Wykonanie:
Don LuCaS (Łukasz Gołacki)
W oparciu o:
Notatki własne
Kserówki Bolerka
Bazgroły Magdaleny Żebrowskiej
Zwoje z nad morza Martwego
Książkę Milewskiego

Wstęp

Ekonomia – nauka o gospodarowaniu. Nauka badająca jak ludzie radzą sobie z problemem rzadkości
(ograniczoności zasobów).
Funkcje Ekonomii:

 Poznawcza – polega na dostarczaniu wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących

nimi prawidłowościami oraz ich przyczynach i skutkach.

 Aplikacyjna – polega na dostarczaniu pewnych wskazówek przydatnych w podejmowaniu decyzji.

Ekonomia Pozytywna – Zajmuję się obiektywnym wyjaśnieniem zasad działających w gospodarce.
Stwierdza fakty (np. Bezrobocie w Polsce wynosi 15%).
Ekonomia Normatywna – Dostarcza zaleceń opartych na subiektywnych sądach wartościujących(Rząd
powinien zmniejszyć podatki).
Mikroekonomia – Jest nauką zajmującą się badaniem zjawisk gospodarczych w poszczególnych fragmentach
gospodarki, na jej poszczególnych rynkach, badając wybory dokonywane przez podmioty gospodarcze.
Podstawowe czynniki Mikroekonomii:

 Czynniki wyznaczające popyt i podaż
 Czynniki decydujące o ekonomicznych wyborach konsumentów
 Czynniki kształtujące cenę i ilość sprzedaży

Makroekonomia – zajmuję się analizą gospodarki jako całości lub dużych jej części. Zajmuje się głównie
badaniem wielkości globalnych czyli dotyczących całej gospodarki.
Mezoekonomia – Zajmuję się badaniem grupy przedsiębiorstw.
Zasoby – wszystko to, co jest niezbędne w procesie produkcyjnym.
Podział zasobów:

 Ziemia – dzieli się na „Grunt” i „Bogactwa naturalne”
 Pracę – „Ludzie” ich kwalifikacje, umiejętności
 Kapitał – dzieli się na „Rzeczowy” i „Finansowy”
 Technologię

Rzadkość

– określa ograniczoność zasobów w stosunku do nieograniczoności potrzeb.

Potrzeba – to wynikające ze stanu braku pożądanie czegoś niezbędnego.
Podział potrzeb:

 Biologiczne
 Społeczne
 Psychiczne

Bariery zaspokajania potrzeb:

 Finansowe
 Potażowe
 Administracyjne
 Społeczne

1

 Religijne

 Zdrowotne
 Czasowe
 Związane z wysiłkiem

Prawo malejących przychodów

– Zgodnie z tym prawem zwiększając nakłady jednego czynnika o kolejne

jednostki i utrzymując nakłady pozostałych czynników bez zmian osiągniemy punkt, począwszy od którego
dalsze zwiększanie tego czynnika powoduje zmniejszenie krańcowych przychodów całkowitej produkcji, np.
Zwiększając liczbę pracowników na takim samym obszarze ich pracy doprowadzimy do przeludnienia w
danym miejscu pracy co prowadzi do zmniejszenia krańcowych przychodów.
PKB – (Produkt Krajowy Brutto) To suma wartości wszystkich produktów i usług wytworzonych danym
kraju w danym okresie czasu przez czynniki wytwórcze niezależnie od tego kto jest ich właścicielem. (PKB w
Polsce w 2007 wyniosło 6%)
PNB – (Produkt Narodowy Brutto) miara wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez
obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy
podmioty te działają w kraju, czy za granicą. Pomijane są dochody obcokrajowców w danym państwie.
Inflacja – Jest utrzymującym się przez dłuższy czas procesem wzrostu cen w gospodarce narodowej. Begg :
„Inflacja jest to wzrost przeciętnej ceny dóbr i usług w jakimś okresie. Czysta inflacja jest przypadkiem
szczególnym kiedy wszystkie ceny dóbr usług wzrastają w tym samym tempie.”
Rodzaje Inflacji:

 Pełzająca: do 5% Rocznie
 Krocząca: od 5% do 10% Rocznie
 Galopująca: od kilkudziesięciu % do 150% Rocznie
 Hiperinflacja: od 150% wzwyż Rocznie

Bezrobocie – Jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym że część ludzi zdolnych do pracy i
deklarujących chęć do jej podjęcia, nie znajduje zatrudnienia. (w Polsce około 11,7%)
Gospodarka nakazowa – występuje w niej państwowa własność czynników wytwórczych, co związane jest
z centralnym podejmowaniem decyzji, które przekazywane są jednostkom gospodarczym w formie
obowiązujących szczegółowych planów gospodarczych. Planiści rządowi ustalają jakie dobra i usługi należy
wyprodukować. Określając poziom płac i system rozdzielnictwa czynników produkcji, decydują również, kto
i w jakiej ilości otrzyma produkty pracy społeczeństwa.
Recesja – Określa kondycję gospodarczą.
Amortyzacja – Zużycie się kapitału.

Rynek

Rynek – jest to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunki w jakich one przebiegają.

Kryteria podziału rynku:

 Według przedmiotu obrotu możemy wyróżnić rynek produktów usług konsumpcyjnych oraz rynek

czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału);

 Według zasięgu geograficznego możemy rozróżnić rynek lokalny, regionalny, krajowy,

międzynarodowy, światowy (globalny);

 W zależności od sytuacji rynkowej możemy mówić o rynku sprzedawcy i rynku nabywcy; ten

pierwszy charakteryzuje się długotrwałą przewagą popytu nad podażą, co sprawia sprzedawcę w
bardzo korzystnej sytuacji przetargowej, natomiast rynek nabywcy charakteryzuję się nadwyżką
podaży nad popytem, co daje uprzywilejowaną pozycję nabywcy;

 W zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji możemy wyróżnić rynek homogeniczny

(jednorodny), np. rynek ropy, rynek pszenicy, oraz rynek heterogeniczny, np. rynek racy – występują
na nim różne zawody, wymagające odmiennych zdolności i kwalifikacji, nie konkurujące ze sobą,
wówczas mówimy o segmentacji rynku.

 W zależności od stopnia wyrównywania się ceny wyróżniamy rynek doskonały i niedoskonały;

2

Rynek doskonały: Swoboda wejścia i wyjścia z rynku, duża liczba produktów

nabywców, jednorodny towar,

cena kształtuje się pod wpływem popytu i podaży, brak konkurencji nie cenowej(reklamy), doskonała
informacja. Rynek doskonały nie istnieje, zbliżoną formą rynku doskonałego jest giełda.
Rynek monopolistyczny – przy najwyższym stopniu monopolizacji oznacza to sytuację, w której występuje
jedno przedsiębiorstwo mające wyłączność produkcji i zbytu jakiegoś towaru. Przedsiębiorstwo
monopolistyczne kontroluje więc w pełni sytuację rynkową, ma możliwość ustalania rozmiarów podaży i cen;
w tej sytuacji cena nie jest parametrem branym z rynku.
Wolny rynek – to taki rynek w działanie którego nie ingeruje państwo. Kieruję się własnym interesem
jednostki w swoim postępowaniu. Kierowany jest przez tzw. Niewidzialną rękę rynku, w kierunku działań
które służą społeczeństwu jako całości(wolny rynek nie istnieje na całym świecie – jest to tylko teoretyczny
model rynku).
Oligopol - forma struktury rynkowej, różna od doskonałej konkurencji, gdzie występuje znaczna ilość małych
konkurentów, oraz od czystego monopolu, gdzie istnieje tylko jedna potężna firma; dominująca forma w
krajach rozwiniętych; sytuacja na rynku, w której występuje tylko kilku dużych producentów danego dobra
czy też dostawców usługi. Charakterystyczną cechą dla oligopolu jest brak konkurencji cenowej między
uczestnikami takiego rynku. Rywalizacja przedsiębiorstw odbywa się na innych płaszczyznach (jakość,
reklama, usługi dodatkowe itp.). Zachowania uczestników oligopolu próbuje się tłumaczyć przy użyciu teorii
gier. Istnieją tutaj duże bariery wejścia i wyjścia. Oligopol jest formą konkurencji niedoskonałej,
charakteryzuje się najwyższym stopniem monopolizacji.
Gospodarka mieszana – Państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów
gospodarki. Państwo kontroluje znaczną część produkcji za pomocą podatków, płatności transferowych oraz
dostarczania dóbr i usług publicznych. Państwo kontroluje także zakres w jakim jednostki mogą prowadzić
działalność.

Popyt

Dobro – Jest to każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich.
Usługa

– Zaspokaja potrzeby tylko w trakcie jej wykonywania.

