Geologiczna regionalizacja Polski

— zasady ogólne i schemat podzia³u w planie podkenozoicznym i podpermskim

Marek Narkiewicz

1

, Ryszard Dadlez

Geological regional subdivision of Poland: general guidelines and proposed schemes of
sub-Cenozoic and sub-Permian units. Prz. Geol., 56: 391–397.

A b s t r a c t . The regional subdivisions of major structural complexes distinguished in the Polish
territory have been systematically corrected and updated parallel with accumulation of new
geological and geophysical data. Regional units are established not only basing on their tec-
tonic characteristics but also on other criteria including sedimentary and subsidence develop-
ment, magmatism, metamorphism and crustal structure. In future, new units should be defined
and older ones redefined in a possibly objective, descriptive way. However, the interpretative
approach is unavoidable particularly when older, largely concealed structural complexes are
concerned. Therefore, the establishment of formal criteria and “official” regional subdivisions
analogous to formal stratigraphic units, seems inappropriate. Proposed schemes or modifica-

tions of previous subdivisions will serve as consistent and clear regional reference framework in geological and geophysical studies if
they will meet few basic methodological and terminological requirements. Among the most important prerequisites is a clear definition
of boundaries of particular units against most recent solid geological maps in a scale of 1:1 000 000 or larger. In accordance with the
outlined guidelines the authors’ version of the regional framework of Polish sub-Cenozoic and sub-Permian (Variscan) geological
units is presented. The subdivisions are based on the modified scheme published by Dadlez (1998) and that by Narkiewicz (2007),
respectively. We did not attempt to present a pre-Variscan (Caledonian) regional framework, except for the stable area of the East
European Platform devoid of the Devonian-Carboniferous cover. Given the present state of research, such subdivision would be very
speculative, reflecting only one of several possible interpretative variants of the Polish Lowlands deep structure.

Keywords: regional subdivision, Poland, tectonics, structural complex, sub-Cenozoic, sub-Permian

Podzia³y regionalne odzwierciedlaj¹ wiedzê o geologii

Polski, aktualn¹ w czasie ich opracowania. S¹ one wiêc
ci¹gle modyfikowane, zaczynaj¹c od wersji najwczeœniej-
szych (Nowak, 1927; Samsonowicz [W:] Ksi¹¿kiewicz &
Samsonowicz, 1953; Po¿aryski, 1956; przegl¹d historyczny
[W:] Znosko, 1962), przez warianty kolejne (m.in. Ksi¹¿kie-
wicz i in., 1965; Oberc, 1967; Znosko, 1972; Po¿aryski,
1974), a koñcz¹c na ostatnio opublikowanych (Po¿aryski i
in., 1992; Znosko, 1998; Dadlez, 1998). Ten proces mody-
fikacji jest stopniowym przybli¿aniem siê do wiernego
odzwierciedlenia g³ównych rysów geologii regionalnej,
osi¹ganym dziêki postêpowi badañ terenowych, geologicz-
nych i geofizycznych, a tak¿e dziêki nowym koncepcjom
badawczym. Tworzenie kolejnych, coraz doskonalszych
modyfikacji schematu regionalnego powinno kierowaæ siê
kilkoma prostymi zasadami, które staramy siê dalej sfor-
mu³owaæ. Przedstawione nastêpnie propozycje podzia³u
nawi¹zuj¹ do tych ogólnych zasad i wytycznych.

Niniejszy artyku³ zosta³ zainspirowany przez prace nad

sformalizowanymi zasadami regionalizacji tektonicznej
Polski, prowadzone z inicjatywy prof. A. ¯elaŸniewicza w
ramach Komitetu Nauk Geologicznych PAN. Jego treϾ
by³a przedstawiona cz³onkom komitetu i sta³a siê elemen-
tem dyskusji na posiedzeniu w dniu 28 lutego 2008 r. Zda-
niem autorów problem ten jest jednak na tyle wa¿ny dla
polskiego œrodowiska geologicznego, ¿e powinien byæ
poddany szerszej dyskusji, której czêœci¹ jest ten tekst.

Podzia³ regionalny — czym jest, a czym nie jest

Znaczenie geologicznego podzia³u regionalnego jest

bezsporne. Porz¹dkuje on aktualn¹ wiedzê o budowie geo-
logicznej kraju przez wydzielanie jednostek o jednorodnej

budowie geologicznej i wspólnej historii rozwoju. Dostar-
cza jednolitych ram pojêciowych do analizowania szcze-
gó³owych problemów geologicznych i jest punktem wyjœcia
do planowania przysz³ych badañ. W tej sytuacji konieczne
jest d¹¿enie do obiektywizmu i klarownej definicji poszcze-
gólnych jednostek, przy jednoczesnym uwzglêdnieniu
wszystkich istotnych obserwacji terenowych i danych ana-
litycznych.

G³ównym kryterium dotychczas opracowanych sche-

matów regionalnych by³y aspekty tektoniczne i paleotekto-
niczne, przy czym pod pojêciem paleotektonika rozumiemy
zrekonstruowan¹ wczeœniejsz¹ tektonikê (Dadlez & Jaro-
szewski, 1994). Z powodów œciœle tektonicznych tworzy
siê i przedstawia w postaci osobnych schematów odrêbne
podzia³y regionalne dla planów strukturalnych przypisy-
wanych ró¿nym epokom diastroficznym, w tym zw³aszcza
najm³odszym — waryscyjskiej i alpejskiej. Mniej lub bar-
dziej konsekwentnie podejœcie takie jest stosowane od
dawna (Po¿aryski, 1956, 1974), aczkolwiek niektórzy
autorzy opublikowali schematy bardziej syntetyczne (Dad-
lez [W:] Dadlez & Jaroszewski, 1994; Znosko, 1998).

Niektóre z dotychczas zaproponowanych podzia³ów

regionalnych by³y przez autorów okreœlane jako tektonicz-
ne (np. Oberc, 1967; Po¿aryski, 1974). Podzia³ regionalny
nie jest jednak podzia³em wy³¹cznie tektonicznym i paleo-
tektonicznym w takim sensie, ¿e mo¿na go zdefiniowaæ
przez opis geometrii lub stylu ró¿norodnych struktur tekto-
nicznych, obserwowanych lub zrekonstruowanych. Kryte-
ria wydzielania poszczególnych jednostek obejmuj¹ inne
geologiczne aspekty uwarunkowane tektonik¹, ale nie œciœle
tektoniczne, w tym rozwój sedymentacji, magmatyzm, meta-
morfizm lub g³êbsz¹ budowê skorupy ziemskiej. W szczegól-
noœci elementem podzia³u mog¹ byæ baseny sedymentacyjne,
zw³aszcza gdy maj¹ wyraŸne ramy tektoniczne, np. zapa-
dlisko przedgórskie (zapadlisko przedkarpackie, basen
Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego) lub rów tektonicz-

391

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 5, 2008

M. Narkiewicz

R. Dadlez

1

Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975

Warszawa; [e-mail]

ny. W niektórych przypadkach nazewnictwo, traktowane
przez autorów jako tektoniczne, ukrywa w istocie baseno-
wy charakter wyró¿nianych jednostek. Przyk³adem jest
rów przedgórski Karpat i synklinorium górnoœl¹skie —
terminy stosowane przez Oberca (1967) na okreœlenie
basenu (zapadliska) przedgórskiego Karpat i, jak mo¿na
przypuszczaæ, basenu GZW.

