Starożytny Egipt

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Starożytny Egipt – egip. Kemet – Czarna Ziemia.

Cywilizacja egipska lub też cywilizacja starożytnego Egiptu to wysoko rozwinięta kultura w dolinie
Nilu z całym wachlarzem osiągnięć technicznych, naukowych, politycznych i kulturowych, która
trwała ponad 3500 lat. Państwo to rozwinęło się dzięki corocznym, regularnym (a co za tym idzie
dającym się przewidzieć) wylewom Nilu, który przynosił żyzne muły zapewniające przy
odpowiednim nakładzie sił i środków oraz odpowiedniej organizacji dwukrotne, wysokie plony w
ciągu roku. Dzięki tak sprzyjającym warunkom rolnictwo, które stanowiło podstawowe zajęcie
ludności, zapewniało nadwyżki żywności, co pozwalało na jej magazynowanie na okresy
nieurodzaju oraz na eksport. Równocześnie, od początku IV tysiąclecia p.n.e., posługiwano się w
Egipcie żaglowymi łodziami do transportu materiałów po Nilu i opanowano obróbkę miedzi. Pod
koniec tego tysiąclecia zaczęto stosować pismo hieroglificzne, które zostało ponownie odczytane w
1822 r. przez Jeana Françoisa Champolliona, dzięki czemu historia starożytnego Egiptu jest już
dobrze znana.

Władcy, grobowce i sąsiedzi

Państwem kierowali dynastyczni władcy – faraonowie,
którym przydawano boskie pochodzenie, uznając ich za
synów boga-słońca Re (Ra). Wierzono w ich nieśmiertelność i dlatego mumifikowano ciała

Spis treści

1 Władcy, grobowce i sąsiedzi

2 Religia

3 Bogowie w starożytnym Egipcie

4 Zarys dziejów

4.1 Okres predynastyczny (ok. 6000–ok. 3100 p.n.e.)

4.2 Okres wczesnodynastyczny (ok. 3100–ok. 2686 p.n.e.)

4.3 Stare Państwo (ok. 2686–ok. 2181 p.n.e.)

4.4 Pierwszy Okres Przejściowy (ok. 2181–ok. 2133 p.n.e.)

4.5 Średnie Państwo (ok. 2133–ok. 1786 p.n.e.)

4.6 Drugi Okres Przejściowy (ok. 1786–ok. 1567 p.n.e.)

4.7 Nowe Państwo (1550-1070r p.n.e.)

4.8 Trzeci Okres Przejściowy (ok. 1085–664 p.n.e.)

4.9 Okres Późny (664–332 p.n.e.)

4.10 Epoka grecka – dynastia Lagidów (332–30 p.n.e.)

4.11 Okres rzymski (30 p.n.e.–395 n.e.)

5 Najważniejsze miasta Starożytnego Egiptu

6 Egipcjanie

7 Przypisy

8 Zobacz też

9 Bibliografia

10 Linki zewnętrzne

zmarłych władców, umieszczając je w specjalnie w tym celu
budowanych grobowcach (mastabach). Z biegiem lat
grobowce te przekształciły się w monumentalne, kamienne
piramidy (w okresie Starego i Średniego Państwa), aby
następnie w czasach Nowego Państwa przekształcić się w
wyryte w skale albo podziemne kompleksy grobowe.

Państwo zorganizowane było sprawnie i rozwijało się przez
wiele wieków bez poważnych zagrożeń zewnętrznych, dzięki
pustyniom, które odgradzały je ze wszystkich stron od innych
państw i ludów.

Religia

Religia odgrywała dużą rolę w życiu przeciętnego
mieszkańca starożytnego Egiptu. Charakteryzował ją
dualizm, czyli podział na dobro i zło. Wierzono w życie
pozagrobowe, zależne od uczynków danego człowieka w
ż

yciu doczesnym, które było indywidualnie oceniane na

Sądzie Ostatecznym. Egipcjanie wierzyli w wielu bogów
(politeizm). Czczono siły przyrody. Kultem otaczano Nil i
Słońce oraz bóstwa kosmologiczne stanowiące o
równowadze i porządku Wszechświata (Maat, Nut), czy
bogów decydujących o losie człowieka (Amon, Ozyrys,
Izyda). Oprócz tego wierzono w pomniejsze, ludowe bóstwa
(Bes). Bogów przedstawiano w trojaki sposób: w postaciach
ludzkich z głowami zwierzęcymi (Hathor, Horus, Thot,
Anubis, Bastet), jako postacie o ciałach ludzkich (Amon,
Ozyrys, Hathor, Izyda, Horus) lub pod postacią
symbolicznego zwierzęcia (Horus, Thot, Hathor, Bastet).
Wierzono, że niektóre zwierzęta mogą zawierać w sobie
pierwiastek boski, reprezentujący niektóre aspekty danego
boga (krowa - Hathor, sokół - Horus, ibis lub pawian - Thot,
baran - Chnum, szakal - Anubis, kot - Bastet, lwica -
Sachmet). Ku czci bogów wznoszono gigantyczne kamienne
ś

