1
Przedmiot: Zarządzanie systemami BHP{
Temat:
Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze niezbędne podczas wykonywania
zadań zawodowych na danym stanowisku pracy
Prawidłowość i częstotliwość przydziału środków ochrony indywidualnej z wytycznymi
przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
Prawna ochrona pracy - Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze
źródło: Nauka o pracy - bezpieczeństwo, higiena i ergonomia, Prawna ochrona pracy,
inż.
Jerzy
Kowalski
-
Ministerstwo
Pracy
i
Polityki
Społecznej,
dr Barbara Krzyśków - Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony
indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach
posługiwania się tymi środkami ( art. 237
6
§ 1), (Tab. nr 12).
Środki ochrony indywidualnej
Kodeks pracy
DZIAŁ DZIESIĄTY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział IX. Środki ochrony indywidualnej
Art. 237
6
. § 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki
ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych
dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o
sposobach posługiwania się tymi środkami.
Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika
Art. 211. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest
podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany
[...]:
4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych
środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z
ich przeznaczeniem.
2
Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które
spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach (art.
237
6
§
3).
Pracodawca jest obowiązany ponadto dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie
robocze, spełniające wymagania określone w polskich normach:
- jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu
- ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zabronione jest dopuszczenie pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz
odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy (art.
237
9
§ 1).
Pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową może ustalić stanowiska,
na których dopuszcza się używanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i
obuwia roboczego, spełniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237
7
§ 1 i
2). Jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca
dokonuje takich ustaleń w porozumieniu z przedstawicielami pracowników, wybranymi przez
załogę w trybie przyjętym w zakładzie pracy.
Przepis art. 237
7
§ 3 wyklucza możliwość wykonywania pracy we własnej odzieży
pracownika na stanowiskach, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią
obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie
lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi, promieniotwórczymi albo
materiałami biologicznie zakaźnymi. Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia
roboczego (zgodnie z postanowieniem art. 237
7
§ 2) pracodawca wypłaca ekwiwalent
pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny.
Znowelizowany kodeks pracy nie przewiduje wydania przepisu wykonawczego, dotyczącego
zasad przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz dostarczania odzieży
roboczej. Oznacza to, że wszystkie obowiązki pracodawcy w tej dziedzinie oraz uprawnienia
pracowników wynikają z treści przepisów ustawy.
Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, a także
przewidywane okresy użytkowania tej odzieży i obuwia, pracodawca ustala w porozumieniu z
zakładową organizacją związkową, a jeżeli organizacja taka nie działa w zakładzie pracy, to
ustaleń takich dokonuje z pracownikiem, przedstawicielem załogi wybranym w trybie
przyjętym w zakładzie pracy (art. 237
8
§ 1). Zarówno środki ochrony indywidualnej, jak i
odzież oraz obuwie robocze stanowią własność pracodawcy (art. 237
8
§ 2).
Pracodawca ma obowiązek zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz
odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe oraz zapewnić
odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie (art. 237
9
§ 2 i 3). W
przypadku gdy pracodawca nie może zapewnić prania odzieży roboczej, może powierzyć te
czynności pracownikowi, za jego zgodą, wypłacając jednocześnie ekwiwalent pieniężny w
wysokości poniesionych przez pracownika kosztów (art. 237
9
§ 3).
Nie wolno powierzyć pracownikowi prania odzieży, która w wyniku stosowania w procesie
pracy uległa skażeniu środkami chemicznymi, promieniotwórczymi albo materiałami
biologicznie zakaźnymi. Pracodawca powinien ponadto zadbać, aby skażone: odzież, obuwie
oraz środki ochrony indywidualnej były przechowywane wyłączne w miejscach przez niego
przeznaczonych do tego celu. Niedopuszczalne jest powierzanie pracownikowi prania,
konserwacji, odpylania i odkażania przedmiotów skażonych, o których mowa wyżej (art.
237
10
§ 1 i 2).
