Uniwersytet Warszawski
Uniwersytet Warszawski
Katedra Języków Specjalistycznych
Katedra Języków Specjalistycznych
ProwadzÄ…cy: dr Jerzy Pluta
ProwadzÄ…cy: dr Jerzy Pluta
LOGIKA
PODZIAA
LOGIKI ZE WZGL
DU A PRZEDMIOT BADAC

LOGIKA
semiotyka: ogólna teoria znaków, nauka o doskonaleniu języka
syntaktyka: zbiór znaków słownych  składnia  rodzaje znaków ze względu na formę
i reguły łączenia ich w większe całości
semantyka: aspekt znaczeniowy / sens treści  relacje pomiędzy znakami
a przedmiotami odniesienia tych znaków
pragmatyka: relacje pomiędzy znakami a osobami
logika formalna: bada wartość logiczną zdań ze względu na ich formę
metodologia nauk : bada metody uzasadniania zdań
POJ
CIE Z AKU
Znak jest podstawowym pojęciem w semiotyce (dział logiki zajmujący się sensownym
formułowaniem myśli). Powstaje on w wyniku semiozy.
Semioza  akt generowania i interpretowania znaków.
Znak według Jadackiego jest strukturą trójczłonową. Proponowana przez tego semiotyka
definicja jest kontekstowa, tj. obejmuje dużą klasę znaków. Nie jest ona sformułowana
typowo:  Znak jest to &  .
Def.
 Jeżeli przedmiot Y jest znakiem przedmiotu
Z dla osoby X, to osoba X przyporzÄ…dkowuje
przedmiotowi Y przedmiot Z.
Z powyższej definicji wynika, że rodzajów znaków jest wiele, istnieje bowiem
wieloznaczność przyporządkowania.
Nasuwa się pytanie, czy X zawsze musi oznaczać człowieka. Otóż w tej chwili tak, ale w
przyszłości gdy powstaną komputery ze sztuczną inteligencją będzie można je także zaliczyć
do zbioru X.
Znakiem według Ziembińskiego w ścisłym znaczeniu tego słowa nazywamy dostrzegalny
układ rzeczy lub zjawisk spowodowany przez kogoś (nadawcę) ze względu na to, że pewne
reguły nakazują z tym układem rzeczy lub zjawisk wiązać myśl pewnego rodzaju.
W zestawieniu Ziembińskiego pojęcie znaku jest równe pojęciu symbolu. Przykładem
sytuacji, gdy autorem symboli i ich odbiorcÄ… jest ta sama osoba (znaki osobiste) jest
zawiązywanie supła na chusteczce, aby o czymś nie zapomnieć lub umieszczanie prywatnych
znaczków w notatkach. Tożsamość polega na semiozie (tworzeniu i generowaniu znaków).
2
LOGIKA
PODZIAA
Z AKÓW
ze względu na status ontyczny (rodzaj przedmiotu pod względem istnienia):
konkretne: rzecz albo człowiek; coś, co jest gdzieś i kiedyś, określone pod każdym
względem; rzecz to przedmiot fizyczny, coś postrzegalnego zmysłowo
abstrakcyjne: dowolny przedmiot nie będący rzeczą ani osobą, np. cecha  biel ściany
ze względu na genezę znaku (sposób powstawania znaku, jego wystąpienie):
symptomy / znaki mechaniczne: znak nie posiadajÄ…cy nadawcy
sygnały / znaki intencjonalne: znak, który ma świadomego / intencjonalnego nadawcę
iektóre czynności mogą być interpretowane jako symptom i sygnał.
ze względu na fundament korelacji (co stanowi podstawę):
symbole / znaki konwencjonalne: znak, w którym Y zostało przyporządkowane Z na
podstawie konwencji, umowy
sygnifikatory / znaki naturalne: znak, w którym Y zostało przyporządkowane Z na
podstawie realnej relacji / rzeczowego związku, który zachodzi w świecie poza ludzkim
umysłem
ślad / znak symbiotyczny: Y przyporządkowane Z na podstawie
współwystępowania; znak razem ze swoim odpowiednikiem
oznaka / znak kauzalny: Y przyporzÄ…dkowane Z na podstawie zwiÄ…zku
przyczynowo-skutkowego; współwystępowanie ma charakter konieczności, np.
rumieniec jako kauzalny znak gorÄ…czki
obraz / znak ikoniczny: Y jest podobny do Z; zachodzi relacja podobieństwa
wyglądów
ROLE SEMIOTYCZ E WYPOWIEDZI SA
OW YCH
Logika zajmuje się wyłącznie znakami słownymi w aspekcie funkcji informacyjnej. Bada, jak
obiektywnie opisywać świat językiem i jak nauczyć się czegoś nowego. Stosowanie jawnych
ograniczeń (pod względem ) jest całkiem naturalne, aby pewne aspekty / rzeczy dostrzec
wyraz
niej.
funkcja opisowa: stwierdzenie stanu rzeczy, np. 2 + 2 = 4; pojawia się w języku
stosunkowo póz
no i świadczy o wysokiej organizacji języka (niezależnie od tego, co czuje
i potrzebuje)
funkcja ekspresywna: wyrażenie / ekspresja stanu psychicznego, np. ojej!, o rety!, ach!
funkcja sugestywna: bodziec do określonego zachowania się (normy, groz
by,
postanowienia), np.  Baczność!
funkcja performatywna / illokucyjna / sprawcza: zmiana stanu rzeczy w umownej
rzeczywistości, np. nadanie i publikowanie ustaw (słowa są działaniami), podpisanie aktu
darowizny
3
LOGIKA
KATEGORIE SY TAKTYCZ E WYPOWIEDZI SA
OW YCH
(ZE WZGL
DU A SY TAKTYK
)
zdanie
Zdanie w sensie gramatycznym to dowolne wyrażenie słowne, w którym wyróżniamy
podmiot i orzeczenie.
Zdanie w sensie logicznym to zdanie w sensie gramatycznym, które posiada funkcję
opisową (konstatuje stan rzeczy) lub zdanie, które ma określoną wartość logiczną
(prawda / fałsz).
nazwa
Nazwa to dowolne wyrażenie, które może pełnić rolę podmiotu w zdaniu.
funktor
Funktor to dowolne wyrażenie nie będące ani nazwą ani zdaniem, a służące do
wyrażeń większej całości (zdania albo nazwy). Przykładem funktora jest słowo  i
występujące jako spójnik, łączniki zdaniowe:  jeżeli, to ,  aczkolwiek , czasowniki:
 jedzie ,  idzie ,  kroczy ,  myśli ,  pada (funktor zdaniotwórczy) i przysłówki:
 szybko (np. Samochód jedzie szybko).
AZWY
DESYG OWA IE
Def.
 Przedmiot X jest desygnatem nazwy , gdy nazwę tę można zgodnie z prawdą orzec /
gdy prawdą jest zdanie X jest . (Każdy przedmiot, którego ta nazwa jest znakiem,
podpada pod tÄ™ nazwÄ™)
4
LOGIKA
Zakres  zbiór wszystkich desygnatów danej nazwy (np. zbiór wszystkich krzeseł).
