchodzi w grę to
może wiązać się z uzyskaniem niepodległości przez kolonię; może być związane z
secesją terytorium od terytorium macierzystego KNZ uznała zasadę samostanowienia
jako cel (kryterium współpracy narodów), jednocześnie zawarto rozwiązania prawne
dot. regionów niesamodzielnych oraz stworzono międzynarodowy system
powiernictwa (nowa wersja systemu mandatowego), którego zarządzaniem zajęła się
rada Powiernicza.
PM uznaje prawo do samostanowienia narodu tylko i wyłącznie, jeżeli jest ono zgodne
z obowiązującym prawem lokalnym (np. z konstytucją) uznanego państwa w którym
ma się ustanowić. Samostanowienie narodów jest jedynym prawem człowieka o
charakterze zbiorowym, traktowanym jako warunek korzystania z innych praw
człowieka. Przyjmuje się, że samostanowienie narodów może być realizowane tylko
przez ludność zamieszkującą określony obszar i dominującą na nim.

37. Zasada solidarności i sytuacyjności praw człowieka

zasada solidarności-każda jednostka ma obowiązki wobec wspólnoty
(społeczeństwa) jako koniecznego środowiska jej rozwoju; zasada międzyludzkiej
solidarności
zasada sytuacyjności-stanowi źródło granic korzystania z praw człowieka, to jakie
prawa ma człowiek zależy od systemu wartości, obyczajów, warunków jakie panują w
danym kraju itp.

38. Zasada subsydiarności praw człowieka.

zasada subsydiarności- ochrona międzynarodowa jest tylko uzupełnieniem ochrony
krajowej; los człowieka i jego praw jest zależny przede wszystkim od panującej
praktyki prawnej i porządku krajowego.

39. Zasady: rzeczywistości i skuteczności; integralności, znajomości praw
człowieka

zasada rzeczywistości i skuteczności- europejska komisja i Europejski Trybunał
Sprawiedliwości podały, że w ochronie praw człowieka chodzi nie o prawa
abstrakcyje czy prowizoryczne, ale o prawa rzeczywiste i skuteczne
zasada integralności- wszystkie podstawowe prawa człowieka są niepodzielne,
wzajemnie się przenikają i wspomagają, mają wspólne elementy, są współzależne
zasada znajomości praw człowieka-prawo krajowe praw człowieka powinno być
jawne, pewne i zrozumiałe, państwo ma obowiązek zapewnić obywatelom
poradnictwo prawne, ma też obowiązek udostępniać, upowszechniać i nauczać zasad
praw człowieka

40. Źródło i podstawa praw człowieka

Wszystkie międzynarodowe dokumenty praw człowieka przyjmują konstrukcję
przyrodzonych, obiektywnych i powszechnych praw i wolności człowieka
wynikających z przyrodzonej godności osoby ludzkiej. To ta godność osobowa,
związana z człowieczeństwem, z samym faktem bycia człowiekiem, jest konieczną i
wystarczającą podstawą praw człowieka.
Pakty Praw Człowieka, po potwierdzeniu uznania godności oraz równych i
niezbywalnych praw wszystkich członków rodziny ludzkiej wyraźnie uznają, że
wszystkie te prawa wynikają z godności ludzkiej. Prawa te są pierwotne w stosunku
do państwa i jego urządzeń państwowych i muszą być przez państwo uwzględniane
we wszelkiej działalnosci.

41. Podmiot uprawniony z tytułu praw człowieka

Podmiotem uprawnionym jest każdy człowiek, każda osoba ludzka. Każdy i
jakikolwiek człowiek, jednostka, osoba jest podmiotem praw i wolności człowieka i co
do zasady-ma legalny tytuł do pełnego z nich korzystania.
42. Podmiot zobowiązany z tytułu praw człowieka
43. Podmiot uprawniony z tytułu praw człowieka

44. Podmiot zobowiązany z tytułu praw człowieka

Podmiotem zobowiązanym z tytułu praw człowieka jest państwo, władza
publiczna. To państwa zawierają traktaty ustalające wymagalne prawnie standardy
praw człowieka; to państwa- strony-zgodnie z wyraźnymi klauzulami traktatowymi-
zobowiązują się do przestrzegania praw człowieka, to one zaciągają zobowiązania w
dziedzinie praw człowieka.
Czy człowiek może być postrzegany jako podmiot zobowiązany z tytułu praw
człowieka? Jak najbardziej tak. W Deklaracji Powszechnej wyraźnie się stanowi, iż
„Każda jednostka ma obowiązki wobec wspólnoty, bo tylko w niej możliwy jest
swobodny i pełny rozwój jej osobowości”. Obydwa Pakty Praw Człowieka akcentują
również, że „jednostka ma obowiązki wobec innych jednostek i wobec społeczności,
do której należy”.

45. Problem wertykalnego i horyzontalnego obowiązywania praw i wolności

Pod pojęciem horyzontalnego obowiązywania praw jednostki należy

rozumieć ich obowiązywanie w stosunkach między osobami fizycznymi albo między
osobami fizycznymi z jednej strony, a osobami prywatnymi prawa cywilnego z
drugiej.

●

poglądy przeciwników tej koncepcji:

Przeciwnicy uważają, że prawa jednostki powstały przede wszystkim aby chronić
jednostkę przeciwko ingerencją ze strony państwa więc działają one w płaszczyźnie
wertykalnej (jednostka-państwo). Ponadto przeciwnicy “wskazują, że udostępnienie
jednostce praw jako instrumentu skierowanego przeciwko innej osobie, kłóci się z
ideą wolności tej ostatniej, tworząc po jej stronie dodatkowe obowiązki”.

●

poglądy zwolenników tej koncepcji

Podzieleni są oni na dwie grupy. pierwsza opowiada się za tzw. bezpośrednim
horyzontalnym obowiązywaniem, które polegać ma na traktowaniu konstytucyjnie
gwarantowanych praw jednostki jako obiektywnych zasad wiążących podmioty
stosunków cywilno-prawnych i mogących stanowić podstawę roszczeń cywilno-
prawnych. Podkreślają rózwnież, że czynnosci prawne (np. umowy) niezgodne z tymi
prawami powinny zostać uznane za nie ważne. Druga grupa opowiada się za
uznaniem tzw. pośredniego horyzontalnego obowiązywania. Przez co rozumie się
oddziałowywanie konstytucyjnie gwarantowanych prawa jednostki jako wartości
wyrażonych w konstytucji, pomocnych przy dokonywaniu wykładni norm prawa
cywilnego. W tym przypadku prawa te nie mogą stanowić podstawy do roszczeń
cywilno-prawnych.

