Andrzej J. Zmysłowski
ul. Krasińskiego 13, 40-019 Katowice
Katedra Podstaw Systemów Technicznych
Wydział Organizacji i Zarządzania
Politechnika R
ląska w Gliwicach
e-mail: [e-mail]
Ontologiczne uwarunkowania nauki
Streszczenie:
Kategorie ontologiczne uporządkowane pod względem wzajemnych relacji tworzą jednolitą podstawę
identyfikacji i opisu zdarzeń rzeczywistych zarówno terax
niejszych jak przyszłych. Utworzony system działania
ma zdolnoS
ć inspirowania działań twórczych, a te wydają się być istotą dociekań naukowych. Ontologicznie
uporządkowane struktury nauki podlegają ogólnym prawom rozwoju, a przede wszystkim weryfikacji. Nauka
przestaje być dziedziną nieokreS
loną, trudną do zarządzania i planowania. Cykliczna struktura automatu
Dietrycha narzuca żelazną dyscyplinę w porządkowaniu naszej wiedzy o rzeczywistoS
ci, co z kolei okreS
la
priorytety naukowych poszukiwań. Społeczna podmiotowoS
ć nauki, w ujęciu ontologicznym z zastosowaniem
automatu Dietrycha, wywodzi się bezpoS
rednio ze znaczenia i roli automatu Dietrycha zwanego pierwotnie
Procesem Zaspokajania Potrzeb (Społecznych).
1. Kategorie ontologiczne - nowy porządek
Arystoteles ze Stagiry podał dziesięć najważniejszych
kategorii ontologicznych. W owym czasie Aristoteles
Substancja
traktował kategorie i ontologię jako naukę o wypowiadaniu
IloS
ć
się, o orzekaniu, o formułowaniu zdań. Czasami kontekst
wypowiedzi Arystotelesa nadaje kategoriom znaczenie
JakoS
ć
poznawcze. Bez wątpienia, każde postępowanie
poznawcze musi się zakończyć orzeczeniem odkrytej
Stosunek
prawdy o badanej rzeczywistoS
ci, a więc użyciem kategorii
dla uporządkowania wypowiedzi. Tak więc, istnienie
Miejsce
kategorii porządkuje postępowanie poznawcze, które
Czas
zmierza do okreS
lenia rodzaju kategorii koniecznych dla
orzekania o wynikach badań, co dowodzi poznawczego
Położenie
znaczenia kategorii.
Arystoteles powiadał:  Każda nie połączona wypowiedx

Stan
oznacza albo substancję, albo iloS
ć, albo jakoS
ć, albo
stosunek, albo miejsce, albo czas, albo położenie, albo
Działanie
stan, albo działanie, albo doznanie 1). KolejnoS
ć kategorii
Doznanie
podał odpowiednio do ich znaczenia w orzekaniu.
Kategoria substancji jest bez wątpienia najważniejsza. Arystoteles wyróżnia dwa rodzaje
substancji: substancję pierwszą oraz substancję drugą. Próbuje dowodzić, że każdy byt jest
okreS
lony przez dwa rodzaje substancji, a jedna z nich ma znaczenie nadrzędne względem
drugiej. Podobnie znamiennym jest arystotelesowskie pojmowanie jakoS
ci. Arystoteles dzieli
jakoS
ć na cztery rodzaje wzajemnie zależne.
Jednak nie jest celem autora interpretacja myS
li Arystotelesa, nie jest także celem polemika
z Arystotelesem i plejadą wielkich interpretatorów starożytnego Greka. Autor podjął próbę,
1
Arystoteles: Kategorie i hermeneutyka. Rozdz. 4. O kategoriach ogólnie.
inspirowaną przez Kategorie Arystotelesa, okreS
lenia minimalnego układu kategorii,
z okreS
leniem ich wzajemnych relacji, dla wyjaS
niania złożonych procesów kreowania
rzeczywistoS
ci. Nowy układ kategorii powinien mieć pełną interpretację operacyjną. Stąd, po
pierwsze, wynika koniecznoS
ć redukcji kategorii o podobnym znaczeniu operacyjnym
i interpretacyjnym. Czas bez wątpienia jest kategorią IloS
ci, co wyraził nawet sam Aristoteles.
