SPIS TREŚCI
Przedmowa do trzeciego wydania 7
Przedmowa do piątego wydania 10
Przedmowa do wydania 8 -11 tysiąca 12
Jak osiągnąć poznanie wyższych światów? 13
Warunki 13
Spokój wewnętrzny 22
Stopnie wtajemniczenia 32
Przygotowanie 33
Oświecenie 39
Kontrola myśli i uczuć 43
Wtajemniczenie 55
Uwagi praktyczne 66
Warunki tajemnego szkolenia 75
O niektórych oddziaływaniach wtajemniczenia 85
Przemiany zachodzące w sferze snu u ucznia wiedzy duchowej 115
Osiąganie stanu ciągłej świadomości 123
Rozkojarzcnie osobowości w czasie szkolenia duchowego . . 130
Strażnik progu 139
Życie i śmierć. Wielki strażnik progu 146
Posłowie 154
Przypisy 161
PRZEDMOWA DO TRZECIEGO WYDANIA
Ukazują się tutaj w formie książki moje rozprawy, które były drukowane pierwotnie jako pojedyncze artykuły pt. ,Jak osiągnąć poznanie wyższych światów". Niniejszy tom przynosi

na razie część pierwszą; następny tom będzie zawierał ciąg dalszy. Ta praca o rozwoju człowieka w kierunku ujęcia poznania wyższych światów nie powinna wystąpić przed światem
w nowej postaci bez kilku słów towarzyszących, którymi ją tutaj poprzedzam. Zawarte w niej wiadomości o rozwoju duszy człowieka pragnęłyby służyć różnym potrzebom. Po
pierwsze mają one coś dać tym osobom, które odczuwają zainteresowanie wynikami wiedzy duchowej, a które są zmuszone postawić pytanie: ale skąd czerpią swoją wiedzę ci, któ-
rzy utrzymują, że mogą coś powiedzieć o wielkich zagadnieniach życia? Wiedza duchowa ma coś do powiedzenia o tego rodzaju zagadnieniach. Kto pragnie obserwować fakty
prowadzące do tych wypowiedzi, musi wznieść się do nadzmysłowego poznania. Musi pójść drogą, którą próbowano tu opisać. Jednak błędem byłoby sądzić, że wiedza duchowa
jest bez wartości dla człowieka, który nie ma skłonności lub możliwości do wkroczenia samemu na nią. Dla badania tych faktów trzeba posiadać zdolność wkraczania w światy
nadzmysłowe. Kiedy jednak są one już zbadane i podane do wiadomości, wtedy również i ten, kto sam ich nic spostrzega, może wyrobić sobie wystarczające przekonanie o
prawdziwości tych danych. Znaczną ich część można bez wątpienia sprawdzić stosując wobec nich zdrowy osąd, nie kierowany żadnymi uprzedzeniami. Nie należy tylko pozwolić
sobie w tym przeszkodzić przeróżnym uprzedzeniom, które tak licznie tkwią przecież w człowieku. Łatwo może się na przykład wydawać, że to lub tamto nie zgadza się z pewnymi
współczesnymi wynikami naukowymi. W rzeczywistości nic ma w nauce takich wyników, które byłyby sprzeczne z badaniem duchowym. O ile nie sięga się do tych naukowych wyni-
ków wszechstronnie i bez uprzedzeń, to może się komuś wydawać, że to czy inne twierdzenie naukowe nie zgadza się z danymi o światach duchowych. Dochodzi się jednak do
przekonania, że im bardziej bezstronnie porównuje się wiedzę duchową właśnie z

pozytywnymi zdobyczami nauki, tym lepiej może być poznana ich całkowita zgodność. Jednak pewna część danych wiedzy duchowej w mniejszym lub większym stopniu nie daje

się ująć zwykłemu osądowi rozumu. Lecz również i wobec tej ich części bez trudu zdoła wyrobić w sobie prawidłowe ustosunkowanie się ten, kto zda sobie sprawę, że nic tylko
rozsądek, lecz również zdrowe uczucie może być sędzią prawdy. A gdy uczucie to nie da się ponosić sympatiom, lecz naprawdę bezstronnie podda się działaniu treści wiedzy o
wyższych światach, zrodzi się wówczas także właściwy sąd uczuciowy. Dla osób, które nie mogą albo nic chcą wstąpić na ścieżkę prowadzącą do świata nadzmyslowcgo, istnieją
jeszcze inne drogi do utwierdzenia się w przekonaniu o prawdziwości tych danych. Osoby te mogą jednak odczuć, jaką wartość mają te wiadomości dla życia także wtedy, gdy
dowiadują się o nich tylko od badacza światów duchowych. Nie każdy może stać się od razu człowiekiem widzącym nadzmysłowo, natomiast poznanie zdobyte przez widzącego
stanowi dla każdego prawdziwy, zdrowy pokarm. Gdyż stosować może je w życiu każdy. A kto je stosuje, przekona się wkrótce, czym może się stać życie we wszystkich dziedzinach
z tymi wiadomościami, a czego będzie ono pozbawione, jeśli się je z życia wykluczy. Poznanie światów nadzmysłowych stosowane w życiu w sposób prawidłowy nie tylko nie okaże
się nieżyciowe, lecz w najwyższym stopniu praktyczne. Jednak człowiek, który sam nie chce wstąpić na ścieżkę wyższego poznania, a ma skłonność do zajmowania się faktami tam
obserwowanymi, może zapytać, w jaki sposób człowiek widzący dochodzi do tych rezultatów? Książka ta pragnie osobom interesującym się tym pytaniem dać obraz tego, co należy
przedsięwziąć, ażeby rzeczywiście poznać świat nadzmyslowy. Pragnęłaby ona drogę do niego przedstawić w taki sposób, aby również człowiek, który sam tą ścieżką nie kroczy,
mógł zdobyć zaufanie do tego, kto ją przeszedł. Jest przecież możliwe, że jeżeli czytelnik dowie się, jak pracuje badacz duchowy, uzna to za słuszne i powie sobie: opis drogi
wiodącej w wyższe światy zrobi! na mnie takie wrażenie, że teraz mogę zrozumieć, dlaczego wyniki badań duchowych są dla mnie przekonywujące. Książka ta ma więc służyć tym,
którzy pragną umocnienia i upe-

wnienia się w swoim zmyśle i poczuciu prawdy. Nie mniej jednak pragnie ona dać coś także tym, którzy sami szukają drogi wiodącej ku poznaniu nadzmysłowemu. Prawdziwość

podanych tutaj opisów najlepiej wypróbują osoby, które same je w sobie urzeczywistnią. Kto żywi takie zamiary, uczyni dobrze, jeśli będzie sobie ciągle powtarzał, że przy opisie
rozwoju duszy niezbędne jest coś więcej, niż takie zapoznanie się z treścią, do jakiego się często zmierza w innych wywodach. Konieczne jest głębokie wżycie się w przedstawione
sprawy. Należy z góry przyjąć założenie, że dana rzecz powinna być ujmowana nie tylko na podstawie tego, co się mówi o niej samej, lecz również w oparciu o niejedną wiadomość
dotyczącą zupełnie innych spraw. Nabiera się wówczas przeświadczenia, że istota sprawy nie polega na jakiejś jednej prawdzie, lecz na zgodności wszystkich prawd. Kto chce
przeprowadzać ćwiczenia, powinien się nad tym bardzo poważnie zastanowić. Jakieś ćwiczenie może być właściwie zrozumiane i właściwie przeprowadzone, a pomimo to może
niewłaściwie oddziaływać, jeżeli nie dołączy się do niego jeszcze innego ćwiczenia, które dopełni jednostronność pierwszego i doprowadzi duszę do harmonii. Kto będzie czytał tę
książkę z głębokim przejęciem, tak że czytanie stanic się dla niego niejako przeżyciem wewnętrznym, ten nic tylko zapozna się z jej treścią, lecz dozna również uczucia - w jednym
miejscu takiego, w innym innego - i pozna przez to, jaką wagą dla rozwoju duszy ma to czy inne ćwiczenie. Znajdzie też odpowiedź na to, w jakiej formie powinien to czy inne
ćwiczenie próbować podjąć uwzględniając swoją odrębną indywidualność. Gdy w grę wchodzą opisy - tak jak tutaj - przejawów, które mają być przeżywane, nasuwa się od razu
konieczność ustawicznego sięgania do wskazówek; dochodzi się bowiem do przekonania, że niektóre rzeczy dopiero wtedy można w pewnej mierze zrozumieć, gdy wprowadza się
je w życie, bo wtedy zauważy się pewne subtelności, które przedtem musiały ujść uwadze.

Także ci czytelnicy, którzy nie zamierzają pójść nakreśloną tu drogą, znajdąw tej książce niejedno, co przyda im się w życiu wewnętrznym: zasady życiowe, wskazania, w jaki

sposób wyjaśnić sobie takie czy inne zjawisko, na pozór zagadkowe, itp.

Może się też zdarzyć, że ktoś, kogo życie tak prowadziło, że ma za sobą niejedno doświadczenie i został w jakiejś mierze przez samo życie wtajemniczony, znajdzie tutaj ku

swojemu zadowoleniu to - ujęte w przejrzystą całość - czego się częściowo domyślał, co już wiedział, ale sam sobie może nie dosyć jasno uświadamiał.

PRZEDMOWA DO WYDANIA PIĄTEGO
Treść tego nowego wydania książki ,Jak osiągnąć poznanie wyższych światów", napisanej przed przeszło dziesięciu laty, została na nowo przepracowana we wszystkich

szczegółach. Potrzeba takiego ponownego opracowania rodzi się w sposób naturalny przy podawaniu opisów dotyczących przeżyć wewnętrznych oraz dróg duszy, jakie są w tej
książce podane. Podawana treść nic może zawierać żadnego ustępu, który nie pozostawałby w najgłębszym związku z duszą autora podającego tę treść, a nawet nie jest też
możliwe inne ustosunkowanie się do tej pracy, niż połączone z dążeniem do jeszcze większej wyrazistości i jasności treści opisanych przed laty. Z tego dążenia wyrosło to, co
usiłowałem uczynić w nowym wydania tej książki. Wprawdzie wszystkie istotne części wywodów, wszystkie zasadnicze rzeczy pozostały w postaci, w jakiej były poprzednio, a jednak
zostały dokonane ważne zmiany. W wielu miejscach mogłem uczynić niejedno dla dokładniejszej charakterystyki szczegółów. A wydało mi się to ważne. Gdyby ktoś zechciał
skorzystać z zawartych w tej książce danych dla swojego własnego życia duchowego, duże znaczenie będzie miało to, by był w stanie możliwie najdokładniej mieć przed oczami
charakterystykę dróg duszy, o których jest tu mowa. Przy opisach wewnętrznych procesów duchowych o wiele łatwiej o nieporozumienie, niż przy opisach faktów ze świata
fizycznego. Możliwość powstania takich nieporozumień wynika z ruchliwości wewnętrznego życia i - obok wielu innych rzeczy - z konieczności zachowania stale w świadomości, jak
bardzo różni się to życie duszy od wszelkiego życia w świecie fizycznym. Przy tym nowym wydaniu zwróciłem uwagę na odnalezienie w książce tych ustępów, gdzie takie nie-
porozumienia mogłyby powstać i usiłowałem przy redagowaniu zapobiec ich powstaniu.

Gdy pisałem artykuły, z których powstała ta książka, zmuszony byłem o niejednej rzeczy mówić inaczej przede wszytkim z tego powodu, że wówczas wypadło mi w inny sposób

wskazywać na pewne treści o faktach z zakresu poznania wyższych światów - które w ciągu ostatnich dziesięciu lat ogłosiłem drukiem - niż obecnie, po ich opublikowaniu. W mojej

“Wiedzy tajemne/', w ,JDvchowych przewodnikach człowieka", w “Drodze do samopoznania", a zwłaszcza w książce “Na progu świata duchowego", jak również w różnych innych
moich pismach opisane są takie przejawy duchowe, o których istnieniu książka sprzed przeszło dziesięciu lat mogła wprawdzie wzmiankować, lecz w innych słowach, niż mi się to
wydaje słuszne dzisiaj. O wiciu sprawach, które nie zostały jeszcze w książce opisane, musiałem wówczas powiedzieć, że można się o nich dowiedzieć “ustnie". Obecnie zostało już
opublikowane wiele rzeczy, które miałem przy tym na myśli. Były to jednakże wskazania, które nic wykluczały może w pełni błędnych mniemań u czytelnika. Tak np. czytelnik mógłby
sądzić, że osobisty stosunek do tego czy innego nauczyciela ma dużo większe znaczenie, niż mu należy przypisywać. Mam nadzieję, że przez sposób przedstawienia niektórych
szczegółów w tym nowym wydaniu udało mi się wyraźniej zaznaczyć, że w obecnych warunkach duchowych człowiekowi poszukującemu duchowego szkolenia o wiele bardziej po-
winno chodzić o całkowicie bezpośredni stosunek do świata duchowego, niż o stosunek do osobowości nauczyciela. Ten zaś coraz bardziej będzie w szkoleniu duchowym
przyjmował postawę pomocnika, jaką zgodnie z nowoczesnymi zapatrywaniami zajmuje nauczający w jakiejkolwiek innej gałęzi wiedzy. Sądzę, że dostatecznie zaznaczyłem, iż
autorytet nauczyciela oraz wiara w niego nic powinny odgrywać w duchowym szkoleniu innej roli, niż to ma miejsce w jakiejkolwiek innej dziedzinie nauki oraz życia. Wydaje mi się
rzeczą bardzo ważną, by coraz lepiej oceniano ten właśnie stosunek badacza duchowego do ludzi, w których budzi się zainteresowanie dla wyników jego badań. Sądzę, że w ten
sposób popra-

wiłem książkę tam, gdzie po dziesięciu latach byłem w stanie znaleźć miejsce wymagające poprawek.
Do tej części pierwszej ma być jeszcze dodana część druga. Ma ona przynieść dalsze wywody dotyczące postawy wewnętrznej, jaka prowadzi człowieka do poznania wyższych

światów.

Nowe wydanie tej książki było już wydrukowane, gdy rozpoczęła się wielka wojna, którą ludzkość obecnie przeżywa. Piszę niniejsze uwagi do głębi duszy poruszony tym

brzemiennym w następstwa wydarzeniem.

Berlin, 7 września 1914 roku
Rudolf Steiner
PRZEDMOWA DO NAKŁADU OD 8 DO 11 TYSIĄCA
W nowym wydaniu tej książki wydało mi się niezbędne, aby w najnowszym opracowaniu poczynić nieznaczne tylko poprawki. Dodałem natomiast do tego wydania “Posłowie", w

którym starałem się powiedzieć wyraźniej pewne rzeczy, które dotyczą podłoży duszy, na których powinno opierać się wiadomości zawarte w tej książce, aby mogły być przyjęte bez
powstania nieporozumień. Sądzę że treść tego “Posłowia" spełni swoje zadanie, wyjaśniając niejednemu z przeciwników antropozoficznej wiedzy duchowej, że może on trwać przy
swoim sądzie tylko dlatego, że pod pojęciem wiedzy duchowej przedstawia sobie coś zupełnie innego, niż to, czym jest ona w rzeczywistości, podczas gdy tego, czym jest, wcale nie
bierze pod uwagę.

Maj 1918 r.
Rudolf Steiner

JAK OSIĄGNĄĆ POZNANIE WYŻSZYCH ŚWIATÓW?
Warunki
W każdym człowieku drzemią zdolności, dzięki którym może osiągnąć poznanie dotyczące wyższych światów. Mistyk, gnostyk, antropozof mówili stale o świecie dusznym1 i

świecie duchowym, które istnieją dla nich tak samo, jak świat, który można widzieć fizycznymi oczami i dotykać fizycznymi dłońmi. Słuchacz może w każdej chwili powiedzieć sobie:
tego, o czym on mówi, mogę i ja również doświadczyć, jeżeli rozwinę w sobie odpowiednie siły, które dzisiaj są we mnie jeszcze uśpione. Chodzi jedynie o to, jak zabrać się do
rozwinięcia w sobie takich zdolności. Wskazówek w tym kierunku mogą udzielać jedynie ci, którzy sami posiadają już w sobie takie siły. Od czasu istnienia rodu ludzkiego zawsze
istniało pewne szkolenie, w którym posiadający wyższe zdolności dawali wskazówki tym, którzy takich zdolności poszukiwali. Szkolenie tego rodzaju nosi nazwę szkolenia tajemnego,
zaś otrzymywana w ten sposób nauka zwana jest nauką wiedzy tajemnej lub nauczaniem okultystycznym. Tego rodzaju określenie budzi naturalnie nieporozumienia. Kto je usłyszy,
łatwo może uwierzyć, że ci, którzy zajmują się takim nauczaniem, pragną tworzyć pewną szczególnie uprzywilejowaną klasę ludzi, którzy w sposób zupełnie dowolny ukrywają swoją
wiedzę przed innymi. Inni sądzą nawet, że za taką wiedzą nie kryje się w ogóle nic wartościowego, gdyby bowiem była prawdziwą wiedzą - skłonni są tak myśleć - nie trzeba byłoby
otaczać jej żadną tajemnicą: można by ją głosić publicznie i korzyści płynące z niej udostępnić ogółowi.

Wtajemniczeni w naturę wiedzy duchowej nie dziwią się jednak, że osoby nie wtajemniczone myślą w ten sposób. Na czym polega tajemnica inicjacji, może pojąć tylko ten, kto

sam do pewnego stopnia doświadczył wtajemniczenia w wyższe tajemnice bytu. Można by jednak zadać pytanie: jakże więc w takich warunkach ktoś nie wtajemniczony może
obudzić w sobie jakiekolwiek ludzkie zainteresowanie tak zwaną wiedzą tajemną? Gdzie i dlaczego powinien szukać czegoś, o czym nie może przecież wyrobić

sobie żadnego wyobrażenia? Lecz już u samych podstaw takiego pytania leży zupełnie błędne pojęcie o istocie wiedzy tajemnej. W rzeczywistości z wiedzą tajemną jest tak samo

jak z wszelką inną wiedzą i umiejętnościami ludzi. Dla przeciętnego człowieka jest ona taką samą tajemnicą, co sztuka pisania dla kogoś, kto nic uczył się pisać. I tak jak każdy może
nauczyć się pisać, jeżeli tylko obierze właściwą ku temu drogę, tak też każdy, kto szuka odpowiednich ku temu dróg, może się stać uczniem, a nawet nauczycielem wiedzy tajemnej.
Pod jednym tylko względem sprawa ma się tu inaczej niż z zewnętrzną wiedzą i umiejętnościami. Na skutek niedostatku, ze względu na stosunki kulturalne, w których się urodził,
może komuś zabraknąć możliwości przyswojenia sobie sztuki pisania; natomiast Ula zdobycia wiedzy i umiejętności w światach wyższych nie ma żadnych przeszkód dla tych, którzy
tego szczerze poszukują.

Wielu ludzi uważa, że należy poszukiwać tu czy ówdzie mistrzów wyższej wiedzy w celu otrzymania od nich pouczeń. Istnieją tu jednak dwie prawdy. Po pierwsze, ten kto

poważnie stara się o zdobycie wyższej wiedzy, nic ulęknie się żadnych trudów ani przeszkód, by znaleźć wtajemniczonego, który może go wprowadzić w wyższe tajemnice świata, Z
drugiej zaś strony każdy może mieć pewność, że jeśli istnieje w nim poważne i godne sprawy dążenie do poznania, to wtajemniczenie odnajdzie bez względu na okoliczności. Dla
wszystkich wtajemniczonych istnieje bowiem naturalne prawo, które nakazuje im nie ukrywać należnej wiedzy przed żadnym szukującym jej człowiekiem. Lecz istnieje również inne
naturalne prawo, które orzeka, że nie można wyjawić niczego z wiedzy tajemnej nikomu, kto nie jest do tego powołany. I tym pełniej jest się wtajemniczonym, im ściślej przestrzega
się obydwu tych praw. Duchowa więź, obejmująca wszystkich wtajemniczonych, nic stanowi żadnej zewnętrznej więzi, jednak obydwa wymienione prawa tworzą mocne klamry,
dzięki którym ogniwa tej więzi trzymają się razem. Choćbyś żył w najserdeczniejszej przyjaźni z wtajemniczonym, pozostaniesz jednak oddzielony od jego istoty, zanim sam nic
staniesz się wtajemniczonym. Możesz zdobyć serce oraz miłość wtajemniczonego w pełnym znaczeniu tego słowa: swoją tajemni-

cę powierzy ci dopiero wtedy, gdy do tego dojrzejesz. Możesz mu schlebiać, możesz go dręczyć, nic go nie zmusi, aby zdradzić ci cokolwiek z tego, o czym wie, że nie może ci

być zdradzone, ponieważ na twoim stopniu rozwoju nie potrafisz jeszcze przygotować w duszy odpowiedniego przyjęcia tej tajemnicy.

Drogi czyniące człowieka dojrzałym do przyjęcia tajemnicy, są ściśle określone. Ich kierunek jest zapisany niezatartymi, wiecznymi zgłoskami w światach duchowych, w których

wtajemniczeni strzegą wyższych tajemnic. W dawniejszych, poprzedzających naszą historię czasach, świątynie ducha były widzialne również i zewnętrznie; dzisiaj, gdy nasze życie
stało się tak bardzo pozbawione ducha, nie ma ich w świecie dostępnym dla zewnętrznych oczu. Ale duchowo istnieją one wszędzie i każdy, kto ich szuka, może je znaleźć.

Jedynie w swojej własnej duszy człowiek może znaleźć środki, które otworzą przed nim usta wtajemniczonego. Musi on rozwinąć w sobie w wysokim stopniu pewne cechy, a

wtedy najwyższe skarby ducha mogą stać się jego udziałem.

Początek musi stanowić pewien zasadniczy nastrój duszy. Badacz nauk tajemnych nazywa go ścieżką czci, dewocji wobec prawdy i poznania. Tylko ten, kto taki nastrój posiada,

może stać się uczniem wiedzy tajemnej. Kto posiada przeżycia w tej dziedzinie, ten wie, jakie zadatki można zauważyć już w dzieciństwie u ludzi, którzy później stają się uczniami
wiedzy tajemnej. Są dzieci, które ze zbożną nieśmiałością podnoszą wzrok ku czczonym przez siebie osobom. Odczuwają one wobec nich taką cześć, że nie pozwala im ona
powziąć w głębi serca jakiejkolwiek krytycznej myśli czy opozycji wobec nich. Dzieci takie wyrastają na młodzieńców i dziewczęta, którym sprawia radość, jeżeli mogą zwracać się
spojrzeniem ku temu, co jest godnym czci. Z szeregów tej młodzieży wyrasta wiciu uczniów wtajemniczenia. Jeżeli stałeś kiedyś przed drzwiami człowieka, dla którego żywiłeś cześć i
odczuwałeś przy swoich pierwszych odwiedzinach zbożny lęk przed naciśnięciem klamki, ażeby wejść do pokoju, który był dla ciebie “świętością"- to ujawniło się w tobie uczucie,
które może się stać zalążkiem twojego późniejszego tajemnego szkolenia. Dla każdego dorastającego człowieka

jest ogromnym szczęściem niesienie w sobie podobnego uczucia jako zadatku. Niech nikt nie sądzi jednak, że tego rodzaju skłonności stanowią zaczątki uległości albo

niewolnictwa. Dziecięca cześć, okazywana najpierw ludziom, stanie się później czcią dla prawdy i poznania. Doświadczenie poucza, że z podniesionym czołem najlepiej potrafią
chodzić ci ludzie, którzy nauczyli się okazywać cześć tam, gdzie jest ona na swoim miejscu. A jest ona na swoim miejscu wszędzie tam, gdzie wyrasta z głębi serca.

Jeżeli nie rozwijamy w sobie przenikającego nas do głębi uczucia, że istnieje coś wyższego ponad nas samych, to nie znajdziemy w sobie sił, by rozwinąć się ku czemuś

wyższemu. Wtajemniczony jedynie przez to zdobył siłę do wzniesienia głowy na wyżyny poznania, że swoje serce wprowadził w głębię czci i uwielbienia. Na wyżyny ducha można się
wspiąć tylko wtedy, gdy kroczy się przez wrota pokory. Prawdziwą wiedzę możesz osiągnąć tylko wtedy, gdy nauczyłeś się ją szanować. Człowiek ma prawo zwracać swoje oczy ku
światłu; lecz powinien to prawo sobie zdobyć. W życiu duchowym istnieją prawa podobnie jak w życiu materialnym. Potrzyj szklaną pałeczkę odpowiednim materiałem, a zostanie
naelektry-zowana, tzn. - nabierze siły przyciągania drobnych przedmiotów. Odpowiada to pewnemu prawu przyrody. Wie o tym każdy, kto choć trochę uczył się fizyki. Podobnie, gdy
zna się podstawowe zasady wiedzy tajemnej, wie się, że każde uczucie prawdziwego uwielbienia rozwija siłę, która wcześniej czy później może poprowadzić człowieka dalej w
poznaniu.

Kto w swoich założeniach posiada takie uczucie czci albo też miał szczęście mieć je zaszczepione przez odpowiednie wychowanie, ten wiele niesie w sobie, kiedy w późniejszym

okresie życia szuka dostępu do wyższego poznania. Kto nic niesie w sobie takiego przygotowania, temu już na pierwszym stopniu ścieżki poznania wyrastają trudności, o ile przez
samowychowanie nie podejmie w sobie energicznego rozbudzania nastroju czci. W naszych czasach jest szczególnie ważne, aby cała uwaga była zwrócona właśnie na ten punkt.

Nasza cywilizacja skłania się bardziej ku krytyce, ku wydawaniu sądów negatywnych, a w mniejszym stopniu ku uwielbieniu, ku pełnej oddania czci. Nasze dzieci o wiele więcej
krytykują,

niż w pełni oddają cześć. Ale każda krytyka, każdy negatywny osąd wygania z duszy tyle sił potrzebnych dla wyższego poznania, ile ich rozwija każde uczucie oddania. Nie

oznacza to jednak opowiedzenia się przeciwko naszej cywilizacji. Nie chodzi tu wcale o to, ażeby ją krytykować. To właśnie krytyce, samoświadomemu ludzkiemu sądowi, tej
zasadzie: “wszystko sprawdzaj i wybieraj to, co najlepsze" zawdzięczamy wielkość naszej kultury. Człowiek nie doszedłby do nauki, przemysłu, komunikacji, stosunków prawnych
naszej doby, gdyby nie uprawia! wszędzie krytyki, nie przykładał wszędzie miary swojego sądu. Lecz to, co dzięki temu zdobyliśmy dla kultury zewnętrznej, musieliśmy opłacić
pewnym uszczerbkiem w wyższym poznaniu, w życiu duchowym. Należy podkreślić z naciskiem, że w wiedzy wyższej nie chodzi o czczenie ludzi, lecz o cześć dla prawdy i
poznania.

Jednakże z jednej rzeczy powinien sobie każdy jasno zdawać sprawę: że człowiekowi, który tkwi po uszy w dzisiejszej czysto zewnętrznej cywilizacji, bardzo trudno jest dojść do

poznania wyższych światów. Zdoła to uczynić jedynie podejmując energiczną pracę nad sobą. W czasach, gdy stosunki w życiu materialnym były proste, duchowe wzniesienie się
również było łatwiejsze do osiągnięcia. To, co było godne czci, co miało być uważane za uświęcone, wznosiło się bardziej ponad pozostałe stosunki w świecie. W epoce krytycyzmu
ideały zostają ściągnięte w dół, a inne uczucia wstępują na miejsce głębokiej czci, szacunku, uwielbienia oraz podziwu. Nasza epoka coraz bardziej odrzuca na bok te uczucia, tak że
codzienne życie pozwala człowiekowi przeżywać je tylko w bardzo ograniczonym stopniu. Poszukujący wyższego poznania musi je sam w sobie wytworzyć. Sam musi natchnąć nimi
swoją duszę. Nic osiągnie tego poprzez studia. Można to zdobyć jedynie przez życie. Kto pragnie zostać uczniem wtajemniczenia, ten musi energicznie wychować siebie w nastroju
uwielbienia, czci. Musi wyszukiwać wszędzie - w swoim otoczeniu, w przeżyciach - tego, co zdoła mu narzucić podziw i głębszą cześć. Gdy spotykam jakiegoś człowieka i ganię jego
słabości, to okradam siebie z wyższej siły poznania; jeśli staram się z miłością wniknąć w jego zalety, zbieram w sobie takie siły. Uczeń wiedzy tajemnej powinien nieustannie

pamiętać o kierowaniu się tą wskazówką. Doświadczeni badacze wiedzy tajemnej doskonale wiedzą, ile swoich sił zawdzięczają temu, że wciąż na nowo we wszystkich sprawach

patrzą na to, co dobre i powstrzymują się od osądzania. Nie może to jednak pozostać jedynie zewnętrzną regułą życiową, lecz musi to osiągnąć najgłębsze pokłady naszej duszy. W
ręku samego człowieka leży własne udoskonalenie, a z czasem całkowite przemienienie siebie. Przemiana ta powinna dokonywać się jednak w tym, co w człowieku jest najgłębsze -
w jego życiu myślowym. Nie wystarczy, ażebym swoim zachowaniem okazywał zewnętrznie szacunek innej istocie. Muszę żywić taki szacunek w swoich myślach. Uczeń wiedzy taje-
mnej musi zacząć od tego, by cześć wniknęła w jego życie myślowe. Musi uważać w swojej świadomości na myśli nacechowane nieposzanowaniem, ujemną krytyką. Musi
zatroszczyć się wprost o pielęgnowanie w sobie myśli pełnych czci i uwielbienia.

Każda chwila, gdy ktoś zasiądzie, ażeby zdać sobie sprawę, ile nieprzyjaznych, osądzających oraz krytykujących sądów o życiu i świecie tkwi w jego świadomości, każda taka

chwila doprowadza nas bliżej do wyższego poznania. A wznosimy się ku niemu szybko, gdy w takich chwilach napełniamy naszą świadomość tylko takimi myślami, które natchną nas
podziwem, czcią i uwielbieniem wobec świata i życia. Kto posiada w tych sprawach doświadczenie, ten wie, że w każdej z takich chwil budzą się w człowieku siły, które inaczej
pozostają w uśpieniu. Dzięki temu otwierają się człowiekowi duchowe oczy. Zaczyna on przez to widzieć wokół siebie rzeczy, których wcześniej nic mógł dostrzec. Zaczyna rozumieć,
że poprzednio widział zaledwie część otaczającego świata. Człowiek, który staje przed nim, ukazuje mu obecnie zupełnie inną postać. Nie będzie on wprawdzie w stanie na
podstawie tej reguły widzieć już tego, co np. opisane jest jako ludzka aura. Do tego jest bowiem potrzebne jeszcze wyższe szkolenie. Lecz na ten wyższy stopień szkolenia może się
wznieść właśnie wtedy, kiedy odbył przed tym energiczną pracę nad wyćwiczeniem w sobie czci i uwielbienia.

Cicho i niepostrzeżenie dla świata zewnętrznego dokonuje się wkroczenie ucznia wiedzy tajemnej na “ścieżkę poznania". Nie ma potrzeby, by ktokolwiek spostrzegł w nim jakąś

zmianę. Spełnia on

swoje obowiązki tak jak przedtem, troszczy się o swoje sprawy podobnie jak przedtem. Przemiana następuje jedynie w wewnętrznej stronie jego duszy, niedostrzegalnie dla oczu

zewnętrznych. Najpierw całe życie uczuciowe człowieka zostaje opromienione zasadniczym nastrojem głębokiej czci wobec wszystkiego, co jest rzeczywiście godne tej czci. Cale
jego życie duszy skupia się w tym jednym zasadniczym uczuciu. Podobnie jak słońce ożywia swoimi promieniami wszystko, co żyje, tak wzniosła cześć ożywia wszystkie doznania
duszy ucznia wiedzy tajemnej.

Początkowo niełatwo będzie człowiekowi uwierzyć, że takie uczucia jak cześć, poszanowanie itp. mają coś wspólnego z jego poznaniem. Wynika to stąd, że jest się skłonnym do

traktowania poznania jako zdolności samej w sobie, która nie ma żadnego związku z tym, co poza nią zachodzi w duszy. Kto tak sądzi, nie zastanawia się jednak przy tym, że to
przecież dusza poznaje. A dla duszy uczucia są tym, czym dla ciała substancje, które składają się na jego pożywienie. Gdyby dawać ciału kamienie zamiast chleba, jego działalność
by zamarła. Podobnie jest z duszą. Dla niej cześć, poszanowanie, wzniosłe uwielbienie są odżywiającymi ją substancjami, które czynią ją zdrową, silną przede wszystkim dla
działalności poznawczej. Pogarda, antypatia, niedocenianie tego, co zasługuje na uznanie, powodują obezwładnienie i obumieranie działalności poznawczej. Dla badacza duchowego
fakt ten jest widoczny w aurze. Przez przyswojenie sobie uczuć czci, wzniosłego uwielbienia, dusza powoduje zmianę swojej aury. Pewne duchowe odcienie barw, dające się określić
jako żółtoczerwone, brunatnoczerwone znikają i zostają zastąpione przez błękitnoczerwone. Lecz dzięki temu otwierają się zdolności poznawcze; odbierają one wieści o faktach w
swoim otoczeniu, których poprzednio zupełnie nie wyczuwały. Wzniosła cześć budzi w duszy silę sympatii, a dzięki niej zostają przez nas przyciągnięte właściwości otaczających nas
istot, które bez tego pozostałyby ukryte.

Jeszcze bardziej skuteczne będzie to, co daje się osiągnąć dzięki czci, gdy dołączy się do niej jeszcze inny rodzaj uczuć. Polega on na tym, że człowiek uczy się, ażeby w coraz

mniejszym stopniu oddawać się wrażeniom świata zewnętrznego i przez to rozwija w

sobie bogate życie wewnętrzne. Człowiek, który pędzi od jednego wrażenia świata zewnętrznego do drugiego, goni wciąż za “rozrywką", nie znajdzie drogi do wiedzy tajemnej.

Uczeń wiedzy tajemnej nie powinien zobojętnieć na świat zewnętrzny, lecz jego bogate życic wewnętrzne powinno mu nadawać kierunek, w jakim oddaje się wrażeniom. Co innego
przeżyje człowiek obdarzony bogactwem i głębią uczuć, gdy idzie przez piękny krajobraz, niż człowiek ubogi w uczucia. Dopiero to, co przeżywamy w głębi duszy, daje nam klucz do
piękna świata zewnętrznego. Ktoś płynie przez morze i tylko niewiele wewnętrznych przeżyć przechodzi przez jego duszę; inny odczuje przy tym wieczną mowę ducha wszechświata;
odsłonią mu się tajemnice zagadek stworzenia. Należy nauczyć się obchodzić z własnymi uczuciami i wyobrażeniami, jeśli chcemy rozwinąć w sobie pełen treści stosunek do świata
zewnętrznego. Świat zewnętrzny jest we wszystkich swoich przejawach wypełniony boskimi wspaniałościami, lecz najpierw trzeba boskość przeżyć samemu we własnej duszy, jeżeli
chce się ją odnaleźć w otoczeniu. Uczniowi wiedzy tajemnej zaleca się stwarzanie w swoim życiu takich chwil, w których w spokoju i samotności zagłębiałby się w sobie. Jednak w
chwilach takich nie ma się on oddawać własnym sprawom swojej jaźni. Wywołałoby to skutek odwrotny od zamierzonego. W takich chwilach powinien raczej w zupełnej ciszy
pozwolić dżwięczeć temu, co przeżył, co powiedział mu świat zewnętrzny. Każdy kwiat, każde zwierzę, każda czynność odsłoni mu w takich chwilach ciszy nie przeczuwane
tajemnice. I stanie się przez to przygotowany do patrzenia zupełnie innymi oczami na nowe wrażenia świata zewnętrznego niż przed tym. Kto pragnie tylko napawać się wrażeniem,
przytępia swoje zdolności poznawcze. Kto po jakimś doznaniu pozwala temu przeżyciu coś sobie objawić, ten pielęgnuje i wychowuje swoje zdolności poznawcze. Musi on jedynie
przyzwyczaić się do tego, by nic tylko jakby pozwolić dżwięczeć wrażeniu, lecz rezygnując z dalszego napawania się nim, przepracować je wewnętrznie. Można się tu natknąć na
szkopuł, kryjący w sobie niebezpieczeństwo. Zamiast przepracowywać w sobie wrażenia, łatwo można popaść w przeciwieństwo i pragnąć jedynie wyczerpać jeszcze w pełni
przeżycie, którym się

napawaliśmy. Trzeba się strzec niedoceniania faktu, że tu otwierają się przed uczniem niewidoczne źródła pomyłek. Musi on przejść pomiędzy zastępem uwodzicieli swojej duszy.

