]
Kujawy
Kujawy
Stolica
(zachodnie),
(wschodnie),
(północne)
Dzielnica
Kujawy
Dorzecze
Ludność
1 mln
Powierzchnia
5989 km²
Gęstość zaludnienia
ponad 165 osób/km²
Największe miasto
Krajobrazy Kujaw
(1/8)
▶
▶
Pole rzepaku
Jeziora na Kujawach
(1/15)
▶
▶
Ten artykuł dotyczy krainy historycznej. Zobacz też:
.
i region etnograficzny w środkowej
, na
. Główną
grupą etnograficzną regionu są
.
Kujawy leżą niemal w całości na terenie
województwa kujawsko-pomorskiego
, zaś
południowe fragmenty na terenie
Duże połacie centralnych Kujaw zajmują
– jedne z najbardziej
urodzajnych gleb w Polsce. Do bogactw naturalnych należy także
,
.
Spis treści [
ukryj
]
3.2 Regiony fizyczno-geograficzne
7.4 Księstwo Warszawskie (1807-1815)
7.9 Chronologia wydarzeń z historii Kujaw
Granice
]
Historyczne
]
Kujawy jako region historyczny na północy graniczy z
, na
na południu), na
. Granice Kujaw biegną lewym brzegiem
od ujścia
na północy, ciągną się ku zachodowi do
i
, dalej skręcają na zachód od rzeki,
, łukiem przecinają lasy strzeleńskie, dochodząc do
, obejmują dalej
i
.
W skład Kujaw historycznych wchodzą w całości dwa
:
,
(bez
(bez
terenu położonego na zachód od
.
Fragmenty Kujaw znajdują się także w powiatach:
kolskim
(okolice
Przedcza
i
Szukaj
Dla czytelników
Zgłoś błąd
Dla wikipedystów
Drukuj lub eksportuj
Narzędzia
W innych językach
Fragmenty Kujaw znajdują się także w powiatach:
i
) leży na terenie historycznych Kujaw.
Niektórzy etnografowie i historycy są skłonni uznać
Etnograficzne w XXI w.
]
zajmują mniejszą powierzchnię niż region poprowadzony
według granic historycznych. Wskutek wpływów kulturowych i gospodarczych
sąsiednich regionów (
), wielokrotnej
oraz wymiany ludności, zasięg
etnograficzny Kujaw skurczył się od północnego zachodu, południa i wschodu i
obejmuje dzisiaj głównie tereny znajdujące się na
i
.
Toponimia
]
nazwy Kujawy była w historii różnie wywodzona. Najbardziej
prawdopodobny zdaje się być wykład
, który wywodzi nazwę
Kujawy od słów kui, kuiati oznaczających wicher i zarówno odmianę terenu
równinnego, wydmowego, narażonego na silne jego podmuchy. Etymologia nazwy
Kujaw związana jest zatem z
tej krainy.
Nazwa Kujawy pojawiła się po raz pierwszy w źródłach pisanych w
r.
, biorąca pod
opiekę papieską
. Później nazwa krainy występuje w
wielu średniowiecznych dokumentach. Odnotowuje ją również w swoich kronikach
mistrz
zwany Kadłubkiem
.
Warunki naturalne
]
Charakterystyka
]
Większa część Kujaw stanowi cześć regionu określanego jako
. Jest to płaska lub lekko falista
wysokości 100-130 m n.p.m. Miejscami występują
i wały
piaszczysto-żwirowe. Pod utworami lodowcowymi występują pokłady
,
ceramicznej.
W obrębie Wysoczyzny Kujawskiej wyróżnia się część północną określaną jako
o wysokości 75-90
m n.p.m. urozmaiconej niekiedy przez pojedyncze
. Jest to jeden z
nielicznych w Polsce przypadków rozległej równiny
lodowca. Część
druga wysoczyzny, rozciągająca się na południe od linii
. Na tym obszarze spotyka się pas
. Wzniesienia sięgają tu
100, niekiedy nawet i 140 m n.p.m. Krajobraz urozmaicają dodatkowo głęboko
wcięte
i zaklęsłości wypełnione
. Na zachodzie regionu
oddziela Wysoczyznę Kujawską od Gnieźnieńskiej.
Północną granicę Kujaw stanowi
Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka
, która na
. W rejonie
Kujawy Północne obejmują fragment
Regiony fizyczno-geograficzne
]
Kujawy znajdują się w obrębie 9 mezoregionów należących do 3 makroregionów
podprowincji
Pojezierza Południowobałtyckie
. Większość dzielnicy kujawskiej
znajduje się w obrębie makroregionu
(315.5) –
(315.57).
Zachodnie obrzeża Kujaw wchodzą natomiast w skład
(315.54).
Północne obrzeża Kujaw graniczące z
(315.36). Z kolei tzw. Kujawy Północne (
(314.72). Północno-zachodni skraj historycznych Kujaw zajmuje także
(314.64).