Kategoria Stosunku obejmuje wszelką względnoS
ć, która może wyznaczać relacje jakie mają
miejsce w układzie byt - otoczenie. Jak widać kategoria stosunku ma charakter S
ciS
le
strukturalny. Kiedy jednak zbadać możliwoS
ć kreowania bytu, kategoria stosunku wydaje się
bezużyteczna. Bez żadnych ograniczeń możemy zestawiać i porównywać proporcje dowolnie
wybranych cech bytu. Owa dowolnoS
ć i nieograniczonoS
ć powoduje brak możliwoS
ci
ostatecznego stwierdzenia jaki byt jest przedmiotem badań, jak również nie możliwe jest
wartoS
ciowanie i ocena bytu. Kategorię stosunku trzeba zastąpić kategorią o węższym
znaczeniu, ale pozwalającą rozpoznać każdy byt, oraz zdolną do wartoS
ciowania i oceny bytu.
Kategoria Postaci, występująca w Tablicy 1, ma w swej istocie charakter arystotelesowskiej
kategorii stosunku, z tym zastrzeżeniem, że ogranicza się do zagadnień strukturalnych.
Tablica 1 przedstawia wybrane
kategorie w relacji być  W oraz
Tablica 1. Relacje orzekać  O oraz być  W
orzekać  O względem dowolnego
zachodzące względem bytu.
bytu okreS
lone jeszcze przez
Arystotelesa. Logiczne wartoS
ci
Orzekać  O Być  W Kategorie
spełnienia lub niespełnienia relacji
prowadzą do czterech możliwoS
ci.
Nie (0) Nie (0) IloS
ć
Przypadek dwóch odpowiedzi NIE jest
w pewnym sensie szczególny. Tylko
Nie (0) Tak (1) Postać, JakoS
ć
kategoria IloS
ci spełnia przypadek
dwóch negatywnych odpowiedzi. Tym
Tak (1) Nie (0) Substancja 1
samym IloS
ć nie może być
przeciwstawiania jakiejkolwiek innej
Tak (1) Tak (1) Substancja 2
kategorii. Co więcej, pozostałe
kategorie powinny się dać wyrażać za
pomocą kategorii IloS
ci. Kategoria
IloS
ci, zgodnie z intencją Arystotelesa,
jest jedyną, która z racji swojego charakteru pozwala opisywać byt iloS
ciowo, dzięki czemu
staje się możliwe dokonywanie porównań. Wynika stąd wniosek, że wszystkie inne niż IloS
ć
kategorie powinny się dać wyrazić iloS
ciowo w specyficzny dla każdej kategorii sposób.
Inna zgodnoS
ć wartoS
ci logicznych relacji kategoria-byt w Tablicy 1 zachodzi pomiędzy
kategoriami Postaci i JakoS
ci a Substancją 2 dla relacji Być  W . Należy zatem przypuszczać,
że kategorie Postać i JakoS
ć muszą być składowymi cechami Substancji 2. Substancja 2,
w takim ujęciu, traci charakter kategorii strukturalnie nieokreS
lonej. Pozostaje do wyjaS
nienia
jedynie wzajemna relacja zachodząca pomiędzy Postacią i JakoS
cią odnoszących się do tej
samej Substancji 2.
Podobnie obserwuje się wartoS
ć logiczną 1 relacji Orzekać  O w Tablicy 1 dla Substancji 1
oraz Substancji 2. Tym razem trudno dociekać wzajemnej podrzędnoS
ci obu kategorii, jeżeli
wiadomo że Arystoteles uważał kategorię Substancji 1 za nadrzędną względem kategorii
Substancji 2. Można, natomiast, rozpatrywać charakter i rodzaj ich wzajemnej podrzędnoS
ci.
Trudno zrozumieć i logicznie wyjaS
nić, że kategoria Substancji 2, która zarówno orzeka  O
jak i znajduje się  W , jest podrzędna względem kategorii Substancji 1, która jedynie orzeka
 O , jeżeli nie interpretować ich podrzędnoS
ci odpowiednio.
Jaka interpretacja podrzędnoS
ci Substancji 2 względem Substancji 1 mogłaby wyjaS
nić
sytuację przedstawioną w Tablicy 1 ? Wspomniana podrzędnoS
ć nie może zachodzić na
gruncie związków formalnych. PodrzędnoS
ć na gruncie związków przyczynowo-skutkowych,
a więc również niejednoczesnych, bo jak wiadomo przyczyna zawsze poprzedza pojawienie
się skutków. Przyjmując, że Substancja 1 jest przyczyną sprawczą Substancji 2, potwierdzamy
w istocie omawianą przez Arystotelesa nadrzędnoS
ć Substancji 1 względem Substancji 2, a fakt
że Substancja 2 dodatkowo jest w relacji być  W względem bytu oznacza istotne
zróżnicowanie ich charakteru. Tablica 2 przedstawia nowe uporządkowanie kategorii
ontologicznych z zastosowaniem podziału na kategorie zdarzeniowe i kategorie strukturalne.
