BEZPIECZEC
STWO PRACY 11/2003
mgr inż. ADAM POR
CIK
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Badania dotyczące stosowania S
rodków ochrony indywidualnej
w małych i S
rednich przedsiębiorstwach
Celem prezentowanych badań było ustalenie stopnia wdrożenia do praktyki w ma-  230 zakładów zatrudniających do 9
łych i średnich przedsiębiorstwach znowelizowanych przepisów dotyczących zasad
pracowników.
doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej. Badania ankietowe przeprowa-
Zgodnie z przyjętymi założeniami,
dzono przy współpracy z Państwową Inspekcją Pracy, na grupie 500 małych i śred-
ankiety były wypełniane przez praco-
nich przedsiębiorstw. Badania wykazały, że wielu przedsiębiorstwach nie zostały speł-
dawców lub personel odpowiedzialny za
nione wymagania przepisów prawnych dotyczących doboru i stosowania środków
ochrony indywidualnej. Zaobserwowano znaczne różnice w tym zakresie, w zależ- bezpieczeństwo i higienę pracy. W wybra-
ności od wielkości zatrudnienia, działu gospodarki oraz lokalizacji przedsiębiorstw na nych okręgach, udzielone przez pracodaw-
terenie kraju.
ców odpowiedzi zostały zweryfikowane
przez inspektorów PIP. W niektórych za-
Research on the selection and use of personal protective equipment (PPE) in small and medium
kładach ankiety były wypełniane przez
enterprises (SMEs)
inspektorów podczas kontroli.
The aim of this research was to evaluate a method of selecting and using personal protective
equipment (PPE) in small and medium enterprises (SMEs).
The inquiry method was used to conduct the analysis. The inquiry was carried out in cooperation
with the National Labour Inspectorate. It was carried out on a representative sample of 500 Wyniki badań
SMEs, in which PPE is used. The study showed that in many SMEs, the legal requirements related
to selecting and using PPE were not fulfilled. Significant differences were observed in compliance
Uzyskane dane wskazują, że udział
with specific requirements of legal regulations depending on the employment rate in enterprises,
procentowy przedsiębiorstw deklarują-
the sector of the economy and the location of enterprises.
cych spełnienie najważniejszych wyma-
gań przepisów prawa, dotyczących dobo-
asady doboru i stosowania S
rod- ny lub tylko do stwarzania jej pozorów. ru i stosowania S
rodków ochrony indy-
ków ochrony indywidualnej Potwierdzeniem tego zjawiska jest duża widualnej, waha się od około 67% w za-
obowiązujące w Unii Europej- liczba zarejestrowanych przez Pań- kresie ustalenia procedur konserwacji, do
skiej zostały okreS
lone w dyrektywie 89/ stwową Inspekcję Pracy wypadków przy 98% przedsiębiorstw deklarujących, że
656/EWG z dnia 30 listopada 1989 roku, pracy związanych ze S
rodkami ochrony zapewniają pracownikom informacje na
o minimalnych wymaganiach bezpie- indywidualnej (około 10% ogólnej licz- temat zagrożeń, przed którymi ma chro-
czeństwa i ochrony zdrowia dotyczących by wypadków badanych przez PIP). nić stosowanie S
rodków ochrony indywi-
stosowania przez pracowników S
rodków dualnej.
ochrony indywidualnej w miejscu pracy. W tej publikacji zostanie omówione
Metodyka badań
Postanowienia tej dyrektywy zostały prze- spełnienie najważniejszych wymagań
niesione do prawa polskiego postanowie- W celu ustalenia stopnia wdrożenia do przepisów prawnych przenoszących do
niami Kodeksu pracy [1] oraz rozporzą- praktyki znowelizowanych przepisów prawa polskiego postanowienia wspo-
dzenia ministra pracy i polityki socjalnej dotyczących stosowania S
rodków ochro- mnianej na wstepie dyrektywy 89/656/
w sprawie ogólnych przepisów bezpie- ny indywidualnej, w Centralnym Insty- EWG. Uzyskane wyniki badań odnoszą-
czeństwa i higieny pracy [2]. W myS
l tych tucie Ochrony Pracy  Państwowym In- ce się do całej grupy przedsiębiorstw
przepisów, w przypadku gdy poprzez za- stytucie Badawczym przy współpracy przedstawiono na rys. 1.