Klimat
]
Rezerwat przyrody Dziki Ostrów
Położenie Kujaw na pograniczu Niziny Wielkopolsko- Kujawskiej i
powoduje, iż w regionie tym zaznaczają się wyraźnie cechy
przejściowości pomiędzy oddziaływaniem wpływów oceanicznych i
kontynentalnych. Cechą charakterystyczną są niskie
, nie
przekraczające 500 mm, a miejscami sięgające 450 mm. Średnia temperatura
roczna (+8,2 st. C) jest nieco wyższa od średniej krajowej. Zimy bywają łagodne z
małą i krótkotrwałą pokrywą
. Klimat cechuje stosunkowo duża liczba dni
pogodnych, usłonecznionych. Latem i jesienią przeważają wiatry o kierunku
zachodnim i południowo-zachodnim, a zimą wschodnie i północno-wschodnie.
Gleby
]
Kujawy stanowią teren o glebach na ogół dobrych. Największą powierzchnię zajmują
zajmują ok. jednej trzeciej powierzchni regionu i występują głównie na
oraz okolice
. Najsłabsze gleby występują w pasie nadwiślańskim oraz w
.
Hydrografia
]
Sieć rzeczna na Kujawach jest uboga. Charakterystyczna jest dysproporcja pomiędzy dużą arterią wodną, jaką stanowi
, a ubogą
siecią drobnych cieków, z których wiele funkcjonuje okresowo. Na taki stan rzeczy składają się: wyjątkowo niska suma rocznych
oraz rzeźba geologiczna terenu, która sprzyja dużym stratom wody wskutek
. Większość Kujaw
, lecz w zachodniej części regionu przebiega dział wodny oddzielający go od
. Z większych rzek
znaczenie żeglowne odgrywają rzeki:
i
.
Na terenie Kujaw występuje blisko 600
o powierzchni większej od 1 ha, które zajmują
oraz
. Największe
(2150 ha),
(625 ha), Chodeckie, Modzerowskie, Borzymowskie,
(146 ha).
W przeszłości duże znaczenie komunikacyjne posiadało jezioro
w czasach historycznych istniało
i
. Warunkiem tych połączeń był wyższy poziom wody w
jeziorze o ok. 3 m. W okresie historycznym na terenie Kujaw istniały także rozległe
,
w źródliskach
, Ostrowskiego i Gąskiego Błota, w źródliskach
i szereg innych. W wyniku prac
oraz budowy kanałów (
,
o ok. 2
m.
Lasy
]
Centralna, rolnicza część Kujaw jest jednym z najmniej zalesionych regionów kraju (obecnie lasy to 15% powierzchni). Większe
kompleksy leśne otaczają region od północy (
) i od południa (Lasy Mirachowskie).
okolice
stanowiły wtedy 62% ogólnej
już tylko 37%. Proces ten pogłębiał się w
. Dotyczy to zwłaszcza
środkowej i południowej części Kujaw wschodnich.
Ochrona przyrody
]
Na terenie Kujaw (w granicach historycznych) znajduje się w całości
.
Ponadto w skład regionu wchodzą fragmenty dwóch
oraz
. Cenne
przyrodniczo obszary chronione są również w
obszarach chronionego krajobrazu
Wydm Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej
śródlądowych na południe od Torunia
Północnego Pasa Rekreacyjnego miasta Bydgoszczy
. W
skład listy zatwierdzonych
: 10 leśnych, 4 ornitologiczne, 2 florystyczne, 1 słonoroślowy i 1
geomorfologiczny.
Lista rezerwatów przyrody:
leśne
–
nad
–
na ostrowie leśnym łąk nadnoteckich koło
leśne zarostowe i łąkowe w okolicy
i
na wydmowym zboczu rynny jeziornej w Lasach Gostynińsko-Włocławskich
jesionowo-olszowe w
– jezioro Grodno wraz z naturalnymi zbiorowiskami leśnymi, położony w
florystyczne
ze stanowiskiem kserotermicznej
, położony na południowym skraju
w Lasach Balczewskich
ornitologiczne
– chroni miejsca lęgowe i żerowiska ptaków błotnych i wodnych w
nad jeziorem Ostrowskim w Lasach Miradzkich
– ochrona jeziora i jego otoczenia w Lasach Gostynińsko-Włocławskich
w Lasach Gostynińsko-Włocławskich
słonoroślowy
Kujawskie zwyczaje wielkanocne
geomorfologiczny
– położony w Lasach Gostynińsko-Włocławskich
Na Kujawach znajdują się ponadto obszary chronione w sieci
. Są to:
Obszary specjalnej ochrony ptaków
:
Dolina Dolnej Wisły (obszar Natura 2000)
Ostoja Nadgoplańska
Błota Rakutowskie
Obszary mające znaczenie dla Wspólnoty
:
Jezioro Gopło
Solecka Dolina Wisły
Dybowska Dolina Wisły
Nieszawska Dolina Wisły
Włocławska Dolina Wisły
Słone Łąki w Dolinie Zgłowiączki
Błota Kłócieńskie
Ciechocinek
Równina Szubińsko-Łabiszyńska
(fragment)
(fragment)
Główne miasta
]
(po przeniesieniu do niego stolicy biskupstwa w 1. połowie XII w.). W
, wyodrębniły się księstwa kujawskie:
,
,
i
województw kujawskich.
