MIĘDZYNARODOWA OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA.

Zagadnienia egzaminacyjne.

1. Omów genezę i wyjaśnij pojęcia/pojęcia prawa człowieka i wolności człowieka

Geneza praw człowieka sięga starożytności, w tym czasie następował rozwój idei praw jednostki. W pierwszym okresie owej idei należałoby szukać przede wszystkim w Dekalogu, w starożytnej filozofii Grecji i Rzymu (np. poglądy stoików) oraz w rzymskim prawie cywilnym. Pojęcie praw człowieka zostało potwierdzone i rozszerzone w średniowieczu, m.in. w pismach św. Tomasza z Akwinu (Summa teologiczna) oraz w Magna Charta Libertatum (Wielkiej Karcie Swobód) z 1215 roku, wydanej przez króla Jana bez Ziemi. W epoce nowożytnej powstały dwa bardzo ważne dokumenty bezpośrednio odnoszące się do kwestii praw człowieka – Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych (1776) oraz Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789).

Prawa człowieka- podstawowe prawa każdego człowieka przysługujące mu od narodzin aż do naturalnej śmierci ,niezależnie od pochodzenia, koloru skóry, wyznania, narodowości, płci, wykształcenia, zawodu.

Wolność człowieka- swoboda osobista, niezależność, możliwość podejmowania przez człowieka decyzji zgodnych z własną wolą

2. Omów genezę i wyjaśnij pojęcia/pojęcia prawa obywatelskie i wolności obywatela

Prawa obywatelskie – konstytucyjnie zagwarantowane prawa obywatela danego państwa, których celem jest ochrona jego interesów. W odróżnieniu od praw człowieka, prawa obywatelskie są prawami o charakterze publicznym, pozostają bowiem w relacji między państwem, a obywatelem. Najważniejsze z nich to prawo do pracy, prawo do nauki i prawo wyborcze. Wyróżnia się także prawo polityczne i prawo ekonomiczne.

wolności obywatelskie -sformułowane przez konstytucję i ustawodawstwo zobowiązanie władzy państwowej do nieingerowania w określone sfery życia osobistego i publicznego obywateli.

Począwszy od francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela do dziś pewna grupa uprawnień może być realizowana wyłącznie przez osoby, które posiadają obywatelstwo tego państwa, wynika to z oparcia funkcjonowania państwa na zasadzie suweenności i zwierzchnictwa narodu. Wolności i prawa obywatelskie to np: wolnośc tworzenia partii politycznych, prawo dostępu do służby publicznej, prawo do inicjowania i udziału w referendum krajowym, obywatelska inicjatywa ustawodawcza.To uprawnienia przysługujące obywatelom danego państw a ich prawną gwarancją jest nabycie obywatelstwa. Podstawowe prawa, wolności (także obowiązki) jednostki są zamieszczane w konstytucjach i ustawach, dotyczą najistotniejszych interesów obywateli.

3. Omów genezę i wyjaśnij pojęcia/pojęcia prawa i wolności konstytucyjne

1. Koncepcje szkoły prawa natury odgrywały podstawową rolę już od XVII wieku. Ich istotą była myśl, iż każdej jednostce ludzkiej, z samej istoty człowieczeństwa, przysługują pewne niezbywalne prawa (wówczas akcentowano zwłaszcza życie, wolność i własność). Wskazywano, że istnienie tych praw jest starsze od instytucji państwa, stąd państwo może wprawdzie organizować ochronę i sposób korzystania z tych praw, ale nie może ich jednostki pozbawić. Prawa te istnieją bowiem obiektywnie i nie od państwa zależy przyznanie bądź odebranie ich jednostce.

2. Całościowe ujęcia praw i wolności jednostki pojawiły się w końcu XVIII wieku:

a) Ameryka:

• Karta Praw Wirginii,

• Deklaracja Niepodległości z 1776 roku,

• poprawki do Konstytucji z 1787 roku (Bill of Rights);

b) Europa:

• podstawową rolę odegrała francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789.

Zerwano z koncepcją mówiącą, iż prawa i wolności wynikają z przywileju nadanego przez władcę. Karty i Deklaracje miały jedynie zadeklarować (potwierdzać) prawa i wolności, których podstawowym źródłem są zasady prawa natury.

3. Wraz z rozwojem warunków społecznych okazało się, że tradycyjna koncepcja praw naturalnych nie jest już wystarczająca, bo pomija problem sytuacji jednostki w społeczeństwie, zwłaszcza, gdy chodzi o sferę socjalną. Powstawały nowe prawa, ujmowane jako prawa pozytywne.

W wieku XX powrócono do kolektywistycznej koncepcji porządku społecznego, opartej o założenie podporządkowania jednostki potrzebom i celom społeczeństwa jako całości.

Tragiczne doświadczenia drugiej wojny światowej spowodowały swoisty nawrót do koncepcji prawno–naturalnych. Powrócono do przeświadczenia, że istnieje pewien podstawowy katalog praw i wolności, który przysługuje każdej istocie ludzkiej, wynikający z podstawowej wartości, jaką jest godność człowieka.

W wyroku norymberskim stwierdzono m. in., iż istniejące niezależnie od traktatów zasady prawa narodów zakazują ludobójstwa. Konsekwencją tego podejścia stała się uniwersalizacja podstawowych praw i wolności poprzez ujmowanie ich w aktach prawa międzynarodowego powszechnie obowiązującym charakterze (internacjonalizacja).

Prawo konstytucyjne (dawniej: prawo polityczne, prawo państwowe) – zespół norm prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania państwa, treść i sposoby zagwarantowania praw człowieka i obywatela oraz zaspokajania potrzeb społecznych, sposób tworzenia prawa, hierarchię źródeł prawa a także kompetencje i wzajemne relacje pomiędzy organami władzy państwowej.

4. Omów genezę i wyjaśnij pojęcia/pojęcia podstawowe prawa i wolności

Instytucja podstawowych praw i wolności jednostki ukształtowała się w dobie rewolucji XVIII w., w walce z feudalnymi przywilejami stanowymi; uzasadniono ją na gruncie tzw. prawa natury.. Po II wojnie światowej stopniowo uznanie zaczęła zdobywać idea międzynarodowej ochrony praw i wolności, rozumianych jako przysługujące każdemu człowiekowi (prawa człowieka). W 1948 Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Deklarację Praw Człowieka w Europie szczególne znaczenie ma Europejska Konwencja Praw Człowieka

podstawowe prawa i wolności-różne koncepcje, jedna zakłada że są to te uprawnienia które determinują byt pozostałych a co za tym idzie status jednostki w państwie, inna koncepcja mówi że są to tylko te które mają charakter pierwotny względem państwa. Szeroka grupa pozostałych koncepcji uważa za podstawowe te wartości najważniejsze- tzn prawa ludzkie, prawa pierwszej generacji, prawa naturalne, wolności gwarantujące integralność fizyczną i duchową jednostki.

5. Omów genezę i wyjaśnij pojęcia/pojęcia prawa podmiotowe, publiczne prawa podmiotowe

Prawo podmiotowe – zespół przyznanych uprawnień występujących w określonym stosunku cywilnoprawnym. Jest to zatem zbiorcza, nadrzędna kategoria pojęciowa, określająca sytuację prawną strony uprawnionej. W takim kontekście mówi się o prawie własności i innych prawach rzeczowych, o wierzytelności, o prawach na dobrach niematerialnych itp.

HISTORIA PRAW PODMIOTOWYCH

Uczeni spierają się, czy prawo podmiotowe było już znane w starożytnym Rzymie. Był tam podział na ius i lex ( prawo podmiotowe i prawo pisane ). Jednak Rzymianie tego tak nie traktowali. Centralnym pojęciem było actio ( roszczenie )- Rzymianie nie koncentrowali się na tym, jakie prawo? tylko czy przysługuje im ochrona procesowa ( actio ). Nadal takie ujęcie jest charakterystyczne dla common law.

Zaczęło pojęcie prawa podmiotowego pojawiać się u glosatorów. Poszukiwano materialnej podstawy dla powództwa. Rozwój koncepcji prawa podmiotowego wiążę się z rozwojem koncepcji prawnonaturalnych- Locke, Rousseau- twierdzili, że ludziom przysługują pewne prawa mające charakter pierwotny w stosunku do prawa stanowionego. Ich źródłem może być natura ludzka lub Bóg. Państwo ma obowiązek poszanowania tych praw- pierwszeństwo praw podmiotowych nad prawem przedmiotowym. Są przedpaństwowe, a prawo przedmiotowe wykonuje funkcję służebną.

Niemiecki prof. Jan Schap stwierdził, że poszukiwanie katalogu praw podmiotowych jest bezcelowe- są one wymienione w Dekalogu

- nie kradnij- prawa majątkowe,

- nie cudzołóż- prawa związane z rodziną,

- nie zabijaj- prawo do życia, zdrowia,

- nie mów fałszywego świadectwo- godność ludzka.

KIERUNEK NATURALISTYCZNY- pierwszym dokumentem prawnym, który przyjął istnienie pierwotnych praw podmiotowych jest Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. W tej deklaracji- praw niezbywalne, niezaprzeczalne, których nie można człowieka pozbawić, zadaniem każdej organizacji jest ochrona tych praw. Są to:

- wolność,

- własność,

- prawo oporu przeciw uciskowi

Takie sformułowanie pojawiło się w ABGB.

Teoria publicznych praw podmiotowych ukształtowana została w Niemczech i w Austrii w 19 wieku, nierozerwalnie łączyły się z pojęciem państwa prawnego. Publiczne prawa podmiotowe doktryny określały jako rezultat nowożytnego myślenia o prawie i wiązano je z fundamentalną zasadą nowożytnego państwa w myśl której obowiązującemu prawu podlegają nie tylko obywatele państwa ale i ono samo. Teoria praw publicznych praw podmiotowych znalazła uznanie w polskiej doktrynie przedwojennej, a także w instytucjach prawnych tamtego okresu. W okresie PRL –u publiczne prawa podmiotowe poza nielicznymi wyjątkami, poddano ostrej krytyce bądź w ogóle pomijano je milczeniem. Transformacja ustrojowa rozpoczęta pod koniec lat 80 –tych pozwoliła definitywnie zerwać z ideologią państwa policyjnego i powrócić do demokratycznych wartości właściwych nowoczesnemu państwu prawa, a efektem końcowym tych przeobrażeń było uchwalenie nowej konstytucji. Po kilkudziesięciu latach funkcjonowania uniwersalistycznego modelu podstawowych praw i wolności obywatelskich, cechujących się wyraźnym uprzywilejowaniem państwa jako dobra ogółu, nastąpił powrót do koncepcji indywidualistycznej opierającej się na teorii niezbywalnych, nienaruszalnych i prawnie zagwarantowanych praw człowieka. Nowe realia społeczno – polityczne stworzyły warunki dla powrotu teorii publicznych praw podmiotowych.

Były różne definicje :

1. publiczne prawa podmiotowe to ogólne prawa podmiotowe właściwe wszystkim ludziom, które są poręczone prawem publicznym i z tego tytułu przyznają określoną korzyść jednostce.

2. określona sytuacja jednostki, w której posiada ona opartą na normie prawnej i możliwość żądania czegoś od państwa lub innego związku publiczno – prawnego jeśli zachodzą warunki w tej normie określone.

3. prawa podmiotowe w zakresie istnienia są kategorią obiektywną zaś w zakresie ich realizacji zależy wyłącznie od ich woli nosiciela, obywatel korzystając ze swoich praw może skutecznie żądać czegoś od państwa lub w sposób niekwestionowany przez państwo coś zdziałać

4. szczególną pozycję publiczne prawa podmiotowe zajmują na gruncie prawa administracyjnego dlatego często nazywa się je publicznymi prawami administracyjnymi. Prawa te mogą istnieć jedynie jako efekt objęcia sfery administracyjno – prawnej. Sfera zachowań jednostki nieobjęta taką regulacją nie może stanowić źródła publicznych praw podmiotowych, a działania jednostki mieszczące się w granicach tej sfery nie dają podstaw do władczej ingerencji administracji, uprawnienie administracyjne ma charakter wtórny i relatywny w tym znaczeniu, że jest pochodną uprzedniego poddania danej dziedziny życia reglamentacji prawnej.

Cechy publicznych praw podmiotowych :

1. źródłem ich są przepisy powszechnie obowiązujące

2. prawa te stanowią korelat określonego prawnie obowiązku, dla jednego podmiotu będą tą prawa, a dla innego obowiązki, prawa te dają możliwość żądania od administracji oznaczonego zachowania przy ustalonym stanie faktycznym

3. prawa te zostały udzielone obywatelom w interesie publicznym tzn. dla ochrony tych interesów, których zabezpieczenie leży w interesie ogółu a nie tylko poszczególnych jednostek

4. prawa te polegają na zindywidualizowanych roszczeniach jednostki, a nie tylko ogólnych interesach prawnie chronionych

5. prawa te są kierowane nie wobec państwa jako całości porządku prawnego ale przeciwko określonej władzy z reguły administracyjnej w celu wyegzekwowania od niej stosowanie się do porządku prawnego czyli do woli państwa

6. prawa te nie dotyczą relacji pomiędzy obywatelami ale dotyczą relacji pomiędzy jednostką a państwem i służą one kontroli działalności władzy

7. są to obywatele państwa ale i osoby nie będące obywatelami np. prawo zrzeszania się przysługujące każdemu

6. Omów koncepcje chrześcijańską praw człowieka

Koncepcje chrześcijańskie

Wszystkie wyznania chrześcijańskie. podkreślają równość wszystkich ludzi, uznają w pełni osobowość każdej jednostki i uważają, że państwo powinno gwarantować możliwość jej pełnego rozwoju. Najbardziej rozwiniętą koncepcję praw jednostki sformułował kościół rzymskokatolicki.