Kryteria tektoniczne mog¹ siê nak³adaæ na sedymenta-

cyjne i na odwrót. Przyk³adem jest jednostka wyró¿niona
jako dewoñsko-karboñski basen lubelski (Narkiewicz i in.,
2007), której dalszy podzia³ przebiega ju¿ wy³¹cznie
wed³ug kryteriów tektonicznych. Czasem wystêpuje nie-
spójnoœæ miêdzy ró¿nymi kryteriami regionalizacji, a wyró¿-
niane zgodnie z nimi jednostki nie pokrywaj¹ siê œciœle ze
sob¹. Sytuacjê tak¹ opisano w tym artykule na przyk³adzie
basenu GZW, bloku górnoœl¹skiego i pasma moraw-
sko-œl¹skiego (Bu³a & ¯aba, 2005; Narkiewicz, 2007).
Warto te¿ zauwa¿yæ, ¿e stosowanie kryteriów stratygra-
ficzno-sedymentacyjnych, m.in. rozk³adu subsydencji lub
typu depozycji, bywa wrêcz nieodzowne w rekonstrukcjach
paleotektonicznych, np. stref uskokowych, warunkuj¹cych
geometriê basenów.

Postulat obiektywizmu podzia³u, a zw³aszcza nadanie

mu formy opisowej, odnosi siê wiêc w równej mierze do
kryteriów tektonicznych, jak i wszelkich innych wykorzy-
stanych w celu jego tworzenia. Do postulatu tego mo¿na
siê jednak w pe³ni zastosowaæ tylko w przypadku obszarów
spe³niaj¹cych ³¹cznie co najmniej dwa warunki:

‘

bardzo dobry stopieñ ods³oniêcia, wykluczaj¹cy nie-
jednoznaczne interpretacje;

‘

obszar objêty podzia³em jest „m³ody” tektonicznie
lub te¿ obecny typ i stopieñ deformacji s¹ efektem
ostatniej ich fazy, a wiêc nie wymagaj¹ rekonstrukcji.

Do idea³u kandydata do podzia³u obiektywnego w skali

szczegó³owej zbli¿aj¹ siê w Polsce Karpaty i ich zapadli-
sko, ze wzglêdu na dobry stopieñ ods³oniêcia i zapis m³odych
etapów deformacji. Podkenozoiczny plan Ni¿u Polskiego
charakteryzuje siê wprawdzie s³abym ods³oniêciem, ale
zarazem prost¹ budow¹ geologiczn¹, rozpoznan¹ licznymi
otworami i badaniami sejsmicznymi. Dalej od idea³u jest
obszar Sudetów, dobrze ods³oniêty, chocia¿ wyró¿niaj¹cy
siê skomplikowan¹, wielofazow¹ tektonik¹. Na znacznym
obszarze hipotetyczny pozostaje te¿ plan waryscyjski Ni¿u
Polskiego, znajduj¹cy siê czêœciowo poza zasiêgiem otwo-
rów wiertniczych i rozdzielczej sejsmiki (obszar przedsu-
decki, rejon Ni¿u Polskiego miêdzy Pilic¹ a Noteci¹).
Bardzo zró¿nicowana jest sytuacja w planie kaledoñskim
(starszy paleozoik–najwczeœniejszy dewon), z dobrze roz-
poznan¹ czêœci¹ platformow¹ w pó³nocno-wschodniej Pol-
sce, a bardzo s³abo — reszt¹ kraju.

Istnieje wiêc ogólna zale¿noœæ miêdzy wiarygodnoœci¹

podzia³u regionalnego a wiekiem planu strukturalnego,
którego dotyczy. Im starsze kompleksy strukturalne stara-
my siê odwzorowaæ, tym wiêksze s¹ na ogó³ trudnoœci
zwi¹zane ze s³abym rozpoznaniem, koniecznoœci¹ rekon-
strukcji palinspastycznych i niejednoznacznymi interpreta-
cjami. Przyk³adem mo¿e byæ wa¿na granica regionalna —
uskok Grójca oddzielaj¹cy ró¿ne jednostki geologiczne w
planie podkenozoicznym. Ju¿ jednak w podziale waryscyj-
skim struktura ta rysuje siê niejednoznacznie i mo¿e byæ
przyjmowana co najwy¿ej hipotetycznie (Narkiewicz,
2007). Jeszcze bardziej problematyczne jest jej ³¹czenie z
planem kaledoñskim, dla którego brak jest dokumentacji
geologicznej.

W ró¿nych dyskusjach na temat podzia³u regionalnego

pojawia siê niekiedy postulat jego formalizacji, podobnie
jak np. w przypadku niektórych podzia³ów stratygraficz-
nych. Mia³oby to uczyniæ regionalizacjê geologiczn¹ sche-
matem bardziej obiektywnym. Jednak¿e analogia do
formalnej stratygrafii jest chybiona i to co najmniej z
dwóch powodów. Po pierwsze, kryteria regionalizacji s¹,
jak to wczeœniej przedstawiliœmy, znacznie mniej jedno-
znaczne ni¿ np. definiowania formacji lub biozony (por.
Racki & Narkiewicz, 2006). Ich dobór zale¿y od typu
budowy geologicznej i stopnia jej rozpoznania. Po drugie,
w przypadku wiêkszoœci planów strukturalnych lub regio-
nów wyró¿nianie jednostek jest wynikiem indywidualnej
interpretacji autora lub zespo³u autorskiego. Jak ka¿da
interpretacja równie¿ i ta wi¹¿e siê ze specyficznymi za³o¿e-
niami i rozumowaniem, które podlegaj¹ przyjêtym regu³om
naukowej dyskusji i weryfikacji. Istnieje tu analogia raczej
do nieformalnych podzia³ów stratygraficznych, takich jak
podzia³ na jednostki ograniczone niezgodnoœciami (Nar-
kiewicz, 2003). Wobec tego, ustalanie sztywnych norm
tworzenia lub modyfikacji podzia³ów, a zw³aszcza for-
mu³owanie „oficjalnych” (obowi¹zuj¹cych) schematów
mo¿e tylko utrudniæ normaln¹ dyskusjê naukow¹.

Proponowane zasady podzia³u

Aczkolwiek geologiczny podzia³ regionalny nie powi-

nien mieæ charakteru formalnego nakazu lub zalecenia, to
jednak nale¿a³oby od niego oczekiwaæ spe³nienia pewnych
wymagañ metodologicznych i terminologicznych. Wyjœcio-
wym warunkiem niezbêdnym do dokonywania podzia³u lub
choæby tylko jego prezentacji jest sprecyzowanie, którego
planu strukturalnego dotyczy. Je¿eli przedstawia siê na jed-
nej mapie kilka nak³adaj¹cych siê schematów (co jest tech-
nicznie mo¿liwe, choæ ma³o czytelne dla odbiorcy), to
nale¿a³oby je wyraŸnie objaœniæ.