Do miast, które najwcześniej otrzymały prawa miejskie na terenie Kujaw, należały
leżące na stosunkowo wcześnie zasiedlonych
(1303). Później lokowano miasta na terenach położonych na obrzeżach dzielnicy:
(1346). W końcu XIV w. lokowano:
(1359),
(1382).
Do miast królewskich i siedzib starostów grodowych należały w XV-XVIII w.:
,
,
,
. Innymi miastami królewskimi były m.in.
,
. Do miast kościelnych zaliczały się m.in.
,
, zaś do prywatnych miast
,
,
. Do największych miast kujawskich w okresie
(powyżej 3 tys. mieszkańców w XVI w.) oraz
(2 tys.) Nieco niżej
.
Współcześnie zaś największe ośrodki Kujaw to
(76 tys.). Region ten dzieli się
na Kujawy Zachodnie ze stolicą w
i Kujawy Wschodnie ze stolicą we
. Kujawami Północnymi bywa
określa to miasto Nowym Włodzisławiem
(Władysławem)
.
Kujawy etnograficzne
]
Kujawy są odrębną krainą etnograficzną o oryginalnej
,
zdobnictwie, pieśni i tańcach. W zachodniej części regionu widoczne są wpływy
.
Granica Kujaw historycznych i etnograficznych pokrywała się w przybliżeniu do końca
na tzw. Kujawach Północnych (okolica
,
) intensywne kontakty handlowe i rodzinne z kupiectwem
, miastami i folwarczną szlachtą
(spławny handel
zbożowy i solny) zaważyły o tym, że
tych okolic zaczynały
myśleć w kategoriach, które przekraczały wąski krąg zagadnień jednego regionu, czy
krainy. Po
wskutek zmian granic politycznych, osadnictwa
oraz wpływów kulturowych sąsiednich regionów następował
stopniowy zanik poczucia kujawskiej przynależności regionalnej wśród mieszkańców
okolic
i
, a także na południowym i
wschodnim pograniczu dzielnicy z
,
).
Regionalizacja Kujaw
]
1.
– bezleśne tereny o urodzajnych
, strefa
intensywnej produkcji rolnej; z uwagi na położenie wyróżnia się Kujawy czarne
;
2.
(polne) – centralna część Kujaw położona między
,
; w odróżnieniu od Kujaw czarnych
posiada gleby piaszczysto-gliniaste (
) i niewielkie zagajniki leśne;
3.
– pas terenu otaczający od południa
, obejmuje wsie
i miasta leżące nad rzeką, związane niegdyś z handlem
Drzewo genealogiczne Piastów kujawskich
Podział Kujaw na księstwa dzielnicowe na początku
z
, zaś nizinę nadrzeczną od Solca do Bydgoszczy nazywa Żuławami Kujawskimi;
4.
– tereny położone między jeziorem
na zachodzie, mieszczą
;
5.
– pogranicze kujawsko-
na północy;
6.
– rejon zabagnionej (od XIX w.,
; łączy poprzez dział wodny
;
7.
;
8.
na wschodnim i północnym obrzeżu regionu (
za część
regionu kujawskiego
.
Turystyka
]
(XI-XII w.) Należą do niej m.in.
kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy
klasztor norbertanek w Strzelnie
kościół św. Małgorzaty w Kościelcu Kujawskim
. Do najstarszych świątyń na Kujawach należy także
.
Przez zachodnią cześć Kujaw biegnie
. Do najważniejszych miejscowości turystyczno-krajoznawczych należą:
,
. Walory rekreacyjne
oferują kąpieliska nad jeziorami (
), lasy (
).
Corocznie urządzane są rekonstrukcje bitew polsko-krzyżackich:
(1410).
Na Kujawach stosunkowo liczne są ośrodki kultu religijnego: miejsca pielgrzymkowe w
, Ostrowąs w
(w jej skład wchodzą 23 kaplice i barokowy
z 1661 roku).
Historia Kujaw
]
Czasy najdawniejsze
[
]
Kujawy należą do obszarów, na których stwierdzono najstarsze w
Polsce ślady osadnictwa, co wyrażone jest w postaci licznych
stanowisk archeologicznych, sięgających
Początki państwowości na ziemiach kujawskich związane są z
państwem plemiennym
. Goplanie, których niektórzy badacze
,
stworzyli państwo z głównymi ośrodkami w
. Z
czasem zostali podbici przez inne plemię –
, które według
po tym,
jak musieli opuścić wraz z
. Według niektórych źródeł w wojnie Polan z
Goplanami wsparły Polan wojska
. W wyniku zajęcia
terytorium Goplan ziemie kujawskie znalazły się pod silnym wpływem
kultury polańskiej i straciły swój pierwotny,
charakter
.
Żyzne gleby i obfite źródła solne Kujaw sprzyjały wczesnemu rozwoju
osadnictwa i powstawaniu licznych
– ośrodków wojskowo-
administracyjnych i gospodarczych, miejsc wymiany handlowej. Na
ziemiach tych powstały także pierwsze kościoły i
,
,
), będące wówczas ogniskami życia kulturalnego, a
zachowane do dziś są jednymi z najstarszych zabytków
Czasy przedrozbiorowe
]
Nazwa Kujawy pojawia się po raz pierwszy w
r. w Bulli
gnieźnieńskiej. Dotyczy ona tylko obszaru nadwiślańskiego
późniejszych Kujaw
wieku nazwa ta zaczyna być
używana w celu określenia ziemi kruszwicko-włocławskiej.