wiątynie, którymi opiekowali się kapłani. Staroegipskie

ś

wiątynie były również oprócz miejsc kultu, ośrodkami

wiedzy, nauki i medycyny. Świątynni kapłani posiadali
wiedzę o zjawiskach przyrody, wprowadzili podział roku na
12 miesięcy i 365 dni (zobacz: kalendarz egipski), potrafili
przewidzieć zaćmienie Słońca i wylewy Nilu, kierowali pracami
nawadniającymi i budowlanymi. W niektórych okresach kapłani,
obok faraonów, stanowili również istotny czynnik w sprawowaniu władzy, szczególnie kler Amona
w Tebach.

Bogowie w starożytnym Egipcie

W całym Egipcie czczono około 800 różnych bogów, lecz większość z tych kultów miała charakter
lokalny. Istniały tam trzy najważniejsze systemy kosmogoniczno-religijne: heliopolitański,
hermopolitański i memficki.

Sakkara - piramidy Userkafa (z

przodu) i Dżesera (z tyłu)

Posąg Horusa z Edfu

Kapłani heliopolitańscy dążyli do nadania religii egipskiej
charakteru solarnego. Utożsamiali oni Horusa z bogiem słońca Re.
W systemie heliopolitańskim najważniejsza była enneada (tzw.
"dziewiątka heliopolitańska") – czyli dziewięć najwyższych bóstw:

Atum – bóg zachodzącego słońca,

Szu – bóg powietrza,

Tefnut – bogini wilgoci,

Geb – bóg będący uosobieniem ziemi,

Nut – bogini będąca uosobieniem sklepienia niebieskiego,

Ozyrys – bóg śmierci, płodnej natury i odrodzonego życia,
sędzia zmarłych, władca ziemi, podziemi i Krain
Nieśmiertelnych,

Set – władca burz i piorunów (wrogi Horusowi), brat i zabójca
Ozyrysa,

Neftyda – żona Setha, siostra Ozyrysa,

Izyda – lokalna bogini miłości, nieba, magii, czarów, kobiet i
dzieci, żona Ozyrysa, matka Horusa.

W teologicznym systemie kapłanów z Hermopolis (system
hermopolitański), pozostających w opozycji do systemu
heliopolitańskiego, występują cztery pary bogów:

Nun i Naunet – uosobienie ( personifikacja) oceanu.

Huh i Hauhet – uosobienie wody i ruchu.

Kuk i Kauket – uosobienie ciemności panującej w pierwotnej przestrzeni.

Nat i Niau lub Amon i Amaunet.

Główną rolę w systemie memfickim odgrywała triada bogów, określana stąd triadą memficką:

Ptah – bóg stwórca

Sechmet – bogini wojny

Nefertum – bóg ziemi

Inni bogowie, których kult był powszechny, to:

Anubis – bóg zmarłych, strażnik cmentarzy, patron mumifikacji,

Aton – bóstwo słońca,

Bastet – bogini miłości, płodności i domu, również opiekunka kotów,

Bes – bóstwo ogniska domowego,

Chepri – bóstwo popychające tarczę słoneczną,

Chnum – pradawny bóg górnego Nilu, stwórca ludzi, miał na kole garncarskim ulepić
człowieka,

Chonsu – bóg Księżyca, syn Amona i Mut, razem tworzyli triadę bóstw,

Hathor – bogini nieba, miłości i radości,

Horus – bóstwo Nieba i opiekun faraonów, syn Ozyrysa i Izydy,

Maat – bogini ładu, porządku, prawa i sprawiedliwości,

Min – bóstwo miasta Koptos, bóg urodzaju,

Montu – bóg wojny, uosobienie Horusa pod postacią boga zła koniecznego,

Renenutet – bogini żniw i płodów,

Seszat – bogini pisma, opiekunka kanałów królewskich,

Sobek – bóg wód,

Sokar – bóstwo zachodniej nekropolii,

Set, trzymający symbol

nieśmiertelności

Tatenen – bóstwo wód praoceanu,

Tawaret – bóstwo opiekuńcze kobiet rodzących dzieci,

Thot – bóg Księżyca, władca czasu, bóstwo mądrości i nauki – wynalazca pisma
(hieroglificznego), posłaniec bogów,

Wadżet – patronka Dolnego Egiptu.