Wszyscy oni pragną zaskorupienia, zamknięcia jego jaźni. On jednak powinien otworzyć się dla świata. Musi szukać napawania się wrażeniami świata, gdyż tylko przez nie świat
zewnętrzny zbliża się do niego. Jeśli przytępi w sobie zdolność oddawania się przeżyciom świata, stanic się jak roślina, która nie może już więcej wydobyć ze swojego otoczenia
żadnych substancji odżywczych. Jeśli jednak zatrzyma się na samym tylko napawaniu się przeżyciami, zasklepi się w samym sobie. Będzie wtedy czymś tylko dla siebie, dla świata
nie będzie nic znaczył. Bez względu na to, jak dalece będzie chciał żyć w sobie i jak usilnie będzie pielęgnował w sobie swoją jaźń, świat go od siebie odrzuci. Dla świata jest martwy.
Uczeń wiedzy tajemnej napawanie się wrażeniem uważa jedynie za środek do uszlachetnienia siebie dla świata. Doznanie jest dla niego wysłannikiem, uczącym go o świecie; lecz po
tym pouczeniu przez doznanie przystępuje on do pracy. Nie uczy się po to, aby d/a siebie gromadzić jako skarby wiedzy to, czego się nauczył, lecz by oddawać to w służbie światu.

We wszelkiej wiedzy tajemnej istnieje pewna zasada, której nie wolno przekroczyć, jeśli jakiś cel ma być osiągnięty. Każda szkoła wiedzy tajemnej musi wpoić ją uczniowi. Brzmi

ona: Wszelkie poznanie, którego poszukujesz tylko po to, by wzbogacić swoją wiedzę, aby nagromadzić w sobie tylko skarby, sprowadza cię z twojej drogi; ale wszelkie poznanie,
którego szukasz, aby stawać się coraz bardziej dojrzałym na drodze uszlachetnienia ludzkości i rozwoju świata, posuwa cię o krok naprzód. Prawo to nieubłaganie wymaga
przestrzegania. I nie można stać się uczniem wiedzy tajemnej, zanim nie uczyni się z tego prawa przewodniej linii życia. Można tę prawdę szkół duchowych streścić w krótkim zdaniu:
Każda idea, która nie stanie się dla ciebie ideałem, zabija pewną siłę w twojej duszy; każda idea, która jednak staje się ideałem, stwarza w tobie siły życiowe Spokój wewnętrzny

Na początku swojej drogi uczeń wiedzy tajemnej powinien wkroczyć na ścieżkę czci i rozwinięcia w sobie życia wewnętrznego. Wiedza tajemna daje do ręki również praktyczne

reguły, przez których obserwację można wstąpić na ścieżkę prowadzącą do rozwoju życia wewnętrznego. Te praktyczne reguły nie powstały w sposób dowolny. Opierają się one na
pradawnych doświadczeniach i pradawnej wiedzy. Wszędzie tam, gdzie wskazywane są drogi do wyższego poznania, podawane są jednakowo. Wszyscy prawdziwi nauczyciele
duchowego życia są ze sobą zgodni co do treści tych reguł, jeśli nawet nie zawsze ubierają je w te same słowa. Pozorna różnica o drugorzędnym znaczeniu wynika z przyczyn,
których nie będziemy tu omawiać.

Żaden nauczyciel życia duchowego nie pragnie przy pomocy tych reguł sprawować władzy nad innymi ludźmi. Nie pragnie on ograniczać niczyjej samodzielności. Nikt lepiej nie

ceni i nie ochrania ludzkiej samodzielności niż badacz duchowy. Powiedziano (w pierwszej części tej książki), że więź, która obejmuje wszystkich wtajemniczonych, jest więzią
duchową i dwa prawa zgodne z jej naturą tworzą klamry, spajające ogniwa tej więzi. Gdy jednak wtajemniczony wyjdzie ze swojej zamkniętej dziedziny duchowej na teren publiczny,
pojawia się natychmiast dla niego trzecie prawo. Oto ono: kieruj każdym swoim czynem, każdym swoim słowem w ten sposób, aby nie był przez ciebie wywierany wpływ na postano-
wienia żadnego z ludzi.

Kto zdał sobie sprawę z tego, że prawdziwy nauczyciel życia duchowego jest całkowicie przeniknięty taką postawą, może też wiedzieć, że nie utraci nic ze swojej samodzielności,

postępując zgodnie z zaleconymi mu praktycznymi regułami.

Jedną z pierwszych reguł da się ująć mniej więcej w następujących słowach: “Stwarzaj w sobie chwile spokoju wewnętrznego i ucz się w tych chwilach odróżniać to, co istotne, od

tego, co nieistotne". Powiedziano tu, że ta praktyczna reguła brzmi w taki sposób, gdy zostaje “ujęta w słowa". Początkowo bowiem wszystkie reguły i nauki wiedzy duchowej są.
podawane w obrazowej mowie

znaków. A kto pragnie poznać całe ich znaczenie oraz doniosłość, ten musi najpierw zrozumieć tę obrazową mowę. To zrozumienie zależy od tego, czy ma on już za sobą

pierwsze kroki w poznaniu wiedzy tajemnej. Te pierwsze kroki może uczynić poprzez dokładne obserwowanie podanych tutaj reguł. Dla każdego, kto ma prawdziwą wolę poznania,
droga jest otwarta.

Prosta jest powyższa reguła dotycząca chwil ciszy wewnętrznej. I proste też jest jej wykonywanie. Jednak prowadzi ona do celu tylko wtedy, gdy będzie przestrzegana równie

poważnie i surowo, jak jest prosta. Stąd też powinno tu być pokrótce powiedziane, jak należy się trzymać tej reguły.

Uczeń wiedzy tajemnej powinien na pewien krótki okres czasu wyiączyć się ze swojego życia codziennego, aby zająć się w tym czasie czymś zupełnie innym niż przedmioty jego

powszednich zajęć. Także i rodzaj jego zajęcia powinien być całkowicie inny niż to, czym zapełnia on resztę dnia. Nie należy jednak rozumieć tego w ten sposób, że to, czym zajmuje
się w tym wyodrębnionym czasie, nie powinno mieć nic wspólnego z treścią jego codziennych zajęć. Przeciwnie, człowiek szukający w sposób prawidłowy takich wyodrębnionych
chwil zauważy wkrótce, że dopiero dzięki nim nabywa pełnię sił dla swoich codziennych zadań. Nie należy także sądzić, że przestrzeganie tych reguł miałoby rzeczywiście zabierać
komuś czas przeznaczony na wypełnianie jego innych obowiązków. Gdyby ktoś naprawdę nic rozporządzał większą ilością czasu, wystarczy na to pięć minut codziennie. Chodzi o to,
jak te pięć minut zostanie użyte.

W tym czasie człowiek powinien oderwać się całkowicie od swojego życia powszedniego. Życie jego myśli, jego uczuć powinno wtedy nabrać innego zabarwienia. Powinien

pozwolić przesunąć się przed oczami duszy wszystkim swoim radościom, cierpieniom, troskom, doświadczeniom i czynom. Powinien przy tym zająć taką postawę, aby na wszystko,
co normalnie przeżywa, spojrzeć z wyższego punktu widzenia. Wystarczy chociaż raz pomyśleć, jak zupełnie inaczej wygląda w życiu codziennym coś, co przezywał lub uczynił jakiś
inny człowiek, niż to, co przeżyło się lub uczyniło samemu. I nie może być inaczej. Bowiem z tym, co sami

przeżywamy lub czynimy, jesteśmy związani; przeżycie lub czyn innego człowieka jedynie rozważamy. W tych wyodrębnionych chwilach powinniśmy dążyć do tego, by tak patrzeć

na własne przeżycia i czyny, tak je osądzać, jak gdybyśmy to nie my sami, lecz ktoś inny przeżywał je lub czynił. Wyobraźmy sobie, że oto spotkał kogoś ciężki cios. Jakże inaczej
ustosunkuje się on do tego, niż gdyby zupełnie taki sam cios spotkał innego człowieka? Nikt nie może uważać tego za nieusprawiedliwione. Leży to w naturze ludzkiej. I podobnie jak
w takich wyjątkowych wypadkach, bywa też i w powszednich sytuacjach życiowych. Uczeń wiedzy tajemnej musi szukać takich sił, by w pewnych chwilach zająć wobec siebie takie
stanowisko, jakie zajmuje wobec kogoś zupełnie obcego. Musi spojrzeć na siebie z wewnętrznym spokojem sędziego. Jeśli to osiągnie, to własne przeżycia ukażą mu się wtedy w
nowym świetle. Dopóki jest się w nic uwikłanym, dopóki się w nich tkwi, jest się związanym w tym samym stopniu z tym, co nic istotne, jak i z tym, co istotne. Kiedy dojdzie się do
wewnętrznego spokoju tego przeglądu, to wtedy rzeczy istotne oddzielą się od nieistotnych. Zmartwienie i radość, każda myśl, każda decyzja przedstawi się nam inaczej, gdy
przyjmiemy wobec siebie takie stanowisko. To tak, jakbyśmy przez cały dzień przebywali w jakiejś miejscowości i oglądali z bliska zarówno rzeczy najdrobniejsze, jak i największe, a
następnie weszli wieczorem na pobliskie wzgórze i ogarnęli wzrokiem całą okolicę naraz. Wówczas różne części tej miejscowości ukażą się nam w innych wzajemnych powiązaniach
niż wtedy, gdy przebywało się pośród nich. Wobec bieżących zrządzeń losu nie da się tego osiągnąć i wcale nic musi się to udać; uczeń wiedzy tajemnej powinien się o to starać w
stosunku do przeżytych już dawniej wydarzeń. Wartość takiego spokojnego wewnętrznego przeglądu znacznie mniej zależy od tego, co się wtedy ogląda, a raczej od tego, czy
znajdzie się w sobie siłę do rozwinięcia takiego wewnętrznego spokoju.

Bowiem każdy człowiek nosi w sobie obok człowieka powszedniego - jeśli go tak nazwiemy - również człowieka wyższego. Ten wyższy człowiek pozostaje w ukryciu tak długo, aż

zostanie przebudzony. A każdy może obudzić w sobie tego wyższego człowieka

tylko sam. Dopóki jednak ten wyższy człowiek nie zostanie przebudzony, tak długo pozostają w każdym człowieku również w utajeniu uśpione wyższe zdolności, prowadzące do

wyższego poznania.

Dopóki ktoś nie odczuwa owoców wewnętrznego spokoju, powinien sobie powiedzieć, że należy trwać dalej w poważnym i skrupulatnym przestrzeganiu przytoczonych reguł. Dla

każdego, kto tak postępuje, nadejdzie dzień, w którym rozświetli się wokół niego duchowość, gdy przed jego wzrokiem, którego nie znał dotąd w sobie, otworzy się zupełnie nowy
świat.

I nic nic musi się zmienić w życiu zewnętrznym ucznia wiedzy tajemnej przez to, że zaczyna on stosować się do powyższych reguł. Wypełnia on swoje obowiązki tak jak i

przedtem; znosi te same cierpienia i przeżywa te same radości co wcześniej. Pod żadnym względem nie powinien stać się obcy “życiu". A nawet tym pełniej może podążać za tym
“życiem", ponieważ w swoich wydzielonych chwilach przyswaja sobie “życie wyższe". Stopniowo to “życie wyższe" wywiera swój wpływ również na życie codzienne. Cały człowiek
stanie się spokojniejszy, nabędzie pewności siebie we wszystkich swoich czynnościach, żadne uboczne przypadki nic zdołają go już wytrącić z równowagi. Taki początkujący uczeń
wiedzy tajemnej zaczyna stopniowo - by się tak wyrazić - coraz bardziej sam sobą kierować, coraz mniej dawać sobą kierować wpływom zewnętrznym i okolicznościom. Człowiek taki
zauważy wkrótce, jakim źródłem siły są dla niego takie wydzielone chwile. Przestanie już irytować się rzeczami, które go przedtem gniewały, a niezliczone rzeczy, których się
uprzednio obawiał, przestaną napawać go obawą. Przyswaja sobie zupełnie nową postawę wobec życia. Przedtem podchodził być może z lękiem, nieśmiało, do wykonania takiego
czy innego zadania. Mówił sobie: ach, nie wystarczy mi sił do zrobienia tego tak, jak chciałbym to uczynić. Teraz nasuwa mu się zupełnie inna myśl. Teraz mianowicie mówi sobie:
chcę zebrać wszystkie siły, aby tę rzecz wykonać tak dobrze, jak tylko potrafię. Zwalcza myśl, która mogłaby uczynić go nieśmiałym. Wie bowiem, że obawa mogłaby spowodować
gorsze działanie, że w każdym bądź razie w niczym nie może się przyczynić do polepszenia tego, co ma on do wykonania. 1 w taki to sposób w pojmowanie życia przez

ucznia wiedzy tajemnej włączają się jedna po drugiej myśli, które są owocne i wzmacniają jego życic. Zajmują one miejsce tych myśli, które go osłabiały i stwarzały mu

przeszkody. Zaczyna on prowadzić okręt swojego życia pewnym, niezawodnym szlakiem pośród życiowych fal, podczas gdy wcześniej był on miotany przez te fale to tu, to tam.

Taki spokój i pewność odbijają się również na całej istocie człowieka. Rośnie dzięki temu człowiek wewnętrzny. A wraz z nim rosną wewnętrzne zdolności, które prowadzą do

wyższego poznania. Bowiem przez poczynione w tym kierunku postępy uczeń wiedzy tajemnej dochodzi stopniowo do tego, że sam decyduje o tym, jak mogą oddziaływać na niego
wrażenia świata zewnętrznego. Słyszy np. słowo, którym ktoś inny chciałby go zranić lub rozgniewać. Przed rozpoczęciem swojego szkolenia w wiedzy tajemnej zostałby nim
zraniony lub rozgniewany. Ponieważ jednak wkroczył na ścieżkę poznania, jest w stanie odjąć temu słowu jego ostrze raniące lub budzące gniew, zanim jeszcze znalazło ono drogę
w głąb jego duszy. Lub inny przykład. Jakiś człowiek łatwo się niecierpliwi, kiedy musi czekać. Wstępuje on na ścieżkę ucznia wiedzy tajemnej. W swoich chwilach spokoju przenika
się do tego stopnia uczuciem bezcelowości jakiejkolwiek niecierpliwości, że odtąd uczucie to występuje w nim natychmiast przy każdym przeżywanym zniecierpliwieniu. Mające
pojawić się zniecierpliwienie znika, zaś czas, który dawniej straciłby na wyobrażenia podsunięte przez zniecierpliwienie, wypełni być może jakąś pożyteczną obserwacją, którą można
poczynić podczas oczekiwania.

A teraz należy zdać sobie sprawę z całej wagi tego wszystkiego. Trzeba zastanowić się nad tym, że ten “człowiek wyższy" znajduje się w człowieku w ciągłym rozwoju. Jego

prawidłowy rozwój możliwy jest jedynie poprzez opisany spokój i pewność. Jeśli człowiek nie panuje nad życiem zewnętrznym, lecz pozwala mu panować nad sobą, to fale
zewnętrznego życia ciskają go na wszystkie strony. Człowiek taki jest jak roślina, która ma się rozwijać w skalnej szczelinie. Marnieje tak długo, dopóki nie dostarczymy jej prze-
strzeni. Człowiekowi wewnętrznemu żadne siły zewnętrzne nie mogą stworzyć przestrzeni. Może mu jadać jedynie spokój wewnę-trzny, który stworzy dla swojej duszy. Warunki
zewnętrzne mogą zmienić tylko jego stosunki życiowe; wzbudzić w nim człowieka duchowego nie mogą one nigdy w żaden sposób. Uczeń wiedzy tajemnej musi sam w sobie zrodzić
człowieka wyższego.

Ten “człowiek wyższy" stanie się wówczas “wewnętrznym panem", który pewną dłonią poprowadzi sprawy zewnętrznego człowieka. Dopóki człowiek zewnętrzny sprawuje nad

nim władzę i kierownictwo, ten “wewnętrzny" jest jego niewolnikiem, dlatego też nic może rozwinąć swoich sił. Jeśli to, czy się gniewam czy nie, zależy od czegoś innego, a nic ode
mnie, to nie jestem panem siebie - lub mówiąc jeszcze lepiej - nie odnalazłem jeszcze “władcy w sobie". Muszę rozwinąć w sobie zdolność dopuszczania do siebie wrażeń świata
zewnętrznego w sposób określany tylko przeze mnie samego; dopiero wtedy mogę stać się uczniem wiedzy tajemnej. I tylko wtedy, gdy uczeń wiedzy tajemnej szuka w sobie tej siły
szczerze i poważnie, może dojść do celu. Nie o to chodzi, jak daleko ktoś dojdzie w pewnym określonym czasie, lecz jedynie o to, by rzetelnie i wytrwale szukał. Byli już tacy, co całe
iata wysilali się nie zauważając w sobie widocznych postępów; jednak wielu spośród tych, którzy się nic zniechęcili, lecz pozostali niezachwiani, osiągało naraz zupełnie
niespodziewanie to “wewnętrzne zwycięstwo".

To pewne, że w niejednej sytuacji życiowej trzeba wielkiej siły, by stworzyć w sobie chwile ciszy wewnętrznej. Lecz im większa jest ta niezbędna siła, tym donioślejszym jest to, co

zostaje osiągnięte. W szkoleniu się w wiedzy tajemnej wszystko zależy od tego, by energicznie, z wewnętrzną prawdą i z bezwzględną wobec siebie szczerością móc stanąć przed
sobą wraz ze wszystkimi swoimi czynami i działalnościąjak wobec kogoś całkowicie obcego.

Jednak tylko jedna strona wewnętrznej pracy ucznia wtajemniczenia została scharakteryzowana przez to zrodzenie w sobie własnego wyższego człowieka. Musi się do tego

dołączyć jeszcze coś innego. Nawet jeśli człowiek stanie wobec siebie samego jak obcy, to jednak rozpatruje on wyłącznie siebie samego; spogląda na te przeżycia i okoliczności, z
którymi zrósł się poprzez swoją odrębną sytuację życiową. Musi on wyjść poza to. Musi się wznieść ku

temu, co jest czysto ludzkie, co nie ma już nic wspólnego z jego szczególną sytuacją. Powinien przejść do zastanowienia się nad takimi sprawami, które obchodziłyby go w jakiś

sposób jako człowieka również i wtedy, gdyby żył w zupełnie innych warunkach i znajdował się w innej sytuacji. Dzięki temu ożywa w nim coś, co wyrasta ponad jego osobowość.
Pozwala mu to sięgnąć wzrokiem w wyższe światy niż te, z którymi styka się w dniu powszednim. I wraz z tym zaczyna człowiek odczuwać, zaczyna przeżywać, że przynależy do
tych wyższych światów. Są to światy, o których jego zmysły, jego codzienne zajęcia nie mogą mu nic powiedzieć. Tak więc dopiero teraz przenosi on centralny punkt swojej istoty w
głąb siebie. Wsłuchuje się w głosy w swoim wnętrzu, które przemawiają do niego w chwilach wyciszenia; pielęgnuje w głębi swojej istoty obcowanie ze światem duchowym. Oderwał
się on od dnia powszedniego. Umilkł dla niego zgiełk tego dnia. Zapanowała wokół niego cisza. Odsuwa od siebie wszystko, co przypomina mu o wrażeniach pochodzących z
zewnątrz. Całąjcgo duszę wypełnia spokojne rozmyślanie we wnętrzu, rozmowa ze światem czysto duchowym. Takie ciche rozmyślania powinny stać się dla ucznia wiedzy tajemnej
jego naturalną potrzebą życiową. Z początku jest on całkowicie pogrążony w świecie myśli. Musi rozwinąć w sobie żywe uczucie dla takiej cichej czynności myślowej. Musi nauczyć
się kochać to, co zsyła mu w tych chwilach duch. Wkrótce też przestanie odczuwać ten świat myśli jako mniej rzeczywisty niż otaczające go przedmioty dnia powszedniego. Zaczyna
obchodzić się ze swoimi myślami jak z przedmiotami w przestrzeni. A wtedy zbliża się do niego również chwila, gdy to, co mu się objawi w cichej, wewnętrznej pracy myślowej,

zacznie odczuwać jako coś o wiele wyższego, bardziej rzeczywistego niż przedmioty w przestrzeni. Przeżywa, że w tym świecie myślowym wypowiada się życie. Nabiera
przekonania, że w myślach nie żyją same tylko cienie, lecz przemawiają przez nie do niego ukryte jestestwa. Z ciszy zaczyna do niego coś przemawiać. Przedtem odbiera! dźwięki
tylko za pomocą uszu; teraz rozbrzmiewają mu dźwięki w duszy. Otworzyła się dla niego wewnętrzna mowa, wewnętrzne słowo. Gdy uczeń wiedzy tajemnej po raz pierwszy
przeżywa ten moment, czuje się w najwyższym stop-niu uszczęśliwiony. Na cały jego świat zewnętrzny rozlewa się wewnętrzne światło. Zaczyna się dla niego drugie życie.
Rozprzestrzenia się w nim prąd boskiego, uszczęśliwiającego świata.

Gnoza, wiedza duchowa nazywa takie życie duszy w myślach, rozrastające się coraz bardziej na życie w duchu, medytacją. Taka medytacja jest środkiem do osiągnięcia

wyższego poznania. Jednak w takich chwilach uczeń wiedzy tajemnej nic powinien pławić się w uczuciach. Nie powinien mieć w swojej duszy jakichś nieokreślonych odczuć.
Przeszkadzałoby mu to tylko w dojściu do prawdziwego poznania duchowego. Jego myśli powinny kształtować się jasno, ostro i pewnie. Podporę znajdzie w tym, że nie będzie się
trzymał ślepo wyłaniających się w nim myśli. Powinien on wtedy przepoić się wzniosłymi myślami, które w takich chwilach myśleli ludzie, którzy dalej zaszli, ludzie już ogarnięci
duchem. Powinien on wziąć za punkt wyjścia pisma, które same zrodziły się z takiego objawienia w medytacji. Uczeń wiedzy tajemnej znajdzie takie pisma w literaturze gnostycznej,
mistycznej, w literaturze wiedzy duchowej doby obecnej. Stamtąd nasuną mu się materiały do jego medytacji. Ci, którzy szukali ducha, złożyli sami w tych pismach myśli boskiej
wiedzy. Duch przez swoich wysłańców objawiał je światu.

Dzięki tego rodzaju medytacji zachodzi w uczniu wiedzy tajemnej całkowite przeobrażenie. Zaczyna on wytwarzać sobie zupełnie nowe wyobrażenia o rzeczywistości. Wszystkie

rzeczy nabierają teraz dla niego nowej wartości. Należy ustawicznie powtarzać, że przemiana ta nie powoduje wyobcowania ucznia wiedzy tajemnej ze świata. W żadnym wypadku
nic zostanie on odsunięty z kręgu swoich powszednich obowiązków. Uczy się on bowiem pojmować, że najdrobniejsza czynność, którą ma do wykonania, najbłahsze przeżycie, które
mu się nadarza, stoi w związku z wielkimi kosmicznymi jestestwami oraz światowymi wydarzeniami. Dopiero, gdy ten związek wyjaśni mu się przez takie chwile rozmyślań, wtedy
przystąpi z nowymi, pełniejszymi siłami do kręgu swoich codziennych działań. Wic teraz bowiem, że to, co wypracowuje i wycierpi, wypracowuje i znosi w imię wielkich związków
duchowych świata. Z jego medytacji wypływa siła do życia, a nie opieszałość wobec niego.

Uczeń wiedzy tajemnej idzie pewnym krokiem przez życic. Cokolwiek by mu ono przyniosło, pozwala mu kroczyć z podniesioną głową. Przedtem nie wiedział, dlaczego pracuje i

po co cierpi, teraz to wie. Trzeba wiedzieć, że takie czynności medytacyjne lepiej prowadzą do celu, kiedy są wykonywane przy korzystaniu ze wskazówek doświadczonych ludzi.
Takich, którzy z własnego doświadczenia wiedzą, jak najlepiej wszystko to wykonywać. Niech więc uczeń zasięga rady, pouczeń takich ludzi. Naprawdę, nie traci się przez to swojej
wolności. To, co mogłoby być zaledwie niepewnym posuwaniem się po omacku, przy takim naprowadzeniu umożliwia pracę zdążającą niezawodnie do celu. Kto się troszczy o to, by
znaleźć kogoś posiadającego wiedzę i doświadczenie w tym kierunku, nie będzie nigdy kołatał nadaremnie. Niech tylko uświadomi sobie, że nie szuka niczego innego, jak rady
przyjaciela, a nie przemocy kogoś, kto pragnie nad nim panować. Zawsze będzie mógł przekonać się, że ci, co naprawdę posiadają wiedzę, są najskromniejszymi ludźmi i nic nie jest
im bardziej obce niż lo, co ludzie nazywają żądzą władzy.

Kto dzięki takiej medytacji wzniesie się ku temu, co łączy człowieka z Duchem, ten zaczyna ożywiać w sobie to, co jest w nim wieczne, co nie jest ograniczone narodzinami i

śmiercią. W istnienie tego, co wieczne, wątpić mogą tylko ci, którzy sami tego nie przeżywali. Tak więc medytacja jest drogą prowadzącą człowieka również do poznania, do
oglądania jądra swojej wiecznej i niezniszczalnej istoty. I tylko przez nią człowiek może dojść do takiego widzenia swojej wiecznej istoty. O tym wiecznym jądrze, o jego ponownych
wcieleniach mówi gnoza, mówi wiedza duchowa. Często zadaje się pytanie, czemu człowiek niczego nie wie o swoich przeżyciach poza narodzinami i śmiercią? Lecz nie w ten
sposób należy stawiać pytanie, a raczej, jak dojść do takiej wiedzy? Droga otwiera się w prawidłowej medytacji. Dzięki niej odżywa wspomnienie przeżyć leżących poza granicami
narodzin i śmierci. Każdy może dopracować się tej wiedzy; w każdym tkwią zdolności do poznania, do widzenia tego, o czym naucza prawdziwa mistyka, wiedza duchowa,
antropozofia i gnoza. Powinien tylko obrać właściwe ku temu środki. Dźwięki i barwy może spostrzegać tylko taka istota,

która posiada oczy i uszy. Ale również i oko nic może niczego zobaczyć, gdy brak światła, które czyni przedmioty widzialnymi. W wiedzy tajemnej podane są sposoby rozwinięcia

duchowych oczu i uszu oraz rozniecenia światła duchowego. Metody prowadzące do wyszkolenia duchowego można ująć w trzy stopnie:

Przygotowanie. Rozwija duchowe zmysły.
Oświecenie. Roznieca światło duchowe.
Wtajemniczenie. Otwiera obcowanie z wyższymi jestestwami
Ducha.
STOPNIE WTAJEMNICZENIA
Podane poniżej wiadomości stanowią człony szkolenia duchowego, których nazwy i istota wyjaśnią się każdemu, kto będzie je stosował w sposób właściwy. Odnoszą się one do

trzech stopni, przez które szkoła życia duchowego prowadzi do pewnego poziomu wtajemniczenia. Jednak znajdzie się tu tylko tyle wyjaśnień, ile wolno podać do wiadomości
publicznej. Są to wskazania zaczerpnięte z jeszcze o wiele bardziej intymnej i głębokiej nauki. W samym szkoleniu tajemnym zachowany jest pewien dokładnie określony przebieg
nauki. Niektóre zalecenia służą do tego, aby duszę człowieka doprowadzić do świadomego obcowania ze światem duchowym. Zalecenia te mają się do podawanych dalej treści
mniej więcej tak, jak nauki podawane komuś w jakiejś wyższej szkole o surowych regułach do pouczeń udzielanych mu okolicznościowo w szkole przygotowawczej. Jednakże
poważne i wytrwale wypełnianie tego, o czym znajdzie się tu pewne wiadomości, może prowadzić do rzeczywistego tajemnego szkolenia. Jednak niecierpliwe próby, podejmowane
bez powagi i wytrwałości, nic mogą do niczego doprowadzić. Studium wtajemniczenia może dać wyniki jedynie wtedy, gdy najpierw człowiek zatrzymuje się na tym, co było właśnie
powiedziane i na tej podstawie postępuje dalej.

Istnieją trzy stopnie, podawane przez przekazy, o których była tu mowa: 1. Przygotowanie, 2. Oświecenie, 3. Wtajemniczenie. Nie jest warunkiem koniecznym, by następowały

one w tej kolejności, ażeby pierwszy z nich miał być w całości przepracowany, zanim przystąpi się do drugiego, ten zaś, zanim przyjdzie kolej na trzeci. W stosunku do pewnych
spraw można dostąpić oświecenia, a nawet częściowego wtajemniczenia, podczas gdy pod innymi względami znajdować się można jeszcze na stopniu przygotowania. Jednak zanim
w ogóle będzie mogło rozpocząć się oświecenie, trzeba spędzić pewien czas na przygotowaniu. I trzeba być przynajmniej pod pewnym względem oświeconym, aby można było
zacząć wtajemniczenie. Jednak w opisie te trzy stopnie muszą dla uproszczenia następować kolejno po sobie.

1. Przygotowanie
Przygotowanie polega na określonym pielęgnowaniu życia swoich myśli oraz uczuć. Ciało ducha i ciało duszy zostaną obdarzone dzięki tej pielęgnacji wyższymi narządami

zmysłów i czynów, podobnie jak siły przyrody z nieokreślonej żywej materii wyposażyły nasze ciało fizyczne w organy.

Początek musi stanowić skierowanie uwagi duszy na pewne procesy w otaczającym nas świecie. Procesami tymi są z jednej strony rosnące, krzewiące się i rozkwitające życie, a

z drugiej -wszystkie zjawiska związane z przekwitaniem, więdnięciem, obumieraniem. Wszędzie, gdzie tylko człowiek skieruje swój wzrok, obecne są równocześnie takie procesy. I
wszędzie też - zależnie od swojej natury - wywołują one w człowieku myśli i uczucia. Jednak w zwykłych warunkach człowiek nie oddaje się takim myślom i uczuciom w
wystarczającym stopniu. Zbyt szybko spieszy się od jednego wrażenia do innego. Chodzi o to, aby całkowicie świadomie zwracał intensywną uwagę na te fakty. Tam, gdzie
spostrzega kwitnienie oraz bujne krzewienie się zupełnie określonego rodzaju, musi usunąć ze swojej duszy wszystkie inne treści i przez krótki czas oddać się całkowicie tylko temu
jednemu wrażeniu. Przekona się wkrótce, że uczucie, które w innym przypadku jedynie przemknęło przez duszę, wzbiera i przyjmuje silną, energiczną formę. Następnie trzeba
pozwolić, by forma tego uczucia spokojnie trwała dalej. Trzeba przy tym zachować w swoim wnętrzu zupełną ciszę. Trzeba się odciąć od pozostałego świata zewnętrznego i podążać
wyłącznie za tym, co dusza będzie mówiła na przejaw rozkwitania i rośnięcia.

Nie należy tylko przy tym sądzić, że zajdzie się daleko, przytępiając swoje zmysły na zjawiska świata. Najpierw należy przyjrzeć się rzeczom tak żywo, tak dokładnie, jak tylko to

możliwe, a dopiero wtedy oddać się ożywającemu w duszy uczuciu, rodzącej się myśli. Chodzi o to, by na jedno i drugie skierować swoją uwagę w pełnej wewnętrznej równowadze.
Kto znajdzie w sobie niezbędny ku temu spokój i odda się temu, co ożyje w duszy, po upływie odpowiedniego czasu przeżyje, jak z głębi duszy wznosi się w nim

nowy rodzaj uczuć i myśli, których przedtem nie znał. Im częściej będzie w ten sposób kierował swoją uwagę na to, co rośnie, rozkwita i bujnie się krzewi, po czym na przemian na

to, co więdnie, obumiera, tym żywsze będą te uczucia. Z tak powstających uczuć oraz myśli tworzą się tak samo organy jasnowidzenia, jak dzięki siłom przyrody z substancji
organicznej tworzą, się oczy oraz uszy ciała fizycznego. Z powstawaniem i rośnięciem wiąże się pewien określony rodzaj uczuć; inny rodzaj określonych uczuć wiąże się z więd-
nięciem i obumieraniem. Jednak tylko wtedy, gdy istnieje dążenie do pielęgnowania w sobie tych uczuć w opisany sposób. Można opisać w przybliżeniu, jakie są te uczucia. Pełne
wyobrażenia może sam sobie o nich wyrobić każdy, kto dozna takich wewnętrznych przeżyć. Kto często kierował swoją, uwagę na procesy powstawania, wzrostu, rozkwitania,
odczuje coś zbliżonego do uczucia doznawanego przy wschodzie słońca. Zaś z procesów więdnięcia, obumierania zrodzi się w nim przeżycie dające się w podobny sposób
porównać z powolnym wznoszeniem się księżyca na widnokręgu. Obydwa te uczucia stanowią dwie siły, które przy należytym ich pielęgnowaniu, przy coraz żywszym ich
rozbudowywaniu, prowadzą do najdonioślejszych duchowych oddziaływań. Kto wciąż na nowo w sposób zaplanowany, z mocnym postanowieniem oddaje się tym uczuciom, przed
tym otwiera się nowy świat. Zaczyna przed nim świtać świat dusz, tzw. plan astralny. Rośniecie i przemijanie nie są już dla niego zjawiskami, które wywierają na nim tak nieokreślone
wrażenia jak przedtem. Układają się one raczej w duchowe linie i kształty, o których nie miał przedtem pojęcia. A te iinie i kształty dla różnych zjawisk posiadają również różną postać.
Kwitnący kwiat wyczarowuje przed jego duszą zupełnie określoną linię, tak samo jak zwierzę znajdujące się w okresie wzrostu lub drzewo ogarnięte obumieraniem. Powoli roztacza
się przed nim świat dusz (plan astralny). W tych liniach i kształtach nie ma nic dowolnego. Dwaj uczniowie wiedzy tajemnej, którzy znajdują się na odpowiednim stopniu rozwoju, przy
tym samym zjawisku będą stale widzieli te same linie i kształty. Tak jak dwoje ludzi posiadających prawidłowy wzrok widzi stół okrągły jako okrągły, a nie jeden z nich jako okrągły, a
drugi jako czworokątny, tak samo pewne

jest to, że przy oglądaniu rozkwitłego kwiatu przed dwoma duszami pojawia się ten sam duchowy kształt. Podobnie jak w zwykłej nauce przyrodniczej opisuje się kształty roślin i

zwierząt, tak też znawca wiedzy tajemnej opisuje lub rysuje duchowe kształty procesów wzrostu i zamierania zgodnie z ich rodzajem i gatunkiem.

Gdy uczeń znajduje się już na tyle daleko, że może widzieć takie duchowe kształty zjawisk, które ukazują się w sposób fizyczny również jego oczom zewnętrznym, znajduje się już

niedaleko od stopnia, na którym będzie mógł widzieć rzeczy, nie posiadające żadnego bytu fizycznego, które muszą zatem pozostawać całkowicie ukryte (tajemne) dla tego, kto nie
otrzymał żadnego wprowadzenia w naukę tajemną.

Należy podkreślić, że badacz wiedzy tajemnej nie powinien gubić się w dociekaniach, co taka czy inna rzecz oznacza. Przez tego rodzaju pracę rozumu sprowadza siebie tylko z

prawidłowej drogi. Powinien patrzeć na świat zewnętrzny trzeźwym, zdrowym zmysłem i bystrym darem obserwacji, a następnie pozwolić przemawiać do siebie swoim uczuciom.
Powinien pozwolić mówić samym rzeczom, co one oznaczają, a nie chcieć dochodzić tego przy pomocy spekulacji rozumowej.