Wertykalne obowiązywania praw człowieka i wolności dotyczy

stosunków, jakie powstają między człowiekiem a władzą publiczną i jej

reprezentatami.

46. Podmioty grupowe jako adresaci praw i wolności

Kwestia czy podmiotem praw i wolności jest osoba prawna nie

została przez Konstytucję jasno i wyraźnie rozstrzygnięta. Określa ona natomiast
pewne prawa i wolności odnoszące się do podmiotów zbiorowych np. związków
wyznaniowych czy partii politycznych. Jednakże nie odmawia się przyznania
osobom prawnym tych wolności i praw , które nie zastrzeżone są niejako dla osób
fizycznych ( np. prawo do życia)- chyba że są to osoby prawne prawa
publicznego( np. gminy).

Tak dodatkowo dla wyjaśnienia

Adresaci praw i wolności

•

adresatem zawartych w konstytucji praw i wolności są wszelkie

podmioty, organy i instytucje

•

poszczególnym prawom i wolnością (człowieka i obywatela) odpowiadają

określone obowiązki po stronie władz publicznych

•

obowiązki te mogą przybierać charakter;

-

pozytywny- władze publiczne muszą podjąć określone działania , by

jednostka mogła zrealizować przysługujące jej prawo

-

negatywny- władze publiczne

maja

obowiązek powstrzymania się od

działań przeszkadzających jednostce w korzystaniu z przysługujących jej wolności

•

horyzontalne działanie konstytucyjnych praw i wolności- czy prawa i

wolności wyznaczają sferę relacji między jednostkami? (zakaz dyskryminowania

kobiet przez pracodawców prywatnych)

47. Przedmiot praw człowieka – zobowiązanie

7.4. Przedmiot: uprawnienie/zobowiązanie
Przedmiotem prawa czy wolności ludzkiej jest zawsze jakiś obszar istotny z punktu
widzenia samorealizacji człowieka, przede wszystkim w jego zderzeniu z państwem.
Przedmiot ten przyjmie charakter uprawnienia/zobowiązania, przy czym w takim
uprawnieniu/zobowiązaniu dominować będą elementy negatywne bądź pozytywne.
Z punktu widzenia państwa rzecz ujmując, chodziłoby o jego zobowiąrania
negatywne bądź też zobowiązania pozytywne. Upowszechnione było
zumowanie, i dziś wcale nie przebrzmiałe, stosownie do którego sfera praw
obywatelskich i politycznych to obszar negatywnych zobowiązań państwa, a sfera
praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych to obszar pozytywnych zobowiązań
państwa. Tylko o tych drugich mówiono, że wiele kosztuja:i często państwa nie stać
na ich urzeczywistnianie. W istocie, także prawa
rodziny wcale nie są „tanie", że wspomnimy tu o prawie do słusznego progu albo o
prawie do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Przeciwstawiając te dwie rodziny
praw człowieka, uważano też, iż tylko
rawa z pierwszej rodziny, a więc obywatelskie i polityczne są prawami prawdziwymi,
uprawnieniami legalnymi, podczas gdy prawa z drugiej rodziny to swoiste deklaracje
intencji bądź normy programowe, nie stanowiace takich „legalnych uprawnień".
Faktycznie, z porównania art. 2 obu Paktów wynikałoby, że - podczas ~v mocą Paktu
Obywatelskiego państwo-strona, natychmiast i w pełni, zobowiązane jest szanować i
przestrzegać praw na jego podstawie chronionych - to mocą Paktu Gospodarczego
ma ono starać się o urzeczywistnienie
praw stopniowo, w miarę posiadanych zasobów i środków, z wykorzystaniem .~
współpracy i pomocy międzynarodowej.
Nie ma wątpliwości, iż prawa socjalne w ich formie prawnej są słabsze, wynikające z
nich dla państwa zobowiązania są stopniowalne i dopuszczają wyraźnie ekskulpacje i
dyspensy, a nadto nie towarzyszą im równie skutecznie gwarancje kontrolne, ani
zabezpieczenia roszczeniowo-proceduralne. Niemnniej jednak są to niewątpliwie
„legalne uprawnienia", zawierające w sobie elementy zobowiązania rezultatu i
zobowiązania należytej staranności.
Konkretny przedmiot poszczególnych praw i wolności jest tak różny, jak różna w
swym niezmiernym bogactwie jest substancja tychże praw i wolności. W tym
zakresie, to w części szczegółowej znajdzie się miejsce na bliższe przyjrzenie się tej
substancji.

LUB

Przedmiot praw człowieka – zobowiązanie: Artykuły traktatów międzynarodowych
określających przedmiot zobowiązań państw odnoszą się do katalogu praw w danym
dokumencie umocowanych. Katalogi wyznaczają żywy, zmienny w swej treści
przedmiot zobowiązań w dziedzinie praw człowieka. Jedynie PDPCZ obejmuje pełny
katalog praw człowieka (prawa obywatelskie, polityczne, socjalne, gospodarcze i
kulturalne). W tradycyjnej teorii wyróżniano zobowiązania: - negatywne (prawa
obywatelskie, polityczne) -pozytywne (gospodarcze, socjalne, kulturalne)
Zobowiązanie rezultatu (cel) przesądza o wymogu należytej staranności
(zobowiązanie środków wiodących do celu ) i jego kontekstowych wymiarach.
Prawdą jest założenie iż cel wymaga środków, kreuje obowiązek ich podejmowania.

W samą koncepcję zobowiązania wplecione jest w charakterze integralnego składnika
prawo do skutecznych środków prawnych na wypadek zagrożenia czy naruszenia
należnych człowiekowi praw. W zakresie w jakim prawo krajowe opatruje dane
prawo socjalne także gwarancjami jego ochrony sądowej, więc kreuje prawo do
skutecznego dochodzenia roszczeń, mamy tu do czynienia z legal right. W tym sensie
prawa 2 generacji pozostają prawami słabszymi. Cel jest normatywnie określony i
wymaga wszelkich środków koniecznych do jego choćby i stopniowego ale z należyta
starannością możliwie najpełniejszego i najszybszego osiągnięcia. W grę wchodzi
również kryterium międzynarodowej pomocy i współpracy zwłaszcza w dziedzinie
gospodarczej i technicznej. Wyświadczona pomoc była optymalnie wykorzystana dla
dobra człowieka i realizacji jego praw. Istotne jest uwzględnienie i wywodzenie
rozsądnych wniosków z funkcjonowania ogólnej zasady jedności i współzależności
wszystkich praw człowieka niejako jej integralności. Prawo do niezakłóconego
korzystania ze swojej własności umieszczone jest w obrębie praw obywatelskich i
politycznych a nie w obrębie gospodarczych, socjalnych i kulturalnych czyli w 1
generacji praw człowieka. Korzystanie w elementarnym zakresie z praw socjalnych
będzie rodzić implikacje w sferze skutecznie chronionych praw 1 generacji.