Zakresem nazwy sÄ… wszystkie desygnaty: przedmioty realnie istniejÄ…ce, jak i przedmioty
istniejące w przeszłości, jak i przedmioty potencjalnie istniejące w przyszłości.
PODZIAA
AZW
ze względu na rodzaj desygnatu / status ontyczny desygnatu:
nazwy konkretne (desygnatami sÄ… przedmioty konkretne)
nazwy abstrakcyjne (desygnatami sÄ… przedmioty abstrakcyjne)
Przedmioty fikcyjne oznaczane nazwą, gdyby były konkretne, byłyby nazwami
konkretnymi, np. Pan Wołodyjowski.
ze względu na liczebność zakresu:
nazwy ogólne (posiada więcej niż jeden desygnat, np.  najwyższa góra świata )
nazwy jednostkowe (posiada jeden desygnat, np. nazwa własna   Ziemia )
nazwy puste (nie posiada ani jednego / żadnego realnego desygnatu, np. krasnoludek)
treść = konotacja
Treść  zestaw cech, które przywołujemy w umyśle, gdy widzimy daną nazwę (abstrakcyjne
przedstawienie); zestaw cech, który pozwala wyróżnić wszystkie i tylko desygnaty danej
nazwy (swoistość desygnatów jest minimalna i nieredukowalna).
Konotacja  pośredniczy pomiędzy nazwą w jej formalno-materialnym aspekcie a
przedmiotem / obiektem. Według Jadackiego treść nazwy = istota desygnatu.
Def.
 Istotą desygnatów nazwy nazywamy swoistość, której nie można dalej redukować
(jeżeli usunie się choć jedną cechę, pozostaje zbiór, który utracił swoją rolę
charakteryzowania nazwy).
ze względu na sposób funkcjonowania:
nazwy indywidualne (występuje wyłącznie w roli podmiotu w zdaniu, brak konotacji)
nazwy generalne (występuje w roli podmiotu i orzecznika w zdaniu)
A jest B. zdanie opisowe
{A}‚" {B}
sens inherencyjny zbiór A zawiera siÄ™ w zbiorze B !ð relacja miÄ™dzy zbiorami
Słowo  jest posiada różne znaczenia:
- znaczenie egzystencjalne
- znaczenie identycznościowe
- znaczenie inherencyjne
5
LOGIKA
PRAWO ODWROT EJ PROPORCJO AL OÅšCI
MI
DZY KO OTACJ
I DE OTACJ

Def.
 Im nazwa jest bogatsza treściowo, tym węższa zakresowo i na odwrót.
Jako przykład służą słowa:  człowiek i  student .
Każdy student jest człowiekiem, ale nie każdy człowiek jest studentem.
Student = człowiek + posiadanie pewnych cech (np. ważny indeks)
człowiek szerszy zakres, uboższa treść
student węższy zakres, bogatsza treść (zawartość informacyjna)
RELACJE ZAKRESOWE MI
DZY AZWAMI
Zdanie ma formÄ™ podmiotowo-orzecznikowÄ…, gdzie A jest B i B jest w znaczeniu
inherencyjnym (A zawiera siÄ™ w zbiorze B).
Przykład:
 Hipopotamy to ssaki.
 Pod hotelem stoi czarny samochód. (nie jest to znaczenie inherencyjne)
ale:
 Samochód jest stojący pod hotelem. funkcja opisowa
A  podmiot
B (bycie B)  orzeczenie
 jest stojący znaczenie inherencyjne  być +  orzecznik: stojący
1) Równoważność = zamienność zakresowa
Każde A jest B i każde B jest A  nazwy te są zamienne. Relacja dotyczy zakresu, a
nie treści.
kartofel = ziemniak
auto = samochód
2) Relacja nadrzędności
Zbiór B całkowicie zawiera się w A. Nazwa A jest nadrzędna do B, gdy każde B jest
A, ale nie każde A jest B.
6
LOGIKA
kot ssak (ale są ssaki nie będące kotami)
krzesło mebel (ale nie każdy mebel to krzesło)
karoseria samochód (ale nie każdy samochód to karoseria)
3) Relacja podrzędności = konwersy
Nazwa B jest podrzędna do A. Jest to inaczej relacja komplementarna.
2 poziom (metajęzyk)
1 poziom (język przedmiotowy)
4) Relacja krzyżowania się
Nazwa A krzyżuje się z nazwą B, gdy są A, które nie są B i są A, które są B i są B nie
będące A i są przedmioty nie będące ani jednym, ani drugim.
A  Polak
B  Laureat Nagrody Nobla
5) Przeciwieństwo
Nazwa A jest przeciwna do B, gdy żadne A nie jest B, żadne B nie jest A i są
przedmioty nie będące ani jednym, ani drugim.
krzesło = wolność
samochód = karoseria
6) Sprzeczność
Dwie nazwy są sprzeczne, gdy żadne A nie jest B i B nie jest a i suma tych zakresów
tych nazw stanowi uniwersum. Jedna nazwa jest negacjÄ… drugiej.
7) Podprzeciwieństwo
Nazwy krzyżują się, ale ich suma mnogościowa zawiera się w uniwersum.
Anomalia semiotyczna
SFERA SYNTAKTYCZNA SFERA SEMANTYCZNA
Sfera
brak
kontrsens asens
nadmiar
elipsa polisem
chwiejność
amfibola aproksymatyw
rozdz
więk
nonsens absurd
7
LOGIKA
Elipsa  brakuje jakiegoś wyrażenia, więc zdanie nie niesie znaczenia.
elipsa kwantyfikacyjna  elipsa, w której brakuje kwantyfikatora, np.  filmy
amerykańskie są tandetne .
wszystkie  kwantyfikator ogólny (generalny)
pewne  kwantyfikator szczegółowy (egzystencjalny)
te, co widziałem  kwantyfikator szczegółowy (egzystencjalny)
Kwantyfikator ogólny  wyrażenie orzekające o wszystkim:  każdy .
Kwantyfikator szczegółowy  wyrażenie w rodzaju:  takie jest, że ,  niektóre .
Elipsa kwantyfikacyjna   X jest Polakiem.  nie ma wartości logicznej.
Aby było zdaniem:
1) za X podstawiam nazwÄ™ (Lech)
2) skwantyfikowanie
Każde X jest Polakiem.
Są takie X, że Polak (są Polacy)
elipsa kwalifikacyjna  zdanie, w którym brakuje jakiegokolwiek wyrażenia innego niż
kwantyfikator.
Walery Sławek popełnił samobójstwo cztery lata po śmierci:
- Piłsudskiego (poprawne)
- Bonapartego (nierealne)
- po swojej śmierci (absurdalne)
elipsa supozycyjna  zdanie jest tak zbudowane, że nie można rozpoznać, w jakiej
supozycji jest ono zbudowane
Supozycje:
prosta  odnosi siÄ™ do desygnatu jednej nazwy, np. kot mojego sÄ…siada jest wredny (ang.
the cat)
formalna  odnosi się do zbioru wszystkich desygnatów / lub idei kota, np. kot jest
ssakiem / pospolity (ang. a cat)
materialna  słowa w ich znaczeniu, np. kot składa się z trzech liter
Kontrsens  jakiś człon jest zbędny w danym wyrażenia, np. dom ogród na pagórku (elipsa i
kontrsens).