U podstaw katolickiej koncepcji praw jednostki leżą dwie encykliki - Rerum novarum (1891) Leona XIII i Quadrogesimo anno (1931) Piusa XI. Myśli w nich zawarte były następnie rozwijane w wielu innych encyklikach papieskich i w do­kumentach II Soboru Watykańskiego.

Głównymi założeniami tej koncepcji są: uznanie indywidualności i godności każdej osoby oraz traktowanie człowieka jako istoty, rozwijającej się w społe­czeństwie. Państwo i społeczeństwo powinny być zorganizowane na zasadzie solidarności wszystkich ludzi. Celem państwa jest zapewnienie wszystkim godnych warunków życia i troska o osoby znajdujące się w złym położeniu socjalnym. Koncepcja ta przeciwstawia się charakterystycznemu dla liberalizmu traktowaniu jednostki jako wyizolowanego indywiduum. Dostrzega, że jednostka ma obowiązki wobec państwa i społeczeństwa, i powinna przyjąć aktywną postawę wobec problemów wspólnoty, w której żyje.

7. Omów koncepcje prawno-naturalną praw człowieka

Koncepcje prawnonaturalne

Cechą wspólną wszystkich koncepcji prawonaturalnych jest uznanie, że ludziom przysługują pewne prawą przyrodzone oraz, że są oni z natury równi i wolni. Można spotkać różne uzasadnienia tej tezy oparte na argumentach o charakterze filozoficznym, religijnym, historycznym czy też socjologicznym.

8. Omów koncepcje liberalną praw człowieka

Koncepcja liberalna Uchwalane w XIX w. konstytucje kładły nacisk na zapewnienie praw i wolności obywatelskich w ramach państwowego systemu prawa. Konstytucje te dawały wyraz liberalnym, poglądom politycznym. U podstaw zawartego w nich katalogu praw obywatelskich leżała wolność osobi­sta i swobodna inicjatywa gospodarcza, ochrona własności i posiadania ograniczenie wpływów kościoła, tolerancja religijna wolność zrzeszania się i wolność słowa. Traktowały one jednostkę jako wyizolowane indywiduum. Prawa i wolności miały chronić ją przed ingerencjami ze strony państwa, ale równocześnie państwo było ich gwarantem.

Państwo, w myśl koncepcji liberalnej, miało być tylko instrumentem zapewniającym porządek wewnętrzny i bezpieczeństwo zewnętrzne konieczne dla niezakłóconego korzystania przez jednostkę z przysługują­cych jej praw.

9. Omów koncepcje marksistowską i faszystowską praw człowieka

Koncepcja marksistowska

Marksizm odrzuca prawnonaturalne uzasadnienie praw jednostki. W ideologii tej podkreśla się ich zależność od stopnia rozwoju gospodarczego, politycznego i kulturalnego społeczeństwa.

Prawa jednostki w tym ujęciu nie muszą już mieć charakteru praw obronnych wobec państwa, wręcz przeciwnie - w doktrynie podkreśla się integracyjny charakter praw i wolności, które absolutnie nie mogą służyć przeciwstawianiu się interesów jednostki i pań­stwa.

Powstałe pod wpływem koncepcji marksistowskiej prawne regulacje praw jednostki w konstytucjach krajów tzw. realnego socjalizmu zawierały szeroki katalog tych praw, przy podkreśleniu zwłaszcza praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych. Przyznawały one prawa podstawowe zasadniczo obywatelom, a jedynie wyjątkowo używały pojęcia praw człowieka.

Uważano, że tylko wypełnianie przez jednostkę obowiązków gwarantuje jej i innym korzystanie z praw obywatelskich.

Fundamentalną różnicą występującą między koncepcją marksistowską a libe­ralną jest sposób rozumienia „wolności” a przede wszystkim stosunek treściowy zachodzący pomiędzy „wolnością" a „równością".

Koncepcja faszystowska

Podstawowym założeniem koncepcji faszystowskiej jest konieczność integracji jednostki w ramach wspólnoty ludowej. Teoria ta neguje zasadę osobowości jednostki i jej indywidualności, a wyjątkowo dostrzega ją tylko o tyle, o ile jednostka jest w stanie służyć wspólnocie. Głosi się w niej podrzędność praw jednostki wobec interesów wspólnoty, i będącego jej instrumentem, państwa. Stąd też odmawia się indywidualnej osobie środków ochrony prawnej wobec działań pań­stwa i jego organów

10. Omów koncepcje pozaeuropejskie praw człowieka

Koncepcja islamska

Religijne prawo islamskie podporządkowuje egzystencję człowieka woli boskiej. Tworzy ono różne zakresy praw przyznanych jednostkom w zależności od dwóch kryteriów: wyznaniowego i płciowego. Wiele uprawnień zastrzega ono tylko dla wyznawców Allaha, ale z drugiej strony niektóre prawa przyznane niewiernym im nie przysługują. Traktuje ono mężczyznę jako istotę o wyższej niż kobieta randze i dlatego uznaje, że mężczyzna powinien mieć więcej praw. Nie ma więc w koncepcji islamskiej praw podstawowych przysługujących w równym stopniu wszystkim jednostkom.,

Azjatycka koncepcja praw jednostki

Miejsce i rola jednostki w krajach azjatyckich praktycznie nie zmieniała się przez wiele wieków. Wypływało to ze statycznego charakteru stosunków społecznych, braku radykalnych przemian cywilizacyjnych i żywotności doktryn społeczno-politycznych powstałych w starożytności.

Charakterystyczne dla dawnego społeczeństwa azjatyckiego było określanie miejsca jednostki na podstawie jej statusu rodzinnego i społecznego. Prawo zapewniało nadrzędność, z jednej strony ojca lub męża, a z drugiej - seniora feudalnego, nad osobami stojącymi niżej w hierarchii ro­dzinnej lub społecznej. Kobieta była podporządkowana mężczyźnie. Dzieci nie miały prawa do własności, do mieszkania bez rodziców, do wyboru małżonków itp. Przynależność do określonej grupy społecznej decydowała o zakresie posiadanych przez jednostkę uprawnień i przywilejów. Brak było więc w omawianych społeczeństwach praw podmiotowych jednostki. Nawet odpowiedzialność sądowa nie była zindywidualizowana, ale dotyczyła osób współodpowiedzialnych za sprawcę. Czyn oceniano, zwracając uwagę na to, kto go dokonał i wobec kogo.

11. Geneza praw człowieka w starożytności

Prawa człowieka mają swój początek w starożytności. Rozwój idei praw człowieka dokonywał się wówczas na gruncie etyki, stanowiącej część filozofii, czy – szerzej – myśli społecznej.

Kodeks Hammurabiego z XVII wieku p.n.e. stanowił, że władza jest po to, aby strzec sprawiedliwości i chronić słabych przed złymi uczynkami silnych.

Greccy sofiści i stoicy byli pierwszymi, którzy głosili naturalną wolność i równość ludzi oraz wyższość praw naturalnych nad stanowionymi.

W V wieku p.n.e. w doktrynie demokracji greckiej (ateńskiej) można odnaleźć wolność czynu i słowa w granicach prawa oraz równość praw tych, którzy byli obywatelami. Tego okresu sięgają też korzenie pierwszych praw politycznych. W starożytnych Atenach obywatele, z wyjątkiem kobiet, dzieci, przybyszów i niewolników, korzystali z czynnego i biernego prawa wyborczego.

Idee praw naturalnych przejęli rzymscy myśliciele, zwłaszcza Cyceron i Seneka, oraz prawnicy, którzy do praw natury dodali przekonanie, że źródłem pierwotnej suwerenności jest lud, który przelewa swą władzę na cesarza. W starożytnym Rzymie można szukać początków prawa do rzetelnego procesu, a w Prawie XII Tablic z 449 roku p.n.e. istnieje zapis o zakazie stosowania prawa wstecz.

Istotny wkład do idei praw człowieka wniosła etyka judeochrześcijańska. Zarówno Talmud, jak i Pismo Święte (Nowy Testament), przeniknięte są ideałami przyrodzonej godności człowieka, równości, sprawiedliwości i pokoju w stosunkach między ludźmi, w tym, między władzą, a poddanymi. Za prawdziwy manifest równości i uniwersalizmu praw człowieka uznawane są zdania z Listu św. Pawła do Galatów: „Nie ma więcej ni Żyda, ni Greka, ni niewolnika, ni człowieka wolnego, ani mężczyzny, ani kobiety, ponieważ wszyscy jesteście jedno w Jezusie Chrystusie” i nieco dalej „Bo wy do wolności zostaliście powołani, bracia”.

12. Geneza ochrony praw człowieka w Anglii

1215r- WIELKA KARTA SWOBÓD wydana w Anglii przez Jana bez Ziemi - zakazanie

pozbawienia wolności i mienia bez nakazu sądowego lub prawnego

1679r - HABEAS CORPUS ACT - angielska ustawa zabraniająca więzienia bez nakazu

sądu

John Locke - uznanie własności za przyrodzone prawo człowieka, istniejące wcześniej niż

państwo

13. Geneza ochrony praw człowieka w Stanach Zjednoczonych

Karta Praw Stanów Zjednoczonych (ang. United States Bill of Rights) – pierwsze dziesięć poprawek do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, które zostały uchwalone 25 września 1789, a weszły w życie 15 grudnia 1791, po dłuższym okresie ratyfikacji przez poszczególne stany.

Zagwarantowały one podstawowe swobody i wolności obywatelskie, w tym prawo do własności prywatnej, wolności wyznania i sumienia oraz rasy, ochrony oskarżonego w procesie karnym, prawo do swobodnego pokojowego gromadzenia się oraz kierowania skarg do władz, prawo do posiadania i noszenia broni. Nie spisano jednak równości wobec prawa – było to spowodowane istniejącym i legalnym niewolnictwem, które utrzymało się w Stanach Zjednoczonych do roku 1865 (13. poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych).

Za autora poprawek uznaje się Jamesa Madisona – jednego z ojców Konstytucji USA.

Poprawki nawiązywały do angielskiej Deklaracji praw z 1689 oraz do Deklaracji Praw

Wirginii z 12 czerwca 1776.

14. Geneza ochrony praw człowieka we Francji

Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku, która jako pierwsza wprowadziła hasła: wolności, własności, suwerenności ludu, równość i braterstwo, zawierała również katalog praw obywatelskich. Deklaracja głosiła, że państwo ma za zadanie chronić prawa jednostki;

Konstytucji francuskiej z 1791 roku, jednym z pierwszych nowoczesnych dokumentów wprowadzających ustrój republikański we Francji, zawierała wiele cech powyższej Deklaracji;

Monteskiusz - uznanie, iż wolność polityczna nie może istnieć bez trójpodziału władzy

15. Geneza ochrony praw człowieka w Polsce

1) Polska wśród inicjatorów zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Podpisany w sierpniu 1975 roku Akt końcowy KBWE wyznaczał ramy pokojowej współpracy państw ‘’ od Vancouver po Władywostok ‘’

2) Przyjęcie Aktu Końcowego KBWE przyczyniło się do powstania w ówczesnych państwach socjalistycznych orgznanizacji i ruchów obywatelskich, stawiających sobie za cel działania obronę praw człowieka np. Komitet Obrony Robotników, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela czy działający do dziś Komitet Helsiński w Polsce ( kontroluje przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności, gwarantowanych w przyjętych przez Polskę umowach międzynarodowych oraz dokumentach KBWE/OBWE )

3) Pogarszająca się pod koniec lat 70 sytuacja polityczna i ekonomiczna kraju doprowadziła do utworzenia m.in. Wolnych Związków Zawodowych. W rezultacie kierowanego przez związki strajku w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku, za zgodą władz utworzono Niezależny Samorządny Związek Zawodowy ‘’ Solidarność ‘’ ( w okresie stanu wojennego ‘’ Solidarność ‘’ prowadziła swoje działania na rzecz praw człowieka w podziemiu ).

4) Demokratyczna Polska zapewnia swoim obywatelom poszanowanie praw człowieka oraz praw obywatelskich. Gwarancje te zwarte są w aktach prawnych, spośród których największe znaczenie ma Konstytucja RP z 1997 roku.

5) W Polsce konsekwentnie podejmowane są działania zmierzające do budowania społeczeństwa obywatelskiego. Jednymi z najważniejszych jego elementów jest zgodne z prawem działanie władz oraz funkcjonowanie instytucji, gwarantujących przestrzeganie praw człowieka i obywatela np. Rzecznik Praw Obywatelskich. Polski Parlament wyczulony jest na kwestie ochrony praw człowieka. Dowodzą tego podejmowane przez niego działania. Do kompetencji Sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka należą sprawy przestrzegania prawa i praworządnosci oraz praw człowieka.

6) Rok 1989 był przełomowym dla wszystkich organizacji pozarządowych. Powstała wówczas m.in. polska struktura Amnesty International, będąca częścią światowego ruchu działającego w oparciu o idee Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. W tym samym roku rozpoczęła także działalność Helsińska Fundacja Praw Człowieka w Polsce, niezależny instytut edukacyjno- badawczy.

7) Polska, jako członek pierwotny ONZ ratyfikowała jeszcze przed 1989 rokiem znaczną część umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka.

8) W 2002 roku przewodnictwo w Komisji Praw Człowieka ONZ po raz drugi powierdzono przedstawicielowi Polski ( świadczy to o uznaniu dla aktywności Polski i jej wkładu w ochrone praw Człowieka )

9) Najbardziej zaawansowany system standardów i ochrony praw człowieka stworzony został w ramach Rady Europy. Polska została przyjęta do tej organizacji w 1991 roku.

Wraz z oficjalnym przystąpieniem do Rady Europy, Polska przyjęła Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a następnie złożyła deklarację o uznaniu kompetencji Europejskiej Komisji Praw Człowieka oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Ratyfikacja Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przyniosła polskim obywatelom pełne prawo do wnoszenia indywidualnych skarg przed Europejski Trybunał Praw Człowieka.

