Autor: Jaros³aw Kordziñski
ISBN: 978-83-246-2387-7
Format: A5, stron: 128

Przemów do nich!
Teoria i praktyka
wystĎpieĝ publicznych

•

Nauka mówienia dla doros³ych

•

Pokonanie stresu, zrozumienie emocji, przepêdzenie nudy

•

G³ówne zasady wyst¹pieñ publicznych

•

Wp³yw na odbiorców Twoich s³ów

Denerwujesz siê przed prezentacj¹ dla wymagaj¹cego klienta? Przygotowujesz wypowiedŸ
na obronê pracy magisterskiej? Jesteœ moderatorem dyskusji z kolegami w pracy
i obawiasz siê nadmiernego rozprê¿enia? A mo¿e planujesz wyg³osiæ mowê podczas
zaprzysiê¿enia na prezydenta? Bez wzglêdu na to, czy Twój g³os bêdzie niós³ siê po sali
konferencyjnej, czy zabrzmi w amerykañskim Kongresie, musisz zdobyæ uwagê
audytorium. Zyskaæ jego szacunek. Podbiæ serca. Sk³oniæ do myœlenia. Wci¹gn¹æ
w rozmowê. I to wszystko w ci¹gu dziesiêciu, piêtnastu minut. Minut, które dla amatora
ci¹gn¹ siê niemi³osiernie, ale dla wprawnego oratora s¹ chwil¹, gdy rozwija skrzyd³a
i pokazuje swoj¹ klasê.

Nikt nie rodzi siê mówc¹. Mo¿na mieæ jedynie wiêksze lub mniejsze predyspozycje
do przemawiania. Na szczêœcie wszystko jest kwesti¹ treningu. Sztukê krasomówstwa
jesteœ w stanie doprowadziæ do perfekcji æwiczeniami. Przeanalizuj swoje osobiste
mo¿liwoœci w zakresie wyst¹pieñ publicznych. Poznaj podstawowe zasady prowadzenia
prezentacji. Dowiedz siê, co mo¿esz zrobiæ, by staæ siê lepszym, bardziej skutecznym
prelegentem.

Dobrego mówcê poznaje siê po tym, jak zaczyna i koñczy

•

Poznaj swoich s³uchaczy i dostosuj do nich tekst wypowiedzi.

•

Sam pisz swoje przemówienia i przygotowuj siê do prezentacji.

•

Zadbaj o to, by prezentacja odpowiada³a Twojej osobowoœci, temperamentowi,
doœwiadczeniu i wiedzy.

•

Trzymaj siê konkretnych punktów wyst¹pienia.

•

Przyci¹gaj uwagê i wybudzaj zainteresowanie.

•

Pamiêtaj, by skoñczyæ w odpowiednim momencie.

Spis treĂci

WstÚp

5

Podstawowe zasady skutecznego przemawiania

7

Autoprezentacja a przygotowanie do wystÈpieñ publicznych

23

Radzenie sobie ze stresem w trakcie wystÈpieñ publicznych

59

Sposoby reagowania na trudne zachowania uczestników spotkañ

69

Dyskusje aktywizujÈce

77

Przygotowanie i prowadzenie spotkañ w miejscu pracy

91

Historie i anegdoty

101

Cytaty, które pozwalajÈ przejĂÊ do sedna

111

Radzenie sobie ze stresem
w trakcie wystÈpieñ publicznych

Dla wielu osób wystÈpienia publiczne sÈ ěródïem niezwykle silnego
stresu. Badania wskazujÈ, ĝe stres zwiÈzany z wystÈpieniami publicz-
nymi jest zjawiskiem powszechnym i spotyka w mniejszym czy wiÚk-
szym stopniu wiÚkszoĂÊ osób, które muszÈ przemawiaÊ do innych. Pewne
napiÚcie zwiÈzane z zabieraniem gïosu na forum jest czymĂ zupeïnie
zrozumiaïym i normalnym, a nawet wskazanym, gdyĝ wzmacnia koncen-
tracjÚ i motywuje do dobrego przygotowania siÚ. Problem zaczyna siÚ,
kiedy stres zwiÈzany z wystÈpieniami publicznymi wiÈĝe siÚ z przeĝy-
waniem zbyt duĝych obaw i zbyt silnego, niekiedy wrÚcz paraliĝujÈ-
cego lÚku. LÚku, który niekiedy sprawia, ĝe zapominamy, co chcieliĂmy
powiedzieÊ, nieskïadnie staramy siÚ przekazaÊ nasze myĂli, nie tylko
czujemy siÚ spiÚci i skrÚpowani, ale wrÚcz mamy wraĝenie, ĝe inni,
widzÈc nasze zaniepokojenie, ĂmiejÈ siÚ z nas czy przynajmniej dostrze-
gajÈ w nas nieudacznika. Z drugiej strony warto jednoczeĂnie pamiÚtaÊ,
ĝe nawet jeĂli uda nam siÚ ukryÊ, jak silny lÚk przeĝywamy w zwiÈzku
z wygïaszanym przemówieniem, to tïumienie go zawsze wpïywa nega-
tywnie na nasze samopoczucie, czyniÈc z naszego wystÈpienia trudne
i nieprzyjemne doĂwiadczenie, a niekiedy wpïywajÈc wrÚcz na nasze
zdrowie.