3
Czym są środki ochrony indywidualnej
Środki ochrony indywidualnej mają chronić zdrowie i życie pracowników. To urządzenia lub
wyposażenie przewidziane do noszenia lub trzymania przez użytkownika w celu jego ochrony
przed jednym lub większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego bezpieczeństwo i
zdrowie.
Środki ochrony indywidualnej
Środki ochrony indywidualnej to odzież ochronna (np. ochraniacze brzucha, klatki
piersiowej, barku) oraz środki ochrony kończyn (ochraniacze stóp, obuwie ochronne,
ochraniacze kolan, łokci, dłoni itd.), głowy (głównie hełmy), twarzy i oczu, m.in. okulary
ochronne, słuchu (nauszniki, wkładki przeciwhałasowe itp.), układu oddechowego, izolujące
cały organizm, (np. kombinezony gazoszczelne, środki chroniące przed upadkiem z
wysokości).
Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się natomiast:
mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i
ochrony zdrowia pracownika,
środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, policję i inne służby
utrzymania porządku publicznego,
wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze,
środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o Ruchu
Drogowym,
wyposażenia sportowego,
środków służących do samoobrony lub do odstraszania,
przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania
porządku publicznego.
Przydzielenie środków ochrony indywidualnej
Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można:
uniknąć zagrożeń lub
wystarczająco ich ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej albo odpowiedniej
organizacji pracy.
Możliwość zastosowania środków ochrony zbiorowej ma zawsze pierwszeństwo przed
stosowaniem środków ochrony indywidualnej.
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez wyposażenia go w środki ochrony
indywidualnej niezbędne na danym stanowisku pracy. Środki ochrony indywidualnej
stanowią własność pracodawcy i dostarczane są pracownikowi nieodpłatnie. Pracodawca
zapewnia również środki ochrony indywidualnej osobom, które wykonują czynności
inspekcyjne lub inne krótkotrwałe prace. Pracownik zobowiązany jest używać przekazane
środki ochrony indywidualnej zgodnie z ich przeznaczeniem, natomiast pracodawca jest
uprawniony do kontroli przestrzegania tego obowiązku i podejmowania działań
zmierzających do jego wyegzekwowania.
4
Prawidłowe dobranie środków ochrony indywidualnej
Rodzaje środków ochrony indywidualnej koniecznych dostosowania w danym zakładzie
pracy i dla określonych stanowisk ustala pracodawca, po konsultacji z pracownikami lub ich
przedstawicielami. Prawidłowy dobór środków ochrony indywidualnej musi być poprzedzony
zebraniem i przeanalizowaniem informacji bezpośrednio związanych z przyszłym
stosowaniem tych środków na danych stanowiskach pracy.
Informacje te dotyczą:
rodzaju wykonywanej pracy,
rodzajów oraz natężenia (stężenia) czynników szkodliwych i niebezpiecznych,
części ciała pracowników narażonych na działanie czynników szkodliwych i
niebezpiecznych,
możliwego do zaakceptowania stopnia ograniczenia czynności niezbędnych podczas
wykonywania pracy,
pozycji, w której wykonuje się pracę,
konieczności przemieszczania się i jego zasięgu,
sposobu wentylacji pomieszczeń,
stopnia uciążliwości pracy,
niezbędnego czasu przebywania pracownika w strefie niebezpiecznej lub skażonej,
dodatkowych zagrożeń zewnętrznych (np. zagrożenia pożarem).
Pracodawca jest odpowiedzialny za dobór i właściwe wyposażenie pracowników w środki
ochrony indywidualnej.
Wymagania środków ochrony indywidualnej
Zgodnie z art. 237
6
§3 kp pracodawca może dostarczyć pracownikowi jedynie środki ochrony
indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności. Zostały one określone
w ustawie o systemie oceny zgodności oraz w wydanym na jej podstawie rozporządzeniu w
sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej.
Potwierdzeniem spełnienia ww. wymagań jest oznakowanie środków ochrony
indywidualnej znakiem CE.