16. Geneza międzynarodowej ochrony praw człowieka

Wiek XIX dał początki powstaniu zabezpieczeń prawnych na arenie międzynarodowej, początkowo dotyczyło to prawa do interwencji humanitarnej gdy jakieś państwo ograniczało prawa narodowe lub religijne. Istotnymi przykładami zabezpieczeń prawa międzynarodowego był traktat berliński z 1878 roku, w którym zabezpieczono ochronę prawną chrześcijanom w państwie tureckim.

Wielkie znaczenie dla rozwoju praw humanitarnych miała konwencja genewska z 1864 roku, w której określono zasady opieki nad poszkodowanymi i rannymi w wojnie niezależnie od narodowości. Dzięki konwencji powstał Międzynarodowy Czerwony Krzyż.

W 1907 podpisano jeszcze jedną konwencję haską, która objęto mieszkańców oraz żołnierzy na terenie konfliktu. Niestety w czasie trwania II wojny światowej obie konwencje nie były przestrzegane przez państwa totalitarne.

Ważnym wydarzeniem dla rozwoju systemu ochrony prawa międzynarodowego było ogłoszenie przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona prawa narodów do samostanowienia jako kryterium utrzymania pokoju na świecie.

Działająca w okresie dwudziestolecia międzywojennego Liga Narodów przyjęła sobie za cel, działania zmierzające do pokojowego rozstrzygania sporów oraz równouprawnienia mniejszości narodowych. W ramach pracy Ligi Narodów stworzono ochronę praw uchodźców, prawo pracy oraz prawa socjalne.

W 1942 roku Karta atlantycka naszkicowała cele działań na rzecz ochrony praw człowieka, uwzględniając m.in. prawo ludów do wybrania sobie formy rządów.

Rozkwit praw człowieka nastąpił dopiero po 1945 roku, gdyż okres wojny pokazał wiele przykładów ich łamania, w związku z czym należało stworzyć system zabezpieczający przed kolejnymi tego typu dzianiami.

W 1945 roku powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych i podległe jej agendy, które zajęły się nie tylko ochroną praw człowieka, ale również rozpowszechnianiem przykładów ich łamania w celu reakcji opinii światowej oraz propagowaniem ochrony tychże praw. Odniesienie do propagowania i przestrzegania praw człowieka zawiera artykuł pierwszy Karty Narodów Zjednoczonych, z kolei artykuł 68 tegoż dokumentu mówi o powołaniu komisji praw człowieka. Do dnia dzisiejszego ONZ i jej agendom udało się opracować szereg sprawdzonych mechanizmów monitorujących naruszenie praw człowieka.

Dzięki działalności Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz poszerzaniu się zakresu praw obywatelskich pojawiła się konieczność tworzenia systemów regionalnych np.: europejskiego, afrykańskiego, amerykańskiego i arabskiego, którym łatwiej chronić prawa człowieka na poszczególnych kontynentach. W wielu państwach powstają instytucje narodowe przygotowujące i przeprowadzające kampanie propagandowe na temat praw człowieka.

17. Pojęcie ochrony praw człowieka

Ochrona praw człowieka - ogół środków oraz działalność mająca na celu zapewnienie

i realizację praw człowieka.

18. Formy ochrony praw człowieka

Ochrona praw jednostki przez organy międzynarodowe i ponadnarodowe lub wewnętrzne. W poszczególnych państwach może przybierać różne formy.

Wyróżniamy:

1) ochronę represyjną- ma miejsce wtedy, gdy doszło do naruszenia praw jednostki

i jednostka wzywa odpowiedni organ do ochrony praw; organ w ramach kompetencji orzeka sankcję (np. odszkodowanie, przywrócenie stanu poprzedniego), państwa demokratyczne preferują te formę ochrony (Polska, Niemcy); to samo zjawisko występuje w prawie międzynarodowym i ponadnarodowym;

2)ochronę prewencyjną- ma miejsce wtedy, gdy jednostka wzywa odpowiedni organ, aby podjął działania mające na celu zapobieganie naruszeniu jej praw lub zmniejszenie niebezpieczeństwa ich naruszenia; dzięki tej formie ochrony praw jednostki, których treść nie jest w pełni zdefiniowana, uzyskują konkretny kształt zanim dojdzie do ich naruszenia pozwala to na przezwyciężenie niedociągnięć

i niedogodności ochrony represyjnej (np. postępowania sądowego).

Omówione formy nie zawierają środków, które mogłyby zapobiegać łamaniu praw jednostki lub zmniejszać niebezpieczeństwo jednostki.

Inna typologia ochrony praw człowieka:

1) Ochronę praw człowieka w wąskim słowa tego znaczeniu- jest to suma środków prawnych, które państwo stworzyło i stosuje aby zapewnić realizację praw w proklamowanych i ujętych w normach prawnych;

2) Ochronę praw w człowieka w szerokim słowa tego znaczeniu- obejmuje wszystkie środki w danym systemie społecznym, oddziałującym na system polityczny w kierunku zapewnienia realizacji praw człowieka.

19. Systemy ochrony praw człowieka i relacje między nimi.

Kryterium terytorialne- obszar, na którym podejmowana jest działalność mająca na celu zapewnienie i realizację praw jednostki oraz powiązany z nią porządek prawny.

1) System wewnątrzpaństwowy- określany, jako wewnętrzny;

2) Ponadnarodowy- określany dla porządku prawnego Unii Europejskiej i stworzonego przez niego systemu ochrony praw człowieka;

3) Międzynarodowy- w jego ramach można wyróżnić systemy:

a) Uniwersalne,

b) Regionalne.

Systemy te na siebie oddziałują, wpływając na postanowienia nowych regulacji. Prawo międzynarodowe nie gwarantuje w pełni ochrony praw człowieka. Prawo krajowe pełniej chroni prawa jednostki i ma pierwszeństwo ochronne. Prawo międzynarodowe służy do ograniczenia swobody państw przede wszystkim w zakresie określania stosunków między władzami publicznymi a jednostkami im podległymi

20. Gwarancje ochrony praw człowieka

Instytucje państwowe:

*ochronę praw człowieka na poziomie państwa zapewniają powołane w tym celu instytucje państwowe, takie jak: sądy, trybunały, rzecznicy oraz ratyfikowane dokumenty międzynarodowe i instytucje międzynarodowe.

I.ONZ - międzynarodowa organizacja powstała w 1945r, z siedzibą w Nowym Jorku.Do jej głównych zadań należy utrzymanie pokoju i bezpiczeństwa na świecie i rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami. Jest następczynią Ligii Narodów.

II.ECOSOC (Rada Gospodarczo Społeczna) - organizacja, której zadaniem jest spisywanie traktatów międzynarodowych oraz badanie przestrzegania praw zawartych w Powrzechnej Deklaracji Praw Człowieka. Przymuje ona też skargi i przekazuje je Komisji Praw Człowieka.

organy pomocnicze ESCOSOC: np. Komitet Praw Kobiet, Komisja ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości

III.KOMITET PRAW CZŁOWIEKA - został powołany w 1977r na podst. Paktu praw obywatelskich i politycznych. Sprawuje kontrolę nad realizacją tego pakry przez państwa i występuje w roli medaitora polubownie łaodzącego spory.

IV.KOMITET DS. PRAW GOSPODARCZYCH. SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH - funkcjonuje od 1987r, jego głównym zadaniem jest przede wszystkim wcielanie w życie praw 2generacji

V.WYŻSZY KOMISARZ DS. PRAW CZŁOWIEKA - urząd powołany w 1993r, zajmuje się usprawnieniem koordynacji działań ONZ

21. Zagrożenia i naruszenia praw człowieka

Zagrożenia praw człowieka- czynniki ograniczające całkowicie możliwość ich realizacji lub tę realizację w mniejszym lub większym stopniu. W wielu przypadkach chodzi tu o czynniki obiektywne, niezależne od państwa, którego jurysdykcji podlega konkretny człowiek. Zagrożenia mogą wynikać również z przyczyn niezależnych od państwa ze względu na zagrożenia zawnętrzene, bądź naturalny ich charakter. Dlatego z globalnego punktu widzenia do zagrożeń takich możemy zaliczyć:

• istnienie punktów zapalnych,grożących wybuchem konfliktu zbrojnego,

• prowadzenie przez państwa polityki grożącej degradacją środowiska naturalnego,

• praktyki zmierzającej do obalenia demokratycznie działających władz państwa,

• prowadzenia eksperymentów biomedycznych

• kształtowania się totalitarnych bądź terrorystycznych ideologii, szerzących nienawiść religijną, rasową, etnuczną,

• odwoływania się do koncepcji segregacji określonych grup społecznych,

• kryzysy gospodarcze i finansowe,

• klęski żywiołowe, szerzenie się chorób zakaźnych, bieda.

Naruszenia praw człowieka- występują wtedy, gdy jakiś podmiot całkowicie lub częściowo ogranicza możliwość ich realizacji, działając w sposób niezgodny z prawem. Samo działanie powodujące naruszenia może przybierać różne formy,ale musi to być działanie a nie jego zamiar. Pojęcie naruszenia należy rozszerzacz również na przypadki kiedy dany podmiot był prawnie zobowiązany do działania, a mimo to odmówił bądź też nie działał w pełnym zakresie przewidzianym przez prawo. Podmiotami takimi mogą być: konstytucyjne organy państwa, organy i inne podmioty dysponujące władztwem publicznym, instytucje powołane ustawami do realizacji określonych zadań publicznych.

Ze względu na charakter naruszeń możemy je podzielić na:

• powszechne działania, gdy naruszone zostają prawa i wolności nieznaczonego okręgu osób, najczęściej dochodzi do nich w wyniku uchwalenia aktu normatywnego sprzecznego z konstytucją,

• indywidualne działania, gdy naruszone zostaja prawa i wolności konkternej osoby,

• powszechne z zaniechania, gdy ze względu na niewydanie określonego aktu normatywnego realizacja konkretnego uprawnienia nie jest możliwa,

• konkretne z zaniechania, gdy ze względu na niewydanie aktu stosowania prawa jednostka nie może skutecznie realizować swojego prawa.

Naruszenie praw gwarantowanych jednostki następuje nie tylko, wtedy gdy dopuszcza się ich podmiot publiczny. Zachodzi ono również wtedy, gdy inna jednostka lub podmiot prywatny działają w sposób niedozwolony( sprzeczny z prawem), ingeruje w ochronna strefępraw i wolności.

Naruszenie konstytucyjnych wolności lub praw- pojęcie zdefiniowane przez polski Trybunał Konstytucyjny. Stanowi ono podstawę skargi skargi konstytucyjnej. O konstytucyjnym naruszeniu praw człowieka można mówić gdy organ władzy publicznej poprzez wydanie konkretnego orzeczenia w sposób nieusprawiedliwiony wkroczy w sferę przysługujących temu podmiotowi praw lub wolności konstytucyjnych albo prawom tym i wolnościom odmówił ochrony lub tez ich urzeczywistnienia.

22. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa praw człowieka

Źródła praw człowieka- można je rozumieć dwojako- w znaczeniu materialnym(chodzi o okoliczności oraz czynniki, którym prawo zawdzięcza swoje postanie) i formalnym( chodzi o formy w jakich prawo zostaje wyrażone, w jakich egzystuje.

Rodzaje źródeł praw człowieka:

1. w prawie międzynarodowym

• umowy międzynarodowe

• zwyczaj międzynarodowy

• zasady ogólne prawa międzynarodowego

2. w prawie wewnętrznym

• konstytucja

3. w prawie ponadnarodowym

• prawo pierwotne( obejmujące układy tworzące wspólnoty europejskie i Unię Europejską, aneksy do nich, traktaty je nowelizujące)

• prawo wtórne(rozporządzenia, dyrektywy, decyzje)

23. Umowy międzynarodowe jako źródła prawa praw człowieka

umowy międzynarodowe- zawarte pomiędzy przynajmiej dwoma podmiotami prawa międzynarodowego zgodne oświadczenia ich woli. Duża liczba umów międzynarodowych zawiera normy zobowiązujące państwa- strony do zagwarantowania określonych praw wszystkim ludziom zajmującym się pod ich jurysdykcją albo jedynie ich własnym obywatelom.

Możemy wyróżnić dwa typy umów międzynarodowych:

1. o chrakterze ogólnym, dotyczące szerokiego katalogu praw jednostki i podstawowych zasad ich ochrony; ze względu na zakres terytorialny dzielimy je na:

• umowy ogólnoświatowe( globalne) np Karta Narodów Zjednoczonych

• umowy regionalne np. Europejska Karta Praw Człowieka

2. o charakterze szczegółowym- są to konwencje uchwalone w celu ochrony tylko pewnej kategorii praw jednostki lub praw okreslonej grupy ludzi; ze względu na zakres terytorialny dzielimy je na:

• mające zakres ogólnoświatowy, uchwalane przez Zrgomadzenie Ogólne NZ, MOP, UNESCO( np, konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 r.)

• konwencje regionalne( np. Europejska Karta Socjalna)

• umowy międzynarodowe(np. umowy o ekstradycji zawarte między dwoma stronami).

Wszystkie umowy międzynarodowe mają taką samą moc prawną. Wyjątek od tej reguły ustanowił art. 103 KNZ, który przyznał pierszeństwo Karcie przed innymi umowami międzynarodowymi.