O roli Kujaw dla państwowości polskiej okresu
decydowało ich znaczenie gospodarcze i strategiczne. Żyzność
kujawskiego
bagiennego w znacznej już mierze
eksploatowanego rolniczo, gęste osadnictwo, eksploatowanie licznych
źródeł słonych (
żelaza wykorzystujące
, Sędzin, Adolfin) decydowały o
zamożności tutejszej ludności. Kujawy były też miejscem, gdzie
Miasta Kujaw w okresie staropolskim (XV-XVIII w.)
Rotunda świętego Prokopa w Strzelnie
(1133)
Kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy
(1140)
Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny w
Inowrocławiu
zamożności tutejszej ludności. Kujawy były też miejscem, gdzie
krzyżowały się ważne szlaki handlowe. Do najważniejszych należał
(pochodzący jeszcze z czasów rzymskich)
ku północy
oraz wczesnośredniowieczny trakt ruski
i dalej do
. Jednocześnie samo
położenie Kujaw miało strategiczne znaczenie dla północnej ekspansji
piastowskiej (
).
Kujawy były początkowo połączone z
i podlegały
mazowieckim książętom dzielnicowym
i
stanowiły trzon ich posiadłości aż do
Najpierw rządził tym terytorium
, a w
. Najprawdopodobniej w
i władał nimi
jako pierwszy książę kujawski aż do swej śmierci w 1195 r. W latach
1195-1202 rządy sprawował ojciec zmarłego
.
Następnie Kujawy powróciły do dawnego związku z
i
znalazły się pod władzą
, który jednak
respektował już pewną odrębność dzielnicy kujawskiej, gdyż tytułował
się księciem mazowieckim i kujawskim.
W
wydzielił dla swego 20-letniego
, a
. 36 lat jego rządów skutkowało rozwojem
gospodarczym i terytorialnym Kujaw m.in. o
(Kujawy
Północne). W wyniku układów z braćmi
zdobył również ziemie:
i
, będący
w tym czasie siedzibą księcia, zbudowano tam również
. Na północnych
rubieżach Kujaw książę osadził
, w 1288 r. przeniesiona do
) oraz prowadził udaną działalność służącą integracji nowo pozyskanych
terenów z resztą swego księstwa. Wyrażało się to nadaniami ziemskimi czynionymi na
tych obszarach na rzecz rycerstwa z własnego otoczenia, jak również awansem
rycerstwa miejscowego. W okresie wojny celnej z Krzyżakami (1250),
skierował handel kujawski do własnych portów wiślanych w
, z
, co zintensyfikowało rozwój spławnego handlu zbożowego.
roku jego księstwo uległo podziałowi
pomiędzy pięciu synów, z których najstarszy
), a
otrzymał wschodnie obszary Kujaw jako
toczyły się walki z księciem wielkopolskim
. W wyniku tych
walk, dzielnica kujawska została uszczuplona na rzecz
, kruszwicka i radziejowska 1268-1285) oraz
roku, jego księstwo
uległo podziałowi pomiędzy trzech synów. Na poczatku
doszło do
wykrystalizowania księstw rządzonych samodzielnie przez każdego z nich.
tytułował się odtąd księciem Kujaw i
– księciem Kujaw,
zjednoczył pod swoją
.
r. zachowało jedynie
.
Wojna polsko-krzyżacka 1327-1332
spowodowała duże zniszczenia na Kujawach.
Jeszcze w 1329 r. Krzyżacy zdobyli
. W 1330
, a w 1332 r.
doszło do walnej bitwy
wojsk Łokietka z armią krzyżacką, w wyniku której wojska zakonne poniosły duże straty.
Mimo tego cała dzielnica znalazła się pod okupacją krzyżacką aż do
r., kiedy
gwarancję warunkowego zwrotu całych Kujaw
, a władzę na Kujawach w imieniu monarchy sprawowali: wojewoda,
. W połowie XIV w. nastąpiło rozdzielenie
kujawskich urzędów starościńskich miedzy
,
(1364 r. po zastawieniu przez
). Czasy
Kazimierza Wielkiego przyniosły również budowę 4
obronnych na Kujawach: w
.
Kościół Świętej Trójcy i Najświętszej Marii
Panny w Strzelnie
(1340, regotyzowana
w XIX w.
Katedra św. Marcina i Mikołaja w Bydgoszczy
(1466)
(1370-1382),
oraz
północno-zachodnia część Kujaw (terytorium bydgoskie) została oddana w
, a w latach 1378-1392 terytorium bydgoskie, inowrocławskie,
gniewkowskie oraz ziemia dobrzyńska oddano w lenno
.
