Temat 1:
DOCHÓD NARODOWY
RUCH OKR
ŻNY W GOSPODARCE
Schemat ruchu okrężnego w gospodarce pokazuje przepływy
rzeczowe (czynniki produkcji oraz dobra i usługi) i pieniężne,
dokonujące się między czterema grupami podmiotów
gospodarczych:
�� gospodarstwami domowymi,
�� przedsiębiorstwami,
�� państwem,
�� zagranicą.
Schemat ten ilustruje podstawowe współzależności występu-
jące w gospodarce.
Y  produkt krajowy brutto w cenach rynkowych
I X
C  M Y = C + I + G + X  M
Te
G
M
Sb
S
C + I + G + X  M  Te + Sb
gospodarstwa
państwo przedsiębiorstw
domowe
a
Yd = Y + B + Sb  Td  Te  D D B Td
Y  Te + Sb
Yd  dochód rozporządzalny
produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji
1/70
OZNACZENIA
Y �� produkt krajowy brutto w cenach rynkowych
Yd �� dochód rozporządzalny
C �� konsumpcja
I �� inwestycje
S �� oszczędności
X �� eksport
M �� import
G �� wydatki państwa na dobra i usługi
Sb �� transfery (subsydia) dla przedsiębiorstw
B �� transfery dla gospodarstw domowych
Td �� podatki bezpośrednie
Te �� podatki pośrednie
D �� dochody państwa z tytułu własności
F �� dochody netto z własności i pracy za granicą
przekazane do kraju
Z �� zapasy
A �� amortyzacja
2/70
PODSTAWOWE POJ
CIA
Produkt krajowy brutto (PKB)
Ł� Miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki
wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju,
niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem (tzn. przez
obywateli danego kraju oraz przez cudzoziemców); w
określonym okresie (np. roku).
PKB obejmuje tylko produkcję rejestrowaną statys-
tycznie i przechodzącą przez rynek (pominięte zostają
np. produkty i usługi wykonane we własnym zakresie i
na własne potrzeby w gospodarstwie domowym jak
również efekty działalności gospodarczej tzw. szarej
strefy).
Produkt narodowy brutto (PNB)
Ł� Miara dochodów osiąganych przez obywateli danego
kraju (łącznie z dochodami osiągniętymi za granicą, a
przekazanymi do kraju).
3/70
Dobra finalne
Ł� Dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to:
Ż� dobra konsumpcyjne dla gospodarstw domowych,
Ż� dobra inwestycyjne dla przedsiębiorstw (np. ma-
szyny),
Ż� dobra nabywane przez sektor państwowy,
Ż� dobra przeznaczone na eksport (z potrąceniem
importu).
Dobra pośrednie
Ł� Dobra częściowo przetworzone, zużywane przy pro-
dukcji innych dóbr, np. surowce.
Wartość dodana
Ł� Przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu
produkcji.
Dobra finalne + Dobra pośrednie = Produkt globalny
Produkt globalny  Zużycie środków produkcji =
= Wartość dodana = Dochody czynników produkcji = PKB
4/70
METODY LICZENIA PKB
Istnieją 3 metody liczenia produktu krajowego brutto:
Ś� PKB to suma wydatków na dobra finalne
(PKB = wartość wytworzonych dóbr finalnych).
W celu obliczenia w ten sposób PKB, należy dodać do siebie:
�� wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję (C),
�� wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (I),
�� wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G),
�� wydatki netto zagranicy (X  M).
PKB = Y = C + I + G + X  M
Nie sprzedana część produkcji tworzy przyrost zapasów
(D�Z). Zmianę zapasów można włączyć do szeroko
rozumianych inwestycji lub wyodrębnić jako dodatkową
pozycję (D�Z) w równaniu PKB, które przyjęłoby
wówczas następującą postać:
PKB = Y = C + I + D�Z + G + X  M
5/70
ć� PKB to suma wartości dodanej.
W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie
wartości dodanej.
Posłużmy się następującym schematem:
np. samochód
WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO
np. gotowe karoserie
Wartość dodana 1 Koszty rzeczowe 1
np. stal
Wartość dodana 2 Koszty rzeczowe 2
Wartość dodana n Koszty rzeczowe n = 0
Koszty rzeczowe są wynikiem zużywania dóbr pośrednich
kolejnych rzędów.
Gdy schodzimy  w głąb procesów produkcji dóbr, których
wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że
wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje
powstania kosztów rzeczowych.
6/70
PKB to suma wynagrodzeń czynników produkcji.
��
W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie
dochodów właścicieli czynników produkcji.
WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO
Płaca Zysk Koszty rzeczowe 1
Koszty rzeczowe 2
Płaca Zysk
Płaca Zysk Koszty rzeczowe n = 0
Gdy schodzimy  w głąb procesów produkcji dóbr, których
wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że
wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje
powstania kosztów rzeczowych.
WNIOSEK:
Pomijając pewne techniczne szczegóły, trzy przedstawione
metody dają identyczny wynik. Czyli:
wartość dóbr finalnych =
= suma wartości dodanej =
= suma dochodów właścicieli czynników produkcji =
= PKB
7/70
INNE MIERNIKI DOCHODU NARODOWEGO
Produkt narodowy i produkt krajowy
Produkt krajowy brutto (PKB) �� miara produkcji wytworzo-
nej w kraju (przez obywateli i ewent. przez cudzoziemców).
Produkt narodowy brutto (PNB) �� miara dochodów
osiąganych przez obywateli danego kraju (łącznie z
dochodami osiągniętymi za granicą, a przekazanymi do
kraju).
PNB = PKB + dochody netto z własności i pracy za granicą (F)
Produkt brutto i netto
PKN �� produkt krajowy netto
PNN �� produkt narodowy netto
PKN = PKB  amortyzacja (A)
PNN = PNB  amortyzacja (A)
Dwa systemy cen
PKB i PNB liczymy zwykle w cenach realizacji, tzn. w cenach
rynkowych, łącznie z podatkami pośrednimi (np. VAT).
Można je także liczyć w cenach czynników produkcji, tzn. po
odjęciu podatków pośrednich i dodaniu subsydiów.
(podatki pośrednie  subsydia = podatki pośrednie netto)
PKBw cenach rynkowych = PKBw cenach czynników produkcji +
+ podatki pośrednie (Te)  subsydia (Sb)
PNNw cenach czynników produkcji = PNNw cenach rynkowych 
8/70
 podatki pośrednie (Te) + subsydia (Sb)
9/70
Dochód narodowy
Produkt narodowy netto w cenach czynników produkcji to
dochód narodowy (DN).
DN = PNNw cenach czynników produkcji =
= PNBw cenach rynkowych  amortyzacja  podatki pośrednie +
+ subsydia
10/70
Poniższe rysunki przedstawiają sposoby obliczania różnych
mierników z rachunku dochodu narodowego:
F F
Amorty-
zacja
G
Podatki
pośrednie
netto
I
Dochód z
PNB w PKB w PNN w Dochód
czynszów
cenach cenach cenach narodowy
X  M
rynkowych rynkowych rynkowych (DN)
Zyski
=
PNN
Dochody z
w cenach
pracy na
czynników
C
własny rach
produkcji
Wynagro-
dzenia
i płace
+ podatki pośrednie
Ceny czynników produkcji Ceny rynkowe
 subsydia
 amortyzacja
Brutto Netto
+ dochody netto
z własności i pracy
Krajowy Narodowy
za granicą
przekazane do kraju
11/70
DOCHÓD NOMINALNY I REALNY
Należy odróżniać wzrost dochodu nominalnego (w cenach
bieżących) od wzrostu dochodu realnego (w cenach stałych).
Do przeliczenia PKB na ceny stałe stosuje się odpowiedni
wskaz
nik cen  tzw. deflator PKB.
Nominalny PKB
�� 100,
Realny PKB =
Deflator PKB
lub:
Nominalny PKB
�� 100.