Następną rzeczą, o którą będzie chodziło, jest to, co wiedza duchowa nazywa orientowaniem się w światach wyższych. Dochodzi się do tego poprzez całkowite przeniknięcie się

świadomością, że myśli i uczucia sąrealnymi faktami, podobnie jak stoły i krzesła w fizycznym świecie zmysłów. W świecie duszy i świecie myśli uczucia i myśli wzajemnie na siebie
oddziałują, podobnie jak rzeczy zmysłowe w świecie fizycznym. Dopóki ktoś nie przemknie się tą świadomością, nie uwierzy, że żywiona przez niego niewłaściwa myśl może działać
na inne myśli ożywiające przestrzeń myślową równie niszcząco, jak wystrzelona na oślep kula karabinowa na trafione przez siebie przedmioty fizyczne. Człowiek taki nie pozwoliłby
sobie może nigdy na popełnienie jakiegoś czynu fizycznie widzialnego, który uważałby za bezsensowny. Nie lęka się jednak żywienia w sobie opacznych myśli i uczuć, gdyż wydają
mu się one nieszkodliwe dla reszty świata. Jednak w wiedzy tajemnej tylko wtedy można dążyć naprzód, gdy zważa się na swoje myśli i uczu-cia tak samo, jak na swoje kroki w
świecie fizycznym. Kiedy ktoś widzi ścianę, nie próbuje przebijać się prze? nią; kieruje swoje kroki na bok. Liczy się zatem z prawami świata fizycznego. Otóż prawa takie istnieją
również dla świata uczuć oraz myśli. Tylko nie mogą narzucać się człowiekowi od zewnątrz. Same muszą wypłynąć z życia jego własnej duszy. Dochodzi się do tego nie pozwalając
sobie nigdy na żywienie opacznych uczuć i myśli. Należy zabronić sobie w tym czasie wszelkiego dowolnego pławienia się w rozproszonych w różnych kierunkach myślach, wszelkiej
gry wyobraźni, każdego przypadkowego przepływu oraz odpływu uczuć. Człowiek nie stanie się przez to zubożały uczuciowo. Spostrzeże bowiem wkrótce, że gdy w podany sposób
uporządkuje swoje życie wewnętrzne, wtedy dopiero zdobywa bogactwo uczuć, prawdziwie twórczą wyobraźnię. W miejsce małostkowego pławienia się w uczuciach oraz igrania
myślowymi skojarzeniami, występują uczucia posiadające znaczenie i owocne myśli. Takie myśli i uczucia prowadzą człowieka do orientowania się w świecie duchowym. Wchodzi on
we właściwe stosunki z rzeczami świata duchowego. Zaczyna na niego działać pewien określony wpływ. Podobnie jak odnajduje - jako fizyczny człowiek - swoją drogę pomiędzy
przedmiotami fizycznymi, tak teraz jego ścieżka prowadzi go pomiędzy rośnięciem, a obumieraniem, które poznał na opisanej wyżej drodze. Podąża wtedy za wszystkim, co rośnie i
rozwija się, a z drugiej strony również za tym, co więdnie i zamiera - tak, jak to jest potrzebne dla rozwoju jego oraz świata.

Dalsze starania uczeń wiedzy tajemnej powinien poświęcić światu dźwięków. Należy odróżnić tu dźwięk wydany przez tzw. przedmioty martwe (upadający przedmiot, dzwonek lub

instrument muzyczny) od dźwięku wydawanego przez istotę żywą (zwierzę lub człowieka). Słysząc dzwonek, odbiera się spostrzeżenie dźwięku, z którym wiąże się przyjemne
uczucie; słysząc głos wydany przez zwierzę, oprócz pewnego uczucia związanego z dźwiękiem, odczuwa się jeszcze przejaw pewnego wewnętrznego przeżycia zwierzęcia, jego
radość lub ból. Uczeń wiedzy tajemnej powinien przystąpić w swojej pracy do tego ostatniego rodzaju dźwięków. Całą swoją uwagę powinien zwrócić na to, że odgłos ten zwiastuje

mu coś, co leży poza jego własną duszą. Powinien zagłębić się w to obce przeżycie. Powinien głęboko złączyć się swoim uczuciem z bólem czy radością, które zwiastuje mu ten

dźwięk. Powinien przejść ponad tym, czym jest dla niego ten odgłos, niezależnie od tego, czy jest dla niego przyjemny, czy niemiły, czy sprawia mu zadowolenie, czy przykrość; jego
duszę powinno wypełniać jedynie to, co dzieje się w istocie wydającej ten odgłos. Kto takie ćwiczenie przeprowadza planowo i z rozwagą, przyswaja sobie przez to zdolność
zespalania się, stapiania się niejako z istotą, która wydaje z siebie ten dźwięk. Dla człowieka muzykalnego takie pielęgnowanie życia uczuciowego będzie łatwiejsze niż dla kogoś, kto
nie jest muzykalny. Jednak nie należy uważać, że sama muzykalność zastąpi te starania. Będąc uczniem wiedzy tajemnej trzeba się nauczyć odczuwać w podobny sposób całą
przyrodą. W życie myślowe i uczuciowe wstępuje przez to zarodek nowego uzdolnienia. Cała przyroda zaczyna poprzez swoje odgłosy podszeptywać człowiekowi swoje tajemnice.
Wszystko, co wcześniej było niezrozumiałym odgłosem, staje się dzięki temu pełną znaczenia mową przyrody. Tam, gdzie przedtem przy odgłosach przedmiotów zwanych martwymi
uczeń słyszał tylko sam dźwięk, teraz słyszy nową mowę duszy. Jeżeli dalej pielęgnuje w ten sposób swoje uczucia, poczuje wkrótce, że może słyszeć rzeczy, o których przedtem nie
miał pojęcia. Zaczyna słyszeć duszą.

Dla osiągnięcia dostępnego w tej dziedzinie szczytu powinno dojść jednak coś jeszcze innego. W wykształceniu ucznia wiedzy tajemnej szczególnie ważną rzecz stanowi sposób,

w jaki przysłuchuje się, gdy mówią inni ludzie. Powinien wyrobić w sobie przyzwyczajenie, aby czynić to tak, by jego własna, wewnętrzna treść całkowicie zamilkła. Gdy ktokolwiek
wypowiada swój pogląd, a ktoś inny mu się przysłuchuje, w duszy tego ostatniego powstaje zazwyczaj zgoda lub sprzeciw. 1 wielu ludzi czuje się pchanym również do tego, aby
natychmiast dawać wyraz swojej zgodzie, a zwłaszcza poglądowi zaprzeczającemu. Uczeń wiedzy tajemnej powinien uciszyć w sobie wszelkie tego rodzaju potwierdzenia i
sprzeciwy. Nic chodzi o to, aby nagle tak. zmienił swój sposób bycia, by ciągle dĄżyć do gruntownego, wewnętrznego milczenia. Początkowo

będzie musiał podejmować to w poszczególnych sytuacjach, które będzie sobie z rozmysłem wybierał. Następnie stopniowo i powoli -jakby samo przez się - ten nowy sposób

słuchania stanie się niepostrzeżenie jego przyzwyczajeniem. W badaniach duchowych ćwiczy się to w sposób planowy. Uczniowie czują się zobowiązani w formie ćwiczenia, aby w
określonym czasie przysłuchiwać się skrajnie przeciwstawnym sobie myślom i doprowadzać przy tym do całkowitego zamilknięcia wszelkiej zgody, a zwłaszcza wszelkich sądów
zaprzeczających. Chodzi o to, aby milczały przy tym nie tylko wszelkiego rodzaju osądy rozumowe, lecz również wszelkie uczucia niezadowolenia, odrzucenia, bądź aprobaty. W
szczególności uczeń musi stale siebie obserwować, czy takie uczucia nie kryją się w nim jeśli już nie na powierzchni, to jednak w najbardziej ukrytych głębinach jego duszy. Musi
przysłuchiwać się np. wypowiedziom ludzi stojących pod jakimiś względami znacznie niżej od siebie i tłumić przy tym w sobie wszelkie uczucie wyższości i zarozumiałości. Dla
każdego jest rzeczą pożyteczną przysłuchiwać się w ten sposób dzieciom. Nawet najmądrzejszy człowiek może nieskończenie wiele nauczyć się od dzieci. W ten sposób dochodzi
człowiek do tego, że słucha słów innych ludzi z całkowitym wyzbyciem się samolubstwa, z całkowitym wyłączeniem swojej własnej osoby, swoich poglądów oraz sposobu
odczuwania. Gdy ćwiczy się tak w przysłuchiwaniu się bez wszelkiej krytyki, również i wtedy, gdy wypowiadane są poglądy najbardziej sprzeczne z jego poglądami, kiedy rozgrywają
się przy nim rzeczy jak najbardziej “opaczne", uczy się wtedy stopniowo zespalać całkowicie z jestestwem innego człowieka, jakby całkowicie wnikać w niego. Poprzez słowa
wsłuchuje się wtedy w inną duszę. Dopiero dzięki wytrwałym tego rodzaju ćwiczeniom dźwięk stanie się dla niego prawdziwym środkiem do spostrzegania duszy i ducha. Jednak
potrzebne jest do tego jak najsurowsze samowychowanie. Ale prowadzi to do wysokiego celu. Gdy ćwiczenia te są uprawiane łącznie z innymi, zwłaszcza z podanymi w związku z
dźwiękami przyrody, rośnie wtedy w duszy nowy zmysł słuchu. Jest ona teraz w stanie odbierać ze świata duchowego wiadomości, które nic znajdują wyrazu w dźwiękach
zewnętrznych, dostępnych spostrzeżeniom fizycznych

uszu. Budzi się postrzeganie “wewnętrznego słowa". Stopniowo zaczynają się uczniowi objawiać prawdy ze świata duchowego. Słyszy on teraz przemawianie do siebie w sposób

duchowy.2 Dzięki takiemu “wzbudzeniu" w sobie wewnętrznej mowy osiągnięte zostają wszystkie wyższe prawdy. Słowa, które usłyszał z ust prawdziwego badacza wiedzy duchowej
zostały przez niego uzyskane w doświadczeniu na tej drodze. Nie należy jednakże rozumieć tego w ten sposób, że zajmowanie się pismami wiedzy duchowej, zanim samemu nic
posiądzie się wzbudzonej w ten sposób “wewnętrznej mowy", jest zbędne. Przeciwnie: czytanie tego rodzaju pism, słuchanie nauk badaczy wiedzy tajemnej samo przez się jest
również środkiem do własnego poznania. Każde zdanie wiedzy duchowej, które człowiek posłyszy, może skierować jego umysł w stronę, dokąd musi dojść, o iie dusza ma przeżyć
dalszy rozwój. Do wszystkiego, co zostało tu powiedziane, musi dołączyć się sumienne studium wiedzy udzielanej światu przez badaczy wiedzy tajemnej. W każdym tajemnym
szkoleniu takiemu studium towarzyszy przygotowanie. I gdyby ktoś chciał użyć wszelkich innych środków, nie dojdzie do żadnego celu, jeżeli nie przyswoi sobie nauk badaczy świata
duchowego. Bowiem nauki te zostały zaczerpnięte z żywego “wewnętrznego słowa", z “żywego przemawiania" i same posiadają duchowe życie. Nie są jedynie słowami. Są żywymi
siłami. A gdy podążasz za słowami człowieka głoszącego wiedzę tajemną, gdy czytasz książki oparte na rzeczywistym poznaniu wewnętrznym, w twojej duszy działają. Ji/y, które
czyniąc\ę jasnowidzącym, tak samo, jak siły przyrody utworzyły z żywej substancji twoje oczy i uszy.

2, Oświecenie
Punktem wyjścia do oświecenia są bardzo proste procesy. Również i tu chodzi o rozwijanie w sobie pewnych myśli i uczuć, które drzemią w każdym człowieku i muszą się

obudzić. Mogą one doprowadzić do postrzegania wewnętrznych przejawów światła tylko u tego, kto podejmuje te proste zabiegi z cierpliwością, skrupulatnie i wytrwale. Pierwszy krok
w tym kierunku zostaje dokonany

przez obserwowanie w określony sposób różnych tworów przyrody, np. przezroczystego, pięknie ukształtowanego kamienia (kryształu), rośliny albo zwierzęcia. Najpierw należy

starać się zwrócić całą swoją uwagę na porównanie kamienia ze zwierzęciem w następujący sposób. Myślom, które są tutaj podane, powinny towarzyszyć przy ich przeżywaniu żywe
uczucia. I żadna inna myśl, Żadne inne uczucie nie powinny się wmieszać ani przeszkadzać intymnemu, uważnemu przypatrywaniu się. Trzeba sobie powiedzieć: kamień posiada
pewien kształt, zwierzę również posiada kształt. Kamień leży spokojnie na swoim miejscu, zwierzę zmienia miejsce. To popęd, żądza skłania zwierzę do zmiany miejsca. I popędom
tym służy również postać zwierzęcia. Jego organy, jego narządy są wykształcone odpowiednio do tych popędów. Kształt kamienia nie został zbudowany na miarę żądz, lecz powstał
dzięki siłom wolnym od żądz.3 Gdy człowiek zatopi się intensywnie w te myśli i obserwuje przy tym z napiętą uwagą kamień i zwierzę, ożyją wtedy w duszy dwa zupełnie różne
rodzaje uczuć. Od kamienia spływa w duszę jeden rodzaj uczuć, od zwierzęcia inny. Początkowo prawdopodobnie się to nie uda, lecz powoli, przy prawdziwie cierpliwych
ćwiczeniach, uczucia te zaczną się przejawiać. Trzeba tylko wciąż i wciąż ćwiczyć. Z początku uczucia te trwają tylko tak długo, jak długo trwa obserwacja, potem jednak działają
również dalej. Stają się wtedy trwałym przeżyciem duszy. Wystarczy wtedy, aby człowiek się tylko zastanowił, a oba rodzaje uczuć wyłonią się zawsze, także bez przyglądania się
zewnętrznemu przedmiotowi. Z tych uczuć oraz związanych z nimi myśli tworzą się organy jasnowidzenia. Gdy dołączy się do rozważań jeszcze i roślinę, można zauważyć, że
wypływające od niej uczucia - zarówno ze względu na ich charakter jak też stopień intensywności - zajmują miejsce pośrednie między uczuciami płynącymi od kamienia i od
zwierzęcia. Powstające w ten sposób organy są oczami ducha. Człowiek uczy się stopniowo widzieć przy ich pomocy jakby duszne i duchowe barwy. Dopóki przyswoił sobie jedynie
to, co zostało opisane w “przygotowaniu", świat duchowy z jego liniami i postaciami pozostaje ciemny; dzięki oświeceniu rozjaśnia się. Również i tutaj trzeba zaznaczyć, że słowa
“ciemny" i “rozjaśniony", podobnie jak i inne

użyte wyrażenia, wyrażajązaledwie w przybliżeniu to, co zamierzano powiedzieć. Chcąc jednak posługiwać się mową potoczną, nie ma innego sposobu. Została ona stworzona

tylko dla stosunków fizycznych. To, co wpływa do organu jasnowidzenia z kamienia, wiedza tajemna określa jako “błękitne", lub “czerwonobiękitne". To, co wyczuwa się w zwierzęciu
określane jest jako “czerwone" lub żóltoczerwonc". Widziane tak “barwy" są w istocie barwami “natury duchowej". Barwa wysyłana przez roślinę, to barwa “zielona", która przechodzi
stopniowo w jasną eteryczną różowawą czerwień. Roślina jest bowiem taką istotą przyrody, która pod względem pewnych swoich właściwości zachowuje w światach wyższych podo-
bieństwo do takiej postaci, jaką ma w świecie fizycznym. Natomiast z kamieniem i zwierzęciem tak nic jest. Jednak trzeba zdać sobie jasno sprawę z tego, że wymienione powyżej
barwy oznaczają zaledwie główne odcienie królestwa kamieni, roślin i zwierząt. W rzeczywistości istnieją wszystkie możliwe odcienie pośrednie. Każdy kamień, każda roślina oraz

każde zwierzę posiada swój własny określony odcień. Dochodzą do tego jestestwa światów wyższych, które nigdy nie wcielają się fizycznie, ze swoimi często cudownymi, a czasem
odrażającymi barwami. Bogactwo barw w światach wyższych jest w istocie nieskończenie większe niż w świecie fizycznym.

Gdy człowiek zdobył już raz zdolność widzenia “oczami ducha", wcześniej czy później spotka się ze wspomnianymi jestestwami wyższych światów, stojącymi wyżej, a po części

także niżej od człowieka, które nigdy nie schodzą do rzeczywistości fizycznej.

Gdy człowiek doszedł już tak daleko, jak to zostało tu opisane, stają przed nim otworem drogi wiodące do wielu rzeczy. Nikomu jednak nie można doradzać, aby szedł jeszcze

dalej, bez skrupulatnego przestrzegania tego, co badacz duchowy mówi lub podaje w inny sposób. Również w stosunku do tego, co zostało już powiedziane, najlepiej podążać pod
kierownictwem kogoś doświadczonego. Jeśli poza tym posiada człowiek w sobie siłę i wytrwałość w doprowadzeniu wyszkolenia tak daleko, jak to odpowiada elementarnym
stopniom oświecenia, to z całą pewnością poszuka i znajdzie właściwe kierownictwo.

We wszelkich okolicznościach konieczne jest jednak zachowanie pewnej ostrożności, a kto nie chce jej zachować, najlepiej niech zaniecha wszelkich kroków ku wiedzy duchowej.

Jest rzeczą niezbędną, by człowiek, który staje się uczniem wiedzy tajemnej, nie zatracił niczego ze swoich właściwości jako człowiek szlachetny, dobry i wrażliwy na wszystko, co
jest realne fizycznie. Przeciwnie, w czasie swojego szkolenia powinien nieustannie wzmacniać swoją siłę moralną, swoją czystość wewnętrzną, swój dar obserwacji. Aby przytoczyć
jeden szczegół: w czasie elementarnych ćwiczeń oświecenia uczeń powinien starać się, by jego współczucie dla ludzkiego i zwierzęcego świata, jego wrażliwość na piękno przyrody,
nieustannie wzrastały. Jeżeli nie będzie się o to troszczył, to uczucie to i ta wrażliwość będą pod wpływem tych ćwiczeń stale ulegać otępieniu. Serce stwardnieje, zmysł ulegnie
przytępieniu. I musiałoby to doprowadzić do niebezpiecznych następstw.

O tym, w jaki sposób kształtuje się oświecenie, gdy w myśl powyższych ćwiczeń uczeń wznosi się poprzez kamień, roślinę i zwierzę do człowieka oraz jak po oświeceniu kontakt

duszy ze światem prowadzi do wtajemniczenia, będzie mowa w następnych rozdziałach tak dalece, jak tylko to możliwe.

W obecnych czasach wielu ludzi poszukuje dróg ku wiedzy tajemnej. Czynią to w rozmaity sposób i próbują przy tym wielu niebezpiecznych, a nawet podejrzanych praktyk.

Dlatego też ci, którzy uważają, że znają prawdę o tych sprawach, powinni dać innym możność zapoznania się w pewnej mierze z tajemnym szkoleniem. Zostało tu powiedziane tylko
tyle, na ile to możliwe. Część prawdy musi być znana, aby fałszywa wiedza nie wyrządzała wielkich szkód. Dzięki opisanym tutaj drogom nikt, kto niczego nie forsuje, nic poniesie
żadnych szkód. Na jedno tylko należy uważać: nikt nie powinien zużywać na ćwiczenia więcej czasu i sił, niż rozporządza nimi ze względu na swoją sytuację życiową, ze względu na
swoje obowiązki. 2 powodu wejścia na ścieżkę tajemną nikt nie powinien zmieniać nagle czegokolwiek w swoich zewnętrznych stosunkach życiowych. Kto pragnie rzeczywistych
wyników, musi posiadać cierpliwość: po kilku minutach powinien móc przerwać ćwiczenie i spokojnie przejść do swoich obowiązków w codziennej

pracy. A także żadne myśli związane z ćwiczeniami nic powinny wtrącać się do prac codziennych. Kto nic nauczył się czegoś w najwyższym i najlepszym tego słowa znaczeniu,

ten nie nadaje się na ucznia wiedzy tajemnej i nigdy nie dojdzie do wyników posiadających większą wartość.

3, Kontrola myśli i uczuć
Kto w sposób opisany w poprzednim rozdziale poszukuje dróg wiodących do wiedzy duchowej, ten nie powinien zaniedbać wzmacniania się przez cały czas w pracy nad

sobąjedną nieustannie działającą myślą. Powinien stale mieć na uwadze, że w pewnym czasie mógł poczynić już znaczne postępy, chociaż nie ukazują mu się one w sposób, jakiego
oczekiwał. Kto się nad tym nie zastanawia, łatwo może się zniechęcić i w krótkim czasie zaniechać wszelkich prób. Siły i zdolności, które mają się w nim rozwinąć, są początkowo
niezmiernie subtelne, a ich charakter jest zupełnie inny od tego, co sobie człowiek przedtem wyobrażał. Był bowiem przyzwyczajony do zajmowania się światem fizycznym. Świat
duchowy i świat duszy nie był dostępny dla jego wzroku ani dla jego pojęć. Dlatego też nie można się wcale dziwić, że gdy teraz rozwijają się w nim siły ducha i duszy, nie zaraz je
zauważa. Na tym polega możliwość pobłądzenia u kogoś, kto wstępuje na ścieżkę tajemną nie trzymając się zdobyczy zebranych przez doświadczonych badaczy. Badacz wiedzy
tajemnej zna poczynione przez ucznia postępy na długo przedtem, zanim on sam je sobie uświadomi. Wie, jak wykształcają się delikatne oczy duchowe, zanim uczeń czegokolwiek
się o nich dowie. Większość nauk duchowego badacza polega właśnie na tym, by dać wyraz temu, co sprawia, że uczeń nie traci zaufania, cierpliwości ani wytrwania, zanim sam nie
dojdzie do poznania swoich postępów. Nauczyciel wiedzy tajemnej nie może dać swojemu wychowankowi niczego, co nie leżałoby już w nim w sposób utajony. Może go tylko
naprowadzić na rozwijanie drzemiących zdolności. Lecz wszystko, co mu ze swoich doświadczeń udzieli, stanowić będzie podporę dla kogoś pragnącego przedrzeć się z ciemności
ku światłu.

Bardzo wielu porzuca ścieżkę prowadzącą do wiedzy tajemnej wkrótce po wstąpieniu na nią, gdyż nie mogą zauważyć od razu swoich postępów. A nawet, gdy występują

pierwsze dostrzegalne dla ucznia wyższe doświadczenia, uważa je on często za złudzenia, ponieważ wytworzył sobie zupełnie inne wyobrażenia o tym, co powinien przeżywać. Traci
on odwagę, ponieważ te pierwsze doświadczenia uważa bądź za bezwartościowe, bądź też wydają mu się one tak znikome, że nie sądzi, by mogły doprowadzić go w jakimś dającym
się przewidzieć czasie do wyników godnych uwagi. Jednak odwaga i zaufanie do siebie to dwa światła, którym nie wolno przygasnąć na drodze ku wiedzy tajemnej. Kto nie może
wymóc na sobie, by podejmować cierpliwie wciąż na nowo ćwiczenie, które z pozoru wielokrotnie się nie udawało, ten nie może zajść daleko.

O wiele wcześniej niż wyraźne zauważenie postępów występuje niejasne uczucie, że jest się na właściwej drodze. I uczucie to należy żywić w sobie i pielęgnować, może ono

bowiem stać się niezawodnym przewodnikiem. Przede wszystkim należy wykorzenić w sobie wiarę, jakoby do wyższego poznania miało się dochodzić jakimś osobliwym,
tajemniczym sposobem. Należy zdać sobie jasno sprawę z tego, że za punkt wyjścia trzeba obierać te uczucia i myśli, wśród których człowiek stale żyje; ma im nadać tylko inny
kierunek niż zazwyczaj. Niech każdy sobie najpierw powie: w moich własnych uczuciach ukryte są najwyższe tajemnice, tylko ich jeszcze dotychczas nie spostrzegałem. Wszystko
polega ostatecznie na tym, że człowiek nosi ze sobą bezustannie ciało, duszę i ducha, a jednak w pełnym znaczeniu słowa świadomy jest jedynie swojego ciała, a nie swojej duszy i
ducha. Natomiast uczeń wiedzy tajemnej staje się świadomy duszy i ducha, tak jak zwykły człowiek świadomy jest swojego ciała.

Dlatego też chodzi o nadanie uczuciom i myślom prawidłowego kierunku. Wówczas rozwijają się spostrzeżenia niedostrzegalne w zwykłym życiu. Zostanie tu podana jedna z dróg,

jak należy to czynić. I znów jest to sprawa prosta, jak niemal wszystko, co było dotąd powiedziane. Jednakże przy wytrwałym jej podejmowaniu, o ile człowiek potrafi oddawać się jej
w należnym intymnym nastroju, wywrze najsilniejsze działanie.

Kładzie się przed sobą małe ziarenko rośliny. Chodzi o to, by intensywnie tworzyć właściwe myśli dotyczące tej niepozornej rzeczy i rozwinąć dzięki nim pewne uczucia. Najpierw

trzeba zdać sobie sprawę z tego, co się rzeczywiście ma przed oczami, co się widzi oczami. Opisuje się kształt, barwę i pozostałe właściwości nasionka. Następnie trzeba rozważyć,
jak z tego nasienia, gdy się je zasadzi w ziemi, wyrośnie roślina o rozwiniętych, bogatych kształtach; należy sobie uprzytomnić tę roślinę; wytworzyć ją w swojej wyobraźni. A wtedy
pomyśleć, że to, co teraz przedstawiam sobie w wyobraźni, wydobędą później z ziarna rzeczywiście siły ziemi i światła. Gdybym miał przed sobą sztucznie wytworzony przedmiot,
który do złudzenia naśladowałby nasionko rośliny, tak że nic mógłbym przy pomocy swoich oczu odróżnić go od prawdziwego, to żadna siła ziemi i światła nie wyczarowałaby z niego
rośliny. Kto uświadomi sobie w pełni tę myśl, kto głęboko ją przeżyje, będzie mógł wytworzyć sobie również dalszą myśl z towarzyszącym jej właściwym uczuciem. Powie sobie: w
nasionku spoczywa już -jako siła całej rośliny - to, co z niej wyrośnie później. W jego sztucznym naśladownictwie nie ma tej siły. A jednak dla moich oczu oba są jednakowe. A zatem
w prawdziwym ziarenku zawarte jest coś niewidzialnego, czego w sztucznym nie ma. Trzeba teraz swoje uczucia i myśli skierować na to niewidzialne,4 Trzeba wyobrazić sobie, że
to, co jest niewidzialne, przekształci się potem w widzialną roślinę, którą będę miał przed sobą w jej kształcie i barwach. Trzeba się zatrzymać na tej myśli: to, co niewidzialne, stanie
się widzialne. Gdybym nie mógł myśleć, nic mogłoby mi już teraz dać znać o sobie to, co stanic się widzialne dopiero później.

Należy tu szczególnie podkreślić, że to, co się myśli, powinno być też intensywnie odczuwane. Należy w spokoju, bez żadnych zakłócających innych myśli, przeżyć w sobie tą

jedną wyżej podaną myśl. 1 należy przy tym pozostawić sobie czas na to, by myśl ta oraz wiążące się z nią uczucie jakby wryły się w duszę. Kiedy ćwiczenie będzie się
przeprowadzało w prawidłowy sposób, to po pewnym czasie - być może dopiero po wielu próbach - poczuje się w sobie pewną siłę. Ta siła wytworzy pewien nowy rodzaj widzenia.
Ziarenko ukaże się jakby zawarte w małym świetlistym obło-

czku. Odczuje się to w sposób duchowo-zmysłowy jako pewnego rodzaju płomyk. Środek tego płomyka odczuwa się tak, jak przy wrażeniu barwy fioletu; w odróżnieniu od

brzegów, które odczuwa się w kolorze niebieskawym. Objawi się tutaj to, czego przedtem się nie widziało, co wytworzyła siła myśli oraz siła uczuć, które się w sobie ożywiło. Rzecz
zmysłowo niewidzialna, roślina, która dopiero później ma się stać widzialna, objawia się nam w sposób duchowo widzialny.

Jest rzeczą zrozumiałą, że niejednemu człowiekowi wyda się to wszystko złudzeniem. Wielu powie: “A po co mi takie widzenia, takie fantasmagorie?" I niejeden odpadnie, nie

będzie kontynuował drogi szkolenia. Lecz właśnie o to chodzi, by w tych trudnych momentach ludzkiego rozwoju nie mieszać duchowej rzeczywistości z fantazją. A następnie o to,
aby mieć odwagę dążyć naprzód i nie być małodusznym i bojaźliwym. Z drugiej jednak strony należy także podkreślić, że stale powinien być rozwijany zdrowy rozsądek, który
odróżnia prawdę od złudzeń. Podczas wszystkich tych ćwiczeń człowiek nigdy nie powinien tracić pełnego świadomego panowania nad sobą. Z taką samą pewnością jak myśli on o
rzeczach oraz procesach życia codziennego, powinien myśleć i tutaj. Źle by się stało, gdyby popadł w marzycielstwo. W każdej chwili powinien zachowywać zdrowy rozsądek, by nie
rzec - trzeźwość umysłu. I popełniono by największy błąd, gdyby człowiek poprzez te ćwiczenia stracił swoją równowagę, gdyby powstrzymywało go to od tak zdrowego i jasnego
sądu o sprawach codziennych, jak to miało miejsce przedtem. Dlatego też uczeń wiedzy tajemnej powinien nieustannie siebie badać, czy aby nie został wytrącony z równowagi, czy
pozostał tym samym człowiekiem w obrębie stosunków, w których żyje. Mocny spokój w sobie, jasny zmysł dla wszystkiego poza sobą-oto co powinien zachować. Należy jednak
surowo zważać na to, ażeby nie oddawać się każdemu dowolnemu marzeniu i nie pozwalać na wszelkie przeróżne ćwiczenia. Kierunki myślowe, które zostaną tu podane, są z
dawien dawna wypróbowane i uprawiane w szkołach tajemnych. I tylko takie zostaną tu podane. Kto pragnąłby uprawiać ćwiczenia innego rodzaju, które sam tworzy, bądź takie, o
których posłyszał albo też gdzieś przeczytał, musi

zejść na manowce i szybko znajdzie się na ścieżce bezbrzeżnej fantastyki.
Dalsze ćwiczenie, które ma się dołączyć do poprzednio opisanych, jest następujące. Należy stanąć przed rośliną znajdującą się w stadium pełnego rozkwitu i przepoić się myślą,

że nadejdzie czas, gdy roślina ta zamrze. Nie pozostanie nic z tego, co widzę teraz przed sobą. Jednak roślina wyda wtedy z siebie nasiona, które znów staną się nowymi roślinami. I
jestem świadomy, że w tym co widzę, spoczywa coś utajonego, czego nie dostrzegam. Przepajam się całkowicie myślą, że oto ta roślina z jej barwami w przyszłości nie będzie
istniała. Jednakże wyobrażenie, że wydaje ona z siebie nasiona, poucza mnie, że nie zaginie ona w nicości. Nie mogę teraz zobaczyć oczami tego, co zachowuje ją przed zanikiem,
podobnie jak przedtem nie mogłem zobaczyć tej rośliny w nasionku. Jest więc w niej coś takiego, czego nie widzę oczami. Jeśli pozwolę, by ta myśl żyła we mnie i powiążę z nią
właściwe uczucie, wówczas -znów po odpowiednim czasie - rozwinie się w mojej duszy siła prowadząca do nowego widzenia. Z rośliny ponownie wyrośnie pewnego rodzaju

duchowy, płomienny kształt. Oczywiście, będzie on odpowiednio większy niż opisany poprzednio. W środkowej części płomień może dać się odczuć jako ziclonkawobłękitny, po
brzegach zaś jako żóitawoczerwony.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że tego, co zostało tu określone jako “barwy", nie widzi się tak, jak postrzegają barwy oczy fizyczne, lecz w postrzeganiu duchowym powstaje

podobne odczucie, jak przy fizycznym odbieraniu wrażenia barwy. Odebranie duchowego wrażenia “błękitu" oznacza odebranie wrażenia lub odczucia podobnego do tego, jakiego
doznaje się, gdy spojrzenie fizycznego oka spoczywa na barwie “błękitnej". Kto rzeczywiście pragnie się wznieść stopniowo do spostrzeżenia duchowego, powinien mieć to na
uwadze. W przeciwnym razie będzie się spodziewał znaleźć w świecie duchowym jedynie powtórzenia przeżyć ze świata fizycznego, co doprowadziłoby go do najbardziej gorzkich
pomyłek.

Kto doszedł do tego, że widzi duchowo podobne rzeczy, ten wiele już osiągnął. Odsłaniają mu się one bowiem nie tylko w swoim obecnym istnieniu, lecz również w powstawaniu

oraz przemija-

niu. Zaczyna on wszędzie widzieć ducha, o którym oczy fizyczne niczego wiedzieć nie mogą. Tym samym poczynił pierwsze kroki, by powoli, dzięki własnemu wejrzeniu,

przeniknąć tajemnicę narodzin i śmierci. Dla zewnętrznych zmysłów istota powstaje przy narodzinach; przemija przy śmierci. Dzieje się tak jednak tylko dlatego, że zmysły nie
spostrzegają utajonego ducha tej istoty. Narodziny i śmierć są dla ducha tylko przeobrażeniem, jak rozwinięcie się kwiatu z pąka jest przemianą dokonującą się przed oczami zmy-
słowymi. Jeśli chce się to poznać we własnym oglądzie, trzeba najpierw rozwinąć w sobie w opisany sposób zmysł duchowy.

Aby odeprzeć od razu jeszcze jeden zarzut, który mogłyby postawić niektóre osoby, posiadające pewne doświadczenie w sferze duszy (psychiczne), należy powiedzieć, że nie da

się zaprzeczyć, iż istnieją prostsze i krótsze drogi, a niektórzy ludzie na podstawie nadzmysłowego widzenia mogą poznać zjawiska narodzin i śmierci bez uprzedniego przerabiania
tego wszystkiego, co zostało tu opisane. Są bowiem jednostki posiadające wybitne uzdolnienia psychiczne, którym wystarczy tylko nieznaczny bodziec do ich rozwinięcia. Są to
jednak wyjątki. Natomiast podana tutaj droga jest najbardziej powszechna oraz bardziej pewna. Można zdobyć pewne wiadomości z chemii na jakiejś wyjątkowej drodze, pragnąc je-
dnak zostać chemikiem, należy iść drogą powszechnie przyjętą oraz pewną.

Kto chciałby sądzić, że po to, by dojść wygodniej do celu, wystarczy sobie tylko wyobrazić omówione wyżej nasionko lub roślinę, że można je mieć przed sobą tylko w wyobraźni,

popełniłby błąd brzemienny w skutki. Kto tak postępuje, może wprawdzie również dojść do celu, jednak nie z taką pewnością, jak w sposób opisany. Widzenia, do których by się
wtedy doszło, byłyby najczęściej jedynie omamami fantazji. Należałoby dopiero poczekać na przeobrażenie się ich w widzenia duchowe. Chodzi bowiem o to, by nie stwarzać sobie
zupełnie dowolnie jakichś widzeń, lecz o to, by stwarzała je we mnie rzeczywistość. Prawda powinna wytrysnąć z głębi mojej własnej duszy; jednak czarodziejem, który ją pragnie
wydobyć, ma być nie moja własna zwykła jaźń, lecz muszą nim być jestestwa, których prawdę duchową pragnę oglądać.

Gdy dzięki tego rodzaju ćwiczeniom człowiek znalazł już w sobie pierwsze zadatki duchowego widzenia, może się wznieść do rozważań nad samym człowiekiem. Najpierw

powinny być obrane proste przejawy życia ludzkiego. Zanim się jednak do tego przystąpi, jest rzeczą nieodzowną pracować szczególnie poważnie nad czystością swojego charakteru
moralnego. Trzeba oddalić od siebie wszelką myśl o tym, że osiągnięte w ten sposób poznanie zostanie użyte dla korzyści osobistych. Należy osiągnąć w sobie zgodę z samym sobą
co do tego, że nigdy nie użyje się w złym celu władzy nad ludźmi, którą by się kiedyś ewentualnie osiągnęło. Dlatego każdy, kto poszukuje zgłębienia tajemnic natury ludzkiej we wła-
snym widzeniu, powinien kierować się złotą regułą prawdziwej wiedzy tajemnej. A reguła ta brzmi: gdy usiłujesz postąpić jeden krok naprzód w poznaniu prawd tajemnych, poczyń
jednocześnie trzy kroki naprzód w udoskonaleniu własnego charakteru ku dobru. Kto tę regułę zachowa, może przystąpić do ćwiczeń, z których jedno zostanie tu opisane.

