DOBÓR I STOSOWANIE ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ W ZAKA
ADACH BUDOWLANYCH
Faza 2: DOBÓR ODPOWIEDNICH TYPÓW ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Sprzętu chroniący przed upadkiem z wysokości
Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości, aby prawidłowo spełniał swoje funkcje, musi być odpowiednio
dobrany do stanowiska, na którym jest stosowany oraz do czynności jakie wykonuje pracownik. Przyczyną tego jest
ograniczona uniwersalność poszczególnych składników systemu zabezpieczającego przed upadkiem z wysokości, a co
za tym idzie konieczne jest jego dopasowanie do warunków pracy.
Punkty kotwiczenia
Przygotowanie punktów kotwiczenia na konstrukcji nośnej jest ściśle związane ze specyfiką stanowiska pracy.
Rozpatrując w kategoriach ogólnych problem wyboru i konstruowania punktów kotwiczenia można sformułować
następujące zasady:
- Punkt kotwiczenia musi charakteryzować się odpowiednią wytrzymałością gwarantującą bezpieczeństwo
człowiekowi (patrz norma PN-EN795).
- Punkt kotwiczenia powinien być usytuowany bezpośrednio nad użytkownikiem w celu ograniczenia drogi
swobodnego spadania.
- Punkt kotwiczenia powinien być lokalizowany w taki sposób aby użytkownik nie musiał oddalać się od niego w
poziomie w celu wykonywania swojej pracy. Spełnienie tego wymagania minimalizuje amplitudę ruchu
wahadłowego człowieka podczas powstrzymywania spadania z wysokości co zmniejsza ryzyko uderzenia o
elementy konstrukcyjne stanowiska pracy.
- Punkt kotwiczenia musi być tak skonstruowany aby w dającej się przewidzieć sytuacji nie mogło dojść do
niezamierzonego wypięcia podzespołu łącząco-amortyzującego.
- Jako punkty kotwiczenia należy stosować elementy konstrukcji stanowiska pracy, do których możliwe jest
bezpośrednie wpięcie podzespołu łącząco-amortyzującego.
- W przypadku braku takich punktów należy stosować uniwersalne rozwiązania podzespołów kotwiczących:
o uchwyt z blokadą w przypadku obecności odpowiednich otworów w konstrukcji stalowej stanowiska pracy,
o zaczep nożycowy w przypadku obecności elementów konstrukcyjnych o małej lub średniej średnicy,
o linkę zaczepową w przypadku obecności elementów konstrukcyjnych o dużej średnicy,
o zaczep hakowy połączony z tyczką w sytuacji gdy odpowiedni element konstrukcyjny stanowiska pracy znajduje
się wysoko ponad głową użytkownika.
- W przypadku wykonywania pracy w studzienkach kanalizacyjnych lub podobnych zagłębieniach należy stosować
podzespoły kotwiczące w postaci poprzecznych belek lub trójnogów.
- Jeżeli stanowisko pracy wymaga od pracownika przemieszczania się na długich odcinkach poziomych konieczne
jest zastosowanie podzespołów kotwiczących w postaci
o poziomych lin zaczepowych,
o poziomych szyn kotwiczących (jeżeli praca na danym stanowisku wymaga częstej obecności pracowników).
- Podczas doboru i konstruowania punktów kotwiczenia należy brać pod uwagę specyficzne czynniki występujące na
danym stanowisku pracy np. agresywne substancje chemiczne, odpryski stopionego metalu, wysoką temperaturę
itp., które mogą wpływać niekorzystnie na parametry ochronne stosowanego sprzętu.
Podzespoły łącząco-amortyzujące
Podobnie jak w przypadku punktów kotwiczenia właściwy dobór podzespołów łącząco-amortyzujących wywiera
istotny wpływ na bezpieczeństwo i wygodę wykonywania pracy na wysokości.
Amortyzatory włókiennicze
Amortyzatory włókiennicze z linkami bezpieczeństwa ze względu na swoje niewielkie wymiary i małą masę
1
preferowane są do stosowania wszędzie tam, gdzie wykonywana jest jednorazowa praca, która nie wymaga
przemieszczania się pracownika w pionie i poziomie. Amortyzatory włókiennicze z linkami bezpieczeństwa mogą być
stosowane tylko na takich stanowiskach pracy, gdzie zagwarantowana jest odpowiednia przestrzeń pod nogami
pracownika na powstrzymywanie spadania. Pozwala to na uniknięcie zderzenia się np. z elementami konstrukcyjnymi.
Na dystans pod stopami użytkownika, który powinien być wolny od niebezpiecznych elementów, składają się: droga
swobodnego spadania człowieka, odcinek, na którym następuje rozerwanie taśmy amortyzującej w amortyzatorze,
oraz odcinek wynikający z wydłużenia linki bezpieczeństwa oraz wydłużenia się szelek bezpieczeństwa i ich
przesunięcia na ciele człowieka. W przypadku konieczności częstej zmiany miejsca kotwiczenia na konstrukcji nośnej
niezbędny jest dobór amortyzatorów wyposażonych w podwójną linkę bezpieczeństwa i zatrzaśniki pozwalające na
łatwe oraz szybkie zapinanie i odpinanie. Ułatwia to w istotny sposób pracę i zabezpiecza człowieka przed sytuacją w
której nie jest przyczepiony do punktu kotwiczenia. Prace prowadzone na ciasnych stanowiskach, ograniczających
człowiekowi swobodę ruchów, wymagają stosowania podzespołów łącząco-amortyzujących wyposażonych w
zatrzaśniki z blokadą w postaci zakrętki. Rozwiązanie takie zabezpiecza całkowicie przed przypadkowym otwarciem
zatrzaśnika na skutek np. dociśnięcia go plecami do elementów stanowiska pracy. W przypadku odsuwania się
pracownika w poziomie od punktu kotwiczenia należy zapewnić mu odpowiedni obszar, wolny od elementów
konstrukcyjnych, na wykonanie ruchu wahadłowego podczas powstrzymywania spadania. Oszacowanie tego obszaru
powinno być dokonywane na podstawie informacji dotyczącej wydłużeń dynamicznych zawartej w instrukcji
użytkowania amortyzatorów.