Amfibolia  zdanie mające chwiejne znaczenie, np.  Anna postanowiła 31.12.2001 r. nie
kłamać. (od tego dnia, czy tego dnia?), Księstwo Moskiewskie podporządkowało sobie
Księstwo Nowogrodzkie. Amfibolia wyraża często funkcję ironiczną, jest wtedy świadoma i
nie mówimy o defekcie.
onsens  wyrażenie jaskrawo niejasne, np.  dom pod bieleje (Warszawą)
8
LOGIKA
Absurd  syntaktycznie poprawne wyrażenie, ale semantycznie nie, np. Do balu wszedł
wiekowy młodzieniec. Po odejściu od kary proszę zabrać paragon.
W treści orzeka się cechy wzajemnie wykluczające się!
Asens  wyrażenie, które nie posiada konotacji lub denotacji, np.  prawda  nie ma treści,
zerowa konotacja.
Nazwa krasnoludek posiada konotację, ale nie posiada desygnatu  jest to więc nazwa pusta
(tzw. onomatoid).
Polisem  nadmiar sfery semantycznej (znaczeniowej); wyrażenie, które posiada więcej niż
jedną konotację lub więcej niż jedną denotację; wieloznaczność.
homonimy: dana nazwa odnosi się do różnych przedmiotów, tych samych zakresów, np.
zamek  budowla obronna, część garderoby, urządzenie w drzwiach
okazjonalizmy / nazwy okazjonalne, np. zaimki:  ja  określony desygnat w zależności
od tego, kto ją wypowiada, nazwy miejsc  tu ,  tam , określenia czasu  teraz ,  wtedy ,
 dzisiaj ,  jutro ,  pojutrze  zależy, kiedy ktoś użył tej nazwy
intencjonalizmy / wyrażenia intencjonalne: zachodzi w nich chwiejność w sferze
semantycznej:
- aproksymatyw denotacyjny (nazwa nieostra)  nazwa, że są takie nazwy przed, co do
których treść nazwy nie pozwala rozstrzygnąć, czy te przedmioty są desygnatami tej
nazwy czy nie (należą do zakresu), np.  wysoki człowiek  można ją jednak
doprecyzować, by byłą ostra, np.  Dla potrzeb badania za wysokiego człowieka
uznajemy osobę mającą 1,90 m wzrostu i powyżej .
- aproksymatyw konotacyjny (nazwa nieostra / niejasna / intuicyjna)  nazwa, że są
takie cechy, co do których nie można rozstrzygnąć, czy należy do treści tej nazwy, czy
nie, np. dobry człowiek, dobro, dobry uczynek  nie poddają się definicji.
A TY OMY I PARADOKSY
Sprzeczność  orzeka się, że prawdą jest p i fałszem jest p (p ^ ~ p).
Antynomia  zdanie, które prowadzi do sprzeczności, że p ^ p.
Paradoks  dowolne zdanie, które jest zaskakujące w świetle posiadanej wiedzy.
Paradoksalnie może brzmieć także prawda.
 Dylemat / antynomia kłamcy
Kreteńczyk:  To, co ja do Was mówię jest kłamstwem.
I. Załóżmy, że jest to prawda wynika, że Kreteńczyk skłamał
II. Załóżmy, że jest to kłamstwo wynika, że Kreteńczyk powiedział prawdę.
To zdanie jest fałszem nie jest to zdanie w sensie logicznym (funkcja logiczna /
wypowiedz
niezupełna).
Wyrażenia mają różny stopień abstrakcji.
9
LOGIKA
Język przedmiotowy / język pierwszego rzędu  odnoszenie języka do rzeczywistości
pozajęzykowej.
Mówienie na drugim poziomie  mówienie o mówieniu (języku); metajęzyk w stosunku do
języka pierwszego rzędu.
Jeżeli w pojęciu nazwy tkwi sprzeczność, to dane pojęcie nie istnieje.
Pojęcie ruchu  strzała wystrzelona z łuku ciągle spoczywa w danym punkcie, ale w każdym
momencie czasu jest ona w innym punkcie.
DEFI IOWA IE
Sposoby usuwania błędów to definiowanie. Definiowanie to wskazanie na sens / znaczenie
wyrażenia.
Podział definiowania / definicji:
ze względu na sposób wskazywania:
ostensywne: wskazanie niewerbalne przedmiotu lub sytuacji w celu zasugerowania
sensu / znaczenia wyrażenia
werbalno-abstrakcyjne
ze względu na ich funkcje / cele:
sprawozdawcze / analityczne: wskazuje na zastany sens w istniejÄ…cym sposobie
mówienia
projektujące / syntetyczne: zadaje nowy sens w projektowanym sposobie mówienia
regulujące: modyfikuje / doprecyzowuje zastany sens, uwzględniając go,
np. umowy
konstrukcyjne: zadaje nowy sens danemu wyrażeniu nie uwzględniając
dotychczasowego, jeżeli ono istniało, np.  mysz ,  stres ,  komputer ,  laser
ze względu na budowę:
równościowe: gdy glosa jest tożsama / pokrywa się z definiendum
klasyczne (1)
nieklasyczne (2)
nierównościowe
kontekstowe (3)
przez postulaty
(1) (2) (3)  klasyczna terminologia / struktura  definiowanie czysto morfologiczne z
części
10
LOGIKA
1  definiendum  wyrażenie określane / to, co określane / co podlega określaniu
2  łącznik definicyjny  funktor / wyrażenie, takie jak:  jest to ,  to tyle, co ,  oznacza
3  definiens  to, co określające / to, co określa
 Szczęście (1) jest to (2) sprzyjający los (3).
Glosa  słowo / wyrażenie podlegające definiowaniu; coś, czego sens chcemy pokazać
przy pomocy definicji.
Glosa = definiendum  ale nie we wszystkich definicjach!!!
Definiowanie klasyczne jest podstawowe  polega na podaniu najbliższego rodzaju i
różnicy gatunkowej.
 Szczęście jest to sprzyjający los.
A j e s t t o B , k t ó r e m a c e c h ę C .
glosa (szczęście) najbliższy rodzaj (los) różnica gatunkowa (sprzyjający)
Rodzaj  najbliższa nazwa nadrzędna.
Gatunek  podzbiór, na który rozpada się rodzaj.
Różnica gatunkowa  zestaw cech, który wyróżnia podzbiór A od zbioru B.
Dla rodzaju B można podać rodzaj wyższy.
Nazwa B może w różnych zdaniach pełnić rolę rodzajów lub gatunków.
Nazwy najogólniejsze  kategorie (np. filozoficzne).
Transcendentalia  rodzaje, który przekraczają swoim rodzajem wszystkie kategorie.
