KOBIETY I ALKOHOL

18

Sabina Nikodemska

Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa

Z badañ nad uzale¿nieniem kobiet
i jego nastêpstwami zdrowotnymi

W ostatnim czasie coraz czêœciej pojawiaj¹ siê doniesienia na temat

wzrostu liczby kobiet nadu¿ywaj¹cych alkoholu, niekorzystnych zmian w sposobie

i strukturze ich picia, a tak¿e obni¿enia granicy wieku pierwszego kontaktu

z alkoholem. Proces emancypacji kobiet, który doprowadzi³ do zjawiska

„neutralizacji p³ci”, zwiêkszy³ liczbê kobiet uzale¿nionych od alkoholu.

wy¿szy poziom neurotycznoœci, alienacji i nie-

pokoju oraz obni¿on¹ samoocenê. Sugeruje

siê te¿, ¿e kobiety s¹ bardziej podatne na

somatyczne nastêpstwa picia alkoholu. Czê-

œciej stwierdza siê u nich wspó³istniej¹ce z

alkoholizmem choroby somatyczne, czêœciej

towarzysz¹ im dodatkowe zaburzenia psy-

chiczne, takie jak stany depresyjne i fobie,

a tak¿e inne uzale¿nienia.

Wczeœniejsze badania nad uzale¿nieniem

od alkoholu wykazywa³y, ¿e mê¿czyŸni pij¹

znacznie wiêcej ni¿ kobiety i doœwiadczaj¹

bardziej nasilonych konsekwencji picia. Jed-

nak ró¿nice te zmniejszaj¹ siê – konsump-

cja alkoholu wzrasta, a wskaŸniki uzale¿-

nienia kobiet rosn¹ szybciej ni¿ mê¿czyzn.

Wojnar i Wasilewski w 1997 roku opu-

blikowali wyniki badania alkoholowych ze-

spo³ów abstynencyjnych u kobiet i mê¿-

czyzn

[2]

. Zebrane dane objê³y 1179 osób

hospitalizowanych z takim rozpoznaniem.

Œrednia wieku kobiet, u których stwier-

dzano objawy zespo³u abstynencyjnego,

wymagaj¹ce hospitalizacji, by³a o cztery

lata wy¿sza ni¿ w przypadku mê¿czyzn.

Kobiety œrednio o 5 lat krócej ni¿ mê¿czyŸ-

Chocia¿ badania po-

równawcze z lat

90. pokaza³y, ¿e w al-

koholizmie mê¿czyzn

i kobiet wiêcej jest

podobieñstw ni¿ ró¿-

nic, s¹ jednak auto-

rzy, którzy uwa¿aj¹,

¿e problemy z alkoho-

lem wystêpuj¹ce u

kobiet wykazuj¹ pew-

ne cechy swoiste, ró¿ni¹ce je od proble-

mów alkoholowych mê¿czyzn. Wymagaj¹

one odrêbnego podejœcia, zarówno teore-

tycznego, jak i praktycznego

[1]

. Badacze

wskazuj¹ na przyk³ad, ¿e ró¿ni siê wiek

rozpoczynania picia (jest póŸniejszy u ko-

biet), czas powstawania uzale¿nienia (u

kobiet krótszy), model picia (kobiety pij¹

czêœciej w domu), towarzystwo (kobiety

czêœciej pij¹ samotnie), rodzaj alkoholu

(kobiety czêœciej spo¿ywaj¹ s³abe alkoho-

le i rzadziej niekonsumpcyjne). Podkreœla

siê te¿ silniejsz¹ u kobiet tendencjê do

usprawiedliwiania picia i ciê¿szy przebieg

uzale¿nienia.