Stres jest formÈ reakcji organizmu ludzkiego na wszelkie stawiane

przed nim zadania, a — co wiÚcej — jest wrÚcz niezbÚdny do codzien-
nego efektywnego funkcjonowania kaĝdego czïowieka. Stres wypïywa
gïównie z obaw, lÚków i strachu przed czymĂ nowym, nieznanym.

60

Przemów do nich! Teoria i praktyka wystÈpieñ publicznych

PodĂwiadomoĂÊ karmiona naszym stresem dziaïa nawet wtedy, kiedy nie
ma siÚ czego obawiaÊ. W efekcie ciaïo reaguje w zasadzie bez naszej
ĂwiadomoĂci: wydziela pot, wywoïuje nieprzyjemne uczucia, pojawiajÈ
siÚ drĝenie rÈk i mikroruchy zauwaĝalne na twarzy. Co gorsza, im bar-
dziej chcemy siÚ temu przeciwstawiÊ, tym bardziej symptomy te sÈ
widoczne. Tymczasem, jak wynika z badañ, 86 procent sytuacji, któ-
rych siÚ obawiamy, nie zdarza siÚ wcale. Na kolejne 8 procent nie
mamy wpïywu. I dopiero nastÚpne 6 procent to sytuacje wynikajÈce
z naszej winy. Dlatego warto nauczyÊ siÚ kontrolowaÊ stres. To bowiem
nie sam stres jest naszym problemem, ale to, w jaki sposób na niego
reagujemy. Stres moĝe sprawiÊ, ĝe emocje wezmÈ nad nami górÚ,
bariery, które decydujÈ o naszym poprawnym zachowaniu, zostanÈ prze-
kroczone, a ponadto poddani nadmiernemu stresowi moĝemy spró-
bowaÊ zneutralizowaÊ go w sposób, który moĝe przynieĂÊ zdecydowa-
nie negatywne skutki.

Spróbujmy wiÚc wyjaĂniÊ sobie mechanizm powstawania stresu.

Otóĝ, kiedy znajdujemy siÚ pod presjÈ, ludzki mózg interpretuje sytu-
acjÚ jako niebezpiecznÈ i nakazuje naszemu organizmowi wydzielaÊ
niezbÚdne do wïaĂciwego funkcjonowania neurotransmitery — zwiÈzki
chemiczne, których czÈsteczki przenoszÈ sygnaïy pomiÚdzy neuronami.
Najbardziej znanym z nich jest hormon walki i ucieczki — adrenalina.
W sytuacji stresowej kora nadnercza wydziela grupÚ hormonów zwanych
glikokortykoidami, z których najwaĝniejszy jest kortyzol. W obu przypad-
kach organizm czïowieka przygotowuje siÚ do dynamicznego dziaïania —
podnosi siÚ poziom cukru we krwi, miÚĂnie siÚ napinajÈ, jesteĂmy gotowi
do walki.

W efekcie stres skutkuje szczególnÈ formÈ przeciÈĝenia psychicz-

nego, które moĝe byÊ odczuwalne równieĝ jako zmÚczenie fizyczne
prowadzÈce do demobilizacji dziaïania czïowieka oraz obniĝenia jego
odpornoĂci psychofizycznej. JednÈ z najbardziej symptomatycznych cech
pojawiajÈcego siÚ stresu jest wzrost napiÚcia miÚĂniowego. NapiÚcie to
rzecz jasna po jakimĂ czasie mija, niemniej wraz ze wzrostem czynnika
stresujÈcego powrót do normalnoĂci staje siÚ coraz bardziej odlegïy,

Radzenie sobie ze stresem w trakcie wystÈpieñ publicznych

61

a niekiedy przeobraĝa siÚ w formÚ nieustajÈcego napiÚcia miÚĂniowego,
które moĝe utrudniaÊ swobodne poruszanie, a w przypadku osoby prze-
mawiajÈcej — swobodÚ wypowiadania siÚ.

