Prawo pracy i ubezpieczen spolecznych w pigulce Wydanie 3

Na egzamin!

PRAWO PRACY

i UBEZPIECZEŃ

SPOŁECZNYCH

w pigułce

Wydawnictwo C.H.Beck

szybko
zwięźle
i na temat

3. wydanie

Zawier

a pytania,

które pa

dły

na egz

aminie!

PRAWO PRACY i UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

w pigułce

Kup książkę

www.ksiegarnia.beck.pl

Polecamy inne nasze publikacje:

J. Ablewicz

, A. Gacka-Asiewicz

TERMINY USTAWOWE CYWILNE i KARNE

Terminy Becka

L. Florek

PRAWO PRACY, wyd. 17

Podręczniki Prawnicze

Inne w tej serii:

Prawo cywilne w pigułce

Postępowanie cywilne w pigułce

Prawo karne w pigułce

Postępowanie karne w pigułce

Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce

Prawo handlowe w pigułce

Prawo gospodarcze publiczne w pigułce

Prawo ﬁ nansowe w pigułce

Prawo rodzinne i nieletnich w pigułce

Prawo konstytucyjne w pigułce

Prawo rzymskie w pigułce

Logika w pigułce

Historia ustroju i prawa Polski w pigułce

Powszechna historia państwa i prawa w pigułce

Prawo Unii Europejskiej w pigułce

Podstawy prawa i wiedzy o społeczeństwie w pigułce

Kup książkę

WYDAWNICTWO C.H.BECK

WARSZAWA 2016

PRAWO PRACY

i UBEZPIECZEŃ

SPOŁECZNYCH

w pigułce

3. wydanie

Kup książkę

© Wydawnictwo C.H.Beck 2016

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.

ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: IDENTIA

Druk i oprawa: Orthdruk, Białystok

ISBN 978-83-255-8041-4

ISBN e-book 978-83-255-8042-1

Redaktor prowadzący: Aneta Gacka-Asiewicz

Stan prawny: marzec 2016 r.

Darmowe aktualizacje dostępne na www.testy-prawnicze.pl!

Kup książkę

Spis treści

Wstęp ............................................................................................................................................. IX

Wykaz skrótów ......................................................................................................................... XI

DZIAŁ PIERWSZY. PRAWO PRACY .................................................................................... 1

Część I. Podstawowe pojęcia i zasady prawa pracy ................................................ 3

Rozdział 1. Podstawowe pojęcia i definicje ............................................................. 3
Rozdział 2. Źródła prawa pracy .................................................................................... 6
Rozdział 3. Podstawowe zasady prawa pracy ......................................................... 9

Część II. Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy ...................................... 15

Rozdział 1. Państwowa Inspekcja Pracy .................................................................... 15
Rozdział 2. Państwowa Inspekcja Sanitarna ............................................................ 20
Rozdział 3. Społeczna inspekcja pracy ...................................................................... 22

Część III. Stosunek pracy ...................................................................................................... 24

Rozdział 1. Pojęcie i warunki nawiązania stosunku pracy .................................. 24
Rozdział 2. Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę .............................. 25
Rozdział 3. Umowa o pracę ........................................................................................... 27
Rozdział 4. Nieuzasadnione lub naruszające przepisy wypowiedzenie

umowy o pracę ............................................................................................................ 35

Rozdział 5. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia ........................ 39
Rozdział 6. Wygaśnięcie stosunku pracy .................................................................. 44
Rozdział 7. Zwolnienia grupowe ................................................................................ 45

Część IV. Pracownicy skierowani do pracy na terytorium RP z państwa
będącego członkiem UE oraz telepraca ....................................................................... 51

Rozdział 1. Warunki zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy

na terytorium RP z państwa będącego członkiem UE ................................... 51

Rozdział 2. Zatrudnianie pracowników w formie telepracy .............................. 52

Kup książkę

Spis treści

Część V. Stosunek pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania
oraz spółdzielczej umowy o pracę .................................................................................. 56