W Tablicy 2 ukazano formalne zależnoS
ci
między kategoriami w każdej grupie. WS
ród
Tablica 2. Nowa struktura kategorii.
kategorii zdarzeniowych okreS
la się kategorię
Substancji 1 poprzez S
cisłe wyznaczenie pary
Kategorie Kategorie
Działanie-Doznanie. Kategoria Działanie
ZDARZENIOWE STRUKTURALNE
p o z o s t a j e w z w i ą z k u
przyczynowo-skutkowym z kategorią
Substancja 1 Substancja 2
Doznanie, przy czym Działanie jest
przyczyną Doznania, a Doznanie jest
Działanie-Doznanie Postać
skutkiem Działania. Obie kategorie
zdarzeniowe łączy relacja wzajemnoS
ci.
Stan JakoS
ć
Jeżeli zachodzi kategoria Działanie, to musi
ona powodować odpowiednie Doznanie.
IloS
ć
W sytuacji odwrotnej wystąpienie Doznania
S
wiadczy, że musiało mieć miejsce
odpowiednie Działanie jako przyczyna
sprawcza stwierdzonego Doznania. Dwa
tysiące z górą lat przed Izakiem Newtonem, Arystoteles sformułował zasadę mechaniki
o równoS
ci akcji i reakcji. Działania i Doznania mogą być bardzo złożone w swej istocie. Jako
kategorie zdarzeniowe na pewno realizują się w czasie trwając krótszą bądx
dłuższą chwilę.
Stąd zachodzi potrzeba identyfikacji stanu Działań i Doznań. Tak więc, Stan jest kategorią
zdarzeniową, poprzez którą kategorie Działanie-Doznanie są okreS
lane, czyli kategoria Stanu
nie może bezpoS
rednio objaS
niać Substancji 1, lecz jedynie za poS
rednictwem kategorii
Działanie-Doznanie. Stąd również wynika wniosek, że kategoria Stanu nie jest kategorią
niezależną istniejącą samodzielnie.
Jak pokazano w Tablicy 2, Substancja 2 odnosi się jedynie do struktury bytu. W żadnym
przypadku nie okreS
la zdarzeń. Każda Substancja 2 będzie wyrażana za pomocą Postaci jako
kategorii okreS
lającej względnoS
ć, ale w odniesieniu do struktury bytu. Dalej, każda Postać bę-
dzie wyrażana za pomocą JakoS
ci. Wynika stąd, że kategoria Postaci jest nadrzędną względem
kategorii JakoS
ci, czego współczesny S
wiat nie dostrzega, poszukując możliwoS
ci rozwoju
w sterowaniu jakoS
cią, w zarządzaniu przez jakoS
ć i tym podobnych ujęciach pragmatycznych.
Bez wątpienia, niedostrzeganie kategorii Postaci, a postrzeganie warunku rozwoju wyłącznie
w kategorii JakoS
ci jest poważnym błędem metodologicznym praktycznego działania.
WyjaS
nienie istoty owego błędu wymaga powrotu raz jeszcze do Tablicy 1. Relacja
orzekać  O przyjmuje wartoS
ci logiczne 1 dla Substancji 1 oraz Substancji 2. Jak powiedziano
wczeS
niej obie kategorie pozostają we wzajemnym związku przyczynowo-skutkowym skie-
rowanym od Substancji 1 do Substancji 2, dlatego Substancja 1 orzeka  O a priori, inten-
cjonalnie, gdy Substancja 2 orzeka  O a posteriori, czyli faktycznie i ostatecznie. Zatem,
okreS
lając Substancję 1 projektuje się intencje lub oczekiwania jako zbiór Działań, Doznań
i Stanów, których realizacja oznacza osiągnięcie pożądanego bytu w sensie ZDARZENIA.