Poinformowanie pracownika, któremu dostarcza się środki ochrony indywidualnej
Każdy pracownik powinien być zapoznany z instrukcją, określającą szczegółowe zasady
stosowania środków ochrony indywidualnej. Taka instrukcja powinna zawierać następujące
informacje:
rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej,
charakterystykę zagrożenia (czynnik szkodliwy dla zdrowia, uciążliwy, niebezpieczny),
rodzaje środków ochrony indywidualnej,
czas i przypadki stosowania,
sposób użytkowania,
sposób kontroli cech przydatności,
sposób konserwacji,
przechowywanie.
5
Wymagania przepisów bhp dotyczące konserwacji, prania, odpylania i odkażania środków
ochrony indywidualnej
Zgodnie z przepisami konserwacja, pranie, odpylanie i odkażanie środków ochrony
indywidualnej należy do obowiązków pracodawcy. Niedopuszczalne jest powierzenie tych
czynności pracownikom.
Środki ochrony indywidualnej używane są do czasu utraty ich cech ochronnych. Jeżeli
środki ochrony indywidualnej utraciły swoją funkcję ochronną, ponieważ upłynął
termin ich przydatności do użycia lub uległy uszkodzeniu, pracodawca zobowiązany jest
niezwłocznie wyposażyć pracowników w środki spełniające tę funkcję.
Prawa pracownika, który nie został wyposażony w niezbędne środki ochrony
indywidualnej
Pracownik, który nie został wyposażony w środki ochrony indywidualnej wymagane na
danym stanowisku pracy i brak tych środków powoduje bezpośrednie zagrożenie dla jego
zdrowia i życia może, zgodnie z art. 210 kp, powstrzymać się od wykonania pracy,
zawiadamiając niezwłocznie o tym fakcie swojego przełożonego lub pracodawcę.
Ustalenie zasad wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej
Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej i przewidywane okresy ich
użytkowania po uprzedniej konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami (art.
237
11a
§ 1 pkt 4 kp). Postanowienia, dotyczące zasad wyposażania pracowników w środki
ochrony indywidualnej, powinny zostać określone w regulaminie pracy (art. 104
1
§ 1 pkt 1
kp). Natomiast pracodawcy niezobowiązani do ustalania regulaminu pracy postanowienia te
powinni zawrzeć w innym akcie we wnątrzzakładowym. Niedostarczenie pracownikowi
środków ochrony indywidualnej, jak również dostarczenie środków ochrony indywidualnej
nie spełniających wymagań oceny zgodności jest wykroczeniem zagrożonym karą grzywny
(art. 283 § 2pkt 4 kp).
Karta ewidencyjna przydziału odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony
indywidualnej - wzór
Pracodawca zakłada i prowadzi odrębnie dla każdego pracownika kartę ewidencyjną
przydziału odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, a także
wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za używanie własnej odzieży i obuwia oraz ich pranie i
konserwację. Tutaj znajdziesz wzór takiej karty.
Podstawa prawna:
ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy
(Dz.U. z 1998 r., nr 21, poz. 94 ze zm.),
6
Czy wypłacany pracownikowi ekwiwalent za pranie odzieży roboczej podlega
opodatkowaniu podatkiem dochodowym i oskładkowaniu?
Obowiązujące w naszym zakładzie pracy przepisy wewnętrzne stanowią, że osobie
zatrudnionej na stanowisku sprzątaczki wypłaca się ekwiwalent za pranie odzieży
roboczej, w wysokości określonej miesięcznie, który obejmuje koszty środka
piorącego, wody, energii elektrycznej oraz czasu zużytego przez pracownika podczas
prania i konserwacji odzieży. Czy wypłacany pracownikowi ekwiwalent za pranie
odzieży roboczej podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych
i oskładkowaniu do ZUS?
Jeżeli na podstawie przepisów Kodeksu pracy pracodawca wypłaca ekwiwalent za pranie
odzieży roboczej, którego wysokość odpowiada kosztom poniesionym przez pracownika (a
który może być ustalony m.in. w oparciu o ceny rynkowe pralni), to takie świadczenie nie
podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych i oskładkowaniu do
ZUS.