Jednostki podzia³u w skali ca³ego kraju s¹, z definicji,

wydzieleniami wy¿szego rzêdu, a wiêc takimi, które mo¿na
odwzorowaæ na mapie w du¿ej skali, np. 1 : 5 000 000.
Wa¿ne jest wiêc, by ich granice mo¿na by³o przedstawiæ na
tle mapy geologicznej w skali nie mniejszej ni¿ 1 : 1 000 000.
Najbardziej aktualna mapa geologiczna w odpowiedniej
skali i o odpowiednim stopniu odkrycia powinna byæ punk-
tem wyjœcia („podk³adem”) do podzia³u regionalnego.
Mapy bardziej szczegó³owe te¿ mog¹ byæ tu wykorzysta-
ne, aczkolwiek ich przydatnoœæ jest wiêksza do wyró¿nia-
nia jednostek tektonicznych ni¿szego rzêdu.

Przy wprowadzaniu nowych lub modyfikacji dawniej

wyró¿nianych jednostek regionalnych wa¿ne jest uwzglêd-
nienie dostêpnych danych ilustruj¹cych specyfikê nowych
wydzieleñ i ich granice, przedstawionych na mapie w
odpowiedniej skali. Przydatne mog¹ tu byæ ró¿ne mapy
tematyczne (np. strukturalne lub geofizyczne), ale powin-
ny one dokumentowaæ aspekty mo¿liwie empiryczne, a nie
czysto interpretacyjne.

W rekonstrukcji obszarów zakrytych szczególnie wa¿ne

s¹ dane geofizyczne, z kolei dla starszych, przedpermskich
planów tektonicznych istotne jest uwzglêdnienie wiarygod-
nych rekonstrukcji palinspastycznych. Dotyczy to zw³aszcza
wielokrotnych, na³o¿onych deformacji tektonicznych i
wielkoskalowych przesuniêæ. Do okreœlenia typu jednostki
i jej zasiêgu przestrzennego mo¿e te¿ okazaæ siê konieczne
uwzglêdnienie danych o rozwoju i obocznym rozk³adzie
subsydencji, litofacjach, magmatyzmie, metamorfizmie,
pochodzeniu materia³u detrytycznego i innych czynników.

392

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 5, 2008

Wyró¿niona jednostka powinna mieæ cechy diagno-

styczne, pozwalaj¹ce na jej odró¿nienie od jednostek
s¹siednich. W przypadku wielu jednostek wy¿szego rzêdu,
np. du¿ych bloków skorupowych, basenów sedymentacyj-
nych lub pasm fa³dowych, oprócz granic mo¿na te¿ czêsto
wskazaæ inne cechy diagnostyczne, np. dotycz¹ce historii
subsydencji, sedymentacji, magmatyzmu lub budowy sko-
rupowej. Wyró¿niane jednostki i ich granice powinny byæ
mo¿liwie jasno okreœlone, przy czym wa¿ne jest stwierdze-
nie, czy zosta³y wyznaczone na podstawie cech obiektyw-
nych (które mo¿na przeœledziæ w terenie), czy te¿ na
podstawie interpretacji i w jakim stopniu. W tym ostatnim
przypadku istotne jest podanie przes³anek interpretacji.

Nazewnictwo jednostek regionalnych nie wymaga szcze-

gólnej formalizacji, takiej jak np. nomenklatura jednostek
stratygraficznych. Wa¿niejsze jest dok³adne zdefiniowanie
i opis jednostki oraz nawi¹zanie do wczeœniejszych jej
okreœleñ. Oczywiœcie by³oby wskazane, by nazwa jednost-
ki spe³nia³a minimalne wymagania terminologiczne, to jest
zawiera³a cz³on okreœlaj¹cy jej formê tektoniczn¹ lub
paleotektoniczn¹ oraz cz³on geograficzny, charakteryzuj¹cy
lokalizacjê jednostki. Z oczywistych powodów nale¿y uni-
kaæ okreœleñ interpretacyjnych, odnosz¹cych siê do mode-
lu genezy jednostki (np. terran, ryft), jak i przes¹dzaj¹cych
wiek jej powstania (np. masyw bajkalski). Terminy wieko-
we w nazwie jednostki regionalnej mog¹ byæ jednak w nie-
których przypadkach uzasadnione, zw³aszcza gdy podkreœlaj¹
jej odmiennoϾ od jednostki o podobnym rozprzestrzenieniu,
ale innym etapie rozwoju (np. kredowa i karboñsko-perm-
ska niecka œródsudecka). Przy proponowaniu nowej nazwy
jednostki wskazane jest podanie jej angielskiego odpo-
wiednika.

W definiowaniu nowych jednostek zalecana jest powœ-

ci¹gliwoœæ i przestrzeganie zasady priorytetu. Nale¿y w
miarê mo¿liwoœci zachowaæ wczeœniej wyró¿nione jed-
nostki, zw³aszcza o ugruntowanej w literaturze tradycji
nazewniczej, ewentualnie je redefiniuj¹c lub definiuj¹c
bardziej szczegó³owo.

Podzia³ w planie podkenozoicznym

Podzia³ przedstawiony na ryc. 1 jest schematem prze-

niesionym z pewnymi zmianami z pracy Dadleza (1998),
który z kolei nawi¹zuje do poprzednich propozycji podzia³u,
zaczynaj¹c od najwczeœniejszych wersji (Nowak, 1927;
Samsonowicz [W:] Ksi¹¿kiewicz & Samsonowicz, 1953).
Granice miêdzy jednostkami regionalnymi odwzorowano
na podstawie mapy Dadleza i in. (2000). Ponadto zmodyfi-
kowano czêœciowo zasiêgi i nazwy niektórych jednostek.
Jednostki lub regiony nale¿¹ce do innych planów tekto-
nicznych, wychodz¹ce na powierzchniê podkenozoiczn¹
lub obecnie ods³oniête, zosta³y opisane du¿ymi literami.

Wyró¿nione jednostki pierwszego rzêdu cechuje wyraŸ-

na symetria. Wa³ œródpolski jest osi¹ tektoniczn¹, do któ-
rej przylegaj¹ od NE i NW ci¹gi niecek, a na zewn¹trz le¿¹
dwie jednostki monoklinalne: monoklina przedsudecka
wraz z monoklin¹ œl¹sko-krakowsk¹ oraz monoklina
mazursko-podlaska. Stosowane przez niektórych bada-
czy okreœlenia antyklinorium i synklinorium (np. Po¿ary-
ski, 1974) powinny byæ, naszym zdaniem, ograniczone do
obszarów orogenicznych. Terminy wa³ i niecka s¹ ju¿
utrwalone w literaturze, w³¹cznie z odpowiednikami
angielskimi, odpowiednio swell i trough. Lepiej oddaj¹ one
specyfikê tektoniki platformowej i s¹ zgodne z terminolo-
gi¹ stosowan¹ na jej klasycznych obszarach (Rosja, USA,

Niemcy). Niecki rozwija³y siê jako osobne depocentra w
póŸnej kredzie i paleocenie, równolegle z inwersj¹ wa³u
œródpolskiego (Krzywiec, 2002, 2006). Zarazem jednak,
ich ostateczne ukszta³towanie nast¹pi³o na prze³omie
mastrychtu i paleocenu, w trakcie g³ównej fazy wypiêtrzenia
wa³u. Dla oddania specyficznych, tektoniczno-sedymenta-
cyjnych cech tych jednostek okreœlenie niecka wydaje siê
trafniejsze ni¿ synklina, synklinorium albo basen.