Amenhotep IV zniósł kult boga Amona i zastąpił go kultem Atona, boga tarczy słonecznej. Chcąc
oddać cześć temu bogu,faraon przyjął imię Echnaton, co oznacza ,,światłość Atona".

Zarys dziejów

Chronologia dziejów starożytnego Egiptu, opracowana w dużej mierze w oparciu o datowanie
sotisowe, budzi wciąż wiele kontrowersji, a rozbieżności sięgają czasami dziesiątek, a nawet setek
lat. W poniższym zarysie dziejów Egiptu w starożytności prezentowany jest tylko jeden z wariantów
chronologii, przyjęty przez znaczną część egiptologów.

Najstarsze ślady działalności człowieka na terenie Egiptu pochodzą z okresu paleolitu, kiedy to
grupy nomadów i myśliwych zaczęły gromadzić się w okolicy Nilu (ale nie w samej dolinie rzeki),
na co wskazują znalezione na pustyni kamienne groty strzał i sierpy. Wtedy też najprawdopodobniej
rozpoczęła się rolnicza działalność miejscowych społeczności nad Nilem, jednakże nie można
jeszcze mówić w tym okresie o prawdziwie osiadłym charakterze życia.

Okres predynastyczny (ok. 6000–ok. 3100 p.n.e.)

Był to okres przełomu epipaleolitu i neolitu. Na terenie Egiptu rozwijały się wtedy różne kultury
neolityczne o charakterze osiadłym i rolniczym, jednakże nie były one jednolite w całym kraju.
Należały do nich, m.in. zlokalizowane w dolinie Nilu, kultury Tasa i Badari (ok. 4500 p.n.e.),
nazwane tak od miejsc, w których znaleziono ich ślady, oraz na południowym krańcu Dolnego
Egiptu stanowiska Merimde-Beni-Salame oraz El-Omari. Wczesny okres predynastyczny obejmuje
końcowe stadium rozwoju kultur fajumskiej - na północy i Badari - na południu, a główne różnice
pomiędzy nimi polegają na bardziej dopracowanej formie wytwarzanych naczyń, broni i narzędzi
kultury fajumskiej.

Znacznie odmienne od nich były kultury Nagada I i II z IV tysiąclecia p.n.e., poprzedzające
bezpośrednio historyczną epokę dziejów Egiptu. Przede wszystkim obie miały znacznie większy
zasięg. W kulturze Nagada I zaobserwować już można cechy społeczeństwa rozwarstwionego i
zorganizowanego hierarchicznie. Nagada II to kultura o znacznie większym zasięgu, bo obejmowała
całą dolinę Nilu i Deltę, a także utrzymywała kontakty z innymi krajami.

Okres wczesnodynastyczny (ok. 3100–ok. 2686 p.n.e.)

Okres historyczny starożytnego Egiptu rozpoczął się wraz z założeniem pierwszej dynastii z This,
leżącego nieopodal Abydos i zjednoczeniem Górnego (południowego) i Dolnego (północnego)
Egiptu przez Menesa (Narmera). W okresie tym, zwanym przez Manetona tynickim, ostatecznie
ukształtowały się wierzenia religijne Egipcjan, powstawała technika, sztuka i pismo hieroglificzne,
na szerszą skalę zaczęto stosować miedź, wytwarzano więcej wyrobów ze złota i kości słoniowej.
Egipski władca, który rezydował w Memfis, uważany był za wcielenie boga Horusa, który rządził za
jego pośrednictwem. Pierwsi królowie Egiptu próbowali podporządkować sobie sąsiednie krainy
Nubię i Libię, by zapewnić dostawy brakujących towarów – drewna, szlachetnych kamieni i
materiałów budowlanych.

W Górnym Egipcie niemal zupełnie zrezygnowano z ozdobnej ceramiki na rzecz malowideł
ś

ciennych. Do ich wykonywania nie używano już tylko jednego koloru, lecz trzech: białego,

czarnego i czerwonej ochry. Ponadto rozszerzyły się znacznie tematyka i motywy. Oprócz statków z
flagami malowano epizody myśliwskie i wojenne oraz postacie tancerek. Powstawała sztuka
rzeźbiarska. Tworzono statuetki nagich kobiet i zwierząt. Przede wszystkim wykonywano je z kości
słoniowej. Te same wzory przedstawiano na paletach z zielonego łupku. Palety te, rozmiarami i
kształtem przypominające tarcze, składano wraz z ozdobnymi maczugami w świątyniach.