Rozdział 1. Stosunek pracy na podstawie powołania ......................................... 56
Rozdział 2. Stosunek pracy na podstawie wyboru ............................................... 57
Rozdział 3. Stosunek pracy na podstawie mianowania ...................................... 57
Rozdział 4. Stosunek pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracę ..... 58

Część VI. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia .......................................... 59

Rozdział 1. Wynagrodzenie za pracę .......................................................................... 59
Rozdział 2. Inne świadczenia ........................................................................................ 63

Część VII. Obowiązki pracodawcy i pracownika ....................................................... 65

Część VIII. Odpowiedzialność w stosunkach pracy ................................................. 74

Rozdział 1. Kary porządkowe ........................................................................................ 74
Rozdział 2. Odpowiedzialność materialna pracownika ...................................... 76
Rozdział 3. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną umyślnie .................... 77
Rozdział 4. Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi .......... 78

Część IX. Czas pracy ................................................................................................................ 79

Część X. Urlopy pracownicze ............................................................................................ 92

Rozdział 1. Urlopy wypoczynkowe ............................................................................. 92
Rozdział 2. Urlopy bezpłatne ........................................................................................ 97

Część XI. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem oraz
zatrudnianie młodocianych ............................................................................................... 98

Rozdział 1. Definicje ........................................................................................................ 98
Rozdział 2. Prace zabronione kobietom ................................................................... 98

Kup książkę

VII

Rozdział 3. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem .............. 99
Rozdział 4. Urlop rodzicielski ....................................................................................... 104
Rozdział 5. Urlop ojcowski ............................................................................................. 107
Rozdział 6. Zatrudnianie młodocianych ................................................................... 108

Część XII. Bezpieczeństwo i higiena pracy .................................................................. 110

Część XIII. Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy ............... 118

Rozdział 1. Polubowne rozwiązywanie sporów ..................................................... 118
Rozdział 2. Sądy pracy .................................................................................................... 118
Rozdział 3. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy ....................... 118
Rozdział 4. Przedawnienie roszczeń ........................................................................... 121

DZIAŁ DRUGI. PRAWO UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH ........................................... 123

Część I. System ubezpieczeń społecznych .................................................................. 125

Rozdział 1. Uwagi ogólne ............................................................................................... 125
Rozdział 2. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym ......................... 130
Rozdział 3. Zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne ................ 133
Rozdział 4. Obowiązki płatnika .................................................................................... 136

Część II. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zwrot świadczeń i odsetki ....... 140

Rozdział 1. Charakter, skład i zakres działania Zakładu Ubezpieczeń

Społecznych .................................................................................................................. 140

Rozdział 2. Organy i przychody Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ............. 142
Rozdział 3. Zwrot nienależnie pobranych świadczeń oraz odsetki

za opóźnienie w wypłacie świadczeń .................................................................. 146

Część III. Emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ................ 149

Spis treści

Kup książkę

VIII

Spis treści

Część IV. Świadczenia rodzinne oraz pieniężne z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa ........................................................ 170

Rozdział 1. Świadczenia rodzinne .............................................................................. 170
Rozdział 2. Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie

choroby i macierzyństwa – uwagi ogólne ......................................................... 181

Rozdział 3. Zasiłek chorobowy ..................................................................................... 182
Rozdział 4. Pozostałe świadczenia pieniężne ......................................................... 186

Część V. Ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych ........................................................................................................... 190

Rozdział 1. Uwagi ogólne ............................................................................................... 190
Rozdział 2. Wypadek przy pracy .................................................................................. 190

Część VI. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ..... 194

Rozdział 1. Uwagi ogólne ............................................................................................... 194
Rozdział 2. Uwagi szczegółowe ................................................................................... 194