pobieganie ryzyku u x
ródła nie osiągnię- z Państwową Inspekcją Pracy zostały prze-
Zasada ogólna
to jego akceptowalnego poziomu, praco- prowadzone badania ankietowe na tere-
stosowania S
rodków
dawca powinien dążyć m.in. do stosowa- nie działania wszystkich 16 okręgowych
ochrony indywidualnej
nia nowych rozwiązań technicznych lub inspektoratów pracy. Do badań wytypo-
organizacji pracy zapewniającej bezpie- wano 500 małych i S
rednich przedsię-
Zgodnie z wymaganiami Kodeksu
czeństwo, a gdy jest to niemożliwe nada- biorstw, w których stosowane są S
rodki
pracy, S
rodki ochrony indywidualnej po-
wać priorytet S
rodkom ochrony zbiorowej ochrony indywidualnej. Przedsiębiorstwa
winny być stosowane w sytuacjach, gdy
przed S
rodkami ochrony indywidualnej. te należały do różnych działów gospo-
nie można uniknąć zagrożeń lub nie moż-
W Polsce S
rodki ochrony indywidual- darki. WS
ród przedsiębiorstw, w których
na ich wystarczająco ograniczyć za po-
nej w wielu zakładach pracy, szczególnie przeprowadzono badania znalazło się:
mocą technicznych S
rodków ochrony
małych, są traktowane jako jedyna ochro-  109 zakładów zatrudniających od 50
zbiorowej lub za pomocą S
rodków, me-
na pracowników. Może to prowadzić do do 249 pracowników
tod lub procedur organizacji pracy.
przeceniania rzeczywistej ich skuteczno-  160 zakładów zatrudniających od 10
Spełnienie tego wymagania można
S
ci, a w konsekwencji do niepełnej ochro- do 49 pracowników
ocenić na podstawie udziału procentowe-
14
BEZPIECZEC
STWO PRACY 11/2003
 odpowiadać warun-  uwzględnianie stanu zdrowia pra-
kom panującym na da- cowników; 65% badanych przedsię-
nym stanowisku pracy biorstw deklaruje spełnienie tego wyma-
 uwzględniać stan gania; ponieważ S
rodki ochrony indywi-
zdrowia pracownika dualnej zmniejszają komfort wykonywa-
 być dopasowane do nia pracy, stanowiąc dodatkowe obciąże-
użytkownika po każ- nie, może to w konsekwencji prowadzić
dym niezbędnym wyre- do ich odrzucenia przez pracowników
gulowaniu.  uwzględnianie oznaczenia S
rodków
W sytuacji występo- ochrony indywidualnej znakiem zgodno-
wania więcej niż jedne- S
ci (obecnie znakiem bezpieczeństwa
go zagrożenia, gdy istnie-  B ) [4], co deklaruje 86,2% badanych
je koniecznoS
ć jednocze- przedsiębiorstw
snego stosowania więcej  uwzględnianie bezkolizyjnoS
ci sto-
niż jednego S
rodka sowanych S
rodków ochrony indywidual-
ochrony indywidualnej, nej; ponieważ w badanych przedsiębior-
S
rodki te muszą dawać się stwach występują różne rodzaje zagrożeń
dopasować bez zmniej- oraz przedsiębiorstwa te deklarują stoso-
Rys. 1. Udział procentowy badanych przedsiębiorstw (N=500) deklaru-
szania ich właS
ciwoS
ci wanie różnych typów S
rodków ochrony
jących spełnienie najważniejszych wymagań przepisów prawnych do-