[1]

Ż

ycie ludności terenów Górnego Egiptu skupiało się wokół osad: Abydos, Hierakonpolis, Nagada.

Wypracowana została kultura materialna, oraz wyraźny podział na biednych i bogatych. Bogata
arystokracja zaczęła inwestować w rzemieślników, wytwórców i kupców. Rozwijał się handel z
sąsiednimi społecznościami Nubii i Delty. Handel zagraniczny przyczynił się do rozwoju kultury
nagadyjskiej.

[2]

Stare Państwo (ok. 2686–ok. 2181 p.n.e.)

Stare Państwo (dynastie od III do VI), które swoim terytorium sięgało poza pierwszą kataraktę,
znane jest szczególnie z monumentalnych budowli: mastab, okazałych świątyń i oczywiście
najsłynniejszych – piramid. Pierwsza z nich to schodkowa piramida faraona Dżesera wybudowana w
Sakkarze, a zaprojektowana przez Imhotepa. Kolejne, budowane przez władców IV dynastii w Gizie,
to piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Monumentalne budownictwo egipskie jest
ś

wiadectwem sprawnej organizacji państwowej, a także uwielbienia, jakiego doświadczali

faraonowie. W Egipcie panował wtedy dobrobyt, czego przykładem może być dynamiczny rozwój
rzemiosła i handlu.

Religia i polityka przenikały się, ale rola kapłanów nie była jeszcze tak wielka, jak w późniejszych
okresach. W zasadzie można mówić o podporządkowaniu kapłanów władzy królewskiej. Za czasów
V dynastii najważniejszym z egipskich bogów stał się bóg słońca Re, czczony w Heliopolis. Faraon
został uznany za syna boga Re (Sa Re), a po śmierci uosabiano go z bogiem płodności i władcą
podziemi Ozyrysem.

Pierwszy Okres Przejściowy (ok. 2181–ok. 2133 p.n.e.)

Stopniowo pozycja religijna i polityczna faraona w państwie ulegała osłabieniu, a coraz większą rolę
zaczęli odgrywać lokalni urzędnicy – nomarchowie. Postępująca decentralizacja doprowadziła do
poważnego kryzysu władzy centralnej i w końcu do całkowitego załamania się władzy królewskiej i
rozpadu państwa na dzielnice, przy czym wyraźnie zaznaczył się podział sprzed zjednoczenia, na
Egipt Górny i Dolny. Trwającemu kilkadziesiąt lat pierwszemu okresowi przejściowemu, obok
politycznego kryzysu (zaburzenia społeczne i inwazje z Azji), towarzyszyły zjawiska kryzysu
kulturowego: niszczenie i dewastacja posągów królewskich, rabowanie grobowców i piramid, a
także dekadencja w sztuce i literaturze (utwory o charakterze pesymistycznym).

Średnie Państwo (ok. 2133–ok. 1786 p.n.e.)

Jedność Egiptu odtworzył Mentuhotep II (XI dynastia) z Teb, rozpoczynając okres Średniego
Państwa, które sięgało już po drugą kataraktę. Kolejny okres świetności państwa egipskiego, po jego
zjednoczeniu przez Mentuhotepa II, rozpoczął się od panowania faraona Amenemhata I, który
ponownie uczynił Memfis stolicą państwa. Dzieje Egiptu, zwłaszcza w czasie panowania XII
dynastii, wkroczyły w epokę uważaną za klasyczną, zarówno przez samych Egipcjan w późniejszych
okresach, jak i przez współczesnych badaczy. Władcy XII dynastii podbili Nubię do drugiej

katarakty, a w celu eksploatacji kopalń miedzi i turkusów na Synaju utrzymywali tam liczne
posterunki wojskowe. Faraon Senuseret III (Sesostris ) z XII dynastii znacznie przyczynił się do
wzrostu potęgi Egiptu na arenie międzynarodowej m.in. poprzez liczne kampanie nubijskie (nawet
na południe od drugiej katarakty) i wyprawę do Palestyny, która to wyprawa zapoczątkowała silne
wpływy Egiptu w tym regionie. Przeprowadził on również reformy administracyjne i wzmocnił
centralną władzę, ograniczając wpływy gubernatorów w prowincjach.