Deflator PKB =
Realny PKB
12/70
SPOSÓB OBLICZANIA PKB W POLSCE
Rocznik Statystyczny GUS zawiera następujące dane z
rachunku dochodu narodowego dla Polski za 1998 r.:
1. Produkcja globalna 1 068 410,8 mln zł
2. Zużycie pośrednie 586 165,8 mln zł
3. Podatki od produktów minus
dotacje do produktów (Te  Sb) 67 221,7 mln zł
4. Spożycie (C + G) 433 466,6 mln zł
5. 145 005,1 mln zł
Akumulacja (I + D�Z)
6. Eksport towarów i usług (X) 155 873,8 mln zł
7. Dochód netto z zagranicy (F)  4 115,6 mln zł
8. Import towarów i usług (M) 184 878,8 mln zł
9. Wartość dodana brutto (1  2) 482 245,0 mln zł
10. PKB (1  2 + 3) 549 466,7 mln zł
Wartość dodana brutto to inaczej produkt Chodzi tu o produkt krajowy
krajowy brutto w cenach producenta. brutto w cenach rynkowych.
Oprócz metody przedstawionej w tabeli, PKB można obliczyć
również według innej formuły, co daje ten sam wynik:
PKBw cenach rynkowych = C + I (+ D�Z) + G + X  M =
= Spożycie + Akumulacja + Eksport  Import =
= 433 466,6 + 145 005,1 + 155 873,8  184 878,8 = 549 466,7 mln zł
PKBw cenach producenta = C + I (+ D�Z) + G + X  M  Te + Sb =
= Spożycie + Akumulacja + Eksport  Import  Podatki
od produktów minus dotacje do produktów = 482 245,0 mln zł
PNBw cenach rynkowych = PKBw cenach rynkowych + Dochód netto
z zagranicy = 549 466,7  4 115,6 = 545 351,1 mln zł
13/70
Temat 2:
RÓWNOWAGA MAKROEKONOMICZNA
W tej części będziemy posługiwać się krótkookresowym
keynesowskim (popytowym) modelem gospodarki, nazwanym
tak od nazwiska brytyjskiego ekonomisty Johna Maynarda
Keynesa.
Według tego modelu ceny i płace są stałe, a gospodarka
posiada wolne moce produkcyjne (tzn. produkcja dostosowuje
się bez przeszkód do popytu). Pozwala to pominąć na razie
podażową stronę gospodarki.
KONSUMPCJA I OSZCZ
DNOŚCI
Wielkość popytu konsumpcyjnego zależy dość ściśle od
poziomu dochodów rozporządzalnych ludności, które są
przeznaczane na konsumpcję lub na oszczędności.
Funkcja konsumpcji pokazuje wielkość wydatków
konsumpcyjnych ludności (C) w zależności od poziomu
globalnych dochodów (Y). Zakładamy dla uproszczenia, że
zależność ta ma charakter liniowy.
14/70
Gospodarka zamknięta bez państwa
��
W gospodarce zamkniętej bez budżetu państwa dochody
rozporządzalne są równe dochodowi narodowemu:
Yd = Y
KONSUMPCJA
Funkcja konsumpcji wyraża się wzorem:
C = C0 + cYd = C0 + cY
C �� wielkość konsumpcji
C0 �� konsumpcja autonomiczna
( )
c �� krańcowa skłonność do konsumpcji
Krańcowa skłonność do konsumpcji (c) to odsetek przyrostu
dochodu wydawany na konsumpcję.
Konsumpcja (C)
Funkcja konsumpcji
C = C0 + cY
Konsumpcja autonomiczna (C0)
{
Dochód (Y)
Nachylenie funkcji konsumpcji zależy od krańcowej
skłonności do konsumpcji.
Położenie funkcji konsumpcji (jej odległość od osi odciętych)
zależy od wielkości konsumpcji autonomicznej.
15/70
OSZCZ
DNOŚCI
Nie skonsumowana część dochodu stanowi oszczędności (S).
Funkcji konsumpcji C = C0 + cYd = C0 + cY odpowiada funkcja
oszczędności:
S =  C0 + sYd =  C0 + sY
S �� wielkość oszczędności
C0 �� konsumpcja autonomiczna
( )
s �� krańcowa skłonność do oszczędzania
Krańcowa skłonność do oszczędzania (s) to odsetek przyrostu
dochodu przeznaczany na oszczędności.
Oszczędności (S)
Funkcja oszczędności
S =  C0 + sY
 Konsumpcja autonomiczna (
Dochód (Y)
{
C0)
16/70
KONSUMPCJA A OSZCZ
DNOŚCI
Ponieważ dochód może być przeznaczony tylko na
konsumpcję albo na oszczędności, zatem:
c + s = 1
Krańcowa Krańcowa
+ =
1
skłonność do skłonność do
konsumpcji oszczędzania
Poniższy rysunek pokazuje zależność pomiędzy konsumpcją a
oszczędnościami.
Przyjęte wartości liczbowe są następujące:
C0 = 10 c = 0,7 s = 0,3
C S
C = 10 + 0,7Y
10
S =  10 + 0,3Y
Y Y
 10
17/70
Gospodarka zamknięta z budżetem państwa
��
W gospodarce zamkniętej z budżetem państwa dochody
rozporządzalne są mniejsze od dochodu narodowego:
Yd = (1  t)Y
t �� stopa podatkowa netto
Funkcja konsumpcji wyraża się wzorem:
C = C0 + cYd = C0 + c(1  t)Y
Konsumpcja (C)
Funkcja konsumpcji
C = C0 + cY
w gospodarce bez
budżetu państwa.
C = C0 + c(1  t)Y
Funkcja konsumpcji
w gospodarce z
budżetem państwa.
Dochód (Y)
Wniosek:
Istnienie budżetu państwa zmniejsza nachylenie funkcji
konsumpcji.
Analogicznie, funkcja oszczędności wyraża się wzorem:
S =  C0 + sYd =  C0 + s(1  t)Y
18/70
Gospodarka otwarta z budżetem państwa
��
Otwarcie gospodarki nie zmienia postaci funkcji konsumpcji
ani funkcji oszczędności.
Funkcja konsumpcji oraz funkcja oszczędności jest taka sama
jak w gospodarce zamkniętej z budżetem państwa.
19/70
INWESTYCJE
Popyt inwestycyjny przedsiębiorstw wiąże się z zamierzonym
(planowanym) powiększeniem zasobów kapitału trwałego i
zapasów. Zależy więc od przewidywanego wzrostu popytu na
ich produkty, a nie od bieżącego poziomu produkcji.
Zakładamy, że inwestycje (I) są wielkością autonomiczną i nie
zależą od bieżącej produkcji i dochodu.
Inwestycje (I)
I
Dochód (Y)
20/70
WYDATKI PAC
STWA I PODATKI
Wydatki państwa na dobra i usługi (G) są wielkością
autonomiczną i nie zależą od bieżącej produkcji i dochodu.
Podatki netto (NT) zmieniają się wraz ze zmianami dochodu:
NT = tY
t ą� stopa podatkowa netto.
Podatki netto to podatki minus płatności transferowe.
Saldo budżetu państwa =
= dochody budżetowe  wydatki państwa
Wydatki państwa
(G),
podatki netto (NT)
NT = tY
Ż�
Ż�Ż�
Ż�Ż�Ż�
Ż�Ż�Ż�Ż�Ż�
G
Ż�Ż�Ż�Ż�Ż�Ż�
����������
���������
�������
�����
����
��
Y0
Dochód (Y)
Gdy dochód narodowy Gdy dochód narodowy Gdy dochód narodowy
jest mniejszy niż Y0, jest równy Y0, jest większy niż Y0,
występuje występuje występuje
deficyt budżetowy równowaga budżetowa nadwyżka budżetowa
(G > NT). (G = NT). (G < NT).
21/70
EKSPORT I IMPORT
Eksport (X) jest wielkością autonomiczną i nie zależy od
bieżącej produkcji i dochodu.
Import (M) zmienia się wraz ze zmianami dochodu:
M = mY
m ą� krańcowa skłonność do importu
Krańcowa skłonność do importu (m) obrazuje, jaką część
każdej dodatkowej jednostki dochodu narodowego podmioty
krajowe chcą wydać na dodatkowy import.
Bilans handlowy = eksport (X)  import (M)
Gdy dochód
narodowy jest równy
Y0, bilans handlowy
wynosi zero.
Eksport
(X),
import (M)
M = mY
.
Gdy dochód
...
......
........
narodowy jest
..........
............
większy niż Y0,
Gdy dochód
................
..................
X
występuje
.....................
narodowy jest
........................
