ZAWIŁOŚCI POLITYKI EUROPEJSKIEJ
WOJNA O SUKCESJĘ POLSKĄ 1733-1738
W czasie ostatnich lat panowania Augusta II w Polsce, wobec niechęci większości
szlachty do dynastii Wettinów, ambasadflrowi francuskiemu udało się
zorganizować wpływowy obóz magnacko-szlachecki popierający Stanisława
Leszczyńskiego, teścia króla francuskiego Ludwika XV jako kandydata do tronu
polskiego. Po śmierci Augusta II Mocnego (luty 1733 - interreksem został
zwolennik Leszczyńskiego), szlachta zobowiązała się głosować w elekcji jedynie
na "Piasta". Wobec ewentualnej groźby zachwiania międzynarodowej polityki
równowagi po wojnie o sukcesję hiszpańską, Rosja i Austria poparły kandydata do
tronu polskiego w osobie elektora saskiego, Fryderyka Augusta. Ten, za
udzielone poparcie, uznal austriacką sankcję pragmatyczną, obiecał Kurlandię
faworytowi carycy Anny - Bironowi.
W elekcji część szlachty wybrała królem polskim Stanisława Leszczyńskiego
(wrzesień 1733). Reszta szlachty pod osłoną wojsk rosyjskich i saskich obwołała
królem elektora saskiego Fryderyka Augusta Wettina - w Krakowie w styczniu 1734
r. koronował się August III Sas ( 1734-1763). Stanisław Leszczyński wycofał się
do Gdańska, gdzie oczekiwał posiłków francuskich. W kraju wybuchła wojna
domowa, szlachta zgromadzona w konfederacjach popierających obu kandydatów
prowadziła walkę między sobą. Kraj został rozbity ("Jedni [ciągnęli] do Sasa
[Wettina] drudzy do Lasa [Leszczyńskiego] "). Pomoc francuska dla obleganego w
Gdańsku Leszczyńskiego była niewielka. Niebawem miasto skapitulowało.
Leszczyński w chłopskim przebraniu uciekł do Prus. W Polsce zawiązała się
konfederacja w Dzikowie w obronie praw Leszczyńskiego, król i wielu jego
partyzantów wyczekiwali na rozwój wypadków.
Wojna o sukcesję polskg przekształciła się w konflikt europejski, który
rozgrywał się przede wszystkim na zachodzie Europy. Przeciwko Austrii stanęła
koalicja Francji, Hiszpanii, Królestwa Sardynii. W polu przewagę mieli Francuzi
i sprzy
mierzeni, którzy zajęli Lotaryngię, ziemie Habsburgów we Włoszech i pogranicze
belgijskie. Ostatecznie działania wojenne ustały w 1738 r. - pokój w Wiedniu
między Austrią i Francją: Stanisław Leszczyński zrezygnował z tronu polskiego,
zachował tytuł królewski, otrzymał księstwo Lotaryngii, po jego śmierci
włączone do Francji; Franciszek Stefan Lotaryński za utracone księstwo otrzymał
Toskanię; cesarz Karol VI Habsburg zatrzymał Lombardię, zdobył księstwo Parmy i
Piacenzy, księstwo Toskanii otrzymał Franciszek Stefan mąż córki cesarza, Marii
Teresy; Królestwo Neapolu i Sycylii połączone w jedno państwo znalazło się w
rękach don Carlosa, młodszego przedstawiciela hiszpańskich Burbonów; wszyscy
sygnatariusze potwierdzili sankcję pragmatyczną - nienaruszalność posiadłości
Habsburgów austriackich. i dziedziczenie w całości przez arcyksiężniczkę Marię
Teresę.
W Rzeczypospolitej, wobec przewagi wojsk rosyjskich i saskich grupa zwolenników
Leszczyńskiego malała. Jeszcze w 1734 r. została rozbita ,konfederacja
dzikowska, w roku następnym opór dzikowian był sukcesywnie tłumiony. W I736 r.
na sejmie pacyfikacyjnym Stanisław Leszezyński zrezygnował z tronu polskiego, a
jego zwolennicy zostali objęci amnestią.