48. Roszczenie z tytułu naruszenia praw człowieka

Jeśli chodzi o wymagane krajowe gwarancje dochodzenia roszczeń, istotne wnioski
wynikają z orzecznictwa strasburskiego, które wyraźnie rozróżnia w tej sferze lex
generalis , a więc gwarancję o charakterze ogólnym, jak również lex specialis, czyli
gwarancje o charakterze szczególnym.
Gwarancją ogólną stanowi prawo do skutecznego krajowego środka prawnego na
wypadek naruszenia prawa umocowanego w danym systemie. Musi być
zagwarantowane prawo do przedłożenia tego rodzaju „spornego roszczenia” do
„kompetentnej władzy/organu”. Z orzecznictwa strasburskiego wynika, że musi być
to organ mający kompetencję rozstrzygnięcia sprawy co do faktów i co do prawa, a
także mający kompetencję przyznania słusznego odszkodowania. Mogą wchodzić w
grę także organy pozasądowe, w tym organy administracyjne. Istotne jest, by organy
takie zabezpieczały w swoim postępowaniu gwarancje typowe dla słusznego procesu,
w tym niezawisłości, bezstronności, a także kontradyktoryjności i równości broni.
Jeżeli takich gwarancji nie zapewniają, państwo ma obowiązek zagwarantowania
drogi sądowej, zatem prawa odwołania się do sądu mającego „pełną jurysdykcję”, a
więc kompetentnego do rozstrzygnięcia co do faktów i co do prawa.
Gwarancje specjalne-to prawo do słusznego procesu oraz prawo każdej osoby
pozbawionej jej wolności do sądowej kontroli legalności jej detencji.

49. Prawa a wolności człowieka.

Prawa człowieka dzielimy na:

PRAWA ( prawa pozytywne )- oznaczające obowiązek podjęcia przez władzę
działania na rzecz jednostki. Jednostka ma prawo żądać przysługujących jej praw, a
państwo musi zagwarantować ich realizację.

WOLNOŚCI ( prawa negatywne )- oznaczające obowiązek powstrzymywania się
władzy od działań w określonych obszarach naszego życia.

50. Prawa jednostki a prawa obywatelskie. Prawa materialne a proceduralne

Prawa jednostki i prawa obywatelskie.

Prawa człowieka to uprawnienia przynależne każdemu człowiekowi bez względu na

pochodzenie,

miejsce zamieszkania, narodowość etc.
Z kolei prawa obywatela to prawa stanowiące podstawę więzi między jednostką a
państwem, którego jest obywatelem.
Prawa obywatelskie zawarte są w ustawie zasadniczej każdego kraju. Z kolei prawa
człowieka znajdują się w przepisach międzynarodowych, przede wszystkim w

Deklaracji

Praw Człowieka oraz w Karcie Praw Podstawowych.
Katalog praw człowieka zawiera szerszy zakres uprawnień niż prawa obywatelskie.
W uproszczeniu można przyjąć iż prawa obywatelskie mieszczą się głownie w
politycznych oraz socjalnych prawach człowieka. Są to bowiem przede wszystkim

prawa:

do nauki, pracy oraz wyborcze.
Inne są także instytucje stojące na straż praw człowieka, inne z kolei chroniące
praw obywatelskich. Te pierwsze chronione są przez organy międzynarodowe,
głównie wchodzące w skład Organizacji Narodów zjednoczonych (Rada Praw

Człowieka

oraz Komitet Praw Człowieka). Natomiast prawa obywatela bronione są przez
instytucje krajowe. Dla przykładu w Polsce na ich straży stoi Rzecznik Praw

Obywatelskich.

Cechą łącząca oba omawiane katalogi praw jest ich nienaruszalność.

Prawa materialne i proceduralne.

Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy

podmiotami prawa, określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie,
zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy
prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące
określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle
związane z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie
mogłoby być egzekwowane. Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w
większości normy prawa materialnego, a kodeks postępowania cywilnego — w
większości normy prawa procesowego.

Prawo proceduralne - zawiera normy wyznaczające tryb i zasady postępowania

administracyjnego zmierzające do urzeczywistniania norm prawa ustrojowego
i prawa materialnego.

51. Prawa obywatelskie i polityczne a prawa gospodarcze, społeczne i
kulturalne. Różnice i podobieństwa

Powszechnie przyjął się podział na prawa obywatelskie i polityczne z jednej

strony

, oraz prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne z drugiej. Początkowo

przewidywano, że obie kategorie praw zawarte będą w jednym dokumencie.
Ostatecznie, zostały one umieszczone w dwóch różnych dokumentach:
Międzynarodowym

Pakcie

Praw

Obywatelskich

i

Politycznych

oraz

Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.
Racjonalnym uzasadnieniem tego podziału był fakt, iż prawa te mają odmienną naturę
- jedna kategoria praw podlega natychmiastowemu i bezwarunkowemu wykonaniu.
Natomiast do pełni praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych państwa mają
dochodzić stopniowo, w miarę swych możliwoś

ci

finansowych.

Faktem spornym jest to, czy istnieje możliwość dokładnego rozróżnienia pomiędzy

prawami obywatelskimi i politycznymi oraz gospodarczymi, socjalnymi i
kulturalnymi. Stanowią one bowiem swoje wzajemne uzupełnienie i razem tworzą
katalog praw przynależnych żyjącej w społeczeństwie jednostce. Preambuły obu
Paktów, poprzez wyraźne uznanie, że zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw
Człowieka idealny system prawny może zostać osiągnięty tylko wtedy, gdy prawa
gospodarcze, socjalne i kulturalne będą w takim samym stopniu udziałem każdego
człowieka, jak prawa obywatelskie i polityczne, podkreślają pojęciową
współzależność obu kategorii praw. Ponadto w wielu wypowiedziach przedstawicieli
Narodów Zjednoczonych czy późniejszych dokumentach podkreśla się niepodzielność
tych praw.

Między prawami pierwszej i drugiej generacji zachodzi również istotna róż

nica

.

Prawa pierwszej generacji były zwrócone przeciw państwu - chodziło o to, by
ograniczyć władzę państwa nad życiem jednostki. Natomiast prawa drugiej generacji
wymuszają aktywną postawę państwa, wręcz domagają się jego ingerencji.

52. Generacje praw człowieka.

Karel Vasak francuski prawnik pod koniec lat siedemdziesiątych zaproponował

wyodrębnienie praw człowieka i podział ich na trzy generacje (kategorie).