Kolejne wskaěniki pojawienia siÚ stresu to: przyspieszenie akcji serca,

wzrost ciĂnienia krwi i jej odpïyw do miÚĂni z organów wewnÚtrznych,
co moĝe prowadziÊ do zaburzenia ich funkcji. Ponadto w wyniku stresu
oddech ulega spïyceniu i jednoczesnemu przyspieszeniu, co w wyraěny
sposób musi wpïynÈÊ na oczekiwanÈ potoczystoĂÊ mowy.

To jednak, co wydaje siÚ byÊ szczególnie waĝne, to fakt, ĝe stres

wypacza równieĝ nasze niektóre funkcje psychiczne. Nadmiar kortyzolu
uszkadza struktury hipokampa w mózgu, odpowiedzialne za pamiÚÊ
ĂwieĝÈ. Powoduje, ĝe nagle zapominamy waĝne dane czy treĂci, którymi
mieliĂmy siÚ podzieliÊ z zebranymi. Ponadto uruchamia swoiste „ksero
czarnych myĂli” — patologiczny mechanizm myĂlenia, którego w pew-
nych sytuacjach u osób szczególnie wraĝliwych nie moĝna zahamowaÊ.
Bywa, ĝe mamy kïopot z kontynuacjÈ logicznego myĂlenia, z koncentra-
cjÈ, a nawet z naszymi emocjami.

Jak widaÊ z powyĝszego opisu, stres jest formÈ atawistycznej reakcji

na sytuacje, które odbieramy jako zagroĝenie. Przed tysiÈcami lat czïo-
wiek musiaï dysponowaÊ siïami szybkiego reagowania, by w sytuacji
zagroĝenia atakowaÊ albo szybko uciekaÊ. OwÈ siïÈ jest niezwykle ïatwa
do wyprodukowania w organizmie czïowieka adrenalina. KiedyĂ jej
pojawienie siÚ niemal natychmiast byïo neutralizowane konkretnym
dziaïaniem. DziĂ w wiÚkszoĂci przypadków adrenalina pojawia siÚ wtedy,
kiedy nie moĝemy (albo uznajemy, ĝe nie musimy) odpowiednio dyna-
micznie zareagowaÊ. Przykïadem moĝe byÊ sytuacja, kiedy ktoĂ powie
nam w kulturalny sposób coĂ, co odbierzemy jako obrazÚ, kiedy urzÚdnik
lub przeïoĝony traktuje nas w sposób, jakiego zdecydowanie sobie nie
ĝyczymy, czy nawet wtedy, gdy nasze dziecko powie, ĝe jesteĂmy gïupi
i do niczego siÚ juĝ nie nadajemy, a juĝ najbardziej do mówienia mu, co
ma robiÊ. W efekcie — na skutek nastÚpujÈcych po sobie jedna za drugÈ
sytuacji stresowych — funkcjonujemy w warunkach ograniczajÈcych
w coraz wiÚkszym stopniu kaĝde kolejne dziaïanie, takie jak choÊby
przemawianie do innych.

62

Przemów do nich! Teoria i praktyka wystÈpieñ publicznych

Co zrobiÊ, ĝeby sobie skutecznie poradziÊ z negatywnym wpïywem

stresu na kolejne z podejmowanych przez nas dziaïañ, chociaĝby wystÈ-
pienie publiczne? Pierwszym krokiem moĝe byÊ zbadanie wïasnego
poziomu podatnoĂci na stres. Poniĝej zamieszczamy seriÚ stwierdzeñ, na
które moĝna odpowiedzieÊ TAK lub NIE. Przeczytaj po kolei wszystkie
zdania i zaznacz odpowiedzi, które Twoim zdaniem sÈ prawidïowe.