Oba ci¹gi niecek by³y od dawna dzielone na poszcze-

gólne, ró¿nie w literaturze okreœlane jednostki. Nasz sche-
mat (ryc. 1) powtarza zasadniczo podzia³ z pracy Dadleza
(1998). Jedyn¹ zmian¹ jest po³¹czenie niecki uniejowskiej
z mogileñsk¹ w jedn¹ nieckê ³ódzk¹, poniewa¿ granica
obu tych pierwszych jednostek jest trudna do obiektywne-
go ustalenia. Ponadto, zamiast terminu niecka lubelska
zastosowano okreœlenie niecka pu³awska, by nie myli³o
siê z nazwami jednostek waryscyjskich rów lubelski i
basen lubelski.

Mianem monokliny mazursko-podlaskiej okreœlono

nie nazwany do tej pory (w planie podkenozoicznym)
obszar platformy wschodnioeuropejskiej po³o¿ony na NE
od pó³nocno-wschodniego ci¹gu niecek. Zdajemy sobie
sprawê z dyskusyjnego charakteru tej propozycji, bowiem
nachylenie utworów permsko-mezozoicznych w stronê
niecek jest s³absze ni¿ odwrotnie nachylonej monokliny
przedsudeckiej. Widoczne jest ono na regionalnych prze-
krojach geologicznych, zw³aszcza silnie przewy¿szonych,
ale na mapie odkrytej jest ju¿ s³abo czytelne (Dadlez i in.,
2000). Zewnêtrzna (NE) granica ci¹gu niecek nie zaznacza
siê w postaci wyraŸnej nieci¹g³oœci tektonicznej lub strefy
silniejszych gradientów mi¹¿szoœci mezozoiku (por. np.
Dadlez, 2001). Nie zauwa¿a siê równie¿ wyraŸnych stref
gradientowych w rozk³adzie mi¹¿szoœci kredy górnej
(Dadlez i in., 1998). Granica przyjêta w podziale Dadleza
(1998) i uwzglêdniona na ryc. 1 jest okreœlona na podsta-
wie gradientów morfologii pod³o¿a podcechsztyñskiego.

Wzoruj¹c siê na pracy Dadleza i Marka (1974), w pó³-

nocno-zachodniej czêœci monokliny przedsudeckiej wyró¿-
niono blok Gorzowa, gdzie kreda górna niezgodnie zalega
na ró¿nych ogniwach jury. Wed³ug koncepcji cytowanych
autorów blok ten jest oddzielony od niecki szczeciñskiej
lini¹ tektoniczn¹ Pyrzyce–Krzy¿–Szamotu³y. Na pó³noc od
tej linii mi¹¿szoœæ kredy górnej osi¹ga ponad 800 m (Dad-
lez i in., 1998), a ponadto pojawiaj¹ siê struktury solne w
zwi¹zku z rosn¹c¹ mi¹¿szoœci¹ ewaporatów cechsztyñskich.

Monoklina œl¹sko-krakowska jest jednostk¹ od wielu

lat wyró¿nian¹ w polskiej literaturze geologicznej (np.
Ksi¹¿kiewicz i in., 1965). Jej granica z monoklin¹ przedsu-
deck¹ szczególnie wyraŸnie rysuje siê w przebiegu
wychodni triasu i liasu, których regionalny bieg zmienia
siê z równole¿nikowego na NW-SE w okolicach Lubliñca,
w strefie poprzecznego rowu Wielunia (Bukowy, 1974;
Stupnicka, 1989). Granica ta ma byæ mo¿e szersze za³o¿e-
nia regionalne, biegnie bowiem na przed³u¿eniu granicy
segmentów wa³u œródpolskiego i niecek brze¿nych,
zwi¹zanej z uskokiem Grójca (ryc. 1).

W po³udniowo-zachodniej Polsce wystêpuj¹ trzy strefy

izolowanych wychodni kredy górnej, zwi¹zane z trzema
podrzêdnymi depocentrami o mniej lub bardziej czytel-
nych za³o¿eniach tektonicznych. Okreœlono je tu jako niec-
ki kredowe: opolska, œródsudecka i pó³nocnosudecka.
Termin kredowa pozwala na oddzielenie specyficznego
póŸnokredowego etapu subsydencji od wczeœniejszych

393

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 5, 2008

stadiów o przypuszczalnie zbli¿onych przestrzennie
(zw³aszcza w przypadku karboñsko-permskiej niecki œród-
sudeckiej) za³o¿eniach tektonicznych.

Podzia³ w planie waryscyjskim

W ró¿nych planach strukturalnych, w tym zw³aszcza

paleozoicznych, zaznacza siê najbardziej fundamentalny
podzia³ obszaru Polski, na prekambryjsk¹ platformê
wschodnioeuropejsk¹ i paleozoiczn¹ platformê Europy
zachodniej i œrodkowej. Granica tych dwóch platform,
w¹ska strefa Teisseyre’a-Tornquista (T-T), uto¿samiana
jest z krawêdzi¹ stabilnego kratonu wschodnioeuropejskie-
go. Jej przebieg, choæ ci¹gle kontrowersyjny, zosta³ w
ostatnich latach dok³adniej zbadany i okreœlony (m.in.
Dadlez, 1997; Po¿aryski & Nawrocki, 2000; Dadlez,
2006). Na SW od strefy T-T przebiega szeroka strefa tekto-

niczna TESZ (Trans-European Suture Zone), zdefiniowa-
na przez Berthelsena (1993). Jej budowa geologiczna i
ewolucja pozostaj¹ ci¹gle przedmiotem dociekañ i dysku-
sji (por. przegl¹d [W:] Dadlez, 2006). Zdaniem autorów,
wiele wskazuje na ukszta³towanie siê zasadniczych rysów
TESZ, zw³aszcza w czêœci bezpoœrednio przyleg³ej do stre-
fy T-T, w etapie deformacji kaledoñskich, obejmuj¹cych
sylur do najwczeœniejszego dewonu (Dadlez i in., 1994;
Narkiewicz, 2002; Dadlez, 2006). Konsekwentnie, jej
wewnêtrzny podzia³ oraz granice nale¿a³oby przedstawiæ
w kaledoñskim planie strukturalnym, co wykracza poza
ramy tego artyku³u.