Prawa I generacji

Prawa I generacji to podstawowe (fundamentalne), wynikające z natury ludzkiej,

niezależne od stanu prawnego obowiązującego w państwie. Źródła tych praw można

odnaleźć w filozofii oświecenia oraz ideologii liberalnej. Współcześnie zapisane są w

każdej konstytucji państwa demokratycznego.

Związane z egzystencją ludzką:

●

Prawo do życia

●

Prawo do wolności osobistej

●

Wolności do tortur

Związane z wolnością światopoglądu:

●

Wolność wyznania

●

Wolność sumienia,

●

Wolność myśli

●

Wolność wyrażania poglądów (wypowiedzi)

Związane z egzystencją prawną człowieka:

●

Prawo do informacji

●

Równość wobec prawa

●

Prawo do osobowości prawnej

●

Prawo do ochrony prawnej w postępowaniu sądowym

●

Prawo do tajemnicy korespondencji

●

Prawo do swobodnego przemieszczania się

Związane z prawami politycznymi (obywatelskimi):

●

Bierne i czynne prawo wyborcze

●

Prawo zrzeszania się

●

Prawo do skarg na organy państwa

●

Prawo do udziału w życiu publicznym

●

Prawo równego dostępu do urzędów

Prawa II generacji
Prawa II generacji to prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne, zapewniają jednostce

rozwój fizyczny i duchowy i bezpieczeństwo socjalne. Nakładają na państwo

obowiązki ekonomiczne i socjalne wobec obywatela. Źródłem praw II generacji jest

min. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z

1966roku.

Do praw II kategorii należą:

Prawa ekonomiczne

●

Prawo do pracy

●

Prawo do wynagrodzenia

●

Prawo do słusznych warunków pracy

●

Prawo do tworzenia związków zawodowych.

Prawa socjalne:

●

Prawo do świadczeń socjalnych i ubezpieczeń

●

Prawo do ubezpieczeń zdrowotnych

●

Prawo do wypoczynku

●

Prawo do ochrony zdrowia

●

Prawo do zabezpieczenia społecznego.

Prawa kulturalne:

●

Prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym

●

Prawo do edukacji - nauki

●

Prawo do swobodnych badań

●

Prawo do korzystania z osiągnięć rozwoju cywilizacyjnego

●

Prawo do wolności sztuki

Prawa III generacji
Prawa III generacji to prawa kolektywne, solidarnościowe, czyli uprawnienia

przysługujące grupom, zbiorowością, narodom, odnoszące się do jakości ich życia .

Do praw III generacji należą:

●

Prawo do pokoju

●

Prawo do demokracji

●

Prawo do rozwoju

●

Prawo do zdrowego środowiska naturalnego

●

Prawo do pomocy humanitarnej

●

Prawo narodów do samostanowienia

●

Prawo do rozwoju

●

Prawo do równości wszystkich ludów i narodów

●

Prawo do własnych zasobów i bogactw naturalnych

●

Prawo do zachowania własnej tożsamości i praw etnicznych (odnosi się
do mniejszości narodowych i etnicznych)

●

Prawo do wspólnego dziedzictwa przeszłości,

●

Prawo do ochrony danych osobowych.

Czwarta generacja praw człowieka
są w trakcie wyodrębniania się, należą do nich prawa mniejszości seksualnych, np
prawo do zawierania związku małżeńskiego, prawo do adopcji dzieci, prawo do
zajmowania stanowisk bez ograniczeń

53. Prawa absolutne i derogowalne

Koncepcja ABSOLUTNYCH PRAW CZŁOWIEKA: uważa, że prawa człowieka są

uprzednie (pierwsze) w stosunku do państwa, wszystkie prawa człowieka pochodzą z
faktu godności człowieka, na podstawie tylko jego urodzenia.
Prawa derogowalne (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, słusznego
procesu, prawo do prywatności, rodziny, własności itd.)

54. Pojęcia i klasyfikacja ograniczeń praw człowieka

Dopuszczalne ograniczenia praw i wolności człowieka
- zewnętrznej agresji,
- kryzysu politycznego,
- kataklizmu naturalnego,
- epidemii
- działań wojennych zgodnych z prawem

55. Limitacja korzystania z praw człowieka (budowa klauzul limitacyjnych,
klauzule generalne a indywidualne, testy: legalności, celowości i konieczności)

1. limitacja – ograniczenie
2. w dziedz. praw człowieka nie odnosi się do wszystkich ograniczeń, ale
tylko do tzw. „klauzul limitacyjnych” - są to typowe dla międzynarodowych
dokumentów praw człowieka postanowienia formułujące warunki
dopuszczalnej ingerencji w substancję chronioną uprawnień
3. Klauzule limitacyjne charakteryzuje:

a) opisywanie warunków dopuszczalnej ingerencji za pomocą pojęć otwartych,
nie nawiązujących bezpośrednio do treści uprawnienia (np. „konieczność w
demokratycznym społeczeństwie”, „bezpieczeństwo publiczne”
-odrożnia je to od ograniczeń ex definitione, które wyłączają spod ochrony
konkretne sytuacje faktyczne bądź prawne, mieszczące się w hipotezie danej normy
(np. art. 8 ust. 3 c Paktu z zakresu ochrony wolności od pracy przymusowej lub
obowiązkowej wyłącza pracę zwykle wymaganą w czasie odbywania kary
pozbawienia wolności)
b) pozwalają na ingerencję w substancję chronioną nie tylko w stanach
nadzwyczajnych, ale także podczas normalnego funkcjonowania państwa
- w przeciwieństwie do klauzul derogacyjnych
c) część z nich cechuje specyficzna budowa
- ustanowiono tu 3 warunki dopuszczalności ingerencji, będące typowymi
składnikami klauzuli limitacyjnej:
-zgodność ingerencji z prawem (“...z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez
prawo”
- jej konieczność w społeczeństwie demokratycznym (“...koniecznych w
społeczeństwie demokratycznym...”)
-realizację celu prawowitego(“... z uwagi na bezpieczeństwo państsowe,
bezpieczeństwo publiczne... itd.”)
-elementy te determinują wypracowaną w systemie EKPC sekwencję działań
organów kontrolnych rozstrz. o dopuszczalności limitacji w konkr. sprawie
-jeśli zostanie ustalone, że chroniona substancja została naruszona, organ bada w
kolejności:
1. czy naruszenie ma oparcie w obowiązującym prawie (test legalności)
2. rozstrzyga o zgodności ingerencji z celami prawowitymi wymienionymi w
klauzuli limitacyjnej (test celowości)
3.rozważa, czy ingerencja była konieczna w społ. demokratycznym (test
konieczności)
-nie sprostanie któremuś z tych testów prowadzi do wniosku o niedopuszczalności
limitacji
- jest to modelowy kształt klauzuli limitacyjnej, ale nie zawsze jest on właśnie taki