Dodatkowo po śmierci Ludwika Węgierskiego (1383) Kujawy brzeskie opanował
spowodowały odzyskanie
w komplecie ziem kujawskich i wcielenie ich do
.
dawne tereny księstw kujawskich pozostały podzielone
administracyjnie na dwa województwa:
i
,
,
). Dodatkowo w skład
wchodziła
zachowująca odrębność samorządową
z trzema powiatami:
dobrzyńskim, rypińskim i lipnowskim. Granica między województwami ciągnęła się od
i
. Granicą oddzielającą na północy Kujawy od
była linia
–
(na północ od
oddzielał Kujawy m.in. ciąg jezior byszewskich do
(granica z powiatem
) i
(granica z
).
W
istniały na terenie Kujaw cztery hierarchie urzędów ziemskich: dwie pełne
(brzeska i Inowrocławska) oraz dwie niepełne (
). Kolejność
używana w dokumentach wskazuje, że urzędy brzeskie były wyższe od
odpowiadających im inowrocławskich, co było następstwem stanu z czasów
. Wyższość ta utrzymała się następnie w porządku
senatorów Rzeczypospolitej. Obie części Kujaw dzieliły się do
, a
. W ciągu XIV w. zanikła część kasztelanii (
,
zamątwiańska, gniewkowska), a w XV w. powiatów (gniewkowski).
Podział na dwie części Kujaw, istniejący do upadku
Rzeczypospolitej Obojga Narodów
,
nie zatarł więzi etnicznej i dzielnicowej, wzmacnianej przez wspólne miejsca obrad
, formację wojskową, gwarę, strój i powiązania społeczno-
gospodarcze
.
wielkiej wojny polsko-krzyżackiej
(1409-1411) Kujawy spełniały ważną rolę
strategiczną jako przedpole działań wojennych. W
r. pod odbitym z rąk Krzyżaków
, zaś w 1410 r. cześć sił krzyżackich pod wodzą
na działania zaczepne z północnych
Kujaw, nie biorąc z tego powodu udziału w
. W bitwie tej pod
: kujawska i dobrzyńska, zaś w
rycerstwo polskie również z udziałem Kujawian
.
Po raz ostatni Kujawy przeżyły
r., kiedy to spalony został
. Dygnitarze kujawscy stanęli na czele stronnictwa
przygotowującego zjednoczenie
poprzez działania w otoczeniu
. Wywołana
, w której uczestniczyła licznie
kujawska
, jaki i rotach zaciężnych, przyniosła Polsce odzyskanie
dostępu do morza. Umożliwiło to ziemi kujawskiej wykorzystanie w kolejnym stuleciu
nowej koniunktury gospodarczej, związanej ze wzrostem eksportu polskich towarów
drogą wiślaną przez
.
Późnośredniowieczne Kujawy, choć nie były dużą krainą – uważane były przez
współczesnych za jedną z bogatszych i ważniejszych ekonomicznie ziem polskich.
Ocenia się, że gęstość zaludnienia na centralnych Kujawach w
znacznie
przekraczała przeciętny wskaźnik dla całego
wyżej oceniono straty królewskie poniesione z tytułu zaboru Kujaw, niż
. Podstawą bogactwa tej ziemi
w XIII-XV w. było obok wyjątkowo urodzajnych gleb, położenie na szlakach handlowych: z
głównym
przedmiotem eksportu stało się
. Związany
oraz miast handlowych na
,
i
, która dodatkowo
stanowiła port wiślany dla szlachty wielkopolskiej. Przedmiotem wymiany były także
stanowiła port wiślany dla szlachty wielkopolskiej. Przedmiotem wymiany były także
towary przechodzące tranzytem z południowej i wschodniej Europy, takie jak
,
i
. Wraz z rozwojem gospodarczym nastąpił rozwój miast oraz
osadnictwa wiejskiego, które uzyskiwało prawo czynszowe i prawne formy samorządu
(
). Kulminacyjny punkt rozwoju gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej
. W przeciwieństwie do innych regionów, na terenie
(do 35 ha) gospodarstwa chłopskiego.
Podstawową grupę ludności wiejskiej (ok. 85%) stanowili
, a drugą grupę –
, pracujący jako najemnicy w gospodarstwie pana,
lub kmiecia. Przy
dworach szlacheckich pracowała
wywodząca się z różnych grup społecznych.
Odrębną natomiast grupę stanowili
wiejscy: kowale, kołodzieje, bednarze,
garncarze, młynarze zależni od pana wsi, z którym mieli kontrakt na okresową lub
dożywotnią
.
W
większość ziemi na Kujawach należała do
(folwarcznej i zagrodowej). Nie było wielkich posiadłości ziemskich.
Przeważały majątki, w skład których wchodziły 3-4 wsie. Ok. 15% stanowiła własność królewska, zaś 25% – kościelna. Największymi
kościelnymi właścicielami ziemskimi były:
: włocławska i kruszwicka oraz klasztory:
w
.
w pasie nadwiślańskim Kujaw pojawiło się osadnictwo
. Największe nasilenie tego procesu nastąpiło w
Osadnicy – początkowo
, zajmowali tereny zalewowe, bagniste, wymagające szczególnego
gospodarowania. Należały do nich m.in. nadwiślańskie wsie:
. Na obszarach tych wykształcił się nowy typ budownictwa
zagrodowego, różniący się od polskich wsi, położonych na równinnych, centralnych Kujawach.
zaczął się stopniowy upadek gospodarczy Kujaw spotęgowany
i
spowodowały załamanie handlu zbożowego oraz wyludnienie miast. Ożywienie gospodarcze regionu nastąpiło dopiero
w związku z przechodzeniem na system gospodarki czynszowej.
