Tablica 5
Obraz gminy żydowskiej w dawnych wiekach

Przestępca żydowski
zamknięty w kunie w
przedsionku przedmiejskiej
synagogi lwowskiej. W
sądownictwie żydowskim w
Polsce stosowano kary
grzywny, więzienia, klątwę i
wyłączenie ze społeczności
gminnej. Kary te pozbawiały
winowajcę prawa chazaki,
czyli zamieszkania w mieście.
Pozostałe kary były
egzekwowane przez
magistrat, urząd starościński i
podwojewodziński.

Parochet - kotara
zasłaniająca drzwi do Aron
ha-kodesz z końca XVII w.
Kotara oddziela w sposób

Drewniane drzwi do Aron ha-
kodesz z synagogi Remuh w
Krakowie z pocz. XVII w. Po
prawej stronie drzwi znajduje
się menora z napisem "Tak
mów do Arona i to mu
powiedz: Gdy ustawisz lampy,
wtedy siedem lamp ma
rzucać światło na przednią
stronę świecznika" (Księga
Liczb 8, 2). Po lewej stronie
drzwi umieszczono chleby na
półkach z napisem: "Będziesz
zawsze kładł na stole przede
mną chleby pokładne"
(Księga Wyjścia 25, 30).

Kapela żydowska, rysunek Jana
Piotra Norblina z 1778 r. Zabawie
Żydów często towarzyszyła muzyka.
Szczególnie hucznie obchodzono
wesela, których wystawność
przyćmiewała niekiedy przyjęcia na
dworach szlacheckich.

Dzielnica żydowska każdego
większego miasta tworzyła gminę
(kahał), której zwierzchnikami byli
rabini i starsi żydowscy. Ich
władzy podlegała cała ludność
żydowska, a chrześcijańska rada
miejska nie miała prawa ingerować
w kompetencje gminy. Kahał
zajmował się budową synagogi,
cmentarza, łaźni i innych
budynków użyteczności publicznej
oraz opiekę nad nimi. Miał pieczę
nad szkolnictwem, sądownictwem
i podatkami.

Każda gmina posiadała szkołę,
ponieważ u Żydów nauka czytania

1

symboliczny sacrum, czyli
świętą skrzynię ze zwojami
Tory, od profanum.
Odsłaniano ją uroczyście w
czasie nabożeństwa przy
wyjmowaniu Pisma Świętego.

Rabin Samuel Eliezer Edels
(ok. 1560-1631). Samuel
Edels był rektorem jesziwy w
Poznaniu, rabinem w
Chełmie, Lublinie i Ostrogu.
Napisał komentarz do
Talmudu pt. Chidusze
halachot we-agadot.

Żydowski kontrakt ślubny
(ketuba), spisany między
Szulimą Lewkowiczem a
Marianną Leyzorowicz w roku
1743. Ketubę wręczał pan
młody swej oblubienicy w
czasie wesela. Zawierała ona
powinności męża względem
żony i gwarantowała jej
zabezpieczenie finansowe w
przypadku jego śmierci lub
rozwodu.

Strona z modlitewnika (sidur),
wykonanego prawdopodobnie

i pisania była obowiązkowa.
Chłopcy żydowscy rozpoczynali
naukę czytania i pisania już od
czwartego roku życia w szkołach
zwanych chederami. W niektórych
miastach, jak Kraków, Lublin czy
Lwów, powstały uczelnie
talmudyczne (jesziwy), gdzie
młodzieńcy studiowali Torę
(Pięcioksiąg Mojżesza) i jej
komentarze.

Szkolnik (szames) wzywa na modły
do bóżnicy. Szames wzywał wiernych
do synagogi używając kołatki lub
drewnianego młotka, którym uderzał
w drzwi domów żydowskich. Pobożni
Żydzi chodzili do bóżnicy nawet dwa
razy dziennie i spędzali tam wiele
czasu na modlitwie i studiowaniu
Tory.

2

Płyta nagrobna (macewa)
rabina krakowskiego
Mojżesza Isserlesa. Cmentarz
Remuh w Krakowie, XVI w.
Napis głosi: "Wielki uczony,
Światło Zachodu, największy
gaon pokolenia, nasz
nauczyciel, rabi Mojzesz,
Pasterz i opoka Izraela [...]
Od Mojżesza do Mojżesza nie
powstał nikt, kto byłby równy
Mojżeszowi pośród Izraela"

w Krakowie na przełomie
XV/XVI w. Modlitewnik został
napisany ręcznie na
pergaminie. Zawiera
kalendarz, przepisy szabatu i
teksty świątecznych modlitw.
Należał niegdyś do znanego
chasyda, Izraela Friedmana
(zm. 1850) z Różyna pod
Kijowem.

Wnętrze synagogi w
Łańcucie, rysunek Zygmunta
Vogla (1764-1826).
Zbudowano ją w roku 1761.
Obecnie znajduje się tam
muzeum judaistyczne.

Anna Woźniak

&

BLUE LINE design studio

3