.............................
deficyt handlowy
............................
mniejszy niż Y0,
..
......................
(eksport < import).
występuje
.........................
.................
nadwyżka handlowa
....................
............
...............
(eksport > import).
.......
..........
..
.....
Y0
.
Dochód (Y)
22/70
POPYT GLOBALNY
Gospodarka zamknięta bez państwa
��
W gospodarce zamkniętej bez budżetu państwa występują
dwa składniki popytu globalnego (AD):
�� popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C),
�� popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I).
AD = C + I
Popyt globalny (AD)
(I)
Popyt globalny (AD = C + I)
Konsumpcja (C)
Inwestycje (I)
{
Konsumpcja autonom. (C0)
{
Dochód (Y)
Nachylenie linii popytu globalnego zależy od krańcowej
skłonności do konsumpcji (c), a jej odległość od początku
układu współrzędnych zależy od konsumpcji autonomicznej
(C0) oraz od inwestycji (I).
23/70
Gospodarka zamknięta z budżetem państwa
��
W gospodarce zamkniętej z budżetem państwa występują trzy
składniki popytu globalnego (AD):
�� popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C),
�� popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I),
�� popyt państwa na dobra i usługi (G).
AD = C + I + G
Popyt globalny (AD)
Popyt globalny
(I)
w gospodarce zamkniętej
z budżetem państwa
(AD = C + I + G)
Popyt globalny
w gospodarce zamkniętej
bez budżetu państwa
Wydatki państwa (G)
{
Konsumpcja autonom. (C0)
+ inwestycje (I)
{
Dochód (Y)
W gospodarce zamkniętej z budżetem państwa krzywa popytu
globalnego ma mniejsze nachylenie niż w gospodarce
zamkniętej bez państwa, ponieważ istnienie państwa
zmniejsza nachylenie funkcji konsumpcji, a przez to  krzywej
popytu globalnego.
24/70
Gospodarka otwarta z budżetem państwa
��
W gospodarce otwartej z budżetem państwa występują cztery
składniki popytu globalnego (AD):
�� popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C),
�� popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I),
�� popyt państwa na dobra i usługi (G),
�� popyt netto zagranicy  eksport minus import (X  M).
AD = C + I + G + X  M
Popyt globalny
w gospodarce otwartej
z budżetem państwa
Popyt globalny (AD)
(AD = C + I + G + X  M)
(I)
Popyt globalny
w gospodarce zamkniętej
z budżetem państwa
Eksport (X)
Popyt globalny
{
w gospodarce zamkniętej
bez budżetu państwa
Wydatki państwa (G)
{
Konsumpcja autonom. (C0)
+ inwestycje (I)
{
Dochód (Y)
W gospodarce otwartej z budżetem państwa krzywa popytu
globalnego ma mniejsze nachylenie niż w gospodarce
zamkniętej z budżetem państwa, ponieważ import, który jest
wprost proporcjonalny do dochodu, zmniejsza wielkość
popytu globalnego.
25/70
RÓWNOWAGA PRODUKCJI I POPYTU
Równowaga makroekonomiczna (przy stałych cenach i
płacach) występuje wówczas, gdy globalny popyt równa się
globalnej podaży, tzn. gdy suma planowanych globalnych
wydatków jest równa dokładnie wartości wytworzonej
produkcji.
ILUSTRACJA GRAFICZNA:
Linia 45 � jest zbiorem punktów, które przybierają taką samą
wartość na obu osiach. Wszystkim tym punktom odpowiada
zrównanie się produkcji (oznaczonej na osi poziomej) i popytu
globalnego (oznaczonego na osi pionowej).
Linia 45�
Popyt globalny (AD)
(I)
Popyt globalny
E (AD)
Punkt równowagi
Y0
Dochód, produkcja
Punkt przecięcia krzywej AD i linii 45� (punkt E) jest jedynym
punktem, w którym popyt globalny AD jest równy dochodowi.
Punkt E jest punktem równowagi, w którym planowane wy-
datki są równe faktycznej produkcji i faktycznemu
dochodowi.
Y0 to wielkość dochodu odpowiadająca równowadze.
26/70
ZAPIS ALGEBRAICZNY:
Gospodarka zamknięta bez państwa
��
Popyt globalny = Produkcja (dochód)
C + I = C + S
Warunek równowagi:
lub
I = S (I  S) = 0
Gospodarka zamknięta z budżetem państwa
��
Popyt globalny = Produkcja (dochód)
C + I + G = C + S + NT
Warunek równowagi:
lub
I + G = S + NT (I  S) + (G  NT) = 0
Gospodarka otwarta z budżetem państwa
��
Popyt globalny = Produkcja (dochód)
C + I + G + X  M = C + S + NT
Warunek równowagi:
lub
I + G + X = S + NT + M
(I  S) + (G  NT) + (X  M) = 0
27/70
KIEDY NIE WYST
PUJE RÓWNOWAGA?
Gdy produkcja jest mniejsza niż Y0 (np. na poziomie Y1),
wówczas występuje nadwyżka popytu (luka inflacyjna).
Gdy produkcja jest większa niż Y0 (np. na poziomie Y2),
wówczas występuje nadwyżka podaży (luka deflacyjna).
Linia 45�
Popyt globalny (AD)
(I)
C
Luka deflacyjna
Popyt globalny
D
E (AD)
Punkt równowagi
A
Luka inflacyjna B
Y1 Y0 Y2
Dochód, produkcja
W przypadku nadwyżki popytu maleją zapasy i pojawiają się
przymusowe oszczędności. W przypadku nadwyżki podaży
rosną zapasy i maleją niezamierzone oszczędności.
W gospodarce o giętkich cenach nierównowaga może być
zlikwidowana przez zmiany cen (wzrost lub spadek).
Nadwyżka popytu (luka inflacyjna) grozi przyspieszeniem
inflacji. Nadwyżka podaży (luka deflacyjna) skłania produ-
centów do zmniejszenia produkcji.
28/70
MNOŻNIK
Mnożnik informuje, o ile zmieni się globalny popyt, a co za
tym idzie  poziom produkcji, w wyniku zmiany
autonomicznego składnika popytu globalnego (konsumpcji
autonomicznej C0, inwestycji I, wydatków państwa G,
eksportu X) o jednostkę.
Mnożnik jest większy od 1, ponieważ zmiana wydatków
autonomicznych (np. inwestycyjnych) pociąga za sobą zmiany
w dochodach i wydatkach konsumentów.
Przy poniższych wzorach na mnożnik przyjęto oznaczenia:
c  krańcowa skłonność do konsumpcji
s  krańcowa skłonność do oszczędzania
t  stopa podatkowa netto
m  krańcowa skłonność do importu
Gospodarka zamknięta bez państwa
��
1 1
Mnożnik =    = 
1  c s
Gospodarka zamknięta z budżetem państwa
��
1 1
Mnożnik =      =     
1  c(1  t) 1  c + ct
Gospodarka otwarta z budżetem państwa
��
1 1
Mnożnik =        =      
1  c(1  t) + m 1  c + ct + m
29/70
PRZYKA
AD
W gospodarce otwartej z budżetem państwa:
Ż� krańcowa skłonność do konsumpcji (c) = 0,8;
Ż� stopa podatkowa netto (t) = 0,2;
Ż� krańcowa skłonność do importu (m) = 0,1.
Jak się zmieni wielkość produkcji gdy inwestycje wzrosną o
200 000 zł?
Rozwiązanie:
1 1 1
Mnożnik =       =           =   = 2,17
1  c + ct + m 0,46
1  0,8 + 0,8 �� 0,2 +
0,1
Zatem wzrost inwestycji spowoduje wzrost produkcji o:
200 000 zł �� 2,17 = 434 000 zł
Ilustracja graficzna:
Linia 45�
Popyt globalny (AD)
AD
AD
E
E
Wzrost inwestycji
o 200 000 zł
Dochód, produkcja
Wzrost produkcji
o 434 000 zł
30/70
S,
PARADOKS ZAPOBIEGLIWOŚCI
I
1. Wielkość produkcji zapewniająca równowagę wynosi Y0.
Ś�
2. Gospodarstwa domowe zmieniają plany i zaczynają
oszczędzać mniej przy każdym poziomie dochodu
(konsumpcja autonomiczna rośnie z C0 do C1).