24. Zwyczaj międzynarodowy jako źródło prawa praw człowieka

Zwyczaj międzynarodowy – zgodne postępowanie państw tworzące prawo. Zwyczaj powstaje wówczas, jeśli w podobnych sytuacjach państwa zachowują się i postępują jednakowo. Jednolita praktyka nie wystarcza jednak do powstania zwyczaju, musi to być praktyka prawotwórcza, czyli musi z nią łączyć się przekonanie, że postępowanie takie jest postępowaniem koniecznym, wymaganym przez prawo. Dla

istnienia zwyczaju niezbędne są równocześnie: zgodna praktyka państw (element obiektywny lub materialny zwyczaju): Praktyka oznacza działalność organów państwowych, działających w obrocie międzynarodowym i uprawnionych do reprezentowania państwa w tym obrocie. przeświadczenie państw, że praktyka ta tworzy prawo (element subiektywny zwyczaju).

Jak dochodzi do zgodnej praktyki? Praktyka państw jest uwarunkowana istnieniem konkretnych interesów, zgodnych lub sprzecznych. Normy zwyczajowe powstają przede wszystkim w wyniku zgodnych interesów państw. Praktyka państw prowadząca do powstania normy zwyczajowej, w zasadzie powinna być odpowiednio długotrwała, jednakże element czasu nie ma zasadniczego znaczenia.

Rola zwyczaju: Współcześnie, w związku ze znacznie ściślejszą współpracą państw, lepszą komunikacją i łącznością , a co za tym idzie – w związku ze znacznie intensywniejszymi stosunkami międzynarodowymi normy zwyczajowe mogą powstawać szybciej niż w poprzednich epokach. Z kolei inni autorzy uważają, że zwyczaj międzynarodowy jest zdecydowanie mniej chętnie stosowany przez państwa czyli nie tworzy norm wystarczająco precyzyjnych, które mogą być stosowane we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

25. Źródła prawa praw człowieka w prawie krajowym (wewnętrznym)

akty powszechnie obowiązujące - Do aktów powszechnie obowiązujących, których moc rozciąga się na terytorium kraju należą źródła wymienione w Art. 87 ust. 1 Konstytucja, a więc Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe i rozporządzenia.

• Konstytucja RP- Najwyższe źródło prawa na terytorium kraju (por. art. 8 ust. 1 Konstytucja). To w Konstytucji został określony obowiązujący na terytiorium Polski system źródeł prawa, zasady jego stosowania, ustrój i zasady działania organów państwa, prawa i obowiązki obywateli. Zgodnie z Art. 8 ust. 2 Konstytucja przepisy Konstytucji należy stosować bezpośrednio, a tylko wyjątkowo sama Konstytucja może stanowić inaczej.

• Ustawy -Ustawa jest podstawowym aktem prawnym na podstawie którego następuje konkretyzacja postanowień Konstytucji (siłą rzeczy trzymanych na pewnym poziomie abstrakcji i ogólności). Ustawy regulują praktycznie każdą dziedzinę życia.

Ustawy obowiązują w sposób bezpośredni.

W polskim prawie znaczenie ustawy podkreślają dwie zasady: zasada nadrzędności ustawy oraz zasada wyłączności ustawy.

1. zasada nadrzędności ustawy

Zgodnie z tą zasadą wszystkie inne źródła prawa muszą, nie tylko formalnie, być zgodne z ustawami, lecz również materialnie powinny służyć ich wykonywaniu, nawet wówczas, gdy tylko konkretyzują przepisy ustawowe.

2. zasada wyłączności ustawy

Zasada ta jest określana także jako zasada wyłącznej materii ustawowej. Oznacza ona, że najważniejsze dla funkcjonowania państwa i jego organów oraz dla życia obywateli sprawy powinny być regulowane wyłączenie w drodze ustawowej, a nie w drodze innych (podrzędnych) aktów normatywnych.

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe- Zgodnie z Art. 91 ust. 1 Konstytucja umowa międzynarodowa stanowi część polskiego porządku prawnego i może być stosowana bezpośrednio, o ile została ratyfikowana i ogłoszona w Dzienniku Ustaw, chyba że dodatkowym warunkiem jej skuteczności jest wydanie ustawy. Ponadto Art. 89 ust. 1 Konstytucja przewiduje określone typy umów międzynarodowych, dla ratyfikacji których konieczne jest wcześniejsze wyrażenie w ustawie zgody na ratyfikację. Tytułem przypomnienia: ratyfikacja to akt, w którym organ upoważniony do reprezentowania państwa w stosunkach międzynarodowych wyraża wolę związania państwa treścią zawartej przez inny organ (lub swojego pełnomocnika) umowy międzynarodowej.

• Rozporządzenia- Rozporządzeniami są akty normatywne wydawane przez organy władzy wykonawczej na podstawie szczególnego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.

Rozporządzenie ma moc obowiązującą, jeżeli spełnia następują ce warunki:

-zostało ogłoszone w Dzienniku Ustaw,

-powołuje podstawę prawną wydania w treści rozporządzenia (wraz z konkretnym artykułem ustawy upoważniającej),

-zostało wydane przez upoważniony organ,

-jest zgodne pod względem prawno-materialnym z Konstytucją, ustawami oraz ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.

W polskim prawie wykluczona jest subdelegacja, a więc podmiot uprawniony do wydawania rozporządzeń nie jest upoważniony do przekazania tej kompetencji innym organom.

• Akty prawa miejscowego- Akty prawa miejscowego są przepisami prawnymi obowiązującymi na części terytorium państwa, a nie na całym jego obszarze, i tylko wtedy, gdy wydawane są przez organy samorządu terytorialnego lub terenowe organy administracji rządowej. (por. art. 94 Konstytucja)

akty wewnętrzne - Akty prawa wewnętrznego są skierowane do jednostek organizacyjnie podległych organowi, który te akty wydał.

Źródła te można podzielić na dwie grupy:

- akty prawa wewnętrznego przewidziane w wyraźny sposób w Konstytucji, którymi są zgodnie z art. 93 Konstytucja: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, ministrów i Prezydenta.

- inne akty wewnętrzne, nie wymienione w Konstytucji. Wśród nich wymienia się regulaminy, instrukcje, okólniki i wytyczne. Regulaminy określają wewnętrzną strukturę organizacyjną organu administracji oraz zasady organizacji pracy urzędów. Pozostałe zawierają zazwyczaj treść informacyjną lub interpretacyjną przepisów prawa, a ich celem jest ujednolicenie działań administracji publicznej. Niektórzy zaliczają do aktów prawa wewnętrznego także statuty.

• uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, ministrów i Prezydenta i inne.

Nieformalne źródła prawa

Jako nieformalne źródła prawa określa się normy pozaprawne wykorzystywane np. w działaniach administracji. Należą do nich:

- zwyczaj

- normy i zasady pozaprawne

Obie powyższe podkategorie samoistnie nie tworzą w polskim systemie źródeł prawa norm prawnych. Mogą one jednakże być posiłkowo stosowane przez odesłanie do nich w postaci klauzul generalnych jak np. zasady współżycia społecznego (art. 5 KC)

- doktrynę prawniczą,

W polskim systemie prawa doktryna nie stanowi źródeł prawa lecz źródło poznania prawa.

- orzecznictwo sądowe,

Orzecznictwo, podobnie jak doktryna nie stanowi źródła prawa. Tym niemniej ma znaczenie praktyczne dając pogląd co do treści norm prawa zawartych w źródłach prawa. W szczególności należy tu uwzględnić zasady prawne Sądu Najwyższego (art. 62 USN) czy Naczelnego Sądu Administracyjnego ((akt prawny PrPostPrzedSądAdm nie istnieje)), które de facto przesądzają o tym, jak dane kategorie zagadnień będą rozstrzygane w przyszłości.

Nie można również zapominać o orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego, którego wyroku mają moc prawnokształtującą - po ich ogłoszeniu dany przepis może utracić ważność. W tym zakresie wyroku Trybunału, jakkolwiek nie znajdują się one w katalogu źródeł prawa, takimi źródłami prawa w mojej ocenie są.

26. Źródła prawa praw człowieka w prawie ponadnarodowym

Źródła materialne - Mianem źródeł materialnych (wewnętrznych, realnych, głębszych) określa się wszystkie przyczyny wpływające na kształtowanie się prawa międzynarodowego oraz nadające mu moc obowiązującą. Tego rodzaju czynniki nie mają jednak charakteru prawnego. Ich klasyfikacji dokonuje się w zależności od przyjętego postrzegania systemu prawnego. Według zwolenników szkoły prawa naturalnego źródłem prawa międzynarodowego są nakazy rozumu, z kolei według pozytywistów jest to przede wszystkim wola państw. Z punktu widzenia socjologicznego wskazuje się na więzi społeczne, natomiast kierunki psychologiczne mówią o świadomości i emocjach ludzi.

Źródła formalne- Źródła formalne (zewnętrzne, pozytywne) są wyrazem procesu, który doprowadził do powstania normy prawnej. Typowym źródłem formalnym prawa międzynarodowego jest umowa międzynarodowa. W odróżnieniu od umów prawa krajowego jest ona źródłem samodzielnym, a jej moc prawna wiąże się z zasadą pacta sunt servanda. Drugim z kolei niekwestionowanym źródłem jest zwyczaj międzynarodowy. Kwestią sporną pozostaje zagadnienie istnienia innych źródeł prawa międzynarodowego. Jako kontrowersyjne wymienia się przede wszystkim ogólne zasady prawa, orzecznictwo sądów międzynarodowych, doktryny prawne oraz uchwały organów organizacji międzynarodowych.

• Umowa międzynarodowa - Za umowę międzynarodową uważa się zgodne oświadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwóch podmiotów prawa międzynarodowego (przede wszystkim: państw lub organizacji międzynarodowych, ale także np. Stolicy Apostolskiej) regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa międzynarodowego, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym czy w większej liczbie dokumentów, i bez względu na jego nazwę.

• Zwyczaj międzynarodowy - Zwyczaj międzynarodowy definiowany jest jako zgodna praktyka państw tworząca prawo. Innymi słowy, zwyczaj to powszechna praktyka przyjęta za prawo (zob. art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości). Na prawo zwyczajowe składają się więc normy rzeczywiście i stale stosowane w przekonaniu, że są one prawem i że obowiązują.

• Pozostałe źródła prawa :

- Orzecznictwo sądów międzynarodowych

-Doktryna

-Ustawodawstwo państw

-Akty jednostronne

• Notyfikacja

• Uznanie

• Protest

• Zrzeczenie się

-Uchwały organów organizacji międzynarodowych

-Ogólne zasady prawa międzynarodowego

Źródła poznawcze- Do źródeł poznawczych prawa międzynarodowego zalicza się zbiory umów międzynarodowych, kompilacje zwyczajów oraz wszelkiego rodzaju wydawnictwa służące wyszukiwaniu przepisów prawnych. Jednym z głównych tego rodzaju źródeł jest Treaty Series wydawany przez Organizację Narodów Zjednoczonych. W Polsce część umów międzynarodowych publikowana jest w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

27. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jako źródło międzynarodowego prawa praw człowieka. Omów różne koncepcje.

Choć początkowo Powszechna Deklaracja Praw Człowieka nie miała charakteru prawnie wiążącego, obecnie traktowana jest jako źródło powszechnie obowiązującego prawa zwyczajowego.

Jest oczywiste, że wolności oraz prawa jednostek powinny podlegać ochronie przed wszelkimi naruszeniami, niezależnie od tego, kto się tych naruszeń dopuszcza. Nie wydaje się jednak, by koncepcja praw człowieka miała bezpośrednie zastosowanie do stosunków między ludźmi.

- filozoficzne pojęcie praw człowieka - koncepcja wymierzona w absolutyzm władców, kładąca nacisk na wolności jednostki i ograniczenie władzy państwa

NICHUJNIEWIEMJAKTOZROBIĆ

28. Relacje pomiędzy źródłami prawa praw człowieka w prawie wewnętrznym, ponadnarodowym i międzynarodowym

1.Nadrzędność prawa międzynarodowego nad konstytucją

Stanowisko głoszące nadrzędność prawa międzynarodowego nad konstytucją zostało odrzucone w praktyce ustrojowej państw demokratycznych i przez przeważającą część przedstawicieli nauki prawa(wyjątek konstytucja Holandii)

2.Nadrzędność prawa ponadnarodowego nad konstytucją.

Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego(orzeczenie Costa/ENEL z 1964r.) i w konstytucji Irlandii. Zostało ono jednak odrzucone w konstytucjach pozostałych państw członkowskich UE.

3.Nadrzędność prawa międzynarodowego przed ustawami.

Prawo międzynarodowe jest na poziomie równym ustawom zwykłym lub ponad nimi (np.w Polsce). Normy prawa międzynarodowego nie mogą wiązać się bezpośrednio z ustawami gdyż naruszałoby to ważną dla prawa zasadę konsensusu, zakładającą konieczność uzyskania wyrażnej lub dorozumienej zgody państwa na ich obowiązywanie. Bezpośrednio może być stosowana tylko część norm prawnych - charakter samowykonalny (self executing).

4.Nadrzędność prawa wewnętrznego nad międzynarodowym.

Nie ma potrzeby wydawania prawa wewnętrznego, z konstytucji wynika jednoznacznie możliwość stosowania prawa międzynarodowego bezpośrednio, bez konieczności wydawania aktów prawa wewnętrznego.

5.Nadrzędność prawa ponadnarodowego przed ustawami.

29. Zasady ogólne prawa międzynarodowego jako źródło prawa praw człowieka

Ogólne zasady prawa międzynarodowego - część prawa międzynarodowego, która obejmuje normy uznane przez wszystkie państwa i nie podlegające w zasadzie dyskusji. Normy te odnajdziemy w różnej postaci w systemach prawnych wszystkich państw. Przez niektórych uważane są za odrębne źródło prawa międzynarodowego.