W czasach Średniego Państwa znacznie rozkwitł handel z Mezopotamią, Cyprem, Kretą, a
rzecznikiem egipskim było Byblos, gdzie panowała miejscowa dynastia, posługująca się egipskimi
hieroglifami.

Również w literaturze i sztuce nastąpiła tzw. epoka klasyczna. Szczególnie trwały okazał się język
ś

rednioegipski, będący klasycznym językiem tekstów religijnych i oficjalnych napisów królewskich.

Z tego okresu pochodzą tzw. Teksty Sarkofagów, Nauki króla Amenemhata, a w budownictwie
powstały takie dzieła, jak świątynia grobowa Mentuhotepa II w Deir el-Bahari, piramidy w rejonie
Fajum. Z kolei podbój Nubii pociągnął za sobą konieczność budowy zespołu fortów w dolnej części
tego kraju (Buhen, Semna). Znacznie rozwinęły się techniki jubilerskie i złotnicze.

Charakterystyczną cechą podbojów z okresu Średniego Państwa (w odróżnieniu od okresu Nowego
Państwa) jest to, że miały one bardziej charakter ekonomiczny – utrzymanie szlaków handlowych,
zdobycie surowców. Również w polityce wewnętrznej władcy starali się maksymalnie
skonsolidować i wzmocnić strukturę państwa. Pomimo tych wysiłków nie udało się zahamować
tendencji destabilizacyjnych. Jeszcze w okresie XIII dynastii Egipt pozostawał stabilny, jednakże u
schyłku jej panowania państwo zaczęło tracić swą potęgę wewnętrzną i zewnętrzną. Drogą
pokojowej migracji zaczęli pojawiać się nowi przybysze z Azji, co okazało się zapowiedzią obcego
panowania w Egipcie w tzw. Drugim Okresie Przejściowym.

Drugi Okres Przejściowy (ok. 1786–ok. 1567 p.n.e.)

Niektórzy badacze już XIII dynastię zaliczają do tego okresu, który charakteryzował się ogólną
destabilizacją polityczną państwa i rozbiciem dzielnicowym. Nastąpił zmierzch kulturalny. Egipt
utracił Nubię, Synaj i Palestynę.

W okresie tym panowali tzw. Hyksosi. Wywodzili się oni prawdopodobnie z ludności azjatyckiej,
osiedlającej się już w czasach świetności Średniego Państwa, we wschodniej Delcie Nilu. Rządy
Hyksosów reprezentowane były jako dwie równoległe dynastie (XV i XVI), kontrolujące większą
część Dolnego i Środkowego Egiptu.

W Górnym Egipcie znaczną niezależnością cieszyli się tebańscy władcy z XVII dynastii i to oni
właśnie toczyli liczne wojny z Hyksosami. Zmagania ich zwieńczył Ahmose (tradycyjnie uważany
za założyciela XVIII dynastii) zdobywając twierdzę Hyksosów – Awaris. To pierwsze panowanie
obcych władców w Egipcie pozostało na długo w pamięci przyszłych pokoleń. Ahmose ponownie
zjednoczył kraj, który wkroczył w tzw. okres Nowego Państwa.

Nowe Państwo (1550-1070r p.n.e.)

W okresie tym Egipt osiągnął apogeum znaczenia i potęgi,
czego wyrazem było narastanie jego ekspansjonistycznych
dążeń i rozpoczęciem wielu działań wojennych. Egipcjanie wymusili respektowanie swoich
interesów na ludach Azji: Hurytach, Hetytach, Babilończykach i Asyryjczykach. Najważniejsi
faraonowie z XVIII dynastii, którzy przyczynili się do ekspansji egipskiej, to Totmes I i Totmes III.

Jako znaczącą postać wymienić także należy królową
Hatszepsut, która co prawda nie wsławiła się wyczynami
militarnymi, ale poświęciła się głównie sprawom
wewnętrznym państwa wznosząc wiele budowli (m.in.
ś

wiątynię Milionów Lat w Deir el-Bahari), a także inicjując

słynną wyprawę do krainy Punt.

W okresie Nowego Państwa najwyższym bogiem stał się
Amon, z ośrodkiem kultu w Tebach. Jednak faraon
Amenhotep IV (który przyjął później imię Echnatona),
dokonał bezprecedensowej próby obalenia powszechnego w
państwie kultu boga Amona na rzecz Atona, którego podniósł
do rangi najwyższego bóstwa państwowego. Założył on
również nową stolicę państwa – Achetaton. Faraon sam stał
się kapłanem swojej religii, dążącej – jak sądzi wielu
uczonych – do monoteizmu, co spotkało się z bardzo silną
opozycją tebańskich kapłanów Amona, których wpływy
polityczne i majątki były bardzo duże. Jego następca,
Tutanchamon powrócił do doktryny religijnej Teb.