S
S
3. Funkcja oszczędności przesuwa
I
się w dół  z położenia S do
 C0
Y0 Y1
położenia S (rys. 1).
Y
 C1
C 4. Funkcja konsumpcji przesuwa
się w górę  z położenia C do
C
ć�
położenia C (rys. 2).
C
5. Krzywa popytu globalnego
przesuwa się w górę  z położenia
AD do położenia AD (rys. 3).
C1
6. Poziom produkcji odpowiadający
C0
równowadze wzrasta z Y0 do Y1
Y
(działa mnożnik)  por. rys. 3.
Linia 45�
AD
AD
��
AD
7. Przy wielkości produkcji Y1,
funkcji oszczędności S oraz
funkcji inwestycji I wielkość
oszczędności jest dokładnie taka
sama jak na początku (tzn. przy
wielkości produkcji Y0, funkcji
oszczędności S oraz funkcji
inwestycji I).
Y0 Y1
Y
31/70
MNOŻNIK ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU
Mnożnik zrównoważonego budżetu to mechanizm polegający
na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy
taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji.
32/70
Temat 3:
PIENI
DZ, BANKI, POLITYKA PIENI
ŻNA
PIENI
DZ
Definicja
Pieniądz to powszechnie akceptowany w danym kraju
środek płatniczy, służący do regulowania różnego typu
zobowiązań.
Funkcje
Trzy główne funkcje pieniądza są następujące:
�� środek wymiany i płatności
(za pośrednictwem pieniądza ludzie dokonują wy-miany
dóbr i usług oraz spłacają inne wzajemne
zobowiązania)
�� jednostka rozrachunkowa
(w pieniądzu wyrażone są ceny i prowadzone roz-
liczenia)
�� środek przechowywania wartości (tezauryzacji)
(pieniądz jest jedną z form gromadzenia i przecho-
wywania bogactwa)
33/70
Rodzaje pieniądza
Należy przede wszystkim odróżnić dwie postacie
pieniądza:
�� pieniądz gotówkowy
(banknoty i bilon)
�� pieniądz bezgotówkowy
(pieniądz mający formę zapisu na rachunku
bankowym, którego podstawą może być depozyt
klienta lub kredyt udzielony przez bank; płatności
dokonywane są za pomocą polecenia przelewu, czeku,
karty kredytowej itp.)
Poza tym rozróżniamy:
�� pieniądz towarowy
(jednostka pieniądza warta jest tyle, ile wart jest
materiał, z którego została wykonana, np. złoto)
�� pieniądz symboliczny
(jednostka pieniądza warta jest więcej niż materiał, z
którego została wykonana, o czym informuje
umieszczony na niej znak-symbol, np. banknot)
Niby-pieniądz (quasi-pieniądz) to aktywa, które są
prawie tak samo dobre jak pieniądz; jest to środek
przechowywania wartości, który można łatwo zamienić
na pieniądz, ale który sam pieniądzem nie jest, np. wkład
w towarzystwie budowlanym.
Karty kredytowe to substytuty pieniądza  spełniają
tylko niektóre jego funkcje. Mogą służyć do zapłaty za
towary, jednak dowód zapłaty kartą kredytową nie może
być wykorzystany do dokonania dalszych zakupów.
34/70
Agregaty pieniężne
Istnieją węższe i szersze definicje pieniądza stosowane do
ilości pieniądza w obiegu  tzw. agregaty pieniężne.
M0
(baza monetarna, zasób pieniądza wielkiej mocy)
=
gotówka w obiegu + rezerwy gotówkowe banków
M1
=
gotówka w obiegu + wkłady na żądanie
M2
=
gotówka w obiegu + wkłady na żądanie +
+ wkłady terminowe
Agregaty M1 i M2 mogą być liczone w dwojaki sposób:
�� tylko w walucie krajowej,
�� z uwzględnieniem także wkładów w walutach obcych.
Oprócz wymienionych, istnieją jeszcze szersze miary
podaży pieniądza  takie jak np. agregat M3 czy M4.
Uwaga: w podręczniku baza monetarna jest niekiedy
oznaczana symbolem H.
35/70
BANKI
Bank centralny
Kontrolę nad całością obiegu pieniężnego w gospodarce
sprawuje bank centralny.
Pięć podstawowych funkcji banku centralnego to:
|� emisja pieniądza gotówkowego,
|� kontrola obiegu pieniężnego,
|� refinansowanie i kontrola banków komercyjnych,
|� zarządzanie długiem państwowym i finansowanie
deficytu budżetowego,
|� rozliczenia międzypaństwowe z zagranicą.
Banki komercyjne
Obok banku centralnego, który stanowi podstawę
systemu finansowego każdego państwa, głównym
ogniwem współczesnego systemu finansowego są banki
komercyjne.
Główne ich funkcje obejmują:
|� pośredniczenie w rozliczeniach finansowych między
jednostkami gospodarczymi,
|� gromadzenie wkładów oszczędnościowych i przecho-
wywanie powierzonych rezerw pieniężnych,
|� udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i
gospodarstwom domowym.
36/70
MNOŻNIK KREACJI PIENI
DZA
Banki komercyjne nie tylko gromadzą oszczędności i
zamieniają je na kredyty.
Pełnią one jeszcze jedną bardzo ważną funkcję: udzielając
kredytów na sumy wielokrotnie przekraczające wartość
trzymanych rezerw, banki komercyjne wytwarzają (kreują)
dodatkowy pieniądz.
Intensywność tego efektu wyraża mnożnik kreacji pieniądza:
cp + 1
Mnożnik kreacji pieniądza =    
cp + cb
cp  stosunek gotówki w obiegu pozabankowym (C) do
wkładów na żądanie (D)
cb  stopa rezerw gotówkowych banków  stosunek rezerw
gotówkowych banków (R) do wkładów na żądanie (D)
C R
Innymi słowy: cp =  cb = 
D D
Interpretacja:
Mnożnik kreacji pieniądza informuje, o ile zmieni się podaż
pieniądza M1 w wyniku zmiany bazy monetarnej o jednostkę
(np. o 1 zł).
Można więc zapisać:
cp + 1
Podaż pieniądza (M1) =     �� Baza monetarna (M0)
cp + cb
37/70
PODAŻ PIENI
DZA
Od czego zależy podaż pieniądza?
Zgodnie ze wzorem
cp + 1
M1 =     �� M0
cp + cb
na podaż pieniądza ma wpływ:
ż� stopa rezerw gotówkowych banków (cb),
ż� ilość gotówki w obiegu oraz ilość gotówki w bankach
(M0),
ż� stosunek gotówki do wkładów bankowych w sektorze
pozabankowym (cp).
Podaż pieniądza nie zależy od stopy procentowej.
38/70
Kontrola podaży pieniądza przez bank centralny
1. Rezerwy obowiązkowe
Stopa rezerw obowiązkowych jest to minimalna relacja
rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą
utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku
centralnego.
Im wyższa stopa rezerw obowiązkowych, tym podaż pie-
niądza jest mniejsza (ponieważ parametr cb jest
większy).
2. Stopa dyskontowa
Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa stosowana
przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom
komercyjnym.
Im wyższa stopa dyskontowa, tym podaż pieniądza jest
mniejsza (ponieważ parametr cb jest większy).
3. Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku występują wtedy, kiedy bank
centralny zmienia wielkość bazy monetarnej, kupując
lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku.
Gdy bank centralny kupi na otwartym rynku papiery
wartościowe, wówczas zwiększy się baza monetarna, a co
za tym idzie  podaż pieniądza.
Gdy bank centralny sprzeda na otwartym rynku papiery
wartościowe, wówczas zmniejszy się baza monetarna, a
co za tym idzie  podaż pieniądza.
39/70
Wykres
Na wykresie przedstawiającym rynek pieniądza krzywa
podaży pieniądza jest pionowa, ponieważ podaż
pieniądza nie zależy od stopy procentowej.
Stopa procentowa (Rn)
MS
Krzywa podaży pieniądza
Realne zasoby pieniądza
(M)
40/70
POPYT NA PIENI
DZ
Dla uproszczenia zakładamy, że istnieją tylko dwa rodzaje
aktywów:
�� pieniądz, który jest środkiem wymiany, ale nie przynosi
dochodów w postaci odsetek;
�� obligacje, symbolizujące wszystkie pozostałe aktywa
przynoszące odsetki, ale które nie są bezpośrednio
środkiem płatności.