Jednakże, trzeba mieć S
wiadomoS
ć, że wszelkie ZDARZENIA mogą się realizować tylko za
poS
rednictwem odpowiedniej struktury. Stąd, o możliwoS
ciach realizacji ZDARZEŃ będzie
decydować Substancja 2, poprzez kategorie strukturalne, stanowiące cechy Substancji 2. Tak
więc, Postać jest tą kategorią strukturalną, która nadaje bytom ontologicznym zdolnoS
ć do
realizacji Działań i Doznań oraz Stanów zaprojektowanych jako cechy Substancji 1, a JakoS
ć
jest w istocie kategorią strukturalną, która uS
ciS
la klasę Postaci oraz pozwala oczekiwać
realizacji Postaci, a poprzez nią i Substancji 1 z praktycznie uzasadnioną ufnoS
cią.
Podstawowa wiedza fizykalna o istocie bytu materialnego pozwala wyróżnić trzy rodzaje
Postaci: Postać Geometryczną, Postać Masową oraz Postać Energetyczną, oraz odpowiednio
trzy rodzaje JakoS
ci: JakoS
ć Geometryczną, JakoS
ć Masową oraz JakoS
ć energetyczną. Słusznie
zatem, Arystoteles uznawał miejsce i położenie jako kategorie jakoS
ciowe, ponieważ stosownie
do wyróżnionej Postaci Geometrycznej należy oczekiwać, że jakoS
ć geometryczna będzie
wyrażona w pewnym sensie jako miejsce i położenie w przestrzeni geometrycznej. Natomiast
kolor u Arystotelesa jest kategorią jakoS
ciową, gdyż pozornie jest bezpoS
rednią funkcją materii.
Tu znów współczesna fizyka pozwala poprawnie okreS
lić kolor jako kategorię zdarzeniową
typu Doznanie, a na dodatek kolor jest kategorią względną, silnie zależną o rodzaju Działań
wywołujących Doznania kolorystyczne.
Pozostaje zadać pytanie: która z kategorii ontologicznych jest postawą a nawet esencją
dociekań naukowych? Nowe uporządkowanie kategorii, przedstawione w Tablicy 2, pozwala
bez cienia wątpliwoS
ci wskazać IloS
ć jako kategorię w najwyższej swej istocie naukową.
Przecież, ostatecznym celem każdego naukowego dociekania jest okreS
lenie sposobu mierzenia
i wyznaczenia wartoS
ci cech badanej rzeczywistoS
ci, czyli poprzez opisanie wszystkich
kategorii zdarzeniowych i strukturalnych w kategorii IloS
ci, zapewnić porównywalnoS
ć zdarzeń
i struktur. To właS
nie kategoria IloS
ci i tylko kategoria IloS
ci jest podstawą porównywania,
z uwzględnieniem wszystkich istotnych warunków porównywalnoS
ci. W innym bowiem
przypadku, nie zachowanie wymaganych warunków porównywalnoS
ci prowadzi wprost do
fałszywych wniosków, a porównywanie przybiera groteskową formę wyrażoną przysłowiem
o kucharce i strażaku.
2. Identyfikacja społecznej podmiotowoS
ci nauki
Prostym i bezpoS
rednim sposobem identyfikacji społecznej podmiotowoS
ci nauki będzie
ukazanie miejsca nauki w życiu społecznym poprzez zastosowanie pewnego schematu
poznawczego odnoszącego się do społeczeństwa i jego potrzeb. Takim schematem
poznawczym może być dietrychowski Proces Zaspokajania Potrzeb, który pozwolę sobie
nazywać Automatem Dietrycha (oznaczanym w dalszej częS
ci referatu skrótem AD).
Przedstawiony na Rys. 1 AD ilustruje podstawową strukturę związków
przyczynowo-skutkowych zachodzących w procesach zaspokajania potrzeb - w szczególnoS
ci
społecznych.
Rys. 1Automat Dietrycha;
rp - rozpoznanie potrzeby, pr - projektowanie systemu, ks - konstruowanie
konstrukcji, wt - wytwarzanie wytworu, ep - eksploatacja S
rodka technicznego.
Główną cechą AD jest jego cyklicznoS
ć. Stąd wynika wniosek o nieskończonoS
ci procesu
zaspokajania potrzeb przy jednoczeS
nie skończonym zbiorze potrzeb jaki jest identyfikowany
na okreS
loną chwilę czasu. Zasadniczym stadium AD jest eksploatacja S
rodka technicznego ep.
Poprzez eksploatację S
rodków technicznych zaspokajane są potrzeby każdej jednostki w społe-
czeństwie. Praktycznie, istniejący realnie zbiór S
rodków technicznych nie gwarantuje pełnego
zaspokojenia potrzeb wszystkich jednostek w społeczeństwie. Powstaje Sytuacja Problemowa.