30. Zasada równości i niedyskryminacji jako autonomiczny zakaz dyskryminacji rasowej

Zakaz dyskryminacji rasowej:

W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka – ujęty jest kolor skóry

Autonomiczny zakaz dyskryminacji rasowej- wszelkie zróżnicowane wykluczenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie na tle koloru skóry, które ma na celu wzniesienie lub uszczuplenie korzystania z praw równości w sferze politycznej, kulturowej i każdej innej

UE- dyrektywa dotycząca zwalczania dyskryminacji rasowej

31. Zasada równości i niedyskryminacji jako zasada ogólna prawa międzynarodowego praw człowieka

Zasada równości i niedyskryminacji

Równość- nie można mówić w kontekście jednej osoby, muszą występować przynajmniej dwie osoby w celu porównania

Dyskryminacja- to odwrotność równości, nierówne traktowanie osób będących w tej samej sytuacji

Można podzielić tą zasadę na:

1. Zasadę ogólną

2. Autonomiczną prawa człowieka

3. Szczegółową- ze względu na płeć, religię, rasę itp.

Zasada ogólna-

- Karta NZ, podstawowe prawa dla wszystkich bez względu na rasę, płeć religię.

- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka- pełna zasada niedyskryminacji, dodatkowo uwzględnia kolor skóry, pochodzenie narodowe, majątek

Konwencja Praw Dziecka- zakaz dyskryminacji rodziców, opiekunów prawnych etc.

Konwencja bioetyczna- dyskryminacja ze względu na dziedzictwo genetyczne

Zasada ogólna nie jest autonomicznym prawem!

32. Zasada równości i niedyskryminacji jako autonomiczne prawo człowieka

Autonomiczne zasady- każdy ma prawo do równości wobec prawa

- Europejska Konwencja Praw Człowieka- Protokół 12 dodał autonomiczną zasadę, problem polega na tym, że duża liczba państw nie ratyfikowała tego protokołu

33. Zasada równości i niedyskryminacji jako autonomiczna zasada równości płci

Zasada równości płci

- szczególnie akcentowana w Radzie Europy UE

UE- dwie dyrektywy- w tym jedna dotyczy zakazu autonomicznego ze względu na płeć

34. Zasada równości i niedyskryminacji jako autonomiczny zakaz dyskryminacji opartej na religii lub przekonaniach

Zakaz Dyskryminacji oparty na religii:

- religie dające się zidentyfikować

- sekty, nowe ruchy religijne

- nie ma tutaj prawa twardego, ale w Deklaracji (miękkim prawie) wyrażony jest zakaz dyskryminacji religijnej

- wykluczenie, ograniczenie, zróżnicowanie, lub uprzywilejowanie oparte na religii

- na postawie religii- istnieją ,,uznawane” i ,,znane” religie, dzięki którym można określić problem

35. Zasada uniwersalizmu praw człowieka

W aspekcie polityczno terytorialnym- prawa człowieka stosuje się i maja być wymagane na całej kuli ziemskiej, niezależnie od tego, jaki status dane terytorium posiada, jednak na pierwszym miejscu będzie chodziło o prawa człowieka na terytorium państwa.

Z perspektywy Karty NZ, cenne było to, iż obowiązki związane z prawami człowieka odnoszono również do terytoriówi i obszarów powierniczych (pod opieką innych mocarstw).

W aspekcie personalnym znaczy to, że prawa człowieka przysługują wszystkim istotom ludzkim, każdej i jakiejkolwiek osobie ludzkiej; nikt nie może przestać być podmiotem praw człowieka. W tym też sensie, zasada uniwersalizmu bardzo ściśle współgra z zasadą równości i niedyskryminacji.

36. Zasada samostanowienia narodów jako zasada ogólna prawa międzynarodowego praw człowieka

Samostanowienie narodów , prawo do swobodnego określania statusu politycznego, społecznego, gospodarczego oraz kulturowego a także prawo do utworzenia własnego państwa lub połączenia się z państwem już istniejącym. Prawo międzynarodowe uznaje prawo do samostanowienia narodu tylko i wyłącznie, jeżeli jest ono zgodne z obowiązującym prawem lokalnym (np. z konstytucją) uznanego państwa w którym ma się ustanowić. Przykładem jest uznanie za zgodne z prawem międzynarodowym samostanowienie państw będących byłymi republikami Związku Radzieckiego, gdyż zezwalała na to konstytucja ZSRR .

Zasada samostanowienia 1966 samostanowienie pojawia się w Paktach Praw Obywatelskich i Politycznych (nadanie Narodom prawo do samostanowienia i decydowania o kierunkach własnego rozwoju oraz prawo do korzystania z własnych bogactw naturalnych; nakazuje także wzajemne poszanowanie tych praw przez Państwa-Strony, zgodnie z postanowieniami KNZ).

formalnie uznana przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w Deklaracji Zasad Prawa Międzynarodowego;

potwierdzona w traktatach regionalnych np. Afrykańska Karta Praw i Wolności Ludów

może wyrażać się w różnych formach, nie zawsze oznacza niepodległość (stworzenie własnego państwa), kiedy jednak stworzenie własnego państwa wchodzi w grę to może wiązać się z uzyskaniem niepodległości przez kolonię; może być związane z secesją terytorium od terytorium macierzystego KNZ uznała zasadę samostanowienia jako cel (kryterium współpracy narodów), jednocześnie zawarto rozwiązania prawne dot. regionów niesamodzielnych oraz stworzono międzynarodowy system powiernictwa (nowa wersja systemu mandatowego), którego zarządzaniem zajęła się rada Powiernicza.

PM uznaje prawo do samostanowienia narodu tylko i wyłącznie, jeżeli jest ono zgodne z obowiązującym prawem lokalnym (np. z konstytucją) uznanego państwa w którym ma się ustanowić. Samostanowienie narodów jest jedynym prawem człowieka o charakterze zbiorowym, traktowanym jako warunek korzystania z innych praw człowieka. Przyjmuje się, że samostanowienie narodów może być realizowane tylko przez ludność zamieszkującą określony obszar i dominującą na nim.

37. Zasada solidarności i sytuacyjności praw człowieka

zasada solidarności-każda jednostka ma obowiązki wobec wspólnoty (społeczeństwa) jako koniecznego środowiska jej rozwoju; zasada międzyludzkiej solidarności

zasada sytuacyjności-stanowi źródło granic korzystania z praw człowieka, to jakie prawa ma człowiek zależy od systemu wartości, obyczajów, warunków jakie panują w danym kraju itp.

38. Zasada subsydiarności praw człowieka.

zasada subsydiarności- ochrona międzynarodowa jest tylko uzupełnieniem ochrony krajowej; los człowieka i jego praw jest zależny przede wszystkim od panującej praktyki prawnej i porządku krajowego.

39. Zasady: rzeczywistości i skuteczności; integralności, znajomości praw człowieka

zasada rzeczywistości i skuteczności- europejska komisja i Europejski Trybunał Sprawiedliwości podały, że w ochronie praw człowieka chodzi nie o prawa abstrakcyje czy prowizoryczne, ale o prawa rzeczywiste i skuteczne

zasada integralności- wszystkie podstawowe prawa człowieka są niepodzielne, wzajemnie się przenikają i wspomagają, mają wspólne elementy, są współzależne

zasada znajomości praw człowieka-prawo krajowe praw człowieka powinno być jawne, pewne i zrozumiałe, państwo ma obowiązek zapewnić obywatelom poradnictwo prawne, ma też obowiązek udostępniać, upowszechniać i nauczać zasad praw człowieka

40. Źródło i podstawa praw człowieka

Wszystkie międzynarodowe dokumenty praw człowieka przyjmują konstrukcję przyrodzonych, obiektywnych i powszechnych praw i wolności człowieka wynikających z przyrodzonej godności osoby ludzkiej. To ta godność osobowa, związana z człowieczeństwem, z samym faktem bycia człowiekiem, jest konieczną i wystarczającą podstawą praw człowieka.

Pakty Praw Człowieka, po potwierdzeniu uznania godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków rodziny ludzkiej wyraźnie uznają, że wszystkie te prawa wynikają z godności ludzkiej. Prawa te są pierwotne w stosunku do państwa i jego urządzeń państwowych i muszą być przez państwo uwzględniane we wszelkiej działalnosci.

41. Podmiot uprawniony z tytułu praw człowieka

Podmiotem uprawnionym jest każdy człowiek, każda osoba ludzka. Każdy i jakikolwiek człowiek, jednostka, osoba jest podmiotem praw i wolności człowieka i co do zasady-ma legalny tytuł do pełnego z nich korzystania.

42. Podmiot zobowiązany z tytułu praw człowieka

43. Podmiot uprawniony z tytułu praw człowieka

44. Podmiot zobowiązany z tytułu praw człowieka

Podmiotem zobowiązanym z tytułu praw człowieka jest państwo, władza publiczna. To państwa zawierają traktaty ustalające wymagalne prawnie standardy praw człowieka; to państwa- strony-zgodnie z wyraźnymi klauzulami traktatowymi-zobowiązują się do przestrzegania praw człowieka, to one zaciągają zobowiązania w dziedzinie praw człowieka.

Czy człowiek może być postrzegany jako podmiot zobowiązany z tytułu praw człowieka? Jak najbardziej tak. W Deklaracji Powszechnej wyraźnie się stanowi, iż „Każda jednostka ma obowiązki wobec wspólnoty, bo tylko w niej możliwy jest swobodny i pełny rozwój jej osobowości”. Obydwa Pakty Praw Człowieka akcentują również, że „jednostka ma obowiązki wobec innych jednostek i wobec społeczności, do której należy”.

45. Problem wertykalnego i horyzontalnego obowiązywania praw i wolności

Pod pojęciem horyzontalnego obowiązywania praw jednostki należy rozumieć ich obowiązywanie w stosunkach między osobami fizycznymi albo między osobami fizycznymi z jednej strony, a osobami prywatnymi prawa cywilnego z drugiej.

• poglądy przeciwników tej koncepcji:

Przeciwnicy uważają, że prawa jednostki powstały przede wszystkim aby chronić jednostkę przeciwko ingerencją ze strony państwa więc działają one w płaszczyźnie wertykalnej (jednostka-państwo). Ponadto przeciwnicy “wskazują, że udostępnienie jednostce praw jako instrumentu skierowanego przeciwko innej osobie, kłóci się z ideą wolności tej ostatniej, tworząc po jej stronie dodatkowe obowiązki”.

• poglądy zwolenników tej koncepcji

Podzieleni są oni na dwie grupy. pierwsza opowiada się za tzw. bezpośrednim horyzontalnym obowiązywaniem, które polegać ma na traktowaniu konstytucyjnie gwarantowanych praw jednostki jako obiektywnych zasad wiążących podmioty stosunków cywilno-prawnych i mogących stanowić podstawę roszczeń cywilno-prawnych. Podkreślają rózwnież, że czynnosci prawne (np. umowy) niezgodne z tymi prawami powinny zostać uznane za nie ważne. Druga grupa opowiada się za uznaniem tzw. pośredniego horyzontalnego obowiązywania. Przez co rozumie się oddziałowywanie konstytucyjnie gwarantowanych prawa jednostki jako wartości wyrażonych w konstytucji, pomocnych przy dokonywaniu wykładni norm prawa cywilnego. W tym przypadku prawa te nie mogą stanowić podstawy do roszczeń cywilno-prawnych.

Wertykalne obowiązywania praw człowieka i wolności dotyczy stosunków, jakie powstają między człowiekiem a władzą publiczną i jej reprezentatami.

46. Podmioty grupowe jako adresaci praw i wolności

Kwestia czy podmiotem praw i wolności jest osoba prawna nie została przez Konstytucję jasno i wyraźnie rozstrzygnięta. Określa ona natomiast pewne prawa i wolności odnoszące się do podmiotów zbiorowych np. związków wyznaniowych czy partii politycznych. Jednakże nie odmawia się przyznania osobom prawnym tych wolności i praw , które nie zastrzeżone są niejako dla osób fizycznych ( np. prawo do życia)- chyba że są to osoby prawne prawa publicznego( np. gminy).

Tak dodatkowo dla wyjaśnienia

Adresaci praw i wolności

• adresatem zawartych w konstytucji praw i wolności są wszelkie podmioty, organy i instytucje

• poszczególnym prawom i wolnością (człowieka i obywatela) odpowiadają określone obowiązki po stronie władz publicznych

• obowiązki te mogą przybierać charakter;

- pozytywny- władze publiczne muszą podjąć określone działania , by jednostka mogła zrealizować przysługujące jej prawo

- negatywny- władze publiczne maja obowiązek powstrzymania się od działań przeszkadzających jednostce w korzystaniu z przysługujących jej wolności

• horyzontalne działanie konstytucyjnych praw i wolności- czy prawa i wolności wyznaczają sferę relacji między jednostkami? (zakaz dyskryminowania kobiet przez pracodawców prywatnych)

47. Przedmiot praw człowieka – zobowiązanie

7.4. Przedmiot: uprawnienie/zobowiązanie

Przedmiotem prawa czy wolności ludzkiej jest zawsze jakiś obszar istotny z punktu

widzenia samorealizacji człowieka, przede wszystkim w jego zderzeniu z państwem.

Przedmiot ten przyjmie charakter uprawnienia/zobowiązania, przy czym w takim

uprawnieniu/zobowiązaniu dominować będą elementy negatywne bądź pozytywne.

Z punktu widzenia państwa rzecz ujmując, chodziłoby o jego zobowiąrania

negatywne bądź też zobowiązania pozytywne. Upowszechnione było

zumowanie, i dziś wcale nie przebrzmiałe, stosownie do którego sfera praw

obywatelskich i politycznych to obszar negatywnych zobowiązań państwa, a sfera

praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych to obszar pozytywnych zobowiązań

państwa. Tylko o tych drugich mówiono, że wiele kosztuja:i często państwa nie stać

na ich urzeczywistnianie. W istocie, także prawa

rodziny wcale nie są „tanie", że wspomnimy tu o prawie do słusznego progu albo o

prawie do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Przeciwstawiając te dwie rodziny

praw człowieka, uważano też, iż tylko

rawa z pierwszej rodziny, a więc obywatelskie i polityczne są prawami prawdziwymi,

uprawnieniami legalnymi, podczas gdy prawa z drugiej rodziny to swoiste deklaracje

intencji bądź normy programowe, nie stanowiace takich „legalnych uprawnień".