Teza

1. LubiÚ samego siebie.

2. Jestem zdecydowanym optymistÈ.

3. Jestem zadowolony ze swojego ĝycia osobistego.

4. Jestem zadowolony ze swojego ĝycia rodzinnego.

5. WidzÚ sens w wykonywanej pracy.

6. PotrafiÚ zadbaÊ o niezbÚdnÈ chwilÚ relaksu kaĝdego dnia.

7. Regularnie uprawiam sport, gimnastykÚ lub chodzÚ na dïugie spacery.

8. Regularnie wykorzystujÚ czas przeznaczony na urlop.

9. Systematycznie uczestniczÚ w spotkaniach ze znajomymi.

10. Dbam o swój wyglÈd i mam wraĝenie, ĝe mogÚ siÚ podobaÊ.

11. Regularnie i dobrze siÚ wysypiam.

12. Mam hobby i zawsze potrafiÚ znaleěÊ czas na jego uprawianie.

13. Podoba mi siÚ Ăwiat, w którym ĝyjÚ, mimo ĝe chciaïbym w nim wiele

zmieniÊ.

14. CzujÚ siÚ naprawdÚ zdrowo.

15. Caïy czas mam dobre samopoczucie i dobrÈ kondycjÚ psychicznÈ.

A teraz podsumuj wyniki. Za kaĝde TAK policz sobie 2 punkty. Za

kaĝde NIE zero.

TAK

NIE

Radzenie sobie ze stresem w trakcie wystÈpieñ publicznych

63

Porównaj uzyskane wyniki z poniĝszym zestawieniem:

Liczba punktów

Interpretacja

0 – 10

Zagroĝenie

11 – 20

Ostrzeĝenie

21 – 25

Nieěle

26 – 30

Wspaniale

Zagroĝenie

jest hasïem nawoïujÈcym do moĝliwie szybkiej inter-

wencji. Im bliĝej zera oscyluje nasz wynik, tym bardziej trzeba coĂ zmie-
niÊ w naszym ĝyciu. Wkrótce bowiem bÚdziemy mieli kïopot nie tylko
ze swobodnym przemawianiem, ale nawet z moĝliwoĂciÈ skoncentro-
wania siÚ na jakimkolwiek zadaniu.

Ostrzeĝenie

oznacza, ĝe jesteĂmy na progu poddania siÚ dominacji

stresu. Koniecznie trzeba coĂ z tym zrobiÊ. Poniĝej przedstawiamy seriÚ
zachowañ i dziaïañ, które mogÈ w tym pomóc.

Nieěle

oznacza, ĝe wiele przemawia na naszÈ korzyĂÊ. Nasze co-

dzienne ĝycie sprzyja systematycznemu uodpornianiu siÚ na stres. Warto
jednak przypatrzyÊ siÚ wszystkim tym zapisom, w których zaznaczyliĂmy
odpowiedě NIE. Na pewno moĝna coĂ zmieniÊ.

Wspaniale

— jest naprawdÚ dobrze. PrzyjÚliĂmy postawÚ, która

eliminuje negatywne oddziaïywanie stresu na nasze ĝycie.

Oczywistym problemem sÈ dwie pierwsze sytuacje. W przypadku

nadmiernego wystÚpowania stresu jedynym rozwiÈzaniem jest wizyta
u specjalisty. Nadmierne wystÚpowanie stresu to sytuacja, z którÈ nie
moĝemy sobie poradziÊ, o której nieustannie myĂlimy, która uniemoĝ-
liwia nam jakiekolwiek inne dziaïanie. Warto pamiÚtaÊ, ĝe dopóki sobie
z niÈ nie poradzimy, dopóty bÚdzie nas mÚczyÊ i uniemoĝliwi nam jakie-
kolwiek skuteczne dziaïanie. Kiedy jednak stres jedynie ogranicza naszÈ
efektywnoĂÊ, warto pomyĂleÊ o przeciwdziaïaniu jego negatywnym skut-
kom, a po czÚĂci takĝe o profilaktyce, która umoĝliwi nam bardziej swo-
bodne funkcjonowanie. Skutecznemu dziaïaniu w tym zakresie moĝe
pomóc konsekwentne przestrzeganie nastÚpujÈcych zaleceñ:

64

Przemów do nich! Teoria i praktyka wystÈpieñ publicznych

1. JednÈ z bardziej przyjaznych form rozïadowywania napiÚcia spo-

wodowanego stresem jest kontakt z przyrodÈ — jeĂli nie moĝesz
siÚ wybraÊ w góry, nad morze czy do lasu, staraj siÚ moĝliwie
czÚsto obserwowaÊ przyrodÚ, wyjdě do parku, oglÈdaj koïyszÈce
siÚ na wietrze gaïÚzie, ciesz siÚ z kolorów kwiatów i muzyki Ăpie-
wajÈcych ptaków.