Podzia³ regionalny przedstawiony na ryc. 2 odnosi siê

do jednostek, które przesz³y swoist¹ ewolucjê paleotekto-
niczn¹ w czasie dewonu i karbonu, a wiêc w cyklu diastro-
ficznym waryscyjskim. Ich obecne po³o¿enie i ostateczny
styl tektoniczny ukszta³towa³y siê g³ównie w wyniku

394

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 5, 2008

niecka

szczeciñska

Szczecin

Trough

wa³

pomorski

Pomeranian

Swell

niecka

pomorska

Pomeranian

Trough

niecka

p³ocka

P³ock

T

rough

niecka

³ódzka

£ódŸ

T

rough

monoklina

pr

zedsudecka

Fore-Sudetic

Monocline

monoklina

mazursko-podlaska

Mazur

y-Podlasie

Monocline

monoklina

œl¹sko-krakowska

Silesian-Cracow

Monocline

niecka

nidziañska

Nida

T

rough

niecka

pu³awska

Pu³awy

Trough

blok Gorzowa

Gorzów Block

wa³

œwiêtokr

zyski

Holy

Cross

Swell

kredowa niecka

œródsudecka

Cretaceous

Intra-Sudetic Trough

KARPATY

CARPATHIANS

w

a

³

œ

r

ó

d

p

o

l

s

k

i

GZW

USCB

BLOK

PRZEDSUDECKI

FORE-SUDETIC

BLOCK

M

i

d

-

P

o

l

i

s

h

uskok

G

rójca

Grójec

Fault

uskok

br

ze¿ny

sudecki

Sudetic

Boundar

y

Fault

16

°

54

°

54

°

52

°

52

°

50

°

50

°

20

°

24

°

24

°

20

°

16

°

zasiêg kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego

extent of the Zechstein-Mesozoic complex

brze¿ne nasuniêcie karpackie

frontal Carpathian thrust

Ryc. 1. Geologiczny podzia³ regionalny Polski pozakarpackiej w planie podkenozoicznym (wed³ug Dadleza, 1998; zmieniony): GZW —
Górnoœl¹skie Zag³êbie Wêglowe
Fig. 1. Geological regional subdivision of Fore-Carpathian Poland at the sub-Cenozoic palaeosurface (after Dadlez, 1998; modified):
USCB — Upper Silesian Coal Basin

koñcowych deformacji waryscyjskich na prze³omie west-
falu i stefanu. Podstaw¹ do przeprowadzenia podzia³u by³a
mapa odkryta Po¿aryskiego i Dembowskiego (1983) z
uwzglêdnieniem póŸniej opublikowanych modyfikacji
(m.in. Bu³a i in., 1997; Jawor & Baran, 2004; Bu³a & ¯aba,
2005) oraz danych niepublikowanych, dotycz¹cych g³ównie
obszaru radomsko-lubelskiego. Charakterystyka wyró¿-
nionych jednostek, w tym ich granic i g³êbokich uwarunko-
wañ skorupowych, oraz rozwoju sedymentacji i subsydencji,
przedstawiona jest w pracy Narkiewicza (2007). W niniej-
szym artykule wprowadzono pewne modyfikacje, g³ównie

natury terminologicznej, a tak¿e nieco szerzej skomento-
wano problemy niewyjaœnione i sporne.

Podzia³ obejmuje obszar kraju z zachowanymi (stwier-

dzonymi lub przypuszczalnymi) utworami dewonu i kar-
bonu. Pó³nocno-wschodnia czêœæ Polski, na NE od
obecnego zasiêgu karbonu, reprezentuje plan tektoniczny
kaledoñski zapisany w utworach dolnopaleozoicznych i
starszych (por. jednostki opisane du¿ymi literami na ryc. 2).
Wp³yw deformacji waryscyjskich jest tu z oczywistych
powodów trudny do rekonstrukcji. Wyj¹tkiem jest zacho-
wana brze¿na czêœæ dewoñskiego basenu ba³tyckiego, któ-

395

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 5, 2008

dewoñski basen ba³tycki

Devonian Baltic Basin

SYNEKLIZA BA£TYCKA

BALTIC SYNECLISE

ZAPADLISKO

W£ODAWSKIE

W£ODAWA

DEPRESSION

K A R P A T Y

C A R P A T H I A N S

niecka

lwowska

Lviv Trough

wyniesienie

wolsztyñskie

Wolsztyn High

blok pomorski

Pomeranian Block

blok

pr

zedsudecki

Fore-Sudetic

Block

uskok

Odr

y

Odra

Fault

uskok

Dolska

Dolsk

Fault

GZW

USCB

uskok

œwiêtokr

zyski

Holy

Cross

Fault

blok ma³opolski

Ma³opolska Block

obszar

p³ocki

P³ock

Area

rów

lubelski

Lublin

Trough

SUK

UKL

UBS

UUK

UIZ

strefa

uskokowa

N

.Miasto-Radom

Fault

Zone

Koszalin-Chojnice-T

uchola

elewacja

radomsko-kraœnicka

Radom-Kraœnik

Elevation

elewacja

hrubieszowska

Hrubieszów

Elevation

16

°

54

°

52

°

50

°

50

°

16

°

Po¿aryskiego i Karnkowskiego, 1992

Po¿aryskiego i Dembowskiego (red.), 1983

stwierdzone g³ówne nasuniêcia

documented major thrusts

brze¿ne nasuniêcie karpackie

frontal Carpathian thrust

przypuszczalne nasuniêcia

presumed thrusts

Jubitza i in., 1986

Dadleza i in., 1994

zasiêg karbonu przedpola orogenu

Carboniferous extent in the Variscan foreland

Zasiêg eksternidów waryscyjskich wed³ug:
Boundary of the Variscan externides after:

uskoki

faults

stwierdzone

documented

przypuszczalne

presumed

N.Miasto-Radom

Fault

Zone

Ryc. 2. Geologiczny podzia³ regionalny Polski pozakarpackiej w planie podpermsko-mezozoicznym — waryscyjskim (wed³ug Narkie-
wicza, 2007, zmieniony): GZW — Górnoœl¹skie Zag³êbie Wêglowe, SUK — strefa uskokowa Kocka, UBS — uskok brze¿ny sudecki,
UIZ — uskok Izbicy–Zamoœcia, UKL — uskok Krakowa–Lubliñca, UUK — uskok Ursynowa–Kazimierza
Fig. 2. Geological regional subdivision of Fore-Carpathian Poland at the sub-Permian-Mesozoic palaeosurface (after Narkiewicz, 2007,
modified): GZW — Upper Silesian Coal Basin, SUK — Kock Fault Zone, UBS — Sudetic Boundary Fault, UIZ — Zamoœæ–Izbica
Fault, UKL — Kraków–Lubliniec Fault, UUK — Ursynów–Kazimierz Fault

ry rozci¹ga siê ku pó³nocy i wschodowi pod dno Ba³tyku,
³¹cz¹c siê z „g³ównym polem dewoñskim” w rejonie
£otwy i Estonii.