Faktycznie, z porównania art. 2 obu Paktów wynikałoby, że - podczas ~v mocą Paktu

Obywatelskiego państwo-strona, natychmiast i w pełni, zobowiązane jest szanować i

przestrzegać praw na jego podstawie chronionych - to mocą Paktu Gospodarczego

ma ono starać się o urzeczywistnienie

praw stopniowo, w miarę posiadanych zasobów i środków, z wykorzystaniem .~

współpracy i pomocy międzynarodowej.

Nie ma wątpliwości, iż prawa socjalne w ich formie prawnej są słabsze, wynikające z

nich dla państwa zobowiązania są stopniowalne i dopuszczają wyraźnie ekskulpacje i

dyspensy, a nadto nie towarzyszą im równie skutecznie gwarancje kontrolne, ani

zabezpieczenia roszczeniowo-proceduralne. Niemnniej jednak są to niewątpliwie

„legalne uprawnienia", zawierające w sobie elementy zobowiązania rezultatu i

zobowiązania należytej staranności.

Konkretny przedmiot poszczególnych praw i wolności jest tak różny, jak różna w

swym niezmiernym bogactwie jest substancja tychże praw i wolności. W tym

zakresie, to w części szczegółowej znajdzie się miejsce na bliższe przyjrzenie się tej

substancji.

LUB

Przedmiot praw człowieka – zobowiązanie: Artykuły traktatów międzynarodowych określających przedmiot zobowiązań państw odnoszą się do katalogu praw w danym dokumencie umocowanych. Katalogi wyznaczają żywy, zmienny w swej treści przedmiot zobowiązań w dziedzinie praw człowieka. Jedynie PDPCZ obejmuje pełny katalog praw człowieka (prawa obywatelskie, polityczne, socjalne, gospodarcze i kulturalne). W tradycyjnej teorii wyróżniano zobowiązania: - negatywne (prawa obywatelskie, polityczne) -pozytywne (gospodarcze, socjalne, kulturalne) Zobowiązanie rezultatu (cel) przesądza o wymogu należytej staranności (zobowiązanie środków wiodących do celu ) i jego kontekstowych wymiarach. Prawdą jest założenie iż cel wymaga środków, kreuje obowiązek ich podejmowania. W samą koncepcję zobowiązania wplecione jest w charakterze integralnego składnika prawo do skutecznych środków prawnych na wypadek zagrożenia czy naruszenia należnych człowiekowi praw. W zakresie w jakim prawo krajowe opatruje dane prawo socjalne także gwarancjami jego ochrony sądowej, więc kreuje prawo do skutecznego dochodzenia roszczeń, mamy tu do czynienia z legal right. W tym sensie prawa 2 generacji pozostają prawami słabszymi. Cel jest normatywnie określony i wymaga wszelkich środków koniecznych do jego choćby i stopniowego ale z należyta starannością możliwie najpełniejszego i najszybszego osiągnięcia. W grę wchodzi również kryterium międzynarodowej pomocy i współpracy zwłaszcza w dziedzinie gospodarczej i technicznej. Wyświadczona pomoc była optymalnie wykorzystana dla dobra człowieka i realizacji jego praw. Istotne jest uwzględnienie i wywodzenie rozsądnych wniosków z funkcjonowania ogólnej zasady jedności i współzależności wszystkich praw człowieka niejako jej integralności. Prawo do niezakłóconego korzystania ze swojej własności umieszczone jest w obrębie praw obywatelskich i politycznych a nie w obrębie gospodarczych, socjalnych i kulturalnych czyli w 1 generacji praw człowieka. Korzystanie w elementarnym zakresie z praw socjalnych będzie rodzić implikacje w sferze skutecznie chronionych praw 1 generacji.

48. Roszczenie z tytułu naruszenia praw człowieka

Jeśli chodzi o wymagane krajowe gwarancje dochodzenia roszczeń, istotne wnioski wynikają z orzecznictwa strasburskiego, które wyraźnie rozróżnia w tej sferze lex generalis , a więc gwarancję o charakterze ogólnym, jak również lex specialis, czyli gwarancje o charakterze szczególnym.

Gwarancją ogólną stanowi prawo do skutecznego krajowego środka prawnego na wypadek naruszenia prawa umocowanego w danym systemie. Musi być zagwarantowane prawo do przedłożenia tego rodzaju „spornego roszczenia” do „kompetentnej władzy/organu”. Z orzecznictwa strasburskiego wynika, że musi być to organ mający kompetencję rozstrzygnięcia sprawy co do faktów i co do prawa, a także mający kompetencję przyznania słusznego odszkodowania. Mogą wchodzić w grę także organy pozasądowe, w tym organy administracyjne. Istotne jest, by organy takie zabezpieczały w swoim postępowaniu gwarancje typowe dla słusznego procesu, w tym niezawisłości, bezstronności, a także kontradyktoryjności i równości broni. Jeżeli takich gwarancji nie zapewniają, państwo ma obowiązek zagwarantowania drogi sądowej, zatem prawa odwołania się do sądu mającego „pełną jurysdykcję”, a więc kompetentnego do rozstrzygnięcia co do faktów i co do prawa.

Gwarancje specjalne-to prawo do słusznego procesu oraz prawo każdej osoby pozbawionej jej wolności do sądowej kontroli legalności jej detencji.

49. Prawa a wolności człowieka.

Prawa człowieka dzielimy na:

PRAWA ( prawa pozytywne )- oznaczające obowiązek podjęcia przez władzę działania na rzecz jednostki. Jednostka ma prawo żądać przysługujących jej praw, a państwo musi zagwarantować ich realizację.

WOLNOŚCI ( prawa negatywne )- oznaczające obowiązek powstrzymywania się władzy od działań w określonych obszarach naszego życia.

50. Prawa jednostki a prawa obywatelskie. Prawa materialne a proceduralne

Prawa jednostki i prawa obywatelskie.

Prawa człowieka to uprawnienia przynależne każdemu człowiekowi bez względu na pochodzenie,

miejsce zamieszkania, narodowość etc.

Z kolei prawa obywatela to prawa stanowiące podstawę więzi między jednostką a

państwem, którego jest obywatelem.

Prawa obywatelskie zawarte są w ustawie zasadniczej każdego kraju. Z kolei prawa

człowieka znajdują się w przepisach międzynarodowych, przede wszystkim w Deklaracji

Praw Człowieka oraz w Karcie Praw Podstawowych.

Katalog praw człowieka zawiera szerszy zakres uprawnień niż prawa obywatelskie.

W uproszczeniu można przyjąć iż prawa obywatelskie mieszczą się głownie w

politycznych oraz socjalnych prawach człowieka. Są to bowiem przede wszystkim prawa:

do nauki, pracy oraz wyborcze.

Inne są także instytucje stojące na straż praw człowieka, inne z kolei chroniące

praw obywatelskich. Te pierwsze chronione są przez organy międzynarodowe,

głównie wchodzące w skład Organizacji Narodów zjednoczonych (Rada Praw Człowieka

oraz Komitet Praw Człowieka). Natomiast prawa obywatela bronione są przez

instytucje krajowe. Dla przykładu w Polsce na ich straży stoi Rzecznik Praw Obywatelskich.

Cechą łącząca oba omawiane katalogi praw jest ich nienaruszalność.

Prawa materialne i proceduralne.

Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle związane z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie mogłoby być egzekwowane. Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w większości normy prawa materialnego, a kodeks postępowania cywilnego — w większości normy prawa procesowego.

Prawo proceduralne - zawiera normy wyznaczające tryb i zasady postępowania administracyjnego zmierzające do urzeczywistniania norm prawa ustrojowego i prawa materialnego.

51. Prawa obywatelskie i polityczne a prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne. Różnice i podobieństwa

Powszechnie przyjął się podział na prawa obywatelskie i polityczne z jednej strony, oraz prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne z drugiej. Początkowo przewidywano, że obie kategorie praw zawarte będą w jednym dokumencie. Ostatecznie, zostały one umieszczone w dwóch różnych dokumentach: Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Racjonalnym uzasadnieniem tego podziału był fakt, iż prawa te mają odmienną naturę - jedna kategoria praw podlega natychmiastowemu i bezwarunkowemu wykonaniu. Natomiast do pełni praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych państwa mają dochodzić stopniowo, w miarę swych możliwości finansowych.

Faktem spornym jest to, czy istnieje możliwość dokładnego rozróżnienia pomiędzy prawami obywatelskimi i politycznymi oraz gospodarczymi, socjalnymi i kulturalnymi. Stanowią one bowiem swoje wzajemne uzupełnienie i razem tworzą katalog praw przynależnych żyjącej w społeczeństwie jednostce. Preambuły obu Paktów, poprzez wyraźne uznanie, że zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka idealny system prawny może zostać osiągnięty tylko wtedy, gdy prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne będą w takim samym stopniu udziałem każdego człowieka, jak prawa obywatelskie i polityczne, podkreślają pojęciową współzależność obu kategorii praw. Ponadto w wielu wypowiedziach przedstawicieli Narodów Zjednoczonych czy późniejszych dokumentach podkreśla się niepodzielność tych praw.

Między prawami pierwszej i drugiej generacji zachodzi również istotna różnica. Prawa pierwszej generacji były zwrócone przeciw państwu - chodziło o to, by ograniczyć władzę państwa nad życiem jednostki. Natomiast prawa drugiej generacji wymuszają aktywną postawę państwa, wręcz domagają się jego ingerencji.

52. Generacje praw człowieka.

Karel Vasak francuski prawnik pod koniec lat siedemdziesiątych zaproponował wyodrębnienie praw człowieka i podział ich na trzy generacje (kategorie).

Prawa I generacji

Prawa I generacji to podstawowe (fundamentalne), wynikające z natury ludzkiej, niezależne od stanu prawnego obowiązującego w państwie. Źródła tych praw można odnaleźć w filozofii oświecenia oraz ideologii liberalnej. Współcześnie zapisane są w każdej konstytucji państwa demokratycznego.

Związane z egzystencją ludzką:

• Prawo do życia

• Prawo do wolności osobistej

• Wolności do tortur

Związane z wolnością światopoglądu:

• Wolność wyznania

• Wolność sumienia,

• Wolność myśli

• Wolność wyrażania poglądów (wypowiedzi)

Związane z egzystencją prawną człowieka:

• Prawo do informacji

• Równość wobec prawa

• Prawo do osobowości prawnej

• Prawo do ochrony prawnej w postępowaniu sądowym

• Prawo do tajemnicy korespondencji

• Prawo do swobodnego przemieszczania się

Związane z prawami politycznymi (obywatelskimi):

• Bierne i czynne prawo wyborcze

• Prawo zrzeszania się

• Prawo do skarg na organy państwa

• Prawo do udziału w życiu publicznym

• Prawo równego dostępu do urzędów

Prawa II generacji

Prawa II generacji to prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne, zapewniają jednostce rozwój fizyczny i duchowy i bezpieczeństwo socjalne. Nakładają na państwo obowiązki ekonomiczne i socjalne wobec obywatela. Źródłem praw II generacji jest min. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966roku.

Do praw II kategorii należą:

Prawa ekonomiczne

• Prawo do pracy

• Prawo do wynagrodzenia

• Prawo do słusznych warunków pracy

• Prawo do tworzenia związków zawodowych.

Prawa socjalne:

• Prawo do świadczeń socjalnych i ubezpieczeń

• Prawo do ubezpieczeń zdrowotnych

• Prawo do wypoczynku

• Prawo do ochrony zdrowia

• Prawo do zabezpieczenia społecznego.

Prawa kulturalne:

• Prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym

• Prawo do edukacji - nauki

• Prawo do swobodnych badań

• Prawo do korzystania z osiągnięć rozwoju cywilizacyjnego

• Prawo do wolności sztuki

Prawa III generacji

Prawa III generacji to prawa kolektywne, solidarnościowe, czyli uprawnienia przysługujące grupom, zbiorowością, narodom, odnoszące się do jakości ich życia .

Do praw III generacji należą:

• Prawo do pokoju

• Prawo do demokracji

• Prawo do rozwoju

• Prawo do zdrowego środowiska naturalnego

• Prawo do pomocy humanitarnej

• Prawo narodów do samostanowienia

• Prawo do rozwoju

• Prawo do równości wszystkich ludów i narodów

• Prawo do własnych zasobów i bogactw naturalnych

• Prawo do zachowania własnej tożsamości i praw etnicznych (odnosi się do mniejszości narodowych i etnicznych)

• Prawo do wspólnego dziedzictwa przeszłości,

• Prawo do ochrony danych osobowych.

Czwarta generacja praw człowieka

są w trakcie wyodrębniania się, należą do nich prawa mniejszości seksualnych, np prawo do zawierania związku małżeńskiego, prawo do adopcji dzieci, prawo do zajmowania stanowisk bez ograniczeń

53. Prawa absolutne i derogowalne

Koncepcja ABSOLUTNYCH PRAW CZŁOWIEKA: uważa, że prawa człowieka są uprzednie (pierwsze) w stosunku do państwa, wszystkie prawa człowieka pochodzą z faktu godności człowieka, na podstawie tylko jego urodzenia.

Prawa derogowalne (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, słusznego procesu, prawo do prywatności, rodziny, własności itd.)