2. Niezwykle skutecznym sposobem na stres jest jakieĂ atrakcyjne

hobby — atrakcyjne oczywiĂcie dla Ciebie; nie sil siÚ na reali-
zacjÚ róĝnych modnych zajÚÊ; rób to, co lubisz najbardziej —
dobrze jednak, jeĂli Twoje zainteresowania nie sÈ powierzchowne
i moĝesz uznaÊ siÚ za prawdziwego znawcÚ tematu.

3. Warto ĝyÊ zdrowo — wïaĂciwie siÚ odĝywiaÊ, duĝo siÚ ruszaÊ,

unikaÊ uĝywek i racjonalnie gospodarowaÊ swoimi zasobami: siïÈ
fizycznÈ, odpornoĂciÈ psychicznÈ oraz czasem.

4. Warto siÚ ĂmiaÊ i skupiaÊ na pozytywnych emocjach; nawet jeĂli

nie mamy powodów do Ămiechu, zawsze moĝna wybraÊ siÚ do
kina na jakÈĂ komediÚ czy wesoïÈ historiÚ romantycznÈ; dobrze
jest obejrzeÊ jakiĂ niezaangaĝowany kabaret, a jeszcze lepiej spo-
tkaÊ siÚ ze znajomymi, przy których naprawdÚ dobrze siÚ czujemy
i potrafimy siÚ godzinami ĂmiaÊ.

5. PamiÚtaj, ĝe czÚsto ěródïem stresu jest niewïaĂciwe gospoda-

rowanie czasem; planuj swoje zadania, Ăpij wystarczajÈco dïugo,
ale nie dïuĝej, niĝ potrzeba, skupiaj siÚ na systematycznym reali-
zowaniu zadañ raczej wtedy, kiedy siÚ pojawiajÈ, niĝ wtedy, kiedy
zbliĝa siÚ termin ich realizacji.

6. Kolejne ěródïo wielu stresowych sytuacji to nadmiar obowiÈz-

ków; warto nauczyÊ siÚ mierzyÊ siïy na zamiary, zawsze staraÊ
siÚ mówiÊ „nie”, kiedy ktoĂ bÚdzie próbowaï doïoĝyÊ nam zadañ
ponad nasze siïy; najwaĝniejsze jednak to nie odkïadaÊ niczego na
póěniej — najbardziej obciÈĝajÈce dziaïania to wszystkie te, które
swobodnie mogliĂmy wykonaÊ wczoraj, przed kilkoma dniami czy
tydzieñ temu.

Radzenie sobie ze stresem w trakcie wystÈpieñ publicznych

65

7. Zawsze trzeba pamiÚtaÊ o odpoczynku — osoby, które mówiÈ,

ĝe nie majÈ czasu na relaks czy rekreacjÚ, z reguïy nie mówiÈ
prawdy, najczÚĂciej albo ěle planujÈ swoje dziaïania, albo skupiajÈ
wiÚkszoĂÊ swojej uwagi na tym, czego nie mogÈ, a nie na tym, co
powinni zrobiÊ dawno temu.

8. Warto akceptowaÊ siebie takim, jakim siÚ jest w rzeczywistoĂci.

Wielu rzeczy w sobie samych nie jesteĂmy w stanie zmieniÊ; nad-
mierne skupienie na wïasnej osobie moĝe spowodowaÊ, ĝe zapo-
mnimy o rzeczach naprawdÚ istotnych, które bardzo czÚsto sÈ
zupeïnie poza nami; nasz wyglÈd, nasze ograniczenia, nasze moĝ-
liwoĂci intelektualne sÈ oczywiĂcie waĝne i warto nad nimi praco-
waÊ, ale nie warto siÚ na nie gniewaÊ — ze sïaboĂci lepiej tworzyÊ
atuty niĝ powód do ciÈgïego usprawiedliwiania siÚ.

9. Warto zawsze oczekiwaÊ wszystkiego, co najlepsze, i warto teĝ

pracowaÊ nad tym, ĝeby nam siÚ zawsze udawaïo.

10. Dobrze jest poznaÊ i sprawdziÊ przydatnoĂÊ wybranych technik

relaksacyjnych czy odstresowujÈcych; nie ma jednak sensu sku-
piaÊ siÚ tylko na tego typu technikach; zbyt szybko moĝe siÚ oka-
zaÊ, ĝe kolejnym powodem stresu jest fakt, ĝe nie dziaïajÈ na nas
metody, które powinny nam pomóc w walce ze stresem.