4. Klauzule limitacyjne:

-umożliwiają zrównoważenie interesów indywidualnych, chronionych przez
prawa człowieka, z wymaganiami życia społecznego
- Pełnią ważną funkcję zw. z przeciwdziałaniem arbitralnemu postępowaniu
państwa w tym zakresie.
-Warunki dopuszczalności pozornie sformułowane są b. ogólnie, ale
przeciwdziała temu narastające orzecznictwo na ich podstawie (case law)
-gdy postępowaniu państwa nie towarzyszy zła wola – dostarczają wskazówek
co do działań i środków, których władza publ. powinna się wystrzegać by
uniknąć zarzutu arbitralności
- z perpektywy podmiotu uprawnionego są znaczącym dopełnieniem danych
mu gwarancji - ofiara ingerencji ma podstawę i argumenty kwestionowania jej
dopuszczalności

5. Klauzule limitacyjne są wyjątkiem od zasady pełnego zapewnienia praw
człowieka - więc ich interpretacja musi być ścisła i przychylna wobec naruszanych
uprawnień
-dlatego ETPC odrzucił koncepcję tzw. inherent (implied) limitations – ograniczeń
wpisanych w istotę uprawnienia w odniesieniu do tych praw, w które można
ingerować na podst. klauzul limit. è bo same klauzule wyliczają wyczerpująco

warunki ingerencji i są dość elastyczne (Golder v. UK 1975)
è niedopuszczalność powoływania się na inne cele prawowite niż wymienione we
właśc. klauzuli limit. (Sidiropoulus v. Grecja 1998)

●

rażącym odstępstwem jest tu art. 11 AKPCiL wolność
zgromadzeń: wymienia tylko przykładowo dopuszczalne
płaszczyzny ingerencji

●

-we wszystkich innych przypadkach katalog celów
prawowitych jest zamknięty

6. Klauzule generalne i indywidualne – 2 różne modele limitacji

I) KLAUZULE GENERALNE

a) umożliwiają ograniczenia odnoszące się do całego katalogu

praw i wolności zaw. w określ. dokumencie na podst. jednej
klauzuli limtacyjnej

b) zdają się nie dostrzegać specyfiki konkr. uprawnienia è sugerują

możliwość ingerowania w każde prawo człowieka, zawarte w
danym dokumencie (a przecież niektóre prawa, np. wolność
od tortur są powsz. traktowane jako absolutne, nie dopuszcz.
żadnej ingerencji)

c) tę wadę może zniwelować rozsądne orzecznictwo J
d) są to np. Art. 27 ust. 2 EKPC, art. 4 Paktu, Art. 31 EKS

II) KLAUZULE INDYWIDUALNE

a) limitacja dot. konkretnych uprawnień, w oparciu o dołączone do

nich indywidualne klauzule

b) zamiast jednej pojawia się kilka klauzul – każda z nich stanowi

grunt do ingerencji w inne uprawnienie

c) taką regulację uzasadniają różnice pomiędzy warunkami limitacji

sformułowanymi w poszcz. klauzulach, prz. wsz. katalogami
celów prawowitych

d) pozwalają dostosowywać podstawy limitacji do specyfiki

konkretnego uprawnienia

e) skuteczniej wypełniają zadanie ograniczenia arbitralności

działań państwa

- generalnie międzynarodowe dokumenty praw człowieka odchodzą
od klauzul generalnych na rzecz indydiwualnych

Konstytucja RP:
- zawiera klauzulę generalną (art. 31 ust. 3)
- ale do niektórych uprawnień dołączono nie wiadomo dlaczego także

indywidualne klauzula (art. 45 ust. 2, 53 ust. 5, 61 ust. 3, 64 ust. 3)
-trzy pierwsze z nich modyfikują katalog celów prawowitych w
stosunku do tego z klauzuli generalnej
- ten ostatni nie zawiera żadnej oryginalnej treści JJ
-wg orzecznictwa TK:

• klauzule indyw. nie wyłączają zastos. klauzuli gen. –

pełnie ona wtedy w stos. do nich rolę uzupełniającą

• z faktu wprowadzenie do konst. klauzuli gen. nie wynika

możliwość ustanawiania ogr. wobec wszystkich
zagwarant.w niej wolności i praw – możliwość taka jest
wyłączona, gdy Konst. w sposób wyraźny uznaje
określone uprawnienie za nienaruszalne lub gdy taki
charakter upr. wynika z umów międzynarodowych

7. TEST LEGALNOŚCI

- jego istotą jest ustalenie, czy ingerencja w uprawnienie miała oparcie w
obowiązującym prawie
-oznacza to oprócz badania podst. prawnej także zasadniczych właściwości, którymi
podstawa ta powinna się cechować (jakość prawa)
- jeśli ingerencja nie miała podstawy prawnej – Trybunał od razu stwierdza
naruszenie praw człowieka
- w konsekwencji otrzymujemy odp. na pytanie czy dana ing. była legalna i pewną
koncepcję rozumienia pojęć “prawo”

• za obowiązujące prawo uważa się normy obow. w danym syst. prawnym

w momencie ingerencji

• obok norm prawa krajowego w grę mogą wchodzić normu

międzynarodowe (dot. to tych państw, gdzie normy prawa międz. mogą
służyć do oceny wewn. stos. prawnych nie ulegając przekształceniu w
normy prawa krajowego) /np. zakaz propagandy wojennej i nienawiści
rasowej ugruntowany w pr. międz./

• dopuszczalną formą prawną jest też prawo niepisane – ze wzgl. na

systemy common law

• orzecznictwo sądów – głównie w systemie common law, ale w systemie

civil law też ma jakieś znaczenie J

• podst. ograniczenia może być zarówno norma ustawowa jak i

pozaustawowa

• dopuszczalność norm dyskrecjonalnych, delegujących kompetencje – ale

są pewne kryteria jakościowe:

- muszą precyzyjnie wskazywać, jakie kompetencje są

delegowane

- muszą określać sposób realizacji kompetencji
- jeśli nie wynika to z prawa powszechnego, norma ta

musi gwarantować środki dochodzenia roszczeń w zw.
z działaniem władzy wykonującej delegowaną
kompetencję

• o jakości prawa przesądzają też: :

○ dostępność, - adresat normy prawnej powinien móc

zorientować się, jakiego zachowania wymaga od niego
prawo w danych okol. è obowiązek publikowania norm pr.,
wyroków sądowych w syst. common law, podręczników
prawa itd.