54. Pojęcia i klasyfikacja ograniczeń praw człowieka

Dopuszczalne ograniczenia praw i wolności człowieka

- zewnętrznej agresji,

- kryzysu politycznego,

- kataklizmu naturalnego,

- epidemii

- działań wojennych zgodnych z prawem

55. Limitacja korzystania z praw człowieka (budowa klauzul limitacyjnych, klauzule generalne a indywidualne, testy: legalności, celowości i konieczności)

1. limitacja – ograniczenie

2. w dziedz. praw człowieka nie odnosi się do wszystkich ograniczeń, ale tylko do tzw. „klauzul limitacyjnych” - są to typowe dla międzynarodowych dokumentów praw człowieka postanowienia formułujące warunki dopuszczalnej ingerencji w substancję chronioną uprawnień

3. Klauzule limitacyjne charakteryzuje:

a) opisywanie warunków dopuszczalnej ingerencji za pomocą pojęć otwartych, nie nawiązujących bezpośrednio do treści uprawnienia (np. „konieczność w demokratycznym społeczeństwie”, „bezpieczeństwo publiczne”

-odrożnia je to od ograniczeń ex definitione, które wyłączają spod ochrony konkretne sytuacje faktyczne bądź prawne, mieszczące się w hipotezie danej normy (np. art. 8 ust. 3 c Paktu z zakresu ochrony wolności od pracy przymusowej lub obowiązkowej wyłącza pracę zwykle wymaganą w czasie odbywania kary pozbawienia wolności)

b) pozwalają na ingerencję w substancję chronioną nie tylko w stanach nadzwyczajnych, ale także podczas normalnego funkcjonowania państwa

- w przeciwieństwie do klauzul derogacyjnych

c) część z nich cechuje specyficzna budowa

- ustanowiono tu 3 warunki dopuszczalności ingerencji, będące typowymi składnikami klauzuli limitacyjnej:

-zgodność ingerencji z prawem (“...z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez prawo”

- jej konieczność w społeczeństwie demokratycznym (“...koniecznych w społeczeństwie demokratycznym...”)

-realizację celu prawowitego(“... z uwagi na bezpieczeństwo państsowe, bezpieczeństwo publiczne... itd.”)

-elementy te determinują wypracowaną w systemie EKPC sekwencję działań organów kontrolnych rozstrz. o dopuszczalności limitacji w konkr. sprawie

-jeśli zostanie ustalone, że chroniona substancja została naruszona, organ bada w kolejności:

1. czy naruszenie ma oparcie w obowiązującym prawie (test legalności)

2. rozstrzyga o zgodności ingerencji z celami prawowitymi wymienionymi w klauzuli limitacyjnej (test celowości)

3.rozważa, czy ingerencja była konieczna w społ. demokratycznym (test konieczności)

-nie sprostanie któremuś z tych testów prowadzi do wniosku o niedopuszczalności limitacji

- jest to modelowy kształt klauzuli limitacyjnej, ale nie zawsze jest on właśnie taki

4. Klauzule limitacyjne:

-umożliwiają zrównoważenie interesów indywidualnych, chronionych przez prawa człowieka, z wymaganiami życia społecznego

- Pełnią ważną funkcję zw. z przeciwdziałaniem arbitralnemu postępowaniu państwa w tym zakresie.

-Warunki dopuszczalności pozornie sformułowane są b. ogólnie, ale przeciwdziała temu narastające orzecznictwo na ich podstawie (case law)

-gdy postępowaniu państwa nie towarzyszy zła wola – dostarczają wskazówek co do działań i środków, których władza publ. powinna się wystrzegać by uniknąć zarzutu arbitralności

- z perpektywy podmiotu uprawnionego są znaczącym dopełnieniem danych mu gwarancji - ofiara ingerencji ma podstawę i argumenty kwestionowania jej dopuszczalności

5. Klauzule limitacyjne są wyjątkiem od zasady pełnego zapewnienia praw człowieka - więc ich interpretacja musi być ścisła i przychylna wobec naruszanych uprawnień

-dlatego ETPC odrzucił koncepcję tzw. inherent (implied) limitations – ograniczeń wpisanych w istotę uprawnienia w odniesieniu do tych praw, w które można ingerować na podst. klauzul limit. è bo same klauzule wyliczają wyczerpująco warunki ingerencji i są dość elastyczne (Golder v. UK 1975)

è niedopuszczalność powoływania się na inne cele prawowite niż wymienione we właśc. klauzuli limit. (Sidiropoulus v. Grecja 1998)

• rażącym odstępstwem jest tu art. 11 AKPCiL wolność zgromadzeń: wymienia tylko przykładowo dopuszczalne płaszczyzny ingerencji

• -we wszystkich innych przypadkach katalog celów prawowitych jest zamknięty

6. Klauzule generalne i indywidualne – 2 różne modele limitacji

I) KLAUZULE GENERALNE

a) umożliwiają ograniczenia odnoszące się do całego katalogu praw i wolności zaw. w określ. dokumencie na podst. jednej klauzuli limtacyjnej

b) zdają się nie dostrzegać specyfiki konkr. uprawnienia è sugerują możliwość ingerowania w każde prawo człowieka, zawarte w danym dokumencie (a przecież niektóre prawa, np. wolność od tortur są powsz. traktowane jako absolutne, nie dopuszcz. żadnej ingerencji)

c) tę wadę może zniwelować rozsądne orzecznictwo J

d) są to np. Art. 27 ust. 2 EKPC, art. 4 Paktu, Art. 31 EKS

II) KLAUZULE INDYWIDUALNE

a) limitacja dot. konkretnych uprawnień, w oparciu o dołączone do nich indywidualne klauzule

b) zamiast jednej pojawia się kilka klauzul – każda z nich stanowi grunt do ingerencji w inne uprawnienie

c) taką regulację uzasadniają różnice pomiędzy warunkami limitacji sformułowanymi w poszcz. klauzulach, prz. wsz. katalogami celów prawowitych

d) pozwalają dostosowywać podstawy limitacji do specyfiki konkretnego uprawnienia

e) skuteczniej wypełniają zadanie ograniczenia arbitralności działań państwa

- generalnie międzynarodowe dokumenty praw człowieka odchodzą od klauzul generalnych na rzecz indydiwualnych

Konstytucja RP:

- zawiera klauzulę generalną (art. 31 ust. 3)

- ale do niektórych uprawnień dołączono nie wiadomo dlaczego także indywidualne klauzula (art. 45 ust. 2, 53 ust. 5, 61 ust. 3, 64 ust. 3)

-trzy pierwsze z nich modyfikują katalog celów prawowitych w stosunku do tego z klauzuli generalnej

- ten ostatni nie zawiera żadnej oryginalnej treści JJ

-wg orzecznictwa TK:

• klauzule indyw. nie wyłączają zastos. klauzuli gen. – pełnie ona wtedy w stos. do nich rolę uzupełniającą

• z faktu wprowadzenie do konst. klauzuli gen. nie wynika możliwość ustanawiania ogr. wobec wszystkich zagwarant.w niej wolności i praw – możliwość taka jest wyłączona, gdy Konst. w sposób wyraźny uznaje określone uprawnienie za nienaruszalne lub gdy taki charakter upr. wynika z umów międzynarodowych

7. TEST LEGALNOŚCI

- jego istotą jest ustalenie, czy ingerencja w uprawnienie miała oparcie w obowiązującym prawie

-oznacza to oprócz badania podst. prawnej także zasadniczych właściwości, którymi podstawa ta powinna się cechować (jakość prawa)

- jeśli ingerencja nie miała podstawy prawnej – Trybunał od razu stwierdza naruszenie praw człowieka

- w konsekwencji otrzymujemy odp. na pytanie czy dana ing. była legalna i pewną koncepcję rozumienia pojęć “prawo”

• za obowiązujące prawo uważa się normy obow. w danym syst. prawnym w momencie ingerencji

• obok norm prawa krajowego w grę mogą wchodzić normu międzynarodowe (dot. to tych państw, gdzie normy prawa międz. mogą służyć do oceny wewn. stos. prawnych nie ulegając przekształceniu w normy prawa krajowego) /np. zakaz propagandy wojennej i nienawiści rasowej ugruntowany w pr. międz./

• dopuszczalną formą prawną jest też prawo niepisane – ze wzgl. na systemy common law

• orzecznictwo sądów – głównie w systemie common law, ale w systemie civil law też ma jakieś znaczenie J

• podst. ograniczenia może być zarówno norma ustawowa jak i pozaustawowa

• dopuszczalność norm dyskrecjonalnych, delegujących kompetencje – ale są pewne kryteria jakościowe:

- muszą precyzyjnie wskazywać, jakie kompetencje są delegowane

- muszą określać sposób realizacji kompetencji

- jeśli nie wynika to z prawa powszechnego, norma ta musi gwarantować środki dochodzenia roszczeń w zw. z działaniem władzy wykonującej delegowaną kompetencję

• o jakości prawa przesądzają też: :

○ dostępność, - adresat normy prawnej powinien móc zorientować się, jakiego zachowania wymaga od niego prawo w danych okol. è obowiązek publikowania norm pr., wyroków sądowych w syst. common law, podręczników prawa itd.

○ przewidywalność (precyzyjność) - pr. sformułowane na tyle precyzyjnie, aby adresat normy mógł w oparciu o nie regulować swoje postępowanie, musi móc przewidzieć konsekw. swojego postępowania (ale dopuszcz. jest posługiwanie się pojęciami ogólnymi lub specjalistycznymi, wymagającymi interpr. w tym skorzyst. z profesjonalnej pomocy prawnej)

- Trybunał dopuszcza ustalanie znaczenia normy pr. z wykorzystaniem źródeł pozapr. (np. instrukcje, dyrektywy urzędowe)

- dopuszcz. są regulacje pozostawiające swobodę decyzji org. władzy wykonawczej

○ istnienie efektywnych środków kontroli – wyinterpretowana z zasady rządów prawa; znaczenie tych środków polega na poddaniu działań władzy publicznej niezależnej kontroli

8. TEST CELOWOŚCI

-poszukuje odp. na pytanie, czy naruszenie danego uprawnienia było konsekwencją realizowania któregoś z celów prawowitych

CEL PRAWOWITY – może stanowić podstawę ograniczenia, stanowi wartość ważną dla społeczeństwa/państwa/jednostki

a) katalogi tych celów mogą odbiegać od siebie w różnych klauzulach limitacyjnych

- ale zawsze składają się z dóbr znaczących w życiu społecznym

-prawa człowieka czasami w interesie społeczeństwa muszą ustąpić gdy dochodzi do kolizji z istotnym dobrem publicznym lub indywid.

b) podział na dobra publiczne i indywidualne

- dobra publiczne:

- bezpiecz. państsowe

- integralność terytorialna

- porządek i bezp. publiczne

- zapobieganie przestępstwom

- dobrobyt gosp. kraju

- dobra indyw.:

- prawa i wolności innych osób

- ich dobre imię

- dobra, w kt. wymiar publiczny przenika się z indyw.:

- zdrowie

- moralnośc publiczna

- powaga i bezstronność władzy sądowej

- są to wszystko pojęcia celowo otwarte è mają być wzorcem normatywnym dla bogactwa konkr. sytuacji, których nie można z góry przewidzieć

- poza tym pojęcia te znajdują się w dokumentach wielostronnych, więc odwołują się do wypracowanych w ramach różnych syst. pr. koncepcji czy inst.

- te pojęcia niekoniecznie muszą mieć identyczne znaczenie w różnych dokumentach międzynarodowych

- państwo nie może rozszerzać ich katalogu, bo są to wyjątki

Przegląd celów prawowitych: - “twardy rdzeń celów prawowitych”

- bezpieczeństwo państwowe, bezp. publiczne, porządek publiczny

- porządek publiczny – najszersza kategoria, jest to suma reguł gwarantujących funkcjonowanie społeczeństwa, katalog fundamentalnych zasad, na których opiera się społeczeństwo

- bezp. państwowe – odwołanie się do niego uzasadniają tylko najpoważniejsze zagrożenia – bytu narodu, integr. terytorialnej, niezalezności polit. państwa, demokrat. porządku państwa (to ostatnie – z orzecznictwa ETPC)

- ochr. bezp. państw. umożliwia ingerencję w uprawnienia w zw. z ochroną tajemnicy państw., przeciwdziałaniem terroryzmowi, szpiegostwu, ekstremizmowi politycznemu albo propagandzie w wojsku

- bezp. publiczne – gdy skala zagrożenia jest mniejsza ze wzgl. na lokalny charaketer lub krąg podmiotów, których dotyczy; cel ten pokrywa się w dużej mierze z zapobieganiem przestępstwom, uzasadnia stos. środków z zakresu polityki kryminalnej państwa

- ochrona zdrowia

- ma wymiar indyw. i publ.-może chodzić o ochronę zdrowia całej populacji, jej istotnej części lub pojedynyczych osób

- celem jest przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się chorób, ich zwalczanie i odp. opieka nad chorymi

è na tej podst. ETPC dopuszcza ingerencję w życie pryw. człowieka np. przez obowiązek noszenia krótkich włosów przez poborowego czy zakaz praktyk sadomasochistycznych J

- istotne wskazówki mogą tu wynikać z przepisów WHO

- np. zasada anonimowości – czasemmoże zostać złamana, np.. gdy lekarz wie, że jedno z małżonków jest nosicielem HIV, to musi poinformować o tym drugie – w imię ochrony zdrowia

- moralność

- odwołanie do szerokiego katalogu fundamentalnych wartości modelujących ludzkie postępowanie, które zazwyczaj (ale nie zawsze) pochodzą z religii

- nie muszą być wyrażane expressis verbis w pr. pozytywnym – ich pozycja wiąże się z akceptacją w danym społ.

- nie ma jednej uniwersalnej koncepcji moralności, ani nawet europejskiej jednolitej koncepcji - więc państwa muszą dysponować szerokim marginesem oceny co do kręgu wartości w obronie których można ingerować w pr. indyw.