Należy wyobrazić sobie człowieka, którego się kiedyś zaobserwowało w sytuacji, gdy pożądał jakiejś rzeczy. Trzeba zwrócić uwagę na jego pożądanie. Najlepiej uprzytomnić

sobie chwilę, gdy pożądanie było najbardziej żywe i nie było jeszcze przesądzone, czy człowiek ten osiągnie swój przedmiot pożądania, czy nie. I teraz należy całkowicie oddać się
wyobrażeniu tego, co się zauważyło we wspomnieniu. Trzeba wywołać w sobie jak największy spokój własnej duszy. Trzeba starać się być głuchym i ślepym na wszystko inne, co
dzieje się wokół. I trzeba szczególnie uważać, by obudzone w ten sposób wyobrażenie wywołało w duszy pewne uczucie. Trzeba pozwolić wznieść się w nas temu uczuciu, tak jak
wznosi się obłok na czystym przedtem horyzoncie. Jest rzeczą naturalną, że obserwacja taka urywa się, jeżeli człowieka, na którego skierowało się uwagę, nie obserwowało się
wystarczająco długo w opisanym stanie. Prawdopodobnie będą podejmowane setki daremnych prób. Nic należy jednak tracić cierpliwości. Po wielu usiłowaniach zostanie osiągnięte
we własnej duszy przeżycie uczucia, które odpowiada stanowi psychicznemu osoby obserwowanej. A wtedy - również po upływie pewnego czasu - zauważy się, że pod

49
wpływem tego uczucia wyrasta w duszy siła, która staje się duchowym widzeniem stanu duszy innych ludzi. W polu widzenia wystąpi obraz, który zostanie odczuty jako coś

jaśniejącego. I ten duchowo jaśniejący obraz jest tak zwanym wcieleniem astralnym zaobserwowanego stanu psychicznego żądzy. I znów przeżycie tego obrazu może być określone
jako podobne do płomienia. W środku będzie on jakby żółtoczerwony, po brzegach czerwonobłękitny lub fioletowy. Wiele zależy od tego, czy z takim widzeniem duchowym obchodzi
się delikatnie. Najlepiej z początku nie mówić o tym nikomu oprócz swojego nauczyciela - o ile się go posiada. Jeśli bowiem usiłuje się w nieporadnych słowach opisywać podobne
zjawisko, najczęściej oddaje się człowiek srogim złudzeniom. Używa się zwykłych słów, które nie są przecież przeznaczone do takich spraw i dlatego są zbyt topomc, zbyt ciężkie. W
rezultacie dzięki własnemu usiłowaniu ubrania przeżycia w słowa, ulega się pokusie powiązania prawdziwych widzeń z przeróżnymi złudzeniami wyobraźni. Znów istnieje pewna
doniosła zasada dla ucznia wiedzy tajemnej: naucz się milczeć o swoich dachowych widzeniach. Co więcej, zamilknij o nich nawet przed samym sobą. Nie usiłuj ubierać w słowa
tego, co ujrzysz w duchu i nie dociekaj znaczenia tych oglądów swoim nieporadnym rozsądkiem. Oddawaj się swobodnie swojemu widzeniu duchowemu i nie zakłócaj go długimi
rozmy-sieniami na jego temat. Powinieneś zastanowić się bowiem nad tym, że twoje rozpamiętywania początkowo najzupełniej nie dorastają do twojego duchowego widzenia. Te
rozważania zdobyłeś w swoim dotychczasowym życiu, ograniczonym wyłącznie do świata zmysłowo-fizyczne go; to zaś, co w sobie obecnie zdobywasz, wykracza poza ten świat.
Nie usiłuj zatem do rzeczy nowych, wyższych przykładać miary odpowiedniej dla rzeczy dawnych. Tylko ten, kto w obserwacji doświadczeń wewnętrznych zdobył już trwałe wyniki,
może o nich mówić, by słowami pobudzać innych ludzi.

Opisane ćwiczenie trzeba jeszcze uzupełnić innym. W podobny sposób należy obserwować, jak jakiemuś człowiekowi przypadło w udziale zaspokojenie jakiegoś życzenia,

spełnienie jakiegoś pragnienia. O ile zostaną przy tym zachowane te same reguły i zasady

ostrożności, które dopiero zostały podane w poprzednim wypadku, także i tu dojdzie się do duchowego widzenia. Zauważy się pewien duchowy kształt płomienia, który ku

środkowi jest odczuwany jako żółty, a na obrzeżu odczuwany jest jakby zielonkawy.

Przez podobne obserwacje może człowiek łatwo popaść w pewien błąd moralny. Może stać się nieczuły. Aby się tak nie stało, trzeba dążyć wszelkimi możliwymi do pomyślenia

środkami. Podejmując tego rodzaju obserwacje, trzeba stać już na takiej wyżynie, gdzie człowiek będzie miał zupełną pewność, że myśli są rzeczami realnymi. Nie wolno już wtedy
pozwalać sobie na myślenie o swoich bliźnich w taki sposób, by te myśli nic dały się pogodzić z najwyższym poszanowaniem godności oraz wolności ludzkiej. Ani przez chwilę nie
może w nas zagościć myśl, że jakiś człowiek mógłby się stać dla nas wyłącznie przedmiotem obserwacji. Przy każdej tajemnej obserwacji natury ludzkiej powinno iść ręka w rękę
samowychowanie w tym kierunku, by uszanować w sposób niczym nie ograniczony godność osobistą człowieka i uważać -także w myślach i uczuciach - za rzecz świętą i nietykalną
to, co w tym człowieku żyje. Powinno przepełniać nas uczucie zbożnej czci dla wszystkiego, co ludzkie, nawet wtedy, gdy myślimy o tym tylko we wspomnieniu.

Dwa powyższe przykłady miały na razie tylko pokazać, w jaki sposób uczeń dochodzi do oświecenia odnośnie natury człowieka. Mogła być przez to wskazana przynajmniej droga,

na którą należy wstąpić. Jeśli ktoś odnajdzie niezbędną wewnętrzną ciszę i spokój, jego dusza już przez to dozna wielkiej przemiany. Wkrótce posunie się to tak daleko, że
wewnętrzne wzbogacenie, którego doznało jego jestestwo, da mu pewność oraz spokój również w jego zewnętrznym zachowaniu. To przeobrażenie zewnętrznego zachowania
będzie się z kolei odbijało na jego duszy. Tak oto będzie sam sobie pomagał. Będzie znajdował środki i drogi, by w naturze ludzkiej odkrywać coraz więcej rzeczy, które są ukryte dla
zmysłów zewnętrznych; a wtedy stanie się już dojrzały do wejrzenia w tajemne związki między naturą ludzką, a wszystkim, co istnieje jeszcze poza tym we wszechświecie. Na tej zaś
drodze człowiek zbliża się coraz bardziej do chwili, gdy będzie mógł postawić pierwsze kroki

wpływem tego uczucia wyrasta w duszy silą, która staje się duchowym widzeniem stanu duszy innych ludzi. W polu widzenia wystąpi obraz, który zostanie odczuty jako coś

jaśniejącego. I ten duchowo jaśniejący obraz jest tak zwanym wcieleniem astralnym zaobserwowanego stanu psychicznego żądzy. I znów przeżycie tego obrazu może być określone
jako podobne do płomienia. W środku będzie on jakby żółtoczerwony, po brzegach czerwonobłękitny lub fioletowy. Wiele zależy od tego, czy z takim widzeniem duchowym obchodzi
się delikatnie. Najlepiej z początku nic mówić o tym nikomu oprócz swojego nauczyciela - o ile się go posiada. Jeśli bowiem usiłuje się w nieporadnych słowach opisywać podobne
zjawisko, najczęściej oddaje się człowiek srogim złudzeniom. Używa się zwykłych słów, które nie są przecież przeznaczone do takich spraw i dlatego są zbyt toporne, zbyt ciężkie. W
rezultacie dzięki własnemu usiłowaniu ubrania przeżycia w słowa, ulega się pokusie powiązania prawdziwych widzeń z przeróżnymi złudzeniami wyobraźni. Znów istnieje pewna
doniosła zasada dla ucznia wiedzy tajemnej: naucz się milczeć o swoich duchowych widzeniach. Co więcej, zamilknij o nich nawet przed samym sobą. Nie usiłuj ubierać w słowa
tego, co ujrzysz w duchu i nie dociekaj znaczenia tych oglądów swoim nieporadnym rozsądkiem. Oddawaj się swobodnie swojemu widzeniu duchowemu i nie zakłócaj go długimi
rozmy-śleniami na jego temat. Powinieneś zastanowić się bowiem nad tym, że twoje rozpamiętywania początkowo najzupełniej nie dorastają do twojego duchowego widzenia. Te
rozważania zdobyłeś w swoim dotychczasowym życiu, ograniczonym wyłącznie do świata zmysłowo-fizycznego; to zaś, co w sobie obecnie zdobywasz, wykracza poza ten świat. Nie
usiłuj zatem do rzeczy nowych, wyższych przykładać miary odpowiedniej dla rzeczy dawnych. Tylko ten, kto w obserwacji doświadczeń wewnętrznych zdobył już trwałe wyniki, może
o nich mówić, by słowami pobudzać innych ludzi.

Opisane ćwiczenie trzeba jeszcze uzupełnić innym. W podobny sposób należy obserwować, jak jakiemuś człowiekowi przypadło w udziale zaspokojenie jakiegoś życzenia,

spełnienie jakiegoś pragnienia. O ile zostaną przy tym zachowane te same reguły i zasady

ostrożności, które dopiero zostały podane w poprzednim wypadku, także i tu dojdzie się do duchowego widzenia. Zauważy się pewien duchowy kształt płomienia, który ku

środkowi jest odczuwany jako żółty, a na obrzeżu odczuwany jest jakby zielonkawy.

Przez podobne obserwacje może człowiek łatwo popaść w pewien błąd moralny. Może stać się nieczuły. Aby się tak nie stało, trzeba dążyć wszelkimi możliwymi do pomyślenia

środkami. Podejmując tego rodzaju obserwacje, trzeba stać już na takiej wyżynie, gdzie człowiek będzie miał zupełną pewność, że myśli są rzeczami realnymi. Nie wolno już wtedy
pozwalać sobie na myślenie o swoich bliźnich w taki sposób, by te myśli nie dały się pogodzić z najwyższym poszanowaniem godności oraz wolności ludzkiej. Ani przez chwilę nie
może w nas zagościć myśl, że jakiś człowiek mógłby się stać dla nas wyłącznie przedmiotem obserwacji, Przy każdej tajemnej obserwacji natury ludzkiej powinno iść ręka w rękę

samowychowanie w tym kierunku, by uszanować w sposób niczym nie ograniczony godność osobistą człowieka i uważać -także w myślach i uczuciach - za rzecz świętą j nietykalną
to, co w tym człowieku żyje. Powinno przepełniać nas uczucie zbożnej czci dla wszystkiego, co ludzkie, nawet wtedy, gdy myślimy o tym tylko we wspomnieniu.

Dwa powyższe przykłady miaiy na razie tylko pokazać, w jaki sposób uczeń dochodzi do oświecenia odnośnie natury człowieka. Mogła być przez to wskazana przynajmniej droga,

na którą należy wstąpić. Jeśli ktoś odnajdzie niezbędną wewnętrzną ciszę i spokój, jego dusza już przez to dozna wielkiej przemiany. Wkrótce posunie się to tak daleko, że
wewnętrzne wzbogacenie, którego doznało jego jestestwo, da mu pewność oraz spokój również w jego zewnętrznym zachowaniu. To przeobrażenie zewnętrznego zachowania
będzie się z kolei odbijało na jego duszy. Tak oto będzie sam sobie pomagał. Będzie znajdował środki i drogi, by w naturze ludzkiej odkrywać coraz więcej rzeczy, które są ukryte dla
zmysłów zewnętrznych; a wtedy stanie się już dojrzały do wejrzenia w tajemne związki między naturą ludzką, a wszystkim, co istnieje jeszcze poza tym we wszechświecie. Na tej zaś
drodze człowiek zbliża się coraz bardziej do chwili, gdy będzie mógł postawić pierwsze kroki

we wtajemniczeniu. Zanim jednak będzie można je postawić, potrzebne jest jeszcze jedno. Coś, czego konieczność uczeń wiedzy tajemnej na razie może najmniej odczuwał.

Jednak będzie to odczuwał później.

To mianowicie, co dążący do wtajemniczenia powinien wnieść, to wyrobiona pod pewnym względem odwaga i nieuslraszoność. Uczeń wiedzy tajemnej powinien wyszukiwać

wprost okoliczności, które mogą rozwinąć w nim obie te cechy. W szkoleniu tajemnym powinny one być systematycznie wyrabiane. Lecz samo życie także stanowi w tym kierunku
dobrą szkolę wtajemniczenia; być może nawet najlepszą. Spokojnie patrzeć w twarz niebezpieczeństwu, stawić czoło wszelkim trudnościom - oto do czego uczeń wiedzy tajemnej
powinien być zdolny. Np. wobec jakiegoś niebezpieczeństwa powinien natychmiast zebrać się w sobie i poczuć, że strach nic mu nie pomoże; nie wolno mu go wcale odczuwać; musi
myśleć tylko o tym, co należy zrobić. I musi dojść tak daleko, by w okolicznościach, w których przedtem był lękliwy, uczucie “strachu" i “braku odwagi" nie miało doń nigdy dostępu,
przynajmniej jeśli chodzi o samo właściwe wewnętrzne uczucie. Bowiem przez samowychowanie w tym kierunku rozwija człowiek w sobie określone siły, których potrzebuje, jeśli ma
zostać wtajemniczonym w wyższe tajemnice. Podobnie jak dla posługiwania się swoimi fizycznymi zmysłami fizyczny człowiek potrzebuje siły nerwów, tak też człowiek psychiczny
potrzebuje siły, która rozwija się jedynie w naturach mężnych i nieustraszonych. Kto bowiem przenika w wyższe tajemnice bytu, ogląda rzeczy, które dla zwykłego człowieka
pozostają w ukryciu dzięki złudzeniom zmysłów. Jeśli bowiem zmysły fizyczne nie pozwalająnam oglądać wyższych prawd, są przez to właśnie dobroczyńcami człowieka. Dzięki nim
ukrywają się przed nim rzeczy, które musiałyby napełnić go bezmiernym przerażeniem, których widoku nie przygotowany nie mógłby znieść. Do tego widoku uczeń wiedzy tajemnej
musi dorosnąć. Traci on pewne oparcie w świecie zewnętrznym, które zawdzięczał tej właśnie okoliczności, że uwikłany był w złudzeniach, Rzecz ma się rzeczywiście i dosłownie
tak, jak gdyby zwrócono komuś uwagę na niebezpieczeństwo, które od dawna nad nim wisiało, lecz o

którym wcale nie wiedział. Przedtem nie odczuwał strachu, lecz teraz, gdy o nim wie, ogarnia go lęk, chociaż przez fakt jego wiedzy niebezpieczeństwo nie stało się dla niego

większe.

Istnieją budujące i niszczące siły świata; losem jestestw zewnętrznych jest powstawanie i przemijanie. Człowiek posiadający wiedzę duchową powinien wejrzeć w bieg losu, w

działanie tych sil. Zasłona rozpostarta w zwykłym życiu powinna opaść przed wzrokiem duchowym. Jednak człowiek sam związany jest z tymi siłami, z tym losem. Siły twórcze i
niszczące znajdują się w jego własnej naturze. I tak jak przed wzrokiem jasnowidzącym stają bez osłon inne rzeczy, tak samo bez osłon ukazuje mu się jego własna dusza. Wobec
takiego samopoznania uczniowi wiedzy tajemnej nie może zabraknąć sił. A nie zabraknie mu ich jedynie wtedy, gdy wniesie pewien ich nadmiar. Aby to się stało, musi nauczyć się
zachowywać spokój wewnętrzny oraz pewność siebie w trudnych okolicznościach życia. Powinien wyrobić w sobie niezachwiane zaufanie do dobrych Mocy bytu. Musi być
przygotowany na to, że niektóre z kierujących nim dotychczas pobudek nie będą go już dalej prowadziły. Będzie musiał zdać sobie sprawę, że dotychczas niejedno czyni! czy myślał
tylko dlatego, że był pogrążony w niewiedzy. Takie podstawy, które dotychczas posiadał, odpadną. Niejedno czynił z próżności; stanie się świadomy, jak niewypowiedzianie
bezwartościowa dla wiedzącego jest jakakolwiek próżność. Niejedno czynił z żądzy posiadania; stanie się świadomy, jak bardzo niszcząca jest wszelka chciwość. Będzie musiał
rozwinąć w sobie całkowicie nowe pobudki do działania i myślenia. I do tego właśnie potrzebna jest odwaga i nieustraszoność.

Przede wszystkim chodzi o to, by pielęgnować tę odwagę i nieustraszoność w najgłębszych pokładach samego życia myślowego, uczeń wiedzy tajemnej powinien nauczyć się nie

zniechęcać niepowodzeniem. Musi być w~ stanie myśleć: “Zapomnę, że ta rzecz znów mi się me udała i będę próbował na nowo, jakby się nic nie stało". W taki to sposób, zmagając
się, dochodzi do przekonania, ze źródła, z których może czerpać, są w świecie niewyczerpane. Wciąż na nowo zdąża on ku Duchowi, który będzie go podnosił i podtrzymywał, ilekroć
jego ziemska powłoka mogłaby się okazać

bezsilna i słaba. Powinien być zdolny iść na spotkanie przyszłości i w tym dążeniu nie dać sobie przeszkodzić żadnym doświadczeniom z przeszłości. Gdy człowiek do pewnego

stopnia posiadł już opisane wyżej właściwości, jest wtedy dojrzały do poznania prawdziwych imion rzeczy, które stanowią klucz do wyższego poznania. Wtajemniczanie polega
bowiem na tym, że człowiek uczy się nazywać rzeczy świata tym imieniem, jakie noszą w duchu swoich boskich Twórców. W ich imionach zawarte są tajemnice rzeczy.
Wtajemniczeni mówią inną mową niż niewtajemniczeni, ponieważ ci pierwsi nazywają jestestwa określeniami, przez które te rzeczy zostały stworzone. W następnym rozdziale będzie
mowa o samym wtajemniczeniu (inicjacji) na tyle, na ile można o nim powiedzieć.

WTAJEMNICZENIE
Wtajemniczenie jest najwyższym stopniem szkolenia tajemnego, co do którego mogą być jeszcze podane pisemnie wskazówki ogólnie zrozumiale. Wiadomości dotyczące

wszystkiego, co leży powyżej tego stopnia, są trudne do zrozumienia. Jednak również i do nich znajdzie drogę każdy, kto przez przygotowanie, oświecenie i wtajemniczenie dotarł do
niższych tajemnic.

Wiedzę oraz zdolności, które dzięki wtajemniczeniu stają się udziałem człowieka, mógłby on bez tego osiągnąć dopiero w bardzo dalekiej przyszłości - po wielu wcieleniach - na

zupełnie innej drodze i również w zupełnie innej formie. Kto dziś staje się wtajemniczonym, doświadcza tego, czego w innym wypadku doświadczyłby o wiele później i w zupełnie
odmiennych warunkach.

Z tajemnic bytu człowiek może się dowiedzieć w rzeczywistości tylko tyle, na ile odpowiada to stopniowi jego dojrzałości. Wyłącznie z tego powodu istnieją przeszkody na drodze

ku wyższym stopniom wiedzy i uzdolnień. Człowiek nie powinien używać broni palnej, zanim nic zdobędzie dostatecznego doświadczenia, aby przez jej użycie nie spowodować
nieszczęścia. Gdyby dzisiaj ktoś otrzymał wtajemniczenie tak bez niczego, zabrakłoby mu doświadczeń, które będzie w przyszłości jeszcze zdobywał poprzez wcielenia, aż w
prawidłowym przebiegu jego rozwoju odpowiednie tajemnice staną się jego udziałem. Dlatego też na progu wtajemniczenia doświadczenia te muszą być zastąpione czymś innym.
Dlatego pierwsze pouczenia kandydata do wtajemniczenia zastępują przyszłe doświadczenia. Są to tzw. “próby", przez które musi on przejść i które pojawiają się jako prawidłowe
następstwa jego przeżyć, kiedy ćwiczenia, o których była mowa w poprzednich rozdziałach, przeprowadzane są prawidłowo.

O tych “próbach" mówi się często również w książkach. Jest jednak rzeczą naturalną, że muszą powstawać zupełnie fałszywe wyobrażenia co do ich natury. Kto bowiem nie

przeszedł przez przygotowanie i oświecenie, nie doświadczył niczego z tych prób. Ktoś taki nie może więc również opisać ich rzeczowo.

Przechodzącemu wtajemniczenie musza, odsłonić się pewne rzeczy i fakty, które należą do wyższych światów. Jednak może je widzieć i słyszeć tylko wtedy, kiedy może odbierać

duchowe spostrzeżenia kształtów, barw, dźwięków itd., o których była mowa w “Przygotowaniu" i“Oświcceniu".

Pierwsza próba polega na osiągnięciu bardziej prawdziwego oglądu cielesnych właściwości ciał nieożywionych, a następnie roślin, zwierząt oraz ludzi, niż posiada przeciętny

człowiek. Nie rozumie się tu jednak przez to tego, co dziś zwane jest poznaniem naukowym. Chodzi bowiem nie o naukę, lecz o ogląd. Z reguły proces ten przebiega tak, że człowiek,
który przechodzi wtajemniczenie, uczy się poznawać, w jaki sposób przedmioty przyrody i żywe istoty dają o sobie znać duchowym oczom i uszom. Rzeczy te stają wtedy przed
oglądającym je niejako bez osłonek, nagie. Właściwości, które się wtedy słyszy oraz widzi, zakryte są przed zmysłowym okiem lub uchem. Dla zmysłowego oglądu są one jakby
otulone zasłoną. Jej odsłonięcie polega u przechodzącego wtajemniczenie na pewnym procesie, określonym jako “proces duchowego spalania się". Stąd też pierwsza próba nosi
nazwę “próby ognia".

Dla niektórych ludzi już samo zwykle życie jest mniej lub bardziej nieświadomym procesem wtajemniczenia poprzez próbę ognia. Są to ludzie, którzy przechodzą przez bogate

doświadczenia tego rodzaju, że ich zaufanie do siebie, ich odwaga i wytrwałość wzrastają w zdrowy sposób: cierpienie, rozczarowanie oraz zawody w zamierzeniach uczą się oni
znosić wielkodusznie, a mianowicie ze spokojem i niezłomną siłą. Kto przeżywał doświadczenia życiowe w taki sposób, ten jest już często wtajemniczonym, nic wiedząc o tym
wyraźnie i niewiele wtedy trzeba, ażeby otworzyły mu się duchowe oczy i uszy tak, by stał się jasnowidzącym. Należy bowiem podkreślić, że przy prawdziwej “próbie ognia" nie
chodzi wcale o zaspokojenie ciekawości kandydata. Z pewnością, poznaje on rzeczy niezwykłe, o których inni ludzie nic mają żadnego pojęcia. Jednak poznawanie ich nic jest celem,
lecz tylko środkiem prowadzącym do celu. Natomiast celem jest to, aby kandydat dzięki poznaniu wyższych światów zdobył większą odwagę, większe i prawdziwsze zaufanie do
siebie, zupełnie inny wymiar duszy oraz

wytrwałość, niż zazwyczaj może to być osiągnięte w obrębie niższego świata.
Po “próbie ognia" każdy kandydat może jeszcze zawrócić. Będzie podążał przez życie wzmocniony na ciele i duszy, i dopiero w przyszłej inkarnacji podejmie kontynuację

wtajemniczenia. W obecnym życiu będzie jednak bardziej pożytecznym członkiem społeczeństwa, niż był przedtem. W jakiejkolwiek by się znalazł sytuacji, jego stałość charakteru,
przezorność, jego lepszy wpływ na otoczenie, jego zdecydowanie ulegną wzmocnieniu.

Jeśli kandydat po przebyciu próby ognia pragnie dalej kontynuować szkolenie tajemne, musi mu zostać odsłonięty pewien określony rodzaj pisma używanego w szkoleniu

tajemnym. W tym systemie pisma objawia się właściwa nauka tajemna. Wszystko bowiem, co jest rzeczywiście “ukryte" (tajemne), nie da się wypowiedzieć ani bezpośrednio w
zwykłej mowie, ani w zwykłym piśmie. Ci, co pobierali nauki od wtajemniczonych, przekładają nauki wiedzy tajemnej - na tyle, na ile jest to możliwe - na zwykłą mowę. Pismo tajemne
objawia się duszy po osiągnięciu przez nią zdolności duchowego postrzegania. Pismo to bowiem jest na stałe zapisane w świecie duchowym. Nie można się go jednak nauczyć tak,
jak uczymy się pisma wytworzonego sztucznie. Raczej dorasta się w odpowiedni sposób do jasnowidzącego poznania i podczas tego dorastania rozwija się jakby zdolność duszy,
która odczuwa potrzebę rozszyfrowania zdarzeń i jestestw świata duchowego, podobnie jak odczuwa się pociąg do odczytywania charakteru jakiegoś pisma. Może się zdarzyć, że
siła ta, a wraz z nią i przeżycie odpowiedniej “próby", budzą się jakby same przez się wraz z postępującym rozwojem duszy. Jednak pewniej dochodzi się do celu podążając za
wskazaniami doświadczonych badaczy wiedzy tajemnej, biegłych w odczytywaniu tajemnego pisma.

Znaki pisma tajemnego nie są wymyślone dowolnie, lecz odpowiadają działającym we wszechświecie siłom. Za pomocą tych znaków poznaje się mowę rzeczy. Kandydat ujrzy

niebawem, że znaki, które poznaje, odpowiadają kształtom, barwom, dźwiękom itp., które nauczył się spostrzegać podczas “przygotowania" i “oświecenia". Okaże się, że wszystko,
co było dotychczas, stanowiło

tylko jakby sylabizowanie. Dopiero teraz zaczyna czytać w wyższym świecie. To, co poprzednio było dla niego zaledwie oddzielnym kształtem, dźwiękiem lub barwą, obecnie

ukazuje mu się w wielkich wzajemnych związkach. Teraz zdobywa prawdziwą pewność w obserwowaniu światów wyższych. Przedtem nigdy nic mógł mieć pewności, że rzeczy,
które widział, były istotnie prawidłowo postrzegane. Dopiero teraz może dojść do uporządkowanego porozumiewania się między kandydatem a wtajemniczonym w dziedzinach
wyższej wiedzy. Jakkolwiek układałoby się współżycie wtajemniczonego z innymi ludźmi w zwykłym życiu, wiadomości w bezpośredniej postaci o wyższej wiedzy może on udzielić
jedynie we wspomnianej mowie znaków.

Za pomocą tej mowy uczeń wiedzy tajemnej poznaje również pewne zasady zachowania się w życiu. Dowiaduje się o pewnych obowiązkach, o których przedtem niczego nie

wiedział. Gdy już poznał te reguły zachowania się, będzie mógł dokonywać rzeczy o takim znaczeniu, jakiego nie mogą mieć nigdy czyny niewtajemniczonego. Działa on z wyższych
światów. Pouczenia w sprawach takiego działania mogą być zrozumiane tylko we wspomnianym tu piśmie.

Należy jednak zauważyć, że istnieją ludzie, którzy są w stanie dokonywać takich czynów nieświadomie, chociaż nie przechodzili tajemnego szkolenia. Tacy “pomocnicy świata i

czSowieka" kroczą przez życie wpływając dobroczynnie i błogosławiąco. Z przyczyn, o których nie miejsce tu wyjaśniać, zostały im udzielone dary, które wydają się nadprzyrodzone.
Różni ich od ucznia tajemnego tylko to, że ten ostatni postępuje ze świadomością związków, z pełnym wglądem we wszystkie wzajemne związki. Przez szkolenie zdobywa to, czym
tamci zostali obdarowani przez wyższe moce dla dobra świata. Można szczerze czcić obdarzonych łaską Bożą; nie należy jednak z tego powodu uważać pracy nad szkoleniem za
zbędną.

Gdy uczeń nauczył się już wspomnianego pisma znaków, rozpoczyna się dla niego następna “próba". Ma ona wykazać, czy może on poruszać się swobodnie i pewnie w

wyższych światach. W zwykłym życiu pobudki zewnętrzne skłaniają człowieka do czy-

nów. Pracuje nad czymś, ponieważ stosunki nakładają na niego takie czy inne obowiązki. Nie trzeba chyba wspominać, że uczniowi wiedzy tajemnej nie wolno zaniedbywać

żadnego z obowiązków zwykłego życia z tego powodu, że żyje w światach wyższych. Żaden z obowiązków w światach wyższych nie może nikogo zmusić do zaniedbywania
jakiegokolwiek obowiązku w zwykłym świecie. Ojciec rodziny tak samo pozostaje dobrym ojcem rodziny, matka pozostaje dobrą matką, urzędnik czy żołnierz, czy ktokolwiek inny nie
będzie niczym wstrzymywany zostając uczniem wiedzy tajemnej. Przeciwnie, wszystkie cechy, które czynią człowieka pracowitym w życiu, potęgują się w uczniu wiedzy tajemnej w
stopniu, o jakim niewtajemniczony nic może mieć najmniejszego pojęcia. A jeśli niewtajemniczonemu często wydaje się inaczej - wynika to stąd, że nie zawsze jest on w stanie
właściwie ocenić postępowanie wtajemniczonego. To, co ten ostatni nieraz czyni, nie od razu jest dla innych zrozumiałe. A i to również, jak wspomniano, daje się zauważyć tylko w
rzadkich wypadkach.

Przed uczniem, który osiągnął opisany tu stopień wtajemniczenia, stoją teraz obowiązki, dla których nie istnieje żaden zewnętrzny bodziec. Do tych spraw nic skłaniają go żadne

stosunki zewnętrzne, a jedynie zasady postępowania, które objawią mu się w “ukrytej mowie". I teraz, w tej drugiej “próbie", powinien wykazać, czy pod wpływem tego rodzaju reguły
potrafi działać tak samo pewnie i stanowczo, jak - dajmy na to - urzędnik, który wypeinia należące do niego obowiązki. W ten sposób dzięki tajemnemu szkoleniu kandydat poczuje
się postawiony przed pewnym określonym zadaniem. Będzie musiał dokonać pewnej czynności na skutek spostrzeżeń, odebranych na podstawie tego, czego nauczył się na stopniu
przygotowania oraz oświecenia. Natomiast to, czego ma dokonać, powinien rozpoznać z pisma, które sobie przyswoił. Gdy pozna swój obowiązek i postąpi właściwie, próbę
przeszedf. Rezultat daje się poznać po przemianach, jakie zaszły w wyniku tego działania w spostrzeżeniach jego duchowych oczu i uszu, odczuwanych jako kształty, barwy i
dźwięki. W postępach tajemnego szkolenia zaznaczy się w sposób wyraźny, jak wyglądają po dokonaniu tej czynności te kształty itd., jak są odczuwane. Kandydat musi wiedzieć,

w jaki sposób może taką zmianę wywołać. Ta próba zwana jest “próbą wody", ze względu na to, że w działaniu człowieka w wyższych dziedzinach brakuje oparcia o stosunki

zewnętrzne, podobnie jak brak oparcia przy poruszaniu się w wodzie, gdy nie dosięga się dna. Ten proces musi być powtarzany tak często, aż kandydat osiągnie całkowitą pewność.

Również przy tej próbie chodzi o nabycie pewnej właściwości; przez doświadczenia w światach wyższych człowiek rozwija w sobie tę właściwość w krótkim czasie w tak wysokim

stopniu, że w zwykłym biegu rozwoju dla osiągnięcia tego musiałby przejść przez wiele inkaraacji. Chodzi mianowicie o to, że kandydat, dla wywołania wspomnianej przemiany w
wyższej dziedzinie bytu, może kierować się wyłącznie tym, co mu się objawi na podstawie jego wyższych spostrzeżeń oraz wskutek odczytania tajemnego pisma. Gdyby podczas
swojej czynności dopuścił do wtrącenia się czegokolwiek ze swoich pragnień, mniemań itd., gdyby chociaż na chwilę poszedł nic za głosem praw, które pozna} jako słuszne, lecz po-
stąpił według swojej samowoli, stałoby się wówczas coś innego, niż stać się powinno. W takim wypadku kandydat straciłby natychmiast orientację co do celu swojego działania i
powstałoby zamieszanie. Dlatego też dzięki tej próbie człowiek posiada w najwyższej mierze sposobność rozwinięcia opanowania samego siebie. I o to właśnie chodzi. Dlatego próbę
tę łatwiej przetrzymają ci, co przed wtajemniczeniem przeszli przez życie, które wyrobiło w nich panowanie nad sobą. Kto wyrobił w sobie zdolność kierowania się w postępowaniu
wzniosłymi ideałami i zasadami, odrzucając na bok osobistą samowolę oraz nastroje, kto potrafi wypełnić obowiązek również wtedy, gdy jego skłonności i sympatie aż nazbyt chętnie
chciałyby odciągnąć go od tego obowiązku, ten nieświadomie, w zwykłym życiu jest już wtajemniczonym. I niewiele już trzeba, by sprostał tej próbie. Co więcej, należy nawet
powiedzieć, że osiągnięty już nieświadomie w życiu pewien stopień wtajemniczenia będzie z reguły niezbędny do przebycia drugiej próby. Tak samo bowiem, jak po osiągnięciu
pełnej dojrzałości trudno jest uzupełnić braki ludziom, którzy nic nauczyli się w młodości porządnie pisać, tak też trudno będzie rozwinąć w sobie niezbędny stopień panowa-

nia nad sobą w oglądzie wyższych światów, jeśli nie przyswoiło się go do pewnego stopnia już przedtem, w życiu powszednim, przedmioty świata zewnętrznego nic zmieniają się

pod wpływem naszych pragnień, pożądań, jakiekolwiek żywilibyśmy skłonności. Natomiast w światach wyższych nasze życzenia, żądze, skłonności wywierają wpływ na rzeczy.
Jeżeli chcemy tam oddziaływać na rzeczy w odpowiedni sposób, musimy mieć całkowitą władzę nad sobą, powinniśmy stosować się wyłącznie do właściwych, obowiązujących zasad
postępowania i nigdy nie ulegać żadnej dowolności.

Właściwość człowieka, która ma na tym stopniu wtajemniczenia specjalne znaczenie, to bezwzględnie zdrowa i pewna siebie zdolność sądu. Na jej rozwój powinno się zwracać

uwagę już na wszystkich wcześniejszych stopniach; na tym zaś stopniu powinno się wykazać, czy kandydat opanował ją tak, że nadaje się do prawdziwej ścieżki poznania. Może
posuwać się dalej tylko wtedy, gdy potrafi odróżniać iluzje, nieistotne twory wyobraźni, uprzedzenia i wszelkiego rodzaju złudzenia od prawdziwej rzeczywistości. A na wyższych
stopniach bytu jest to z początku trudniejsze niż na niższych. Tutaj wobec rzeczy, które wchodzą w grę, muszą zaniknąć wszelkie uprzedzenia i wszystkie ulubione poglądy;
drogowskaz powinna tu stanowić wyłącznie i jedynie prawda. Powinna istnieć pełna gotowość do natychmiastowego odrzucenia jakiejś myśli, jakiegoś zapatrywania czy skłonności,
gdy będzie tego wymagało logiczne myślenie. Pewność w światach wyższych daje się osiągnąć jedynie wtedy, gdy nigdy nie oszczędza się własnych poglądów.

Ludzie o sposobie myślenia skłonnym do fantazjowania i do uprzedzeń, nie mogą poczynić żadnych postępów na ścieżce tajemnej. Uczeń wiedzy tajemnej ma przecież osiągnąć

bezcenne dobra. Opuszczają go wszelkie wątpliwości co do wyższych światów. Te zaś odsłaniają przed jego wzrokiem swoje prawa. Jednak nic może osiągnąć tych dóbr tak długo,
dopóki pozwala zwodzić się złudzeniom i iluzjom. Źle by się dla niego stało, gdyby wraz z jego rozsądkiem przedostały się tam twory jego wyobraźni oraz uprzedzenia. Marzyciele i
fantaści, podobnie jak osoby przesądne, nie nadają się do ścieżki tajemnej. Nigdy nie dość podkreślania tego.

W marzycielstwic bowiem, w fantazjowaniu oraz przesądach czyhają najgorsi wrogowie na drodze do poznania wyższych światów. Niech jednak nikt nie sądzi, że uczeń wiedzy

tajemnej zatraca poezję życia, zdolność do entuzjazmu z tego powodu, że nad wrotami wiodącymi do drugiej z prób wtajemniczenia stoją wyryte słowa: “Wszystkie uprzedzenia
powinny być przez ciebie odrzucone" a!bo z tego, że na progu pierwszej próby musi wyczytać: “Bez zdrowego rozsądku daremne są wszystkie twoje kroki".