Pod zaborami (1772-1807)
]
przez Prusy tereny kujawsko-wielkopolskie. Po
reszta Kujaw przeszła pod panowanie Prus. Rejon ten wszedł w skład nowej
ponownie dokonano rozczłonkowania ziem kujawskich, dzieląc je
– m.in. okolice Bydgoszczy i Inowrocławia),
(rejon Brześcia, Kowala i
(okolice Włocławka).
Jakkolwiek utrata państwowości stanowiła katastrofę polityczną, to w sferze gospodarczej takiej zapaści nie odnotowano. Na Kujawach
rozpoczęto przeobrażanie struktury agrarnej poprzez oczynszowanie i
oraz wprowadzenie nowych roślin
, który w krótkim czasie stał się podstawą wyżywienia ludności wsi. Nastąpiła intensyfikacja produkcji rolnej,
w szczególności zbóż, wywołana dużym popytem na rynkach zagranicznych i korzystnym
. Jednocześnie w konfiskowanych
majątkach kościelnych i majątkach czynnych uczestników
, a także w przejętych przez rząd pruski
królewszczyznach i dobrach starościńskich, rozpoczęto akcje zasiedleńcze ludnością niemiecką (okolice
, Czarnocin,
).
Księstwo Warszawskie (1807-1815)
]
W okresie
cały region kujawski został włączony do
i podzielony na powiaty
:
, bydgoski, inowrocławski, kowalski i radziejowski. Jedynie
jako powiat lipnowski pozostała w
Pod zaborami (1815-1920)
]
Kujawy zostały podzielone pomiędzy
. Dokonane zmiany miały istotny wpływ na zróżnicowanie cywilizacyjne obu części rozdzielonych
Kujaw.
znalazła się południowo-wschodnia część regionu kujawskiego oraz
. Obszar ten
został objęty zasięgiem województw (od 1837 r.
(powiaty: brzeski, kowalski i radziejowski) oraz
r. wprowadzono obwody jako pośrednie jednostki podziału administracyjnego pomiędzy województwem, a
powiatem. Stolicami obwodów zostały:
(wschodnie Kujawy, czasowo przeniesiony do
(1863) władze rosyjskie przeprowadziły reformę administracyjną. Należący do
obwód lipnowski został podzielony na powiaty lipnowski i rypiński, natomiast należący do
obwód
włocławski został podzielony na powiat włocławski i radziejowski (po przeniesieniu władz z
, otrzymał nazwę
nieszawskiego).
znalazła się północno-zachodnia część Kujaw z
. Cały ten obszar wraz z
Wielkiego Księstwa Poznańskiego
– jednej z 10 prowincji państwa pruskiego, któremu formalnie
zagwarantowano pewną autonomię (do 1848 r.) Prowincje pruskie dzieliły się na mniejsze struktury administracyjne:
(niem.
r. 9 powiatów wielkopolsko-kujawskich, m.in. bydgoski, inowrocławski i mogileński
, w związku z przekroczeniem liczby 25 tys. mieszkańców, od
.
Granica rozdzielająca Kujawy na część pruską (Kujawy Pruskie) i rosyjską (Kujawy Kongresowe) ciągnęła się od
. Po stronie pruskiej pozostały m.in.
,
, a po rosyjskiej –
,
. Podział ten przetrwał do początku
. Ponad stuletni rozdział umocnił
poczucie przynależności regionalnej mieszkańców tych prowincji, ale spowodował również umocnienie stereotypów i odrębności, które
trudno było przełamać w przyjętych po odzyskaniu niepodległości podziałach administracyjnych
. Różnice w kulturze
materialnej nie zniwelowały natomiast jedności kultury duchowej, stroju i gwary. Podziały wynikały z różnic polityki społeczno-
gospodarczej, jaką prowadziły państwa zaborcze. W
gospodarczego było zjawiskiem umożliwiającym intensyfikację produkcji rolnej. Z drugiej strony rosyjska część Kujaw odczuła znacznie
ciężary, zniszczenia i represje związane z powstaniami:
pod wpływem haseł
odnotowano różne formy kształcenia ludności wsi, zwłaszcza przy dworach szlacheckich.
zaszła konieczność organizacji nowych podziałów terytorialnych o charakterze przejściowym w części
południowo-wschodniej Kujaw, związanych z okupacją ziem
i
. Z większości
Generalne Gubernatorstwo Warszawskie
. Na obszarze okupowanych Kujaw połączono powiaty
włocławski i nieszawski w jeden powiat włocławski, a także lipnowski i rypiński w powiat lipnowski.
W
Polskie Towarzystwo Krajoznawcze
.