W odpowiedzi na sytuację problemową pewna grupa społeczna, zwykle grupę taką tworzą
politycy, rozszerza rozpoznanie potrzeb społecznych. Opis potrzeby okreS
lony jest przez
zespół Działań, Doznań i Stanów koniecznych dla przeciwdziałania sytuacji problemowej,
uznanej za niekorzystną. Na podstawie rozpoznanej potrzeby grupa projektantów projektuje
System. W ujęciu opisanej wczeS
niej ontologii System jest zbiorem wystarczających Działań,
Doznań i Stanów, aby zaspokoić społeczną potrzebę rozpoznaną i opisaną w stadium
rozpoznania potrzeby. Bez wątpienia, System w opisie AD jest w całej pełni odpowiednikiem
Substancji 1. Kolejne stadium AD, konstruowanie, prowadzi do okreS
lenia koniecznych
i wystarczających struktur przyszłego S
rodka technicznego, który będzie zdolny do realizacji
zaprojektowanych Działań, Doznań i Stanów, aby możliwe było osiągnięcie stanu społecznego
oznaczającego zaspokojenie potrzeb rozpoznanych w stadium rozpoznania potrzeby.
Skonstruowana konstrukcja staje się w stadium wytwarzania podstawową informacją
o koniecznych do wytworzenia strukturach materialnych w postaci gotowego wytworu.
Ostatecznie wytwór poprawnie wytworzony przekazywany jest do eksploatacji, gdzie staje się
S
rodkiem technicznym, a jego realne działanie jest przyczyną nowej, zmienionej sytuacji
problemowej.
Widoczna logika AD pokazuje hierarchiczną zależnoS
ć kolejnych stadiów zaspokajania
potrzeb. Bez rzetelnego rozpoznania potrzeby projektant nie mógłby poprawnie okreS
lić
Systemu gwarantującego zaspokojenie rozpoznanej potrzeby. Bez okreS
lenia Systemu
konstruktor nie może racjonalnie okreS
lić koniecznej i wystarczającej konstrukcji dla realizacji
Systemu. Bez okreS
lenia konstrukcji nie ma żadnych możliwoS
ci stwierdzenia, że wytwór
posiada wystarczającą zgodnoS
ć z konstrukcją, a tym samym będzie zdolny do realizacji
koniecznych Działań, Doznań i Stanów dla zaspokojenia potrzeby. Widać zatem, jak
poszczególne stadia AD zachodząc kolejno po
sobie są wzajemnie uzależnione,
Tablica 3. Równanie odpowiedzialnoS
ci a jednoczeS
nie jak warunkują możliwoS
ć
potwierdzenia adekwatnoS
ci skutków każdego
stadium. Przeciwbieżna weryfikacja,
oznaczona na Rys. 1 kolistą strzałką
o kierunku odwrotnym do przebiegu
p o d s t a wo wy c h z a l e ż n o S
c i
przyczynowo-skutkowych AD, oznacza
koniecznoS
ć działań sprawdzających, które na
mocy hierarchii podstawowej, prowadzone są
przez przedstawicieli poprzednich stadiów
względem sprawdzanego. ZasadnoS
ć
i koniecznoS
ć przeciwbieżnej weryfikacji po-
twierdza dodatkowo równanie odpowiedzial-
noS
ci AD pokazane w Tablicy 3. Równanie
odpowiedzialnoS
ci przedstawia w zapisie
rachunku prawdopodobieństwa stopień zaspokajania potrzeb jako iloczyn prawdopodobieństw
składowych. Prawdopodobieństwo rozpoznania potrzeby jest bezwarunkowe, co
wskazuje na najwyższy priorytet zadań. Wynika stąd zasada: stopień zaspokojenia potrzeby nie
może być wyższy od stopnia rozpoznania potrzeby. Następne prawdopodobieństwa posiadają
stale rozszerzany warunek, zwalniający z odpowiedzialnoS
ci za skutki stadium poprzedniego.
Projektant Systemu nie może odpowiadać za błędy popełnione podczas rozpoznawania
potrzeby. Konstruktor nie ponosi odpowiedzialnoS
ci za błędy polityków i projektantów.
Wytwórca nie ponosi dodatkowo odpowiedzialnoS
ci za błędy konstruktora. Tym samym
konstruktor ma niezbywalne prawo do każdej formy kontroli zgodnoS
ci wytworu z konstrukcją.