○ przewidywalność (precyzyjność) - pr. sformułowane na

tyle precyzyjnie, aby adresat normy mógł w oparciu o nie
regulować swoje postępowanie, musi móc przewidzieć
konsekw. swojego postępowania (ale dopuszcz. jest
posługiwanie się pojęciami ogólnymi lub specjalistycznymi,
wymagającymi interpr. w tym skorzyst. z profesjonalnej
pomocy prawnej)

- Trybunał dopuszcza ustalanie znaczenia normy pr. z

wykorzystaniem źródeł pozapr. (np. instrukcje,
dyrektywy urzędowe)

- dopuszcz. są regulacje pozostawiające swobodę decyzji

org. władzy wykonawczej

○ istnienie efektywnych środków kontroli –

wyinterpretowana z zasady rządów prawa; znaczenie tych
środków polega na poddaniu działań władzy publicznej
niezależnej kontroli

8. TEST CELOWOŚCI

-poszukuje odp. na pytanie, czy naruszenie danego uprawnienia było konsekwencją
realizowania któregoś z celów prawowitych
CEL PRAWOWITY – może stanowić podstawę ograniczenia, stanowi wartość ważną dla
społeczeństwa/państwa/jednostki
a) katalogi tych celów mogą odbiegać od siebie w różnych klauzulach limitacyjnych

- ale zawsze składają się z dóbr znaczących w życiu społecznym
-prawa człowieka czasami w interesie społeczeństwa muszą ustąpić gdy
dochodzi do kolizji z istotnym dobrem publicznym lub indywid.

b) podział na dobra publiczne i indywidualne

- dobra publiczne:

- bezpiecz. państsowe
- integralność terytorialna
- porządek i bezp. publiczne
- zapobieganie przestępstwom
- dobrobyt gosp. kraju

- dobra indyw.:

- prawa i wolności innych osób
- ich dobre imię

- dobra, w kt. wymiar publiczny przenika się z indyw.:

- zdrowie
- moralnośc publiczna
- powaga i bezstronność władzy sądowej

- są to wszystko pojęcia celowo otwarte è mają być wzorcem normatywnym
dla bogactwa konkr. sytuacji, których nie można z góry przewidzieć
- poza tym pojęcia te znajdują się w dokumentach wielostronnych, więc
odwołują się do wypracowanych w ramach różnych syst. pr. koncepcji czy inst.
- te pojęcia niekoniecznie muszą mieć identyczne znaczenie w różnych
dokumentach międzynarodowych
- państwo nie może rozszerzać ich katalogu, bo są to wyjątki

Przegląd celów prawowitych: - “twardy rdzeń celów prawowitych”

- bezpieczeństwo państwowe, bezp. publiczne, porządek publiczny

- porządek publiczny – najszersza kategoria, jest to suma reguł

gwarantujących funkcjonowanie społeczeństwa, katalog
fundamentalnych zasad, na których opiera się społeczeństwo

- bezp. państwowe – odwołanie się do niego uzasadniają tylko

najpoważniejsze zagrożenia – bytu narodu, integr. terytorialnej,
niezalezności polit. państwa, demokrat. porządku państwa (to ostatnie –
z orzecznictwa ETPC)
- ochr. bezp. państw. umożliwia ingerencję w uprawnienia w zw. z
ochroną tajemnicy państw., przeciwdziałaniem terroryzmowi,
szpiegostwu, ekstremizmowi politycznemu albo propagandzie w wojsku

- bezp. publiczne – gdy skala zagrożenia jest mniejsza ze wzgl. na lokalny

charaketer lub krąg podmiotów, których dotyczy; cel ten pokrywa się w
dużej mierze z zapobieganiem przestępstwom, uzasadnia stos. środków
z zakresu polityki kryminalnej państwa

- ochrona zdrowia

- ma wymiar indyw. i publ.-może chodzić o ochronę zdrowia całej

populacji, jej istotnej części lub pojedynyczych osób

- celem jest przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się chorób, ich

zwalczanie i odp. opieka nad chorymi

è na tej podst. ETPC dopuszcza ingerencję w życie pryw. człowieka np. przez
obowiązek noszenia krótkich włosów przez poborowego czy zakaz praktyk
sadomasochistycznych J
- istotne wskazówki mogą tu wynikać z przepisów WHO
- np. zasada anonimowości – czasemmoże zostać złamana, np.. gdy lekarz

wie, że jedno z małżonków jest nosicielem HIV, to musi poinformować o
tym drugie – w imię ochrony zdrowia

- moralność

- odwołanie do szerokiego katalogu fundamentalnych wartości

modelujących ludzkie postępowanie, które zazwyczaj (ale nie zawsze)
pochodzą z religii

- nie muszą być wyrażane expressis verbis w pr. pozytywnym – ich

pozycja wiąże się z akceptacją w danym społ.

- nie ma jednej uniwersalnej koncepcji moralności, ani nawet europejskiej

jednolitej koncepcji - więc państwa muszą dysponować szerokim
marginesem oceny co do kręgu wartości w obronie których można
ingerować w pr. indyw.

- prawa i wolności innych osób

- chodzi o różne aspekty szeroko rozumianych praw człowieka, zarówno

potw. na szczeblu międzynarodowym, jak i w pr. krajowym

- państwo jestt zobowiązane do czuwania, by inne osoby nie godziły w

nasze praw i wolności

- w przypadku kolizji uprawnień: nie bez znaczenia jest status posiadany

przez konkurujące uprawnienia
- rzeczywista potrzeba zabezpieczenia uprawnienia absolutnego zawsze
uzasadni ingerencję w uprawnienie limitowane (ale niekoniecznie
uzasadnia też zastosowaną metodą czy środek tej ing.)
- nie jest tak jednak zawsze przy prawach niederogowalnych, ale nie
absolutnych è wtedy ważniejsze od sposobu wyrażenia w danym
dokumencie będzie miało znaczenie przyposywane im przez organ
kontrolny

9. TEST KONIECZNOŚCI

- to najbardziej cenny etap rozstrzygania o dopuszczalności limitacji
- organ kontrolny musi zająć stanowisko co do tego, czy zgodna z prawem i

realizująca cel prawowity ingerencja była także uzasadniona

- ocena konieczności wymaga wyważenia konkurujących dóbr: limitowanego

uprawnienia i realizowanego celu prawowitego

- do przeprowadzenia tego procesu nie wystarczą same zasady techniczne, jak np.
reguła osiągania celu prawowitego za pomocą możliwie najmniej inwazyjnych środków
- potrzebny jest też materialny punkt odniesienia