WOJNY ŚLĄSKIE
Po śmierci w 1740 r. Fryderyka Wilhelma I, króla pruskiego, na tron wstąpił
jego syn Fryderyk II. W polityce zagranicznej dążył do zdobycia nowych terenów
i zapewnienia Prusom pierwszoplanowej roli w Europie. Wykorzystując zmiany
dynastyczne w państwie habsburskim (śmierć cesarza Karola VI, objęcie władzy
przez Marię Teresę) wojska pruskie wkroczyły na Śląsk. Wojska austriackie Marii
Teresy przystąpiły do działań zbrojnych. Rozpoczęły się wojny o Śląsk.
Pierwsza wojna śląska 1740-1742 przekształciła się w wojnę o sukcesję
austriacką (1741-1748) - z pretensjami do ziem habsburskich wystąpił m.in.
elektor bawarski. Wojska pruskie w bitwie pod Małujowicami (kwiecień 1741) i
pod Chotusicami (maj 1742) pokonały wojska austriackie. Prusko-austriacki
traktat pokojowy podpisany we Wrocławiu w 1742 r. oddawał Prusom Śląsk z
wyjątkiem ezęści Sląska cieszyńskiego i opawskiego. Wojska austriackie mogły
podjąć działania wojenne w Czechach i na Morawach wypierając wojska bawarskie
Karola Alberta, który podjął walkę mając poparcie Saksonii, Francji i
Hiszpanii, pragnących zdobyć tereny habsburskie we Włoszech. Maria Teresa
zaczęła odzyskiwać tereny habsburskie.
Wojna o sukcesję austriacką w latach 1744-1748 zmieniła charakter wojny z
lokalnego konfliktu niemiecko-niemieckiego w europejski, a nawet światowy.
Francja w połączeniu z Hiszpanią opowiedziały się przeciwko Belgii pozostającej
we władaniu Habsburgów austriackich. To zaniepokoiło Anglię, która poparła
Austrię. Zwycięstwa odnoszone przez wojska austriackie w Niemczech (zajęcie
Bawarii) i wzrost wpływów austriackich w Europie zaniepokoiły Fryderyka II
pruskiego obawiającego się rewanżu Austrii i podjęcia próby odebrania Śląska.
Licząc na
dalsze sukcesy i nabytki, w 1744 r. Prusy zawarły sojusz z Bawarią, Palatynatem
i innymi księstwami niemieckimi. Do sojuszu przystąpiła Francja.
Druga wojna śląska 1744-1745 - wojska pruskie, łamiąc postanowienia pokoju,
wkroczyły do Czech, zajęły Pragę i zmusiły Austriaków do ewakuowania się z
Bawarii i osłabienia działań wojennych przeciw Francji. Wojska pruskie opuściły
Czechy i musiały bronić się przed połączonymi wojskami austriacko-saskimi
(sojusz Austrii i Saksonii). W walkach o Śląsk w czerwcu 1745 r. wojska pruskie
rozbiły armię austriacką pod Dobromierzem, zaatakowały Saksonię pokonując
wojska saskie Augusta III Sasa pod Kotliskami. Rzeczposolita nie wzięła
udziału w wojnie rezygnując z próby opanowania choćby części Sląska. Za
pośrednictwem angielskim w Dreźnie zawarto w 1745 r. pokój austriacko-pruski -
potwierdzał on postanowienia terytorialne pokoju wrocławskiego. Fryderyk II
pruski obronił mocarstwową pozycję swego kraju w Europie.
W końcowym etapie wojny o sukcesję austriacką liczyła się już teraz Francja w
sojuszu z Hiszpanią i Anglia wspierana przez Holandię. W Rzeszy Niemieckiej
doszło do uregulowania sprawy wyboru króla - dzięki poparciu elektora Bawarii,
Maksymiliana Józefa, i króla polskiego-elektora Saksonii, Augusta 111 Wettina,
królem niemieckim i niebawem cesarzem został mąż Marii Teresy Franciszek I
Stefan Lotaryński. Lata 1745-1748 to wielkie sukcesy francuskie w Europie
(Belgia, Niderlandy, tereny Italii) i w koloniach. Wobec przedłużających się
walk i ogólnego zmęczenia w październiku 1748 r. podpisano francusko-angielski
pokój w Akwizgranie, do którego przystąpiły też inne państwa - pozostawiono
stan posiadłości w koloniach sprzed wojny, Prusy otrzymały potwierdzenie prawa
do Śląska. Habsburgowie, mimo utraty znacznych terenów Sląska i ziem włoskich,
wyszli obronną ręką.