Oddzieln¹ kategoriê stanowi¹

badania osobowoœci uzale¿nio-

nych kobiet i mê¿czyzn. U ostat-

nich wskazuje siê na psychopa-

tyczn¹ strukturê osobowoœci,

zaburzenia w sferach zwi¹za-

nych z samoocen¹ i sprawami

p³ci, trudnoœci w sferze d¹¿enio-

wej, w kontaktach miêdzyludz-

kich, postawy obronne. U ko-

biet natomiast stwierdzono

Charakterystyka przebiegu uzale¿nienia od alkoholu

u badanych mê¿czyzn i kobiet

pocz¹tek intensywnego picia
œredni okres intensywnego picia
œrednia dawka dobowa etanolu
picie alkoholi niespo¿ywczych

24 lata

16 lat

305.8 g

23.6%

29 lat
10 lat

218.1 g

16.0%

Przebieg uzale¿nienia

Mê¿czyŸni

Kobiety

KOBIETY I ALKOHOL

19

Ä

ni pi³y alkohol intensywnie, wœród kobiet

istotnie ni¿szy by³ te¿ odsetek pij¹cych al-

kohole niespo¿ywcze.

W badanej grupie zaburzenia osobowoœ-

ci, psychozy inne ni¿ alkoholowe, stany de-

presyjne oraz zaburzenia nerwicowe obser-

wowano istotnie czêœciej u kobiet ni¿ u

mê¿czyzn. Oko³o 12% badanych przyjmo-

wa³o poza alkoholem inne œrodki psycho-

aktywne – piêciokrotnie czêœciej kobiety

ni¿ mê¿czyŸni.

Nie stwierdzono w tym badaniu istotnych

ró¿nic miêdzy kobietami i mê¿czyznami,

porównuj¹c œredni wiek w momencie œmier-

ci. Ró¿ni³ siê jedynie czas, jaki up³yn¹³ od

pierwszej hospitalizacji z powodu alkoholo-

wego zespo³u abstynencyjnego do chwili

zgonu: mê¿czyŸni umierali œrednio o pó³to-

ra roku wczeœniej.

W innych badaniach

[3]

– w których z alko-

holiczkami porównywano pacjentki o podob-

nym profilu socjopsychologicznym z porad-

ni innych ni¿ odwykowe – stwierdzono, ¿e

kobiety uzale¿nione od alkoholu charakte-

ryzuj¹ siê relatywnie niskim poziomem sta-

bilizacji spo³ecznej (brak wsparcia spo³eczne-

go, niestabilne rodziny i zwi¹zki), natomiast

wzglêdnie dobrym funkcjonowaniem zawo-

dowym oraz standardem mieszkaniowym i

materialnym. Ich stan zdrowia zosta³ oce-

niony jako znacznie gorszy ni¿ pacjentek nie-

odwykowych, a w wymiarze psychologicz-

nym wykazywa³y siê wy¿szym poziomem

lêku, mniejsz¹ potrzeb¹ afiliacji, wytrwa³oœ-

ci, porz¹dku, rozumienia siebie i innych,

zmian oraz uzewnêtrzniania swoich trudnoœ-

ci. Wiêksza natomiast by³a ich potrzeba na-

wi¹zywania kontaktów z p³ci¹ przeciwn¹

oraz doznawania opieki i wsparcia.

Wed³ug niektórych autorów psychozy al-

koholowe wystêpuj¹ u oko³o 10% uzale¿nio-

nych, a kobiety stanowi¹ œrednio 10% ho-

spitalizowanych po raz pierwszy z powodu

tego rodzaju psychoz. Fakt, ¿e u co pi¹tej

pacjentki, która znalaz³a siê w szpitalu z po-

wodu uzale¿nienia od alkoholu, wystêpuj¹

ostre zaburzenia psychotyczne, wskazuje na

du¿e zagro¿enie takimi nastêpstwami u ko-

biet przewlekle pij¹cych

[4]

. Jak siê wydaje,

wiek, pochodzenie, wykszta³cenie i stan cy-

wilny nie maj¹ wiêkszego znaczenia dla ró¿-

nic w podatnoœci alkoholiczek na zachoro-

wania psychotyczne, choæ odgrywaj¹ istotn¹

rolê w procesie powstawania uzale¿nienia.