Dobro wolne – jest to dobro ekonomiczne, które w warunkach naturalnych występuje w nieograniczonej
ilości. Nie występuje w jego przypadku pojęcie własności.
Dobro rzadkie – jest to takie dobro, którego dostępność nie jest w stanie pokryć potrzeb ludzkich(dobro
przy cenie = 0). Popyt przewyższa podaż.
Dobra substytucyjne – to dobra zastępujące się w zaspokajaniu określonej potrzeby. Dlatego wzrost ceny
jednego z substytutów podnosi popyt na drugi, który w tej sytuacji staje się relatywnie tańszy. Np. wzrost
ceny masła spowoduje wzrost popytu na margarynę,
Dobra komplementarne – to dobra uzupełniające się w zaspokajaniu określonych potrzeby. Wzrost ceny
danego dobra, powoduje spadek popytu na to dobro, implikuje spadek popytu na dobro komplementarne.
Np. wzrost cen samochodów spowoduje spadek popytu na benzynę.
Dobra prywatne – to dobra w stosunku do których obowiązuje zasada wyłączności.
Dobra publiczne – to dobra konsumowane wspólnie, niema możliwości wyłączenia z ich konsumpcji
kogokolwiek. Dobra te są zazwyczaj dostarczane przez państwo np. oświetlenie ulic.
Popyt – popyt na dane dobro jest to ilość tego dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie
i w określonym czasie.
Popyt efektywny – to taki popyt przy którym chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem
odpowiedniego ekwiwalentu(pieniędzy)
Popyt potencjalny – oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami
dochodowymi. W przypadku poprawy sytuacji dochodowej nabywcy popyt potencjalny może się
przekształcić w popyt efektywny.
Popyt funkcjonalny – wynika z cech jakościowych danego dobra – jest funkcją jego wartości użytkowej.
Popyt niefunkcjonalny – wynika z oddziaływania tzw. Efektów zewnętrznych na użyteczność. Oznacza
to, że użyteczność danego dobra może się zmieniać w zależności od zachowania się innych konsumentów.

3

Możemy wyróżnić trzy rodzaje zachowań nabywców:

 Efekt owczego pędu – oznacza, iż popyt na dane dobro wzrasta dlatego, że inni konsumenci

konsumują to dobro.

 Efekt snobizmu – oznacza, iż popyt na dane dobro maleje wskutek tego że inni kupują to dobro.
 Efekt Veblenowski – dotyczy popytu na tzw. Dobra prestiżowe. Ich konsumpcja świadczy o

statusie konsumenta. Popyt na takie dobra wzrasta wraz ze wzrostem ich cen.

Popyt spekulacyjny – wiąże się z oczekiwaniami co do kształtowania się cen w przyszłości.
Pozacenowe determinanty popytu:

 Dochody nabywców
 Ceny dóbr komplementarnych
 Ceny dóbr substytucyjnych
 Oczekiwanie zmiany sytuacji rynkowej
 Gusty i preferencje
 Zmiana liczby i struktury ludności

Ceteris paribus – jeśli jakaś wielkość jest określona przez kilka czynników i chcemy uchwycić związki
między zmianami tej wielkości a zmianami jednego z nich, przyjmujemy, że inne czynniki nie zmieniają się.

Wzrost ceny powoduje spadek popytu:

Efekt substytucyjny – Wzrost ceny jednego dobra narusza dotychczasową strukturę cen, czyni to dobro
relatywnie droższym. Skłania to nabywcę do rezygnacji z dobra relatywnie droższego i zastąpienie go
(substytucyjnym) innym dobrem, relatywnie tańszym.
Efekt dochodowy – Wzrost ceny danego dobra wpływa na możliwości nabywcze konsumenta, obniża to jego
dochód realny. Konsument może teraz nabyć mniej dóbr.
Nietypowe krzywe popytu:

 Sztywny (doskonale nieelastyczny) – Popyt może nie reagować na zmianę ceny, dotyczy to dóbr,

które zaspokajają niezbędne potrzeby i nie mają substytutów, np. insulina, sól.

4

 Doskonale elastyczny – Popyt reaguje na zmianę ceny krańcowo elastycznie, jest to teoretyczna

sytuacja rynku doskonałego. Przy cenie C1 wyznaczonej przez rynek poszczególne przedsiębiorstwo
może zrealizować (sprzedać) całą swoją produkcję. Przy cenie C2 przedsiębiorstwo nie realizuje ani
jednej jednostki.

 Paradoks – Wzrost ceny powoduje wzrost popytu, a spadek ceny spadek popytu.

 Paradoks Veblena – dotyczy popytu na dobra prestiżowe, których konsumpcja zaspokaja potrzebę

demonstracji statusu materialnego nabywcy. Ten efekt demonstracji rośnie wraz z ceną nabywanych
dóbr. Powoduje to wzrost popytu wraz ze wzrostem ceny tych dóbr(ferrari).

 Paradoks Giffena – dotyczy dóbr podrzędnych, których udział w ogólnych wydatkach jest wysoki.

Wzrost cen tych dóbr powoduje spadek dochodów realnych; implikuje to wzrost popytu na te dobra,
gdyż mimo wzrostu ceny dalej są one relatywnie tańsze, co przy spadku dochodów realnych ma
jeszcze większe znaczenie. Paradoks Giffena oznacza że efekt dochodowy jest silniejszy od efektu
substytucyjnego. Nabywca nie zastępuje tych dóbr innymi, gdyż mimo wzrostu cen są nadal
relatywnie tańsze.

 Paradoks spekulacyjny – wiąże się z oczekiwaniami co do kształtowania się cen w przyszłości. Jeśli

panuje przekonanie że cena w przyszłości będzie rosła, to popyt rośnie mimo wzrostu ceny. Dotyczy
to również spadku cen; przekonanie że w przyszłości cena będzie nadal spadać wpływa na spadek
bieżącego popytu mimo spadku ceny.

5

Wpływ zmiany dochodu na rozmiary popytu:

Stosując klauzurę Ceteris paribus rozważamy związek między zmianami popytu a zmianami dochodu
nabywcy. Jest to reakcja jedno kierunkowa, tzn. wzrost dochodu powoduje wzrost popytu, a spadek
dochodu powoduje spadek popytu. Wzrost dochodów, czyli przesunięci krzywej popytu z położenia Pp1
do położenia Pp2 powoduje że przy tej samej cenie C0 popyt zwiększa się z Q1 do Q2. Spadek dochodów
powoduje odwrotną sytuację, krzywa popytu z położenia Pp1 przesuwa się do Pp3, a popyt przy cenie C0
zmniejsza się z Q1 do Q3.

Podaż

Podaż

– To ilość dobra oferowana do sprzedaży przy danych cenach w określonym czasie.

Wzrost ceny powoduje wzrost popytu:

Pozacenowe determinanty podaży:

 Koszty wytwarzania
 Rentowność
 Rentowność produkcji dóbr substytucyjnych
 Czynniki naturalne

6

Zmiana kosztów produkcji a położenie krzywej podaży:

Zmiana kosztów produkcji powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo lub w prawo. Przesunięcie krzywej
podaży z położenia Pd1 do Pd2 oznacza spadek podaży z Q1 do Q2, odpowiada wzrostowi kosztów
produkcji, gdyż wzrost kosztów produkcji (Ceteris paribus) przy danej cenie produktu (C0) oznacza spadek
rentowności tej produkcji. Przesunięcie krzywej podaży z położenia Pd1 do Pd3 oznacza wzrost rozmiarów
podaży z Q1 do Q3 odpowiada z kolei spadkowi kosztów produkcji.

Podaż a cena i czynnik czasu (okresy):

Reakcja podaży na zmianę czynników ją określających wymaga czasu.

 Okres ultrakrótki – podaż jest stała(sztywna), w tej sytuacji cena jest funkcją popytu.
 Okres krótki – następują procesy dostosowawcze podaży w ramach istniejącego potencjału

wytwórczego przez jego lepsze wykorzystanie. Podaż może wzrosnąć w ramach zakreślonych przez
możliwości produkcyjne.

 Okres długi – zdolności produkcyjne zwiększają się. Jest to skutek inwestycji. Ich przeprowadzenie

wymaga czasu, różnego z resztą dla poszczególnych dziedzin wytwarzania. Zwiększanie zdolności
produkcyjnych sprawia, że w okresie długim istnieją największe możliwości wzrostu podaży.

Podaż w różnych okresach:

Podaż nie jest w stanie natychmiastowo dostosować się do nagłej zmiany popytu. Zostaje wyznaczony nowy
punkt równowagi (B).Producenci danego dobra zachęceni wzrostem ceny(C2) przygotowują się do
zwiększenia podaży w następnym okresie.

7

W okresie krótkim podaż reaguje na wzrost ceny. Krzywa podaży zmienia położenie z Pd1 do Pd2. Zostaje
wyznaczony nowy punkt równowagi (C). Sytuacja zaczyna się stabilizować. Cena spada (C2->C3) lecz nadal
jest większa od ceny wyjściowej(C1).