DZIAŁ TRZECI. PYTANIA KONTROLNE ............................................................................ 197

Kup książkę

Wstęp

Zapewne czujesz presję przed zbliżającym się egzaminem i zastanawiasz

się jak przebrnąć przez setki stron tekstu tak, aby wiadomości zostały

w Twojej głowie. Konieczne są notatki, zakreślacze itp., których zadaniem

jest pomóc Ci w uporządkowaniu wiedzy. Co jednak jeśli czasu jest coraz

mniej, a po przeczytaniu tych setek stron nie starczyło go już na notatki

i rysowanie tabel? Rozwiązanie stanowi właśnie ta publikacja. To kompak-

towe opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień, których znajo-

mość pomoże w zdaniu egzaminu. Przedstawiamy Ci idealne narzędzie

zarówno do nauki, jak i do powtórki przed egzaminem. Dzięki zwięzłe-

mu ujęciu tematu, tabelom, wykresom i wyróżnieniom szybko przyswoisz

i powtórzysz wiedzę, a podejście do egzaminu stanie się mniej stresującym

przeżyciem.

Korzystaj także z testów, do których odeśle Cię QR Code z okładki.

Wydanie trzecie zostało wzbogacone o pytania kontrolne, które pozwolą

sprawdzić stopień przygotowania do egzaminu.

Powodzenia!

Redakcja

Kup książkę

Wykaz skrótów

1. Akty prawne

EmRentyFUSU ...... ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-

szu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 748

ze zm.)

KC ............................ ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r.

poz. 121 ze zm.)

KK ............................ ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553

ze zm.)

Konstytucja RP ...... Konstytucja Rzeczpospolistej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U.

Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.)

KP ............................ ustawa 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r.

poz. 1502)

KPC ......................... ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego

(t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.)

KRO ......................... ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy

(t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 583 ze zm.)

PrSpółdz .................. ustawa z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U.

z 2013 r. poz. 1443 ze zm.)

SysUbSpołU ............ ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych

(t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.)

ŚwRodzU ................. ustawa z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U.

z 2015 r. poz. 114)

ZasiłkiU ................... ustawa z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubez-

pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa

(t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.)

ZwolGrupU ............ ustawa z 13.3.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywa-

nia z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedoty-

czących pracowników (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 192)

2. Czasopisma i publikatory

Biul. SN ................... Biuletyn Sądu Najwyższego

Dz.U. ........................ Dziennik Ustaw

OSA ......................... Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego

OSNAPiUS ............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Administracyjna,

Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

Kup książkę

XII

Wykaz skrótów

OSNC ...................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna

OSNCK ................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Karna

OSNP ....................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń

Społecznych i Spraw Publicznych

OSP .......................... Orzecznictwo Sądów Polskich

Wok. ........................ Wokanda

3. Inne skróty

bhp ........................... bezpieczeństwo i higiena pracy

FRD .......................... Fundusz Rezerwy Demograficznej

n. .............................. następny (-e, -a)

orz. ........................... orzeczenie

post. ......................... postanowienie

SA ............................ Sąd Apelacyjny

SN ............................ Sąd Najwyższy

SN (7) ...................... Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów

t.j. ............................. tekst jednolity

tj. .............................. to jest

wg ............................. według

wyr. .......................... wyrok

ZUS .......................... Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Kup książkę

DZIAŁ PIERWSZY.

PRAWO PRACY

Kup książkę

Część I. Podstawowe pojęcia

i zasady prawa pracy

Rozdział 1. Podstawowe pojęcia i definicje

1. Definicja prawa pracy.

Prawo pracy to zespół norm określających

prawa i obowiązki pracowników i praco dawców, a także postanowienia

układów zbiorowych pracy i innych opartych na usta wie porozumień

zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiąz ki

stron stosunku pracy.

2. Odpowiednie stosowanie przepisów KC.

W sprawach nieunor-

mowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się od

powiednio przepisy KC, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami pra wa

pracy (art. 300 KP).

3. Pragmatyki służbowe – pierwszeństwo stosowania.

Jeżeli sto-

sunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szcze-

gólne, prze pisy KP stosuje się w zakresie nieuregulowanym tymi przepi-

sami (art. 5 KP).