Międzywojnie (1920-1939)
]
Południowo-wschodnia część regionu kujawskiego jeszcze w
r., weszła w skład niepodległego
. Powiaty
włocławski, lipnowski, rypiński i nieszawski zostały przydzielone do
, które powstało na mocy Ustawy
Tymczasowej o organizacji władz administracyjnych II instancji z 2 sierpnia 1919 r. W obrębie
pozostawały
r.
Po stronie pruskiej cześć Kujaw Zachodnich już w styczniu
r. uwolniły się od niemieckiego panowania wskutek objęcia tych
, a także powiaty pomorskie musiały czekać na
r. W międzyczasie wydana została Ustawa o tymczasowej
organizacji byłej dzielnicy pruskiej z dnia 1 sierpnia
r., która tworzyła 2 województwa:
. Granica pomiędzy
wymienionymi województwami zachowywała dotychczasowe podziały administracyjne pruskie. Powiaty: bydgoski, szubiński, wyrzyski z
Nakłem, inowrocławski, jak też żniński, mogileński i strzeleński weszły w skład
.
Dokonany podział terytorialno-administracyjny, pomimo zapowiedzi jego tymczasowego charakteru, okazał się dość trwały. Dopiero
wchodząca w życie od 1 kwietnia
zjednoczyła całe Kujawy w obrębie
. W
skład tego województwa zwanego „Wielkim Pomorzem”, które obejmowało 23 powiaty ziemskie i 5 grodzkich, wchodziło 7 powiatów
„kujawskich”:
i
.
W
roku przystąpiono do organizacji
Muzeum Nadgoplańskiego w Kruszwicy
roku posiadało cenną kolekcję
obiektów etnograficznych m.in. mebli i strojów.
II wojna światowa
]
prawie całe Kujawy zostały wcielone do
(niem. Warthegau), z
(niem. Gau Danzig-Westpreussen).
Wymienione prowincje niemieckie dzieliły się na
,
.
Pod względem podziału administracyjnego II stopnia, północno-zachodnia część regionu kujawskiego weszła w skład
,
zaś część środkowa i południowo-wschodnia w skład
(powiaty inowrocławski, włocławski, nieszawski i
mogileński).
Okres powojenny
]
całe Kujawy znalazły się w granicach
.
Reforma administracyjna z 1950 r.
nie
spowodowała w tym zakresie zmian, poza przyłączeniem do Bydgoskiego powiatów z pogranicza kujawsko-wielkopolskiego:
z części dotychczasowego powiatu
aleksandrowskiego, a na ziemi dobrzyńskiej –
z części powiatów rypińskiego i lipnowskiego. Kolejna
reforma administracyjna z 1975 r.
spowodowała podział Kujaw między dwa województwa:
).
W
roku niemal całe Kujawy weszły w skład
województwa kujawsko-pomorskiego
. Drobne skrawki Kujaw znalazły się ponadto w
(tereny między granicą województwa, a
,
).
Chronologia wydarzeń z historii Kujaw
]
– po raz pierwszy, w Bulli papieża Innocentego II, zostaje wymieniona nazwa Kujawy
zajmuje Kujawy należące do dzielnicy mazowieckiej i tworzy osobne księstwo dla swego syna
– ponowne utworzenie księstwa przez
- Kujawy przechodzą pod bezpośrednią władzę króla
w. – Kujawy dzielą się na województwa:
)
– podczas I i II rozbioru zagarnięte przez
Znani kujawianie
]
(1260-1333) – król polski;
(1310-1370) – król polski;
Tę stronę ostatnio zmodyfikowano 11:18, 4 lut 2012.
znajdują
się multimedia związane z tematem:
w Wikisłowniku
(1400-1460) – humanista;
, leksykograf, autor pierwszego
słownika łacińsko-polskiego;
;
(1868-1927) – polski pisarz, poeta, dramaturg
(1867-1928) – architekt, malarz;
(1866-1925) – polski i radziecki działacz komunistyczny
(1852-1931) – fizyk amerykański, laureat
w
roku
(1897-1996) – biochemik, laureat
(ur. 1929) – Prymas Polski w latach 1981-2009
Przypisy
Gloger, Zygmunt: Geografia historyczna ziem dawnej Polski (Kraków: 1903, strony 21-
22).
2.
, u Wincentego Kadłubka i u
Bogufała nazwa Kujawy oznacza „kraj bezleśny, obszary po wytrzebionych lasach”.
3.
Janina Sikorska: „Inowrocław. Dzieje, zabytki, okolice, legendy”, Inowrocław 1997.
4.
Kolberg Oskar: Kujawy lud, jego zwyczaje, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy,
pieśni, muzyka i tańce. Seria III cz. 1 i 2, Warszawa 1867, s. 38-39.
5.
Bańkowski, Andrzej: Wstęp autorski, w: Etymologiczny Słownik języka polskiego, tom 1
(Warszawa: PWN, 2000).
6.
Natanson Leski, J.: Zarys granic i podziałów Polski najstarszej (Wrocław: 1953).
7.
Guldon, Z.: Kształtowanie się regionu kujawskiego w XII-XVIII wieku, w: Literatura Ludowa. Kujawy 1963, nr 2-3, s. 4-5.