Definiowanie nieklasyczne  wskazujemy na sens wymieniajÄ…cy podzbiory (desygnaty),
np. król Polski (poprzez wymienienie królów Polski), zboże ( Zboże to bądz
pszenica,
bÄ…dz
proso. )
Definiowanie kontekstowe  zdanie wyraża typowy kontekst użycia glosy, stosuje się ją
przy wyrażeniach desygnujących relacje, związki.
Czym innym jest glosa, czym innym jest definiendum.
Przykład:
Chcemy zdefiniować słowo  zesłanie .
Ktoś / Człowiek znajduje się na zesłaniu, jeżeli / wtedy gdy został przymusowo
przesiedlony do odległych części państwa, którego jest obywatelem.
- kolor czerwony = definiendum
- słowo  zesłaniu = glosa
- wyrażenie  jeżeli / wtedy gdy = łącznik definicyjny
11
LOGIKA
Glosa zawiera siÄ™ w definiendum.
Definiowanie przez postulaty (definicja aksjomatyczne)  w tym przypadku nie można
mówić o strukturze (1) (2) (3). Istnieją ciekawe sposoby na realizację tej funkcji.
 Przez umowę o dzieło przyjmujący zlecenie zobowiązuje się wykonać daną pracę, a
zlecający zobowiązuje się zapłacić za nią. ustawa
Postulat  zdanie prawdziwe na mocy aktu performatywnego / postanowienia.
Analogia do równania algebraicznego
2x  4 = 2  zdanie matematyczne  jest ono prawdziwe tylko dla jednej wartości (x=3)
x= 3 Każdy, kto uzna je za prawdziwe, musi uznać, że x=3.
Wykorzystuje się tę zależność we współczesnej nauce, np. przez fizyków atomowych.
Aksjomat  pewnik, zdanie uznanie za prawdziwe bez dowodów.
Warszawa leży między Gdańskiem a Krakowem.
 X leży między Y a Z.
Zdać sprawę z tego można podając postulaty  3 zdania, których koniunkcja ( i ) jest
funkcjÄ… sprawozdawczÄ… (aksjomaty).
1) Jeżeli X leży między Y a Z, to X leży między Z a Y.
2) Spośród dowolnych 3 punktów leżących na jednej prostej jeden z nich leży zawsze
między dwoma pozostałymi.
3) Jeżeli X leży między Y a Z, to Y i Z leżą pod dwóch różnych stronach
 i - ^ - koniunkcja  definiowanie przez postulaty słowa  leżeć między
Powieść  Zbrodnia i kara to definicja kontekstowa tytułu.
Definicja może być formułowana w różnej stylizacji.
Rodzaje stylizacji:
słownikowa  definicja jest w stylizacji słownikowej, gdy definiendum i definiens
występują w supozycji materialnej, np.  Wyraz ustawa znaczy tyle, co zbiór
przepisów prawnych uchwalonych jako całość przez parlament.
semantyczna  definicja jest w stylizacji semantycznej, gdy definiendum występuje w
supozycji materialnej, a definiens jest w supozycji prostej, np.  Wyraz słód oznacza
wszelkie zboże sztucznie kiełkowane.
przedmiotowa  konstatacja jest intencją mówiącego  wskazanie na sens słowa.
 Definicja a stwierdzenie
 Bursztyn jest to cenny surowiec do wyrobu przedmiotów ozdobnych. nie jest to funkcja
definicji.
12
LOGIKA
BA

DY W DEFI IOWA IU
Przy formułowaniu definicji należy zwracać uwagę na to, aby zakres definiendum i definiensa
się pokrywały.
 Student jest to osoba posiadająca ważny indeks.
definicja poprawna
Występujące błędy w definiowaniu:
definicja zawężająca / definicja za wąska
Zakres definiensa jest mniejszy / węższy niż zakres definiendum.
 Student jest to osoba posiadająca ważny indeks uniwersytecki.
definicja niepoprawna (studentem jest także student politechniki)
definicja rozszerzajÄ…ca / definicja za szeroka
Zakres definiensa jest większy / szerszy niż zakres definiendum.
 Student jest to osoba posiadajÄ…ca indeks.
definicja niepoprawna (studentem jest jedynie osoba posiadająca ważny indeks)
definicja krzyżująca
Zakres definiendum i definiensa krzyżują się.
 Student to osoba posiadajÄ…ca indeks uniwersytecki.
definicja niepoprawna
definicja rozsnuwająca / błąd przesunięcia kategorialnego
Zakres definiendum i definiensa nie mają ani jednego elementu wspólnego, zawierają
terminy należące do odrębnych kategorii ontycznych.
 Wybuch jest to taka rzecz, która w krótkim czasie wielokrotnie & 
definicja niepoprawna (wybuch to proces  nie rzecz / przedmiot)
 Głupota jest to działanie, które zawsze osiąga skutek inny niż zamierzony.
definicja niepoprawna (głupota to cecha  nie działanie)
 Głupota to cecha człowieka wyrażająca się tym, że ten człowiek nigdy nie osiąga tego,
co zamierza.
definicja poprawna
błąd  to samo przez to samo /  idem per idem / błąd  błędnego koła
W definiensie występuje glosa lub jest to bardzo bliski synonim, np.  masło maślane .
proste błędne koło:  Logika jest to nauka o logicznym myśleniu.
13
LOGIKA
złożone błędne koło:
Zestawienie kilku definicji pozwala dostrzec, że jakiś termin został zdefiniowany innym
terminem.
Def. 1:  Przypadki sÄ… to formy fleksyjne imion.
Def. 2:  Imiona sÄ… to formy fleksyjne odmieniajÄ…ce siÄ™ przez przypadki.
błąd  nieznane przez nieznane /  ignotum per ignotum
Definicja, przy której definiens jest tak samo trudny / niezrozumiały jak glosa.
 Inflacja to tyle, co odwrót deflacji.
definicja niepoprawna
Definicja to zdanie wskazujące na sens; będzie użyteczna, jeżeli słowa definiensu będą
znane odbiorcy bardziej niż sama glosa.
KLASYFIKACJA
Klasyfikacja to podział zbioru na podzbiory. Należy do podstawowych czynności naszego
umysłu, odgrywa zasadniczą rolę w naukach, niektóre z nich zaczynały się od teorii
klasyfikacyjnej (biologia, chemia:  tablica Mendelejewa ).
Rodzaje teorii naukowych:
1) teorie odkrywajÄ…ce coÅ› nowego
2) teoria klasyfikacyjna
3) teorie kauzalne
4) teoria o charakterze teleologicznym (objaśniająca cel)
W naukach klasyfikacja pozwala wprowadzić uporządkowaną teorię ogólną, uporządkować
zjawiska. Każda klasyfikacja jest funkcją dwóch spraw: ma ograniczoną dokładność i jej
użyteczność jest względna:
- forma (wyraz wiedzy z danej dziedziny)
- funkcja celów / potrzeb teoretycznych czy praktycznych
Def.