W okresie długim następuje dalszy wzrost podaży. Jest to ostatni okres zmian. Wyznaczony jest nowy punkt
równowagi (D) . Zastosowanie Ceteris paribus doprowadza do dalszego spadku cen(C3->C4).

Cena równowagi rynkowej:

Nadwyżka

– w tej sytuacji popyt jest mniejszy od podaży.

Niedobór – w tej sytuacji podaż jest mniejszy od popytu.
Cena równowagi rynkowej – jest to cena, usuwająca z rynku
nadwyżkę produktów lub likwiduje ich niedobór. Cena
czyszcząca rynek z niedopasowań popytu i podaży.





8

Model pajęczyny:
„Popyt może zareagować na zmianę ceny prawie natychmiast, natomiast reakcja podaży na zmianę ceny
wymaga czasu. Bieżący popyt jest funkcją bieżącej ceny, natomiast bieżąca podaż jest funkcją ceny z
poprzedniego okresu.” (cokolwiek to znaczy :D )

Początkowej cenie C1 podaż danego dobra równa jest Q2, natomiast popyt na to dobro równy jest Q1.
Występuje tutaj nadwyżka podaży nad popytem, aby ją zlikwidować konieczne jest obniżenie ceny do
poziomu C2. Producenci przy nowej cenie nie będą chcieli produkować tyle samo co w poprzednim okresie i
zmniejszą produkcje dobra do Q3, popyt natomiast wzrośnie dzięki spadkowi cen i będzie równy Q2.
Występuje niedobór dóbr. Aby „oczyścić” rynek, cena zgodnie z krzywą popytu ustali się na poziomie C3.
Kolejny raz mamy do czynienia z nadwyżką. Możemy jednak zauważyć że cenna stabilizuje się tzn. zbliża się
do Ceny równowagi rynkowej.

??

9

Elastyczność

Cenowa elastyczność popytu

–

c

c

Pp

Pp

EcPp







:

EcPp – Współczynnik cenowej elastyczności popytu;

Pp

Pp



- Względna zmiana popytu

c

c



- Względna zmiana ceny

Jeżeli:

 EcPp = 0 Popyt doskonale nieelastyczny, inaczej sztywny;
 EcPp = 1 Elastyczność wzorcowa. Względna zmiana popytu = Względnej zmianie Ceny.
 EcPp > 1 Popyt wysoce elastyczny.

 |EcPp| =



Popyt doskonale elastyczny.

Przykład:
EcPp = ? Pp=10, c=6, Pp’=20, c’=4

3

)

3

1

(

:

1

6

2

:

10

10

6

6

4

:

10

10

20



















EcPp

Mieszana cenowa elastyczność popytu -

cy

cy

Ppx

Ppx

EcMPp







:

EcPp – Współczynnik mieszanej cenowej elastyczności popytu;

Ppx

Ppx



- Względna zmiana popytu na dobro X

cy

cy



- Względna zmiana ceny dobra Y pozostającego do dobra X w stosunku substytucji lub

komplementarności.

Ważne !!!
Znak ujemny tego współczynnika świadczy o komplementarności dóbr X i Y; znak dodatni natomiast
świadczy o substutcyjności dóbr X i Y.

10

Dochodowa elastyczność popytu

-

D

D

Pp

Pp

EDPp







:

EDPp – Współczynnik dochodowej elastyczności popytu.

Pp

Pp



- Względna zmiana popytu.

D

D



- Względna zmiana dochodu

Podział dóbr ze względu na EDPp

Dobra podrzędne

– (EDPp < 0) dobra te mają substytuty o wyższej jakości.

Dobra normalne – (EDPp > 0)
Dobra podstawowe – (EDPp < 1)
Dobra wyższego rzędu

– (EDPp < 1)

Jeżeli:
EDPp = 1 – względna zmiana dochodu jest równa względnej zmianie popytu.
0 < EDPp < 1 – względna zmiana popytu jest mniejsza od względnej zmiany dochodu.
EDPp = 0 popyt jest sztywny.

Prawa i krzywe Engla:

„Wraz ze wzrostem dochodów spada udział wydatków na żywność. Oznacza to, że wydatki na żywność rosną
w tempie wolniejszym od przyrostu dochodu, czyli względna zmiana popytu na żywność jest mniejsza od
względnej zmiany dochodu. (0 < EDPp < 1)”

11

„Wydatki na odzież i mieszkanie. Udział tych wydatków na ogół nie zmienia się wraz ze zmianą dochodu,
czyli względny przyrost popytu jest i względny przyrost dochodu są równe. (EDPp = 1)”

„Wydatki na samochody, meble, podróże, ochronę zdrowia, wypoczynek, biżuterię wzrastają w tempie
szybszym od tempa wzrostu dochodu. Względna zmiana popytu na te dobra jest większa od względnej
zmiany dochodu. (EDPp > 1)”

Cenowa elastyczność podaży:

c

c

Pd

Pd

EcPd







:

EcPp – współczynnik cenowej elastyczności podaży

Pd

Pd



- względna zmiana podaży

c

c



- względna zmiana ceny

12

EcPp = 0 – Podaż nie reaguje na zmianę ceny, sytuacja może występować w okresie ultra krótkim.

EcPp = 1 0 < EcPp < 1

EcPp > 1 EcPp =



13

Graficzna interpretacja elastyczności

Nachylenie – jest to przyrost zmiennej oznaczonej na osi pionowej przypadający na jednostkę przyrostu
zmiennej oznaczonej na osi poziomej:




Nachylenie wzdłuż łuku:

Chcemy obliczyć nachylenie odpowiadające wzrostowi X z 2 do 4. Odpowiada to przesunięciu po krzywej z
punktu A do punktu B. Wzrostowi X o 2 jednostki (

2



X

) towarzyszy spadek Y o 1,5 jednostki

(

5

,

1





Y

). Nachylenie odcinka łączącego punkty A i B wynosi:

Nachylenie w punkcie:

14

X

Y

nachylenie







4

3

2

2

3













X

Y

Obliczamy teraz nachylenie krzywej w punkcie A i B. Rysujemy styczną do punktu A. Załóżmy że styczna
przetnie oś X w punkcie D a oś Y w punkcie C, wyznaczając odpowiednio wielkości X = 4 oraz Y = 6.
Wartości te pozwalają nam obliczyć nachylenie stycznej w punkcie A. w tym przypadku

C

C

Y

6

0











a

4

0







D

X

Obliczmy teraz nachylenie w punkcie B.

Wynik potwierdza że nachylenie jest zmienne



















2

1

2

3

czyli różne w poszczególnych punktach krzywej.

Ważne !!!
Cały czas będziemy posługiwać się wartościami bezwzględnymi !!!

Z tą poprawką uzyskany wynik oznacza, że nachylenie krzywej przedstawionej na rysunku w punkcie A jest

większe niż w punkcie B















2

1

2

3

Mierzenie elastyczności:

15

2

3

4

6













X

Y

2

1

8

4













X

Y

X

X

Y

Y

E

Y

X







)

(

Załóżmy że chcemy zmierzyć elastyczność funkcji między punktami A i B. Przejściu od A do B towarzyszy
wzrost X z 20 do 30 (

10



X

) i równocześnie spadek Y z 60 do 40 (

20





Y

)

Idźmy w odwrotnym kierunku czyli z B do A. X z 30 do 20 (

10



X

) a Y z 40 do 60 (

20



Y

)

Aby obliczyć elastyczności z punktu A do punktu B lub z punktu B do punktu A należy użyć wzoru:






Obliczmy teraz elastyczność dla przejścia z punktu A do punktu B (

10



X

i

20





Y

)

Teraz dla przejścia z punktu B do punktu A (

10





X

i

20



Y

)

Otrzymaliśmy identyczne wyniki niezależnie od kierunku przejścia.

16

3

2

600

400

20

10

60

20

)

(



















X

X

Y

Y

E

Y

X

2

3

400

600

20

10

40

20

)

(













Y

X

E

1

2

1

2

)

(

X

X

X

Y

Y

Y

E

Y

X











1

1000

1000

50

10

100

20

)

(













Y

X

E

1

1000

1000

50

10

100

20

)

(













Y

X

E

Podstawy teorii przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo

– jest wyodrębnioną pod względem ekonomicznym jednostką prowadzącą działalność

produkcyjną, handlową lub usługową.
Najważniejsze funkcje przedsiębiorcy :

 Inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej oraz różnego typu innowacji techniczno

organizacyjnych.

 Podejmowanie kluczowych decyzji związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa.
 Podejmowanie ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz wprowadzenie

innowacji, od decyzji przedsiębiorcy zależy czy przedsiębiorstwo odniesie sukces (zysk), czy poniesie
porażkę (stratę).