4. Postanowienia układów zbiorowych pracy, regulaminów
i statutów.

Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień

zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzyst

ne dla pracowników niż przepisy KP oraz innych ustaw i aktów wy-

konawczych, a regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne

dla pracowni ków niż postanowienia układów zbiorowych pracy i poro-

zumień zbiorowych.

Kup książkę

Część I. Podstawowe pojęcia i zasady prawa pracy

5. Naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu.

Po-

stanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie po-

rozumień zbiorowych, regulaminów oraz statutów określających prawa

i obowiązki stron stosunku pracy, naruszające zasadę równego trakto

wania w zatrudnieniu, nie obowiązują.

6. Porozumienie o zawieszeniu stosowania zakładowych prze-
pisów prawa pracy.

Jeżeli jest to uzasadnione sytuacją finansową

pracodawcy, może być zawarte porozu mienie o zawieszeniu stosowa-

nia w całości lub w części przepisów prawa pracy, określa jących prawa

i obowiązki stron stosunku pracy. Jednak nie dotyczy to przepisów KP

oraz przepisów innych ustaw i aktów wykonawczych. Porozumienie

takie zawierane jest przez pracodawcę i reprezentującą pracowników

or ganizację związkową, a jeżeli pracodawca nie jest objęty działaniem

takiej organizacji, porozumienie zawiera pracodawca i przedstawiciel-

stwo pracowników wyłonione w try bie przyjętym u tego pracodawcy.

Zawieszenie stosowania przepisów prawa pracy nie może trwać dłużej

niż przez okres 3 lat.

7. Pracownik.

Jest nim osoba zatrudniona na podstawie umowy o pra-

cę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę

(art. 2 KP).

8. Pracodawca.

Pracodawcami są jednostki organizacyjne, choćby nie

posiadały osobowości prawnej, a także osoby fizyczne, jeżeli zatrudniają

one pracowników (art. 3 KP). Pracodawca jest podmiotem prawa pracy,

którego łączy z pracownikiem stosunek pracy.

Dany podmiot staje się pracodawcą dopiero z chwilą zatrudnienia pierw-
szego pracownika.

9. Kategorie pracodawców.

Na podstawie art. 3 KP możemy wyod-

rębnić trzy kategorie pracodawców. Każda z tych jednostek musi, choćby

potencjalnie, zatrudniać pracowników.

Kup książkę

OSOBY FIZYCZNE

Osobą fizyczną jest każdy człowiek, który występuje jako podmiot w stosunku

cywilnoprawnym. Każda osoba fizyczna nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia.

Zgodnie z wyrokiem SN z 14.3.2001 r. (II UKN 274/00, OSNP 2002, Nr 21, poz. 533)

osoba fizyczna może być pracodawcą nie tylko wówczas, gdy świadczona na jej rzecz

praca pozostaje w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Zdolność osoby

fizycznej do zatrudniania pracowników nie jest uzależniona od żadnych dodatkowych

czynników. Osoba fizyczna ma zdolność do zatrudniania pracowników nawet

wówczas, gdy sama nie posiada zdolności do czynności prawnych. Za taką osobę

czynności prawnych w sferze stosunków pracy dokonuje jej przedstawiciel ustawowy,

a w sytuacji ograniczonej zdolności do czynności prawnych przedstawiciel ten wyraża

zgodę na ich dokonanie.

OSOBY PRAWNE

Osoba prawna jest jednostką

organizacyjną wyposażoną przez

ustawę w osobowość prawną. Zgodnie

z art. 33 KC osobami prawnymi są Skarb

Państwa i jednostki organizacyjne,

którym szczególne przepisy przyznają

osobowość prawną.