8.
W skład departamentu bydgoskiego wchodziła również ziemia chełmińska, michałowska oraz część Wielkopolski.
9.
Pozostałe: czamkowski z Piłą, gnieźnieński, wągrowiecki, szubiński, wyrzyski i chodzieski.
Bibliografia
]
Biegański Zdzisław: Kształt terytorialno-administracyjny regionu kujawsko-pomorskiego w XIX i XX wieku. [w:] Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa
Naukowego. T. XVII. Związki Kujaw i Pomorza na przestrzeni wieków. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego.
Bieniak Jan. Rola Kujaw w Polsce piastowskiej. [w:] Ziemia Kujawska I. Inowrocław-Włocławek, 1963.
Dunin-Karwicka T., Rola tradycji w kulturze wsi kujawskiej, Toruń 2000
Dekowski Piotr. Przynależność polityczna Bydgoszczy przed 1238 rokiem. [w:] Kronika Bydgoska XIII (1991). Bydgoszcz 1993.
Guldon Zenon: Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI w.: Toruń: Roczniki Towarzystwa Naukowego, 1964
Guldon Zenon: Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII-XIV wieku: Warszawa, Poznań : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
Guldon Zenon: Zaludnienie miast kujawskich w XVI i pierwszej połowie XVII wieku. Prace komisji historii BTN: Państwowe Wydawnictwo Naukowe oddział w
Łodzi: 1963
Guldon Zenon. Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII-XVI w. [w:] Ziemia Kujawska II. Inowrocław-Włocławek, 1968.
Kabaciński Ryszard. Terytorium księstwa gniewkowskiego w XIV wieku. [w:] Ziemia Kujawska IV, 1974. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Karczewski Krzysztof, Sieradzan Wiesław. Postawy polityczne książąt kujawskich Siemysławowiców. [w:] Ziemia Kujawska IX. Inowrocław, 1993.
Karczewska Joanna. Elita Kujaw Inowrocławskich podczas rządów synów Ziemomysła. [w:] Ziemia Kujawska XIV. Inowrocław, 2000-2001.
Karwasińska Jadwiga: Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235-1343: Rozprawy Historyczne Towarzystwa Naukowego Warszawskiego T. VII z. 1: 1923.
Krysiak A. „Inowrocław i Kujawy”.
Kukier Ryszard: Regionalizacja etnograficzna Kujaw: Prace komisji historii BTN: Państwowe Wydawnictwo Naukowe oddział w Łodzi: 1963.
Nowakowski Tomasz. Kazimierz Wielki a Bydgoszcz. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003.
Rybkowska Alicja, Żaryn Jan, Żaryn Małgorzata: Polskie Dzieje. Od czasów najdawniejszych do współczesności: Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN,
1998.
Szkulmowska W. (red.), Sztuka ludowa Kujaw : przeszłość i teraźniejszość, Bydgoszcz 1997.
Szybkowski Sobiesław. Ziemscy urzędnicy bydgoscy za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów (1370-1492). [w:] Ziemia Kujawska XIV. Inowrocław, 2000-
2001.
Śliwiński Błażej: Pogranicze kujawsko-pomorskie w XII-XIII wieku : z dziejów Bydgoskiego i Wyszogrodzkiego w latach 1113-1296: Warszawa-Poznań:
Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1989.
Zajączkowski Stanisław. Polska a Zakon Krzyżacki w ostatnich latach Władysława Łokietka. Lwów. Towarzystwo Naukowe, 1929.
Zobacz też
]
Władcy Kujaw
Książęta kujawscy
Gwara kujawska
Kujawiak (taniec)
Kujawiacy
Ziemia dobrzyńska
Ziemia chełmińska
Krainy historyczne w Polsce
Linki zewnętrzne
]
Kujawy w Toruńskim Serwisie Turystycznym
Indeksy regionalizmów i gwary kujawskiej w Wikisłowniku
:
Zasady zachowania poufności O Wikipedii Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność Wersja na komórkę
licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach
, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz
.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
pl wikipedia org wiki Zasady (polityka) rachunkowoś
pl wikipedia org wiki Kwadryka riheufzc
pl wikipedia org wiki Zasady (polityka) rachunkowoś
http pl wikipedia org wiki Obwód rezonansowy LC
pl wikipedia org wiki Turbo (guma)
http, pl wikipedia org wiki Starożytny Egipt BOGUSLAWA
pl wikibooks org wiki Optymalizacja systemu Windows XP A
pl wikibooks org wiki Analiza matematyczna Szeregi liczbowe d23baveb
org wym spr w pl UVGVZWZMJSSOXSRMX754765OJSJRSAUW35UFIOI
Uczestnictwo w AA, aa.org.pl
TheWork.org.pl-Lista-stanow-emocji-i uczuc
tabela z form org-pr, BUDOWNICTWO PŁ, Semestr I, Ekonomia
Dostepna przestrzeń publiczna firr org pl
TheWork.org.pl-Jedno-przekonanie-na-raz
www opoka org pl
Lean Production PL org prod
http, mandriva org pl instalacja programow repozytoria 75 inst
więcej podobnych podstron