ochronnych przed zagro- indywidualnej, można sądzić, że problem
tyczących doboru i stosowania S
rodków ochrony indywidualnej
żeniami. Spełnienie tych  bezkolizyjnoS
ci dotyczy zdecydowa-
go przedsiębiorstw deklarujących stoso- wymagań oznacza w praktyce koniecz- nej większoS
ci badanych przedsię-
noS
ć uwzględnienia ich podczas doboru biorstw; uzyskane dane wskazują, że
wanie technicznych S
rodków ochrony
zbiorowej oraz procedur organizacyj- S
rodków ochrony indywidualnej. możliwoS
ć jednoczesnego stosowania
nych. W badanej grupie 85,4% przedsię- Podstawowym warunkiem poprawne- kilku rodzajów S
rodków ochrony indy-
biorstw zadeklarowało stosowanie tech- go doboru S
rodków ochrony indywidu- widualnej jest uwzględniana przez 69,8%
nologii i maszyn zapewniających bezpie- alnej jest przeprowadzenie oceny ryzyka badanych przedsiębiorstw
czeństwo. Ponad 80% stosuje zapewnia- zawodowego, a w szczególnoS
ci dokona-  uwzględnianie podczas doboru nie-
jące bezpieczeństwo materiały oraz S
rod- nie identyfikacji czynników szkodliwych powodowania dodatkowych zagrożeń;
i niebezpiecznych, przeprowadzenie od- spełnienie tego wymagania deklaruje
ki ochrony zbiorowej. Natomiast 53,8%
badanych przedsiębiorstw stosuje rozwią- powiednich pomiarów, głównie stężenia 77,4% badanych przedsiębiorstw; ponie-
zania organizacyjne zmniejszające zagro- lub natężenia czynników oraz okreS
lenie waż stosowanie S
rodków ochrony indy-
częS
ci ciała pracowników narażonych na widualnej może powodować powstawa-
żenia (rys. 1.).
Ponieważ wymienione metody ogra- działanie tych czynników. nie dodatkowych zagrożeń, np. spowo-
Na podstawie uzyskanych danych dowanych ograniczeniem swobody ru-
niczania zagrożeń mogą być stosowane
zamiennie (zależnie od specyfiki stano- można stwierdzić, że 84,5% badanych chów pracownika lub percepcji bodx
ców
przedsiębiorstw zadeklarowało uwzględ- napływających z otoczenia, S
rodki te
wiska pracy), na podstawie uzyskanych
odpowiedzi można stwierdzić, że w więk- nianie przy doborze S
rodków ochrony in- mogą być x
ródłem dodatkowych zagro-
dywidualnej oceny narażenia pracowni- żeń; nieuwzględnienie tego czynnika
szoS
ci przedsiębiorstw S
rodki ochrony
indywidualnej są stosowane w przypad- ków na czynniki szkodliwe i niebezpiecz- podczas doboru ochron oraz projektowa-
ne, a 76,4% przedsiębiorstw przeprowa- nia miejsca pracy może być jedną z po-
ku, gdy nie można uniknąć zagrożeń lub
dziło ocenę ryzyka zawodowego. S
rednich przyczyn powstawania wypad-
nie można ich wystarczająco ograniczyć
za pomocą technicznych S
rodków ochro- Uzyskane wyniki badań wskazują jed- ków przy pracy.
ny zbiorowej lub odpowiedniej organi- nak, że w wielu badanych przedsiębior-
Ustalenie zasad stosowania,
stwach pomijane są takie czynniki, jak:
zacji pracy [1].