[1]

J.Raduj, M.Pa³yska: Kobiety alkoholiczki w poradni

odwykowej i klubie abstynenta. Zwi¹zki miêdzy wybra-
nymi zmiennymi psychologicznymi i socjomedycznymi.
Alkoholizm i Narkomania R.1991 nr 8.

[2]

M.Wojnar, D.Wasilewski, H.Matsumoto, A.Cedro:

Ró¿nice w przebiegu alkoholowych zespo³ów abstynen-
cyjnych u kobiet i mê¿czyzn. Alkoholizm i Narkomania
R.1997 nr 1(26), s.21-32.

[3]

W.A.Brodniak: Psychologiczny i socjomedyczny pro-

fil dwóch grup kobiet: pacjentek poradni odwykowych i
pacjentek przychodni rejonowych, Alkoholizm i Narko-
mania R.1991 nr 5.

[4]

J.Kocur, R.Krysztofiak: Psychozy alkoholowe u ko-

biet z zespo³em zale¿noœci alkoholowej. Problemy Alko-
holizmu R.1991 nr 2(419), s.9-10.

miast (tu podobn¹ „przewagê” maj¹ mê¿czyŸ-

ni mieszkaj¹cy w mieœcie wobec mieszkaj¹cych

na wsi).

Dlaczego kobiety pij¹ wiêcej? Wœród wyjaœnieñ

mówi siê miêdzy innymi o zmianie postaw wo-

bec kobiet pij¹cych – u¿ywanie alkoholu przez

kobiety jest dzisiaj bardziej akceptowane. Nato-

miast nadmierne picie jest wi¹zane z takimi przy-

czynami jak: rodzinne wzorce nadmiernego pi-

cia, nadu¿ycia seksualne w przesz³oœci, niska sa-

moocena, traumatyczne zdarzenia ¿yciowe, za-

burzenia od¿ywiania siê.

[Institute of Alcohol Studies Factsheet: Alcohol and Wo-
men z 7 marca 2002]

•

We wszystkich znanych spo³ecznoœciach

na œwiecie mê¿czyŸni pij¹ wiêcej ni¿ kobiety,

jednak w ostatnich latach ró¿nica miêdzy p³cia-

mi zmniejsza siê. Na przyk³ad w Wielkiej Bry-

tanii w 2000 roku granicê 14 drinków tygodnio-

wo – któr¹ tradycyjnie uwa¿a siê za iloœæ, po-

wy¿ej której nie mo¿na mówiæ o „piciu rozs¹d-

nym” – przekroczy³o 17% kobiet, gdy w 1988

roku tylko 10%. Wœród kobiet w wieku 16-24 lata

ten wskaŸnik wzrós³ alarmuj¹co z 15% do 33%.

Oprócz tej grupy wiekowej do czêœciej pij¹cych

zalicza siê: samotne matki, doros³e kobiety

mieszkaj¹ce z rodzicami, kobiety samotne, roz-

wiedzione i w separacji, studentki, mieszkanki

KOBIETY I ALKOHOL

20

•

Najnowsze badania naukowców australij-

skich, og³oszone w lipcu 2002 przez Deakin Uni-

versity, potwierdzaj¹, ¿e kobiety ponosz¹ o wie-

le wiêksze koszty fizyczne, psychiczne i spo-

³eczne picia alkoholu ni¿ mê¿czyŸni. Z wywia-

dów i obserwacji zachowania kobiet w wieku od

18 do 40 lat wynika, ¿e 81% przekracza granicê

picia bezpiecznego dla zdrowia, podczas gdy u

mê¿czyzn odsetek ten wynosi 67% (przyjêto kry-

terium, ¿e picie bezpieczne dla zdrowia to jeden

lub dwa okazjonalne drinki dla kobiet i cztery

dla mê¿czyzn). Kobiety – jak powiedzia³a kieru-

j¹ca badaniami dr Lina Ricciardelli – czêsto prze-

kraczaj¹ nawet granicê picia bezpieczn¹ dla

mê¿czyzn, szybciej ni¿ mê¿czyŸni uzale¿niaj¹

siê, s¹ bardziej nara¿one na choroby nowotwo-

rowe i na depresjê. Dr Ricciardelli podkreœli³a,

¿e niezwykle wa¿ne jest adresowanie progra-

mów profilaktycznych i edukacyjnych w³aœnie

do kobiet, których model, motywy i skutki picia

s¹ inne ni¿ u mê¿czyzn.