41/70
Koszty oraz korzyści trzymania pieniądza
Zastanowimy się tutaj, w jaki sposób ludzie powinni
podzielić swój majątek między pieniądze i obligacje.
Koszty związane z trzymaniem pieniądza
Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych możliwoś-
ci) posiadania pieniądza są odsetki utracone w wyniku
trzymania aktywów finansowych w postaci pieniędzy
(gotówki), a nie w formie oprocentowanych obligacji.
Miarą kosztu trzymania pieniądza jest zatem wysokość
nominalnej stopy procentowej.
Krzywa MC symbolizująca koszt krańcowy utrzymywa-
nia pieniądza jest pozioma, ponieważ koszt alternatywny
każdej trzymanej złotówki jest taki sam.
Np. koszt związany z trzymaniem w kieszeni dwudziestej
złotówki jest wyznaczony poziomem nominalnej stopy
procentowej w Polsce i pokrywa się dokładnie z kosztem
np. czterysta osiemdziesiątej czwartej złotówki, która
wpłacona do banku przyniosłaby takie same odsetki.
Stopa procentowa (Rn)
Krzywa kosztu krańcowego
trzymania pieniądza
MC
Realne zasoby pieniądza
(M)
42/70
 Motywy trzymania pieniądza
Motyw transakcyjny trzymania pieniądza oznacza, że
ludzie trzymają pieniądze, ponieważ planują zakupy
różnych dóbr, a momenty przypływu gotówki nie
pokrywają się w czasie z momentami wydatków.
Motyw przezorności trzymania pieniądza polega na tym,
że ludzie z góry decydują się trzymać pewien zasób
pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków.
Motyw portfelowy trzymania pieniądza wynika z
niechęci ludzi do ryzyka. Ludzie wolą trzymać aktywa o
niskiej, ale pewnej stopie zysku (np. pieniądze na
rachunkach bankowych), niż inne aktywa o wysokiej, ale
niepewnej stopie zysku.
Krzywa MB symbolizująca korzyść krańcową utrzymy-
wania pieniądza jest malejąca, ponieważ korzyść krań-
cowa zmniejsza się w miarę wzrostu zasobów pieniądza:
najpilniejsze transakcje mogłyby zostać dokonane przez
niewiele banknotów stuzłotowych trzymanych w
kieszeni, korzyść z każdej kolejnej złotówki się
zmniejsza.
Korzyść krańcowa
trzymania pieniądza
(MB)
Krzywa korzyści krańcowej
trzymania pieniądza
MB
Realne zasoby pieniądza
43/70
(M)
 Ile ludzie trzymają pieniędzy?
Ludzie będą trzymać pieniądze aż do momentu, w
którym korzyść krańcowa z utrzymywania dodatkowej
jednostki pieniądza zrówna się z jego kosztem krań-
cowym (MB = MC).
Korzyść krańcowa
trzymania pieniądza
Przecięcie krzywych MB oraz MC
(MB),
(pkt. E) pozwala ustalić optymalną
stopa procentowa (Rn)
wielkość popytu na realne zasoby
pieniądza (MD).
E
MC
MB
MD
Realne zasoby pieniądza
(M)
W punkcie E korzyść krańcowa trzymania pieniądza
zrównuje się z kosztem krańcowym trzymania pieniądza.
Zatem popyt na pieniądz będzie wynosił MD.
MB,
Wzrost nominalnej stopy procentowej (z Rn1
Rn
do Rn2) powoduje przesunięcie krzywej kosztu
krańcowego MC w górę do położenia MC .
Popyt na pieniądz maleje (z MD do MD1).
E1
Rn2 MC Wzrost dochodu realnego (produk-
cji) powoduje przesunięcie krzywej
E E2
Rn1
korzyści krańcowej MB w prawo do
MC
położenia MB .
MB
Popyt na pieniądz rośnie (z MD do
MB
MD2).
MD1 MD MD2 M
44/70
Wykres
Na wykresie przedstawiającym rynek pieniądza krzywa
popytu na pieniądz jest malejąca, ponieważ popyt na
pieniądz rośnie wraz ze spadkiem stopy procentowej.
Stopa procentowa (Rn)
Krzywa popytu na pieniądz
MD
Realne zasoby pieniądza
(M)
45/70
RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENI
DZA
Rynek pieniądza znajduje się w równowadze wówczas, gdy
popyt na realne zasoby pieniądza jest równy realnej podaży
pieniądza (MD = MS).
Stopa procentowa (Rn)
MS
E
Rn*
MD
M*
Realne zasoby pieniądza
(M)
E �� punkt równowagi na rynku pieniądza
Rn* �� stopa procentowa zapewniająca równowagę
M* �� ilość pieniądza zapewniająca równowagę
46/70
MECHANIZM POWROTU DO PUNKTU RÓWNOWAGI
MS
Stopa procentowa (Rn)
MS > MD
Rn1
B
A
E*
Rn*
C D
Rn2
MD > MS
MD
M*
Realne zasoby pieniądza
(M)
1. Wysoka stopa procentowa
Przy wysokiej stopie procentowej (np. na poziomie Rn1) występuje
nadwyżka podaży pieniądza (MS > MD).
Nadwyżka podaży pieniądza oznacza, że na rynku obligacji wystę-
puje nadwyżka popytu.
Nadwyżka popytu na obligacje spowoduje, że ceny obligacji wzros-
ną, czyli stopa procentowa (stopa zysku z obligacji) spadnie.
Jedno-cześnie w wyniku wzrostu cen obligacji, wzrośnie popyt na
pieniądz.
Przy stopie procentowej Rn* wystąpi równowaga na rynku pieniądza
i obligacji.
2. Niska stopa procentowa
Przy niskiej stopie procentowej (np. na poziomie Rn2) występuje
nadwyżka popytu na pieniądz (MD > MS).
Nadwyżka popytu na pieniądz oznacza, że na rynku obligacji wystę-
puje nadwyżka podaży.
Nadwyżka podaży obligacji spowoduje, że ceny obligacji spadną,
czyli stopa procentowa (stopa zysku z obligacji) wzrośnie. Jedno-
cześnie w wyniku spadku cen obligacji, spadnie popyt na pieniądz.
Przy stopie procentowej Rn* wystąpi równowaga na rynku pieniądza
i obligacji.
47/70
ZMIANY STANU RÓWNOWAGI
Rn 1. Wzrost podaży pieniądza
MS MS1
Gdy bank centralny zwiększa podaż
pieniądza (np. zwiększa bazę mone-
tarną poprzez operacje otwartego
E
rynku, zmniejsza stopę dyskontową
Rn*
lub stopę rezerw obowiązkowych),
wówczas krzywa podaży pieniądza
przesuwa się w prawo (z położenia
E1
MS do MS1).
Rn1
Stopa procentowa spada z Rn* do
Rn1. Ilość pieniądza w gospodarce
MD
zwiększa się z M* do M1.
M* M1
M
Rn
MS
2. Spadek realnego dochodu
Spadek realnego dochodu zmniej-
sza korzyść krańcową z utrzymywa-
nia pieniądza. Popyt na pieniądz
E
Rn*
spada, krzywa popytu na pieniądz
przesuwa się w lewo (z położenia
MD do MD2).
E2
Rn2
Stopa procentowa spada z Rn* do
Rn2. Ilość pieniądza w gospodarce
nie zmieni się.
MD
MD2
M*
M
3. Wzrost konkurencji między
Rn bankami
MS
Wzrost konkurencji między banka-
E3
Rn3
mi, który wyrazi się w trwałym wzro-
ście oprocentowania wkładów ban-
E
kowych, zwiększy popyt na wkłady
Rn*
bankowe, a przez to popyt na pie-
niądz i przesunie krzywą popytu na
pieniądz w prawo (z położenia MD
do MD3).
MD3
Stopa procentowa rośnie z Rn* do
Rn3. Ilość pieniądza w gospodarce
MD
nie zmieni się.
M*
M
48/70
Temat 4:
MODEL IS LM
POPYT GLOBALNY A STOPA PROCENTOWA
�� Wzrost stopy procentowej zmniejsza popyt globalny.