konserwacji oraz okresu użytkowania
 przestrzeganie zasad higieniczno-
S
rodków ochrony indywidualnej
Dobór S
rodków
zdrowotnych, w przypadku stosowania
ochrony indywidualnej
tych samych S
rodków przez więcej niż
Zgodnie z wymaganiami przepisów
jednego pracownika; jedynie 46% bada-
prawnych, warunki stosowania S
rodków
Zgodnie z wymaganiami okreS
lonymi
nych przedsiębiorstw deklaruje spełnie-
ochrony indywidualnej, a w szczególno-
w rozporządzeniu w sprawie ogólnych
nie tego wymagania; z praktyki wiado-
S
ci czas, w którym są noszone, powinny
przepisów bezpieczeństwa i higieny pra-
mo, że szczególnie w małych przedsię-
być okreS
lane w zależnoS
ci od stopnia
cy [2], wszystkie S
rodki ochrony indywi-
biorstwach jedno urządzenie obsługiwa-
zagrożenia, częstoS
ci narażenia pracow-
dualnej muszą:
ne jest przez różnych pracowników, a więc
ników i cech stanowiska pracy. Pracodaw-
 być odpowiednie do istniejącego
kilka osób korzysta z tych samych urzą-
ca powinien zapewnić prawidłowe dzia-
zagrożenia i nie powodować same z sie-
dzeń ochronnych (w tym S
rodków ochro-
łanie i dobry stan higieniczny S
rodków
bie zwiększania zagrożenia
ny indywidualnej)
ochrony indywidualnej przez niezbędną
15
BEZPIECZEC
STWO PRACY 11/2003
obsługę, naprawę i wymianę. Jednym nie S
rodków ochrony indywidualnej. Po- dłowego doboru i stosowania S
rodków
z podstawowych warunków dotyczących nadto w 79,2% przedsiębiorstw przepro- ochrony indywidualnej (np. uwzględnia-
prawidłowego stosowania S
rodków wadzono szkolenia lub pokazy, nie wyników oceny ryzyka zawodowego
ochrony indywidualnej jest zapewnienie a w 74,2% udostępniono pracownikom podczas doboru ochron lub stosowania
ich bezpłatnej konserwacji i odpowied- instrukcje użytkowania tych S
rodków. ochron oznaczonych znakiem bezpie-
Ponieważ działania te wzajemnie się uzu- czeństwa) jest spełnionych w znacznie
niego przechowywania [4].
pełniają, można sądzić, że niemal we
Uzyskane wyniki badań wskazują, że mniejszym stopniu, niż w przypadku S
red-
wszystkich badanych przedsiębiorstwach
jednym z najpoważniejszych problemów nich przedsiębiorstw (zatrudniających od 50
w badanych przedsiębiorstwach jest wła- zapewniono wystarczające informacje.
do 249 pracowników). Zestawienie wybra-
S
ciwe zarządzanie S
rodkami ochrony in- Drugim pozytywnym zjawiskiem jest
nych danych dotyczących spełnienia wy-
dywidualnej, czyli ustalenie zasad ich sto- duża liczba przedsiębiorstw deklarują- branych wymagań przepisów prawnych,
sowania, konserwacji oraz okreS
lenie wa- cych uwzględnianie opinii pracowników
w zależnoS
ci od liczby zatrudnionych pra-
(87,8%) oraz prowadzenie konsultacji
runków ich wycofywania z użytkowania. cowników podano na rys. 2 a, b, c.
dotyczących stosowania tych S
rodków
O ile niemal we wszystkich badanych Zdecydowanie lepsze wyniki, wskazu-
(74,6%).
przedsiębiorstwach S
rodki ochrony indy- jące na spełnienie wymagań dotyczących
widualnej są dostarczane pracownikom zasad doboru i stosowania S
rodków
Wdrożenie przepisów
bezpłatnie, to jedynie 75,2% badanych ochrony indywidualnej, uzyskano w ba-
do praktyki zakładu
przedsiębiorstw deklaruje zapewnienie danej grupie S
rednich przedsiębiorstw za-
a liczba pracowników
ich bezpłatnej konserwacji. Ponadto trudniających od 50 do 249 pracowników.
w 75% przedsiębiorstw ustalono okresy Wyniki przeprowadzonych badań Udział procentowy przedsiębiorstw dekla-
wymiany lub czas ich użytkowania. wskazały również na znaczne różnice rujących spełnienie najważniejszych
W konsekwencji stan techniczny (w tym w spełnieniu poszczególnych wymagań wymagań przepisów prawnych waha się
szczególnie właS
ciwoS
ci ochronne) prze- w zależnoS
ci od liczby zatrudnionych od blisko 75 do 100%.