Podczas stosowania amortyzatorów włókienniczych i linek bezpieczeństwa należy brać pod uwagę specyficzne
czynniki występujące na danym stanowisku pracy np. agresywne substancje chemiczne, odpryski stopionego metalu,
wysoką temperaturę itp., które mogą wpływać niekorzystnie na parametry ochronne tego sprzętu.
Urządzenia samohamowne
Urządzenia samohamowne są sprzętem preferowanym dla stanowisk pracy, które wymagają przemieszczania się
użytkownika w kierunku pionowym. Ich własności w zależności od konkretnego typu pozwalają na przemieszczanie
się na odcinku pionowym o długości od 2 do kilkudziesięciu metrów. Najważniejszymi zaletami stosowania urządzeń
samohamownych są:
- ograniczenie do bezpiecznej dla człowieka wartości siły działającej na klamrę zaczepową szelek bezpieczeństwa,
- zredukowanie do minimum drogi swobodnego spadania człowieka,
- ograniczenie możliwości swobodnego spadania człowieka w innej pozycji niż "pionowej nogami do dołu",
- umożliwienie użytkownikowi przemieszczania się w kierunku pionowym bez dodatkowych operacji, takich jak
przepinanie.
Wadą urządzeń samohamownych, która musi być uwzględniana podczas projektowania stanowiska pracy, jest ich
stosunkowo duża masa (dotyczy to przede wszystkim urządzeń samohamownych z linką stalową o dużej długości).
Urządzenia samohamowne powinny być stosowane z szelkami bezpieczeństwa wyposażonymi w zaczep grzbietowy.
Podczas stosowania urządzeń samohamownych należy zwrócić uwagę na następujące problemy:
- Urządzenia te nie mogą być używane w sytuacji gdy pracownik oddala się w poziomie od punktu kotwiczenia na
odległość, przy której linka (taśma) tworzy z pionem kąt większy od 20�. Sytuacja taka może bowiem doprowadzić
do wzrostu drogi swobodnego spadania a w konsekwencji do zwiększenia drogi powstrzymywania spadania z
wysokości.
- Urządzenia mogą być stosowane tylko w warunkach, na które zezwala producent w instrukcji użytkowania ( należy
zwracać uwagę na zapylenie, zaolejenie, czynniki gorące, agresywne substancje chemiczne, zakres temperatur itp.).
Urządzenia samozaciskowe
Urządzenia samozaciskowe z giętką i ze sztywną prowadnicą są podobnie jak urządzenia samohamowne sprzętem
preferowanym dla stanowisk pracy, które wymagają przemieszczania się użytkownika w kierunku pionowym.
Podstawowymi zaletami tych urządzeń są:
- ograniczenie do bezpiecznej dla człowieka wartości siły działającej na klamrę zaczepową szelek bezpieczeństwa,
- zredukowanie do minimum drogi swobodnego spadania człowieka,
2
- ograniczenie możliwości swobodnego spadania człowieka w innej pozycji niż "pionowej nogami do dołu",
- umożliwienie użytkownikowi przemieszczania się w kierunku pionowym bez dodatkowych operacji, takich jak
przepinanie.
Urządzenia samozaciskowe z giętkimi prowadnicami mogą być stosowane z szelkami bezpieczeństwa wyposażonymi
w zaczep piersiowy lub grzbietowy natomiast urządzenia ze sztywnymi prowadnicami z szelkami bezpieczeństwa
wyposażonymi w zaczep piersiowy.
Urządzenia ze sztywnymi prowadnicami, ze względu na złożoność konstrukcji oraz koszt instalacji, są przeznaczone
dla stanowisk pracy na których jest wymagana częsta obecność pracowników np. na wieżach wiertniczych, masztach
telekomunikacyjnych, itp. Urządzenia te współpracują z reguły z trwale zamocowanymi ( do konstrukcji stanowiska
pracy) stalowymi lub aluminiowymi drabinami.
Podczas stosowania urządzeń samozaciskowych należy zwrócić uwagę na następujące problemy: W przypadku
urządzeń samozaciskowych z giętkimi prowadnicami wykonanymi z lin włókienniczych występuje istotny problem
związany z wielkością drogi powstrzymywania spadania. Problem ten uwidacznia się szczególnie podczas pracy z
dużą czynną długością prowadnicy, to znaczy długim odcinkiem prowadnicy między mechanizmem samozaciskowym
a punktem kotwiczenia. W przypadku czynnych długości prowadnicy rzędu kilkudziesięciu metrów droga
powstrzymywania spadania może osiągnąć wartość od kilku do kilkunastu metrów. W celu zabezpieczenia się w
takiej sytuacji przed zderzeniem użytkownika z podłożem należy szczegółowo stosować się do instrukcji użytkowania
sprzętu, które powinny określać wydłużenia dynamiczne urządzeń.
Ze względu na skomplikowany montaż urządzeń samozaciskowych ze sztywnymi prowadnicami powinien on być
dokonywany zgodnie z wymaganiami producenta przez kompetentne osoby lub wskazaną przez producenta
wyspecjalizowaną firmę.
Urządzenia samozaciskowe mogą być stosowane tylko w warunkach, na które zezwala producent w instrukcji
użytkowania ( należy zwracać uwagę na zapylenie, zaolejenie, czynniki gorące, agresywne substancje chemiczne,
zakres temperatur itp.).