�� Spadek stopy procentowej zwiększa popyt globalny.
Uzasadnienie:
�� wysoka stopa procentowa zmniejsza popyt inwestycyjny
przedsiębiorstw oraz popyt konsumpcyjny gospodarstw
domowych (drogie kredyty);
�� niska stopa procentowa zwiększa popyt inwestycyjny
przedsiębiorstw oraz popyt konsumpcyjny gospodarstw
domowych (tanie kredyty).
Spadek stopy procentowej powoduje przesunięcie krzywej
popytu globalnego w górę:
AD
Linia 45��
AD1
E1
AD1 Ł� Krzywa popytu globalnego
AD0 odpowiadająca niższej stopie pro-
centowej.
E0
AD0 Ł� Krzywa popytu globalnego
odpowiadająca wyższej stopie pro-
centowej.
Y0 Y1
Dochód (Y)
49/70
RYNEK DÓBR A RYNEK PIENI
DZA
Mechanizm transmisyjny i efekt tłumienia
Mechanizm transmisyjny: Zwiększenie podaży pieniądza po-
woduje spadek stopy procentowej, zwiększenie popytu global-
nego (AD0 �� AD1) oraz wzrost dochodu i produkcji (Y0 �� Y1).
Efekt tłumienia: W miarę wzrostu dochodu zwiększa się popyt
na pieniądz, co powoduje wzrost stopy procentowej, prze-
sunięcie nieco w dół krzywej popytu globalnego (AD1 �� AD2)
oraz spadek dochodu i produkcji (Y1 �� Y2).
AD
Linia 45��
AD1
AD2
E1
EFEKT OSTATECZNY:
AD0
AD0 ą� AD2
E2
Y0 ą� Y2
E0
Y0 Y2 Y1
Dochód (Y)
PEA
NY MECHANIZM WYGL
DA NAST
PUJ
CO:
(1) Wzrost realnej podaży pieniądza (MS ��)
(2) Spadek stopy procentowej (Rn ��)
(3) Wzrost konsumpcji i inwestycji (C �� + I ��)
(4) Wzrost popytu globalnego (AD ��)
(5) Wzrost dochodu i produkcji (Y ��)
(6) Wzrost popytu na pieniądz (MD ��)
(7) Wzrost stopy procentowej (Rn ��)
(8) Spadek konsumpcji i inwestycji (C �� + I ��)
(9) Zmniejszenie popytu globalnego (AD ��)
(10) Spadek dochodu i produkcji (Y ��)
50/70
Efekt wypierania
Wypieranie polega na ograniczeniu wielkości popytu
konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora prywatnego pod
wpływem wzrostu wydatków państwa.
AD
Linia 45��
AD1
AD2
E1
EFEKT OSTATECZNY:
AD0
AD0 ą� AD2
E2
Y0 ą� Y2
E0
Y0 Y2 Y1
Dochód (Y)
MECHANIZM EFEKTU WYPIERANIA:
(1) Wzrost wydatków państwa (G ��)
(2) Wzrost popytu globalnego (AD ��)
(3) Wzrost dochodu i produkcji (Y ��)
(4) Wzrost popytu na pieniądz (MD ��)
(5) Wzrost stopy procentowej (Rn ��)
(6) Spadek konsumpcji i inwestycji (C �� + I ��)
(7) Zmniejszenie popytu globalnego (AD ��)
(8) Spadek dochodu i produkcji (Y ��)
Jest to tzw. niepełne wypieranie w modelu keynesowskim.
51/70
KRZYWA IS
Krzywa IS jest zbiorem różnych kombinacji dochodu i stopy
procentowej, przy których rynek dóbr znajduje się w
równowadze.
Rynek dóbr znajduje się w równowadze wówczas, gdy popyt
globalny i faktyczny dochód są równe.
1. Załóżmy, że stopa procentowa wy-
Jak powstaje krzywa IS?
nosi np. R0.
2. Przy stopie procentowej R0 znamy
AD rozmiary popytu inwestycyjnego
Linia 45��
oraz autonomicznego popytu kon-
AD1
sumpcyjnego, tym samym możemy
E1
wykreślić funkcję popytu
globalnego (AD0).
AD0
3. Przy stopie procentowej R0 dochód
zapewniający równowagę na rynku
dóbr wynosi Y0.
E0
4. Na dolnym rysunku zaznaczamy
punkt E0, któremu odpowiada stopa
procentowa R0, dochód Y0 oraz rów-
nowaga na rynku dóbr.
5. Załóżmy, że stopa procentowa jest
niższa i wynosi R1.
Y0 Y1
Dochód (Y)
6. Obniżenie stopy procentowej zwięk-
szyło popyt globalny, w wyniku
Rn
czego krzywa popytu globalnego
przesunęła się do położenia AD1.
E0
7. Analogicznie jak poprzednio, na
R0
dol-nym rysunku zaznaczamy punkt
E1, któremu odpowiada stopa
procento-wa R1 i dochód Y1, a co za
tym idzie  równowaga na rynku
E1
R1
dóbr.
8. Powtarzając ten zabieg dla wielu
stóp procentowych otrzymamy sze-
IS
reg punktów równoważących rynek
dóbr (takich jak E0 lub E1), które po
połączeniu utworzą krzywą IS.
Y0 Y1
Dochód (Y)
52/70
Równowaga na rynku dóbr występuje, gdy oszczędności (S) są
równe inwestycjom (I), stąd nazwa krzywej IS (I = S �� IS).
Nachylenie krzywej IS
Krzywa IS ma nachylenie ujemne. W stanie równowagi na
rynku dóbr wyższej stopie procentowej musi towarzyszyć
niższy dochód.
Stromość krzywej IS zależy od wrażliwości popytu globalnego
na zmiany stopy procentowej.
�� Gdy zmiany stopy procentowej wywołują niewielkie
przesunięcia krzywej popytu globalnego, wówczas poziom
dochodu odpowiadający warunkom równowagi zmieni się
nieznacznie i krzywa IS będzie bardzo stroma.
Przesunięcia krzywej IS
Wszystkie czynniki poza stopą procentową, które powodują
przesunięcie krzywej popytu globalnego, wywołują także
przesunięcie krzywej IS.
Czynniki zwiększające popyt globalny (przesuwające krzywą
popytu globalnego w górę) powodują przesunięcie krzywej IS
w prawo.
Czynniki zmniejszające popyt globalny (przesuwające krzywą
popytu globalnego w dół) powodują przesunięcie krzywej IS w
lewo.
53/70
KRZYWA LM
Krzywa LM jest zbiorem różnych kombinacji dochodu i stopy
procentowej, przy których rynek pieniądza znajduje się w
równowadze.
Rynek pieniądza znajduje się w równowadze, gdy popyt na
realne zasoby pieniądza jest równy realnej podaży pieniądza.
Jak powstaje krzywa LM?
MS
Rn Rn
LM
R1
R1
E1
E1
R0
R0
E0
E0
MD1
MD0
M* Y0 Y1
Realne zasoby pieniądza Dochód (Y)
(Y)
1. Załóżmy, że dochód wynosi Y0. Krzywą popytu na pieniądz jest wówczas MD0.
Stopa procentowa zapewniająca równowagę na rynku pieniądza wynosi R0.
2. Na prawym rysunku zaznaczamy punkt E0, któremu odpowiada stopa procento-
wa R0 i dochód Y0, a co za tym idzie  równowaga na rynku pieniądza.
3. Załóżmy, że dochód jest wyższy i wynosi Y1.
4. Wzrost dochodu spowodował, że popyt na pieniądz wzrośnie . Krzywa popytu
na pieniądz przesunie się w górę, np. do położenia MD1. Stopa procentowa za-
pewniająca równowagę na rynku pieniądza wzrośnie do poziomu R1.
5. Na prawym rysunku zaznaczamy punkt E1, któremu odpowiada stopa
procentowa R1 i dochód Y1, a co za tym idzie  równowaga na rynku pieniądza.
6. Powtarzając ten zabieg dla wielu poziomów dochodu otrzymamy szereg
punktów równoważących rynek pieniądza (takich jak E0 lub E1), które po
połączeniu utworzą krzywą LM.