W połowie XVIII w. zmieniła się sytuacja międzynarodowa. W maju 1756 r. między
Francją a Austrią został podpisany traktat wersalski zapoczątkowujący sojusz
dotychczasowych wrogów - "odwrócenie przymierzy" stało się podstawą do
ukształtowania się dwóch obozów i bloków militarnych w Europie. Rosja
wypowiedziała układ sojuszniczy Anglii i podpisała umowę z Austrią. Związek ten
był wymierzony w Prusy i w Anglię popierającą politykę Fryderyka II.
Trzecia wojna śląska 1756-1763 - wojna 7-letnia - w sierpniu 1756 r. armia
pruska pod wodzą Fryderyka II wkroczyła do Saksonii. Wojska saskie Augusta III
Wettina zostały doszezętnie rozbite, Saksonia stała się terenem eksploatacji
wojennej. Wobec wzrostu potęgi Prus Franeja udzieliła wsparcia finansowego
Austrii i Rosji. Do wojny z Prusami przystąpiła także Szwecja. Wszystkie
państwa - uczestnicy koalicji antypruskiej - liczyły na rozbiór ziem pruskich,
Austria miała nadzieję na odzyskanie Śląska. Anglia, zaskoczona rozmiarami
koalicji europejskiej, obawiając się wzmocnienia Franeji i zagrożenia
angielskich posiadłości w koloniach, poparła Prusy - wysokie subsydia
pieniężne. W kampanii 1757 r., po początkowych sukcesach pruskich, przyszła
kolej na zwycięstwa sprzymierzonych. Austriacy wkroczyli na Śląsk - podchodzili
pod Berlin, Rosjanie zwyciężali w Prusach Wschodnich. Sytuacja Fryderyka II
była dramatyezna - od zachodu zbliżała się armia francuska. W takiej sytuacji
Fryderyk II pod Rossbach (listopad 1757) w Saksonii i pod Lutynią (grudzień)
pokonał wojska francuskie
i austriackie zmuszając Austriaków do opuszczenia Śląska. Kolejna kampania nie
przyniosła rozstrzygnięcia, obie strony szykowały się do ostatecznych walk. W
sierpniu 1759 r. pod Kunowicami armia pruska została doszczętnie rozbita przez
wojska austriackie. Wydawało się, że klęska Prus jest kwestią czasu. Wojska
pruskie przeszły do kontrnatarcia. Mimo odnoszonych zwycięstw ptuskie rezerwy
kurczyły się i nie udato się odzyskać części utraconych terenów. W 1761 r
wojska austriackie i rosyjskie zajęły Śląsk zbliżając się do Berlina.
Niewielkim pocieszeniem dla Fryderyka lI były zwycięstwa angielskie w latach
1757-1762 w koloniach. Nieoczekiwanie dla Prus w Rosji zaszły ważne wydarzenia
- w 1762 roku zmarła cesarzowa Elżbieta, a Piotr III (wielbiciel Fryderyka II,
książę Holstein-Gottorp) nakazał powstrzymanie działań wojsk rosyjskich
przeciwko Prusom. Ten szczęśliwy dla Prus zbieg okoliczności nazywa się "cudem
domu brandenburskiego ". Piotr III zawarł rozejm, a jego żona, Katarzyna II,
Wielka podpisała pokój z Prusami i wycofała ostatecznie wszystkie wojska
rosyjskie z Prus. W stanie wojny z Prusami pozostała jedynie Austria. Wojska
pruskie z powodzeniem podjęły walki na Śląsku. W lutym 1763 r podpisano traktat
pokojowy w Hubertusburgu. Maria Teresa ostatecznie wyrzekła się pretensji do
Śląska, August ITI Wettin odzyskał doszczętnie zrujnowaną Saksonię. W Paryżu
podpisano pokój między Anglią, Francją i Hiszpanią. Francuzi utracili na rzecz
Anglii Kanadę i większość posiadłości w Ameryce Północnej. Resztki Luizjany na
zachód od Missisipi król francuski odstąpił Hiszpanii. W Indiach Francuzi
zachowali jedynie kilka baz handlowych tracąc resztę posiadłości na korzyść
Anglii.