 Czynność klasyfikacji musi dokonywać się przez słowa. Językowy wyraz klasyfikacji
polega na tym, że dla jakiejś nazwy n podajemy 2 lub więcej nazw podrzędnych, takie,
że ich suma stanowi zakres nazwy n. podział logiczny
Każda klasyfikacja opiera się na zasadzie podziału (wybrana cecha), np.  osoby miejscowe
i  osoby zamiejscowe .
14
LOGIKA
Istnieją dwa sposoby budowania zasady podziału:
zasada dyskrepancyjna
Dyskrepancja  cecha, że pewne elementy całości dzielonej się w niej znajdują, a część
nie.
W wyniku tej zasady tworzy siÄ™ klasyfikacjÄ™ dychotomicznÄ….
zasada specyfikacyjna
Specyfikacja  cecha, że jakąś odmianę tej cechy posiada każdy element całości
dzielonej, np.  mazurki Chopina  ze względu na tempo  każdy mazurek posiada jakieś
tempo (wolne, średnie, szybkie).
Podział klasyfikacji:
dwuczłonowa klasyfikacja
wieloczłonowa klasyfikacja (logicznie bez ograniczeń, natomiast psychicznie tak  zbyt dużo członów)
jednostopniowa klasyfikacja (jedna całość dzielona)
wielostopniowa klasyfikacja (więcej całości dzielonych)
 Przykład klasyfikacji jednostopniowej
ORGA IZACJE:
- PARTIE
- KONGREGACJE
- KONFEDERACJE
- KOOPERATYWY
 Przykład klasyfikacji wielostopniowej
ORGA IZACJE:
- PARTIE
- KONGREGACJE
- KONFEDERACJE:
- WOJSKOWA
- ROKOSZOWA
- GENERALNA
- SPECJALNA
- KOOPERATYWY
Cechy dobrych klasyfikacji:
klasyfikacja wyczerpująca (każdy element całości dzielonej należy do co najmniej jednego z członów podziału)
klasyfikacja rozłączna (każdy element całości powinien należeć do co najwięcej jednego z członów podziału)
klasyfikacja nasycona (żaden z członów podziału nie jest zbiorem pustym)
15
LOGIKA
Cechy dotyczące zasady dobrego podziału:
homogeniczność  wszystkie człony podziału powinny być wyodrębnione na podstawie
jednej i tej samej zasady podziału
naturalność  klasyfikacja jest tym bardziej naturalna, im więcej cech swoistych /
wspólnych posiadają elementy należące do poszczególnych członów podziałów
Nakładanie się / krzyżowanie się klasyfikacji:
K1 i K2 = K3  logiczny iloczyn dwóch zasad podziału
K1 i K2 są zależne od siebie  cechy stanowiące zasadę podziału zależą od siebie
PRACOW ICY UW miejscowi zamiejscowi
1 2
naukowo-dydaktyczni
3 4
administracyjni
Klasyfikacji nie można mylić z :
partycjÄ…
 Krzesło składa się z nóg, siedziska i oparcia.
kwalifikacjÄ…
 Lech Wałęsa jest Polakiem.  rozstrzyganie, czy dane indywiduum należy do
wybranego zbioru.
typologiÄ…
Podobieństwa  wyodrębnianie podzbiorów w zbiorach
Różnice  sposób tego wyodrębnienia wybieranie wzorców; każdy podzbiór ma swój
model podobieństwo do modelu świadczy o przynależności
LOGIKA FORMAL A
Logika formalna bada wartość logiczną zdań ze względu na formę tych zdań. Składa się z
dwóch podstawowych teorii:
logika zdań / rachunek zdaniowy
Bada formę zdań złożonych nie wnikając w to, jak zbudowane jest zdanie proste
(struktury zdań / formy struktur międzyzdaniowych).
logika nazw / rachunek nazw / rachunek predykatorów / rachunek kwantyfikatorów
Bada struktury wypowiedzi uwzględniając podmiotowo-orzeczeniową strukturę zdania
elementarnego; jej język jest bogatszy.
 Ponieważ wszyscy ludzie są śmiertelni, a Sokrates jest człowiekiem, to Sokrates jest śmiertelny.
16
LOGIKA
POJ
CIE W IOSKOWA IE DEDUKCYJ EGO
Punktem wyjścia do wnioskowania dedukcyjnego są kategorie syntaktyczne wypowiedzi
słownych:
Zdanie w sensie logicznym to zdanie w sensie gramatycznym, które posiada funkcję
opisową (konstatuje stan rzeczy) lub zdanie, które ma określoną wartość logiczną
(prawda / fałsz).
Nazwa to dowolne wyrażenie, które może pełnić rolę podmiotu w zdaniu.
Funktor to dowolne wyrażenie nie będące ani nazwą ani zdaniem, a służące do
wyrażeń większej całości (zdania albo nazwy). Przykładem funktora jest słowo  i
występujące jako spójnik, łączniki zdaniowe:  jeżeli, to ,  aczkolwiek itd. Funktory
mogą być nazwotwórcze (np. słowo  ładny ) i zdaniotwórcze (np. słowo  zaiste lub
 i ).
Def.
 Według klasycznej definicji prawdy Arystotelesa, zdanie jest prawdziwe wtedy, gdy to,
co się stwierdza jest odzwierciedleniem rzeczywistości. Teoria koherencyjna mówi, że
zdanie jest prawdziwe, gdy jest zgodne ze zbiorem zdań dotychczas uznanych za
prawdziwe. Za kryterium prawdziwości uznaje się też autorytety. Prawdziwość zdań
jest obiektywna.
Kryteria prawdziwościowe:
Funktor jest prawdziwościowy, gdy wartość logiczna zdań, które powstają w wyniku
użycia funktora jest wyznaczona wyłącznie przez wartość logiczną argumentów
FUNKTOR  zaiste
p =  Warszawa jest stolicÄ… Polski. (zdanie prawdziwe)
z =  Zaiste p.
 Zaiste Warszawa jest stolicÄ… Polski. (zdanie prawdziwe)
p =  Warszawa leży nad Tamizą. (zdanie fałszywe)
z =  Zaiste p.
 Zaiste Warszawa leży nad Tamizą . (zdanie fałszywe)
Jeżeli zdanie p jest prawdziwe, to całe zdanie z (z funktorem  zaiste ) jest prawdziwe i na
odwrót!!! Funktor zdaniotwórczy  zaiste jest zatem funktorem prawdziwościowym.
FUNKTOR  wiedzieć, że
p =  Krzemieniec leży nad Ikwą. (zdanie prawdziwe)
z =  Jan III Sobieski wiedział, że p.
 Jan III Sobieski wiedział, że Krzemieniec leży nad Ikwą. (zdanie prawdziwe)
17
LOGIKA
p =  Armstrong postawił nogę na księżycu. (zdanie prawdziwe)
z =  Jan III Sobieski wiedział, że p.