[Serwis Informacyjny Instytutu Psychologii Zdrowia nr
140 z 4 wrzeœnia 2002 za Subskrypcja PARPA]

•

Kobiety dotrzymuj¹ kroku mê¿czyznom w

piciu piwa – donosi New Scientist. Od dawna

wiadomo, ¿e po spo¿yciu takiej samej iloœci trun-

ku kobiety maj¹ wy¿szy poziom alkoholu we

krwi, nawet je¿eli porównuje siê grupy kobiet i

mê¿czyzn o takiej samej masie cia³a. Ró¿nica

ta jednak nie wystêpuje, kiedy alkohol jest po-

dawany do¿ylnie. W celu wyjaœnienia tego zja-

wiska zespó³ uczonych pod kierunkiem Charle-

sa Liebera z Mont Sinai School of Medicine w

Nowym Jorku zbada³ aktywnoœæ trzech enzy-

mów ¿o³¹dkowych, odpowiedzialnych za roz-

k³ad alkoholu. Okaza³o siê, ¿e w pewnych wa-

runkach enzym dehydrogenaza alkoholowa nie-

mal dwa razy skuteczniej rozk³ada³ alkohol u

mê¿czyzn ni¿ u kobiet. Ochotnikom podawano

10% i 40% roztwór alkoholu, którego poziom

zbli¿ony by³ do zawartoœci alkoholu w winie i

w whisky. Aktywnoœæ dehydrogenazy wzmaga³a

siê u mê¿czyzn, ale nie u kobiet. „Z badañ wy-

nika, ¿e na przyjêciu najlepiej mieæ kieliszki o

dwóch rozmiarach: jedne dla mê¿czyzn, dru-

gie dla kobiet” – twierdzi Charles Lieber. Mniej-

sza masa cia³a i proporcjonalnie wiêksza iloœæ

t³uszczu równie¿ czyni¹ kobiety bardziej podat-

nymi na szkodliwe dzia³anie alkoholu.

[PAP, 20 kwietnia 2001]

•

Picie alkoholu mniej szkodzi mê¿czyznom

po 35., ale kobietom dopiero po 55. roku ¿ycia –

wskazuj¹ wyniki badañ naukowców brytyjskich,

opublikowane w British Medical Journal. Bada-

cze z Institute of Public Health w Cambridge ana-

lizowali nawyki zwi¹zane ze spo¿ywaniem al-

koholu w ró¿nych grupach wiekowych mieszkañ-

ców Anglii i Walii obu p³ci. Wykorzystuj¹c dane

statystyczne na temat liczby zgonów oraz dane

epidemiologiczne oceniali nastêpnie zale¿noœæ

miêdzy piciem alkoholu a ryzykiem zgonu w za-

le¿noœci od wieku i p³ci – okaza³o siê, ¿e nawet

umiarkowane spo¿ywanie alkoholu jest zwi¹za-

ne z wiêkszym ryzykiem zgonu u mê¿czyzn do

35. roku ¿ycia, a u kobiet nawet do 55. roku ¿y-

cia. Aby picie alkoholu nie by³o zwi¹zane z wiêk-

szym ni¿ 5% ryzykiem œmierci, kobiety do 44.

roku ¿ycia mog¹ spo¿ywaæ dziennie równowar-

toœæ alkoholu zawart¹ w jednym kieliszku wina

(oko³o 100 ml) o 10% zawartoœci alkoholu, dwóch

kieliszków pomiêdzy 44. a 74. rokiem ¿ycia i

trzech kieliszków po 74. roku ¿ycia.