Uprząż
Specyficzne warunki narzucane przez różne stanowiska pracy na wysokości pociągają za sobą konieczność dokonania
prawidłowego wyboru rodzaju szelek bezpieczeństwa. Najważniejszą cechą określającą przydatność szelek
bezpieczeństwa dla danego stanowiska pracy i współpracy z określonym podzespołem łącząco-amortyzującym jest
umiejscowienie klamer zaczepowych. Szelki bezpieczeństwa z grzbietową klamrą zaczepową posiadają zastosowanie
uniwersalne i mogą być stosowane na większości stanowisk pracy na wysokości. Preferowanym do współpracy z nimi
podzespołem łącząco-amortyzującym jest amortyzator włókienniczy z linką bezpieczeństwa lub urządzenie
samohamowne. Szelki bezpieczeństwa z piersiową klamrą zaczepową są przeznaczone głównie do współpracy z
urządzeniami samozaciskowymi. Umożliwiają one wtedy łatwe wpinanie się do mechanizmu samozaciskowego oraz
kontrolę jego działania. Szelki te mogą być również wykorzystywane z amortyzatorami włókienniczymi lub
urządzeniami samohamownymi na pochyłych płaszczyznach, np. na stromych dachach.
Szelki bezpieczeństwa wyposażone dodatkowo w pas biodrowy z klamrami zaczepowymi są przeznaczone dla
wykonywania "pracy w podparciu". W takiej sytuacji do klamer zaczepowych pasa jest dołączona linka opasująca,
która otacza np. słup, a nogi użytkownika spoczywają np. na elemencie konstrukcyjnym stanowiska pracy.
UWAGA: Pas biodrowy szelek nie może być łączony z podzespołem łącząco-amortyzującym i służyć do
powstrzymywania spadania z wysokości.
Podczas stosowania szelek bezpieczeństwa należy zwrócić uwagę na następujące problemy:
- Szelki powinny być dopasowane rozmiarem oraz za pomocą klamer regulacyjnych do sylwetki użytkownika.
- Szelki powinny być stosowane z odpowiednim do ich konstrukcji podzespołem łącząco-amortyzującym.
Szelki nie mogą być stosowane w warunkach które zagrażają utratą ich parametrów ochronnych (należy bezwzględnie
przestrzegać wymagań zawartych w instrukcjach użytkowania zabraniających stosowania w sytuacji gdy mogą być
3
narażone na działanie czynników gorących, agresywnych
Sprzęt ochrony oczu stosowany podczas spawania
W zależności od procesu spawania i technik pokrewnych stosuje się różne konstrukcje ochron oczu i twarzy. Stosując
to kryterium środki ochrony oczu można podzielić na:
- środki stosowane podczas spawania gazowego, lutospawania oraz cięcia tlenem
- środki stosowane podczas spawania łukiem elektrycznym lub elektrożłobieniu, cięciu tlenem lub strumieniem
plazmy
Wszystkie typy ochron wyposażone są w filtry spawalnicze, dostosowane do intensywności promieniowania
optycznego (nadfioletu, intensywnego światła i podczerwieni), emitowanego w czasie spawania.
Środki ochrony oczu i twarzy stosowane podczas spawania gazowego, lutospawania oraz cięcia tlenem.
Przy spawaniu gazowym i lutospawaniu stosuje się przede wszystkim gogle spawalnicze (przeważnie z
odchylanymi filtrami). W niektórych przypadkach stosowane są również okulary lub przyłbice spawalnicze.
Gogle stosuje się przede wszystkim do spawania gazowego i lutospawania. Nie nadają się one do stosowania podczas
spawania łukiem elektrycznym, spawania mikroplazmowego oraz elektrożłobienia i cięcia strumieniem plazmy, ze
względu na potrzebę osłaniania całej twarzy przed intensywnym promieniowaniem nadfioletowym, widzialnym i
podczerwonym. Okulary spawalnicze stosowane są głównie przy lutowaniu twardym (luty miedziane, mosiężne,
srebrne).
Przyłbice spawalnicze wykorzystywane są głównie w procesach technologicznych wymagających długotrwałego,
intensywnego spawania (o dużym natężeniu przepływu gazu).
Środki ochrony oczu i twarzy stosowane podczas spawania łukiem elektrycznym lub elektrożłobieniu,
cięciu tlenem lub strumieniem plazmy.
Przy spawaniu łukiem elektycznym lub elektrożłobieniu, cięciu tlenem lub strumieniem plazmy używa się
przede wszystkim przyłbic spawalniczych, tarcz spawalniczych, a w niektórych przypadkach kapturów
spawalniczych (zwanych również okularowymi osłonami spawalniczymi).
Klasyczne przyłbice wyposażone w pojedynczy filtr spawalniczy znacznie ograniczają widzialność spawanego
przedmiotu. Co powoduje konieczność opuszczania korpusu w momencie zajarzenia łuku spawalniczego lub
zapalania próbnego łuku obok właściwej spoiny.
Drugim rozwiązaniem są przyłbice wyposażone w filtry o dwu stopniach ochrony - jaśniejszego filtra
obserwacyjnego oraz właściwego filtra, ciemnego. Filtry te rozdzielone są za pomocą daszka o szerokości co
najmniej 2 mm. Jasny filtr obserwacyjny umożliwia widzialność spawanego przedmiotu, bez konieczności
podnoszenia korpusu przyłbicy. Po zajarzeniu łuku spawalniczego spawacz do obserwacji wykorzystuje właściwy
ciemniejszy filtr (UWAGA: Wysokość strefy ciemnej filtra właściwego powinna wynosić co najmniej 25 mm
wzdłuż całej szerokości filtra). Filtr właściwy przeznaczony jest do obserwacji procesu spawania i tylko przez ten filtr
można obserwować proces spawania. Przy doborze stopni ochrony filtru obserwacyjnego i właściwego należy zawsze
stosować taką zasadę, aby różnica między tymi stopniami nie wynosiła więcej niż pięć. Powszechnie stosuje się 4 lub
5 stopień ochrony filtru obserwacyjnego.
4
Nowoczesnym rozwiązaniem sprzętu spawalniczego są przyłbice wyposażone w automatyczne filtry spawalnicze.