54/70
Równowaga na rynku pieniądza występuje, gdy popyt na
pieniądz (L  liquidity preference) jest równy podaży pieniądza
(M  money supply), stąd nazwa krzywej LM (L = M �� LM).
Nachylenie krzywej LM
Krzywa LM ma nachylenie dodatnie. W stanie równowagi na
rynku pieniądza wyższemu dochodowi musi towarzyszyć
wyższa stopa procentowa.
Stromość krzywej LM zależy od wrażliwości popytu na
pieniądz na zmiany dochodu oraz stopy procentowej.
�� Gdy zmiany dochodu wywołują niewielkie przesunięcia
krzywej popytu na pieniądz, wówczas stopa procentowa
odpowiadająca warunkom równowagi zmieni się nieznacz-
nie i krzywa IS będzie dosyć płaska.
�� Im bardziej stroma jest krzywa popytu na pieniądz, tym
krzywa LM ma większe nachylenie.
Przesunięcia krzywej LM
Czynniki, które zmieniają wielkość realnej podaży pieniądza,
przesuwają także krzywą LM.
Czynniki zwiększające realną podaż pieniądza (przesuwające
krzywą podaży pieniądza w prawo) powodują przesunięcie
krzywej LM w prawo.
Czynniki zmniejszające realną podaż pieniądza (przesuwające
krzywą podaży pieniądza w lewo) powodują przesunięcie
krzywej LM w lewo.
55/70
RÓWNOWAGA W MODELU IS LM
Równowaga na rynkach dóbr i pieniądza wystąpi w punkcie
przecięcia się krzywych IS oraz LM.
Stopa
procentow
LM
a
(Rn)
E0
R0
IS
Y0
Dochód (Y)
E0 Ł� Punkt zapewniający równowagę
na rynku dóbr i pieniądza
R0 Ł� Stopa procentowa zapewniająca równowagę
na rynku dóbr i pieniądza
Y0 Ł� Dochód zapewniający równowagę
na rynku dóbr i pieniądza
56/70
KIEDY NIE WYST
PUJE RÓWNOWAGA?
W punktach leżących na lewo od krzywej IS występuje
nadwyżka popytu na rynku dóbr.
W punktach leżących na prawo od krzywej IS występuje
nadwyżka podaży na rynku dóbr.
W punktach leżących na lewo od krzywej LM występuje
nadwyżka podaży na rynku pieniądza.
W punktach leżących na prawo od krzywej LM występuje
nadwyżka popytu na rynku pieniądza.
Stopa
procentow
LM
a
(Rn)
A
B
R1
E
R0
D C
R2
IS
Y1 Y0 Y2
Dochód (Y)
Punkt Rynek dóbr Rynek pieniądza
A Równowaga Nadwyżka podaży
B Nadwyżka podaży Równowaga
C Równowaga Nadwyżka popytu
D Nadwyżka popytu Równowaga
E Równowaga Równowaga
57/70
POLITYKA FISKALNA: PRZESUNI
CIA KRZYWEJ IS
Ekspansyjna polityka fiskalna
Np.:
Ż� zwiększenie wydatków państwowych
Ż� zmniejszenie podatków
Krzywa IS przesuwa się w prawo (IS0 �� IS1).
Dochód oraz stopa procentowa rosną (Y0 �� Y1, R0 �� R1).
Restrykcyjna polityka fiskalna
Np.:
Ż� zmniejszenie wydatków państwowych
Ż� zwiększenie podatków
Krzywa IS przesuwa się w lewo (IS0 �� IS2).
Dochód oraz stopa procentowa maleją (Y0 �� Y2, R0 �� R2).
Stopa
procentow
LM
a
(Rn)
E1
R1
E0
R0
E2
R2
IS1
IS0
IS2
Y2 Y0 Y1
Dochód (Y)
58/70
POLITYKA PIENI
ŻNA: PRZESUNI
CIA KRZYWEJ LM
Ekspansyjna polityka pieniężna
Zwiększenie realnej podaży pieniądza, np.:
Ż� obniżenie stopy rezerw gotówkowych banków
Ż� obniżenie stopy dyskontowej
Ż� zwiększenie bazy monetarnej
Krzywa LM przesuwa się w prawo (LM0 �� LM1).
Dochód rośnie (Y0 �� Y1), stopa procentowa maleje (R0 �� R1).
Restrykcyjna polityka pieniężna
Zmniejszenie realnej podaży pieniądza, np.:
Ż� zwiększenie stopy rezerw gotówkowych banków
Ż� zwiększenie stopy dyskontowej
Ż� zmniejszenie bazy monetarnej
Krzywa LM przesuwa się w lewo (LM0 �� LM2).
Dochód maleje (Y0 �� Y2), stopa procentowa rośnie (R0 �� R2).
Stopa
LM2
procentow
LM0
a
(Rn)
LM1
E2
R2
E0
R0
E1
R1
IS
59/70
Y2 Y0 Y1
Dochód (Y)
ILUSTRACJA EFEKTU WYPIERANIA
ZA POMOC
MODELU IS LM
Wydatki państwa na dobra i usługi (G) zwiększają się. W
wyniku tego krzywa IS przesuwa się z położenia IS0 do IS1.
Stopa
procentow
LM
a
Pełny efekt mnożnikowy:
(Rn)
Y0 ��Y2
E1
R1
Efekt wypierania:
E0
E2
Y2 ��Y1
R0
Efekt ostateczny:
IS1
Y0 ��Y1
IS0
Y0
Y1 Y2
Dochód (Y)
�� Efekt przy braku oddziaływania rynku pieniądza (pełny
efekt mnożnikowy):
�� Dochód rośnie z Y0 do Y2.
�� Stopa procentowa nie zmienia się.
�� Efekt uwzględniający istnienie rynku pieniądza:
�� Dochód rośnie z Y0 do Y1.
�� Stopa procentowa rośnie z R0 do R1.
Efekt wypierania spowodował zmniejszenie inwestycji i
konsumpcji sektora prywatnego o: Y2  Y1.
60/70
Jest to tzw. niepełne wypieranie w modelu keynesowskim.
Temat 5:
MODEL KLASYCZNY
A MODEL KEYNESOWSKI
W poprzednich tematach zakładaliśmy stałość cen w
gospodarce oraz istnienie rezerw czynników wytwórczych
(prezentowaliśmy ujęcie keynesowskie).
Obecnie uchylimy to założenie. Przejdziemy od skrajnego
modelu keynesowskiego do równie skrajnego modelu
przeciwstawnego  modelu klasycznego.
Poziom cen Ł� przeciętna cena wszystkich dóbr wytwarza-
nych w gospodarce.
Nominalna podaż pieniądza
Realna podaż pieniądza =              
Poziom cen
61/70
MAKROEKONOMICZNA KRZYWA POPYTU
Makroekonomiczna krzywa popytu globalnego (MDS 
macroeconomic demand schedule lub AD  aggregate demand)
opisuje różne kombinacje poziomu cen oraz dochodu realnego
(produkcji), przy których rynek dóbr oraz rynek pieniądza
znajdują się w równowadze.
Makroekonomiczną krzywą popytu globalnego wyprowadza-
my bezpośrednio z modelu IS LM.
1. Załóżmy, że poziom cen jest równy
LM1 ~ P1
Rn
P0.
2. Przy cenach P0 znamy wielkość real-
nej podaży pieniądza, a co za tym
LM0 ~ P0
E1
idzie  położenie krzywej LM.
R1
3. Dochód zapewniający równowagę
na rynku dóbr i pieniądza wynosi Y0
E0
(przy cenach P0).
R0
4. Na dolnym rysunku zaznaczamy
punkt E0, któremu odpowiada po-
ziom cen P0 i dochód Y0, a co za tym
idzie  równowaga na rynku dóbr i
IS
pieniądza.
5. Załóżmy, że ceny wzrosły do pozio-
mu P1.
Y1 Y0
Dochód
6. Wzrost cen spowodował zmniejsze-
(produkcja)
P
nie realnej podaży pieniądza. Krzy-
wa LM przesunęła się w lewo do po-
łożenia LM1.
7. Analogicznie jak poprzednio, na dol-
nym rysunku zaznaczamy punkt E1,
E1
P1
któremu odpowiada poziom cen P1 i
dochód Y1, a co za tym idzie  rów-
nowaga na rynku dóbr i pieniądza.