CZĘŚĆ OSOBY PRAWNEJ

Pracodawcą może być też jednostka

organizacyjna wchodząca w skład

osoby prawnej, jeżeli została

wyodrębniona organizacyjnie

i finansowo i posiada zdolność do

samodzielnego podejmowania we

własnym imieniu czynności z zakresu

prawa pracy.

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIEPOSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ

Zgodnie z art. 33

KC do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi,

którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy

o osobach prawnych. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania

takiej jednostki odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie.

PRACODAWCY

Za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach
z zakresu pra wa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jed-
nostką albo inna wyznaczona do tego osoba.

Dotyczy to także pracodawcy będącego osobą fizyczną, jeżeli nie dokonu-
je on osobiście czynności w sprawach z zakresu prawa pracy (art. 3

KP).

Rozdział 1. Podstawowe pojęcia i definicje

Kup książkę

Część I. Podstawowe pojęcia i zasady prawa pracy

Rozdział 2. Źródła prawa pracy

1. Konstytucja RP.

Najistotniejszymi przepisami Konstytucji RP

z punktu widzenia prawa pracy są:

•

art. 12 – zasada wolności zrzeszania się – Rzeczpospolita Polska za-

pewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organi-

zacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywa-

telskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji;

•

art. 17 – prawo do tworzenia samorządów zawodowych – w drodze

ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby

wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad na-

leżytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicz-

nego i dla jego ochrony;

•

art. 24 – zasada ochrony pracy – praca znajduje się pod ochroną

Rzeczpospolitej Polskiej, a państwo sprawuje nadzór nad warunkami

jej wykonywania;

•

art. 59 – wolność zrzeszania się w związkach zawodowych i organi

zacjach pracodawców – zapewnia się wolność zrzeszania się w związ-

kach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników

oraz w organizacjach pracodawców;

•

art. 65 – wolność wyboru zawodu i miejsca pracy; zakaz zatrudnia

nia dzieci:

– każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu

oraz wyboru miejsca pracy (wyjątki określa ustawa),

– obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę,

– stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane, a formy i charakter

dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa,

– minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania

tej wysokości określa ustawa,

– władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, pro-

duktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwal-

czania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie porad-

nictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac

interwencyjnych;

Kup książkę

•

art. 66 – prawo do bezpiecznych warunków pracy, prawo do urlopu

– każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

oraz prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocz-

nych płatnych urlopów;

•

art. 67 – prawo do zabezpieczenia społecznego w razie choroby

pracownika – obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego

w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo

oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.

2. Ustawy i rozporządzenia.

Najważniejszym aktem prawnym z za-

kresu prawa pracy jest oczywiście Kodeks pracy. W swoich przepisach

odsyła on również do norm szczególnych, np. do:

•

rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15.5.1996 r.

w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu

jego wydawania i prostowania (Dz.U. Nr 60, poz. 282 ze zm.),

•

rozporządzenia Rady Ministrów z 4.10.1974 r. w sprawie wspólnej

odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie

(t.j. Dz.U. z 1996 r. Nr 143, poz. 663),

•

rozporządzenia Rady Ministrów z 10.9.1996 r. w sprawie wykazu prac

szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U.

Nr 114, poz. 545 ze zm.),

•

rozporządzenia Rady Ministrów z 28.5.1996 r. w sprawie przygoto-

wania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (t.j. Dz.U.

z 2014 r. poz. 232),

•

rozporządzenia Ministra Zdrowia z 2.2.2011 r. w sprawie badań i po-

miarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

(Dz.U. Nr 33, poz. 166).
Wszystkie wymienione rozporządzenia zostały wydane na podstawie

upoważnienia ustawowego zawartego w konkretnym przepisie KP.

3. Umowy międzynarodowe, akty prawne Unii Europejskiej.

Od czasu wejścia Polski do Unii Europejskiej bardzo ważną pozycję

w hierarchii źródeł prawa uzyskały umowy międzynarodowe, których

Polska jest stroną.

Rozdział 2. Źródła prawa pracy

Kup książkę