Pomijaj¹c basen ba³tycki, mamy na obszarze Polski do

czynienia z trzema zasadniczymi jednostkami tektoniczny-
mi w planie waryscyjskim: obszarem internidów wary-
scyjskich, stref¹ eksternidów oraz obszarem przedpola
orogenu. Wschodnia granica miêdzy internidami a ekster

-

nidami jest interpretowana w Sudetach Wschodnich
wzd³u¿ nasuwczej strefy uskokowej morawsko-œl¹skiej
(Bu³a & ¯aba, 2005). Granica pó³nocna jest niedostêpna do
bezpoœrednich obserwacji, a jej po³o¿enie mo¿na hipo-
tetycznie uto¿samiaæ z zasiêgiem „skorupy sudeckiej”,
interpretowanym na podstawie g³êbokich sondowañ sejs-
micznych (Dadlez, 2006; Majdañski i in., 2006). Hipote-
tyczny jest równie¿ nasuwczo-fa³dowy model tej granicy,
która mia³aby stanowiæ przed³u¿enie strefy uskokowej
morawsko-œl¹skiej.

Eksternidy waryscyjskie ods³aniaj¹ siê w Sudetach

Wschodnich, tworz¹c morawsko-œl¹skie pasmo nasuw-
czo-fa³dowe (Bu³a & ¯aba, 2005). Przebieg i tektoniczna
charakterystyka przed³u¿enia tego pasma ku pó³nocy i zacho-
dowi s¹ s³abo rozpoznane z powodu grubego przykrycia
osadami permu i mezozoiku (Dadlez i in., 1994). W szcze-
gólnoœci zasiêg tej strefy i charakter jej granicy z przedpo-
lem orogenu s¹ przedmiotem kilku rozbie¿nych koncepcji.
Po¿aryski i Dembowski (1983) okreœlili tê liniê jako grani-
cê orogenu waryscyjskiego, natomiast Po¿aryski i Karn-
kowski (1992) przesunêli j¹ na pó³noc i wschód, nazywaj¹c
nasuniêciem asturyjskim bêd¹cym granic¹ waryscydów.
Z kolei Dadlez i in. (1994) przyjêli interpretacjê pokazan¹
na mapie Jubitza i in. (1986), okreœlaj¹c tê granicê mianem
frontu deformacji waryscyjskich. Na ryc. 2 przebieg strefy
granicznej orogenu waryscyjskiego jest na odcinku
pó³nocnym zbie¿ny z koncepcj¹ Po¿aryskiego i Karnkow-
skiego (1992), a na wschodzie — poœredni miêdzy ni¹ a
lini¹ wytyczon¹ przez Dadleza i in. (1994).

Podsumowane przez Narkiewicza (2007) wyniki badañ

stratygraficznych, facjalno-sedymentologicznych i subsy-
dencji tektonicznej wskazuj¹, ¿e rozwój basenów dewoñ-
skich i karboñskich przedpola orogenu by³ uwarunkowa-
ny istnieniem kilku bloków pod³o¿a, oddzielonych strefa-
mi nieci¹g³oœci tektonicznych o g³êbokich za³o¿eniach
skorupowych. Granice bloków by³y strefami szczególnie
intensywnych, kilkufazowych deformacji, a w niektórych
przypadkach równie¿ magmatyzmu. Z ostatni¹ faz¹ tekto-
niki waryscyjskiej, na prze³omie westfalu i stefanu, wi¹¿¹
siê najsilniejsze deformacje kompresyjne, czêsto ze sk³adow¹
przesuwcz¹. Wewnêtrzne czêœci wyró¿nionych bloków na
ogó³ wykazuj¹ znacznie s³abszy stopieñ deformacji, a wyró¿-
nione tam podrzêdne jednostki fa³dowo-uskokowe maj¹
znacznie mniejsze amplitudy i wiêksz¹ szerokoœæ.

Najs³abiej rozpoznan¹, a wiêc najbardziej hipotetyczn¹

z omawianych stref tektonicznych jest granica miêdzy blo-
kiem ³ysogórskim a basenem lubelskim, prowadzona tu
wzd³u¿ strefy uskokowej Nowego Miasta–Radomia.
Przes³anki wyró¿nienia tej strefy s¹ g³ównie natury sedy-
mentacyjnej (por. Narkiewicz, 2007; Narkiewicz i in.,
2007). Dodatkow¹, s³absz¹ przes³ank¹ jest jej przybli¿ona
zgodnoœæ z lini¹ tektoniczn¹ Nw. Miasto–Zawichost —
synsedymentacyjn¹, mezozoiczn¹ stref¹ uskokow¹, odno-
wion¹ inwersyjnie na prze³omie kredy i paleogenu
(Po¿aryski, 1997; Krzywiec, 2007). W obecnym ujêciu
(ryc. 2) zmieniono nazwê jednostki okreœlonej wczeœniej
jako blok ³ysogórsko-radomski (Narkiewicz, 2007) na blok

³ysogórski, okreœlenie radomski jest bowiem wykorzysty

-

wane w nazwie elewacji radomsko-kraœnickiej.

Na podstawie kryteriów sedymentacyjnych wydzielo-

no równie¿ jednostkê Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowe-
go — zapadlisko przedgórskie pasma morawsko-œl¹ski

ego.

GZW, aczkolwiek wydaje siê pewnym kandydatem do
wyró¿niania w schemacie regionalnym, jest zarazem
przyk³adem trudnoœci zachowania spójnych kryteriów
podzia³u. Basen ten w ca³oœci znajduje siê na pod³o¿u blo-
ku górnoœl¹skiego, tj. w pó³nocnej czêœci bloku brunowi-
stulikum (Bu³a & ¯aba, 2005), którego jednak NE krawêdŸ
przebiega poza œcis³ym obszarem GZW. Równie¿ NW gra-
nica zag³êbia nie pokrywa siê z granic¹ tektoniczn¹,
bowiem jego obrze¿e jest ju¿ w³¹czone w strefê deformacji
nasuwczych obrze¿a pasma morawsko-œl¹skiego (ryc. 2).

Basen lubelski — jednostkê charakteryzuj¹c¹ siê spój

-

nym rozwojem sedymentacji i subsydencji karboñskiej
(Narkiewicz i in., 2007) — podzielono na trzy regiony
podrzêdne: elewacjê radomsko-kraœnick¹, rów lubelski i
elewacjê hrubieszowsk¹. Ta ostatnia jednostka by³a
dotychczas okreœlana jako podniesiona czêœæ platformy
prekambryjskiej (Narkiewicz i in., 1998) lub jako pod-
niesienie ³ukowsko-hrubieszowskie (Stupnicka, 1989).
Wymienione regiony ró¿ni¹ siê szczegó³ami rozwoju sub-
sydencji dewoñsko-karboñskiej (Narkiewicz, 2007), ale
przede wszystkim — stylem i intensywnoœci¹ deformacji
waryscyjskich (Narkiewicz i in., 2007; Krzywiec, 2007).
Opieraj¹c siê na interpretacji danych sejsmicznych i mezo-
strukturalnych, autorzy cytowanych prac zak³adaj¹, ¿e
g³ówn¹ rolê w tektogenezie waryscyjskiej odegra³a trans-
presja i zwi¹zane z ni¹ deformacje fa³dowo-uskokowe.
Odmienn¹ koncepcjê przedstawili Antonowicz i in. (2003),
zak³adaj¹cy istnienie wielkoskalowych ruchów nasuwczych
i stref trójk¹tnych. Przyjêcie tej ostatniej hipotezy ca³kowi-
cie zmieni³oby schemat podzia³u regionalnego, bowiem
granicê orogenu nale¿a³oby wówczas przesun¹æ znacznie
dalej na wschód, na obszar Lubelszczyzny.