Gdy kandydat poczynił już w tym kierunku wystarczająco duże postępy, oczekuje go trzecia “próba". Przy tej próbie nie będzie czuł żadnego celu. Wszystko złożone jest w jego

ręce. Znajduje się w sytuacji, gdy nic nic skłania go do czynu. Musi samotnic odnaleźć drogę, opierając się wyłącznie na sobie. Nie ma rzeczy ani osób, które by go do czegokolwiek
skłaniały. Nic ani nikt poza nim samym nie może dać teraz potrzebnej mu siły. Gdyby nie znalazł tej siły w sobie, bardzo szybko stanąłby ponownie tam, gdzie znajdował się
przedtem. Trzeba jednak powiedzieć, że zaledwie nieliczni spośród tych, co przetrzymaii poprzednie próby, nic znajdą tu potrzebnej siły. Albo utkną już poprzednio, albo wytrwają i
tutaj. Wszystko, co jest tu potrzebne, polega na szybkim poradzeniu sobie z samym sobą. Trzeba bowiem odnaleźć tu swoją “wyższą sa-mość" w najprawdziwszym znaczeniu tego
słowa. Trzeba się szybko decydować, we wszystkich sprawach słuchać natchnień Ducha. Nie ma tu już miejsca na namysły, wątpliwości itp. Każda minuta wahania dowodziłaby
tylko, że nic jest się jeszcze dojrzałym. Trzeba mężnie przezwyciężyć wszystko, co powstrzymuje od posłuchania Ducha. Chodzi o wykazanie przytomności ducha w tej sytuacji.
Również i tu nie należy liczyć na doskonałe wyrobienie w sobie tej cechy dopiero na tym stopniu rozwoju. Ustają wszelkie zachęty do działania, a nawet do myślenia, do których
człowiek przedtem przywykł. Aby nie pozostać bezczynnym, nie wolno zatracić samego siebie, bowiem tylko w sobie samym można znaleźć jedyny punkt stały, którego można się
trzymać. Nikt, kto to czyta, a nie jest obeznany z dalszymi sprawami, nie powinien powziąć antypatii do myśli o zdaniu się na samego siebie. Bowiem przejście opisanej próby
oznacza dla człowieka najcudowniejsze uszczęśliwienie.

Również i w tym wypadku, nie mniej niż w innych, zwykle życie jest już dla wielu ludzi szkołą wtajemniczenia. Dla osób, które doszły do tego, że postawione nagle wobec zadań

życiowych, które na nie spadły, zdolne są bez wahań, bez długich namysłów do powzięcia szybkich decyzji, samo życie stanowi takie szkolenie. Najodpowiedniejsze do tego są
sytuacje, kiedy zamierzone działanie jest natychmiast udaremnione, o ile człowiek nic zareaguje natychmiast. Kto szybko znajduje się pod ręką, aby pomóc, gdy pojawia się
niebezpieczeństwo, podczas gdy chwila wahania spowodowałaby już nieszczęście, kto takie szybkie zdecydowanie posiada w sobie jako cechę stałą, ten nieświadomie osiągnął już
dojrzałość do trzeciej “próby". Chodzi bowiem przy niej o bezwzględną przytomność ducha. Jest ona zwana w szkołach wtajemniczenia “próbą powietrza", ponieważ kandydat nic
może oprzeć się przy niej ani na mocnym gruncie pobudek zewnętrznych, ani na tym, co się przed nim zarysowuje w barwach, kształtach, dźwiękach itp., które dały mu się poznać
przez przygotowanie i oświecenie, lecz wyłącznie na sobie samym.

Gdy uczeń wiedzy tajemnej przetrzyma również i tę próbę, wolno mu wstąpić do “świątyni wyższego poznania". O tym, co dalej jest do powiedzenia na ten temat, można podać

nadzwyczaj skąpe wzmianki. To, co należy obecnie uczynić, niejednokrotnie ujmowane jest w powiedzeniu, że uczeń ma złożyć przysięgę, iż nic zdradzi niczego z nauk tajemnych.
Lecz wyrażenia “przysięga" i “zdrada" są tu nie na miejscu, a nawet wprowadzają początkowo w błąd. Nie chodzi o żadną “przysięgę" w zwykłym znaczeniu tego słowa. Na tym
stopniu zdobywa się raczej pewne doświadczenie. Uczy się, jak stosować wiedzę tajemną, jak ją oddawać w służbę ludzkości. Dopiero teraz zaczyna się rozumieć świat właściwie.
Nie chodzi o “przemilczanie" wyższych prawd, lecz raczej o właściwy sposób, o odpowiedni takt w ich reprezentowaniu. O czym uczy się “milczeć", to już zupełnie inna sprawa.
Nabywa się tej wspaniałej właściwości zwłaszcza wobec wielu rzeczy, o których się przedtem mówiło, a szczególnie wobec sposobu, w jaki się mówiło. Zły byłby taki wtajemniczony,
który nic oddawałby zdobytych w doświadczeniach tajemnic w służbę świata tak dobrze i tak

dalece, jak tylko to możliwe. Nie ma żadnej innej przeszkody w udzielaniu wiadomości z tej dziedziny, jak tylko brak zrozumienia ze strony tego, kto ma się o nich dowiedzieć.

Natomiast do dowolnego omawiania wyższe tajemnice się nie nadają,. Nie ma jednak “zakazu" powiedzenia czegoś komuś, kto zdobył opisany stopień rozwoju. Żaden inny człowiek
czy jestestwo nie wymaga od niego jakiejś “przysięgi". Wszystko jest zdane na jego własną odpowiedzialność. Uczy się, aby w każdej sytuacji całkowicie w sobie znajdować to, co ma
uczynić. A “przysięga" oznacza nic innego, jak tylko dojrzałość człowieka do ponoszenia tej odpowiedzialności.

Gdy kandydat dojrzał do tego, co zostało tu opisane, otrzymuje wówczas to, co określa się symbolicznie jako “napój zapomnienia". Zostaje on mianowicie wprowadzony w

tajemnicę, w jaki sposób można tak postępować, ażeby niższa pamięć nie stawiała ustawicznie przeszkód. Jest to konieczne dla wtajemniczonego, powinien on bowiem żywić pełne
zaufanie do bezpośredniej teraźniejszości. Musi umieć zniweczyć roztaczającą się wokół człowieka w każdej chwiii życia zasłonę wspomnień. Jeśli to, co spotyka mnie dziś, oceniam
według tego, czego doświadczyłem wczoraj, ulegam różnym błędom. Rzecz prosta, nie ma to wcale oznaczać, że wypieram się zdobytych w życiu doświadczeń. Trzeba je mieć
zawsze na podorędziu, na ile to tylko możliwe. Ale jako wtajemniczony muszę posiadać zdolność wydawania sądów o każdym nowym przeżyciu polegając wyłącznie na sobie, muszę
pozwolić, by działały nie zmącone żadną przeszłością. Powinienem być nastawiony na to, że każda rzecz czy jestestwo może mi przynieść zupełnie nowe objawienie. Jeśli nową
rzecz osądzam według starej, podlegam omyłkom. Wspomnienia doświadczeń są najbardziej pożyteczne przez to, że czynią mnie zdolnym do widzenia rzeczy nowych. Gdybym nie
posiadał pewnych określonych doświadczeń, być może nie byłbym w stanie w ogóle widzieć właściwości jakiejś rzeczy, bądź istoty, która staje przede mną. Doświadczenie powinno
służyć do widzenia rzeczy nowych, ale nie do oceniania ich według dawnych. Pod tym względem wtajemniczony uzyskuje zupełnie określoną zdolność. Dzięki temu odsłania mu się
wiele rzeczy, które dla niewtajemniczonego pozostają ukryte.

Drugim “napojem" podawanym wtajemniczonemu jest “napój pamięci". Dzięki niemu zdobywa tę zdolność, że wyższe tajemnice są stale obecne w jego duchu. Zwykła pamięć nie

wystarczyłaby mu do tego. Trzeba zespolić się całkowicie z wyższymi prawdami. Trzeba nie tylko o nich wiedzieć, lecz operować nimi w żywym działaniu w sposób tak naturalny, w
jaki się jada i pije. Muszą się one stać ćwiczeniem, nawykiem, skłonnością. Trzeba dojść do tego, by nie było potrzeby zastanawiania się nad nimi w zwykłym znaczeniu; człowiek
powinien je reprezentować samym sobą, powinny one przepływać przez niego, tak jak funkcje życiowe jego organizmu. W ten sposób będzie się stawał w znaczeniu duchowym
coraz bardziej tym, czym w znaczeniu fizycznym uczyniła go przyroda.

UWAGI PRAKTYCZNE
Kiedy człowiek tak pracuje nad rozwojem swoich uczuć, myśli i nastrojów, jak to zostało opisane w rozdziałach o przygotowaniu, oświeceniu i wtajemniczeniu, to wywołuje w

swojej duszy i duchu zróżnicowanie na poszczególne człony, podobnie jak dokonała tego przyroda w jego ciele fizycznym. Przed tym przepracowaniem dusza i duch stanowią nie
zróżnicowane masy. Jasnowidz postrzega je jako przenikające się nawzajem, tlące się matowo-spiralnc wiry mgiełek, odczuwane przeważnie jakby w barwach czerwonawej,
czerwonobrunatnej lub też czerwonawożółtej. Po przepracowaniu uczuć, myśli oraz nastrojów zaczynają one duchowo rozbłyskiwać barwami jakby żółtawozielonymi,
zielonobłękitnymi, ponadto wykazują pewną prawidłową strukturę. Do takiej prawidłowości, a wraz z nią i do wyższego poznania człowiek dochodzi wtedy, gdy do sfery swoich uczuć,
myślenia i nastawienia wnosi taki lad, taki porządek, jaki do jego ciała wniosła przyroda, tak iż może widzieć, słyszeć, trawić, oddychać, mówić itd. Uczeń uczy się stopniowo
oddychać, patrzeć itd. duszą, słuchać, mówić itd. duchem.

Zostaną tu bardziej szczegółowo omówione jeszcze tylko niektóre praktyczne punkty odniesienia, przynależące do wyższego wychowania duszy i ducha. Są one tego rodzaju, że

w gruncie rzeczy każdy człowiek może je stosować nie biorąc pod uwagę innych reguł i posuwać się dzięki nim naprzód na drodze ku wiedzy tajemnej.

Szczególne starania powinny być zwrócone na rozwój cierpliwości. Każdy odruch zniecierpliwienia działa paraliżująco, a nawet zabójczo na drzemiące w człowieku wyższe

zdolności. Nie wolno się domagać, by niezmierzone wejrzenia w świat duchowy otwierały się z dnia na dzień. Wtedy bowiem z regury się nie pojawią; w duszy powinny się coraz
bardziej zagnieżdżać zadowolenie z najmniejszego osiągnięcia, spokój i równowaga wewnętrzna. Jest rzeczą zrozumiałą, że uczący się oczekuje niecierpliwie wyników. Nie osiągnie
jednak niczego, dopóki nie pokona w sobie tej niecierpliwości. Nie pomoże mu też wcale zwalczanie niecierpliwości tylko w zwykłym znaczeniu tego słowa. Będzie ona przez to
jeszcze sil-

niejsza. Człowiek łudzi się wtedy co do niej, a w głębi duszy tkwi ona tym mocniej. Jedynie wtedy coś się osiągnie, gdy wciąż na nowo oddawać się będzie pewnej określonej myśli

i całkowicie ją sobie przyswajać. Tą myślą jest: “Muszę wprawdzie czynić wszystko dla rozwoju mojej duszy i mojego ducha, hędę jednak zupełnie spokojnie oczekiwać, aż zostanę
przez wyższe moce uznany za godnego określonego oświecenia". Gdy myśl ta nabierze w człowieku takiej siły, że stanic się cechą charakteru, wtedy jest się na dobrej drodze.
Cecha ta wyrazi się już w samym wyglądzie zewnętrznym. Spojrzenie stanic się spokojne, ruchy nabiorą pewności, postanowienia będą zdecydowane, a wszystko, co nazywamy
nerwowością, stopniowo ustąpi w człowieku. W grę wchodzą tu drobne, z pozoru bez znaczenia, reguły postępowania. Np. ktoś wyrządził nam zniewagę. Przed podjęciem naszego
tajemnego wychowania uczucia nasze zwracają się przeciwko tej osobie. Wzbiera w nas gniew. Lecz w uczniu wiedzy tajemnej przy takiej sposobności natychmiast wyłania się myśl:
“Ta zniewaga w niczym nie narusza mojej wartoś-" i wówczas bez złości, lecz ze spokojem i opanowaniem podej-

ci
mujemy to, co należy podjąć wobec obrazy. Nie chodzi naturalnie o to, by po prostu godzić się na każdą obrazę, lecz by w odpowiedzi na obrazę wobec własnej osoby pozostać

tak samo spokojnym i opanowanym, jak przy wyrządzeniu obrazy komuś innemu, za kogo miałoby się prawo obrazę odeprzeć. Stale należy mieć na uwadze, że szkolenie tajemne
nie dokonuje się w zjawiskach jaskrawo rzucających się w oczy, lecz w subtelnych, cichych przemianach życia uczuciowego i myślowego.

Cierpliwość przyciąga skarby wyższej wiedzy, niecierpliwość działa na nie odpychająco. W wyższych dziedzinach bytu niczego nic da się osiągnąć w pośpiechu i niepokoju.

Przede wszystkim muszą umilknąć pragnienia i żądze. Są to właściwości duszy, przed którymi pierzcha płochliwie wszelka wiedza wyższa. Jakkolwiek cenne jest wszelkie wyższe
poznanie, nic wolno go pożądać, o ile ma ono przyjść do nas. Kto pragnie go dla siebie samego, nigdy go nie osiągnie. Wymaga to przede wszystkim, by w głębi duszy zdobyć się na
prawdę wobec siebie samego. Nic wolno żywić żadnych złudzeń co do siebie. Trzeba z całkowitą wewnętrzną szczerością

spojrzeć w twarz własnym błędom, słabościom i nicudolnościom. Z chwilą, gdy usprawiedliwiasz się przed sobą samym z jakiejś swojej słabości, rzucasz sobie kamień na drogę,

która ma cię prowadzić w górę. Takie kamienie możesz usunąć jedynie przez rozpoznanie samego siebie. Istnieje tylko jedna droga do wyzbycia się własnych błędów i słabości, a
jest nią prawidłowe ich poznanie. Wszystko drzemie w duszy ludzkiej i może być obudzone. Również swój rozum i rozsądek może człowiek poprawić, jeśli w spokoju i z
opanowaniem wyjaśni sobie, dlaczego pod tym względem jest słaby. Takie samopoznanie jest naturalnie trudne, gdyż pokusa do mylnego zapatrywania się na siebie jest
niesłychanie wielka. Kto posiądzie nawyk szczerości wobec siebie, otwiera sobie wrota do wyższych wglądów.

Ucznia wiedzy tajemnej powinna opuścić wszelka ciekawość. Musi odzwyczaić się, na ile to tylko możliwe, od pytania o sprawy, które pragnie poznać jedynie dla zaspokojenia

własnej żądzy wiedzy. Powinien pytać tylko o to, co może mu służyć do udoskonalenia jego własnego jestestwa w służbie rozwoju. Jednak w żadnej mierze nie powinna w nim
osłabnąć przy tym radość i oddanie się wiedzy. Powinien w skupieniu przysłuchiwać się wszystkiemu, co temu celowi służy i wyszukiwać wszelkich sposobności do takiego skupienia.

Szczególnie niezbędne dla tajemnego szkolenia jest wychowanie swoich pragnień. Jednak nie powinno się być człowiekiem pozbawionym pragnień. Wszystkiego bowiem, co

chcemy osiągnąć, powinniśmy też pragnąć. A pragnienie spełni się zawsze, gdy stoi za nim pewna szczególna siła. Siła ta wypływa z prawdziwego poznania. “Nie pragnąć w żaden
sposób niczego, zanim się nie poznało tego, co słuszne w jakiejś dziedzinie", oto jedna ze złotych reguł dla ucznia wiedzy tajemnej. Mędrzec najpierw poznaje prawa świata, a wtedy
jego pragnienia stają się siłami, które się urzeczywistniają. Oto pouczający przykład. Z pewnością wielu ludzi pragnie dowiedzieć się w swoim widzeniu czegokolwiek o swoim życiu
przed narodzeniem. Pragnienie takie jest zupełnie bezcelowe i bezowocne tak długo, dopóki człowiek nie przyswoi sobie przez studium wiedzy duchowej poznania praw wieczności -
i to w naj-

subtelniejszym, najbardziej intymnym ich charakterze. Gdy jednak rzeczywiście zdobył to poznanie i chce wtedy podążać dalej, osiągnie to dzięki swojemu oczyszczonemu,

uszlachetnionemu pragnieniu.

Nie pomoże też wmawianie sobie: no tak, chcę poznać swoje poprzednie życie i w tym właśnie celu chcę się uczyć. Trzeba się raczej zdobyć na całkowite wyrzeczenie się tego

pragnienia, wyłączyć je całkowicie i najpierw studiować zupełnie bez tego zamiaru. Trzeba rozwijać w sobie radość całkowitego oddania się poznawanym treściom bez
wspomnianego zamiaru. Bowiem tylko w ten sposób uczymy się żywić odpowiednie pragnienie, które pociąga za sobą swoje spełnienie.

Gdy złoszczę się lub pałam gniewem, wtedy wznoszę wokół siebie wał w świecie duszy i nie mogą przystąpić do mnie siły, kióre powinny rozwijać moje oczy duszy. Gdy np.

pewien człowiek budzi we mnie gniew, wysyła on pewien prąd duszy w świat dusz. Nie mogę tego prądu widzieć, dopóki jestem jeszcze zdolny do złości. Moja złość zasłania go.
Lecz nie powinienem również sądzić, że pojawią się od razu przede mną. zjawiska astralne, gdy już nie będę się złościł. Muszę wyrobić w sobie najpierw oczy duszy. Jednak zalążek
takich oczu tkwi w każdym człowieku. Pozostaje on bezczynny, jak długo człowiek zdolny jest do ulegania złości. Lecz nie pojawi też natychmiast, gdy tylko się choć trochę tę złość w
sobie zwalczyło. Trzeba raczej wciąż dalej pracować nad pokonaniem w sobie gniewu, trzeba cierpliwie postępować dalej; a wtedy pewnego dnia zauważy się, że rozwinęło się to
oko duszy. Jednak gniew nie jest jedyną rzeczą, którą w tym celu należy w sobie zwalczyć. Wielu ulega zniecierpliwieniu lub zwątpieniu, gdy całymi latami zwalczali w sobie pewne
właściwości duszy, a jasnowidzenie mimo to nie występowało. Pewne właściwości właśnie w sobie rozwinęli, lecz pozwolili za to innym rozkrzewić się tym mocniej. Dar jasnowidzenia
występuje dopiero wtedy, gdy zostaną stłumione wszystkie właściwości, które nie dopuszczają do ujaw-

nienia się drzemiących w człowieku odpowiednich zdolności. Początki jasnowidzenia (lub jasnosłyszenia) zaczynają przejawiać się już wcześniej; są to jednak delikatne roślinki,

które łatwo ulegają wszelkim możliwym pomyłkom i tatwo zamierają, gdy nic napotykają dalszych troskliwych starań i pielęgnacji.

Do właściwości, które powinny być zwalczane tak samo jak np. złość i gniew, należą lękliwość, przesądność i skłonność do uprzedzeń, próżność i zarozumiałość, ciekawość i

niepotrzebna gadatliwość, czynienie różnic między ludźmi ze względu na zewnętrzne oznaki stanowiska, rangi społecznej, płci oraz pochodzenia itp. W naszych czasach ludzie z
trudem rozumieją, że zwalczanie takich cech ma cokolwiek wspólnego z osiąganiem wyższych zdolności poznawczych. Lecz każdy wtajemniczony wic, że od takich rzeczy zależy o
wiele więcej niż od pogłębienia inteligencji i uprawiania sztucznych ćwiczeń. Szczególnie łatwo mogłoby powstać nieporozumienie, gdyby ktoś wyobraził sobie, że trzeba stać się
szaleńczo odważnym, ponieważ należy wyzbyć się strachu, że trzeba zamykać oczy na różnice między ludźmi, ponieważ należy zwalczać w sobie uprzedzenia stanowe, rasowe itp.
Dopiero wtedy, gdy nic jest się spętanym uprzedzeniami, człowiek uczy się bardziej prawidłowo poznawać. Już w zwykłym znaczeniu jest prawdą, że strach przed jakimś zjawiskiem

stanowi przeszkodę do powzięcia właściwej oceny sytuacji, że przesąd rasowy przeszkadza mi wejrzeć w duszę jakiegoś człowieka. Uczeń wiedzy tajemnej powinien rozwijać w
sobie ten zwykły zmysł z wielką subtelnością i ostrością.

Kamienie na drodze tajemnego wychowania rzuca też człowiekowi wszystko, co mówi on bez gruntownego wyjaśnienia sobie tego dokładnie w myśli. Trzeba tu wziąć pod uwagę

coś, co da się wyjaśnić tylko na przykładzie. Gdy ktoś np. mówi coś do mnie, a ja mam na to odpowiedzieć, powinienem dążyć do tego, by bardziej zwracać uwagę na poglądy,
uczucie, a nawet jakieś uprzedzenia mego rozmówcy, niż na to, co sam miałbym do powiedzenia w tej sprawie. Jest tu zawarta wskazówka dotycząca rozwoju subtelnego poczucia
taktu, któremu uczeń wiedzy tajemnej powinien poświęcić swoje starania. Powinien on wyrobić sobie sąd, jak dalece miałoby to znaczenie dla jego rozmówcy, gdyby przeciwstawił
jego poglądom swoje własne. Nie należy z tego powodu powstrzymywać się od wypowiadania własnego zdania. O tym nie może być mowy. Należy jednak jak najdokładniej wsłuchać
się w to, co mówi inny człowiek i nadać własnej odpowiedzi kształt zależny od tego, co się usłyszało. W uczniu wiedzy tajemnej będzie się zawsze rodziła w podobnych wypadkach
pewna myśl - i jest on na dobrej drodze, gdy będzie w nim żyła tak, że wniknie to w jego charakter. Oto ona: “Nie chodzi o to, że mam inne zdanie niż mój rozmówca, lecz o to, aby
ktoś inny odnalazł w swojej myśli to, co słuszne, gdy dodam coś do niej". Dzięki takiej i innym podobnym myślom charakter ucznia oraz jego sposób postępowania przepaja cecha
łagodności, stanowiąca podstawowy środek wszelkiego tajemnego wyszkolenia. Surowość rozpędza wokół ciebie duszne twory, które mają przebudzić oczy twojej duszy; łagodność
usuwa przeszkody i otwiera twoje organy.

Wraz z łagodnością rozwinie się niebawem jeszcze inny rys duszy: spokojne baczenie na wszelkie subtelne przejawy życia duszy ' w otoczeniu, przy pełnym umilknięciu własnych

poruszeń duszy. A gdy człowiek dojdzie już do tego, wtedy wszelkie poruszenia życia duszy w jego otoczeniu działają na niego w ten sposób, że jego własna dusza rośnie, a rosnąc
różnicuje się, podobnie jak rozwijająca się w świetle słonecznym roślina. Łagodność i zdolność do milczenia połączona z prawdziwą cierpliwością otwierają duszę na świat dusz,
natomiast ducha na świat duchowy. “Trwaj w spokoju i samotności, zamknij zmysły na to, co przekazywały ci przed przystąpieniem do tajemnego szkolenia, uspokój wszystkie myśli,
które zgodnie z twoimi wcześniejszymi przyzwyczajeniami przypływały i odpływały od ciebie, ucisz się całkowicie, umilknij w głębi duszy i cierpliwie oczekuj, a wtedy wyższe światy
zaczną rozwijać oczy twojej duszy i uszy ducha. Nie powinieneś spodziewać się, że będziesz od razu widział i słyszał w świecie duszy i ducha. Bowiem to, co czynisz, przyczynia się
jedynie do rozwinięcia twoich wyższych zmysłów. Widzieć w duszy i słyszeć w duchu będziesz dopiero wtedy, gdy posiądziesz te zmysły. Jeśli trwałeś tak pewien czas w spokoju i
odosobnieniu, przejdź teraz do swoich codziennych zajęć, zapisując sobie jeszcze przedtem głęboko w pamięci

myśl: kiedyś, gdy do tego dojrzeję, doczekam się tego, co ma się stać moim udziałem. I zabroń sobie surowo wyciągania czegokolwiek samowolnie od wyższych potęg". Takie są

wskazówki, które każdy uczeń wiedzy duchowej otrzymuje od nauczyciela na początku swojej drogi. Jeżeli się do nich stosuje, będzie się udoskonalał. Jeśli nie będzie się do nich
stosował, wtedy wszelka praca będzie daremna. Lecz są one trudne tylko dla kogoś, kto nic posiada cierpliwości i stałości charakteru. Nie ma żadnych innych przeszkód, jak tylko te,
które każdy sam sobie po drodze gromadzi i których każdy może uniknąć, gdy będzie tego rzeczywiście pragnął. Należy to ustawicznie podkreślać, ponieważ wielu ludzi tworzy sobie
całkowicie fałszywe wyobrażenia o trudnościach ścieżki tajemnej. W pewnym sensie łatwiej jest przekroczyć pierwsze stopnie tej ścieżki niż poradzić sobie bez wyszkolenia
tajemnego z najbardziej powszednimi trudnościami życiowymi. Poza tym można tu mówić tylko o takich rzeczach, którym nic towarzyszą żadne zagrożenia zdrowia ciała i duszy.
Istnieją co prawda również inne drogi, szybciej prowadzące do celu; jednak to, co mamy tutaj na myśli, nic ma z nimi nic wspólnego, gdyż mogą one wywrzeć na człowieka taki
wpływ, do którego badacz wiedzy tajemnej nie dąży. Ponieważ jednak wciąż do wiadomości publicznej przenikają pewne szczegóły o tych drogach, należy zdecydowanie przestrzec
przed wstępowaniem na nie. Z przyczyn zrozumiałych jedynie dla wtajemniczonego drogi takie nigdy nie mogą być podane do publicznej wiadomości w ich prawdziwej postaci.
Okruchy wiadomości, które pojawiają się to tu, to tam, nikomu nie mogą wyjść na dobre, prowadzą natomiast do podkopania zdrowia, szczęścia i spokoju duszy. Kto nie chce
powierzyć siebie zupełnie ciemnym mocom, o których prawdziwej istocie i pochodzeniu nie może nic wiedzieć, niech unika wdawania się w te sprawy.

Można jeszcze powiedzieć coś o otoczeniu, w którym ćwiczenia tajemnego szkolenia powinny być podejmowane. Ma to również pewien wpływ. Jednak dla prawie każdego

człowieka sprawa ma się inaczej. Kto podejmuje ćwiczenia w otoczeniu przepojonym wyłącznie egoistycznymi dążeniami, np. współczesną walką o byt, powinien sobie uświadomić,
że dążenia te nie mogą pozostać

bez wpływu na rozwój jego organów duszy. Chociaż prawa wewnętrzne tych organów są tak silne, że wpływ ten nie może być zbyt szkodliwy. Podobnie jak lilia, choćby w

najbardziej nieodpowiednim otoczeniu, nie może nigdy stać się ostem, tak samo oko duszy nie może rozwinąć się w nic innego niż w to, do czego jest przeznaczone, nawet wtedy,
gdy egoistyczne dążenia nowoczesnych aglomeracji miejskich wywierają na nic swój wpływ. Jednak w każdym wypadku dobrze będzie, jeżeli uczeń wiedzy tajemnej od czasu do
czasu wybierze jako otoczenie cichy spokój, wewnętrzne dostojeństwo oraz uroki przyrody. Szczególnie pomyślnie przedstawia się sytuacja dla kogoś, kto może podjąć swoje
szkolenie wśród zieleni świata roślinnego, wśród osłonecznionych gór, miłej prostoty niewyszukanych warunków. Pozwala to rozwijać się organom wewnętrznym w takiej harmonii,
jaka nigdy nie może powstać we współczesnym mieście. W nieco lepszych warunkach jest już ktoś, komu przynajmniej w dzieciństwie dane było oddychać powietrzem jodeł, oglądać
ośnieżone szczyty oraz obserwować życie leśnych zwierząt i owadów. Jednak nikt z ludzi, którym dane jest mieszkać w mieście, nie powinien zaniedbywać dostarczania jako
pożywienia dla swoich rozwijających się organów duszy i ducha nauk inspirowanych wiedzą duchową. Gdy czyjeś oczy nic mogą śledzić każdej wiosny z dnia na dzień zieleni lasu,
niech w to miejsce da swojemu sercu możliwość przeżywania wzniosłych nauk Bhagaved-Gity, Ewangelii św. Jana, Tomasza z Kcmpis i opisów wiedzy duchowej. Wiele dróg wiedzie
na szczyt jasnowidzenia; jednak prawidłowy wybór jest nieodzowny. Znawca wiedzy duchowej potrafi powiedzieć o tych drogach niejedno, co niewtajemniczonemu wydaje się
dziwne. Ktoś może być np. bardzo zaawansowany na ścieżce wtajemniczenia. Może stać - by się tak wyrazić - bezpośrednio przed otwarciem się jego oczu duszy i oto ma szczęście
odbyć podróż przez spokojne lub być może dziko wzburzone morze i opaska z jego oczu opada: staje się nagle jasnowidzącym. Ktoś inny jest już również tak daleko, że jedynie ma
mu spaść opaska z oczu; sprawi to silny cios losu. Cios ten na innego człowieka wywarłby może taki wpływ, że obezwładniłby jego siły, podkopał energię; dla ucznia wiedzy tajemnej
staje się okazją do oświecenia.

Ktoś trzeci trwał cierpliwie w oczekiwaniu; trwał tak całymi latami bez widocznych rezultatów. Nagle, w czasie gdy spokojnie przebywał w swoim zacisznym pokoju, otacza go

duchowe światło, ściany znikają, stają się przejrzyste dla duszy i nowy świat roztacza się przed jego widzącymi oczami lub rozbrzmiewa dla jego słyszących duchowych uszu.

WARUNKI TAJEMNEGO SZKOLENIA
Warunków przystąpienia do tajemnego szkolenia nikt nic może ustalać w sposób dowolny. Wynikają one z istoty wiedzy tajemnej. Jak nie może zostać malarzem człowiek, który

nie chce wziąć pędzla do ręki, podobnie też nie może dostąpić wtajemniczenia nikt, kto nie zechce wypełniać tego, co nauczyciele wiedzy tajemnej podają jako konieczne
wymagania. W gruncie rzeczy nauczyciel wiedzy tajemnej może dawać tylko rady. I w tym też znaczeniu należy przyjmować wszystko, co mówi. Przemierzył on drogi przygotowujące
do poznania wyższych światów. Wie z doświadczenia, co jest do tego potrzebne. Wyłącznie od wolnej woli każdego człowieka zależy, czy zechce pójść tymi drogami, czy nie. Gdyby
ktoś żądał od nauczyciela, aby udostępni! mu szkolenie tajemne bez spełnienia wymaganych warunków, byłoby to żądanie w rodzaju: naucz mnie malować, ale zwolnij z brania
pędzla do ręki. Nauczyciel wiedzy tajemnej nie może też dać niczego, co nie odpowiada wolnej woli przyjmującego. Należy jednak podkreślić, że nie wystarczy samo ogólne
pragnienie wyższej wiedzy. Wielu ludzi będzie, oczywiście, żywiło to pragnienie. Po kimś, kto posiaćajedynie samo pragnienie, bez chęci wnikania w szczególne warunki tajemnego
szkolenia, nie można się spodziewać, by na razie cokolwiek osiągnął. Powinni to rozważyć ci, którzy uskarżają się, że szkolenie nic jest dla nich łatwe. Kto tych surowych reguł
wypełniać nie chce lub nie może, powinien na razie zrezygnować z tajemnego szkolenia. Warunki te są wprawdzie surowe, lecz nie twarde, ich spełnienie nie tylko powinno być
czynem wolnym, lecz nawet musi nim być.

Kto tego nie bierze pod uwagę, temu wymagania tajemnego szkolenia łatwo mogą się wydawać przymusem wywieranym na jego duszę lub sumienie. Szkolenie polega bowiem

na rozwijaniu w sobie życia wewnętrznego; nauczycie! wiedzy tajemnej musi więc udzielać rad dotyczących tego wewnętrznego życia. Nie można jednak uważać za przymus tego, co
wypływało z wolnego postanowienia. Gdyby ktoś zażądał od nauczyciela: przekaż mi swoje tajemnice, lecz pozostaw mnie z moim zwykłym sposobem odczuwania, z moimi
uczuciami i wyobrażeniami, byłoby to żądanie niemożliwe

do spełnienia. Nie pragnąłby wtedy niczego więcej, jak tylko zaspokojenia ciekawości, pędu do wiedzy. Jednak z takim nastawieniem nie da się nigdy osiągnąć wiedzy tajemnej.
Mają tu być opisane kolejne warunki stawiane uczniowi wtajemniczenia. Należy podkreślić, że przy żadnym z tych warunków nie wymaga się całkowitego ich spełnienia, lecz

jedynie dążenia do takiego spełnienia. Nikt nie może wypełnić ich całkowicie; każdy jednak może wejść na drogę ku ich spełnieniu. Chodzi o wolę, o nastawienie do wstąpienia na tę
drogę z gotowością.

Pierwszym warunkiem jest zwrócenie uwagi na dbałość o zdrowie cielesne i duchowe. To, jakie ktoś ma zdrowie, nie zależy na razie, rzecz jasna, od niego. Ale starać się o to

zdrowie może każdy. Tylko w zdrowym człowieku może powstać zdrowe poznanie. Szkolenie tajemne nie odtrąca żadnego człowieka, któremu brak zdrowia; musi jednak wymagać,
aby posiadał wolę do prowadzenia zdrowego trybu życia. W tej sprawie człowiek powinien zdobyć jak największą samodzielność. Dobre rady, którymi zasypują go inni, przeważnie o
to nie proszeni, z reguły są całkowicie zbędne. Każdy powinien dążyć do tego, aby samemu na siebie uważać. Od strony fizycznej będzie tu chodziło raczej o unikanie szkodliwych
wpływów. Dla wypełnienia naszych obowiązków niejednokrotnie musimy robić rzeczy, które nie sprzyjają naszemu zdrowiu. Człowiek musi rozumieć, że obowiązek trzeba stawiać
wyżej niż troskę o zdrowie. Lecz czegóż to nic da się wyrzec przy pewnej dozie dobrej woli. W pewnych wypadkach obowiązek musi stanąć wyżej niż zdrowie, a nieraz nawet wyżej
niż życic; nigdy jednak u ucznia wiedzy tajemnej nie może być używania życia. Używanie życia może być dla niego jedynie środkiem do podtrzymania życia i zdrowia. A w związku z
tym najważniejsze jest, by zdobyć się wobec siebie samego na całkowitą szczerość i rzetelność. Nie pomoże prowadzenie ascetycznego życia, jeżeli będzie to wypływało z po-
dobnych pobudek, co inne sposoby szukania zadowolenia. Ktoś może znajdować w ascetyzmic takie same upodobanie jak inny w piciu wina. Nie może się on jednak spodziewać, że
tego rodzaju asceza przyda rnu się choć trochę do wyższego poznania. Wiciu ludzi wszystko, co pozornie przeszkadza im pracować nad sobą w

tym kierunku, zrzuca od razu na swoje warunki życiowe. Mówią więc: “Przy moich warunkach nic mogę się rozwijać". Zmiana warunków ich życia mogłaby być z wielu innych

względów pożądana; dla celów tajemnego szkolenia żadnemu człowiekowi nie jest to potrzebne. Do tego celu wystarczy, aby właśnie akurat w tych warunkach, w jakich się ktoś
znajduje, czynić dla swojego zdrowia fizycznego i psychicznego tyle, ile tylko jest możliwe. Każda praca może służyć całemu społeczeństwu i o wiele wyższą cechą duszy ludzkiej
jest jasne zdanie sobie sprawy, jak niezbędna dla całego ogółu jest najmniejsza, być może nieprzyjemna praca, niż myśleć: “Ta praca jest dla mnie zbyt licha, jestem wart czegoś
innego". Szczególnie ważne dla ucznia jest dążenie do pełnego zdrowia duchowego. Niezdrowe życie uczuciowe i myślowe w każdym wypadku sprowadza z dróg do wyższego
poznania. Podstawę stanowią tutaj: spokojne, przejrzyste myślenie oraz pewność w reagowaniu i uczuciach. Uczeń wiedzy tajemnej niczego bowiem nie powinien wystrzegać się
bardziej niż skłonności do fantazjowania, nerwowości, egzaltacji, fanatyzmu. Powinien przyswoić sobie zdrowe spojrzenie na wszystkie okoliczności życiowe; musi pewnie orientować

się w życiu; powinien pozwolić rzeczom spokojnie przemawiać do siebie i na siebie oddziaływać. Powinien starać się sprostać życiu zawsze, gdy zajdzie taka potrzeba. Musi unikać w
swoich sądach i odczuciach wszelkiej przesady oraz jednostronności. Gdyby tego warunku nie spełnił, zamiast w światy wyższe, popadłby w krainę własnej wyobraźni; zamiast
prawdy wystąpiłyby w nim jego własne ulubione domniemania. Lepiej, aby uczeń wiedzy tajemnej był człowiekiem “trzeźwym", aniżeli człowiekiem egzaltowanym i fan-tastą.