Cechy przedsiębiorstw:

 Samodzielność prowadzenia działalności gospodarczej
 Równość praw
 Zarobkowy charakter działalności
 Samofinansowanie
 Posiadanie bazy materialnej do prowadzenia działalności gospodarczej
 Zarządzanie przez uprawnione osoby lub organy

Cele – Maksymalizacja zysku całkowitego
Przedsiębiorstwa Prywatne

– Właściciel jest często równocześnie kierownikiem. Warunkiem startu w

prywatnym biznesie jest: zgromadzenie kapitału początkowego, duże zaangażowanie osobiste, pracowitość,
przedsiębiorczość i zdolność podejmowania ryzyka.
Łączenie się przedsiębiorstw

– przedsiębiorstwa łączą się ze sobą między innymi dla: Korzyści skali oraz

względów finansowych.
Spółka

– jest umową na mocy której wspólnicy podejmują wspólną działalność gospodarczą i dążą do

wspólnego celu.
Spółka cywilna

– Umowa spółki zawiera postanowienia dotyczące: celu spółki, czasu jej trwania, rodzaju

działalności, rodzaju i wysokości wkładów, udziału wspólników zyskach i stratach, sposobu reprezentowania
spółki oraz zasad rozliczeń. Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają całym majątkiem osobistym.
Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej.
Spółk

a prawa handlowego – dzieli się na osobowe (jawne i komandytowe) oraz kapitałowe (z o.o. i

akcyjne).
Spółka osobowa

– co najmniej 2 właścicieli. Spółka osobowa nie ma osobowości prawnej.

Spółka osobowa jawna

– jest umownym zrzeszeniem dwóch lub więcej osób. Wszyscy wspólnicy mają na

celu prowadzenie przedsiębiorstwa zarobkowego. Cel spółki jawnej jest węższy od celu spółki cywilnej, gdyż
chodzi tutaj głównie o cel zarobkowy. Przy spółce jawnej przedsiębiorstwo musi realizować cel zarobkowy .
Spółka osobowa

komandytowa – występują dwa rodzaje wspólników: komplementariusze (odpowiadają za

zobowiązania prawne i finansowe całym majątkiem) oraz komandytariusze (wspólnicy bierni, odpowiadający
za zobowiązania spółki tylko do wysokości wniesionego wkładu).
Spółki kapitałowe

– sp. z o.o. Oraz sp. akcyjna.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.)

– Wszyscy wspólnicy odpowiadają za zobowiązania

spółki tylko do wysokości wniesionych przez nich udziałów kapitałowych. Do zawarcia sp. z o.o. wymagane
jest zawarci umowy w formie aktu notarialnego, wpisanie spółki do rejestru handlowego. Spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością ma osobowość prawną.
Spółka akcyjna

(korporacje) – podstawą finansową jest kapitał wniesiony przez wspólników formie akcji.

Spółka akcyjna ma zazwyczaj dużą liczbę akcjonariuszy. Spółka akcyjna posiada zarząd, rade nadzorczą
wybraną przez właścicieli.
Źródła finansowania spółek akcyjnych:

 Wewnętrzne – nierozdzielona część zysku
 Zewnętrzne – sprzedaż akcji, obligacji oraz kredyty.

Akcja – papier wartościowy potwierdzający udział jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej. Akcje dają
prawdo do udziale w zyskach spółki, oraz prawo głosu na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy.
Obligacja – jest to forma pożyczki. Właściciel obligacji jest pożyczkodawcą i ma prawo do stałych odsetek
do momentu spłaty pożyczki. 17

Majątek przedsiębiorstwa:

 Majątek trwały – maszyny, urządzenia produkcyjne, budynki, środki transportu itp.

1. Wykorzystywane są w długim okresie i służą do produkcji wielu wyrobów.
2. Zużywają się stopniowo i powoli tracą wartość użytkową
3. Przedstawiają określoną wartość pieniężną.

 Majątek obrotowy – materiały, maszyny, paliwo, energia, produkcja w toku, produkty gotowe,

przedmioty nietrwałe, środki pieniężne, środki pieniężne w rozrachunkach.

Aktywa – Majątek trwały + Majątek obrotowy.

Źródła finansowania:

 Fundusze własne
 Fundusze obce – kredyty bankowe, pożyczki i zobowiązania wobec dostawców.

Pasywa – Fundusze własne + Fundusze obce.

Koszty bezpośrednie

– materiały bezpośrednie, robocizna

Koszty pośrednie

– amortyzacja, zużycie energii, koszty administracyjne, odsetki bankowe, kary.

Przychody – osiągi finansowe za sprzedane towary lub usługi
Wynik operacyjny – różnica między przychodami a kosztami wytworzenia dóbr.
Strata nadzwyczajna – straty losowe, kary i grzywny, odsetki od kredytów.
Zysk nadzwyczajny – odsetki płacone przez wierzycieli itp.
Zysk/Strata brutto = wynik operacyjny + zysk nadzwyczajny – stratę nadzwyczajna.
Zysk/Strata netto = Zysk brutto – podatek dochodowy.
Przykład Rachunku wyników:
1. Przychody ze sprzedaży własnej produkcji i usług 200.000 zł
2. Koszty własne produkcji sprzedanej -160.000 zł
3. Zysk operacyjny 40.000 zł
4. Zysk nadzwyczajny +6.000 zł
5. Strata nadzwyczajna -5.000 zł
6. Zysk bilansowy brutto 41.000 zł
7. Podatek dochodowy 20.000 zł
8. Zysk netto 21.000 zł



Krótkookresowa teoria produkcji:

Produkcja – polega na łączeniu różnych czynników produkcji w celu uzyskania określonej ilości produktów.
Stałe czynniki produkcji

– są to takie czynniki których nakładów nie można zwiększyć w danym okresie

(grunty, budynki).
Zmienne czynniki produkcji – to te, których podaż może być zwiększona w danym okresie szybko i bez
dodatkowych inwestycji.
W okresie krótkim – przynajmniej jeden czynnik produkcji jest stały.
W okresie dł

ugim – wszystkie czynniki produkcji są traktowane jako zmienne.

Prawo malejących przychodów

– zwiększanie nakładów czynnika zmiennego (przy założeniu że reszta

czynników jest stała) zaczyna od pewnego momentu dawać coraz mniejsze przyrosty produkcji.

18

Przykład działania prawa malejących przychodów wg. Milewskiego:

Nakłady pracy

(liczba pracowników)

Np

Produkt całkowity

Pc

(w tonach)

Produkt przeciętny

Np

Pc

(w tonach)

Produkt krańcowy

Np

Pc





(w tonach)

0
1
2
3
4
5
6
7
8

0
5

12
21
32
40
42
42
40

-

5
6
7
8
8
7
6
5

-

5
7
9

11

8
2
0

-2

Wyjaśnienie:
Czynnikiem zmiennym jest nakład pracy(Np) czyli liczba pracowników jaką zatrudniamy do zbioru pszenicy.
Czynnikiem stałym jest ziemia na której pracownicy pracują. Prawo malejących przychodów wynika z tego
że zatrudniamy kolejnych pracowników to nasz czynnik stały (ziemia) jest coraz lepiej wykorzystywany,
jednak od pewnego momentu pracowników będzie zbyt wielu i obszar ich pracy będzie się coraz bardziej
kurczył. Doprowadzi to do tego że od pewnego momentu zbiory przypadające na jednego pracownika będą
maleć. W naszym przypadku przy zatrudnieniu 7 pracownika i następnych dalsze zwiększanie nakładów
pracy nie jest wstanie zwiększyć produktu całkowitego (Pc). Zatrudniając 8 pracownika zaczyna działać
prawo malejących przychodów, gdyż Produkt całkowity (Pc) spada o 2 tony.

Długookresowa teoria produkcji

, Efekty skali, Wybór technik wytwarzania.

W długim okresie wszystkie czynniki produkcji są zmienne !!!

Efekty Skali:

 Stałe efekty skali – rozmiar produkcji powiększa się w takim samym tempie jak nakłady czynników

produkcji:

 Rosnące efekty skali – procentowy wzrost rozmiarów produkcji jest większy od procentowego

wzrostu nakładu czynników produkcji:

19

 Malejące efekty skali – rozmiary produkcji rosną wolniej niż nakłady czynników produkcji:

Legenda:
Nakłady Kapitału i pracy = Nakłady czynników produkcji
Q = rozmiar produkcji

Krzywa jednakowego produktu (izokwanta):

Krzywa ta jest zbiorem wszystkich technicznie wydajnych kombinacji czynników produkcji, które pozwalają
wytworzyć określoną ilość danego produktu. Różnym poziomom produkcji (Q1,Q2,Q3) odpowiadają różne
izokwanty. Punkty a, b, c, d na izokwancie Q1 określają metody techniczne umożliwiające osiągnięcie
produkcji na poziomie Q1. Przesuwając się wzdłuż krzywej od punktu a-> b-> c-> d firma wykorzystuje
coraz mniej kapitału i zatrudnia coraz więcej siły roboczej, czyli wykorzystuje coraz bardziej pracochłonne
techniki wytwarzania. Wybór metod wytwarzania polega więc na substytucji jednego czynnika produkcji z
drugim.