8. Powtarzając ten zabieg dla wielu
E0
P0
poziomów cen otrzymamy szereg
punktów na dolnym rysunku (takich
jak E0 lub E1), które po połączeniu
AD
utworzą makroekonomiczną krzywą
popytu globalnego.
Y1 Y0
62/70
Dochód
(produkcja)
PRZESUNI
CIA KRZYWEJ POPYTU GLOBALNEGO
Restrykcyjna polityka pieniężna lub fiskalna:
�� Spadek popytu globalnego.
�� Krzywa AD przesuwa się w lewo (AD0 ą� AD1).
Ekspansyjna polityka pieniężna lub fiskalna:
�� Wzrost popytu globalnego.
�� Krzywa AD przesuwa się w prawo (AD0 ą� AD2).
Poziom cen
(P)
AD2
AD0
AD1
Dochód
(produkcja)
�� Czynniki przesuwające krzywą LM lub IS w prawo
zwiększają popyt globalny.
63/70
�� Czynniki przesuwające krzywą LM lub IS w lewo
zmniejszają popyt globalny.
MODEL KLASYCZNY A MODEL KEYNESOWSKI
MODEL KLASYCZNY MODEL KEYNESOWSKI
1. Okres analizy
Długi Krótki
2. Ceny i płace
Giętkie Sztywne
3. Wykorzystanie czynników produkcji
Pełne Niepełne
4. Krzywa globalnej podaży (AS  aggregate supply)
P P
AS
AS
P*
Y*
Produkcja (Y) Produkcja (Y)
W modelu klasycznym produkcja
W modelu keynesowskim ceny są
jest na poziomie produkcji poten-
sztywne. Bez względu na wielkość
cjalnej (Y*), zapewniającej pełne
produkcji poziom cen w gospo-
wykorzystanie czynników produk-
darce jest stały i wynosi P*.
cji (przy produkcji Y* istnieje tylko
64/70
bezrobocie naturalne  nie ma bez-
robocia przymusowego).
MODEL KLASYCZNY MODEL KEYNESOWSKI
5. Równowaga
P P
AS
P0
AS
P*
AD AD
Y* Y0
Produkcja (Y) Produkcja (Y)
Y*  produkcja zapewniająca Y0  produkcja zapewniająca
równowagę równowagę
P0  poziom cen zapewniający P*  poziom cen zapewniający
równowagę równowagę
6. Efekty ekspansyjnej polityki pieniężnej lub fiskalnej
P P
AS
P1
P0
AS
P*
AD1 AD1
AD0 AD0
Y* Y0 Y1
Y Y
Ceny rosną (P0 ą� P1). Produkcja rośnie (Y0 ą� Y1).
Produkcja się nie zmienia. Ceny się nie zmieniają.
65/70
MODEL KLASYCZNY MODEL KEYNESOWSKI
7. Efekty restrykcyjnej polityki pieniężnej lub fiskalnej
P P
AS
P0
P1
AS
P*
AD0 AD0
AD1 AD1
Y* Y1 Y0
Y Y
Ceny maleją (P0 ą� P1). Produkcja maleje (Y0 ą� Y1).
Produkcja się nie zmienia. Ceny się nie zmieniają.
8. Polityka wzrostu gospodarczego
P P
AS0 AS1
P0
AS
P*
P1
AD1
AD AD0
Y0* Y1* Y0 Y1
Y Y
Interwencjonizm: aktywne regulo-
Liberalizm: umiarkowane pobudza-
wanie popytu.
nie podaży.
66/70
Produkcja rośnie w wyniku wzros-
Produkcja rośnie w wyniku wzros-
tu popytu globalnego.
tu produkcji potencjalnej.
PEA
NE WYPIERANIE W MODELU KLASYCZNYM
W modelu klasycznym  w przeciwieństwie do modelu keyne-
sowskiego  mamy do czynienia z tzw. pełnym wypieraniem.
Pełne wypieranie oznacza, że wzrost wydatków państwa
powoduje zmniejszenie prywatnej konsumpcji i inwestycji o
wielkość dokładnie równą wydatkom państwa.
Poziom cen
AS
(P)
E2
P1
E1
P0
E0
AD1
AD0
Y1
Y*
Dochód
(produkcja)
MECHANIZM PEA
NEGO WYPIERANIA:
(1) Wzrost wydatków państwa (G ��)
(2) Wzrost popytu globalnego (AD ��)
(3) Popyt globalny jest większy niż produkcja potencjalna (AD > Y*)
(4) Wzrost cen (P ��)
(5) Spadek realnej podaży pieniądza (MS ��)
(6) Wzrost stopy procentowej (Rn ��)
(7) Spadek konsumpcji i inwestycji (C �� + I ��)
(8) Zmniejszenie popytu globalnego (AD ��)
(9) Zrównanie się popytu globalnego i produkcji potencjalnej (AD = Y*)
67/70
(1)
KRÓTKOOKRESOWA KRZYWA
PODAŻY GLOBALNEJ
W rzeczywistości ceny i płace nie są doskonale elastyczne,
dlatego pionowa krzywa podaży globalnej (AS), charaktery-
styczna dla modelu klasycznego, jest długookresową krzywą
podaży globalnej; krótkiego okresu dotyczą natomiast krótko-
okresowe krzywe podaży globalnej (SAS).
Poziom cen
AS
SAS2
(P)
P2
SAS0
P0
SAS1
P1
Y*
Dochód
(produkcja)
Krótki okres:
Ponieważ w krótkim okresie płace są dosyć sztywne, dlatego
przedsiębiorstwa poruszają się po krótkookresowych
krzywych podaży globalnej. Zwiększając produkcję, mogą
tylko nieznacznie podnieść ceny; spadek produkcji wiąże się
jedynie z niewielką obniżką cen.
Długi okres:
68/70
Płace mogą się w pełni dostosować. Wzrost płac przesuwa
krótkookresową krzywą podaży globalnej w górę, spadek
płac  w dół.
JAK WYGL
DA PRAWDZIWA GOSPODARKA?
Pozytywny makroekonomiczny wstrząs popytowy
Poziom cen
AS
(P)
Krótki okres:
SAS2
E2
E0 ą� E1
P2
SAS1
SAS0
P1
Długi okres:
E1
P0 AD1
E0
E0 ą� E1 ą� E2
AD0
Y1
Y*
Dochód
(produkcja)
Stan początkowy: �� punkt E0
�� poziom cen P0
�� produkcja Y*
Krótki okres:
�� ruch po krótkookresowej krzywej podaży globalnej SAS0
z punktu E0 do punktu E1
�� wzrost produkcji z Y* do Y1
�� wzrost cen do poziomu P1
�� przy niezmienionych płacach nominalnych maleją płace realne
�� na rynku pracy pojawia się nadwyżka popytu na pracę
Długi okres:
�� wzrost płac nominalnych (wzrost kosztów produkcji)
69/70
�� krótkookresowa krzywa podaży globalnej przesuwa się stopniowo
w górę (SAS0 ą� SAS1 ą� SAS2)
�� ruch po krzywej AD1 z punktu E1 do punktu E2
�� zmniejszenie produkcji do poziomu produkcji potencjalnej
Negatywny makroekonomiczny wstrząs popytowy
Poziom cen
AS
(P)
Krótki okres:
SAS0
E0
E0 ą� E1
P0
SAS1
E1
P1
SAS2
Długi okres:
P2 AD0
E2
E0 ą� E1 ą� E2
AD1
Y1
Y*
Dochód
(produkcja)
Stan początkowy: �� punkt E0
�� poziom cen P0
�� produkcja Y*
Krótki okres:
�� ruch po krótkookresowej krzywej podaży globalnej SAS0
z punktu E0 do punktu E1
�� spadek produkcji z Y* do Y1
�� spadek cen do poziomu P1
�� przy niezmienionych płacach nominalnych rosną płace realne
�� na rynku pracy pojawia się przymusowe bezrobocie
Długi okres:
�� zmniejszenie płac nominalnych (spadek kosztów produkcji)
�� krótkookresowa krzywa podaży globalnej przesuwa się stopniowo
70/70
w dół (SAS0 ą� SAS1 ą� SAS2)
�� ruch po krzywej AD1 z punktu E1 do punktu E2
�� zwiększenie produkcji do poziomu produkcji potencjalnej