Drugim warunkiem jest czuć się ogniwem całego życia, W spełnieniu tego warunku zawarte jest wiele rzeczy. Każdy jednak może wypełnić go na swój własny sposób. Jeśli jestem

wychowawcą i mój wychowanek nie odpowiada temu, czego sobie życzę, nie powinienem zwracać moich uczuć od razu przeciwko niemu, lecz przeciwko sobie. Powinienem czuć się
z nim tak dalece zespolony, by zadać sobie pytanie: “Czy to, co mnie nie zadawala w moim wychowanku, nie jest następstwem mojego własnego czynu?" Za-

77
miast zwracać uczucia przeciw niemu, zastanowię się raczej nad tym, jak mam się zachować, aby mój wychowanek mógł w przyszłości lepiej sprostać moim wymaganiom. Przez

takie nastawienie zmienia się stopniowo cały sposób myślenia człowieka. Odnosi się to zarówno do rzeczy najdrobniejszych, jak i największych. Przy takim nastawieniu inaczej
zapatruję się np. na przestępcę. Powstrzymam się z potępieniem go i powiem sobie: “Jestem przecież tylko człowiekiem, jak i on. A może to wyłącznie wychowanie, które dzięki
okolicznościom stało się moim udziałem, obroniło mnie przed jego losem?" I może przyjdzie mi też wtedy na myśl, że ten mój bliźni stałby się innym człowiekiem, gdyby nauczyciele
poświęcili mu tyle trudu co mnie. Zastanowię się nad tym, że przypadło mi w udziale coś, czego on został pozbawiony, że dobro, które jest we mnie, zawdzięczam właśnie tej
okoliczności, że on został tego pozbawiony. A wtedy będę też bliski zrozumienia, że stanowię tylko cząstkę całej ludzkości, oraz że jestem współodpowiedzialny za wszystko, co się
dzieje. Nie znaczy to, że taka myśl powinna być zaraz obrócona w agitatorskie czyny, lecz powinna być w ciszy pielęgnowana w duszy. A wtedy stopniowo zacznie wywierać swój
wpływ na zewnętrzne zachowanie się człowieka. W takich sprawach każdy powinien rozpocząć reformowanie od siebie. Nie przyniesie owoców stawianie ludzkości ogólnych żądań.
Łatwo o sąd, jacy ludzie być powinni; lecz uczeń wiedzy tajemnej pracuje w głębi, nie na powierzchni. Byłoby rzeczą zupełnie niewłaściwą, gdyby nauczyciel wiedzy tajemnej wiązał
poruszone tu zagadnienia z jakimiś zewnętrznymi, dajmy na to politycznymi postulatami, z którymi tajemne szkolenie nie ma nic wspólnego. Polityczni agitatorzy z reguły “wiedzą",
czego trzeba się “domagać" od innych; o wymaganiach stawianych wobec siebie mówią znacznie mniej.

Łączy się z tym bezpośrednio trzeci warunek, stawiany w tajemnym szkoleniu. Uczeń musi wyrobić w sobie pogląd, że jego myśli i uczucia posiadają takie samo znaczenie dla

świata jak jego postępowanie. Powinien pojąć, że dla bliźniego jest tak samo zgubne, gdy go nienawidzę, jak to, że go uderzę. Wtedy zrozumiem, że gdy pracuję nad własnym
udoskonaleniem, czynię coś nic tylko dla sie-

bie, lecz również dla świata. Z moich czystych myśli i uczuć świat odnosi takie same korzyści, co z moich dobrych uczynków. Dopóki nic potrafię uwierzyć w to doniosłe znaczenie

mojego wewnętrznego życia dla świata, nie nadaję się na ucznia wiedzy tajemnej. Dopiero wtedy jestem przepełniony prawdziwą wiarą w doniosłość mojego wnętrza, życia mojej
duszy, gdy pracuję nad nią tak, jakby była co najmniej tak rzeczy wista, jak wszystko, co nas otacza. Muszę pojąć, że moje uczucia wywołują takie skutki jak czyny mojej ręki.

Przez to został już właściwie wypowiedziany warunek czwarty: przyswojenie sobie poglądu, że właściwa istota człowieka nie tkwi w tym, co zewnętrzne, lecz kryje się we wnętrzu.

Kto uważa siebie wyłącznie za produkt zewnętrznego świata, wytwór świata fizycznego, nic będzie mógł dojść w tajemnym szkoleniu do niczego. Podstawę tego szkolenia stanowi
odczucie, że jest się jestestwem duszno-duchowym. Kto rozwinie w sobie to uczucie, zdobywa też zdolność odróżnienia wewnętrznego poczucia obowiązku od zewnętrznych
osiągnięć. Poznaje, że jedno nie może być bezpośrednią miarą drugiego. Uczeń wiedzy tajemnej powinien znajdować złoty środek między tym, co wynika z warunków zewnętrznych,
a tym, co uznaje jako słuszne dla swojego postępowania. Nie powinien narzucać otoczeniu rzeczy, których nie może ono zrozumieć; powinien jednak wyzwolić się także od chęci
czynienia tylko tego, co może znaleźć uznanie w tym otoczeniu. Uznania dla swoich prawd powinien szukać jedynie i wyłącznie w wewnętrznym głosie swojej rzetelnej, dążącej do
poznania duszy. Od otoczenia natomiast powinien się uczyć, ile tylko może, aby móc wywnioskować, co jest dla niego właściwe i pożyteczne. Tak oto będzie w sobie rozwijał to, co w
wiedzy duchowej nazywa się “wagą duchową". Na jednej z jej szal leży “otwarte serce" na potrzeby świata zewnętrznego, na drugiej “wewnętrzna nieugiętość i niczym nie zachwiana
wytrwałość".

Tym samym zaznaczony jest warunek piąty: stałość w wykonywaniu raz powziętych postanowień. Nic nie powinno skłonić ucznia do odstąpienia od raz powziętego postanowienia

poza przekonaniem, że był w błędzie. Każde postanowienie jest siłą, a gdy siła ta

nie osiąga bezpośredniego wyniku tam, gdzie została skierowana, działa na swój sposób. Powodzenie tylko wtedy jest miarodajne, gdy jakieś działanie zostaje podjęte pod

wpływem pożądania. Jednak wszystkie czyny dokonywane pod wpływem żądzy nic mają wartości dla świata wyższego. Tutaj rozstrzyga wyłącznie miłość do czynu. W tej miłości ma
się wypowiedzieć wszystko, co skłania ucznia wiedzy tajemnej do czynu. Wtedy nie osłabnie on w nieustannym dążeniu do wprowadzenia w czyn raz powziętego zamiaru, bez
względu na to, ile razy spotka go niepowodzenie. I w ten sposób dojdzie do tego, że nic będzie czekał na zewnętrzne skutki swoich czynów, lecz będzie znajdował zadowolenie w
samym działaniu. Nauczy się poświęcać światu swoje czyny, a nawet i całego siebie, nie licząc się z tym, w jaki sposób jego poświęcenie będzie przez świat przyjęte. Kto pragnie
zostać uczniem wiedzy tajemnej, musi być gotowy do takiej ofiarnej służby.

Warunkiem szóstym jest rozwijanie w sobie uczucia wdzięczności wobec wszystkiego, co człowieka spotyka. Trzeba zdać sobie sprawę z tego, że własny byt jest darem całego

wszechświata. Czegóż to nie było potrzeba, by każdy z nas mógł otrzymać swoje istnienie i utrzymać się przy nim! 1 czegóż to nie zawdzięczamy przyrodzie i innym ludziom! Do
takich myśli powinni być skłonni ci, którzy pragną tajemnego szkolenia. Kto nie jest w stanie oddawać się takim myślom, nic może rozwinąć w sobie tej wszechogarniającej miłości,
która jest konieczna dla dojścia do wyższego poznania. To, czego nie kocham, nie może mi się objawić. A każde objawienie powinno napełnić mnie wdzięcznością, gdyż wzbogacam
się dzięki niemu.

Wszystkie wymienione poprzednio warunki powinny złączyć się w siódmym: ujmować życie nieustannie w duchu wymaganym przez te warunki. Uczeń stwarza sobie przez to

możliwość nadania swojemu życiu jednolitego piętna. Jego poszczególne przejawy będą ze sobą w zgodzie, a nie we wzajemnej sprzeczności. Uczeń zostanie przygotowany do
spokoju, który powinien osiągnąć przy stawianiu pierwszych kroków w tajemnym szkoleniu.

Jeśli ktoś posiada szczerą i poważną wolę spełnienia podanych tu warunków, może zdecydować się na szkolenie tajemne. Znaj-dzie wtedy w sobie gotowość stosowania się do

przytoczonych tu rad. Niejednemu wiele rzeczy w tych radach może wydawać się powierzchownych. Ktoś taki powie może, że spodziewał się przebiegu szkolenia w mniej surowej
formie. Jednak wszystko, co ma charakter wewnętrzny, powinno znaleźć swój wyraz w przejawach zewnętrznych. I tak jak niewiele jest z obrazu, gdy jest on jeszcze tylko w głowie
malarza, tak też nie może być tajemnego szkolenia bez wyrażenia się na zewnątrz. Tylko ci niewiele uwagi przywiązują do surowych form, którzy nie wiedzą, że wszystko, co jest we-
wnętrzne, powinno znaleźć swój wyraz w przejawach zewnętrznych. To prawda, że chodzi o ducha jakiejś sprawy, a nie o formę. Jednak podobnie jak forma bez ducha jest niczym,
tak i duch byłby bezczynny, gdyby nie stwarzał sobie formy.

Stawiane warunki są odpowiednie do uczynienia ucznia dostatecznie silnym, aby mógł sprostać dalszym wymaganiom, które musi przed nim postawić tajemne szkolenie. Jeśli

brak mu tych warunków, przy każdym z nowych wymagań będzie ogarniała go niepewność. Bez nich nie będzie w stanie mieć potrzebnego mu zaufania do ludzi. Wszelkie dążenie
do prawdy powinno być budowane na zaufaniu i prawdziwej miłości do ludzi. Powinno być na tym budowane, chociaż nie może z niego wyrastać, lecz tylko z własnych sił duszy. A
miłość do ludzi powinna rozrastać się stopniowo na miłość do wszystkich istot, a nawet do wszystkiego, co istnieje. Kto nie wypełni wymienionych warunków, nie będzie miał w sobie
pełnej miłości do wszelkiego budowania, tworzenia i zaniedba wyzbycia się jakiejkolwiek skłonności do niszczenia, unicestwiania. Uczeń wiedzy tajemnej powinien stać się
człowiekiem, który nigdy niczego nie niszczy dla samego zniszczenia ani w czynach, ani też w słowach, uczuciach i myślach. Powinien znajdować radość w powstawaniu, rozwoju; i
tylko wtedy wolno mu przyłożyć rękę do jakiegoś zniszczenia, o ile przez te zniszczenie będzie w stanie wesprzeć nowe życie. Nie oznacza to, aby uczeń miał przyglądać się biernie
panoszeniu się zła; lecz nawet wtedy powinien wyszukiwać te strony, przez które mógłby przemienić zło na dobro. Będzie coraz jaśniej zdawał sobie sprawę, że najlepsze zwalczanie
zła i niedoskonałości w świecie, to tworzenie dobra i dosko-

nałości. Uczeń wiedzy tajemnej wic, że z niczego nic da się niczego stworzyć, jednak to, co niedoskonałe, można przemienić w doskonałe. Kto rozwinął w sobie skłonność do

tworzenia, znajdzie też niebawem zdoiność do odpowiedniego zachowania się wobec zła.

Kto wstępuje na drogę tajemnego szkolenia, musi sobie wyjaśnić, że dzięki niemu ma budować, a nie niszczyć. Dlatego powinien wnieść wolę do rzetelnej, pełnej poświęcenia

pracy, a nie do krytykowania i niszczenia. Powinien być zdolny do nabożnego skupienia, trzeba bowiem nauczyć się tego, czego się jeszcze nie wie. W skupieniu i z czcią trzeba
spoglądać ku temu, co się odsłania. Praca i nabożne skupienie - to podstawowe uczucia, które powinny być wymagane od ucznia wiedzy tajemnej. Niejeden będzie musiał
doświadczyć, że nie posuwa się naprzód w tajemnym szkoleniu, mimo że według własnego przekonania jest niestrudzenie czynny. Wynika to stąd, że pracy i nabożnego skupienia
nie ujął w sposób wiaściwy. Najmniejszy efekt będzie posiadała taka praca, która będzie podejmowana ze względu na rezultat, a najmniej posunie naprzód nauka, która nie będzie
przebiegała w pełnym czci skupieniu. Miłość do pracy, a nie do jej wyniku - tylko to prowadzi naprzód. 1 gdy uczący się dąży do zdrowego myślenia oraz pewnych sądów, nie
potrzebuje osłabiać swojego pełnego czci skupienia wątpliwościami i brakiem ufności.

Nie trzeba popadać w niewolniczą zależność w sądach wobec jakiejś odebranej wiadomości, jeśli nic przeciwstawia się z miejsca własnego poglądu, lecz zwraca się ku niej w

spokojnym skupieniu i z oddaniem. Ci, co w poznaniu doszli już do pewnych wyników, wiedzą, że wszystko zawdzięczają nic własnym sądom, lecz spokojnemu wsłuchiwaniu się i
przepracowywaniu. Należy stale mieć na uwadze, że nie potrzeba już uczyć się tego, o czym można wydać sąd. Gdy ktoś pragnie tylko wydawać sądy, niczego się na ogól nic będzie
mógł nauczyć. Jednak w tajemnym szkoleniu chodzi właśnie o uczenie się. Trzeba posiadać w sobie w wysokim stopniu wyrobioną woię bycia kimś, kto się uczy. Jeżeli czegoś nie
można pojąć, lepiej powstrzymać się wtedy od sądu, aniżeli wydać go pochopnie. Trzeba wtedy odłożyć zrozumienie na czas późniejszy. Im dłużej uczeń wznosi się po stopniach
poznania, tym bardziej jest

mu potrzebne takie spokojne wsłuchiwanie się w daną rzecz w pełnym skupienia oddaniu się. Wszelkie poznanie prawdy, wszelkie życie i działanie w świecie ducha staje się w

wyższych dziedzinach bardziej subtelne, delikatniejsze w porównaniu z działalnością zwykłego rozumu oraz życiem w świecie fizycznym. Im bardziej rozszerza się widnokrąg
człowieka, tym subtelnicjsze stają się postulaty, których wykonania ma się podejmować. Właśnie dlatego ludzie dochodzą wobec wyższych dziedzin do tak odmiennych “poglądów" i
“stanowisk". Jednak w stosunku do prawd wyższych w rzeczywistości również istnieje tylko jedno zapatrywanie. Do tego jednego zapatrywania można dojść wtedy, gdy dzięki pracy
w nabożnym skupieniu można wznieść się aż do rzeczywistego oglądu prawdy. Tylko ten może dojść do zapatrywań odbiegających od prawdy, kto nie jest dostatecznie
przygotowany i tworzy sądy według swoich myślowych nawyków oraz swoich ulubionych domniemań. Podobnie jak istnieje tylko jeden pogląd w sprawie jakiegoś twierdzenia
matematycznego, to samo dotyczy i spraw wyższego świata, Lecz najpierw należy się dopiero przygotować do tego, by móc taki pogląd osiągnąć. Gdyby ludzie mieli to na uwadze,

warunki stawiane przez nauczycieli wiedzy tajemnej dla nikogo nie miałyby w sobie nic zaskakującego. Jest całkowicie słuszne, że prawda i życie wyższe zamieszkują w każdej
duszy ludzkiej i każdy może i musi odnaleźć je sam w sobie. Lecz leżą one głęboko i z tych głębokich pokładów mogą być wydobyte tylko po usunięciu przeszkód. W jaki sposób
należy to czynić, może doradzać jedynie ten, kto sam posiada doświadczenie w zakresie wiedzy tajemnej. Rad takich udziela wiedza duchowa. Nie narzuca nikomu jakiejś prawdy,
ani nic głosi żadnego dogmatu; wskazuje natomiast drogę. To prawda, że każdy mógłby odnaleźć tę drogę również sam - być może dopiero po wielu wcieleniach - jednak to, co
osiąga się w tajemnym szkoleniu, jest skróceniem tej drogi; dzięki temu człowiek wcześniej dochodzi do punktu, od którego może współdziałać w światach wyższych, gdzie przez
pracę duchową wspomaga się rozwój i zbawienie ludzi.

Zostały tu podane w zarysie rzeczy, które powinny być podane na początku w związku z uzyskaniem doświadczeń z wyższych
światów. W następnym rozdziale wywody te zostaną poszerzone przez wykazanie, co podczas tego rozwoju zachodzi w wyższych członach natury człowieka (w organizmie

duszy, czyli w ciele astralnym oraz w duchu, czyli w ciele myślowym). Udzielone wiadomości zostaną dzięki temu na nowo oświetlone i będzie można wniknąć w nie znacznie głębiej.

O NIEKTÓRYCH ODDZIAŁYWANIACH WTAJEMNICZENIA
Należy to do podstawowych zasad wiedzy tajemnej, aby ten, kto się jej poświęca, czynił to z pełną świadomością. Nie powinien podejmować ani ćwiczyć niczego, o czym by nie

wiedział, jakie pociągnie to za sobą skutki. Udzielając komukolwiek rad lub wskazań, nauczyciel wiedzy duchowej zawsze równocześnie mówi, co dzięki zastosowaniu się do nich
będzie zachodziło w ciele, duszy lub duchu tego, kto dąży do wyższego poznania.

Zostaną tu podane tylko niektóre ze skutków działania na duszę ucznia wiedzy tajemnej. Dopiero ten, kto zna opisane tu sprawy, może z całą świadomością podjąć ćwiczenia,

prowadzące do poznania wyższych światów. I tylko wtedy jest on rzeczywiście uczniem wiedzy duchowej. Wszelkie posuwanie się po omacku w prawdziwej wiedzy duchowej
powinno być surowo zakazane. Kto nie chce swojego szkolenia podejmować z otwartymi oczami, ten może nadawać się na medium; jasnowidzem w znaczeniu wiedzy duchowej nic
zostanie.

W uczniu, który ćwiczenia opisane w poprzednich rozdziałach (o uzyskaniu poznania nadzmysłowego) przeprowadza w ten sposób, zachodzą najpierw pewne zmiany w tzw.

organizmie duszy. Jest on dostrzegalny tylko dla jasnowidza. Można by go przyrównać do mniej lub bardziej świetlistego obłoku duszno-duchowego, w środku którego znajduje się
fizyczne ciało człowieka.5 W organizmie tym widoczne są w sposób duchowy popędy, pożądania, namiętności, wyobrażenia itp. Np. zmysłowe pożądanie odczuwa się w nim jako
ciemnoczerwonawe promieniowanie o określonej fonnie. Czysta, szlachetna myśl znajduje swój wyraz w promieniowaniu jak gdyby czerwonawo fioletowym. Ostro zarysowane
pojęcie, które ogarnia logiczny myśliciel, da się odczuć jako kształt żółtawy o określonym zarysie. Myśl zagmatwana mętnej głowy występuje jako figura o zarysach
niesprecyzowanych. Myśli człowieka upierającego się przy ciasnych, jednostronnych poglądach ukazują się ostre i nieruchome w swoich konturach, a myśli osobistości otwartych na
poglądy innych ludzi widzi się w ruchliwych, zmiennych zarysach itd.5

85
Im dalej człowiek postępuje w rozwoju swojej duszy, tym bardziej prawidłowo zróżnicowany staje się jego organizm duszy. U człowieka o mało rozwiniętym życiu wewnętrznym

organizm ten jest zagmatwany i niezróżnicowany. Lecz nawet i w tak niezróżni-cowanym organizmie duszy jasnowidz dostrzega kształt, wyraźnie odcinający się od otoczenia.
Biegnie on od wewnętrznej części głowy ku środkowi ciała fizycznego. Przedstawia się jako pewnego rodzaju samodzielne ciało, posiadające pewne organy. Organy, które będą tu
najpierw omówione, spostrzega się duchowo w okolicy następujących fizycznych części ciała: pierwszy z nich pomiędzy oczami, drugi w pobliżu krtani, trzeci w okolicy serca, czwarty
w pobliżu tzw. jamy brzusznej, piąty i szósty usytuowane są w dolnej części tułowia. Twory te nazywane są przez znawców wiedzy tajemnej “kołami" (czakramami) albo też “kwiatami
lotosu". Nazwy te zawdzięczają podobieństwu do kół lub kwiatów; jednak trzeba sobie naturalnie zdawać sprawę, że wyrażenie takie nie jest bardziej trafne, niż to, że boczne części
budynku nazywa się “skrzy-diami", mówiąc “skrzydło domu". Podobnie jak wszyscy wiedzą, że nic ma się tu do czynienia ze skrzydłami, tak też i tu należy mieć na myśli tylko
przenośnię. Otóż u człowieka maio rozwiniętego kwiaty lotosu mają barwy ciemne i spokojne, nieruchome. Natomiast u jasnowidza znajdują się w ruchu i mają świecące odcienie
barw. Podobnie jest też u mediów, jednak na inny sposób. Teraz jednak nie będziemy się tym bliżej zajmowali, Kiedy więc uczeń wiedzy tajemnej rozpoczyna swoje ćwiczenia, to
pierwszą rzeczą będzie rozjaśnienie się kwiatów lotosu; później zaczynają się one obracać. Gdy to nastąpi, rozpoczyna się zdolność jasnowidzenia. “Kwiaty" te są bowiem organami
zmysłów duszy.7 Ich obroty są wyrazem tego, że rozpoczęło się postrzeganie w świecie nadzmy-slowym. Nikt nie może ujrzeć nic nadzmysfowego, zanim nie rozwiną się w opisany
sposób jego zmysły astralne.

Duchowy organ zmysłowy znajdujący się w pobliżu krtani daje możliwość wglądu w sposób myślenia innej duszy, pozwala też na głębsze wniknięcie w rzeczywiste prawa zjawisk

przyrody. Organ w sąsiedztwie serca otwiera poznanie nastawienia uczuciowego innych dusz. Kto go w sobie rozwinął, może również poznawać pew-

ne głębsze siły u zwierząt i roślin. Za pomocą zmysłu znajdującego się w okolicy zwanej jamą brzuszną osiąga się poznanie uzdolnień i talentów w duszach ludzi; można

przejrzeć, jaką rolę w gospodarce przyrody pełnią zwierzęta, rośliny, kamienie, metale, zjawiska atmosferyczne itd.

Organ w pobliżu krtani posiada 16 “płatków" lub “szprych koła", ten znajdujący się w pobliżu serca ma ich dwanaście, w okolicy jamy brzusznej - dziesięć.
Otóż pewne czynności duszy związane są z ukształtowaniem tych organów. A kto pracę tę podejmuje w zupełnie określony sposób, przyczynia się do rozwinięcia odpowiednich

organów duchowych. W “szesnastopłatkowym kwiecie lotosu" osiem płatków zostało rozwiniętych w zamierzchłej przeszłości na wcześniejszym stopniu rozwoju człowieka. Do ich
rozwoju człowiek niczym się sam nie przyczynił. Otrzymał je jako dar natury, kiedy znajdował się jeszcze w stanic sennej, przyćmionej świadomości. Były one czynne także na
ówczesnym poziomie rozwoju człowieka. Jednak tego rodzaju działalność daje się pogodzić tylko z tamtym mrocznym, przyćmionym stanem świadomości. Kiedy później świadoość
się rozjaśniła, płatki przyćmiły się i przerwały swoją działalność. Osiem dalszych człowiek może rozwinąć sam przez świadome ćwiczenia. Dzięki temu cały kwiat lotosu staje się
jaśniejący i ruchliwy. Od rozwoju każdego z szesnastu płatków zależy uzyskanie pewnych uzdolnień. Jak to już jednak było powiedziane, człowiek może rozwinąć świadomie tylko
osiem z nich, pozostałe pojawią się wtedy same przez się.

Rozwój następuje w następujący sposób. Człowiek powinien wiele uwagi i starania poświęcić pewnym procesom duszy, które przeżywa zwykle beztrosko, nie zwracając na nie

uwagi. Istnieje osiem takich procesów. Pierwszy z nich, to sposób w jaki przyswaja się wyobrażenia. Pod tym względem człowiek zdaje się zazwyczaj całkowicie na przypadek.
Słyszy to czy owo, widzi takie czy inne rzeczy i według tego tworzy sobie pojęcia. Dopóki postępuje w taki sposób, jego szesnastopłatkowy kwiat lotosu pozostaje całkowicie
nieruchomy. Dopiero gdy ujmie w ręce wychowanie siebie w odpowiednim kierunku, kwiat ten zaczyna swoją działalność. W tym

celu uczeń powinien zważać na swoje wyobrażenia. Każde z wyobrażeń powinno nabierać dla niego znaczenia. Powinien upatrywać w nim określonego posłannictwa, wieści o

rzeczach świata zewnętrznego. Nie powinien zadawalać się wyobrażeniami, które nie mają takiego znaczenia. Powinien tak kierować całym swoim tworzeniem pojęć, aby stawały się
one wiernym zwierciadłem zewnętrznego świata. Jego dążenia powinny zmierzać do usuwania z duszy wszelkich mylnych wyobrażeń. Drugi proces duszy dotyczy w podobnym
kierunku postanowień człowieka. Nawet w sprawach o najbardziej błahym znaczeniu decyzje powinny być powzięte wyłącznie po gruntownej i pełnej rozwadze. Uczeń powinien
oddalać od siebie wszelkie bezmyślne działania, wszelkie czynności pozbawione sensu. Wszystko powinno posiadać dobrze rozważone powody. I powinien zaniechać spraw, do
których nie skłaniałaby go żadna ważna przyczyna. Trzeci proces dotyczy mowy. Z ust ucznia wiedzy tajemnej powinno wychodzić jedynie to, co posiada sens i znaczenie. Mówienie
dla samego mówienia sprowadza go z wybranej drogi. Powinien unikać prowadzenia pospolitych rozmów, gdzie mówi się o wszystkim bez wyboru i miesza wszystko ze sobą. Nie
powinien jednak wyłączać się przy tym z kontaktów z ludźmi ze swojego otoczenia. Właśnie w tym obcowaniu jego mowa powinna rozwinąć się tak, aby posiadała pełnię znaczenia,
Z każdym jest on gotów podjąć rozmowę i każdemu odpowiedzieć, lecz czyni to z sensem i po wszechstronnej rozwadze. Nie wypowiada się nigdy bezpodstawnie. Stara się nie
używać ani za mało, ani za wiele słów. Czwartym procesem duszy jest uregulowanie swoich zewnętrznych czynności. Uczeń wiedzy tajemnej dąży do kierowania swoją działalnością
tak, aby była zgodna z działalnością innych ludzi w jego otoczeniu oraz z tym, co dzieje się w tym otoczeniu. Nie dokonuje działań, które przeszkadzałyby innym albo stały w
sprzeczności z tym, co dzieje się wokół niego. Stara się kierować swoimi czynami tak, aby włączały się harmonijnie w otoczenie, w jego warunki życiowe itd. Gdy do działania
skłaniają go jakieś inne powody, obserwuje starannie, jak najlepiej może sprostać potrzebie. Gdy pobudkę do czynu czerpie z siebie samego, rozważa jak najdokładniej skutki
swojego sposobu postępowania. Piąta rzecz,

która wchodzi tu w grę, polega na ukierunkowaniu swojego życia. Uczeń wiedzy tajemnej stara się żyć zgodnie z prawami przyrody oraz ducha. Nie przesadza nigdy z

pośpiechem ani nic jest zbyt powolny. Jest mu obce zarówno nadmierne zaaferowanie jak i opieszałość. Zapatruje się na życie jako na środek do działania i odpowiednio do tego
sobą kieruje. Dba o swoje zdrowie, przyzwyczajenia itd., aby zdobyć harmonię życiową. Szósty proces dotyczy dążeń człowieka. Uczeń wiedzy tajemnej bada swoje uzdolnienia,
swoje możliwości i postępuje zgodnie z nimi. Nie próbuje podejmować rzeczy leżących poza zasięgiem jego możliwości, lecz nie zaniedbuje też niczego, co leży w ich zasięgu. Z
drugiej strony stawia sobie cele, które wiążą się z ideałami człowieka, z wielkimi obowiązkami. Nie włącza się bezmyślnie jak kółko w poruszającym się mechanizmie ludzkości, lecz
stara się sięgnąć poza powszedniość i rozumieć swoje zadanie. Dąży do tego, by coraz lepiej i doskonalej wypełniać swoje powinności. Siódma rzecz w jego życiu wewnętrznym
dotyczy uczenia się jak najwięcej od życia. Uczeń wiedzy tajemnej nie powinien przechodzić obojętnie obok żadnej rzeczy tak, by nie stalą się ona dla niego pobudką do gromadzenia
doświadczenia, które przyda mu się w życiu. Jeżeli postąpił kiedyś niesłusznie lub niedobrze, stanie się to dla niego bodźcem, aby w przyszłości podobną rzecz uczynić lepiej.
Patrząc, jak postępują inni, obserwuje ich w podobnym celu. Stara się nagromadzić w sobie bogatą skarbnicę doświadczeń i stale szukać w niej troskliwie rady. I nie czyni niczego
bez zważania na przyszłe doświadczenia, które mogą mu być pomocne w jego postanowieniach i podejmowanych czynnościach. Wreszcie ósme: uczeń wiedzy duchowej musi od
czasu do czasu wejrzeć w głąb siebie; musi zagiębić się w sobie samym, troskliwie sam się ze sobą naradzić, wypracować i sprawdzić swoje zasady życiowe, ogarnąć myślą swoje
wiadomości, zważyć obowiązki, zastanowić się nad treścią i celem życia itd. Wszystkie te rzeczy były już omówione w poprzednich rozdziałach. Tutaj są one tylko wyliczone, mając
na względzie rozwój szesnastopłatko-wego kwiatu lotosu. Przez ich ćwiczenie nabiera on coraz większej doskonałości. Od takich ćwiczeń zależy bowiem rozwój daru jasnowidzenia.
Im bardziej jest zgodne z wydarzeniami w otaczają-

cym świecie to, co człowiek np. myśli i mówi, tym prędzej dar ten się rozwija. Kto myśli i wypowiada rzeczy nieprawdziwe, zabija coś w zarodku szesnastopłatkowego kwiatu

lotosu. Prawdomówność, uczciwość są pod tym względem siłami twórczymi; kłamliwość, nieszczerość, nierzetelność są siłami niszczącymi. Uczeń wiedzy tajemnej musi też
wiedzieć, że nie chodzi przy tym o same tylko “dobre chęci", lecz o rzeczywiste czyny. Gdy myślę i mówię to, co nic zgadza się z rzeczywistością, niszczę coś w moim organie
duchowego spostrzegania, chociażbym wierzył przy tym, że mam najlepsze intencje. Rzecz ma się tutaj tak, jak z dzieckiem, które oparzy się dotykając ognia, mimo że stanie się to z

nieświadomości. Nadanie omówionym tu przeżyciom duszy opisanego kierunku pozwala na rozpromienienie się szesnastopłatkowego kwiatu lotosu przepięknymi barwami i nadaje
mu prawidłowy ruch. Należy jednak przy tym zauważyć, że opisany dar jasnowidzenia nie może wystąpić, dopóki nic zostanie osiągnięty pewien określony stopień przepracowania
duszy. Dopóki prowadzenie życia w tym duchu sprawia jeszcze trudność, dar ten się nie pojawi. Dopóki na opisane tu przeżycia trzeba zwracać jeszcze szczególną uwagę, nie jest
się dojrzałym. Dopiero gdy uczeń dojdzie tak daleko, że żyje w podany sposób tak jak człowiek, który czyni coś zwykle z przyzwyczajenia, wówczas wystąpią pierwsze ślady
jasnowidzenia. Wtedy te rzeczy nie powinny już przychodzić z wysiłkiem, lecz muszą stać się naturalnym sposobem życia. Nie trzeba wtedy stale uważać na siebie, pobudzać się do
tego, by żyć w taki sposób. Wszystko powinno stać się przyzwyczajeniem. Istnieją pewne wskazówki, które w inny sposób doprowadzają szesnastopłatkowy kwiat lotosu do
rozwinięcia. Prawdziwa wiedza duchowa odrzuca wszelkie tego rodzaju wskazówki, gdyż prowadzą one do zrujnowania zdrowia fizycznego oraz moralnej zguby. Są łatwiejsze do
przeprowadzenia niż opisana tu droga, która jest długofalowa i mozolna. Za to prowadzi pewnie do celu i może tylko wzmocnić moralnie.

Wypaczony rozwój kwiatu lotosu w razie wystąpienia pewnego daru jasnowidzenia pociąga za sobą w rezultacie nie tylko iluzje i fantastyczne wyobrażenia, lecz zejście na

manowce oraz brak panowania nad sobą również w codziennym życiu. Przez tego rodza-

ju rozwój można stać się lękliwym, zazdrosnym, próżnym, zarozumiałym, upartym itd., podczas gdy poprzednio było się wolnym od tych wszystkich przywar. Powiedziano już, że

osiem płatków spośród szesnastopłatkowego kwiatu lotosu było rozwiniętych już w pradawnej przeszłości, oraz że płatki te przy tajemnym szkoleniu występują z powrotem same
przez się. Otóż w dążeniach ucznia wiedzy tajemnej cała jego troska powinna być zwrócona ku ośmiu pozostałym płatkom. Przy wypaczonym szkoleniu łatwo występują tylko dawniej
rozwinięte płatki, a te nowe, które powinny być na nowo rozwinięte, zostają skażone. Wypadek taki zdarza się zwłaszcza wtedy, gdy przy szkoleniu za mało zważało się na logiczne,
rozsądne myślenie. Najważniejszą rzeczą jest to, aby uczeń wiedzy tajemnej był człowiekiem rozsądnym, kierującym się zawsze logicznym myśleniem. Kolejną sprawą o wielkiej
doniosłości jest zwracanie uwagi na pełnąjasność w wypowiedziach. Ludzie, którzy zaczynają przeczuwać cokolwiek ze świata nadzmyslowego, lubią być na te tematy rozmowni.
Wstrzymują przez to swój prawidłowy rozwój, im mniej mówi się o tych rzeczach, tym lepiej. Dopiero, gdy ktoś doszedł w tych sprawach do pewnego stopnia rozeznania, powinien o
nich mówić. Na początku nauczania uczniowie wiedzy tajemnej są zazwyczaj zdumieni, jak mafo “zaciekawienia" dla opowiadań o ich przeżyciach okazują ludzie, którzy sąjuż
wyszkoleni w tej wiedzy. Byłoby dla nich najlepiej, gdyby zachowywali co do swoich przeżyć całkowite milczenie i nie chcieli omawiać nic więcej, poza tym, czy dobrze, bądź źle udaje
się im przeprowadzanie ćwiczeń lub stosowanie się do wskazówek, gdyż nauczyciel wyszkolony duchowo posiada zupełnie inne źródła dla oceny postępów uczniów niż ich
bezpośrednie relacje. Te osiem płatków z szesnastopłatkowego kwiatu lotosu, o które właśnie chodzi, przez tego rodzaju relacje doznajązawsze pewnego usztywnienia, podczas gdy
powinny pozostawać delikatne i plastyczne. Wyjaśni to przykład. Dla większej wyrazistości nie będzie on zaczerpnięty z życia nadzmysłowe-go, lecz z codziennego. Przypuśćmy, że
usłyszę jakąś wiadomość i od razu wytwarzam sobie o niej jakiś sąd. Wkrótce otrzymuję o tej samej sprawie dalszą wiadomość, która nie zgadza się z pierwszą. Jestem przez to
zmuszony zmienić raz już powzięte przekonanie,

skutkiem czego zostaje wywarty niekorzystny wptyw na mój szes-nastopłatkowy kwiat lotosu. Sprawa wyglądałaby zupełnie inaczej, gdybym najpierw był bardziej powściągliwy w

moim osądzie, gdybym w całej tej sprawie zachował wewnętrzne “milczenie" w myślach oraz zewnętrzne w słowach do czasu, aż miałbym zupełnie pewne punkty oparcia dla
swojego poglądu, Oględność w urabianiu i wypowiadaniu sądów staje się powoli szczególnym znamieniem ucznia wiedzy tajemnej. W zamian za to rośnie jego wrażliwość na
doznania i doświadczenia, którym pozwala w milczeniu przesuwać się przed sobą, aby wytworzyć sobie jak najwięcej punktów oparcia dla powzięcia sądu. Barwy wywołane w
płatkach lotosu przez taką powściągliwość mają odcienie błękitnawoczerwone i różowoczer-wone, podczas gdy w innym wypadku występują odcienie ciemnoczerwone i
pomarańczowe.