kazanych pracownikom S
rodków ochro- w przedsiębiorstwach. W badanej grupie Uzyskane wyniki badań wskazują rów-
ny indywidualnej w wielu przypadkach przedsiębiorstw nie zaobserwowano zna- nież na znaczne różnice w spełnieniu po-
może budzić poważne zastrzeżenia. Ba- czących różnic w deklarowanej częstoS
ci szczególnych wymagań w zależnoS
ci od
dania wykazały również, że przedsiębior- stosowania zapewniających bezpieczeń- działu gospodarki oraz lokalizacji przed-
stwa mają kłopoty z ustalaniem zasad stwo technologii, maszyn oraz materia- siębiorstwa. Najwięcej przypadków nie-
przechowywania i konserwacji S
rodków łów, w zależnoS
ci od wielkoS
ci przedsię- spełnienia w badanej grupie przedsię-
ochrony indywidualnej. Ustalono je tyl- biorstwa. Spełnienie tego wymagania biorstw poszczególnych wymagań doty-
ko w 67,4% badanych przedsiębiorstw. deklaruje około 85% przedsiębiorstw. czących doboru i stosowania S
rodków
Różnice takie można zaobserwować na- ochrony indywidualnej stwierdzono w ta-
Informowanie pracowników,
tomiast w przypadku stosowania w przed- kich działach gospodarki, jak: produkcja
szkolenia oraz konsultacje
siębiorstwach rozwiązań organizacyj- artykułów spożywczych i napojów, pro-
nych zmniejszających zagrożenia oraz dukcja drewna i wyrobów z drewna, pro-
Kolejnym wymaganiem wynikającym
zastosowania S
rodków ochrony zbioro- dukcja mebli, produkcja maszyn oraz
z przepisów prawnych jest zapewnienie
wej. Można stwierdzić, ze popularnoS
ć budownictwo. W wymienionych dzia-
w ramach przedsiębiorstwa właS
ciwej in-
stosowania S
rodków ochrony zbiorowej łach gospodarki występuje duża liczba
formacji o każdym S
rodku ochrony indy-
oraz rozwiązań organizacyjnych wzrasta zagrożeń szczególnie czynnikami niebez-
widualnej.
wraz z liczbą zatrudnionych w przedsię- piecznymi i dlatego przestrzeganie zasad
Skutecznymi metodami umożliwiają-
biorstwie pracowników. O ile w małych doboru oraz stosowania S
rodków ochro-
cymi spełnienie tego wymagania może
być opracowanie i udostępnienie pracow- przedsiębiorstwach zatrudniających do 9 ny indywidualnej jest szczególnie istot-
nikom wykazu stanowisk pracy, na któ- pracowników częstoS
ć stosowania rozwią- ne z punktu widzenia prewencji wypad-
zań organizacyjnych wynosi 49%, to ków przy pracy. Najmniejszą liczbę przy-
rych wymagane jest stosowanie S
rodków
ochrony indywidualnej, a także udostęp- w przypadku przedsiębiorstw S
rednich padków nieprzestrzegania wymagań prze-
nienie instrukcji użytkowania tych S
rod- odsetek ten wynosi 62%. W przypadku pisów prawnych dotyczących doboru
S
rodków ochrony zbiorowej stwierdzono, i stosowania S
rodków ochrony indywidu-
ków. Pracodawca powinien poinformować
że są one stosowane w 75% badanych alnej stwierdzono w takich działach go-
pracownika o istniejących zagrożeniach,
przed którymi będzie go chronić stoso- przedsiębiorstw zatrudniających do 9 pra- spodarki, jak: gospodarka S
ciekami, wy-
wanie S
rodków ochrony indywidualnej cowników, 89% przedsiębiorstw zatrud- wóz i unieszkodliwianie odpadów oraz
oraz powinien organizować odpowied- niających do 49 pracowników oraz 95% produkcja wyrobów chemicznych.
nie szkolenia, pokazy i konsultacje z pra- S
rednich przedsiębiorstw zatrudniających
cownikami lub ich przedstawicielami. od 50 do 249 osób.