Krańcową Stopą

Substytucji (Kss) –

czynnika

Drugiego

czynnika

Pierwszego

_

_





- stosunek przyrostu nakładów pierwszego

czynnika do jednostkowego przyrostu nakładów drugiego czynnika. Np.

Np

Nk





w tym przypadku Kss

informuje nas o tym, jak wiele jednostek kapitału zastępuje jedna jednostka pracy.

20

Przejście z punktu a do b. Nakłady kapitału spadają o 2 jednostki a Nakłady pracy wzrastają o 1 jednostkę.

2

1

2











Np

Nk

Kss

Przy przejściu z c do d:

1

1

1











Np

Nk

Kss

Analiza Kosztów produkcji

Koszty księgowe (Koszty explicite)

– obejmują wyłącznie faktyczne wydatki pieniężne związane z

prowadzeniem działalności gospodarczej, np.: koszty zakupu surowców i materiałów, płace, amortyzacja,
opłaty za energię, dzierżawę lokalu, ziemi itp.
Koszty implicite (koszty domniemane) – koszty których przedsiębiorstwo faktycznie nie ponosi, ale
teoretycznie mogłoby ponosić gdyby musiało korzystać np.: z wyłącznie oprocentowanych kredytów
bankowych, budować biura i hale fabryczne nie na własnej ziemi, którą dopiero trzeba kupić albo
wydzierżawić.
Koszt alternatywny (Koszty utraconych dochodów) – to równowartość dochodów które dany czynnik
produkcji mógłby przynieść gdyby wykorzystać go w innym możliwie najlepszym zastosowaniu.
Koszty ekonomiczne – obejmują wszystkie koszty związane z wykorzystaniem zasobów, zarówno
rzeczywiste koszty jak i koszty alternatywne, łącznie z zyskiem normalnym, niezbędnym do zatrzymania
zasobów w danej działalności.
Zysk bilansowy – różnica między przychodami ze sprzedaży produktów i usług a poniesionymi przez firmę
kosztami.
Zysk ekonomiczny – nadwyżka uzyskana po odjęciu od całkowitych przychodów firmy, wszystkie koszty
związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Koszty w okresie krótkim:
W okresie krótkim przynajmniej jeden z czynników produkcji jest stały!!!

Koszty stałe (Ks)

– do tych kosztów zaliczane są takie koszty których wielkość w zasadzie się nie zmienia

przy zmianie rozmiarów produkcji (koszty utrzymania administracji przedsiębiorstwa itp.).
Koszty zmienne (Kz) – koszty które zmieniają się wraz ze zmianą produkcji (koszt zużytych surowców itp.).
Koszty całkowite (Kc) – suma kosztów stałych i kosztów zmiennych (Kc = Ks + Kz).

21

Koszt przeciętny

/jednostkowy (Kp) – są to koszty całkowite podzielone przez ilość wyprodukowanych

wyrobów (Q).

Q

Kc

Kp 

Koszty krańcowe (Kk)

– informują o tym o ile wzrosną koszty całkowite jeżeli produkcja wzrośnie o

jednostkę.

Q

Kc

Kk







Optimum technologiczne – wyznacza optymalną z technicznego punktu widzenia wielkość produkcji.
Informuje przy jakich rozmiarach produkcji jednostkowy koszt produkcji jest najniższy.
Punkt przegięcia

– jest to punkt na krzywej, do którego krzywa jest wklęsła (wznosi się w tempie

malejącym), a po przekroczeniu tego punktu krzywa jest wypukła ( wznosi się w tempie rosnącym).

Koszty w okresie długim:

Wszystkie koszty są zmienne, przez co nie działa prawo malejących przychodów !!!

Korzyści skali

– występują wówczas gdy koszty całkowite rosną szybciej niż rozmiary produkcji. Krzywa

długookresowego kosztu przeciętnego (DKp) wówczas opada.
Niekorzyści skali

– występują wówczas gdy koszty całkowite rosną szybciej niż rozmiary produkcji. Krzywa

długookresowego kosztu przeciętnego (DKp) wówczas opada.
Stałe efekty skali

– występują gdy koszty całkowite i rozmiar produkcji rosną w tym samym tempie.

22

Źródła korzyś

ci skali:

 Technologiczne

1. Duże firmy mogą korzystać z efektów specjalizacji i podziału pracy
2. Niektóre czynniki produkcji są niepodzielne i mogą być efektywnie wykorzystane tylko w

dużych przedsiębiorstwach (dźwigi budowlane).

3. Względy technologiczne często sprawiają że nakłady na powiększenie obiektu są relatywnie

mniejsze od efektów jakie to przyniesie.

4. W dużych przedsiębiorstwach istnieje możliwość stworzenia produkcji wielofazowej.
5. Przy produkcji na dużą skalę istnieje możliwość wykorzystywania odpadów w bardziej

efektywny sposób

6. Duże firmy dysponują większymi środkami na prowadzenie prac badawczo – rozwojowych.

 Marketingowe

1. Przy hurtowych zakupach można wynegocjować niższe jednostkowe ceny zakupu oraz

korzystniejsze warunki płatności.

2. Koszty pakowania i transportu nie wzrastają proporcjonalnie do ilości zamawianych i

sprzedawanych produktów.

3. Przy dużej produkcji opłacalne staje się zatrudnienie wysoko wykwalifikowanych

pracowników zajmujących się zaopatrzeniem i zbytem produktów firmy.

4. Koszty marketingowe takie jak: utrzymywanie działu sprzedaży, reklama itp., z reguły ( w

przybliżeniu na jednostkę produkcji) są niższe w dużych firmach niż w małych.

 Finansowe

1. Duże firmy mogą korzystać z wielu źródeł finansowania swojej działalności.
2. Duże firmy mogą łatwiej i na lepszych warunkach uzyskać kredyty bankowe, pożyczki itp.

Źródła niekorzyści skali:

 Menedżerskie

1. Trudności ze sprawnym zarządzaniem dużą firmą
2. W dużej firmie występuje wiele szczebli zarządzania co prowadzi do wysokiej formalizacji i

problemów z komunikacją wewnątrz przedsiębiorstwa.

 Geograficzne

1. Np.: Coraz bardziej rozrastająca się cukrownia musi zaopatrywać się buraki coraz w coraz dalej

położonych rejonach. Co prowadzi do zwiększenia kosztów transportu oraz obniżenia jakości
surowca.

Wewnętrzne korzyści skali

– spadek przeciętnych kosztów produkcji wynikający ze zwiększenia rozmiarów

firmy.
Zewnętrzne korzyści skali

– wzrost rozmiarów całej gałęzi (lub branży) przemysłu prowadzi do obniżki

kosztów w poszczególnych przedsiębiorstwach. O zewnętrznych korzyściach skali mówimy wtedy, gdy
przedsiębiorstwo korzysta z tanich surowców lub półfabrykatów, z rozbudowanego dla potrzeb całej branży
taniego systemy dystrybucji produktów, serwisu, wykwalifikowanych fachowców.
Zewnętrzne niekorzyści skali

– występują gdy rozwój branży prowadzi do wyczerpywania się tanich

zasobów surowcowych i do niedoborów wykwalifikowanych pracowników.

23

Zależności między długookresowymi kosztami przeciętnymi a długookresowymi kosztami krańcowymi:

 Korzyści skali:

1. Koszt krańcowy uzyskania każdej dodatkowej jednostki produkcji jest mniejszy od kosztu
przeciętnego.
2. Krzywa DKk leży poniżej DKp .
3. Obie krzywe opadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.