W podobny sposób, jak szesnastopiatkowy kwiat lotosu,8 kształtuje się w okolicy serca również dwunastopłatkowy kwiat lotosu. Również i w nim połowa płatków istniała już i była

czynna na dawnym etapie rozwoju człowieka. Dlatego też i tych sześć płatków nie musi być w szkoleniu tajemnym specjalnie rozwijanych; pojawią się same i zaczną się obracać, gdy
pracuje się nad pozostałymi sześcioma. Aby wspomóc ich rozwój, człowiek znowu powinien świadomie nadać określony kierunek pewnym działaniom duszy.

Należy teraz zdać sobie sprawę z tego, że spostrzeżenia poszczególnych zmysłów ducha lub duszy noszą różny charakter. Kwiat lotosu o dwunastu płatkach daje inne

spostrzeżenia niż szesnasto-płatkowy. Ten ostatni spostrzega kształty. Dla szesnastopłatkowego kwiatu lotosu sposób myślenia właściwy jakiejś duszy lub prawa, według których
przebiega jakieś zjawisko w przyrodzie, przybiera kształt. Nie są to jednak nieruchome, spokojne kształty, lecz formy ruchliwe, pełne życia. Jasnowidz, u którego rozwinął się ten
zmysł, może dla każdego sposobu myślenia, dla każdego prawa przyrody określić formę, w której się one wyrażają. Np. mściwa myśl przybiera kształt ostry, podobny do strzały, myśl
życzliwa ma nieraz kształt rozchylającego się kwiatu itd. Myśli określone, pełne znaczenia, mają budowę prawidłową, symetryczną, pojęcia niejasne mają zagmatwane zarysy.
Zupełnie innych spostrzeżeń dostarcza

dwunastopłatkowy kwiat lotosu. Rodzaj tych spostrzeżeń można w przybliżeniu scharakteryzować, określając je jako ciepło lub chłód duszy. Jasnowidz wyposażony w ten zmysł

odczuwa, jak z postrzeganych za pomocą dwunastopłatkowego kwiatu lotosu kształtów wypływa ciepło lub chłód duszy. Wyobraźmy sobie, że jakiś jasnowidz rozwinął tylko
szesnastopłatkowy kwiat lotosu, natomiast nie posiadałby rozwiniętego dwunastopłatkowego. Wówczas przy jakiejś życzliwej myśli widziałby jedynie opisany wyżej kształt. Inny, który
miałby rozwinięte obydwa zmysły, spostrzeże również promieniowanie tej myśli, które daje się określić tylko jako ciepło duszy. Mimochodem tylko należy też zauważyć, że w
szkoleniu tajemnym nie rozwija się nigdy jednego ze zmysłów bez drugiego, tak że powyższy przypadek należy uważać jedynie za przypuszczenie użyte dla lepszego zrozumienia.
Dzięki rozwinięciu w sobie dwunastopłatkowego kwiatu lotosu przed jasnowidzącym otwiera się głębokie zrozumienie zjawisk przyrody. Wszystko, co posiada w sobie założenie
wzrostu, rozwoju, wydaje z siebie ciepło duszy, wszystko, co jest ogarnięte przemijaniem, zniszczeniem, co skłania się ku upadkowi, wystąpi z cechą zimna duszy.

Rozwój tego zmysłu wspomaga się w następujący sposób. Pierwsze, co w związku z tym uczeń powinien podjąć, to uporządkowanie toku swoich myśli (tak zwana kontrola myśli).

Podobnie jak szesnastopłatkowy kwiat lotosu osiąga swój rozwój pod wpływem myśli prawdziwych, o doniosłym znaczeniu, tak też kwiat dwunastopłatkowy rozwija się dzięki
wewnętrznemu opanowaniu toku myśli. Myśli błąkające się na kształt błędnych ogników, nie powiązane ze sobą logicznie sensem, a tylko na zasadzie czystego przypadku, niszczą
formę tego kwiatu lotosu. Im bardziej jedna myśl wynika z drugiej, im bardziej schodzi się z drogi wszelkiej nielogiczności, tym bardziej organ ten zdobywa właściwą sobie formę. Jeśli
uczeń wiedzy duchowej słyszy nielogiczne myśli, niech pozwoli od razu przesunąć się przez głowę myśli prawidłowej. Nie powinien odsuwać się - może ozięble - od jakiegoś
nielogicznego otoczenia po to, aby przyspieszyć swój własny rozwój. Nie powinien też żywić w sobie popędu do natychmiastowego korygowania w swoim otoczeniu wszelkich
nielogiczności. Będzie raczej w ciszy i głębi swojego

wewnętrznego życia wyprowadzał na rozsądne, logiczne tory nacierające na niego z zewnątrz nielogiczne myśli. Natomiast we własnych myślach stara się we wszystkim

zachowywać ten kierunek. Druga rzecz, to wprowadzenie takiej samej konsekwencji do własnego postępowania, (kontrola postępowania). Wszelka niestałość i dysharmonia w
działaniu niszczą omawiany kwiat lotosu. Cokolwiek by uczeń wiedzy tajemnej uczynił, swoimi następnymi czynami powinien kierować tak, aby logicznie wynikały z poprzednich. Kto
dzisiaj działa w innym duchu niż wczoraj, nigdy nie rozwinie opisanego wyżej zmysłu. Trzecią rzeczą jest wyrobienie w sobie wytrwałości. Uczeń wiedzy tajemnej nie daje się nigdy
odwieść takim czy innym wpływom od raz wytkniętego celu, dopóki ten cel może uważać za słuszny. Przeszkody są dla niego tylko wyzwaniem do ich przezwyciężenia, a nigdy
powodem do zaniechania sprawy. Czwartą rzeczą jest wyrozumiałość (tolerancja) wobec innych ludzi, stworzeń, a także faktów. Uczeń wiedzy tajemnej tłumi w sobie wszelką zbędną
krytykę wobec tego, co niedoskonałe, zlc czy niedobre i stara się raczej pojąć wszystko, z czym się spotyka. Tak jak słońce nie skąpi swojego światła temu co złe i marne, podobnie i
on nie będzie niczemu odmawiał swojego wyrozumiałego współczucia. Gdy spotka go jakieś niepowodzenie, nie będzie się rozwodzi! w ujemnych sądach, lecz przyjmie to, co
nieuniknione, i będzie się starał w miarę swoich sił obrócić to na dobre. Cudzych poglądów nie rozpatruje tylko ze swojego stanowiska, lecz stara się wniknąć w cudze położenie.
Piątą rzeczą jest przyjmowanie zjawisk życiowych bez jakichkolwiek z góry powziętych uprzedzeń. Mówi się też w związku z tym o “wierze" lub “ufności". Uczeń wiedzy duchowej
odnosi się z tą ufnością do każdego człowieka, do każdej istoty. I w postępowaniu swoim jest przepełniony taką ufnością. Gdy odbiera jakąś wiadomość, nie mówi nigdy: “Nie wierzę
temu, gdyż przeczy to moim dotychczasowym poglądom". Jest raczej gotów w każdej chwili porównać swoje opinie i poglądy z nowymi i sprostować je. Jest zawsze otwarty na
wszystko, co go spotyka oraz pełen ufności w skuteczność tego, co podejmuje. Wyzwala siebie z niepewności i zwątpienia. Gdy powziął jakiś zamiar, posiada też i wiarę w siłę tego
zamierzenia. Setki niepowodzeń nie

potrafią zachwiać w nim tej wiary. Jest to “wiara, która przenosi góry". Szóstą rzeczą jest wyrobienie w sobie pewnej równowagi duchowej (stateczności). Uczeń stara się

zachowywać zrównoważoną postawę bez względu na to, czy spotyka go cierpienie, czy coś radosnego. Stara się wyzbyć wszelkich przejść od “radosnych uniesień" do “śmiertelnego
przygnębienia". Na niebezpieczeństwo czy nieszczęście jest tak samo uzbrojony jak na szczęście i powodzenie.

Czytelnicy pism wiedzy duchowej odnajdą w powyższym opisie wyliczenie tak zwanych “sześciu właściwości", które powinien rozwinąć w sobie ten, kto dąży do wtajemniczenia.

Tutaj miał być przedstawiony ich związek ze zmysłem duszy, zwanym “dwunas-topłatkowym kwiatem lotosu". Szkolenie tajemne również i tutaj jest w stanie podać szczegółowe
wskazówki, które doprowadzą do rozwinięcia tego kwiatu lotosu, lecz również i tu osiągnięcie prawidłowego kształtu tego organu duszy zależy od wypracowania w sobie
wymienionych cech. W razie zaniedbania ich rozwoju organ ten ulega zniekształceniu. Wskutek tego, przy rozwinięciu się wtedy pewnego daru jasnowidzenia, właściwości te zamiast
na dobro, mogą obrócić się na zło. Człowiek może stać się wyjątkowo niecierpliwy, rozproszony, nastawiony negatywnie wobec otoczenia. Może np. zdobyć pewną wrażliwość na
postawy wewnętrzne innych ludzi i z tego powodu uciekać od nich lub ich nienawidzić. Może dojść do tego, że z powodu chłodu duszy, wiejącego na niego od poglądów
przeciwstawiających się jego własnym, nic będzie zupełnie w stanie słuchać ich lub zachowa się w sposób odpychający.

Gdy do wszystkiego, co zostało tu powiedziane, dojdzie ponadto zastosowanie się do pewnych zaleceń, które uczniowie mogą otrzymać jedynie ustnie od nauczycieli wiedzy

tajemnej, następuje odpowiednie przyspieszenie rozwoju kwiatów lotosu. Jednak podane tutaj wskazania wprowadzają w pełni w rzeczywiste szkolenie tajemne. Zorganizowanie
swojego życia zgodnie ze wskazanym tu kierunkiem okaże się pożyteczne również i dla tego, kto szkolenia tajemnego podjąć nie chce lub nic może. Bowiem wpływ na organizm
duszy zachodzi w każdym wypadku, nawet jeśli powoli. Dla ucznia wiedzy tajemnej przestrzeganie tych zasad jest

wręcz nieodzowne. Gdyby dążył do tajemnego szkolenia nie trzymając się ich, mógłby wstąpić w światy wyższe tylko z niekompletnym okiem myśli i zamiast poznawać prawdę,

ulegałby wtedy jedynie iluzjom oraz pomyłkom. Stałby się pod pewnym względem jasnowidzącym, lecz w gruncie rzeczy podlegałby jeszcze większej ślepocie niż wcześniej.
Przedtem bowiem przynajmniej stał pewnie w świecie fizycznym i znajdował w nim określone oparcie; obecnie wnika poza świat zmysłów i błąka się tam, zanim nie stanie pewnie w
świecie wyższym. Wtedy może w ogóle nie odróżniać już prawdy od błędu i traci wszelką orientację życiową. Z tego właśnie powodu tak bardzo potrzebna jest cierpliwość w tych
sprawach. Trzeba mieć zawsze na uwadze, że wiedza duchowa nie może posunąć się w swoich wskazaniach dalej, niż pozwala na to dojrzała, pełna gotowość do pracy nad
prawidłowym rozwojem “kwiatów lotosu". Powstałyby istne karykatury tych kwiatów, gdyby dać im dojrzeć, zanim nie osiągną w spokoju właściwej im postaci. Specjalne wskazówki
wiedzy duchowej powodują bowiem ich dojrzewanie, lecz kształt zostaje im nadany dzięki opisanemu stylowi życia.

Szczególnie subtelną naturę ma pielęgnowanie wewnętrznego życia duszy, niezbędne dla rozwoju dziesięciopłatkowego kwiatu lotosu. Chodzi tutaj bowiem o to, ażeby nauczyć

się władać w sposób świadomy swoimi wrażeniami zmysłowymi. Jest to szczególnie ważne dla początkującego jasnowidza. Jedynie w ten sposób może on uniknąć źródła
niezliczonych pomyłek, iluzji i duchowej dowolności. Człowiek zazwyczaj zupełnie nie zdaje sobie sprawy z tego, od jakich rzeczy zależą jego pomysły, jego wspomnienia i co je
wywołuje. Weźmy chociażby następujący przypadek. Ktoś jedzie koleją. Jest pochłonięty jakąś myślą. Nagle ta myś! przyjmuje zupełnie inny kierunek. Przypomina on sobie
przeżycie, które miał przed laty i wiąże je ze swoimi obecnymi myślami. W ogóle nie zauważył, że skierował oczy ku oknu i jego spojrzenie padło na osobę, wykazującą podobieństwo
do innej - tej, która została wpleciona w przypomniane sobie zdarzenie. To, co zobaczył, nie dociera wcale do jego świadomości, chodzi tylko o sam skutek. I sądzi w ten sposób, że
ta rzecz “nasunęła mu się sama". Ileż to rzeczy dzieje się w

naszym życiu w taki sposób! Jak dalece wywierają wpływ na nasze życie sprawy, o których dowiedzieliśmy się, czy też przeczytaliśmy o nich, nie zdając sobie zupełnie sprawy z

tych powiązań. Ktoś np. nie znosi jakiejś barwy; nic wic jednak wcale, że jest tak, ponieważ ubranie tego koloru nosił nauczyciel, który go dręczył przed laty. Niezliczone iluzje opierają
się na podobnych powiązaniach. Wiele rzeczy wywiera piętno na naszej duszy, nie docierając przy tym wcale do naszej świadomości. Może zajść następujący wypadek: ktoś czyta w
gazecie o śmierci znanej osoby i teraz utrzymuje z całą pewnością, że już “wczoraj" przeczuł ten śmiertelny przypadek, chociaż nie słyszał ani nie widział niczego, co mogłoby go na-
prowadzić na tę myśl. To prawda, że myśl o śmierci danej osoby przyszła mu już wczoraj jakby “sama przez się" do głowy. Na jedno tylko nie zwrócił uwagi. Otóż na parę godzin
przed tym, zanim mu się “wczoraj" ta myśl narzuciła, odwiedził znajomego. Na stole leżał dziennik. Nie czytał go, jednak nieświadomie rzucił okiem na wzmiankę o ciężkiej chorobie
tej osoby. Nie uświadomił sobie tego wrażenia, chociaż pod jego wpływem powstało to “przeczucie". Zastanawiając się nad podobnymi sprawami, można pojąć, jakie olbrzymie źródło
złudzeń i fantastycznych tworów wyobraźni kryje się w podobnych związkach. I ten, kto pragnie rozwinąć swój dzie-sięciopłatkowy kwiat lotosu, musi powstrzymać to źródło. Za po-
mocą tego kwiatu lotosu dają się bowiem spostrzegać właściwości głęboko ukryte w duszach. Lecz postrzeżeniom tym wolno wierzyć jedynie wtedy, gdy jest się całkowicie
wyswobodzonym z omówionych tu złudzeń. W tym celu konieczne jest zdobycie panowania nad tym, co wywiera na człowieka swój wpływ ze świata zewnętrznego. Trzeba dojść do
tego, by wrażenia, których nic chce się doznawać, istotnie nie były przez nas przyjmowane. Zdolność ta może być rozwinięta tylko przez silne życie wewnętrzne. Trzeba zaszczepić w
swojej woli, aby poddawać się oddziaływaniu tylko tych bodźców, na które zwraca się uwagę, jak również uchylać się od oddziaływania wrażeń, ku którym nie zwraca się z własnej
woli. To, co widzimy, powinniśmy chcieć widzieć i nie powinno dla nas istnieć to, na co z naszej własnej woli nie zwracamy uwagi. Im żywsza, bardziej energiczna stanie się
wewnętrzna praca duszy, tym

więcej osiągnie się w tym kierunku. Uczeń wiedzy tajemnej musi unikać wszelkiego bezmyślnego rozglądania się i nasłuchiwania wokót siebie. Powinno istnieć dla niego tylko to,

na co skieruje swój wzrok lub słuch. Powinien ćwiczyć się w tym, by wśród największego hałasu niczego nie słyszeć, gdy tego nie chce. Jego oczy powinny stać się niewrażliwe na
rzeczy, na które specjalnie nie spojrzy. Powinien mieć duszę opancerzoną przed wszelkimi nieświadomymi wrażeniami. Szczególnie usilne starania uczeń powinien poświęcić
swojemu życiu myślowemu. Obiera sobie jakąś myśl i stara się myśleć dalej tylko o tym, co świadomie i w całkowitej wolności może powiązać z tą myślą. Odrzuca dowolne pomysły.
Gdy myśl tę pragnie powiązać zjakąś inną myślą, niech bacznie uważa, w jakim punkcie ta druga myśl wyłoniła się w nim. Idzie jeszcze dalej. Jeśli odczuwa wobec czegoś np. jakąś
określoną antypatię, to zwalcza ją i usiłuje ustanowić świadomy stosunek do danej rzeczy. W ten sposób coraz mniej nieświadomych elementów miesza się do jego wewnętrznego
życia. Jedynie dzięki tak surowemu samowychowaniu dziesięciopłatkowy kwiat lotosu uzyskuje kształt, który powinien posiadać. Życie wewnętrzne ucznia wiedzy tajemnej powinno
upływać pod znakiem stałej uwagi i trzeba umieć nic dopuszczać do sichie tego, czemu nie powinno lub nie chce się poświęcać swojej uwagi. Gdy do takiej dyscypliny wewnętrznej
doda się medytację odpowiadającą zaleceniom wiedzy duchowej, to wówczas kwiat lotosu, znajdujący się w okolicy jamy brzusznej, zaczyna prawidłowo dojrzewać i to, co dzięki
opisanym uprzednio duchowym organom zmysłów posiadało jedynie kształt oraz ciepło, otrzymuje duchowe światło i barwę. Dzięki temu zaś odsłaniają się np. talenty i uzdolnienia w
duszach, siły oraz utajone właściwości w przyrodzie. Staje się wtedy widzialna aura istot ożywionych, a to, co znajduje się w naszym otoczeniu, daje nam przez to znać o swoich
właściwościach duszy. Każdy chyba przyzna, że szczególnie dla rozwoju w tej dziedzinie niezbędne sąjak. największe starania, gdyż gra nieświadomych wspomnień jest tu niezmier-
nie aktywna. Gdyby nic to, wielu ludzi posiadałoby ten omawiany właśnie zmysł, ponieważ pojawia się on niemal natychmiast, kiedy człowiek do tego stopnia zdobył naprawdę
panowanie nad wraże-

niami swoich zmysłów, iż podlegają one wyłącznie jego uwadze lub odwróceniu tej uwagi. Zmysł ten pozostaje nieczynny tylko tak długo, jak długo potęga zmysłów zewnętrznych

zagłusza i przyćmiewa go.

Trudniejszym od rozwinięcia w sobie opisanych wyżej kwiatów lotosu jest rozwój kwiatu sześciopłatkowego, znajdującego się w środkowej okolicy ciała. Aby go ukształtować,

należy dążyć do pełnego opanowania całego człowieka przez jego samoświadomość, tak aby ciało, dusza oraz duch były w nim w doskonałej harmonii. Czynności i procesy ciała,
skłonności i namiętności duszy, myśli i idee ducha powinny być doprowadzone do doskonałego wzajemnego współbrzmienia. Ciało powinno być tak dalece oczyszczone i
uszlachetnione, by jego organy nie skłaniały do niczego, co nic służyłoby potrzebom duszy czy ducha. Ciało nic powinno narzucać duszy pożądań i namiętności sprzecznych z
czystym i szlachetnym myśleniem. Natomiast duch nie powinien być zmuszany rządzić duszą za pomocą nakazów i praw, jak dozorca niewolników; powinna ona podążać za głosem
obowiązków i nakazów z własnej nieprzymuszonej skłonności. Obowiązek nie powinien ciążyć nad uczniem jako coś narzucanego jego woli, lecz powinien być wypełniany dlatego, że
uczeń to kocha. Powinien rozwijać swoją duszę tak, ażeby swobodnie zachowywała równowagę między zmysłami a duchowością. Musi dojść do tego, by wolno mu było zaufać
swoim zmysłom, ponieważ zostały one tak oczyszczone, iż utraciły moc ściągania go za sobą w dół. Nic potrzebuje już poskramiać swoich namiętności, ponieważ one same
zmierzają ku temu, co prawe. Dopóki człowiek potrzebuje umartwiania się, nie może być uczniem wiedzy tajemnej na pewnym określonym stopniu. Cnota, do której trzeba się dopiero
przymuszać, dla tajemnego szkolenia jest jeszcze bez wartości. Dopóki żywi się jeszcze jakąś namiętność, stanowi to przeszkodę w szkoleniu, nawet jeśli czyni się wy-siłki, by nie
być jej powolnym. I obojętne, czy namiętność ta tkwi bardziej w ciele, czy w duszy. Gdy ktoś unika np. jakiegoś środka podniecającego po to, by oczyścić się przez wyrzeczenie się
przyjemności, pomoże mu to tylko o tyle, o ile jego ciało nie dozna przez wyrzeczenie się żadnego uszczerbku. Gdyby to jednak nastąpiło,

okaże się tylko, że ciało pożąda środka podniecającego i powstrzymywanie się od niego nie ma znaczenia. W takim wypadku może się równie dobrze okazać, że człowiek

powinien zrezygnować na razie ze stawianego sobie celu i C2ekać, aż nastąpią dla niego warunki pomyślniejsze pod względem zmysłowym - być może dopiero w przyszłym życiu. W
pewnych sytuacjach rozumne wyrzeczenie się stanowi o wiele większe osiągnięcie niż dążenie do zdobycia rzeczy w danych właśnie nieosiągalnych warunkach. Co więcej, taka
mądra rezygnacja posuwa rozwój o wiele bardziej naprzód niż jej przeciwieństwo.

Kto rozwinął w sobie sześciopłatkowy kwiat lotosu, dochodzi do obcowania z jestestwami należącymi do światów wyższych, lecz tylko wtedy, gdy wyjawiają swoje istnienie w

świecie dusz. Szkolenie w wiedzy duchowej nie zaleca jednak rozwijania tego kwiatu lotosu, zanim uczeń nie doszedł na tej drodze tak daleko, by mógł wznieść swojego ducha w
świat jeszcze wyższy. Temu wstępowaniu we właściwy świat ducha powinien towarzyszyć zawsze rozwój kwiatów lotosu. Inaczej uczeń popadłby w chaos i niepewność. Nauczyłby
się wprawdzie widzieć, jednak brakowałoby mu zdolności do prawidłowej oceny widzianych rzeczy. Otóż już w tym, co jest wymagane dla rozwoju szesnastopłatkowego kwiatu
lotosu, leży pewna rękojmia zabezpieczenia przed zagubieniem się oraz brakiem miary. Bowiem chaos niełatwo opanuje tego, kto zdobył pełną równowagę między zmysłowością
(ciałem), namiętnością (duszą), a ideą (duchem). O i!e jednak dzięki rozwojowi sześckrołatkowego kwiatu lotosu mają się stać dla człowieka widzialne jestestwa obdarzone
samodzielnością oraz życiem i należące do świata tak bardzo różniącego się od świata zmysłów, to potrzeba jeszcze czegoś więcej niż takiego zabezpieczenia. Dla zdobycia
pewności w tych światach nie wystarczy mu sam rozwój kwiatów lotosu, lecz musi mieć do rozporządzenia jeszcze wyższe organy. Powinno się więc omówić teraz rozwój tych
jeszcze wyższych organów; wówczas będzie można również powiedzieć o innych kwiatach lotosu oraz o dalszej organizacji ciała duszy.9

Rozwój ciała duszy, jak to zostało już opisane, daje człowiekowi możliwość postrzegania zjawisk nadzmysłowych. Kto jednak naprawdę chce się w tym świecie orientować, nie

może zatrzymać się na tym stopniu rozwoju. Nic wystarczy sama ruchliwość kwiatów lotosu. Człowiek powinien być w stanie w pełni świadomości samodzielnie regulować ruchy
swoich organów duchowych i nimi władać. Bez tego stałby się igraszką przychodzących z zewnątrz sił i mocy. Aby to się nie stało, powinien osiągnąć zdolność słyszenia tak zwanego
“wewnętrznego słowa". Aby dojść do tego, powinno zostać rozwinięte nie tylko ciało duszy, lecz również ciało eteryczne. Jest to subtelne ciało, ukazujące się jasnowidzowi jako
pewnego rodzaju sobowtór ciała fizycznego. Stanowi ono niejako stopień pośredni pomiędzy ciałem fizycznym a ciałem duszy.10 Gdy jest się obdarzonym zdolnością jasnowidzenia,
można sobie w pełni świadomie zasugerować brak ciała fizycznego człowieka, którego ma się przed sobą. Nie jesl to na stopniu wyższym nic innego, niż ćwiczenie uwagi na stopniu
niższym. Podobnie jak człowiek może odwrócić uwagę od czegoś, co się przed nim znajduje, tak że ta rzecz dla niego nie istnieje, podobnie jasnowidz potrafi wymazać całkowicie dla
swojego postrzegania ciało fizyczne człowieka, tak iż staje się ono dla niego całkowicie przejrzyste. Jeśli dokona tego w stosunku do stojącego przed nim człowieka, pozostanie dla
jego wzroku duchowego jeszcze ciało eteryczne oprócz ciała duszy, które jest większe niż oba pozostałe i obydwa też przenika. Ciało eteryczne posiada rozmiary i kształt zbliżony do
ciała fizycznego, tak że wypełnia sobą mniej więcej tą samą przestrzeń, którą zajmuje ciało fizyczne. Jest to twór niezmiernie subtelny i delikatny w swojej organizacji." Jego
podstawowa barwa jest odmienna od siedmiu barw zawartych w tęczy. Kto potrafi ją obserwować, poznaje barwę właściwie w ogóle nie istniejącą dla postrzeżeń zmysłowych.
Najlepiej da się ją.przyrównać do barwy młodego kwiatu brzoskwini. Pragnąc rozpatrywać ciało eteryczne samo w sobie, trzeba za pomocą podobnego ćwiczenia uwagi, jakie było
wcześniej opisane, wyłączyć dla obserwacji również i zjawisko ciała duszy. Jeśli się tego nie uczyni, wygląd ciała eterycznego będzie zmieniony przez przenikające je całkowicie ciało
duszy.

Otóż cząstki ciała eterycznego znajdują, się w człowieku w nieustannym ruchu. Niezliczone prądy przenikają je we wszystkie strony. Prądy te podtrzymują i regulują życie. Każde

ciało żyjące posiada tego rodzaju ciało eteryczne. Posiadająje również rośliny i zwierzęta. Dla uważnego obserwatora jego ślady dają się zauważyć również w minerałach.
Wymienione tu prądy i ruchy są najpierw całkowicie niezależne od woli i świadomości człowieka, tak jak niezależne od własnej woli człowieka są czynności jego serca lub żołądka w
organizmie fizycznym. I dopóki człowiek nic weźmie we własne ręce swojego rozwoju, zmierzając do wyrobienia nadzmy-słowych uzdolnień, ta niezależność będzie trwała. Na tym
właśnie polega na pewnym stopniu wyższy rozwój człowieka, że do prądów i ruchów ciała eterycznego, niezależnych od jego świadomości, dołączają się takie, które człowiek sam
świadomie wywołuje.

Gdy uczeń wiedzy tajemnej doszedł już na tyle daleko, że opisane w poprzednich rozdziałach kwiaty lotosu zaczynają się w nim poruszać, wtedy dokona! już niektórych rzeczy,

prowadzących do wywołania w swoim ciele eterycznym zupełnie określonych prądów i ruchów. Celem tego rozwoju jest wytworzenie się w okolicy serca pewnego rodzaju ośrodka, z
którego wychodzą prądy i ruchy o najróżnorodniejszych duchowych barwach i kształtach. Ośrodek ten w rzeczywistości nie jest tylko punktem, lecz ogromnie skomplikowanym
układem, cudownym wprost organem. Świeci i mieni się duchowo najrozmaitszymi barwami, ukazując formy o wielkiej regularności, które mogą się szybko przemieniać. A dalsze
formy i strumienie barw biegną z tego organu do innych części ciała, a także poza jego obręb, przenikając swoimi prądami i prześwietlając całe ciało duszy. Lecz najważniejsze z tych
prądów podążają do kwiatów lotosu. Przepływają przez poszczególne ich płatki, regulują ich obroty, następnie wypływają z ich koniuszków na zewnątrz, by zatracić się w otaczającej
przestrzeni. Im wyższy jest rozwój człowieka, tym większy jest zasięg rozchodzenia się tych prądów.

Szczególnie blisko z opisanym ośrodkiem związany jest dwuna-stopłatkowy kwiat lotosu. Prądy te wpływają do niego bezpośrednio, a przez niego idą z jednej strony ku

szesnastopłatkowemu oraz dwupłatkowemu kwiatowi, z drugiej zaś strony (dolnej), ku ośmio-

płatkowym, sześciopłatkowym i cztc rop łątkowym kwiatom lotosu. Taki układ jest przyczyną, dla której w tajemnym szkoleniu szczególna staranność powinna być poświęcona

rozwojowi dwunasto-płatkowego kwiatu lotosu. W razie jakiegokolwiek zaniedbania pod tym względem, cały rozwój układu narządów musiałby być nieuporządkowany. Z tego, co
powiedziano, można wywnioskować, jak subtelnej i intymnej natury jest wyszkolenie w wiedzy tajemnej i jak ściśle należy postępować, by wszystko rozwijało się odpowiednio. I nie
trzeba tu niczego więcej, aby jasno zrozumieć, że tylko ten jest powołany do mówienia o wskazaniach dotyczących rozwoju uzdolnień nadzmysłowych, kto sam na sobie doświadczył
wszystkiego, co ma rozwijać w innym człowieku i jest w stanie w pełni poznać, czyjego wskazania prowadzą do prawidłowego wyniku.

Gdy uczeń wiedzy tajemnej wypełni to, co jest zalecane przez wskazówki, dodaje wtedy swojemu ciału eterycznemu takich prądów i ruchów, które znajdują się w harmonii z

prawami oraz ewolucją świata, do którego człowiek należy. Dlatego też wskazówki te są odbiciem wielkich praw rozwoju świata. Polegają one na podanych tutaj oraz podobnych
ćwiczeniach koncentracji i medytacji, które przy właściwym stosowaniu wywołują opisane efekty. Uczeń wiedzy tajemnej po pewnym czasie powinien przeniknąć się w duszy
całkowicie treścią ćwiczeń, równomiernie przepoić się nią wewnętrznie. Zaczyna się od rzeczy zupełnie prostych, które szczególnie nadają się do pogłębienia rozsądnego i
rozumnego myślenia głowy, do uczynienia tego myślenia czymś bardziej wewnętrznym. Myślenie staje się dzięki temu wolne i niezależne od wszelkich zmysłowych wrażeń i
doświadczeń. Zostaje ściągnięte niejako w jeden punkt, który człowiek posiada całkowicie w swojej władzy. Przez to tworzy się tymczasowy ośrodek dla prądów i ruchów ciała
eterycznego. Punkt ten nie mieści się jeszcze w okolicy serca, lecz w głowie. Ukazuje się tam jasnowidzowi jako punkt, z którego ruchy biorą swój początek. Tylko tego rodzaju
tajemne szkolenie, które na pierwszym miejscu stwarza ten ośrodek, może być uwieńczone pełnym powodzenia. Gdyby został on od początku przeniesiony w okolicę serca, wtedy
początkujący jasnowidz mógłby wprawdzie zdobyć pewne widzenie w światach wyższych, jednak nic byłby w

stanie osiągnąć prawidłowego wglądu w związek pomiędzy tymi wyższymi światami, a naszym światem zmysłowym. A to właśnie na obecnym stadium ewolucji świata jest dla

człowieka absolutną koniecznością. Jasnowidz nic może stać się marzycielem; musi zachować mocny grunt pod stopami.

Następnie, gdy ośrodek w głowie umocni się już dostatecznie, zostaje przesunięty niżej, w okolicę krtani. Zostaje to wywołane przez dalsze zastosowanie ćwiczeń koncentracji.

Wówczas z okolicy tej promieniują scharakteryzowane wyżej ruchy ciała eterycznego. Rozświetlają one przestrzeń duszy w otoczeniu człowieka.

Dalsze ćwiczenie przynosi uczniowi wiedzy tajemnej zdolność samodzielnego wyznaczania położenia swojego ciała eterycznego. Poprzednio położenie to zależało od sił

napływających z zewnątrz i wychodzących z ciała fizycznego. Dzięki dalszemu rozwojowi człowiek będzie w stanie obracać swoim ciałem eterycznym na wszystkie strony. Zdolność
tę wywołują, prądy, które przebiegają mniej więcej wzdłuż obu rąk i posiadają swój ośrodek w dwuplatkowym kwiecie lotosu w okolicy oczu. To wszystko dzieje się dzięki temu, że
promieniowanie wypływające od krtani przybiera formy zaokrąglone, z których pewna ilość biegnie ku dwupłatkowemu kwiatowi lotosu, aby stamtąd w postaci falistych strumieni
obrać sobie drogę wzdłuż rąk. Dalsze działanie polega na tym, że prądy te tworząc odnogi, rozgałęziając się w najsubtelniejszy sposób i stając się pewnego rodzaju plecionką,
przeobrażają się w pewnego rodzaju siateczkę (siatkówkę) ograniczającą całe ciało eteryczne. O ile przedtem nie było ono niczym od zewnątrz ograniczone, tak że prądy życiowe z
ogólnego oceanu życia bezpośrednio wlewały się w nie i wypływały z niego, to obecnie te oddziaływania z zewnątrz muszą przebiegać przez tę osłaniającą powłoczkę. Dlatego też
człowiek staje się wrażliwy na te prądy zewnętrzne. Stają się one dla niego postrzegalne. A wtedy nadchodzi też czas nadania całemu układowi prądów i ruchów ich ośrodka w
okolicy serca. Dzieje się to również dzięki kontynuowaniu ćwiczeń medytacji i koncentracji. Wraz z tym zostaje osiągnięty stopień, na którym człowiek zostaje obdarzony
“wewnętrznym słowem". Odtąd dla człowieka wszystkie rzeczy otrzymują nowe znaczenie. Stają się dla niego w pewnej

mierze słyszalne duchowo w swojej najgłębszej istocie; mówią do człowieka o swoim prawdziwym jestestwie. Scharakteryzowane prądy wprowadzają człowieka w łączność z

wewnętrzną treścią świata, do którego on sam też należy. Zaczyna przeżywać życie swojego otoczenia i podżwięk tych przeżyć może wyrażać w ruchach swoich kwiatów lotosu.

Wraz z tym wstępuje człowiek w świat duchowy. Gdy znajduje się już tak daleko, rodzi się w nim nowe zrozumienie dla wypowiedzi wielkich nauczycieli ludzkości. Np. kazania

Buddy i Ewangelie wywierają obecnie na niego inny wpływ. Przenikają go strumieniami szczęścia, którego przedtem wcale nie przeczuwał. Bowiem ton ich słów wyjawia zgodność z
ruchami i rytmami, które obecnie sam rozwinął. Może teraz wiedzieć bezpośrednio, że człowiek taki jak Budda lub autor Ewangelii nie wypowiada swoich objawień, lecz objawienia,
które spłynęły na niego z najgłębszej istoty rzeczy. Trzeba zwrócić uwagę na pewien fakt, który może stać się zrozumiały tylko na podstawie poprzednich rozważań. Dla ludzi o
współczesnym wykształceniu liczne powtórzenia spotykane w mowach Buddy są niezrozumiałe. Uczeń wiedzy tajemnej chętnie zatrzymuje się na nich swoim wewnętrznym
zmysłem, odpowiadają one bowiem pewnym ruchom o charakterze rytmicznym w ciele eterycznym. Oddanie się im w doskonałym wewnętrznym spokoju wywołuje również zgodne
współbrzmienie z tymi ruchami. A ponieważ ruchy te są odbiciem określonych rytmów we wszechświecie, które również w pewnych punktach przedstawiają powtórzenia i regularne
powroty do poprzednich, więc wsłuchując się w styl przemówień Buddy wzywa się człowiek w związki z tajemnicami wszechświata.