Podatek dochodowy pracownika
Wypłacany pracownikowi ekwiwalent za pranie odzieży roboczej zalicza się do przychodów
ze stosunku pracy, o których mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o PDOF.
Nie oznacza to jednak automatycznie opodatkowania. Na podstawie bowiem art. 21 ust. 1
pkt 11 ustawy o PDOF, wolne od podatku dochodowego są świadczenia rzeczowe
i ekwiwalenty za te świadczenia, przysługujące na podstawie przepisów o bezpieczeństwie
i higienie pracy, jeżeli zasady ich przyznawania wynikają:
z odrębnych ustaw lub
z przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw.
W sytuacji przedstawionej w pytaniu należy zatem zauważyć, że przepisy zawarte w dziale
dziesiątym Kodeksu pracy "Bezpieczeństwo i higiena pracy" nakładają na pracodawcę
obowiązek nieodpłatnego wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze, które
spełniają wymagania określone w Polskich Normach:
1) jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
2) ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub wymogi wynikające
z bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237
§ 1 K.p.).
Ponadto pracodawca może - za zgodą pracowników - ustalić stanowiska, na których
dopuszczalne jest używanie przez pracowników ich własnej odzieży i obuwia roboczego
(z wyjątkiem stanowisk, na których są wykonywane prace wskazane w art. 237
§ 3 K.p.).
Kwestie dotyczące zaopatrzenia pracowników w odzież i obuwie robocze powinny zostać
zamieszczone w przepisach wewnątrzzakładowych (np. w regulaminie pracy).
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez odzieży i obuwia roboczego,
przewidzianych do stosowania na danym stanowisku.
7
Jednocześnie pracodawca ma obowiązek zapewnić pranie, konserwację, naprawę, odpylanie
i odkażanie odzieży i obuwia roboczego. Natomiast jeżeli pracodawca nie może zapewnić
prania odzieży roboczej, to czynności te mogą być wykonywane przez pracownika, pod
warunkiem wypłacania przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosztów
poniesionych przez pracownika (art. 237
§ 3 K.p.).
Ekwiwalent pieniężny wypłacany pracownikowi na podstawie art. 237
§ 3 K.p., za
pranie odzieży roboczej, powinien zatem odpowiadać kosztom poniesionym przez
pracownika.
Obowiązujące przepisy nie wymagają jednak, aby pracodawca dokonywał zwrotu
udokumentowanych wydatków poniesionych przez pracownika na pranie odzieży
roboczej.
W konsekwencji, wysokość ekwiwalentu za pranie odzieży roboczej może być ustalona
np.:
na podstawie przedłożonych przez pracownika rachunków, paragonów, itp. bądź
we wzajemnym porozumieniu pracodawcy i pracownika, z uwzględnieniem
aktualnych cen rynkowych środka piorącego, wody, energii elektrycznej oraz czasu
zużytego przez pracownika (co potwierdza wyrok NSA z 8 kwietnia 1998 r., sygn.
akt I SA/Lu 392/97), albo
w oparciu o aktualne ceny rynkowe stosowane w pralniach.
Na uwagę zasługuje treść interpretacji indywidualnej z 7 lutego 2013 r., nr ITPB2/415-
1014/12/MU, w której Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy za prawidłowe uznał
stanowisko pracodawcy, iż wypłacane pracownikom świadczenie za pranie odzieży roboczej,
którego wysokość ustalana jest każdorazowo w oparciu o aktualne ceny usług pralniczych na
rynku lokalnym oraz określoną częstotliwość prania, odpowiada pojęciu ekwiwalentu
pieniężnego, o którym mowa w art. 237
§ 3 K.p., a w konsekwencji jest wolne od podatku
dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 11 ustawy o PDOF. Jednocześnie jednak
Dyrektor ww. Izby Skarbowej podkreślił, że:
"(…) przepisy prawa pracy nie są przepisami podatkowymi, wobec czego tut. organ nie
posiada kompetencji do ich autorytarnej interpretacji. W celu ostatecznego rozstrzygnięcia
wątpliwości w zakresie podstaw do wypłaty wysokości ekwiwalentu za pranie odzieży
roboczej należy zwrócić się do organów właściwych dla spraw pracowniczych i bhp.