Podsumowanie
Na podstawie wyników badań można Uzyskane dane dotyczące małych
stwierdzić, że 98% badanych przedsię- przedsiębiorstw, zatrudniających do 49 Należy pamiętać, że nie istnieją ideal-
biorstw informuje pracowników o zagro- pracowników wskazują, że wiele wyma- ne S
rodki ochrony indywidualnej skutecz-
żeniach, przed którymi chroni stosowa- gań istotnych z punktu widzenia prawi- nie chroniące przed jednym lub kilkoma
16
BEZPIECZEC
STWO PRACY 11/2003
Rys. 2. Udział procentowy przedsiębiorstw deklarujących spełnienie najważniejszych wymagań przepisów prawnych dotyczących S
rodków ochrony
indywidualnej
rodzajami zagrożeń. W większoS
ci przy- S
ci od liczby zatrudnionych w przedsię- temat przekazanych im S
rodków ochro-
padków S
rodki ochrony indywidualnej biorstwach. ny indywidualnej oraz uzasadnienia ko-
obniżają komfort pracy, np. zmniejszają Pierwszym spoS
ród zidentyfikowa- niecznoS
ci ich stosowania. Ponadto,
precyzję lub pewnoS
ć chwytu. Z tego nych problemów w badanych przedsię- w większoS
ci przedsiębiorstw są uwzględ-
względu odpowiednio dobrane S
rodki biorstwach jest przeprowadzenie właS
ci- niane opinie pracowników o dostarcza-
ochrony indywidualnej powinny charak- wego doboru S
rodków ochrony indywi- nych im S
rodkach ochrony indywidual-
teryzować się parametrami zapewniający- dualnej. Badania wykazały niespełnienie, nej, co może w dużym stopniu przyczy-
mi skuteczną ochronę przed zagrożenia- szczególnie przez małe przedsiębiorstwa, nić się do zmniejszenia prawdopodobień-
mi oraz w jak najmniejszym stopniu istotnych wymagań przepisów w tym za- stwa popełniania błędów na etapie dobo-
zmniejszać komfort wykonywanej pracy. kresie. Drugi istotny problem stwierdzo- ru tych S
rodków.
Zawsze należy szukać kompromisu mię- ny w badanej grupie przedsiębiorstw to
dzy najwyższym możliwym poziomem właS
ciwe zarządzanie S
rodkami ochrony PIR
MIENNICTWO
[1] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.  Ko-
ochrony a możliwoS
cią wykonywania indywidualnej, czyli ustalenie zasad ich
deks pracy. Tekst jedn. DzU z 1998 r. nr 21,
pracy w maksymalnie komfortowych wa- stosowania, konserwacji oraz okreS
lenie
poz. 94 ze zm.
runkach. Ze względu na to, że S
rodki warunków wycofywania ich z użytkowa-
[2] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polity-
ochrony indywidualnej bardzo często nia. Badania wskazały również na niespeł-
ki Socjalnej z dnia 26 wrzeS
nia 1997 r.,
wywołują u użytkowników uczucie dys- nienie w dużej częS
ci przedsiębiorstw wy-
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeń-
komfortu, koniecznoS
ć ich noszenia przez magań dotyczących ustalenia przez nie
stwa i higieny pracy. Tekst jedn. DzU z 2003 r.
nr 169, poz. 1650
cały czas trwania zmiany roboczej powo- zasad związanych z przechowywaniem
duje często negowanie przez pracowni- i konserwacją S
rodków ochrony indywi- [3] PoS
cik A. (red.) Dobór S
rodków ochrony indy-
widualnej. CIOP, Warszawa 2000
ków ich przydatnoS
ci. Ponadto, dokonu- dualnej.
[4] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
jąc wyboru odpowiednich ochron, nale- Pozytywnym zjawiskiem jest duża
9 stycznia 2002 r. w sprawie wymagań za-
ży zawsze uwzględnić opinie pracowni- liczba przedsiębiorstw deklarujących za-
sadniczych dla S
rodków ochrony indywi-
ków (np. włączyć ich w proces doboru). pewnienie pracownikom informacji na
dualnej. DzU nr 4, poz. 37 ze zm.
Przeprowadzone badania wykazały, że
w wielu przedsiębiorstwach nie zostały
Publikacja opracowana na podstawie wyników zadań realizowanych w ramach
spełnione wymagania znowelizowanych
programu służb państwowych objętych programem wieloletnim pt.  Dostoso-
przepisów prawnych dotyczących dobo-
wywanie warunków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej dofinan-
ru i stosowania S
rodków ochrony indy-
sowywanych przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w la-
widualnej. Wyniki badań wskazały rów-
tach 2002  2004. Główny koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy 
nież na znaczne różnice w spełnieniu po-
Państwowy Instytut Badawczy
szczególnych wymagań prawa w zależno-
17