Filtry te charakteryzują się stałym lub w przeważającej większości zmiennym stopniem ochrony przeważnie od 9 do
13, samoczynnie przyciemniając pole widzenia w momencie np. zajarzenia łuku elektrycznego lub plazmowego, a
po zaniku łuku (w tempie stygnięcia spoiny) samoczynnie rozjaśniając pole widzenia (patrz automatyczny filtr
spawalniczy). Dodatkowo przyłbice mogą być wyposażone w układ wentylacyjny, doprowadzający powietrze zza
głowy spawacza, co powoduje znaczne ograniczenie ilości wdychanych dymów spawalniczych (pyłów i gazów),
powstających podczas spawania lub uchwyty umożliwiające zamontowanie sprzętu filtrującego z wymuszonym
przepływem powietrza.
Kaptury spawalnicze stosowane są najczęściej w miejscach trudno dostępnych i wymagających zmiennego
ustawiania głowy i ciała.
Tarcza spawalnicza - przeznaczona jest do ochrony oczu, całej twarzy i szyi spawacza. Podstawowym
ograniczeniem zastosowania tarczy spawalniczej jest konieczność trzymania jej w ręku podczas spawania, co znacznie
zmniejsza swobodę ruchów pracownika, np. uniemożliwiając przytrzymanie spawanego przedmiotu.
Większość osłon spawalniczych wyposażona jest w szybki ochronne. Ich zadaniem jest ochrona oczu oraz filtrów
przed gorącymi odpryskami ciał stałych. W zależności od przeznaczenia szybek wykonuje się je ze szkła lub z
poliwęglanu. Podczas spawania szybki te wymienia się dość często po ich uszkodzeniu i zmatowieniu.
Zasady doboru filtrów spawalniczych
Dobór filtrów do spawania gazowego, lutospawania i cięcia strumieniem plazmy przy użyciu acetylenu
Stosowany stopień ochrony filtru1) przy spawaniu gazowym i lutospawaniu
q = strumień objętości acetylenu, w litrach na
godzinę
Czynność
q d" 70 70 < q d" 200 200 < q d" 800 q > 800
Spawanie i lutospawanie metali ciężkich2) 4 5 6 7
Spawanie przy użyciu emitujących topników (szczególnie stopów
4a 5a 6a 7a
metali lekkich)
1)
W zależności od warunków stosowania mogą być użyte kolejne większe lub kolejne mniejsze stopnie ochrony.
2)
Określenie "metale ciężkie" stosuje się do stali, miedzi i jej stopów itp.
Dobór filtrów do cięcia tlenem
Stosowany stopień ochrony filtru1) przy cięciu tlenem
q = strumień objętości tlenu, w litrach na godzinę
Czynność
900 < q d" 2000 2000 < q d" 4000 4000 < q d" 8000
Cięcie tlenem 5 6 7
1)
W zależności od warunków stosowania mogą być użyte kolejne większe lub kolejne mniejsze stopnie ochrony.
Dobór filtrów do spawania łukiem elektrycznym i spawania mikroplazmowego oraz elektrożłobienia i cięcia
strumieniem plazmy przy użyciu łuku
5
Proces spawania lub
Natężenie prądu [A] - stopień ochrony filtru
technik pokrewnych
Elektrody otulone (20-40)1) - 92); (40-80) - 10; (80-175) - 11; (175-300) - 12; (300-500) - 13; (>500) - 14
MIG metali ciężkich (80-100) - 10; (100-175) - 11; (175-300) - 12; (300-500) - 13; (>500) - 14
MIG stopów lekkich (80-100) - 10; (100-175) - 11; (175-250) - 12; (250-350) - 13; (350-500) - 14 (>500) - 15
TIG wszystkich metali i
(2-20) - 9; (20-40) - 10; (40-100) - 11; (100-175) - 12; (175-250) - 13; (250-400) - 14
stopów
MAG (40-80) - 10; (80-125) - 11; (125-175) - 12; (175-300) - 13; (300-450) - 14; (>450) - 16
Żłobienie
(125-175) - 10; (175-225) - 11; (225-275) - 12; (275-350) - 13; (350-450) - 14; (>450) - 15
elektropowietrzne
Cięcie strumieniem
(60-150) - 11; (150-250) - 12; (250-400) - 13
plazmy
Spawanie (0,1-0,4) - 3; (0,4-0,6) - 4; (0,6-1) - 5; (1-2,5) - 6; (2,5-5) - 7; (5-10) - 8; (10-15) - 9; (15-
mikroplazmowe 30) - 10; (30-60) - 11; (60-125) - 12; (125-225) - 13; (225-450) - 14; (>450) - 15
Użyto następujących skrótów:
- Symbol MIG odpowiada spawaniu elektrodą topliwą w osłonie gazu obojętnego.
- Symbol MAG odpowiada spawaniu elektrodą topliwą w osłonie gazu aktywnego chemicznie.
- Symbol TIG odpowiada spawaniu elektroda wolframową w osłonie gazu obojętnego.
- Żłobienie elektropowietrzne odpowiada użyciu elektrody węglowej i sprężonego strumienia powietrza stosowanego
do wydmuchiwania stopionego metalu.
1)
Natężenie prądu (w amperach).
2)
Stopień ochrony filtru.
Filtry spawalnicze (o stałym stopniu ochrony) Automatyczny filtr spawalniczy (o zmiennym stopniu ochrony)
Rękawie spawalnicze
Ochrona rąk przed odpryskami stopionych metali - rękawice wykonane ze skór chromowych o wyprawie
termoodpornej (skóry bydlęce i świńskie), podszewka impregnowana niepalnie. Rękawice spawalnicze powinny być
szyte nićmi niepalnymi. Rękawice spawalnicze do spawania argonowego, przy którym wymagana jest szczególna
zdolność manipulowania palcami rąk, wykonuje się z gładkiego lica koziego, końskiego lub świńskiego
6
Obuwie dla spawaczy
Obuwie dla spawaczy może być obuwiem bezpiecznym lub ochronnym, w zależności od tego czy jestwyposażone w
podnoski wytrzymałe na uderzenie z energią 200 J czy energią 100 J. Powinna być stosowana konstrukcja obuwia
typu B lub C (trzewiki lub półsaperki). Obuwie powinno być odporne na działanie iskier i odprysków gorących metali.