 Niekorzyści skali:

1. Przy zwiększaniu produkcji DKk rosną szybciej niż DKp.
2. DKk znajduje się powyżej DKp.
3. Obie krzywe się wznoszą.

 Stabilizacja kosztów:

1. DKk i DKp rosną w takim samym tempie.
2. Każdorazowe zwiększenie produkcji wiąże się z koniecznością ponoszenia takich samych nakładów.
3. Krzywa DKk pokrywa się z krzywą DKp

 Początkowo korzyści a następnie niekorzyści skali:

24

1. Jeżeli początkowo pojawią się korzyści skali a następnie wzrost produkcji doprowadzi do niekorzyści
skali to krzywa DKk przecina krzywą DKp w jej najniższym punkcie.
Legenda:
DKk – Długookresowe koszty krańcowe
DKp – Długookresowe koszty przeciętne

Wykreślanie krzywej długookresowego kosztu przeciętnego:

1. Zakładamy że w punkcie wyjścia firma dysponuje jednym zakładem (którego KKp odzwierciedla
krzywa KKp1)
2. Pojawiają się możliwości budowy nowych zakładów
3. Każdy zakład dysponuje określoną techniką (która wyznacza możliwości produkcji oraz poziom
kosztów – KKp2, KKp3, KKp4, KKp5, KKp6).
4. Zakładając że takich zakładów może być bardzo dużo, będzie również wiele krzywych KKp
położonych blisko siebie, dzięki temu będziemy mogli narysować krzywą DKp.
5. W pewnym momencie (D) okazuje się że budowa kolejnego zakładu prowadzi do zwiększenia kosztów
przeciętnych.
6. Krzywa DKp ma swoje minimum w punkcie D, który wyznacza odpowiednie rozmiary produkcji Q4.
7. Zauważmy że krzywa DKp z reguły nie jest styczna do krzywych KKp w ich najniższym punkcie(ale
dlaczego ?? :D ), tylko punkt D spełnia ten warunek.

25

Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji

doskonałej i monopolu.

Modele struktur rynku:

Cechy alternatywnych struktur rynkowych:

Modele rynku

Rynki niedoskonałe

Cechy

rynku

Rynek

doskonały

(konkurencja

doskonała)

Konkurencja

monopolistyczna

Oligopol

Monopol

Liczba Firm

Bardzo dużo

Dużo (kilka dziesiąta)

Kilka

Jedna

Swoboda

wejścia i

wyjścia

Nieograniczona

Nieograniczona

Ograniczona

Bardzo ograniczona

lub zerowa

Cechy

produktów

Jednorodne

Zróżnicowane

Niezróżnicowane lub

niezbyt zróżnicowane

Nieporównywalne

Wpływ na

cenę

Cena jest

niezależna od

firmy (pozioma

krzywa popytu)

Firma ma pewien

wpływ na cenę

(krzywa popytu

opada, ale popyt jest

relatywnie

elastyczny)

Znaczący wpływ

producenta na cenę

(opadająca krzywa
popytu, relatywnie

nieelastyczny popyt

zależy od reakcji

konsumentów na

zmiany cen)

Firma ma bardzo

duży wpływ na cenę

(opadająca krzywa

popytu, popyt mniej

elastyczny niż w

Oligopol)

Przykłady

rynków

Kapusta,

marchew,
ziemniaki

Restauratorzy,

Architekci

Cementowanie,

cukrowanie

PKP, Komunikacja

miejska w wielu

miastach

Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej:

Utarg całkowity (Uc)

– iloczyn ilości sprzedanych produktów (Q) i ich ceny (c)

c

Q

Uc





Utarg przeciętny (Up)

-

Q

Uc

Up 

Utarg krańcowy (Uk)

-

Q

Uc

Uk







Zysk całkowity (Zc)

-

Kc

Uc

Zc





(Kc – Koszty całkowite)

26

Krótkookresowa równowaga przedsiębiorstwa w warunkach doskonałej konkurencji:

1. Krzywa Kp zrównuje się w punktach E i F z krzywą c = Uk = Up. Punkty te wyznaczają przedział
opłacalnej produkcji.

2. Od punktu E, któremu odpowiada produkcja na wysokości Q1 przedsiębiorstwo zaczyna przynosić
zyski. Punkt ten (E) nazywamy progiem rentowności.
3. Dopóki Kk jest niższy od Kp, zwiększenie produkcji obniża Kp i przyczynia się do zwiększenia zysku.
4. W punkcie G, Kk przecina się z Kp.
5. Kk przewyższa Kp, przez co Kp rośnie.
6. Zysk przedsiębiorstwa rośnie tak długo, jak długo Kk jest niższy od Uk.
7. W punkcie A, Kk zrównuje się z Uk, przedsiębiorstwo w tym punkcie osiąga maksimum zysku.
8. Punkt A wyznacza również Optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa.
9. Punkt któremu odpowiada poziom produkcji Qr (punkt A w naszym przypadku) nazywany jest
punktem równowagi przedsiębiorstwa.

„maksymalizujące zyski przedsiębiorstwo nie powinno zwiększać rozmiarów produkcji powyżej Qr, ani
ich zmniejszaniu poniżej poziomu Qr. ”
10. Od punktu F, któremu odpowiada produkcja Q2, przedsiębiorstwo przynosiłoby coraz większe straty.
11. Zysk całkowity przedsiębiorstwa wyznaczają wierzchołki prostokąta ACDB.
„Przedsiębiorstwo może znajdować się w stanie równowagi, dopóki nie zmieniają się takie czynniki jak:
ceny wytwarzania przez przedsiębiorstwo produktów czy też ceny nabywanych czynników produkcji.”

27

Zysk ekonomiczny (ponadnormalny):

1. Cena wyższa od Kp – przedsiębiorstwo osiąga zysk.
2. Zakładamy że koszty firmy obejmują nie tylko koszty księgowe, lecz również koszty implicite itd., taki
zysk określamy jako Zysk ekonomiczny (ponadnormalny).
3. Moje objaśnienie: Linia prosta wyznaczona prze cenę (c), przecina się z krzywą Kk w punkcie B, w tym
samym punkcie z krzywą Kk przecina się linia prosta idąca od poziomu produkcji Qr. Prosta ta przecina
również krzywą Kp w punkcie C. Jeżeli poprowadzimy poziomą linię prostą do osi rzędnych otrzymamy
prostokąt ABCD. Prostokąt ten wyznacza nam zysk przedsiębiorstwa .

Zysk normalny:

1. Punkt równowagi znajduje się na przecięciu krzywych Kk i Kp
2. Cena po której producent sprzedaje towary równa jest Kp czyli zysk jest równy 0.
3. Włączenie kosztów implicite pozwala jednak na opłacenie wszystkich czynników produkcji.
4. Przy tak ukształtowanym punkcie równowagi przedsiębiorstwo osiąga Zysk normalny.

28

Strata:

1. Cena rynkowa jest niższa od Kp.
„Czy przedsiębiorstwo powinno zaprzestać produkcji? Zależy to od tego czy cena rynkowa jest niższa czy
też wyższa od przeciętnego kosztu zmiennego (Kpz). Musimy pamiętać że w okresie krótkim funkcjonujące
przedsiębiorstwo ponosi koszty stałe (Ks) niezależnie od skali działalności gospodarczej. Cena wyższa lub
równa Kpz zapewnia przedsiębiorstwu odtworzenie kapitału obrotowego i umożliwia minimalizacje strat.
Przedsiębiorstwo będzie ponosiło straty jednak mniejsze niż przy zaprzestaniu produkcji.”
2. Moje objaśnienie: Pozioma linia prosta która jest na poziomie ceny (c) przecina się z krzywą Kk w
punkcie C, w tym samym punkcie pionowa linia prosta która jest na poziomie Qr przecina tą krzywą (Kk).
Pionowa linia prosta przecina również w punkcie B krzywą Kp. Jeżeli poprowadzimy poziomą linię prostą
od punktu B do osi rzędnych otrzymamy prostokąt ABCD. Prostokąt ten wyznacza nam Stratę
przedsiębiorstwa .

Granica racjonalnych strat – wyznacza ją poziom przeciętnego kosztu zmiennego (

Q

Kz

Kpz 

). Dopóki

cena jest wyższa od tego kosztu, nie należy przerywać produkcji, ponieważ pokrywa ona przynajmniej
koszty bieżące związane z produkcją.

Cena zamknięcia

– cena równa przeciętnym krzywym kosztów zmiennym i kosztów krańcowych (punkt

A), gdyby cena spadła poniżej progu Kpz należałoby przerwać produkcję gdyż dalsza produkcja
prowadziłaby do powiększenia się strat.

29

Krzywa podaży gałęzi:

Krzywa podaży gałęzi w okresie krótkim w warunkach doskonałej konkurencji.

Krzywa podaży gałęzi

– podobnie jak sumujemy indywidualne krzywe popytu nabywców, aby otrzymać

krzywą popytu rynkowego, tak samo sumujemy krzywe podaży przedsiębiorstw aby otrzymać krzywą
podaży gałęzi (Pd). Na każdym poziomie ceny sumujemy wartość podaży dostarczane przez każde
przedsiębiorstw i otrzymujemy wielkość całkowitej podaży przy tej cenie.