 Jan III Sobieski wiedział, że Armstrong postawił nogę na księżycu. (zdanie fałszywe)
Zdanie z jest fałszywe, ponieważ król Jan III Sobieski nie żył w czasach Armstronga i nie
mógł wiedzieć o jego wyczynie. Jest to zdanie anachroniczne, fakty historyczne się ze sobą
nie pokrywają czasowo. Zdanie p jest prawdziwe, ale całe zdanie z funktorem  wiedzieć, że
jest fałszywe ze względu na czasoprzestrzenne własności faktów.
Zmienne stosowane w języku logiki zdań:
p  jakieÅ› zdanie w sensie logicznym
q
r
0 - fałsz
1  prawda
z
Możliwe funktory od 1 argumentu zdaniowego z = f(p); f - funkcja, p - argument
z
z z z z
argument p f1( p) f2 ( p) f3 ( p) f4 ( p)
0 0 0 1 1
1 0 1 0 1
- zaiste p nieprawda, że p -
+ p ~ p
- funktor asercji negacja logiczna -
z
Możliwe funktory od 2 argumentów zdaniowych z = f(p i q)
zz
p q f1 f2 f3 f4 f5 f6 f7 f8 f9 f10 f11 f12 f13 f14 f15 f16
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1
0 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1
1 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1
1 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1
18
LOGIKA
EGACJA
z
Funktory
zz
koniunkcja alternatywa alternatywa dyzjunkcja równoważność implikacja
zwykła rozłączna
p '" q p (" q p "! q p q
p Ä„" q p / q
p q f1 f2 f3 f4 f5 f6
0 0 0 0 0 1 1 1
0 1 0 1 1 1 0 1
1 0 0 1 1 1 0 0
1 1 1 1 0 0 1 1
bÄ…dz
p zawsze tylko
i lub albo jeżeli p, to q
bÄ…dz
q wtedy, gdy
1
p Ò! q
p=0 ; q=0
ę! implikacja formalna  Jeżeli to Jan podpisał tę umowę, to mi kaktus na dłoni wyrośnie.
Z1 Ò! Z2
“! implikacja materialna
1) (Z1 Ò! Z2 ) -1
2) [Z1] rzeczowy realny zwiÄ…zek [Z2] relacja fundowania
ZwiÄ…zki rzeczowe:
a) zwiÄ…zki przyczynowo-skutkowe / kauzalne
b) zwiÄ…zki strukturalne
c) związki tetyczne (polegające na ustanowieniu przez człowieka)
d) zwiÄ…zki analityczne
Zdanie jest prawdziwe w sposób oczywisty, jeżeli rozumie się słowa, z których jest ono
zbudowane. Wynikanie logiczne będzie ufundowane na związku czystych form.
TAUTOLOGIA
~ p
- negacja
p '" q
- koniunkcja
- negacja koniunkcji dwóch zdań
~ ( p '" q)
- p wchodzi w koniunkcję z q a następnie w alternatywę z r
( p '" q) (" r
p '" (q '" r)
(( p '" q) Ò! r) Ò! ( p Ò! (q Ò! r))
19
LOGIKA
y=2x+3
y=f(x)
funkcja = przyporzÄ…dkowanie
~ ( p (" q)
p = 0 q = 1
~ (0 ("1)
~ 1
0
((~ q'" ~ p) '" q) Ò! p
p = 1 q = 1
((~ 1'" ~ 1) '"1) Ò! 1
((0 '" 0) '"1) Ò! 1
(0 '"1) Ò! 1
0 Ò! 1
1
p q
( p Ò! q)'" ~ p
0 0 1
0 1 1
1 0 0
1 1 1
p q
( p = q) Ò! r
r
0 0 0 0
0 0 1 1
0 1 0 0
0 1 1 1
1 0 0 1
1 0 1 1
1 1 0 0
1 1 1 1
 ieprawda, że dzisiaj pada deszcz i na ulicy Szturmowej stoją samochody.
~ ( p '" q)
~ p '" q
 Dzisiaj jest ładna pogoda i dużo ludzi spaceruje lub na ulicy stoi dużo samochodów.
p '" (q (" r)
Tautologia - funkcja logiczna, która przyjmuje wartość 1 dla wszystkich możliwych wartości
argumentów; forma zdań wyłącznie prawdziwych.
20
LOGIKA
Podstawowe tautologie:
zasada tożsamoÅ›ci p Ô! p; p Ò! p
 Warszawa jest obecnÄ… stolicÄ… Polski zawsze i tylko wtedy, gdy Warszawa jest obecnÄ… stolicÄ…
Polski.
 2x2=4 wtedy i tylko wtedy, jeżeli 2x2=4.
zasada sprzeczności ~ ( p'" ~ p)
 ieprawda, że Warszawa jest obecną stolicą Polski i nie jest tak, że Warszawa jest obecną
stolicÄ… Polski.
Nie może być tak, że równocześnie coś i jego negacja jest prawdą. Język zawsze odnosi się
do czegoś, co było w przeszłości.
zasada wyłączonego środka p(" ~ p
Zdanie w sensie logicznym jest albo prawdziwe, albo fałszywe, trzeciego wyjścia nie ma.
(poniekÄ…d, raczej - nie ma miejsca w opisie naukowym)
zasada podwójnego przeczenia ~~ p Ô! p
 ieprawda, że nieprawda, że Warszawa jest obecną stolicą Polski.
WY IKA IE LOGICZ E
Def.
 Wynikanie logiczne jest uwarunkowanym związkiem analitycznym (takie formy, że
dana implikacja jest tautologiÄ… = implikacja jest prawdziwa). Opiera siÄ™ ono tylko na
formie.
 Z tego, że dziś jest czwartek, wynika, że jutro będzie piątek.
W1 W2
1) (W1 Ò! W2 ) = 1- prawdziwa implikacja
2) [W1][W2] - zachodzenie związku w rzeczywistości pozajęzykowej
Ze zdania Z1 wynika logicznie zdanie Z2, gdy zdanie Z1 ma formÄ™ poprzednika a zdanie
Z2 ma formę następnika jakiejś tautologii o formie implikacji.
 Jeżeli jest słoneczny dzień, to słychać wróble.
 Jeżeli p, to q.
21
LOGIKA
Z1 =  Jeżeli jest słoneczny dzień (poprzednik, racja logiczna)
p =  jest słoneczny dzień (przesłanka)
Z2 =  ,to słychać wróble. (następnik, następstwo logiczne)
q =  słychać wróble (wniosek)
 Jeżeli nie jest tak, że słychać wróble, to nie jest tak, że jest słoneczny dzień.
 Jeżeli nie jest tak, że q, to nie jest tak, że jest p.
( p Ò! q) Ò! (~ q Ò!~ p) prawda transpozycji (tautologia)
Relacja wynikania logicznego jest obiektywna.
Prawda logiczna - zdanie majÄ…ce formÄ™ tautologii.
 Jeżeli dzisiaj jest słonecznie, to mój dziadek spędzi cały dzień w ogródku.
Wnioskowanie / rozumowanie / przekonanie - proces psychiczny polegający na tym, że
ktoś na podstawie prawdziwości pierwszego zdania nabiera przekonanie, że prawdziwe jest
drugie zdanie.
 Ponieważ & & & & & & & , więc & & & & & & & .