Z tego względu obuwie powinno być wykonane ze skóry odpornej na działanie czynników gorących. Istotna jest
odporność skóry na przepalenie (minimum 20 s/mm) i skurcz powierzchniowy po ogrzewaniu (maksimum 30%). Do
ochrony przed wpadaniem do wnętrza obuwia iskier i gorących odprysków stosuje się, zamiast sznurowania, klapy
zapinane na tzw. bezpieczne sprzączki, otwierające się przy pociągnięciu za pasek zapinający. Obuwie może być
dzięki nim łatwo zrzucone, jeśli gorący odprysk dostanie się do wnętrza przez otwór cholewki. Spody obuwia
powinny być olejoodporne. Jako przykład obuwia dla spawaczy mogą służyć trzewiki chroniące przed urazami
mechanicznymi i olejami oraz działaniem iskier i odprysków gorących metali przedstawione na rysunku. Wierzchy
trzewików (przyszwy, obłożyny, klapa zabezpieczająca) są wykonane ze skór bydlęcych żaroodpornych lub dwoin
krytych, podszewki przyszew i zapiętki - z dwoiny bydlęcej. Spody są wykonane z gumy olejoodpornej. Trzewiki
mają stalowe podnoski zabezpieczające palce stóp przed uderzeniem. W celu zwiększenia komfortu wnętrza obuwia
zastosowano pod ochronę palców wkładkę z pianki poliuretanowej. Wierzch stopy chroni klapa, zabezpieczająca
przed wpadaniem iskier do wnętrza trzewika, zapinana z boku na tzw. bezpieczną sprzączkę. Trzewiki mogą być
stosowane w przemyśle stoczniowym, hutniczym, maszynowym, na stanowiskach spawacza oraz takich, na których
występuje narażenie stóp na działanie iskier i gorących odprysków; można je stosować w pomieszczeniach o
podwyższonej temperaturze, jak również w miejscach, w których pracownicy poruszają się po powierzchniach
zanieczyszczonych olejami i smarami. Trzewiki nie powinny być używane w miejscach o gorących powierzchniach,
gdyż spody gumowe olejoodporne mogą ulec zniszczeniu.
Odzież dla spawaczy
Do grupy odzieży chroniącej przed czynnikami gorącymi należy odzież dla spawaczy. Są to najczęściej ubrania lub
kombinezony uszyte z tkanin impregnowanych przeciwpalnie i o odpowiednich właściwościach dielektrycznych oraz
odporności na działanie drobnych rozprysków płynnego metalu. Powszechnie stosowane są również fartuchy dla
spawaczy wykonane ze skór. Konstrukcja odzieży powinna uniemożliwiać zatrzymywanie się na odzieży stopionego
metalu. Odzież raczej nie powinna zawierać kieszeni. Jeżeli spodnie posiadają kieszenie i nie powinny one być
odchylone od bocznego szwu o kąt większy niż 10o. Spodnie nie powinny mieć zakładek i mankietów. Zapięcia
powinny być tak projektowane by nie tworzyły otworów i fałd.
Odzież powinna być tak zaprojektowana aby uniemożliwiała przewodzenie prądu elektrycznego z zewnątrz do
wewnątrz. Kryteria certyfikacji Centralnego Instytutu Ochrony Pracy dla odzieży dla spawaczy przyjęto, iż opór
elektryczny skrośny nie może być mniejszy niż 1x 105 �. Wymagania dla odzieży ochronnej dla spawaczy
przedstawia norma PN-EN 470-1. Podstawowe wymagania bezpieczeństwa dotyczą: rozprzestrzeniania płomienia -
materiały powinny być niepalne, odporność na działania kropli stopionego metalu.
Odzież ochronna dla spawaczy nie zapewnia ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym. Podczas spawania
łukowego najważniejsze dla zachowania bezpieczeństwa jest zastosowanie odpowiednich warstw izolacyjnych
miedzy elektrycznie przewodzącymi częściami wyposażenia. Efekt elektrycznej izolacyjności odzieży ochronnej dla
spawaczy będzie zmniejszany przez zawilgocenie, zmoczenie lub pot, wzrost zawartości tlenu w powietrzu zmniejszy
właściwości ochronne odzieży przed działaniem płomienia. Należy zachować szczególną ostrożność podczas
spawania w małych przestrzeniach jeśli doprowadzane powietrze jest wzbogacane w tlen.
Odzież chroniące przed wciągnięciem w wirujące elementy maszyn
Odzież tego typu powinna być prawidłowo dopasowana do sylwetki użytkownika oraz charakteryzować się zwartą
konstrukcją Wszystkie szwy w odzieży stosowanej przy zagrożeniu wciągnięcia w ruchome części maszyn powinny
być wewnątrz odzieży. Zapięcia nie powinny mieć wystających, luz
nych końców i powinny być zakryte. Nie może
być również zewnętrznych kieszeni. Podczas użytkowania odzież powinna być zawsze zapięta. Właściwości ochronne
zachowane są tylko wtedy, gdy podczas pracy nie powstają szczeliny między częściami ubioru.
Odzież chroniąca przed zimnem
<>O przeznaczeniu odzieży do prac w środowisku o obniżonej temperaturze decyduje izolacyjność cieplna odzieży.
Odzież chroniąca przed zimnem powinna spełniać wymagania norm europejskich EN 342:2004:2004 (w przypadku
odzieży stosowanej w temperaturach poniżej -5oC) lub prEN 14058 (w przypadku odzieży stosowanej w
7
temperaturach do -5oC). W tabeli podano zalecane wartości izolacyjności odzieży stosowanej w różnych
temperaturach, z uwzględnieniem czasu użytkowania oraz ciężkości wykonywanej pracy.