• w systemie EKPC jest nim standard

społeczeństwa demokratycznego (art. 6 ust.
1, 2, art. od 8 do 11 EKPC oraz art. 2 ust. 3,4
IV Protokołu)

• w innych dokumentach syt. jest mniej jasna:

MPPOiP – tylko klauzule limit. z art. 14 ust.
1, 21 i 22 ust. 2 odwołują się do wartości
społ. demokratycznego
AKPC – także ujmuje to w sposób
selektywny (art. 15, 16 ust. 2 i 22 ust. 3)
AKPCiL – w ogóle pomija

- zdaniem ETPC ustalenie, czy ing. miała charakter konieczny zależy od: /są to tzw.
subtesty/

a) stwierdzenia, czy stała za nią pilna potrzeba społeczna

odpowiadająca któremuś z celów prawowitych
è wymaga to rozważenia kontekstu sytuacyjnego, w jakim doszło do
naruszenia:

np. czy działanie partii religijnej, w którą były wymierzone

restrykcje, mogło zagrażać porządkowi demokratycznemu w
państwie (sprawa Refah Partisi)

czy rejestracja stowarzyszenia “śląskiej mniejszości narodowej”

i uzyskanie przez nie przywilejów wyborczych mogło godzić w prawa
innych (sprawa Gorzelik i inni)
- w zakresie tych ustaleń ETPC pozostawia to zadanie władzom
krajowym
- jest to przykład zastosowania wypracowanej w orzecznictwie
ETPC doktryny “marginesu oceny”, dopuszczającej pewną swobodę
implementacyjną na rzecz stron Konwencji è doktrynę tę uzasadnia:

- subsydiarny charakter EKPC
- lepsza pozycja wł. krajowych (zwł. sądów)

jeśli chodzi o ocenę potrzeb społecznych

- istnienie społ. i polit. odrębności między

państwami

- w gestii ETPC pozostaje jednak ocena, czy państwo korzystając z pozostawionej
swobody działało “rozsądnie, ostrożnie i w dobrej wierze”

b) spełnienia kryterium proporcjonalności

- wymaga rozważenia, czy ingerencja w uprawnienie była
proporcjonalna, adekwatna i wystarczająca w stosunku do realizacji
celu prawowitego, któremu miała służyć
- konieczne jest przeanalizowanie takich elementów jak:

- natura naruszonego uprawnienia
- status ofiary naruszenia (np. piastowanie

funkcji funkcjonariusza publicznego może
wpływać limitująco na korzystanie z
niektórych praw człowieka

- zakres i środki ingerencji (nawet w syt.

uzasadniającej ing. nie można iść zbyt
daleko i bez wystarczającej przyczyny
doprowadzać np. do zbyt głębokich zmian w
życiu ofiary )

- charakter chronionego dobra publicznego

(w syst. europ. szczeg. wagę przypisuje się
np. ochronie porządku demokratycznego)

- z ingerencji nie może wynikać

bezpodstawny ciężar dla jednostki lub
grupy, do której ta jednostka należy è bo
wtedy ingerencja jest niedopuszczalna
- najczęściej w zw. z art. 14 EKPC –
wykluczenie odmiennego traktowania w
wykonywaniu praw objętych EKPC

56. Derogacja zobowiązań z zakresu praw człowieka (substancjalne i formalne
przesłanki derogacji)

1. Przesłanki substancjalne derogacji:
a) Derogacja może nastąpić tylko “w przypadku, gdy wyjątkowe

niebezpieczeństwo publiczne zagraża życiu narodu”. è SĄ TO WARUNKI
WSTĘPNE (UPRZEDNIE) DEROGACJI:

• po stronie każdego państwa leży ocena, czy dane niebezp. publ.

zagraża zyciu narodu è władze krajowe są lepiej predestynowane do
decydowaniu o istnieniu stanu nadzwyczajnego i o rodzaju i zasięgu
podejmowanych w zw. z tym środków
- dlatego klauzula derogacyjna pozostawia państwom szeroki

margines oceny

- ale organy kontrolne zachowują prawo do oceny, czy państwo nie

wykroczyło w badanym przypadku poza ten margines

KRYTERIA WSTĘPNE MATERIALNE: (to sytuacja faktyczna, która
daje państwu tytuł do derogacji)

• “niebezp. publ. które zagraża życiu narodu – zdefiniowane przez

ETPC w sprawie Lawless v. Irlandia: sytuacja kryzysowa lub
niebezpieczeństwo wyjątkowe i bezpośrednie dotyczące całej
populacji i stwarzające zagrożenie dla zorganizowanego życia
społeczności tworzącej państwp

• kryteria, które muszą być spełnione, aby sytuacja mogła być zakwalif

jako takie niebezpieczeństwo (na podst. sprawy Dania, Norwegia,
Szwecja, Holandia v.Grecja:

○ niebezp. musi być aktualne i poważne
○ skutki niebezp, muszą dotyczyć całego narodu
○ zagrożona jest ciągłość zorganizowanego życia

społęczności państwowej

○ kryzys lub niebezp. muszą być wyjątkowe è normalne

środki lub ograniczenia dozwolone przez EKPC dla
utrzymania bezp. publicznego, zdrowia i porządku są
całkowicie nieadekwatne

-modelowym przykładem takiej sytuacji jest wojna –
wskazuje na to nawet expressis verbis EKPC
-w Pakcie nie ma tak wyraźnego wskazania, ale Komitet
stwierdził, że art. 4 Paktu ma zastosowanie w czasie
konfliktów zbrojnych, zarówno międzynarodowych jak i
innych
- katalog niebezpieczeństw publ. zagrażających życiu narodu
wg Nicole Questiaux:

- różnego rodzaju kryzysy polityczne
- działanie sił przyrody (zjawiska powinny być na

danym terenie rzadkie i nadzwyczajne)

- kryzysy ekonomiczne (N.Q. stwierdziła, że nie

mogą one być samodzielną podst. dla
zastosowania art. 4 Paktu, podobnie uznali twórcy
Zasad z Syrakuz – “Zasad uchylania zobowiązań i
ograniczania praw człowieka w MPPOiP”)

b) Środki podjęte przez państwo powinny mieścić się w “zakresie ściśle

odpowiadającym wymogom sytuacji”, nie mogą być sprzeczna “z innymi
zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego” i nie mogą
pociągać za sobą dyskryminacji

c) Klauzule derogacyjne zawierają katalog praw niederogowalnych – takich,

których stosowanie nie może być zawieszone bez względu na sytuację
(wyjątek: art. 30 EKS – nie zawiera takiego katalogu)

d) Organ kontrolny, po ustaleniu, że istnieje zagrożenie dla życia narodu

przystąpi do przeprowadzenia testu konieczności.