Wyĝej opisano, jak przygotowaÊ siÚ do bezpiecznego i moĝliwie

bezstresowego uczestnictwa w spotkaniach, podczas których bÚdziemy
musieli przemawiaÊ. Nasza skutecznoĂÊ w tym zakresie tak naprawdÚ
zaczyna siÚ w naszej gïowie, którÈ wspiera dobry stan naszego organi-
zmu. Kiedy jednak dochodzi do tego momentu, ĝe juĝ trzeba stanÈÊ
naprzeciwko wielu, wielu ludzi, bardzo czÚsto ni z tego, ni z owego poja-
wia siÚ stres, który paraliĝuje nasze ruchy i utrudnia skuteczne przema-
wianie do innych.

By tak siÚ nie staïo, warto skorzystaÊ z kilku rad, które pomogÈ nam

zneutralizowaÊ nasze napiÚcie. Warto zadbaÊ o rozluěnienie wïasnych
napiÚtych miÚĂni i o uspokojenie siebie. JednÈ z metod pomocnych w tej
sytuacji sÈ róĝne formy relaksacji. Do technik relaksacyjnych naleĝy m.in.

Czytaj dalej...

66

Przemów do nich! Teoria i praktyka wystÈpieñ publicznych

praca z oddechem. Polega ona na spowolnieniu oddechu i nadaniu mu
odpowiedniego rytmu. Wpïywa to bezpoĂrednio na naszÈ fizjologiÚ,
a poprawny stan naszego organizmu na nasze emocje. Przed wystÈ-
pieniem warto znaleěÊ dla siebie chwilÚ i jakieĂ odosobnione miejsce,
w którym bÚdziemy mogli choÊ trochÚ popracowaÊ nad wïasnym orga-
nizmem wïaĂnie poprzez wïaĂciwe oddychanie. Dobrym rozwiÈzaniem
byïoby wyjĂcie na moment na Ăwieĝe powietrze, przymkniÚcie oczu
i wykonanie kilku czy wrÚcz kilkunastu gïÚbokich oddechów. Naleĝy od-
dychaÊ gïÚboko, przez nos, moĝliwie dïugo zatrzymujÈc powietrze w pïu-
cach. Trzeba pamiÚtaÊ, by nadaÊ oddechowi odpowiedni rytm. Po kilku
czy kilkunastu takich oddechach na ogóï wraca do nas spokój i przeko-
nanie o duĝych moĝliwoĂciach.

InnÈ formÈ ograniczania stresu sÈ techniki wizualizacyjne, majÈce na

celu m.in. mentalne oddzielenie siÚ od sytuacji, która wywoïuje stres.
Moĝna sobie na przykïad wyobraziÊ, ĝe wszystkie osoby na sali majÈ
ciemne okulary i wielkie sïuchawki na uszach, sïuchajÈ swojej ulubionej
muzyki i uĂmiechajÈ siÚ do nas. Moĝna równieĝ stworzyÊ w wyobraěni
grubÈ i przezroczystÈ szklanÈ szybÚ, która bÚdzie nas chroniÊ przed
negatywnym oddziaïywaniem osób siedzÈcych na sali. Najlepiej jednak
wyobraziÊ sobie, ĝe na sali siedzÈ nasi najbliĝsi, którzy nie tylko nie
mogÈ siÚ doczekaÊ tego, co mamy im do powiedzenia, ale w dodatku sÈ
zachwyceni naszym wystÈpieniem.

Waĝnym sposobem obniĝenia stresu jest oswojenie go poprzez dobre

poznanie miejsca, w którym bÚdziemy wystÚpowaÊ. Zawsze, kiedy to tylko
moĝliwe, powinniĂmy rozejrzeÊ siÚ po sali, na której mamy przemawiaÊ,
zanim pojawiÈ siÚ na niej nasi potencjalni odbiorcy. PowinniĂmy nie tylko
przypatrzeÊ siÚ miejscu, w którym bÚdziemy wystÚpowaÊ, ale dobrze
byïoby równieĝ przetestowaÊ urzÈdzenia techniczne, z których bÚdziemy
korzystaÊ. WiÚkszoĂÊ z nas widziaïa rozmaite scenki z wielkimi polity-
kami, którzy nie mogli sobie daÊ rady z mikrofonami. Warto pamiÚtaÊ,
ĝe tego typu nieporadnoĂÊ nie tylko wywoïuje rozbawienie na widowni,
ale przede wszystkim w niezwykïym stopniu wzmaga nasz stres i sprzyja
popeïnianiu kolejnych pomyïek. JeĂli przyjdziemy na salÚ przed naszym