“! “!
przesłanka wniosek
Wnioskowanie to zjawisko subiektywne (zależne od czyjegoś podmiotu  ja ), zawsze odbywa
się w czyimś umyśle.
DEDUKCJA (W IOSKOWA IE DEDUKCYJ E)
Wnioskowanie dedukcyjne - szczególny rodzaj wnioskowania. Zdania mają schemat,
określoną formę, dedukcja ma formę tautologii. Ktoś wnioskuje i równocześnie stanowi rację
i następstwo logiczne. Według schematu niezawodnego tautologia nadaje cechę
niezawodności. Dane wnioskowanie nazywamy dedukcyjnym, gdy przesłanka stanowi rację
logiczną jakiegoś wynikania logicznego, a wniosek stanowi następstwo logiczne tego
wnioskowania.
Klasyczne tautologie (niezawodne):
prawda transpozycji ( p Ò! q) Ò! (~ q Ò!~ p)
 Jeżeli jest słoneczny dzień, to słychać wróble.
tryb twierdzÄ…cy przez twierdzenie (( p Ò! q) '" p) Ò! q
 Ponieważ jeżeli jest słonecznie, to dużo ludzie spaceruje w parku i dzisiaj jest słonecznie,
więc dzisiaj dużo ludzi spaceruje w parku.
Wnioskowanie entymematyczne  oczywista przesłanka jest pominięta, przemilczana.
22
LOGIKA
tryb twierdzÄ…cy przez przeczenie ???
tryb przeczÄ…cy przez przeczenie (( p Ò! q)'" ~ q) Ò!~ p
 Ponieważ jeżeli na dworze jest mróz, to jeziora są zamarznięte i nie jest tak, że jeziora są
zamarznięte, to nie jest prawdą, że na dworze panuje mróz.
tryb przeczÄ…cy przez twierdzenie (( p (" q) '" p) Ò!~ q
 Ponieważ bądz
p bÄ…dz
q i p, więc nie jest tak, że q.
 Ponieważ z pewnego kawałka materiału bądz
będzie uszyta sukienka bądz
będą uszyte
spodnie i prawdą jest, że będą uszyta sukienka, to nie będą uszyte spodnie.
przechodniość implikacji (( p Ò! q) '" (q Ò! r)) Ò! ( p Ò! r)
 Ponieważ jeżeli rąbie się drzewo, to lecą wióry a jeśli lecą wióry to czuć zapach żywicy,
więc jeśli rąbie się drzewo, to czuć zapach żywicy.
zasada transpozycji ( p Ò! q) Ò! (~ q Ò!~ p)
 Jeśli nie jest prawdą, że rąbię drzewo, to nie jest prawdą, że lecą wióry.
prawo negacji implikacji ~ ( p Ò! q) Ò! (q Ò!~ p)
 ieprawda, że jeśli student pilnie pracuje, to zdaje łatwo egzamin, więc jak student pilnie
pracuje, to nie zdaje Å‚atwo egzaminu.
 Ponieważ nie jest tak, że jeżeli dziś jest czwartek, to jutro będzie niedziela, to nieprawda, że
skoro dziś jest czwartek, to jutro będzie niedziela.
prawo de Morgana ~ ( p '" q) Ò! (~ p(" ~ q)
 negacja koniunkcji dwóch zdań stanowi alternatywę
negacja prawa de Morgana ~ ( p (" q) Ò! (~ p'" ~ q)
prawo eksportacji (( p '" q) Ò! r) Ò! ( p Ò! (q Ò! r))
p = panuje siarczysty mróz
q = sypie gęsty śnieg
r = pola są zaśnieżone
prawo importacji ( p Ò! (q Ò! r)) Ò! (( p '" q) Ò! r)
dylemat konstrukcyjny prosty (( p Ò! r) '" (q Ò! r) '" ( p (" q)) Ò! r
 Żeby wysłać list, trzeba iść na pocztę i żeby wysłać pocztę, trzeba iść na pocztę i Jan wysłał
pocztę lub list, to Jan był na poczcie.
23
LOGIKA
dylemat konstrukcyjny zÅ‚ożony (( p Ò! q) '" (r Ò! s) '" ( p (" r)) Ò! (q (" s)
 Ponieważ chodzę do restauracji jeść a do baru pić i byłam w restauracji lub w barze, to
jadłam lub piłam.
UZASAD IA IE ZDAC
I ICH RODZAJE (RELACJA WY IKA IA)
Uzasadnić zdanie Z1, to podać takie zdanie Z2, że między tymi dwoma zdaniami zachodzi
reakcja wynikania.
Uzasadnianie:
o bezpośrednie - drugie zdanie Z2 jest zdaniem spostrzeżeniowym, tzn. ma ono kształt:
"Spostrzegam, że p." Obserwacja = spostrzeżenie + zamiar sprawdzenia hipotezy.
Eksperyment - obserwacja, w którą człowiek ingeruje; sprawozdanie z doświadczenia tak
czy inaczej rozumianego.
o pośrednie - drugie zdanie Z2 nie ma formy zdania spostrzeżeniowego, nie jest bezpośrednim
protokołem z doświadczenia.
Uzasadniane pośrednie:
Z2 Z1 dowodzenie (dowód) - pokazać, że coś wynika oraz jakieś prawdy
- wprost: prawdziwy jest poprzednik w danym prawie
- apagogiczne: negujemy dowodzoną tezę i wykazujemy, że jej negacja jest fałszem
- przez sprowadzenie do absurdu: sprzeczność, niewiadomo, że q jest prawdziwe
Z1 Z2 sprawdzanie - zobaczyć, co z tego wynika
- potwierdzenie: (Z2 jest prawdą) Z2 potwierdza prawdziwość Z1; nie jest to tautologia, jest
to tzw. proces poszlakowy
- obalenie: (Z2 jest fałszem) Z1 musi być fałszem; wynika z istoty implikacji
"Jeżeli to Jan podpisał tę umowę, to mi kaktus na dłoni wyrośnie."
p =1 lub p=0 i q=0
Jestem przekonany, że p jest fałszem (p=0)
To musi być wynikanie dedukcyjne.
W IOSKOWA IA UPRAWDOPODAB IAJ
CE
Wnioskowania uprawdopodabniające - są zawodne, przebiegają według schematów
zawodnych, bez schematów, nie ma gwarancji prawdziwości wniosku. Pewien wniosek w
danym rozumowaniu może/wydaje się być prawdopodobny (rozumne podstawy).
Z prawdziwej przesłanki może wynikać prawdziwy wniosek, ale można przypuszczać, że
wniosek jest prawdopodobny.
24
LOGIKA
Rodzaje wnioskowania:
redukcyjne
- indukcyjne
- indukcja enumeracyjna
- indukcja eliminacyjna
z analogii
Wnioskowanie redukcyjne
"Ponieważ ulice są mokre, więc niedawno przeszedł deszcz."
"Kwiat usechł, bo był długo nie podlewany."