Najs³abiej rozpoznany spoœród wyró¿nionych jedno-

stek przedpola orogenu jest obszar p³ocki, którego nazwê
przyjêto za ¯elichowskim (1987). Obszar ten rozci¹ga siê
miêdzy SE zakoñczeniem bloku pomorskiego w okolicach
Unis³awia ko³o Torunia, a NW zamkniêciem basenu lubel-
skiego w rejonie dolnego biegu Pilicy. Zamkniêcie to by³o
uto¿samiane z uskokiem Grójca, zaznaczaj¹cym siê w
pokrywie permsko-mezozoicznej (¯elichowski, 1983), ale
trudnym do odczytania w rozk³adzie sedymentacji i subsy-
dencji dewoñsko-karboñskiej (Narkiewicz, 2007).

Blok pomorski, okreœlany wczeœniej (Narkiewicz,

2007) jako Pomorze (Pomerania), ma wyraŸn¹ tektoniczn¹
granicê na NE, wzd³u¿ strefy uskokowej Koszalina–Choj-
nic–Tucholi (Znosko & Marek, 1983; Po¿aryski & Dem-
bowski, 1983). Brzeg po³udniowy jest ukryty pod grubym
p³aszczem permu i mezozoiku, co uniemo¿liwia przeœle-
dzenie kontaktu z granic¹ orogenu waryscyjskiego (Dadlez
i in., 1994).

Podsumowanie i wnioski

Podzia³y regionalne Polski w ró¿nych planach tekto-

nicznych by³y dot¹d i powinny byæ w przysz³oœci systema-
tycznie korygowane i precyzowane w miarê dop³ywu
nowych danych geologicznych i geofizycznych. Jednostki
regionalne wy¿szego rzêdu s¹ okreœlane nie tylko na pod-

396

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 5, 2008

stawie aspektu tektonicznego, ale równie¿ innych kryte-
riów, takich jak rozwój sedymentacji i subsydencji,
magmatyzm, metamorfizm, budowa skorupowa i innych.
Nale¿y d¹¿yæ do mo¿liwie obiektywnego, opisowego defi-
niowania tych jednostek i ich granic, jednak element inter-
pretacji jest nieod³¹czny od ich wyró¿niania, zw³aszcza w
odniesieniu do starszych planów strukturalnych. Dlatego
postulat formalizowania kryteriów podzia³u lub samych
schematów jest nietrafny, a jego analogia do zaleceñ for-
malnej stratygrafii — chybiona. Proponowane podzia³y lub
modyfikacje schematów dotychczasowych bêd¹ odgrywaæ
rolê spójnych i klarownych schematów referencyjnych w
badaniach geologicznych i geofizycznych, gdy spe³ni¹ ele-
mentarne wymagania metodologiczne i terminologiczne.
Wœród nich do najwa¿niejszych nale¿y jasne okreœlenie
przebiegu i charakteru granic jednostek na tle aktualnej
mapy geologicznej w skali 1 : 1 000 000 lub wiêkszej.

W zgodzie z powy¿szymi uwagami przedstawiono

autorsk¹ wersjê podzia³u regionalnego Polski w dwóch
planach tektonicznych. W planie podkenozoicznym opiera
siê ona na zmodyfikowanym schemacie Dadleza (1998),
natomiast w planie waryscyjskim na propozycji Narkiewi-
cza (2007). Nie pokusiliœmy siê o przedstawienie schematu
prewaryscyjskiego (kaledoñskiego), z wyj¹tkiem obszaru
platformy wschodnioeuropejskiej pozbawionego pokrywy
dewoñsko-karboñskiej (ryc. 2). Na obecnym etapie badañ
podzia³ obszaru na SW od strefy T-T by³by z koniecznoœci
bardzo wstêpny i odzwierciedla³by tylko jeden z mo¿liwych
wariantów interpretacji budowy wg³êbnej Ni¿u Polskiego.

Prof. Ryszard Dadlez zmar³ w dniu 5 marca 2008 r. i niestety

nie móg³ uczestniczyæ w opracowaniu ostatecznej wersji
artyku³u. Uwzglêdniono w nim cenne uwagi i sugestie recenzen-
tów: prof. Ryszarda Marcinowskiego i doc. Joachima Szulca,
aczkolwiek odnoœnie niektórych koncepcji jednostek regional-
nych i ich nazw autorzy pozostali przy swoim stanowisku.

Literatura

ANTONOWICZ L., HOOPER R. & IWANOWSKA E. 2003 — Synkli-
na lubelska jako efekt cienkonaskórkowych deformacji waryscyjskich.
Prz. Geol., 51: 344–350.
BERTHELSEN A. 1993 — Where different geological philosophies
meet: the Trans-European Suture Zone. Publs. Inst. Geophys. Pol.
Acad. Sc., A-20(255): 19–31.
BUKOWY S. 1974 — Monoklina œl¹sko-krakowska. [W:] W. Po¿aryski
(red.), Budowa geologiczna Polki, t. IV, Tektonika, cz. 1, Ni¿ Polski,
363–375.
BU£A Z., JACHOWICZ M. & ¯ABA J. 1997 — Principal characteri-
stics of the Upper Silesian Block and Ma³opolska Block border zone
(southern Poland). Geol. Magaz., 134: 669–677.
BU£A & ¯ABA J. 2005 — Pozycja tektoniczna Górnoœl¹skiego
Zag³êbia Wêglowego na tle prekambryjskiego i dolnopaleozoicznego
pod³o¿a. LXXVI Zjazd Nauk. PTG, Rudy k. Rybnika, 14–16 wrzeœnia
2005 r., Mat. konf., 14–42.
DADLEZ R. 1997 — Epicontinental basins in Poland: Devonian to
Cretaceous — relationships between the crystalline basement and sedi-
mentary infill. Geol. Quart., 41: 419–432.
DADLEZ R. (red.) 1998 — Mapa tektoniczna kompleksu cechsztyñ-
sko-mezozoicznego na Ni¿u Polskim. Pañstw. Inst. Geol.
DADLEZ R. 2001 — Przekroje geologiczne przez bruzdê œródpolsk¹.
Pañstw. Inst. Geol.
DADLEZ R. 2006 — The Polish Basin — relationships between the cry-
stalline, consolidated and sedimentary crust. Geol. Quart., 50: 43–57.
DADLEZ R. & JAROSZEWSKI W. 1994. Tektonika. PWN. Warszawa.
DADLEZ R. & MAREK S. 1974 — General outline of the tectonics of
the Zechstein-Mesozoic complex in central and northwestern Poland.
Biul. Inst. Geol., 274: 111–148.
DADLEZ R., MAREK S. & POKORSKI J. (red.) 1998 — Atlas paleogeogra-
ficzny epikontynentalnego permu i mezozoiku w Polsce. Pañstw. Inst. Geol.
DADLEZ R., MAREK S. & POKORSKI J. 2000 — Mapa geologiczna
Polski bez utworów kenozoiku. Pañstw. Inst. Geol.
DADLEZ R., KOWALCZEWSKI Z. & ZNOSKO J. 1994 — Some key
problems of the pre-Permian tectonics of Poland. Geol. Quart., 38: 169–189.