Po przeprowadzeniu reformy religijnej i reorganizacji państwa przez faraona Horemheba, Egipt stał
się za XIX dynastii czołową potęgą ówczesnego świata. Kolejny wielki władca Ramzes II po
zakończonych pokojem zmaganiach z Hetytami, podjął w czasie swoich rządów wielki program
budowlany na niespotykaną dotąd skalę. Pomimo zewnętrznej świetności panowania Ramzesa II,
pozostawił on państwo w stanie osłabienia, co było szczególnie niekorzystne wobec zagrożenia,
jakie niebawem zawisło nad Egiptem pod postacią tzw. Ludów Morza. Wprawdzie ostatniemu
wielkiemu faraonowi Nowego Państwa Ramzesowi III udało się odeprzeć ich atak, ale po jego
ś

mierci rozpoczął się stopniowy upadek królestwa.

W okresie Nowego Państwa na drugim brzegu Nilu, na wprost Teb, powstała nekropolia władców
Nowego Państwa tzw. Dolina Królów, gdzie chowano zmarłych monarchów. Pomimo podjętych
ś

rodków ostrożności i zabezpieczeń, niemal wszystkie grobowce zostały splądrowane.

Nowe Państwo to nie tylko epoka świetności politycznej i militarnej, ale również niebywałego
rozwoju sztuki. W ciągu panowania trzech dynastii od XVIII do XX powstało więcej pomników i
budowli, aniżeli w okresach wcześniejszych czy późniejszych.

Architekturę, szczególnie za Ramessydów cechowała niezwykła monumentalność i bogaty wystrój.
Powstały wielkie kamienne świątynie w Karnaku, Luksorze, Abu Simbel i Medinet Habu.

Trzeci Okres Przejściowy (ok. 1085–664 p.n.e.)

Tak jak w poprzednich okresach przejściowych Egipt był rozbity politycznie. Przy czym jeśli w
Drugim Okresie Przejściowym główną rolę odgrywali Hyksosi, tak w tym okresie inicjatywę
polityczną przejęły dynastie libijskie (XXII i XXIII) i kuszycka (XXV).

Na południu wokół ośrodka religijnego w Tebach powstało silne, niezależne państwo pod władzą
kapłanów Amona. W 671 p.n.e. Memfis opanowali Asyryjczycy, którzy 8 lat później zajęli również
Teby.

Okres Późny (664–332 p.n.e.)

Maksymalna ekspansja terytorialna

Egiptu (XV w. p.n.e.)

Początek tzw. Epoki Późnej wyznacza objęcie władzy przez Psametycha I, którego panowanie (do
610 p.n.e.) zapoczątkowało zjednoczenie Egiptu, aż do podboju perskiego w roku 525 p.n.e.
Faraonowie próbowali opanować Bliski Wschód, w czym przeszkodzili im Babilończycy.
Powodzeniem za to zakończyła się wyprawa na Cypr. W VI w. p.n.e. Egipt sprzymierzył się z
Babilonią, Lidią i Spartą przeciwko potędze Persji. Jednak Achemenidzi dysponując silną armią
zajęli i Lidię, i Babilonię, a w roku 525 p.n.e. sam Egipt.

W roku 404 p.n.e. lokalnym władcom udało się wypędzić perskiego najeźdźcę, ale nie na długo. W
343 p.n.e. Persowie ponownie podbili Egipt. Jedenaście lat później macedoński wódz Aleksander
Wielki bez walki wkroczył do kraju nad Nilem otwierając jego nowy okres – tzw. Epokę grecką.

Epoka grecka – dynastia Lagidów (332–30 p.n.e.)