Podsumowanie wzorów:

Nazwa

Oznaczenie

Wzór

Krańcowa Stopa

Substytucji

Kss

czynnika

Drugiego

czynnika

Pierwszego

_

_





Koszty Stałe

Ks

Ks = Kc - Kz

Koszty Zmienne

Kz

Kz = Kc - Ks

Koszty Całkowite

Kc

Kc = Ks + Kz

Koszty Przeciętne

(Koszty Przeciętne

Całkowite)

Kp/Kpc

Q

Kc

Kp 

Koszty

Przeciętne Stałe

Kps

Q

Ks

Kps 

Koszty

Przeciętne Zmienne

Kpz

Q

Kz

Kpz 

Koszty

Krańcowe

Kk

Q

Kc

Kk







Utarg Całkowity

Uc

c

Q

Uc





Utarg

Przeciętny

Up

Q

Uc

Up 

Utarg Krańcowy

Uk

Q

Uc

Uk







Zysk Całkowity

Zc

Kc

Uc

Zc





30

Równowaga przedsiębiorstwa monopolistycznego.

Monopol pełny:

 Na rynku działa jeden producent (sprzedawca) i wielu kupujących.
 Nie ma możliwości wejścia na rynek.
 Produkty wytwarzane nie maja bliskich substytutów.
 Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją
 Przedsiębiorstwo ma wpływ na podaż i cenę
 Przedsiębiorstwo nie bierze pod uwagę zachowania innych firm, musi się jednak liczyc z istniejącym

popytem.

Przyczyny występowania monopolu:

 Rząd lub władze przyznają tylko jednemu przedsiębiorstwu prawo do wyłącznej dystrybucji pewnego

dobra.

 Posiadanie patentu , praw autorskich lub znaków firmowych, uniemożliwiających powielanie

technologii lub produktów przez innych producentów.

 Posiadanie prawa własności do specyficznych niepowtarzalnych występujących w niewielkiej ilości

zasobów naturalnych, rosnące korzyści skali.

 Występowanie rosnących niekorzyści skali powodujących powstawanie monopoli naturalnych.

Monopol naturalny:
 Jeden producent wytwarzając taniej(dzięki korzyściom skali) niż pewna liczba mniejszych firm jest w

stanie zaspokoić całkowity popyt rynkowy.

 Koszty stałe są bardzo wysokie a przedsiębiorstwo może osiągać tak poważne korzyści skali ze

długookresowe koszty przeciętne maleją wraz ze wzrostem rozmiaru produkcji

 Działalność więcej niż jednego przedsiębiorstwa w gałęzi jest bardzo utrudniona ekonomicznie,

nieuzasadniona

 Bariery wejścia na rynek tworzą czynniki ekonomiczne, są to np. zakłady energetyczne, gazowe,

wodociągowo-kanalizacyjne.

31

1. Uk spada w tempie szybszym niż Up, ponieważ każde zwiększenie sprzedaży wymaga obniżenia ceny
produkowanych dóbr.
2. Krzywa Up = Pp „Krzywa Pp na produkty wytwarzane przez monopol jest równocześnie krzywą Pp
rynkowego”.
3. Warto zauważyć że odległość między punktami 0 – Q1 oraz Q1 – Q2 są takie same, tak może my łatwo
rozpoznać monopol.
4. Krzywa Uc rośnie wraz ze wzrostem sprzedaży i osiąga maksimum (Q1).
5. EcPp = 1, a Uk = 0
6. Monopolista nie będzie zwiększał produkcji, gdyż było by to nieopłacalne.

Równowaga przedsiębiorstwa

monopolistycznego:

1. Aby wyznaczyć punkt optimum ekonomicznego, znajdujemy przecięcie Kk z Uk (punkt A).
2. Pionowa linia prosta wyznacza przebiegająca przez punkt A przecina się z prostą Up.
3. Przecięcie to wyznacza nam Cenę monopolistyczną – czyli taką po której monopolista sprzedaje towary.

Pole utargów, kosztów i zysków w monopolu:
Przykład 1 (przedsiębiorstwo przynosi zyski):

32

1. Pole Utargu Całkowitego (Uc) wyznaczają wierzchołki prostokąta

0A

BC

. Aby wyznaczyć to pole,

najpierw znajdujemy punkt przecięcia Kk z Uk (czerwony punkt) które wyznacza nam optimum
ekonomiczne. Prowadzimy pionową linie do punktu przecięcia z Up (punkt B). Punkt ten wyznacza nam cenę
monopolistyczną. Następnie od tego punktu rysujemy prostą do osi rzędnych i otrzymujemy w ten sposób
Pole Utargu Całkowitego.
2. Pole Kosztów Całkowitych (Kc) wyznaczają wierzchołki prostokąta

0A

DE

. Aby wyznaczyć to pole

znajdujemy punkt przecięcia Kpc z pionową linią którą narysowaliśmy wcześniej (punkt D). Następnie
rysujemy linię poziomom od punktu D do osi rzędnych (punkt E) i tym samym otrzymujemy Pole Kosztów
Całkowitych.
3. Pole Zysku wyznaczają wierzchołki prostokąta

ED

BC

. Pole to zaczyna się od górnej granicy pola kosztów

całkowitych, kończy na górnej granicy pola utargu całkowitego(Uc-Kc).
4. Pole Kosztów Zmiennych (Kz) wyznaczają wierzchołki prostokąta

0A

FG

. Aby wyznaczyć to pole

znajdujemy punkt przecięcia Kpz z pionową linią którą narysowaliśmy wcześniej (punkt F). Następnie
rysujemy linię poziomom od punktu F do osi rzędnych (punkt G) i tym samym otrzymujemy Pole Kosztów
zmiennych.
5. Pole Kosztów Stałych (Ks) wyznaczają wierzchołki prostokąta

GF

DE

. Pole to zaczyna się od górnej

granicy pola kosztów zmiennych, a kończy na górnej granicy kosztów całkowitych(Kc-Kz).

Przykład 2 (przedsiębiorstwo nie przynosi zysków ani strat):

1. Wszystkie pola są wyznaczane tak jak w przykładzie1.Jednak teraz nie występuje Pole zysków. Co oznacza
że utargi są równe kosztom, przedsiębiorstwo nie ponosi ani strat ani zysków ekonomicznych.

Przykład 3(przedsiębiorstwo przynosi straty):

1. Pole Utargu Całkowitego (Uc)

– tak jak w przykładzie 1.

2. Pole Kosztów Całkowitych (Kc)

– wyznaczają wierzchołki prostokąta

0A

DE

. Krzywa Kpc leży powyżej

prostej Up. Oznacza to że przedsiębiorstwo przynosi straty.
3. Pole Strat – wyznaczają wierzchołki prostokąta

CB

DE

. Pole to uzyskujemy dzięki odjęciu od pola Kc pola

Uk(Kc-Uk).

33

4. Pole Kosztów Zmiennych (Kz) – tak jak w przykładzie 1.
5. Pole Kosztów Stałych

(Ks)– wyznaczają wierzchołki prostokąta

GF

DE

. Pole to uzyskujemy dzięki

odjęciu od Pola Kc pole Kz(Kc-Kz).

Monopol a doskonała konkurencja:

1. Na wykresie widać jak kształtują się cena i produkcja w konkurencji monopolistycznej oraz doskonałej.
2. Możemy zauważyć że przedsiębiorstwo monopolistyczne produkuje mało i drogi, wręcz przedsiębiorstwo z
konkurencji doskonałej.

Ukształtowanie Uk i Up przy różnych rodzajach konkurencji:

34

Konkurencja monopolistyczna i Oligopol.

Wady monopolu:

 Monopol produkuje drożej i mniej
 Prawdopodobieństwo produkcji przy relatywnie wysokich kosztach
 Marnotrawstwo związane z dużymi wydatkami na reklamę
 Nierównomierny podział zysków dyskryminujący firmy niedysponujące dużą siłą monopolową
 Różnicowanie cen przez monopolistę i osiąganie z tego tytułu wyższych zysków.

Konkurencja monopolistyczna:

 Na rynku działa wielu producentów i wielu nabywców.
 Istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm na rynek danej gałęzi
 Produkty są zróżnicowane pod względem cech użytkowych oraz mają bliskie substytuty.
 Producenci i konsumenci mają doskonałą informacje o rynku.
 Producenci mają pewien wpływ na cenę.
 Przedsiębiorstw mogą wpływać na krzywą popytu stosując konkurencję niecelową
 Krzywe popytu i kosztów wszystkich firm działających w gałęzi są identyczne.
 Każda firma do pewnego stopnia może wpływać na wielkość swojego udziału na rynku, zmniejszając

stosunek swoich cen do konkurencji.

Stopień od jakiego ceny konkurencji monopolistycznej odbiegają od cen konkurencji doskonałej zależy
od:

 Liczby firm na rynku, im więcej firm tym większe zróżnicowanie
 Łatwość z jaką konkurencyjne firmy mogą rozwijać swoją działalność, celem pozyskania nowych

klientów

 Łatwość wchodzenia na rynek.
 Zdolność firm do różnicowania produktów

Oligopol:

 Na rynku jest niewielka liczba producentów, firmy są duże
 Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi lub ekonomicznymi.
 Produkty mogą być jednorodne jak i zróżnicowane.
 Producenci i konsumenci mają doskonałą do informacji o rynku
 Oligopol ma typową krzywą popytu, dosyć stromą, ma dość istotny wpływ na cenę.
 Między przedsiębiorstwami istnieje silne współzawodnictwo.