(są zawodne) - nie daje nam gwarancji, że zdanie Z2 jest prawdą
Wnioskowanie to wykorzystuje prawo logiczne w odwrotnym kierunku niż wnioskowanie
dedukcyjne. (przesłanka i wniosek - "odwrócenie poprzednika i następnika").
Jest przydatne, gdy zdarzenie traktujemy jako skutek danej przyczyny i szukamy tej
przyczyny - dla danego następstwa (zjawisko fizyczne) szukamy racji (przyczyna fizyczna).
Ma ono zastosowanie w naukach humanistycznych.
Wnioskowanie indukcyjne
Rodzaj wnioskowania redukcyjnego.
Indukcja enumeracyjna (indukcja przez wyliczenie - niezawodna)
zbiór S (liczb naturalnych); wielość indywiduum
S1, S2, S3, ..., Sn
Indukcja zupełna
 Ponieważ S1 ma cechę p i S2 ma cechę p i S3 ma cechę p i Sn ma cechę p i poza
elementami od S1 do Sn nie ma więcej S (o cesze p), więc każde S jest p.
Indukcja niezupełna
S1, S2, S3, ..., Sk
 Ponieważ S1 ma cechę p i S2 ma cechę p i S3 ma cechę p i Sk ma cechę p i są jeszcze inne
S, więc każde S jest p.
Jeden kontrprzykład może obalić tezę (jest to uogólnienie). Teza ogólna o całym zbiorze
znając tylko część elementów, np. badanie opinii publicznej.
Indukcja eliminacyjna
Mówi o metodach eliminacji nieprawdopodobnych hipotez.
25
LOGIKA
Zdanie generalizujÄ…ce - hipoteza
"Ponieważ Jan X jest rudy i Jan Y jest rudy i Jan Z jest rudy, więc każdy Jan jest rudy."
"Śmieszność" bierze się stąd, że według naszej wiedzy nie zachodzi żaden związek między
imieniem a kolorem włosów. (zawężone pole obserwacji)
3 kanony indukcji Mill a, nieprawdopodobne teorie hipotezy:
kanon (jedynej) zgodności - zjawisko S może być powiązane ze zjawiskami A, B, C, D i
S; wniosek - S może być związane ze zjawiskiem C. Kanon ten nie daje dowodu, ale daje
kierunek do dalszego badania.
1) A B C ^ ~ D S
2) B C D ^ ~ A S
3) A C D ^ ~ B S
kanon różnicy - jak ma się aspekt logiczny do empirycznego
1) S A B C D
2) S A B C D
3) ~S A B C ^ ~D
kanon zmian towarzyszÄ…cych - zjawisko S jest stopniowalne,
S D
silny silny
średni średni
słaby słaby
Natężenie występowania S jest skorelowane z natężeniem występowania D; silny, średni,
słaby (stopień).
Wnioskowanie z analogii
 Ponieważ S1 ma cechę p i S2 ma cechę p i ... Sk ma cechę p, więc Sk+1 ma cechę p.
Kolejny, następny element ma cechę p.
"Wniosek skromniejszy niż uogólnienie."
ERYSTYKA
Erystyka  pojęcie wywodzące się z języka starogreckiego oznaczające teorię dyskusji lub
teorię wygrywania w sporach (stosowanie chwytów agonicznych   dyskusja jako walka ).
Współczesna erystyka pokazuje, jak stosować logikę w rozmowie.
Dyskusja  wymiana zdań, które mają charakter hipotez.
Konwersacja  informacja o upodobaniach.
26
LOGIKA
Klasyfikacja dyskusji:
ze względu na cel dyskusji:
debaty: cel jest teoretyczny, chodzi o rozwiązanie danego problemu,  co jest słuszne
agitacje: cel jest propagandowy, chodzi o to, by zjednać rozmówcę do jakiejś sprawy
ze względu na nastawienie / stanowisko dyskutantów:
narada / konsylium: nastawienie dyskutantów jest zgodne, bo mają wspólne cele
kontrowersja: ze względu na niezgodność celów dyskutanci przeszkadzają sobie
nawzajem w rozmowie; kontrowersja może skończyć się na 3 sposoby
zwycięstwo / sukces jednej ze stron: dana strona spowodowała, że druga strona
uznaje poglądy / tezy rozmówcy
kompromis: dyskutanci rezygnują ze swoich rozwiązań, formułują inne
rozwiÄ…zanie
moratorium: zawieszenie dyskusji ze względu na zbyt głęboką różnicę
poglądów
Szczególne formy dyskusji:
referat: obszerna argumentacja na rzecz danej tezy
koreferat: obszerna kontrargumentacja na rzecz danej tezy
seminarium: dyskusja, w której mamy wygłosić referat i / lub koreferat
konferencja naukowa: dyskusja, w której planuje się wygłoszenie wielu referatów
konwersatorium: dyskusja, w której nie planuje się wygłoszenia referatu
Cechy poprawności dyskusji:
logiczne kryteria poprawności dyskusji
klarowność: określenie języka dyskusji (w tym także kontekstu, poziomu stylizacji)
merytoryczność: określenie przedmiotu / tematu dyskusji
konkluzywność: określenie założeń dyskusji (co powinno z niej wyniknąć)
parlamentarne kryteria poprawności dyskusji
planowość: przedmioty / tematy i wystąpienia poszczególnych dyskutantów następują
kolejno po sobie w ustalonym porzÄ…dku
konstruktywność: dyskutanci nie kłamią (ale mogą się mylić!)
lojalność: dyskutanci są do siebie nastawieni życzliwie (np. zasada domniemania
niewinności)
Nieuczciwe chwyty erystyczne:
enigmatyzacja: świadome używanie języka niezrozumiałego dla dyskutanta
dygresjonalizacja: świadome odbieganie od przedmiotu dyskusji, by ominąć ważny temat
podważanie wszystkich założeń dyskutantów
superweniencja: świadome naruszanie porządku dyskusji w sposób korzystny dla siebie
dezinformacja: świadome mówienie nieprawdy
dezinterpretacja: świadome nadawanie takiego sensu wypowiedzi, wedle którego ta jest
jawne fałszywa lub jawnie bezzasadna, np. wyrywanie z kontekstu
27
LOGIKA
Sofizmaty  rozumowanie pozornie poprawne, ale w istocie zawierające rozmyślnie utajone
błędy logiczne, np. odwoływanie się do czegoś.
Powszechne sofizmaty:
ad verecundium: odwoływanie się do znanych powiedzeń, prawd, przysłów
ad vanitatem: odwoływanie się do próżności
ad popula: odwoływanie się do (poglądów) mas ludzkich
ad ignorantiam: odwoływanie się do niewiedzy
ad hominem: zaproponowanie komuÅ› znalezienia lepszego rozwiÄ…zania
ad personam: odwoływanie się bezpośrednio do osoby (rozmówcy), atakowanie osoby
ad baculum: odwoływanie się do przemocy
ad & & & ..: odwoływanie się do litości
LITERATURA
 Logika praktyczna , Ziembiński
 Spór o granice języka , Jadacki
 Kultura logiczna w przykładach , Hołówka
28