Trzy wieki pod panowaniem greckiej dynastii zapoczątkował jeden z dowódców Aleksandra
Wielkiego – Ptolemeusz syn Lagosa. Panowanie greckie, pomimo, iż wywoływało powstania i
bunty, generalnie koncentrowało się wokół Egiptu i władcy dbali o jego interesy polityczne w takim
samym stopniu, jak faraonowie w poprzednich wiekach, a więc w tradycyjny sposób dążyli do
powiększenia posiadłości egipskich na Bliskim Wschodzie (m.in. w Palestynie) oraz reprezentowali
tendencje ekspansjonistyczne w Nubii. Szczególnie pierwsi trzej władcy lagidzcy przyczynili się do
rozwoju Egiptu, który nie odbiegał w niczym od innych państw hellenistycznych, a nawet uczynili
ze swojej stolicy – Aleksandrii – jedno z czołowych miast w antycznym świecie. Hellenistyczni
królowie Egiptu koronowali się na faraonów w Memfis i dbali o świątynie egipskie - tak jak w
czasach przedgreckich.

W okresie greckim wznoszono tradycyjne egipskie świątynie, a w sferze religijnej był to okres
największego rozwoju kultów zwierzęcych (co widać m.in. po pozostałych całych miastach
zmumifikowanych zwierząt).

W II w. p.n.e. nastąpił okres politycznej i ekonomicznej destabilizacji państwa, a południem kraju
wstrząsały rewolty. W następnym wieku słabość władzy centralnej trwała nadal. Spowodowana była
ona przede wszystkim wewnętrznymi walkami w dynastii Ptolemeuszów o władzę. Bezustannie
walczący ze swym rodzeństwem o tron, kolejni władcy nie byli w stanie przeciwstawić się rosnącej
coraz bardziej potędze Rzymu, a co gorsza niektórzy z nich w walce o tron, usiłowali zdobyć
poparcie rzymskiego senatu. Będąc wciąż potęgą gospodarczą, Egipt politycznie i militarnie znaczył
coraz mniej

[3]

. W 30 p.n.e. kraj nad Nilem stał się częścią Imperium Rzymskiego.

Okres rzymski (30 p.n.e.–395 n.e.)

Po śmierci Kleopatry VII, ostatniej przedstawicielki dynastii Lagidów, Oktawian August
przyłączył de facto Egipt do imperium rzymskiego. W zasadzie odbyło się to bez większych
oporów, pomijając pewne reakcje o wąskim zasięgu na południu kraju. Egipt rządzony był przez
bezpośredniego przedstawiciela cesarza, namiestnika ekwickiego w najwyższej randze prefekta. W
początkowym okresie rządów rzymskich zaznaczył się pewien wzrost prosperity, wynikający z
usprawnienia administracji pod okiem rzymskich urzędników, a także w wyniku podjętych działań
na rzecz zwiększenia wydajności zbiorów (m.in. przez oczyszczenie kanałów). Kraj zachował
podział na nomy, ale rola nomarchów (zresztą już od czasów ptolemejskich) została znacznie
ograniczona na rzecz powoływanych przez prefekta strategów. Status Egiptu niewątpliwie wyróżniał
się spośród innych prowincji cesarskich (m.in. poprzez sposób administracji), co skłania większość
badaczy do tezy o tym, że była to osobista domena cesarska, stanowiąca jego zaplecze polityczno-
gospodarcze. Egipt pełnił ogromnie ważną rolę ekonomiczną z uwagi na dostawy zboża dla stolicy

imperium – Rzymu. Zakłócenie
regularności dostaw mogło się
odbić szerokimi reperkusjami
politycznymi, gdyż mogło
wzbudzić niezadowolenie
kilkusettysięcznej liczby
najuboższych mieszkańców
Rzymu, będących odbiorcami
darmowego rozdawnictwa zboża, a
to z kolei doprowadzić do
poważnych zamieszek, które
mogłyby być wykorzystane przez
ewentualnych uzurpatorów.

Z czasem zaczęły się pojawiać
poważne problemy wynikające z
nadmiernego obciążenia
podatkami i chociaż niektórzy cesarze (Hadrian) darzyli Egipt szczególną przychylnością, to jednak
nie wpływało to na poprawę sytuacji miejscowej ludności – zarówno Greków, zamieszkujących
większe ośrodki miejskie, jaki Egipcjan.

Egipt zasłynął jako ośrodek różnych kultów, które zaczęły się szeroko rozprzestrzeniać w imperium,
a zwłaszcza w samym Rzymie, gdzie wzbudzały niezadowolenie cesarskie niektórych władców,
powodując nawet posunięcia prawne w celu zlikwidowania kultów egipskich.

Religia egipska z czasów faraonów wciąż była żywa, chociaż była na wskroś przesycona wpływami
panteonu greckiego, czego przykładem może być Serapis – będącym synkretycznym połączeniem
cech i atrybutów Apisa i Ozyrysa z cechami bogów greckich (Zeusa, Dionizosa i Asklepiosa).