Tabela Zalecane wartości izolacyjność cieplnej odzieży w zależności od temperatury, ciężkości oraz czasu pracy
Ciężkość wykonywanej pracy (aktywność użytkownika)
Izolacyjność Lekka Średnia
m2*K/W
115 W/m2 170 W/m2
8 h 1 h 8h 1h
0,170 11 2 0 -9
0,230 5 -5 -8 -19
0,310 -1 -15 -19 -32
0,390 -8 -25 -28 -45
0,470 -15 -35 -38 -58
0,540 -22 -44 -49 -70
0,620 -29 -54 -60 -83
Podane w tabeli temperatury odnoszą się do izolacyjności człowieka, ubranego w odpowiednie rękawice, ochronę
głowy oraz obuwie, przebywającego w środowisku o prędkości wiatru między 0,3 m/s a 0,5 m/s. W przypadku
wykonywania pracy na zewnętrz oraz narażenia na wiatr o większej prędkości należy uwzględnić wskaz
nik
chłodzenia wiatrem (wind chill index  WCI).
Należy również pamiętać, że zastosowanie dodatkowych warstw spodniej odzieży - zwiększa izolacyjność cieplną. W
związku z tym dobierając odzież o odpowiedniej izolacyjności należy uwzględnić stosowanie przez pracowników ich
własnej odzieży, np. w postaci swetrów. W tabeli podano przykładowe wartości izolacyjności cieplnej wewnętrznej
odzieży.
Tabela Przykładowe wartości izolacyjności termicznej spodniej odzieży
Typ odzieży Izolacyjność termiczna
Podkoszulek z długim rękawem 0,060
Długie slipy 0,060
Skarpety do kolan 0,053
Buty 0,189
Kurtka (jedna warstwa) 0,013
Spodnie (jedna warstwa) 0,013
Koszula 0,013
Ponadto dobierając odzież chroniącą przed zimnem należy uwzględnić takie jej parametry jak paroprzepuszczalność,
odporność na działanie wody, przepuszczalność powietrza (przewiewność).
Odzież chroniąca przed złą pogodą
O przeznaczeniu odzieży ciepłochronnej do prac w przestrzeniach zamkniętych bądz
otwartych decyduje materiał
wierzchni. Odzież ciepłochronna do prac w przestrzeni otwartej powinna chronić pracownika również przed opadami
atmosferycznymi i wiatrem. Powinna ona charakteryzować się odpornością na deszcz lub wodoszczelnością oraz
niską przepuszczalnością powietrza. Odzież ciepłochronna przeznaczona do stosowania w otwartej przestrzeni, może
być zaliczona do klasy I lub II, ze względu na właściwości tkaniny związane z przesiąkaniem wody. W odzieży
ciepłochronnej klasy I (klasa niższa) tkanina wierzchnia charakteryzuje się jedynie odpornością na deszcz. Jej
nasiąkliwość po padaniu deszczu przez 10 min powinna wynosić nie więcej niż 30%. Na ten rodzaj odzieży stosowane
są tkaniny impregnowane wodoodpornie. Odzież taka jest przeznaczona do prac, podczas których pracownik nie jest
narażony na bardzo intensywne opady i nie przebywa zbyt długo na przestrzeni otwartej. Do prac w trudnych
warunkach atmosferycznych, gdzie pracownik jest narażony na intensywne opady atmosferyczne, należy wybierać
odzież klasy II, w której tkanina wierzchnia powinna charakteryzować się wodoszczelnością powyżej 80 hPa. Na ten
rodzaj odzieży stosowane są materiały powleczone kauczukiem, polichlorkiem winylu lub poliuretanem.
8
Obuwie chroniące przed poślizgnięciem
Obuwie tego typu charakteryzuje się bardzo wysoką powierzchnią tarcia. Dodatkowo urzez
bienie powierzchni
podeszwy jest tak skonstruowane, że umożliwia odprowadzenie warstwy cieczy i ciał sypkich z podłoża.
Obuwie chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi
Obuwiu tego typu może być wyposażone w różne elementy ochronne, m.in.
- podnoski chroniące palce stopy przed uderzeniem, uciskiem lub zgnieceniem;
- wkładki stalowe chroniące stopę przed przebiciem;
- osłonę śródstopia, chroniąca stopę przed uderzeniem z energią 100 J.
Rękawice chroniące przed czynnikami chemicznymi
Do ochrony rąk przed czynnikami chemicznymi należy stosować rękawice pięciopalcowe, szczelne, wykonane z
kauczuków naturalnych, syntetycznych lub tworzyw sztucznych. Zastosowanie podszewki dzianinowej, tkaninowej
lub floku zwiększa dodatkowo trwałość rękawic, poprawia komfort użytkowania, łatwiejsze staje się również
zakładanie i zdejmowanie rękawic. Rękawice chroniące przed czynnikami chemicznymi powinny być szczelne i
odporne na przenikanie substancji chemicznej, przed którą mają chronić ręce pracownika. Ponadto rękawice te
powinny charakteryzować się odpornością mechaniczną (co najmniej odporność na ścieranie i/lub wytrzymałość na
rozdzieranie), jak również powinny spełniać wymagania ogólne stawiane rękawicom ochronnym. Przenikanie
substancji chemicznej przez rękawice ochronne określa się na podstawie tzw. czasu przebicia materiału rękawicy
przez badany związek podczas ciągłego z nim kontaktu. Dodatkowo, gdy konieczne jest przenoszenie gładkich,
śliskich lub mokrych przedmiotów należy wybierać rękawice moletowane, czyli rękawice posiadające na zewnętrznej
powierzchni części chwytnej drobne wypukłości. Do prac związanych z przenoszeniem mokrych i zaoliwionych
przedmiotów można stosować rękawice powleczone tylko w części chwytnej i na palcach. Nie powleczona część
grzbietowa rękawic ułatwia cyrkulację powietrza i zapobiega poceniu się rąk. Bardzo często rękawice chroniące przed
czynnikami chemicznymi muszą służyć użytkownikowi również jako ochrona przed czynnikami mechanicznymi.
UWAGA: Przenikanie określa się w kombinacji: rękawica ochronna / badany związek chemiczny. Z tego względu
podczas doboru należy uwzględnić zalecenia producenta dotyczące odporności rękawic na działanie konkretnych
substancji chemicznych.