Duopol:

 Szczególny przypadek oligopolu w którym na rynku są tylko dwie firmy.

Firmy działające w duopolu mogą stosować dwie strategie działania:

 Zmowę/Porozumienie (jawne lub tajne)
 Walkę konkurencyjną

Zmowa/Porozumienie:

 Jawne lub tajne porozumienie miedzy funkcjonującymi przedsiębiorstwami, które mają na celu

uniknięcie wzajemnej walki konkurencyjnej oraz maksymalizację zysków.

 Zazwyczaj obejmuje politykę ukształtowania cen, rozmiarów produkcji i podział rynków (np. OPEC).

Czynniki determinujące powstawanie porozumień:

 Mała liczba przedsiębiorstw w branży
 Wzajemna znajomość firm
 Brak tajemnic w zakresie metod produkcji i kosztów
 Zbliżone wielkości produkcji i kosztów
 Produkowane dobra są substytutami.
 Występują wyraźne bariery wejścia na rynek
 Rynek jest stabilny
 Słaba polityka antymonopolowa.

35

Formy monopolizacji rynku

Fuzja – łączenie się różnych przedsiębiorstw.
Pool (ring) – luźne porozumienie zawierane w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć. Porozumienie ma
zazwyczaj charakter doraźny. Dosyć często zawierane w okresie złej koniunktury, a rozwiązywane gdy
pojawiają się oznaki poprawy gospodarczej.
Kartel – powstaje w celu ograniczenia konkurencji wewnątrz danej branży. Zazwyczaj dotyczy poziomu cen,
rozmiarów produkcji i rynków zbytu. Kartel jest porozumieniem monopolistycznym o krótkotrwałym
charakterze.
Syndykat – to samo co kartel tylko powstaje wspólne biuro handlowe zrzeszonych firm. Łatwość wyjścia
firmy z syndykatu.
Trust – zrzeszone w nim przedsiębiorstwa tracą osobowość prawną i niezależność ekonomiczną. Łączenie
swoich kapitałów i oddawanie się pod wspólne kierownictwo.
Koncern – Związek przedsiębiorstw posiadających osobowość prawną, działających pod wspólnym
zarządem jako całość gospodarcza, należąca do jednego właściciela. Dąży do dominacji na rynku poprzez
wykup akcji oraz fuzje. Formalnie przedsiębiorstwa prowadzą osobną działalność. Wszelkie formy
konkurencji między tymi firmami podlegają likwidacji. Koncerny mogą rozwijać się w oparciu o:

 Powiązania pionowe – np.: w skład koncernu samochodowego wchodzą: przedsiębiorstwa

metalurgiczne, chemiczne, elektroniczne, itp.

 Powiązane poziomo – obejmujące firmy tej samej branży.

Konglomerat – Jedno kierownictwo. Obok głównej działalności, działa także w innych branżach. Motyw:
chęć rozłożenia ryzyka i zabezpieczenia się przed oskarżeniem o praktyki monopolistyczne.
Holding – zazwyczaj spółka akcyjna, posiadająca akcje różnych przedsiębiorstw, najczęściej należących do
tej samej gałęzi przemysłu. Ilość akcji pozwala im kontrolować daną firmę.
Korzyści związane ze strukturami monopolistycznymi:

 Korzyści skali uzyskiwane dzięki koncentracji produkcji.
 Możliwość osiągnięcia zysku monopolistycznego, wyższego niż w warunkach konkurencji doskonałej
 Możliwość obniżki kosztów dzięki nakładom na pracę badawczo rozwojowe oraz inwestycje.

„Praktyki monopolistyczne uderzają przede wszystkim w konsumenta”

Ustawodawstwo antymonopolowe – służy zwalczaniu praktyk monopolistycznych. Funkcję tą pełni państwo
w krajach rozwijających się.
Dyskryminacja cenowa – sprzedaż tych samych dóbr po różnych cenach.

36

Rynki czynników produkcji.

Czynniki produkcji:

 Ziemia – grunt, nieruchomości
 Praca – Ludzie i ich umiejętności
 Kapitał – materialny lub niematerialny. Maszyny itp., Fundusze
 Technologia

Krzywa Lorenz’a:

Krzywa Lorenz’a – Krzywa pokazująca, jaka część globalnego dochodu lub majątku całkowitego
społeczeństwa przypada poszczególnym grupom gospodarstw uszeregowanym według stopnia zamożności.
1. Linia pod kontem 45* ilustruje hipotetyczny przypadek absolutnie równego podziału dochodu lub majątku,
2. Im bardziej linie są oddalone od linii 45* tym podział będzie bardziej nierówny.
3. Zróżnicowanie dochodów w Polsce w roku 92 było mniejsze niż w 86 w Wielkiej Brytanii.

Współczynnik Giniego

– Pozwala on bliżej określić położenie krzywej Lorenz’a. Współczynnik ten jest

stosunkiem pola zawartego między krzywą Lorenz’a, a linią absolutnej równości do całego pola znajdującego
się poniżej linii absolutnej równości.
1. Gdybyśmy zakreślili pole między linią absolutnej równowagi a krzywą Lorenz’a nr 1 oznaczyli jako A,
natomiast pole leżące poniżej tej krzywej jako B to współczynnik Giniego byłby stosunkiem pola A do sumy

pul A i B (

B

A

A



)

37

Rynek Pracy.

Popyt na pracę (determinanty):

 Płaca
 Wydajność pracy
 Popyt na produkt będący wynikiem pracy

Podaż pracy

– możemy analizować z punktu widzenia:

 Pracownika

1. Podaż pracy pojedynczego pracownika – Praca wiąże się z pewnymi wyrzeczeniami czy też

przykrością. Ludzie pracujący poświęcają swój wolny czas, praca sama w sobie może być
niemiła.

2. Krańcowa przykrość pracy rośnie wraz ze wzrostem liczby godzin pracy, oraz ze

zmęczeniem zwiększającym się w kolejnych godzinach pracy.

3. Aby zrekompensować większą liczbę godzin pracy należy podnieść stawkę za godzinę pracy.

 Przedsiębiorstwa

1. Przedsiębiorstwo działające w warunkach konkurencji doskonałej nie ma problemu ze

znalezieniem dowolnej liczby pracowników.

2. Przedsiębiorstwo jest „biorcą płac” tzn. nie ma wpływu na ich wysokość, czyli musi płacić tyle

ile stawka ustalona przez rynek.(Konkurencja doskonała)

 Całego rynku

1. Głównym czynnikiem wpływającym na rynkową podaż danego typu pracy jest płaca.
2. Czynniki determinujące podaż pracy:

- liczba osób o określonych kwalifikacjach
- pozapłacowe korzyści pracy (satysfakcja z pracy, pozycja społeczna itp.)
- płace i pozapłacowe korzyści z alternatywnych zajęć.
- społeczno-kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej.

Mobilności pracy:

 W sensie geograficznym – chodzi tutaj o przenoszenie się pracowników. Zależy m.in. od takich

czynników ja: koszty przeprowadzki, dostępność mieszkań, regionalne różnice w kosztach
utrzymania.

 W sensie zawodowym – Przechodzenie od jednego rodzaju pracy do innego. Zależy od możliwości

przekwalifikowania się.

Elastyczność podaży pracy:

Dochody niezbędne

– to dochody, które dany czynnik produkcji musi przynieść jego właścicielowi, aby

zapobiec przejściu tego czynnika do alternatywnego zastosowania.
Renta ekonomiczna – to nadwyżka dochodów danego czynnika ponad dochody niezbędne.

Przykład:
Jeżeli ktoś za wykonaną prace otrzymuje 600 zł miesięcznie, a mógłby znaleźć inną pracę za 500 zł miesięczne
(i byłby rzeczywiście skłonny zmienić pracę gdyby jego płaca spadła by do 500zł), to w tym przypadku dochód
niezbędny = 500zł, a renta ekonomiczna = 100zł .

Rynek Ziemi:
Renta gruntowa – to opłata za korzystanie z ziemi, inaczej dochód właściciela ziemi. Jej wysokość przy
stałej podaży ziemi zależy przede wszystkim od popytu na ziemię.
Podaż ziemi

– jest całkowicie nieelastyczna.

Opodatkowanie renty gruntowej – nie wpływa (przy stałej podaży ziemi) na efektywność wykorzystania
ziemi.

Opracował Łukasz Gołacki aka. Szef

Dla wszystkich potrzebujących 

Pokój

38