- prawa i wolności innych osób

- chodzi o różne aspekty szeroko rozumianych praw człowieka, zarówno potw. na szczeblu międzynarodowym, jak i w pr. krajowym

- państwo jestt zobowiązane do czuwania, by inne osoby nie godziły w nasze praw i wolności

- w przypadku kolizji uprawnień: nie bez znaczenia jest status posiadany przez konkurujące uprawnienia

- rzeczywista potrzeba zabezpieczenia uprawnienia absolutnego zawsze uzasadni ingerencję w uprawnienie limitowane (ale niekoniecznie uzasadnia też zastosowaną metodą czy środek tej ing.)

- nie jest tak jednak zawsze przy prawach niederogowalnych, ale nie absolutnych è wtedy ważniejsze od sposobu wyrażenia w danym dokumencie będzie miało znaczenie przyposywane im przez organ kontrolny

9. TEST KONIECZNOŚCI

- to najbardziej cenny etap rozstrzygania o dopuszczalności limitacji

- organ kontrolny musi zająć stanowisko co do tego, czy zgodna z prawem i realizująca cel prawowity ingerencja była także uzasadniona

- ocena konieczności wymaga wyważenia konkurujących dóbr: limitowanego uprawnienia i realizowanego celu prawowitego

- do przeprowadzenia tego procesu nie wystarczą same zasady techniczne, jak np. reguła osiągania celu prawowitego za pomocą możliwie najmniej inwazyjnych środków

- potrzebny jest też materialny punkt odniesienia

• w systemie EKPC jest nim standard społeczeństwa demokratycznego (art. 6 ust. 1, 2, art. od 8 do 11 EKPC oraz art. 2 ust. 3,4 IV Protokołu)

• w innych dokumentach syt. jest mniej jasna:

MPPOiP – tylko klauzule limit. z art. 14 ust. 1, 21 i 22 ust. 2 odwołują się do wartości społ. demokratycznego

AKPC – także ujmuje to w sposób selektywny (art. 15, 16 ust. 2 i 22 ust. 3)

AKPCiL – w ogóle pomija

- zdaniem ETPC ustalenie, czy ing. miała charakter konieczny zależy od: /są to tzw. subtesty/

a) stwierdzenia, czy stała za nią pilna potrzeba społeczna odpowiadająca któremuś z celów prawowitych

è wymaga to rozważenia kontekstu sytuacyjnego, w jakim doszło do naruszenia:

np. czy działanie partii religijnej, w którą były wymierzone restrykcje, mogło zagrażać porządkowi demokratycznemu w państwie (sprawa Refah Partisi)

czy rejestracja stowarzyszenia “śląskiej mniejszości narodowej” i uzyskanie przez nie przywilejów wyborczych mogło godzić w prawa innych (sprawa Gorzelik i inni)

- w zakresie tych ustaleń ETPC pozostawia to zadanie władzom krajowym

- jest to przykład zastosowania wypracowanej w orzecznictwie ETPC doktryny “marginesu oceny”, dopuszczającej pewną swobodę implementacyjną na rzecz stron Konwencji è doktrynę tę uzasadnia:

- subsydiarny charakter EKPC

- lepsza pozycja wł. krajowych (zwł. sądów) jeśli chodzi o ocenę potrzeb społecznych

- istnienie społ. i polit. odrębności między państwami

- w gestii ETPC pozostaje jednak ocena, czy państwo korzystając z pozostawionej swobody działało “rozsądnie, ostrożnie i w dobrej wierze”

b) spełnienia kryterium proporcjonalności

- wymaga rozważenia, czy ingerencja w uprawnienie była proporcjonalna, adekwatna i wystarczająca w stosunku do realizacji celu prawowitego, któremu miała służyć

- konieczne jest przeanalizowanie takich elementów jak:

- natura naruszonego uprawnienia

- status ofiary naruszenia (np. piastowanie funkcji funkcjonariusza publicznego może wpływać limitująco na korzystanie z niektórych praw człowieka

- zakres i środki ingerencji (nawet w syt. uzasadniającej ing. nie można iść zbyt daleko i bez wystarczającej przyczyny doprowadzać np. do zbyt głębokich zmian w życiu ofiary )

- charakter chronionego dobra publicznego (w syst. europ. szczeg. wagę przypisuje się np. ochronie porządku demokratycznego)

- z ingerencji nie może wynikać bezpodstawny ciężar dla jednostki lub grupy, do której ta jednostka należy è bo wtedy ingerencja jest niedopuszczalna

- najczęściej w zw. z art. 14 EKPC – wykluczenie odmiennego traktowania w wykonywaniu praw objętych EKPC

56. Derogacja zobowiązań z zakresu praw człowieka (substancjalne i formalne przesłanki derogacji)

1. Przesłanki substancjalne derogacji:

a) Derogacja może nastąpić tylko “w przypadku, gdy wyjątkowe niebezpieczeństwo publiczne zagraża życiu narodu”. è SĄ TO WARUNKI WSTĘPNE (UPRZEDNIE) DEROGACJI:

• po stronie każdego państwa leży ocena, czy dane niebezp. publ. zagraża zyciu narodu è władze krajowe są lepiej predestynowane do decydowaniu o istnieniu stanu nadzwyczajnego i o rodzaju i zasięgu podejmowanych w zw. z tym środków

- dlatego klauzula derogacyjna pozostawia państwom szeroki margines oceny

- ale organy kontrolne zachowują prawo do oceny, czy państwo nie wykroczyło w badanym przypadku poza ten margines

KRYTERIA WSTĘPNE MATERIALNE: (to sytuacja faktyczna, która daje państwu tytuł do derogacji)

• “niebezp. publ. które zagraża życiu narodu – zdefiniowane przez ETPC w sprawie Lawless v. Irlandia: sytuacja kryzysowa lub niebezpieczeństwo wyjątkowe i bezpośrednie dotyczące całej populacji i stwarzające zagrożenie dla zorganizowanego życia społeczności tworzącej państwp

• kryteria, które muszą być spełnione, aby sytuacja mogła być zakwalif jako takie niebezpieczeństwo (na podst. sprawy Dania, Norwegia, Szwecja, Holandia v.Grecja:

○ niebezp. musi być aktualne i poważne

○ skutki niebezp, muszą dotyczyć całego narodu

○ zagrożona jest ciągłość zorganizowanego życia społęczności państwowej

○ kryzys lub niebezp. muszą być wyjątkowe è normalne środki lub ograniczenia dozwolone przez EKPC dla utrzymania bezp. publicznego, zdrowia i porządku są całkowicie nieadekwatne

-modelowym przykładem takiej sytuacji jest wojna – wskazuje na to nawet expressis verbis EKPC

-w Pakcie nie ma tak wyraźnego wskazania, ale Komitet stwierdził, że art. 4 Paktu ma zastosowanie w czasie konfliktów zbrojnych, zarówno międzynarodowych jak i innych

- katalog niebezpieczeństw publ. zagrażających życiu narodu wg Nicole Questiaux:

- różnego rodzaju kryzysy polityczne

- działanie sił przyrody (zjawiska powinny być na danym terenie rzadkie i nadzwyczajne)

- kryzysy ekonomiczne (N.Q. stwierdziła, że nie mogą one być samodzielną podst. dla zastosowania art. 4 Paktu, podobnie uznali twórcy Zasad z Syrakuz – “Zasad uchylania zobowiązań i ograniczania praw człowieka w MPPOiP”)

b) Środki podjęte przez państwo powinny mieścić się w “zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji”, nie mogą być sprzeczna “z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego” i nie mogą pociągać za sobą dyskryminacji

c) Klauzule derogacyjne zawierają katalog praw niederogowalnych – takich, których stosowanie nie może być zawieszone bez względu na sytuację (wyjątek: art. 30 EKS – nie zawiera takiego katalogu)

d) Organ kontrolny, po ustaleniu, że istnieje zagrożenie dla życia narodu przystąpi do przeprowadzenia testu konieczności.

Kroki derogacyjna muszą mieścić się w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji – konkr. środki muszą być dostosowane do konkr. okoliczności – ocenia się to przy pomocy 3 kryteriów:

○ kryterium konieczności derogacji dla uporania się z niebezp. sytuacją (państwo musi wykazać, że prawo kraj. obow. w normalnej sytuacji jest niewystarczające dla utrzymania porządku)

○ kryterium proporcjonalności pomiędzy podjętymi środkami a stanem niebezpieczeństwa dla życia narodu

○ kryterium czasu obowiązywania środków derogacyjnych – niezmienność zastosowanych środków skutkowałaby ich zbytnią surowością lub nieefektywnością (bo stopień zagrożenia jest dynamiczny – może maleć i się intensyfikować)]

e) W klauzuli derogacyjnej test legalności również obowiązuje; jego istota sprowadza się do wymogu zgodności kroków derogacyjnych z prawem międzynarodowym.

Środki podjęte przez państwo nie mogą być sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego (test legalności)

- jest to odesłanie do innych traktatów z zakresu ochrony praw czlowieka

-ma to szczeg. znaczenie dla określenia zakresu substancji niederogowalnej è bo katalogi pr. niederogowalnych różnią się między różnymi dokumentami

- jest to też odesłanie do traktatów, które mogą mieć znaczenie dla ustalenia legalności derogacji, np. z zakresu międzynarodowego prawa humanitarnego

- podobnie należy brać pod uwagę ustawodawstwo MOP, w szczeg. Konwencję MOP nr 87 dot. wolności związkowej i ochrony praw związkowych z 1948 r.

- test legalności może się też oprzeć o normy wypływające ze zwyczaju międzynarodowego lub ogólnych zasad prawa

f) kroki derogacyjne nie mogą pociągać za sobą dyskryminacji wyłącznie z powodu rasy, koloru skóry, płci, języka, religii lub pochodzenia społecznego è przesłanka ta występuje w systemie uniwersalnym (Pakt Obyw.), interamerykańskim (AKPC), ale w EKPC i EKS – nie

è test niedyskryminacji jest uszczuplony w Pakcie (art. 2 ust. 1 i art. 26) – w klauzuli derogacyjnej nie ma podst. niedyskryminacji takich jak: poglądy polityczne lub inne pochodzenie narodowe lub społeczne sytuacja majątkowa urodzenie jakiekolwiek inne okoliczności

- celowo dopuszczono możliwość derogacji praw człowieka w sposób, który mógłby stanowić dyskryminację z powyższych względów!

- ale ryzyka płynące z tego złagodzone są w kontekście “innych zobowiązań wynikających z pr. międz.”, np.

art. 12 I Konwencji Genewskiej 1949: zakaz dyskryminacji m.in. z powodu narodowości, poglądów politycznych lub jakichkolwiek innych analogicznych powodów

W klauzuli derogacyjnej EKPC nie uwzględniono zakazu dyskryminacji

-ale powsz. uważa się,że generalny zakaz dyskryminacji związany z korzystaniem z praw i wolności wymienionych w EKPC odnosi się także do wszelkich ograniczeń w korzystaniu z tych praw

- potwierdza to doktryna i orzecznictwo ETPC

2. Wymogi natury formalnej derogacji:

a) obowiązek urzędowego ogłoszenia stanu nadzwyczajnego (Art. 4 ust. 1 Paktu)

- ogłoszenie powinno zostać dokonane przez kompetentną władzę i w sposób przewidziany pr. krajowym

- gwarantuje to poszanowanie zasady rządów prawa w czasie, kiedy jest ona najbardziej potrzebna

EKPC nie przewiduje expressis verbis tej przesłanki

è wywodzi się ją z przedmiotu i celu traktatu oraz zasady rule of law

è potwierdza to orzecznictwo (Komisja w 1976 w spr. Cypr przeciw Turcji uznała, że w każdym przypadku art. 15 wymaga jakiegoś formalnego i publicznego aktu derogacji – jeśli tego nie ma, art. 15 nie może mieć zastosowania)

· sprawa Brannigan i McBride: czy Wielka Brytania naruszyła wymóg niesprzeczności środów derogacyjnych z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego (wymogu ogłoszenia nie ma w EKPC, ale jest w Pakcie, UK jest stroną obu dok.)

- ETPC uznał, że oświadczenie Ministra Spraw Wewn. złożone w Izbie Gmin uzasadniające decyzję o podjęciu kroków derogacyjnych było wystarczające w rozumieniu art. 4 Paktu

b) powiadomienie o tym fakcie i o jego powodach społeczności międzynarodowej za pośredn. Sekretarza Generalnego właściwej organizacji (art.4 ust. 3 Paktu – mówi o Sekretarzu Generalnym ONZ, art. 15 ust. 3 EKPC mówi o Sekretarzu Generalnym RE)

- traktaty nie przewidują szczególnej formy przekazania tej informacji

- nie trzeba nawet powoływać się na klauzulę derogacyjną

- większą wagę przykłada się do treści – powinna zawierać:

· dane o podjętych środkach derogacyjnych (szczeg. o ich rodzaju i zakresie)

· powody, dla których były ono konieczne

- informacje te muszą być na tylw dokładne, aby organy kontrolne oraz inne państwa-strony mogły w oparciu o nie ocenić, czy kroki derogacyjne są zgodne z pr. międz.

c) Pakt wymaga, aby notyfikacja nastąpiła natychmiast, EKPC nie zawiera postanowień w tym zakresie (ale sprawa Lawless – ETPC stwierdził, że informacja powinna być przekazana bezzwłocznie)

è standard jest więc podobny, choć łagodxniejszy w EKPC (dopuszcza odstęp czasu, jeśli wymaga tego sytuacja nadzwyczajna)

d) taki sam obowiązek wiąże się z zakończeniem stanu nadzwyczajnego – wg takiej samej procedury

- Pakt wymaga, aby państwo podało termin, w którym odstępstwo przestanie obowiązywać

- EKPC wymaga, aby państwo przekazało informację nie tylko o tym, kiedy środki przestaną działać (wymiar formalny), ale także kiedy przepisy EKPC będą ponownie w pełni stosowane (wymiar substancjalny)