Rękawice chroniące przed zimnem
Rękawice chroniące użytkownika przed stratą ciepła na drodze konwekcji i kontaktu z zimnem do temperatury równej
-50oC powinny spełniać wymagania normy PN-EN 511:1998 "Rękawice ochronne chroniące przed zimnem". Norma
ta określa następujące wymagania:
" zimno konwekcyjne (termoizolacyjność);
" kontakt z zimnem (opór cieplny);
dla rękawic wykonanych z materiałów powleczonych gumą lub tworzywami sztucznymi dodatkowo:
" odporność na wielokrotne zginanie w niskiej temperaturze;
" odporność na działanie niskiej temperatury.
W odniesieniu do termoizolacyjności i oporu cieplnego w normie określono poziomy skuteczności od 1 do 4.
Ponadto, rękawice chroniące przed zimnem powinny również spełniać wymagania dotyczące nieszkodliwości oraz
wielkości i wymiarów, a także charakteryzować się odpornością na ścieranie i na rozdzieranie (co najmniej 1 poziom
skuteczności). Dodatkowym wymaganiem jest nieprzepuszczalność wody.
Rękawice chroniące przed zimnem wykonuje się ze skóry, z materiałów powlekanych lub tkanin, często stosuje się
wkładkę ocieplającą. Rękawice można stosować do prac na otwartej przestrzeni w okresie zimy lub do prac w
pomieszczeniach zamkniętych w warunkach przemysłowych.
Jeżeli na danym stanowisku pracy oprócz niskiej temperatury występują również zagrożenia mechaniczne (przecięcie,
przekłucie) - rękawice powinny charakteryzować się poza odpornością na działanie zimna również odpornością na
działanie tych czynników.
9
Sprzęt ochrony oczu i twarzy chroniący przed zagrożeniami mechanicznymi
Środki ochrony oczu i twarzy należy stosować zawsze, gdy występuje narażenie pracowników na odpryski (odlatujące
elementy np. drewna, tworzyw sztucznych, metali, betonu, części maszyn itp.) oraz ryzyko uderzenia o wystające
elementy konstrukcji.
Okulary są przeznaczone do ochrony oczu z przodu i z boków. Jeżeli maszyna lub narzędzie ręczne, stwarza
zagrożenie uderzeniem odprysków z góry lub z dołu, to powinny zostać użyte gogle lub osłony twarzy.
Gogle (dzięki szczelnemu przyleganiu do obszarów oczodołowych) zapewniają ochronę oczu ze wszystkich
kierunków. Jeżeli energia odprysków jest na tyle duża, że istnieje zagrożenie skaleczenia skóry twarzy, powinny
zostać użyte osłony twarzy.
Osłony zapewniają ochronę całej twarzy z przodu i z boków, a niektóre wzory chronią twarz również z góry.
Rękawice chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi
Rękawice chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi (tzw. lekkimi i średnio ciężkimi) powinny charakteryzować
się poziomy skuteczności dla czterech parametrów:
" odporności na ścieranie (4 poziomy skuteczności);
" odporności na przecięcie (5 poziomów);
" wytrzymałości na rozdzieranie (4 poziomy);
" wytrzymałości na przekłucie (4 poziomy).
Poziomy skuteczności dla poszczególnych rękawic ustalane są na podstawie wyników badań laboratoryjnych. Im
wyższy poziom skuteczności, tym rękawica zapewnia lepszą ochronę. Rękawice stosowane do ochrony przed lekkimi
i średnio ciężkimi urazami mechanicznymi wykonywane są najczęściej ze skóry, tkanin lub dzianin powlekanych
tworzywami sztucznymi lub gumą, dzianin poliestrowych, stylonowych, poliamidowych, aramidowych, rdzeniowych.
Ochronniki słuchu
W przypadku gdy brak jest możliwości ograniczenia emisji hałasu lub zastosowania odpowiednich procedur
organizacyjnych zapobiegających lub zmniejszających czas ekspozycji pracowników na hałas należy zastosować
ochronniki słuchu. Ochronniki słuchu dzieli się na:
" nauszniki przeciwhałasowe
" wkładki przeciwhałasowe.
UWAGA: Doboru ochronników słuchu należy dokonywać na podstawie wyników pomiarów hałasu na stanowisku
pracy.
Sprzęt ochrony oczu i twarzy chroniący przed zagrożeniami chemicznymi
Kryterium określającym konieczność stosowania sprzętu ochrony oczu i twarzy jest narażenie oczu lub twarzy na
działanie substancji szkodliwych. W przypadku stwierdzenia działania toksycznego, drażniącego, wywołującego
uczulenia lub oparzenia na skórę należy stosować osłony twarzy lub odpowiedni sprzęt ochrony układu oddechowego.
Gdy substancja szkodliwa działa drażniąco na oczy lub powoduje ryzyko poważnego ich uszkodzenia należy stosować
szczelne gogle lub odpowiedni sprzęt ochrony układu oddechowego.
Materiały, z których wykonywany jest sprzęt ochrony oczu i twarzy są odporne na większość substancji chemicznych.
Z tego powodu podczas doboru nie ma potrzeby uwzględniania ich odporności chemicznej.
Osłony twarzy można stosować jedynie w przypadku narażenia oczu i twarzy na rozbryzgi cieczy (przypadkowy
strumień cieczy powstający np. podczas przelewania ciekłych substancji chemicznych.
Gogle chroniące przed grubymi pyłami należy stosować jeżeli substancja występuje w postaci pyłu o średnicy
ziaren większej niż 5 >
m. Ponieważ gogle tego typu często są wyposażone w system wentylacji, nie są zalecane do
stosowania przed substancjami o działaniu drażniącym na oczy lub stwarzających ryzyko poważnego uszkodzenia
oczu (szczególnie przy stężeniach przekraczających wartości NDS). W takich przypadkach zalecane jest stosowanie
szczelnych gogli chroniących przed drobnymi pyłami i gazami lub odpowiednich części twarzowych sprzętu ochrony
układu oddechowego.