Kroki derogacyjna muszą mieścić się w zakresie ściśle odpowiadającym
wymogom sytuacji – konkr. środki muszą być dostosowane do konkr.
okoliczności – ocenia się to przy pomocy 3 kryteriów:

○ kryterium konieczności derogacji dla uporania się z

niebezp. sytuacją (państwo musi wykazać, że prawo
kraj. obow. w normalnej sytuacji jest niewystarczające
dla utrzymania porządku)

○ kryterium proporcjonalności pomiędzy podjętymi

środkami a stanem niebezpieczeństwa dla życia narodu

○ kryterium czasu obowiązywania środków

derogacyjnych – niezmienność zastosowanych środków
skutkowałaby ich zbytnią surowością lub
nieefektywnością (bo stopień zagrożenia jest
dynamiczny – może maleć i się intensyfikować)]

e) W klauzuli derogacyjnej test legalności również obowiązuje; jego istota

sprowadza się do wymogu zgodności kroków derogacyjnych z prawem
międzynarodowym.

Środki podjęte przez państwo nie mogą być sprzeczne z innymi
zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego (test
legalności)
- jest to odesłanie do innych traktatów z zakresu ochrony praw czlowieka
-ma to szczeg. znaczenie dla określenia zakresu substancji
niederogowalnej è bo katalogi pr. niederogowalnych różnią się między
różnymi dokumentami
- jest to też odesłanie do traktatów, które mogą mieć znaczenie dla
ustalenia legalności derogacji, np. z zakresu międzynarodowego prawa
humanitarnego
- podobnie należy brać pod uwagę ustawodawstwo MOP, w szczeg.
Konwencję MOP nr 87 dot. wolności związkowej i ochrony praw
związkowych z 1948 r.
- test legalności może się też oprzeć o normy wypływające ze zwyczaju
międzynarodowego lub ogólnych zasad prawa

f) kroki derogacyjne nie mogą pociągać za sobą dyskryminacji wyłącznie z

powodu rasy, koloru skóry, płci, języka, religii lub pochodzenia
społecznego è przesłanka ta występuje w systemie uniwersalnym (Pakt
Obyw.), interamerykańskim (AKPC), ale w EKPC i EKS – nie

è test niedyskryminacji jest uszczuplony w Pakcie (art. 2 ust. 1 i art. 26) –
w klauzuli derogacyjnej nie ma podst. niedyskryminacji takich jak:
poglądy polityczne lub inne pochodzenie narodowe lub społeczne
sytuacja majątkowa urodzenie jakiekolwiek inne okoliczności
- celowo dopuszczono możliwość derogacji praw człowieka w sposób,
który mógłby stanowić dyskryminację z powyższych względów!
- ale ryzyka płynące z tego złagodzone są w kontekście “innych
zobowiązań wynikających z pr. międz.”, np.

art. 12 I Konwencji Genewskiej 1949: zakaz dyskryminacji m.in.
z powodu narodowości, poglądów politycznych lub
jakichkolwiek innych analogicznych powodów

W klauzuli derogacyjnej EKPC nie uwzględniono zakazu dyskryminacji

-ale powsz. uważa się,że generalny zakaz dyskryminacji związany z
korzystaniem z praw i wolności wymienionych w EKPC odnosi się także
do wszelkich ograniczeń w korzystaniu z tych praw
- potwierdza to doktryna i orzecznictwo ETPC

2. Wymogi natury formalnej derogacji:
a) obowiązek urzędowego ogłoszenia stanu nadzwyczajnego (Art. 4 ust. 1
Paktu)

- ogłoszenie powinno zostać dokonane przez kompetentną władzę i

w sposób przewidziany pr. krajowym

- gwarantuje to poszanowanie zasady rządów prawa w czasie, kiedy

jest ona najbardziej potrzebna

EKPC nie przewiduje expressis verbis tej przesłanki
è wywodzi się ją z przedmiotu i celu traktatu oraz zasady rule of law
è potwierdza to orzecznictwo (Komisja w 1976 w spr. Cypr przeciw Turcji
uznała, że w każdym przypadku art. 15 wymaga jakiegoś formalnego i

publicznego aktu derogacji – jeśli tego nie ma, art. 15 nie może mieć
zastosowania)

· sprawa Brannigan i McBride: czy Wielka Brytania

naruszyła wymóg niesprzeczności środów
derogacyjnych z innymi zobowiązaniami wynikającymi
z prawa międzynarodowego (wymogu ogłoszenia nie
ma w EKPC, ale jest w Pakcie, UK jest stroną obu dok.)
- ETPC uznał, że oświadczenie Ministra Spraw Wewn.
złożone w Izbie Gmin uzasadniające decyzję o podjęciu
kroków derogacyjnych było wystarczające w
rozumieniu art. 4 Paktu

b) powiadomienie o tym fakcie i o jego powodach społeczności
międzynarodowej za pośredn. Sekretarza Generalnego właściwej organizacji
(art.4 ust. 3 Paktu – mówi o Sekretarzu Generalnym ONZ, art. 15 ust. 3 EKPC
mówi o Sekretarzu Generalnym RE)
- traktaty nie przewidują szczególnej formy przekazania tej informacji
- nie trzeba nawet powoływać się na klauzulę derogacyjną
- większą wagę przykłada się do treści – powinna zawierać:

· dane o podjętych środkach derogacyjnych (szczeg. o ich

rodzaju i zakresie)

· powody, dla których były ono konieczne
- informacje te muszą być na tylw dokładne, aby organy

kontrolne oraz inne państwa-strony mogły w oparciu o nie
ocenić, czy kroki derogacyjne są zgodne z pr. międz.

c) Pakt wymaga, aby notyfikacja nastąpiła natychmiast, EKPC nie zawiera
postanowień w tym zakresie (ale sprawa Lawless – ETPC stwierdził, że
informacja powinna być przekazana bezzwłocznie)
è standard jest więc podobny, choć łagodxniejszy w EKPC (dopuszcza odstęp
czasu, jeśli wymaga tego sytuacja nadzwyczajna)

d) taki sam obowiązek wiąże się z zakończeniem stanu nadzwyczajnego – wg
takiej samej procedury

- Pakt wymaga, aby państwo podało termin, w którym odstępstwo

przestanie obowiązywać

- EKPC wymaga, aby państwo przekazało informację nie tylko o tym,

kiedy środki przestaną działać (wymiar formalny), ale także kiedy
przepisy EKPC będą ponownie w pełni stosowane (wymiar
substancjalny)