Przepisy ustawy podatkowej nie stawiają szczególnych wymogów dla możliwości zwolnienia
tego rodzaju ekwiwalentu od opodatkowania. Warunkiem zwolnienia jest wyłącznie to, by
prawo do ekwiwalentu i zasady jego przyznawania wynikały z przepisów o bezpieczeństwie
i higienie pracy. (...)"
Podobne stanowisko zajął również Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji
indywidualnej z 5 kwietnia 2013 r., nr IPPB4/415-153/13-2/JK4.
Jeżeli zatem na podstawie przepisów Kodeksu pracy pracodawca wypłaca ekwiwalent za
pranie odzieży roboczej, którego wysokość odpowiada kosztom poniesionym przez
pracownika (np. została ustalona z uwzględnieniem aktualnych cen rynkowych środka
8
piorącego, wody, energii elektrycznej oraz tzw. robocizny), to ekwiwalent ten korzysta
ze zwolnienia od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 11 ustawy
o PDOF.
Natomiast jeżeli za pranie odzieży roboczej pracodawca wypłaca stały ryczałt, którego
wysokość została ustalona w oderwaniu od kosztów poniesionych przez pracownika, to tego
rodzaju świadczenie podlega opodatkowaniu (interpretacja indywidualna Dyrektora Izby
Skarbowej w Warszawie z 10 października 2012 r., nr IPPB4/415-574/12-4/JK).
Składki ZUS
Podstawę wymiaru składek ZUS pracownika, co do zasady, stanowi przychód w rozumieniu
przepisów ustawy o PDOF, osiągany z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Jednak
z podstawy wymiaru składek ubezpieczeniowych wyłączone zostały przychody wskazane w §
2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r.
w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe (Dz. U. nr 161, poz. 1106 ze zm.).
I tak, w podstawie wymiaru składek nie uwzględnia się m.in. ekwiwalentów pieniężnych za
pranie odzieży roboczej (§ 2 ust. 1 pkt 6 ww. rozporządzenia).
W przypadku zatem, gdy ekwiwalent wypłacany pracownikowi za pranie odzieży roboczej
korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego, to jest on również wyłączony z podstawy w
Pranie odzieży roboczej nie zawsze można przekazać pracownikowi
Kwestię prania odzieży roboczej i ochronnej reguluje Kodeks pracy. Pracodawca jest
obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz odzież i
obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe oraz zapewnić odpowiednio
ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie.
Niedopuszczalne jest powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania
środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, które w wyniku
stosowania w procesie pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi
albo materiałami biologicznie zakaźnymi.
W związku z tym kwestia prania odzieży roboczej skażonej środkami chemicznymi pozostaje
w gestii pracodawcy – bez udziału pracowników jej używających. Jeżeli pracodawca z jakichś
względów (najczęściej z braku odpowiedniej pralni i odpowiednio przeszkolonego
pracownika do jej obsługi) nie może zapewnić prawidłowego prania, czyszczenia odzieży i
obuwia ochronnego (jak też i innych środków ochrony indywidualnej), powinien czynności te
powierzyć firmie specjalistycznej.
Innym rozwiązaniem może być zorganizowanie w zakładzie pralni odzieży roboczej i
ochronnej wraz z powierzeniem czynności prania odzieży roboczej odpowiednio
przeszkolonemu pracownikowi. Taki sposób postępowania jest podyktowany tym, że
czyszczenie, pranie skażonych chemicznie przedmiotów często wiąże się z wykorzystaniem
specjalnych metod neutralizacji niebezpiecznych substancji chemicznych, a wykonywane
przez nieprofesjonalistów, w analizowanej sytuacji galwanizerów, może zagrażać ich
zdrowiu.
Podstawa prawna: art. 237 9, art. 237 10 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst
jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).