Projektant ma niezbywalne prawo do weryfikacji skutku konstruowania w celu sprawdzenia,
czy opracowana konstrukcja będzie zdolna do realizacji systemu. Polityk ma z kolei
niezbywalne prawo do weryfikacji systemu pod katem jego zdolnoS
ci zaspokojenia
rozpoznanej potrzeby. Opisane uwarunkowania poprawnej realizacji Automatu Dietrycha
mają zdecydowanie społeczny charakter. Każde zatem postępowanie naukowe, jakie może
wystąpić podczas zaspokajania potrzeb, będzie na mocy prawa przechodnioS
ci także społeczny
charakter.
Pozostaje jeszcze okreS
lić miejsce w AD, gdzie bez wątpienia dokonywane mogą być akty
naukowych dociekań. Wiadomo, że System i Konstrukcja to ontologiczna Substancja 1 i 2.
Z ontologicznego punktu widzenia nauka została rozpoznana jako dziedzina pomagająca
identyfikować kategorię IloS
ci, która może być odniesiona do wszystkich kategorii
ontologicznych odpowiednio. Tak wiec, nauka i jej metody będą stosowane w stadium
projektowania i konstruowania AD. Można przyjąć, że każda indywidualna potrzeba to tylko
zachcianka. Dopiero rozpoznanie potrzeb w kategoriach zbiorowoS
ci zdarzeń koniecznych
daje podstawy racjonalnego zaspokajania potrzeb z zastosowaniem zabiegów
optymalizacyjnych. Jak pokazano na Rys. 1, zabieg optymalizacji obejmuje stadium
projektowania i konstruowania. Jak powszechnie wiadomo, optymalizacja polega na wyborze
spoS
ród pola możliwych rozwiązań takiego rozwiązania, które w najwyższym możliwym
stopniu spełnia przyjęte kryterium optymalizacji. Problemy wyboru, polegają jak wiadomo na
porównaniach, a porównania wymagają adekwatnego, z uwzględnieniem warunku
porównywalnoS
ci, okreS
lenia miar iloS
ciowych wszystkich porównywanych cech S
rodka
technicznego. Nie ulega wątpliwoS
ci, że optymalizacja może być przeprowadzona jedynie
dzięki naukowym podstawom mierzenia i porównywania kategorii iloS
ciowych.
Można zadać kolejne pytanie: czy zastosowania nauki nie występują w stadium
rozpoznania potrzeby oraz w stadium wytwarzania? OczywiS
cie tak, występują, ale na innych
nieco warunkach oraz inny jest przedmiot dociekań naukowych, bo zadania nauki pozostają
niezmienne. Automat Dietrycha jako struktura ontologiczna posiada oczywistą cechę, która
przy głębszym rozpoznaniu wydaje się być cechą niezwykłą. Każde stadium AD może być
traktowane jako swoista eksploatacja
z własną sytuacją problemową.
Wtedy rozwijając dodatkowy
Automat Dietrycha otrzymujemy
strukturę jak na Rys. 2. Każdy
Automat Dietrycha widoczny na Rys.
2 posiada stadia projektowania
i konstruowania, w których jak
wiadomo ujawnia się przedmiot
dociekań naukowych. Dodatkowy
AD, rozwinięty dla stadium wytwa-
rzania AD podstawowego, będzie
korzystał z działań poznawczych
nauki w zakresie projektowania
systemów technologicznych
i konst ruowani a st ruktur
wytwórczych. Dodatkowy AD,
r ozwi ni ęt y dl a st adi um
konstruowania AD podstawowego,
Rys. 2 Złożona struktura realnego problemu opisana
będzie korzystał z działań
za pomocą Automatu Dietrycha.
poznawczych nauki w zakresie
pr oj ekt owani a syst emów
konstruujących i konstruowania struktur konstruujących. Podobnie będzie dla stadium
projektowania oraz rozpoznania potrzeby. Podsumowując, powyższe rozważania wypada
potwierdzić, że społeczna podmiotowoS
ć nauki ujawnia się podwójnie. Raz jako akt
współuczestnictwa i współodpowiedzialnoS
ci wszystkich grup i klas społecznych. Dwa jako
warunek konieczny i wystarczający realizowalnoS
ci Automatu Dietrycha oraz jego możliwie
szybkiej zbieżnoS
ci do rozpoznanej potrzeby społecznej.