[Serwis Informacyjny IPZ nr 140 z 4 wrzeœnia 2002]

•

W lutowym numerze pisma Health Educa-

tion and Behaviour publikowany jest raport z ba-

dañ ponad 4500 amerykañskich uczniów klas VI,

VII i VIII, które przeprowadzi³ Bruce Simons-Mor-

ton z Narodowych Instytutów Zdrowia w Bethes-

dzie (USA). W pierwszej czêœci uczestników py-

tano o rówieœników, w drugiej – o rodziców.

Wœród pytañ znalaz³y siê takie jak: Ilu twoich ko-

legów pali i pije? Jak czêsto koledzy namawiaj¹

ciê do picia i palenia? Na ile rodzice orientuj¹

siê w twoim codziennym rozk³adzie zajêæ? Czy

zabraniaj¹ ci paliæ i piæ, czy te¿ przymykaj¹ na

to oko lub ca³kowicie siê na to zgadzaj¹? Jak bar-

dzo rodzice interesuj¹ siê tob¹? Okaza³o siê, ¿e

zdecydowanie czêœciej po papierosa i kieliszek

napojów wyskokowych siêgaj¹ nastolatki, któ-

rych koledzy pal¹ i pij¹. Dziewczêta bardziej ni¿

ch³opcy ulegaj¹ zachêtom rówieœników do picia

alkoholu. Rzadziej po u¿ywki siêgaj¹ dzieci, które

czuj¹ siê lubiane przez rodziców, szanowane i

traktowane przez nich powa¿nie. Czêœciej pij¹ i

pal¹ te, których rodzice ma³o siê nimi zajmuj¹.

[Serwis Informacyjny IPZ nr 70 z 6 lutego 2001]

•

Naukowcy z duñskiego Uniwersytetu w Aar-

hus apeluj¹ do kobiet w ci¹¿y, aby nie spo¿ywa-

³y alkoholu. Jest on przyczyn¹ poronieñ i urodzeñ

martwych dzieci. Badania zosta³y przeprowadzo-

KOBIETY I ALKOHOL

21

Ä

ne w latach 1989-1996 i objê³y 24 768 kobiet w

ci¹¿y. Wœród badanych wy³oniono dwie grupy:

w jednej znalaz³y siê kobiety, które pi³y najwy-

¿ej jednego drinka tygodniowo, druga sk³ada³a

siê z tych, które pi³y piêæ lub wiêcej drinków w

tygodniu. Zaobserwowano, ¿e u kobiet z drugiej

grupy trzy razy czêœciej wystêpowa³o poronie-

nie lub urodzenie martwego p³odu. Naukowcy

ostrzegaj¹, ¿e alkohol uszkadza ³o¿ysko, które-

go dobre funkcjonowanie jest niezbêdne, ¿eby

bezpiecznie donosiæ ci¹¿ê.

[Serwis Informacyjny IPZ nr 123 z 6 marca 2002]

•

Wypalenie zaledwie trzech papierosów

dziennie w przypadku kobiet i szeœciu w przy-

padku mê¿czyzn podwaja groŸbê ataku serca –

ostrzegaj¹ duñscy uczeni. Takie s¹ wyniki ba-

dañ, prowadzonych w kopenhaskim szpitalu od

1976 roku, obejmuj¹cych 12 000 mê¿czyzn i

kobiet. Naukowcy doszli do wniosku, ¿e u mê¿-

czyzn wypalanie dziennie 6-9 papierosów lub

1-2 cygar podwaja ryzyko ataku serca, podczas

gdy u kobiet ryzyko ulega podwojeniu ju¿ przy

3-6 papierosach. „Palenie zak³óca wydzielanie

estrogenu– kobiecego hormonu, który normalnie

chroni kobiety przed chorobami serca” – wyja-

œnia dr Eva Prescott z Instytutu Medycyny Za-

pobiegawczej w Kopenhadze.

[Wiadomoœci onet.pl z 19 sierpnia 2002]