Kres cywilizacji starożytnego Egiptu (w jej klasycznym wymiarze i zabarwionym jeszcze grecką
kulturą w późniejszym okresie) położył nie Rzym, ale chrześcijaństwo

[4][5]

, które w zasadniczy

sposób przeobraziło kulturę Egiptu, chociaż wpływ starożytnych kultów egipskich sięgnął i tutaj,
czego przykładem jest według niektórych podobieństwo Dziewicy Maryi z Dzieciątkiem do Izydy i
małego Horusa, idee Sądu Ostatecznego i stworzenie świata przez boskie słowo, liczne przykazania
moralne, czy we wspominanej już warstwie ikonograficznej postać świętego Jerzego walczącego ze
smokiem (Horus zabijający Setha pod postacią krokodyla), świetlna aureola nad głową
chrześcijańskich świętych - dysk słoneczny nad głową bogów egipskich (Sachmet, Hator, Horus, Ra)

[6]

Umowną i symboliczną datą zakończenia epoki starożytnego Egiptu jest rok 395 (oczywiście nie
wszyscy badacze się z tą datą zgadzają), a więc data podziału państwa rzymskiego przez
Teodozjusza na dwie części. Do uznania tej daty jako cezury skłoniło również uczonych datowanie
najpóźniejszej znanej nam inskrypcji hieroglificznej z wcześniejszego roku – 394, co w jakimś
stopniu ma również swój symboliczny charakter. Po roku 395 Egipt, w znacznym już stopniu
chrześcijański, wszedł w orbitę dziejów części wschodniej – Bizancjum, otwierając nowy rozdział
swych dziejów.

Najważniejsze miasta Starożytnego Egiptu

Abydos

Aleksandria

Antinoopolis

Asuan

Athribis

Awaris

Bubastis

Buto

Dendera

Edfu

Hibe

Hierasykaminos

Koptos

Leukos Limen

Memfis

Nechen

Sais

Szedet

Tanis

Teby

Tinis

Egipcjanie

Przypisy

1.

↑

Etienne Drioton „Egipt faraonów”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970

2.

↑

http://www.dziennikpolski24.pl/Swiadkowie-narodzin-Egiptu.797.0.html, Dziennik Polski, Narodziny

Egiptu, dostęp 01.04.2009

3.

↑

Adam Łukaszewicz, Egipt Greków i Rzymian, KiW, Warszawa 2006

4.

↑

Władysław Dziewulski, Zwycięstwo chrześcijaństwa w świecie starożytnym, Zakład Narodowy im.

Ossolińskich, Wrocław 1969

5.

↑

Alicja Wach-Brzezińska, Mity starożytnych Egipcjan, Astrum, Wrocław 2006, s.7

6.

↑

Religie starożytne Bliskiego Wschodu, praca zbiorowa pod red. Krzysztofa Pilarczyka, WAM, Kraków 2008,

s.41

Zobacz też

Afryka, historia Afryki

architektura i rzeźba starożytnego Egiptu

Starożytni Egipcjanie

Fellahowie

Koptowie

Egipt faraonów (tablica chronologiczna)

Nowa Chronologia (Davida Rohla)

malarstwo starożytnego Egiptu

Nubia

wojny starożytnego Egiptu, bogowie starożytnego Egiptu, mitologia egipska

Bibliografia

Drioton E. - "Egipt faraonów", Warszawa 1970.

Krzyżaniak L. – "Egipt przed piramidami", Warszawa 1980, PWN, ISBN 83-01-01838-0

Lipińska J., Marciniak M. – "Mitologia Starożytnego Egiptu", Oficyna Wydawnicza
Auriga,Warszawa 2006, ISBN 83-922635-5-3

Schulz R., Seidel M. (red.) – "Egipt: świat faraonów" Kolonia 2004, "Könemann", ISBN 3-
8290-4270-1

Wolski J. - "Historia powszechna. Starożytność", Warszawa 2002.

Linki zewnętrzne

Digital Egypt for Universities

Egiptologia.pl

Historia Egiptu

Najnowsze odkrycia archeologiczne

Ź

ródło „http://pl.wikipedia.org/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt”

Kategorie: Starożytny Egipt • Egipt (prowincja rzymska) • Historia poszczególnych państw • Kraje
biblijne

Tę stronę ostatnio zmodyfikowano 21:26, 3 wrz 2010. Tekst udostępniany na licencji Creative
Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania
dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania.

Zasady ochrony prywatności O Wikipedii Informacje prawne