Gogle chroniące przed gazami i drobnymi pyłami należy stosować jeżeli substancja szkodliwa występuje w postaci
gazu lub pyłu o średnicy ziaren mniejszej niż 5 >
m. W przypadku dużych stężeń substancji o działaniu drażniącym na
oczy lub stwarzających ryzyko poważnego uszkodzenia oczu wskazane jest stosowanie osłon twarzy ze sprzętem ze
wspomaganiem lub wymuszonym przepływem powietrza, skompletowanych z odpowiednimi elementami
10
oczyszczającymi.
Gogle chroniące przed kroplami cieczy należy stosować jeżeli substancja chemiczna występuje w postaci kropel
cieczy (ale nie mgły). Podobnie jak w przypadku pyłów jeżeli substancja działa drażniąco na oczy lub stwarza ryzyko
poważnego uszkodzenia oczu lepszym rozwiązaniem jest zastosowanie odpowiedniego sprzętu ochrony układu
oddechowego (np. w postaci maski).
Sprzęt ochrony układu oddechowego
Sprzęt zabezpieczający układ oddechowy przeznaczony jest do ochrony pracownika przed wdychaniem
niebezpiecznych substancji obecnych w atmosferze stanowiska pracy w formie aerozoli ze stałą fazą rozproszenia
(pyłu, dymu) lub aerozoli z ciekłą fazą rozproszenia (mgły), lub też w formie gazu albo pary.
Niektóre typy sprzętu ochrony układu oddechowego przeznaczone są do stosowania w warunkach niedoboru tlenu
(poniżej 19% obj.)
Ze względu na szczególnie niebezpieczny dla zdrowia i życia pracownika charakter zagrożeń w postaci niedoboru
tlenu lub wchłaniania szkodliwych substancji chemicznych, w celu dokonania prawidłowego doboru sprzętu ochrony
układu oddechowego, konieczna jest identyfikacja rodzaju zanieczyszczenia, pod względem jakościowym i
ilościowym. Nieprawidłowe dobranie sprzętu ochrony układu oddechowego lub stosowanie tego sprzętu nie zgodnie z
jego przeznaczeniem lub poza zakresem jego ochronnego działania, może spowodować poważne zagrożenie dla życia
lub zdrowia użytkownika. Wynika to z faktu, że istnieje wiele typów sprzętu ochrony układu oddechowego
zaprojektowanych do ochrony przed wyszczególnionymi przez producenta zanieczyszczeniami, w ściśle określonych
warunkach użytkowania.
Ze względu na szczególne uciążliwości dla pracownika wynikające ze stosowania sprzętu ochrony układu
oddechowego powinien on być stosowany jedynie w ściśle określonych, krótkotrwałych i wyjątkowych sytuacjach, w
których nie można zastosować rozwiązań zbiorowych, zapewniających oczyszczanie powietrza lub jego wymianę, a
także w przypadku, gdy te działanie nie będą wystarczające do zapewnienia powietrza zdatnego do oddychania
Filtry
Wymagania, sposób badania i znakowania opisano w normie PN - EN 143. Posiadają oznaczenia P1, P2 lub P3, w
porządku wzrastającej skuteczności.
Pochłaniacze
Pochłaniacz należy dobierać w zależności od rodzaju gazu lub pary ( typ pochłaniacza ) oraz ze względu na stężenie
objętościowe ( klasa pochłaniacza od 1 do 3, uwzględniając wzrastającą możliwość pochłaniania).
W normie EN 14387:2004 opisano typy pochłaniaczy oznaczonych literami A, B, E, lub K. W normach PN - EN 371
oraz PN - EN 372 opisano oznaczenia AX i SX.
Oznaczenie pochłaniaczy przeznaczonych do ochrony przed poszczególnymi substancjami polega na
przypisaniu odpowiednim typom pochłaniaczy symboli literowych oraz barwy etykiety. Oznaczenia dla
poszczególnych typów są następujące:
- typ oznaczony literą A oraz barwą brązową - przeznaczony do ochrony przed określonymi przez producenta
organicznymi parami i gazami, o temperaturze wrzenia powyżej 65oC;
- typ oznaczony literą AX oraz barwą brązową - przeznaczony do ochrony przed określonymi przez producenta
organicznymi parami i gazami o temperaturze wrzenia poniżej 65oC;
- typ oznaczony literą B oraz barwą szarą - przeznaczony do ochrony przed określonymi przez producenta
nieorganicznymi parami i gazami, z wyjątkiem tlenku węgla;
- typ oznaczony literą E oraz barwą żółtą - przeznaczony do ochrony przed dwutlenkiem siarki oraz innymi
określonymi przez producenta parami i gazami kwaśnymi;
- typ oznaczony literą K oraz barwą zieloną - przeznaczony do ochrony przed amoniakiem oraz określonymi przez
producenta organicznymi pochodnymi amoniaku;
- typ oznaczony symbolem SX oraz barwą fioletową - przeznaczony do ochrony przed określonymi przez producenta
substancjami, tzw. pochłaniacz specjalny.
Wszystkie pochłaniacze dzieli się ponadto na trzy klasy ochronne: 1, 2 i 3, określając je jako pochłaniacze o:
11
- niskiej pojemności sorpcyjnej, przeznaczone do ochrony przed gazami lub parami o stężeniu objętościowym w
powietrzu nie przekraczającym 0,1%;
- średniej pojemności sorpcyjnej, przeznaczone do ochrony przed gazami lub parami o objętościowym stężeniu w
powietrzu nie przekraczającym 0,5%;
- wysokiej pojemności sorpcyjnej, przeznaczone do ochrony przed gazami lub parami o objętościowym stężeniu w
powietrzu do 1% .
Izolujący sprzęt ochrony układu oddechowego
Izolujący sprzęt ochrony układu oddechowego umożliwia oddychanie niezależnie od otaczającej atmosfery. Składa się
z części twarzowej oraz urządzenia dostarczającego powietrze w strefę oddechową pracownika. Sprzęt izolujący
można podzielić na dwie podstawowe grupy: stacjonarny i autonomiczny.
12