JJAWOR E. & BARAN U. 2004 — Budowa geologiczna i charaktery-
styka utworów karbonu w po³udniowej czêœci bloku ma³opolskiego.
[W:] M.J.Kotarba (red.), Mo¿liwoœci generowania wêglowodorów w
ska³ach karbonu w po³udniowej czêœci bloku górnoœl¹skiego i ma³opol-
skiego. Geosfera, Kraków.
JUBITZ K.-B., ZNOSKO J., FRANKE D. & GARETSKY R. 1986
— Southwest border of the East European Platform. Tectonic Map
1 : 1 500 000. IGCP Project 86. Z.G.I., Berlin.
KRZYWIEC P. 2002 — Mid-Polish Trough inversion — seismic
examples, main mechanisms and its relationship to the Alpine-Carpa-
thian collision. [W:] G. Bertotti, K. Schulmann & S. Cloetingh (red.),
Continental Collision and the Tectonosedimentary Evolution of Fore-
lands. European Geosciences Union Stephan Mueller Special Publica-
tion Series, 1: 151–165.
KRZYWIEC P. 2006 — Structural inversion of the Pomeranian and
Kuiavian segments of the Mid-Polish Trough — lateral variations in
timing and structural style. Geol. Quart., 50: 151–168.
KRZYWIEC P. 2007 — Nowe spojrzenie na tektonikê regionu lubel-
skiego (SE Polska) oparte na wynikach interpretacji danych sejsmicz-
nych. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 422: 1–18.
KSI¥¯KIEWICZ M. & SAMSONOWICZ J. 1953 — Zarys geologii
Polski. PWN, Warszawa.
KSI¥¯KIEWICZ M., SAMSONOWICZ J. & RÜHLE E. 1965 —
Zarys geologii Polski. Wyd. Geol.
MAJDAÑSKI M., GRAD M., GUTERCH A. & SUDETES 2003
WORKING GROUP 2006 — 2-D seismic tomographic and ray tracing
modelling of the crustal structure across the Sudetes Mountains basing
on SUDETES 2003 experiment data. Tectonophysics, 413: 249–269.
NARKIEWICZ M. 2002 — Ordovician through earliest Devonian
development of the Holy Cross Mts. (Poland): constraints from subsi-
dence analysis and thermal maturity data. Geol. Quart., 46: 255–266.
NARKIEWICZ M. 2003 — Zasady polskiej klasyfikacji, terminolo-
gii i nomenklatury stratygraficznej — czy zmieniaæ i co zmieniaæ. Prz.
Geol., 51: 1023–1026.
NARKIEWICZ M. 2007 — Development and inversion of Devonian
and Carboniferous basins in the eastern part of the Variscan foreland
(Poland). Geol. Quart., 51: 231–256.
NARKIEWICZ M., JAROSIÑSKI M., KRZYWIEC P. &
WAKSMUNDZKA M.I. 2007 — Regionalne uwarunkowania rozwoju
i inwersji basenu lubelskiego w dewonie i karbonie. Biul. Pañstw. Inst.
Geol., 422: 19–34.
NARKIEWICZ M., POPRAWA P., LIPIEC M., MATYJA H. &
MI£ACZEWSKI L. 1998 — Pozycja paleogeograficzna i tektoniczna a
rozwój subsydencji dewoñsko-karboñskiej obszaru pomorskiego i
radomsko-lubelskiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 1998: 31–46.
NOWAK J. 1927 — Zarys tektoniki Polski. Komitet Organizacyjny II
Zjazdu S³ow. Geogr. i Etnogr., Kraków. 1–160.
OBERC J. 1967 — Podzia³ geologiczny Polski. Kwart. Geol., 11: 389–410.
PO¯ARYSKI W. 1956 — Podzia³ strukturalno-geologiczny Polski jako
podstawa badañ. Prz. Geol., 4: 237–241.
PO¯ARYSKI W. 1974 — Podzia³ obszaru Polski na jednostki tekto-
niczne. [W:] W. Po¿aryski (red.), Budowa geologiczna Polski, t. IV,
Tektonika, cz. 1, Ni¿ Polski, 24–34.
PO¯ARYSKI W. 1997 — Tektonika powaryscyjska obszaru œwiêtokrzy-
sko-lubelskiego na tle struktury pod³o¿a. Prz. Geol., 45: 1265–1270.
PO¯ARYSKI W. & DEMBOWSKI Z. 1983 — Mapa geologiczna Pol-
ski i krajów oœciennych bez utworów kenozoicznych, mezozoicznych i
permskich, 1 : 1 000 000. Inst. Geol.
PO¯ARYSKI W., GROCHOLSKI A., TOMCZYK H.,
KARNKOWSKI P. & MORYC W. 1992 — Mapa tektoniczna Polski w
epoce waryscyjskiej. Prz. Geol., 40: 643–651.
PO¯ARYSKI W. & KARNKOWSKI P. 1992 — Tectonic map of
Poland during the Variscan time. Wyd. Geol.
PO¯ARYSKI W. & NAWROCKI J. 2000 — Struktura i lokalizacja
brzegu platformy wschodnioeuropejskiej w Europie Œrodkowej. Prz.
Geol., 48: 703–706.
RACKI G. & NARKIEWICZ M. (red.) 2006 — Polskie zasady straty-
grafii. Pañstw. Inst. Geol.
STUPNICKA E. 1989 — Geologia regionalna Polski. Wyd. Geol.
ZNOSKO J. 1962 — Obecny stan znajomoœci budowy geologicznej
g³êbokiego pod³o¿a pozakarpackiej Polski. Kwart. Geol., 6: 485–511.
ZNOSKO J. 1972 — Jednostki tektoniczne Polski na tle tektoniki
Europy. Biul. Inst. Geol., 252: 69–82.
ZNOSKO J. (red.) 1998 — Atlas tektoniczny Polski. Pañstw. Inst. Geol.
¯ELICHOWSKI A.M. 1983 — Tektonika niecki brze¿nej i jej
pod³o¿a miêdzy Warszaw¹ a Dêblinem w strefie uskoku Grójca. Biul.
Inst. Geol., 344: 199–224.
¯ELICHOWSKI A.M. 1987 — Development of the Carboniferous of the
SW margin of the East-European Platform in Poland. Prz. Geol., 35: 230–237.

Praca wp³ynê³a do redakcji 18.03.2008 r.
Po recenzji akceptowano do druku 30.04.2008 r.

397

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 5, 2008