W wiedzy tajemnej mówi się o czterech przymiotach duszy, które człowiek musi zdobyć na tzw. ścieżce prób, aby wznieść się do wyższego poznania. Pierwszym jest zdolność

odróżniania w myślach prawdy od wizji. Drugim jest właściwa ocena tego, co jest prawdą i rzeczywistością w stosunku do wizji. Trzecia zdolność polega na wymienionym już w
poprzednim rozdziale wyrobieniu w sobie sześciu właściwości: kontroli myśli, kontroli czynów, wytrwałości, wyrozumiałości (tolerancji), ufności i zrównoważenia. Czwartą jest
zamiłowanie do wewnętrznej wolności. Same tylko pojęciowe zrozumienie tego, co zawierają w sobie te właściwości, na nic się nic zda. Powinny one być zaszczepione w duszy tak
głęboko, by stanowiły podłoże wewnętrznych nawyków. Weźmy np. pierwszą właściwość: rozróżnianie prawdy od wizji. Człowiek powinien wyszkolić siebie tak, aby było dlań rzeczą
samą przez się zrozumiałą odróżnianie w każdej napotykanej rzeczy tego, co w niej nieistotne od tego, co posiada znaczenie. Można się tak wyszkoiić tylko wtedy, gdy z całym
spokojem i cierpliwością wciąż na nowo podejmuje się przy obserwacji świata zewnętrznego próby zmierzające w tym kierunku, W końcu w sposób naturalny wzrok będzie się
zatrzymywał na tym co prawdziwe, tak jak przedtem zadawalał się nieistotną stroną zjawisk. “Wszystko, co przemija, jest tylko podobieństwem" - prawda ta staje się naturalnym
przekonaniem duszy. I to samo należy odnieść również do pozostałych czterech właściwości.

Otóż te subtelne ciało eteryczne człowieka zostaje rzeczywiście przekształcone pod wpływem tych czterech nawyków duszy. Dzięki pierwszemu z nich - odróżnianiu wizji od

prawdy - tworzy się opisany ośrodek w głowic i przygotowuje się ośrodek w okolicy krtani. Jednak dla rzeczywistego ich rozwinięcia potrzebne są ćwiczenie koncentracji, o których
była wyżej mowa. One to wywołują rozwój organów, natomiast cztery nawyki - ich dojrzałość. Gdy ośrodek w okolicy krtani jest przygotowany, wówczas przez odpowiednią ocenę
zawartości prawdy w nieistotnych zjawiskach zostaje wywołane zaznaczone wyżej swobodne panowanie nad ciałem eterycznym oraz jego powleczenie i odgraniczenie splotami
siatkówki. Gdy człowiek osiągnie tego rodzaju miarę prawdy, wówczas powoli staną się dla niego dostrzegalne fakty duchowe. Nie powinien jednak sądzić, że ina podejmować tylko
takie czynności, które wydają się doniosłe w ocenie rozumu. Najdrobniejsza czynność, każdy najmniejszy chwyt dłoni zawiera pełnię znaczenia w wielkiej gospodarce wszechświata i
chodzi tylko o to, by mieć rozeznanie tego znaczenia. Nic chodzi o niedocenianie powszednich spraw życiowych, lecz o ich właściwe docenianie. O sześciu przymiotach duszy,
składających się na trzecią właściwość, była już mowa. Wiążą się one z rozwojem dwunastopłatkowego kwiatu lotosu w okoli-

cy serca. Tam, w samej rzeczy, jak zostało już wykazane, powinien być skierowany życiowy prąd ciała eterycznego. Właściwość czwarta: pragnienie wyzwolenia - służy teraz

doprowadzeniu do dojrzałości organu eterycznego w pobliżu serca. Kiedy właściwość ta stanic się już nawykiem duszy, wówczas człowiek wyzwala się od wszystkiego, co ma
związek wyłącznie z uzdolnieniami jego własnej natury. Przestaje zapatrywać się na rzeczy jedynie z własnego, odrębnego punktu widzenia. Znikają granice jego ciasnej osobowości,
wiążące go z tym punktem zapatrywania. Tajemnice świata duchowego zdobywają dostęp do wnętrza jego duszy. Na tym właśnie polega wyzwolenie. Bowiem każde więzy zmuszają
człowieka do zapatrywania się na jestestwa i przedmioty tak, jak to odpowiada jego własnemu sposobowi ujmowania. Uczeń wiedzy tajemnej powinien uniezależnić się, uwolnić od
tego osobistego sposobu zapatrywania się na rzeczy.

Z tego widać, że przepisy podawane przez wiedzę duchową, sięgają swoimi wpływami głęboko do wnętrza natury ludzkiej. A wskazania dotyczące czterech wymienionych

właściwości są właśnie takimi wskazaniami. Znajdują się one w takiej czy innej formie we wszystkich liczących się z istnieniem świata duchowego poglądach na świat. Twórcy
podobnych poglądów dając ludziom takie przepisy nie kierowali się jakimiś niejasnymi, ciemni uczuciami. Czynili to raczej dlatego, że byli wielkimi wtajemniczonymi. Swoje wskazania
moralne czerpali z poznania. Wiedzieli, w jaki sposób działają one na subtelną naturę człowieka i pragnęli, by ich zwolennicy rozwijali w sobie stopniowo tę subtelną naturę. Zyć w
duchu takiego poglądu na świat, znaczy pracować nad swoim własnym udoskonaleniem. I tylko tak postępując służy człowiek wszechświatu. Doskonalenie się nie jest bynajmniej
żadnym samolubstwem, człowiek niedoskonały jest bowiem zarazem niedoskonałym sługą ludzkości i świata. Im doskonalszy jest człowiek, tym lepiej służy ogółowi. Tu daje się
zastosować powiedzenie: “Gdy róża zdobi samą siebie, zdobi też i ogród".

Założyciele najbardziej doniosłych poglądów na świat właśnie dzięki temu są wielkimi wtajemniczonymi. To, co od nich pochodzi, spływa w dusze ludzkie, a przez to wraz z

ludzkością postępuje

naprzód cały świat. Nad tym procesem rozwojowym ludzkości wtajemniczeni pracowali całkowicie świadomie. Treść ich wskazań zrozumie się tylko wtedy, gdy zauważy się, że

zostały one zaczerpnięte z poznania najgłębszych stron natury ludzkiej. Wtajemniczeni byli wielkimi znawcami i czerpiąc z poznania zaszczepiali ludzkości jej ideały. A człowiek
zbliża się do tych przywódców ludzkości wtedy, gdy we własnym rozwoju wznosi się na ich wyżyny.

Gdy w jakimś człowieku rozpoczął się rozwój ciała eterycznego w sposób, jaki był tu poprzednio opisany, otwiera się przed nim zupełnie nowe życie. A wtedy we właściwym czasie

musi on w tajemnym szkoleniu otrzymać wyjaśnienia, które pozwolą mu na orientowanie się w tym nowym życiu. Za pomocą szesnastopłatkowego kwiatu lotosu postrzega on
duchowo kształty i postaci świata wyższego. Musi sobie teraz wyjaśnić, jak różnią się między sobą te postaci i kształty, w zależności od tego, czy pochodzą od takich czy innych
przedmiotów lub jestestw. Pierwszą rzeczą, na którą może zwrócić uwagę, jest to, że na jedne z nich może on wywierać silny wpływ przez własne myśli lub odczucia, na inne
natomiast żadnego lub zaledwie nieznaczny. Pewien rodzaj figur zmienia się natychmiast, gdy w obserwatorze, zaraz po ich pojawieniu się, zrodzi się myśl: “to piękne", a następnie,
gdy w toku przypatrywania się myśl tę zmieni się na inną: “to pożyteczne". Zwłaszcza kształty pochodzące od minerałów lub przedmiotów wytworzonych sztucznie posiadają tę
właściwość, że przemieniają się pod wpływem każdej myśli czy uczucia powziętego wobec nich przez medytującego. W mniejszej mierze występuje to przy kształtach
odpowiadających roślinom; w jeszcze mniejszym - przy odpowiadających zwierzętom. Również i te kształty są ruchliwe i pełne życia. Lecz ruchliwość ta pochodzi tylko częściowo od
wpływania na nie myśli i uczuć ludzkich, po części zaś zostaje wywołana przez przyczyny, na które człowiek nie posiada żadnego wpływu. Jednak wśród całego tego świata kształtów
występuje pewien ich rodzaj, wyjęty początkowo nieomal całkowicie spod oddziaływania człowieka. Uczeń wiedzy tajemnej może się przekonać, że kształty te nie pochodzą od
minerałów ani przedmiotów sztucznie wytworzonych, ani

też od roślin lub zwierząt. Aby móc się co do nich całkowicie zorientować, musi obserwować kształty i postaci, o których może wiedzieć, że zostały wytworzone przez uczucia,

popędy, namiętności itp. innych ludzi. Lecz również w stosunku do nich może stwierdzić, że jego własne myśli i uczucia mają na nie jeszcze pewien wpływ, chociaż stosunkowo
nieznaczny. Wśród kształtów tego świata pozostanie zawsze jeszcze pewna reszta, na którą wpływ ten jest bardzo znikomy. Na początku drogi ucznia wiedzy duchowej ta reszta
stanowi bardzo znaczną część tego, co w ogóle widzi. Wyjaśnienie co do natury tej części kształtów może on zdobyć tylko obserwując siebie samego. Odkryje wtedy, które z tych
postaci są wytworzone przez niego samego. W postaciach tych znajduje wyraz to, co sam czyni, czego pragnie, czego sobie życzy itp. Tkwiący w nim popęd, żywione pożądanie,
powzięty zamiar itp., wszystko to objawia się w tego rodzaju kształtach. Co więcej, cały jego charakter odbija się w takim świecie form. Człowiek może zatem swoimi myślami i
uczuciami wywierać wpływ na wszystkie ukształtowania nie pochodzące od niego, jednak na kształty, które powołał do życia w światach wyższych sam, swoją własną istotą, nie ma
on już żadnego wpływu od chwili, gdy zostały przez niego stworzone. Z tego, co zostało powiedziane, wynika zatem również to, że dla wyższego widzenia wewnętrzne życie
człowieka, jego własny świat popędów, żądz i wyobrażeń ukazuje mu się w postaci zewnętrznych kształtów, dokładnie tak samo, jak inne jestestwa oraz przedmioty. Świat
wewnętrzny dla wyższego poznania staje się częścią świata zewnętrznego. Podobnie jak w świecie zewnętrznym byłoby się otoczonym ze wszystkich stron zwierciadłami i mogłoby
się w ten sposób oglądać swojąpostać cielesną, tak w świecie wyższym staje przed człowiekiem jestestwo jego duszy jako obraz zwierciadlany.

Na tym stopniu rozwoju nadchodzi dla ucznia chwila, gdy przezwycięża on wszelkie iluzje, pochodzące z ograniczeń swojej własnej osobowości. To, co znajduje się w łonie jego

własnej osobowości, może teraz obserwować jako świat zewnętrzny, podobnie jak poprzednio obserwował w postaci świata zewnętrznego wszystko, co działało na jego zmysły. Tak
więc na podstawie doświadcze-

nia uczy się powoli traktować siebie tak, jak przedtem traktował istoty wokół siebie.
Gdyby wgląd w światy duchowe otworzył się przed człowiekiem, zanim w dostateczny sposób zosta! on przygotowany co do ich istoty, stanąłby przed scharakteryzowanym

obrazem własnej duszy jak przed zagadką. Kształty jego własnych popędów i namiętności stoją tam przed nim w formach, które odezuwa jako zwierzęce, lub też - chociaż rzadziej -
jako ludzkie. Wprawdzie postacie zwierzęce tego świata nie są nigdy całkowicie podobne do postaci zwierzęcych świata zewnętrznego, posiadają jednak dalekie z nimi podo-
bieństwo. Dlatego też niewprawny obserwator uważa je za takie same. Wkraczając w ten świat należy przyswoić sobie zupełnie nowy sposób oceniania. Prócz tego bowiem, że
rzeczy należące właściwie do ludzkiego świata wewnętrznego pojawiają się w postaci świata zewnętrznego, występują one ponadto jako odwrócone odbicie zwierciadlane tego, czym
są w rzeczywistości. Kiedy np. spostrzeże się tam jakąś liczbę, to należy jąodczytywać odwrotnie, jak odbicie w lustrze. Np. 265 oznacza w rzeczywistości 562. Kulę ogląda się tak,
jakby się było w jej środkowym punkcie. Trzeba sobie ten wewnętrzny widok dopiero odpowiednio przełożyć. Również i właściwości duszy pojawiają się jako ich lustrzane odbicia.
Pragnienia odnoszące się do jakiejś zewnętrznej rzeczy występują jako postać poruszająca się w kierunku osoby odczuwającej to pragnienie. Namiętności, które mają swoje siedlisko
w niższej naturze człowieka mogą przyjąć posiać kształtów zwierzęcych lub też innych, rzucających się na człowieka. W rzeczywistości namiętności te zmierzają na zewnątrz;
szukają przedmiotów zaspokojenia w świecie zewnętrznym. Lecz to szukanie na zewnątrz przedstawia się w obrazie zwierciadlanym jako atak na osobę żywiącą daną namiętność.

Gdy w spokojnej, rzeczowej samoobserwacji uczeń poznał własne właściwości, zanim jeszcze wzniósł się do wyższego widzenia, to w chwili, gdy w odwróconym obrazie stanie

przed nim jego własna treść wewnętrzna, znajdzie w sobie odwagę i siły, by zachować się we właściwy sposób. Ludzie, którzy w takim samopoznaniu i samoocenie nic zapoznali się
w dostatecznej mierze z własnym ży-

ciem wewnętrznym, nie rozpoznają samych siebie w odbiciu lustrzanym i będą je uważali za jakąś obcą rzeczywistość. Ten widok napełni ich też lękiem, a ponieważ nie będą

mogli wytrzymać, będą wmawiali w siebie, że wszystko to jest tylko wytworem wyobraźni, który do niczego nie może doprowadzić. W obu wypadkach, dochodząc do pewnego stopnia
bez wymaganej dojrzałości, człowiek zagrodziłby przez to drogę do własnego wyższego rozwoju.

Aby przeniknąć rzeczy wyższe, uczeń wiedzy tajemnej musi koniecznie przejść przez przeżycie widoku swojej własnej duszy. W sobie samym posiada on bowiem ten pierwiastek

duszno-ducho-wy, który najlepiej może osądzić. Gdy wyrobi sobie w świecie fizycznym rzetelne poznanie własnej osobowości, a w świecie wyższym stanie przed nim najpierw obraz
tej osobowości, wtedy będzie mógł dokonać porównania. Będzie w stanie powiązać świat wyższy ze znanym już sobie i rozpoczynać od mocnego gruntu pod nogami. I przeciwnie,
gdyby stanęły przed nim, chociażby najliczniej, inne jestestwa duchowe, nic potrafiłby z początku wcale zdać sobie sprawy ani z ich istoty, ani z ich właściwości. Odczułby wkrótce,
jak usuwa mu się grunt pod nogami. Dlatego też nigdy nie dość jest podkreślać, że pewny dostęp do wyższego świata zapewnia jedynie droga wiodąca poprzez dogłębne poznanie i
osąd swojej własnej istoty.

Jako pierwsze na drodze do wyższego świata spotykają go zatem duchowe obrazy, rzeczywistość bowiem, która tym obrazom odpowiada, znajduje się w nim samym. Uczeń

wiedzy tajemnej musi być na tyle dojrzały, by na tym pierwszym stopniu nie domagać się jakiejś namacalnej rzeczywistości, lecz zapatrywać się na obrazy jako na rzecz właściwą.
Wkrótce jednak w obrąbie tego świata obrazów poznaje coś nowego. Jego niższa samość staje przed nim jedynie w postaci zwierciadlanego obrazu; lecz pośród tego
zwierciadlanego odbicia ukazuje mu się prawdziwa rzeczywistość jego wyższej sa-mości. I dopiero od niej snują się nici ku innej wyższej realności.

I oto nadszedł czas na posługiwanie się dwupłatkowym kwiatem lotosu w okolicy oczu. Gdy zaczyna się on poruszać, człowiek znajduje możliwość wprowadzania swojej wyższej

jaźni w kontakty z nadrzędnymi jestestwami duchowymi. Prądy wypływające z tego

kwiatu lotosu poruszają się ku wyższej realności w taki sposób, że człowiek posiada pełną świadomość odpowiednich ruchów. Tak jak światło czyni widzialnymi dla oczu

przedmioty fizyczne, podobnie te prądy czynią z duchowymi jestestwami światów wyższych.

Przez zagłębianie się w wyobrażenia pochodzące z wiedzy duchowej, które zawierają podstawowe prawdy, uczeń zdobywa umiejętność wprawiania w ruch oraz kierowania

prądami kwiatu lotosu znajdującego się w okolicy oczu.

Na tym stopniu rozwoju w sposób szczególnie wyrazisty ujawnia się, czym jest zdrowa siła osądu oraz wyćwiczenie w jasnym, logicznym myśleniu. Należy tylko zauważyć, że

rodzi się tu do świadomego bytu wyższa samość człowieka, drzemiąca w nim dotąd nieświadomie w postaci zarodka. Ma się tu do czynienia - nie tylko w znaczeniu przenośnym, lecz
zupełnie realnie - z narodzinami w świecie duchowym. Zaś nowonarodzona istota, wyższa samość, o ile ma być zdolna do życia, powinna przyjść na świat wraz ze wszystkimi
niezbędnymi organami i założeniami. Podobnie jak przyroda musi troszczyć się o to, by dziecko przyszło na świat z dobrze zbudowanymi uszami i oczami, tak też prawa własnego
rozwoju danego człowieka muszą troszczyć się o to, by wyższa samość człowieka wstępowała w byt wyposażona w konieczne dla niej uzdolnienia. Te zaś prawa, które same
troszczą się o rozwój wyższych organów, nie są niczym innym, jak zdrowymi prawami moralności oraz rozumu świata fizycznego. Podobnie jak dziecko dojrzewa w łonie matki, tak w
samości fizycznej dojrzewa człowiek duchowy. Zdrowie dziecka zależy od normalnego działania praw przyrody w łonie matki. Zdrowie człowieka duchowego jest w podobny sposób
uwarunkowane prawami zwykłego rozsądku oraz rozumu, czynnego w życiu fizycznym. Nie może zrodzić w sobie wyższej samości nikt, kto nie żyje i nie myśli zdrowo w świecie
fizycznym. Życie zgodne z wymogami natury i rozumu stanowią podwaliny wszelkiego życia duchowego. I tak samo jak dziecko już w łonie matki żyje według tych sił przyrody, które
spostrzega swoimi organami zmysłów po urodzeniu, tak też i wyższa samość człowieka żyje według praw świata duchowego już w czasie swojego bytu fizycznego. I podobnie jak
dziecko wiedzione instynktem życiowym

przyswaja sobie odpowiednie dla siebie siły, to samo może też czynić człowiek z siłami świata duchowego, zanim nastąpią narodziny jego wyższej samości. A nawet musi to

czynić, o ile ma ona przyjść na świat jako istota w pełni rozwinięta. Gdyby ktoś powiedział: nie mogę przyjmować nauk wiedzy duchowej, zanim sam nie przejrzę, byłoby to
niesłuszne. Bez zagłębienia się bowiem w poznawcze badania ducha nie jest on w stanie w ogóle dojść do prawdziwego wyższego poznania. Znajdowałby się wtedy w tej samej
sytuacji, co dziecko w łonie matki, wzbraniające się korzystania z sił udzielanych mu przez matkę i pragnące czekać, aż samo będzie mogło je sobie dostarczyć. Podobnie jak płód
dziecka doświadcza w swoim usposobieniu prawidłowości tego, czym jest obdarowywane, tak człowiek, który nie stał się jeszcze widzącym, doświadcza prawdziwości nauk wiedzy
duchowej. Również wtedy, kiedy samemu nie ogląda się rzeczy duchowych, istnieje możliwość wglądu w te nauki, opartego na poczuciu prawdy oraz jasnych, wszechstronnych,
gruntownych sądach rozumu. Trzeba zapoznać się najpierw z mistyczną wiedzą i przygotować się do widzenia właśnie przez jej poznanie. Człowiek, który posiadłby zdolność
widzenia, zanim pozna wiedzę mistyczną, upodobniłby się do dziecka, które urodziło się wprawdzie obdarzone uszami i oczami, lecz bez mózgu. Roztaczałby się przed nim świat
barw i dźwięków, ale nie wiedziałby, co ma z nim począć.

Zatem sprawy, które uprzednio rozświetliły się człowiekowi dzięki jego poczuciu prawdy, rozsądkowi i rozumowi, na opisanym stopniu szkolenia stają się jego własnym

przeżyciem. Posiada on obecnie bezpośrednią wiedzę o swojej wyższej samości i poznaje, że ta jego wyższa samość znajduje się w związkach z jestestwami duchowymi wyższego
rzędu i stanowi z nimi jedność. Widzi więc, że jego niższa samość wywodzi się ze świata wyższego. I wyjawia mu się, że istnienie jego wyższej natury przekracza trwanie natury
niższej. Obecnie może sam odróżnić w sobie to, co przemijające, od tego, co trwałe. A oznacza to nic innego, jak to, że na podstawie własnego widzenia poznaje naukę o wcielaniu
się (inkamacji) wyższej samości w niższą. Wyjaśnia mu się teraz, że jest objęty wyższymi duchowymi związkami i jego losy, jego właściwości wyni-

kają z tych związków. Poznaje prawo swojego życia, poznaje karmę. Przekonuje się, że jego niższa samość, składająca się na jego obecny byt, jest tylko jedną z postaci, jaką

może przybierać jego wyższe jestestwo. I spostrzega przed sobą możliwość pracy nad sobą, opierając się na swojej wyższej jaźni, tak aby stawać się coraz bardziej doskonałym.
Może też odtąd rozpoznawać wielkie różnice między ludźmi pod względem ich stopnia doskonałości. Uświadamia sobie, że istnieją ludzie wyżej od niego stojący, którzy osiągnęli już
stopnie, które sąjeszczc przed nim. Pojmuje, że nauki i czyny tych ludzi wypływają z natchnień świata wyższego. Zawdzięcza to swojemu pierwszemu wejrzeniu w świat wyższy. To,
co nosi nazwę “wielkich wtajemniczonych", zacznie być dla niego rzeczywistością.

Są to dary, które uczeń wiedzy tajemnej zawdzięcza temu stopniowi swojego rozwoju: wgląd w swoją wyższą samość, w naukę o ponownym wcielaniu się, czyli inkarnowaniu tej

wyższej samości w niższą, w prawo, według którego życie w świecie fizycznym regulowane jest zgodnie ze związkami duchowymi - prawo karmy - i wreszcie w istnienie wielkich
wtajemniczonych.

Dlatego też o uczniu, który osiągnął len stopień, mówi się też, że opuściło go całkowicie wszelkie zwątpienie. O ile przedtem mógł przyswoić sobie wiarę, zbudowaną na

podstawach rozumowych i zdrowym myśleniu, obecnie miejsce tej wiary zajmuje pełnia wiedzy i własny, niczym nie zachwiany wgtąd.

Religie dały w ceremoniach, sakramentach i rytuałach zewnętrzne, widzialne odbicia wyższych zjawisk i jestestw duchowych. Nie uznawać tego może tylko taki człowiek, który nie

wniknął jeszcze w całą głębię wielkich religii. Kto jednak sam wnika spojrzeniem w duchową rzeczywistość, zrozumie też znaczenie tych widzialnych zewnętrznie czynności. I
wówczas Służba Boża sama będzie dla niego odbiciem obcowania ze światem duchowo nadrzędnym.

Widać z tego, w jaki sposób uczeń wiedzy tajemnej rzeczywiście staje się caikowicie nowym człowiekiem dzięki osiągnięciu powyższego stopnia. Może teraz stopniowo dojrzewać

do kierowania wyższym, właściwym elementem życiowym za pomocą swojego ciała eterycznego, a przez to osiągnąć wyższe oswobodzenie od ciała fizycznego.

PRZEMIANY ZACHODZĄCE W SFERZE SNU UCZNIA WIEDZY DUCHOWEJ
Zapowiedzią, że uczeń osiągnął już - lub wkrótce osiągnie -opisany w poprzednim rozdziale stopień rozwoju, są przemiany dokonujące się w sferze jego snów. Przedtem jego sny

były chaotyczne i pełne dowolności. Obecnie zaczynają przybierać charakter regularny. Obrazy snów są ze sobą sensownie powiązane, podobnie jak wyobrażenia życia
codziennego. Można w nich rozpoznać prawa, przyczyny i skutki. Treść snów również ulega przemianie. Podczas gdy poprzednio spostrzegało się w nich jedynie echa, odbicia życia
codziennego, przekształcone wrażenia z otoczenia lub stanów własnego ciała, teraz występują obrazy ze świata, którego dotąd się nie znało. Jednak na początku ogólny charakter
snów zostaje zachowany na tyle, że marzenie senne różni się od wyobrażenia na jawie tym, że oddaje symbolicznie to, co chce wyrazić. Ten ich charakter zmysłowo-obrazowy nie
może ujść uwagi uważnego obserwatora. Śni się np. komuś, że schwytał w rękę jakieś wstrętne zwierzę i ma w niej przykre uczucie. Budzi się i stwierdza, że trzyma w ręku róg koca.
Wrażenie nic występuje więc w bezpośredniej postaci, lecz za pośrednictwem opisanego symbolicznego obrazu. Albo też śni się człowiekowi, że ucieka przed prześladowcą;
odczuwa przy tym strach. Przy przebudzeniu okazuje się, że w czasie snu nastąpiło gwałtowne bicia serca. Żołądek przepełniony ciężkostrawnymi pokarmami wywołuje w snach
przeżycia lękowe. Również wydarzenia z otoczenia śpiącego człowieka odzwierciedlają się w snach w postaci symbolicznych obrazów. Bicie zegara może wywołać obraz oddziału
żołnierzy, maszerujących opodal przy biciu w bębny. Przewrócone krzesło może stać się powodem przeżycia we śnie całego dramatu, w którym stuk odbije się jako wystrzał itp. Taki
symboliczny charakter wyrazu posiada również regularny sen człowieka, którego ciało eteryczne zaczyna się rozwijać. Przestaje on jednak odzwierciedlać wyłącznie wydarzenia
zachodzące w jego fizycznym otoczeniu lub we własnym ciele zmysłowym. Podobnie jak regularne stają się sny, które zawdzięczają tym rzeczom swoje pochodzenie, to włączają się
do nich teżobrazy senne, będące wyrazem rzeczy oraz stosunków innego świata. To w tej sferze zostają najpierw zdobyte doświadczenia, niedostępne dla zwykłej świadomości. Nie
należy w żadnym wypadku przypuszczać, że którykolwiek z prawdziwych mistyków podobne rzeczy, przeżyte przez niego na takiej sennej drodze, bierze już za podstawę do
jakichkolwiek miarodajnych wypowiedzi, dotyczących wyższego świata. Tego rodzaju senne przeżycia należy rozpatrywać jako zaledwie pierwsze oznaki wyższego rozwoju. Wkrótce,
jako dalsze następstwo, zachodzi też fakt, że obrazy senne ucznia wiedzy tajemnej nie są już wyjęte, jak poprzednio, spod kierownictwa rozumu, nadającego im sens, lecz są przez
niego regulowane i w swoim ładzie, przejrzyste dla rozumu, podobnie jak wrażenia i odczucia świadomości dziennej. Różnica pomiędzy świadomością we śnie i w stanie jawy coraz
bardziej zanika. Człowiek, który śni, jest w pełnym znaczeniu tego słowa czuwającym podczas życia we śnie; znaczy to, że czuje się on panem oraz kierownikiem swoich obrazowych
wyobrażeń.

W przeżywaniu marzeń sennych człowiek znajduje się rzeczywiście w świecie niepodobnym do świata swoich fizycznych zmysłów. Tylko że człowiek o nicrozwiniętych organach

duchowych nie jest w stanie wytworzyć sobie o rym świecie innych wyobrażeń niż scharakteryzowane wyżej chaotyczne wyobrażenia. Świat ten istnieje dla niego tyiko w taki sposób,
w jaki istniałby świat zmysłów dla istoty, posiadającej co najwyżej pierwsze zaczątki wzroku. Dlatego też człowiek nic może w tym świecie widzieć niczego więcej, aniżeli obrazy oraz
odzwierciedlenia podobne do zwykłego życia. Lecz we śnie widzieć może je z tego względu, że jego dusza sama wtłaczała swoje wrażenia dnia codziennego w postaci obrazów w
substancję, z której ten świat się składa. Należy sobie bowiem jasno zdać sprawę z tego, iż obok zwykłego, świadomego życia codziennego, człowiek prowadzi jeszcze drugie,
nieświadome życie, we wspomnianym innym świecie. Wszystko, co spostrzega i myśli, zostaje przez niego wyryte w odbiciach w tamtym świecie. Odbicia te dają się oglądać jedynie
wtedy, gdy rozwiną się kwiaty lotosu. Jednak w każdym człowieku zawsze istnieją pewne, choć skąpe, zalążki kwiatów lotosu. Podczas świadomości dziennej nic może on

przez nie niczego spostrzegać, gdyż wrażenia wywierane na niego są zbyt słabe. Dzieje się to z podobnej przyczyny, dla której w dzień nie widzi się gwiazd. Nie są one

postrzegane na skutek działającego z przemożną siłą światła słonecznego. Podobnie też wobec potężnych wrażeń zmysłów fizycznych siabe wrażenia duchowe nic zostają
postrzeżone. Kiedy podczas snu wrota zmysłów fizycznych są zakryte, wrażenia te rozjaśniają się w sposób chaotyczny, a człowiek pogrążony w snach uprzytamnia sobie wrażenia
odebrane w tym drugim świecie. Jednak wrażenia te, jak to już było powiedziane, nie przedstawiają nic innego niż to, co zostało wpisane w świat duchowy przez wrażenia związane
ze zmysłami fizycznymi. Dopiero rozwinięte kwiaty lotosu dają możliwość zapisywania się tam treści poznawczych, które nic należą do świata fizycznego. Dzięki rozwiniętemu ciału
eterycznemu powstaje wówczas pełnia wiedzy o tych wpisanych treściach, dotyczących innych światów. Wraz z tym rozpoczyna się obcowanie człowieka z nowym światem. Obecnie
-przygotowany przez tajemne szkolenie - powinien on na początek osiągnąć dwie rzeczy. Najpierw musi zdobyć zdolność zachowania obserwacji poczynionych we śnie, zupełnie tak
samo, jak poczynionych na jawie. Gdy już to osiągnie, prowadzi się go do dokonywania takich obserwacji również podczas zwykłego stanu czuwania. Jego wyczulenie na wrażenia
duchowe jest regulowane po prostu w ten sposób, że wrażenia te nie muszą już znikać wobec wrażeń fizycznych, lecz może je odbierać nieustannie obok tych innych i jednocześnie
z nimi.

Gdy uczeń uzyskał również i tą zdolność, wówczas przed jego duchowym wzrokiem zaczyna zarysowywać się obraz opisany w poprzednim rozdziale. Może obecnie spostrzegać

przyczyny zjawisk fizycznych, leżące w świecie duchowym, a przede wszystkim może w tym świecie poznać swoją wyższą samość. Jego dalszym zadaniem będzie teraz wrastanie
niejako w tę wyższą samość, to znaczy, uważanie ją rzeczywiście za swoją prawdziwą istotę i odpowiednie do tego zachowywanie się. Coraz silniej będzie się w nim umacniało
przekonanie oraz żywe poczucie, że jego ciało fizyczne i to, co przedtem nazywał swoją “jaźnią" jest zaledwie narzędziem wyższej jaźni. Wobec niższej jaźni rodzi się w nim uczucie
podobne

do tego, jakie człowiek ograniczony tylko do świata zmysłów żywi w stosunku do jakiegoś narzędzia lub pojazdu, którym się posługuje. Tak jak tamten nie zalicza do siebie

samochodu, którym jedzie, chociaż mówi, ja jadę", podobnie człowiek rozwinięty, gdy mówi “idę do drzwi", żywi właściwie wyobrażenie, że “niesie swoje ciało ku drzwiom". Tylko że
powinno się to dla niego stać pojęciem tak naturalnym, żeby nigdy nie wystąpiło w nim z tego powodu poczucie wyobcowania ze świata zmysłów. Jeśli uczeń wiedzy tajemnej nie ma
się stać fantastą, bądź też marzycielem, to dzięki swojej wyższej świadomości nic tylko nie powinien zubożyć swojego życia w świecie fizycznym, lecz wzbogacać je, podobnie jak
wzbogaca je ten, kto dla przebycia drogi używa pociągu zamiast nóg.

Jeżeli uczeń wiedzy tajemnej doszedł już do takiego życia w swojej wyższej Jaźni, wtedy - a raczej w czasie przyswajania sobie wyższej świadomości - staje się dla niego jasne,

jak może powołać do życia siłę duchowego postrzegania w organie, który wytworzył się w rtim w okolicy serca i kierować nią za pomocą prądów, scharakteryzowanych w poprzednich
rozdziałach. Ta siła postrzegania stanowi element wyższej substancjalności, który wypływa z wymienionego organu i przepływa przez obracające się kwiaty lotosu, a także przez inne
kanały rozwiniętego ciała eterycznego. Stamtąd promieniuje w otaczający świat duchowy i czyni go duchowo widzialnym, podobnie jak światło słoneczne padając na przedmioty czyni
je widzialnymi fizycznie.

To, w jaki sposób ta siła postrzegania rodzi się w organie serca, może być stopniowo zrozumiane dopiero w samym procesie rozwoju.
Świat duchowy staje się postrzegamy wyraźnie jako przedmioty i jestestwa dopiero wtedy, gdy człowiek potrafi w powyższy sposób wysyłać scharakteryzowany organ

postrzegania przez swoje ciało eteryczne w świat zewnętrzny, aby oświetlić nim przedmioty. Widać zatem, że pełnia świadomości jakiegoś przedmiotu świata duchowego może być
uzyskana tylko pod warunkiem, że człowiek sam rzuci na niego światło duchowe. Jaźń, która stwarza ten organ postrzegania, nie zamieszkuje w rzeczywistości wcale w fizycznym
ciele ludzkim, lecz, jak to było wykazane, poza jego obrębem.

Organ serca jest tylko miejscem, gdzie człowiek od zewnątrz roznieca duchowy organ światła. Gdyby rozniecił go w innym miescu, to poczynione za jego pomocą spostrzeżenia

duchowe nie miałyby żadnego związku ze światem fizycznym. Lecz człowiek powinien z wyżyn duchowych wszystko odnosić właśnie do świata fizycznego i pozwolić mu za swoim
pośrednictwem oddziaływać na świat fizyczny. Organ serca jest właśnie tym organem, dzięki któremu wyższa jaźń czyni niższą samość człowieka swoim narzędziem, przy pomocy
którego tą samością się posługuje.

Odczucie, jakie człowiek zaawansowany w rozwoju posiada wobec przedmiotów świata duchowego, jest odmienne od tego, jakie ma człowiek zmysłów wobec świata

zewnętrznego. Człowiek zmysłów czuje, że znajduje się w jakimś miejscu świata zmysłowego, a postrzegane przedmioty są w stosunku do niego “na zewnątrz". W przeciwieństwie
do tego człowiek rozwinięty czuje się zespolony z duchowym przedmiotem swojego postrzegania, czuje się jakby “wewnątrz" niego. Faktycznie wędruje on w przestrzeni duchowej z
miejsca na miejsce. Dlatego też w mowie wiedzy duchowej nazywany jest “wędrowcem". Na początku nigdzie nie jest w domu. Gdyby zatrzymał się na samym zwykłym wędrowaniu,
to nie mógłby naprawdę określić żadnego przedmiotu w przestrzeni duchowej. Podobnie, jak w przestrzeni fizycznej określa się jakiś przedmiot lub miejsce przez to, że wychodzi się
od jakiegoś punktu, to tak samo powinno być w tym innym, osiągniętym świecie. Trzeba sobie wyszukać w nim jakieś miejsce, które na początku pozna się zupełnie dokładnie i
obejmie je duchowo w posiadanie. W miejscu tym trzeba założyć sobie duchową ojczyznę, a potem odnosić do niej wszystko inne. Przecież człowiek żyjący w świecie fizycznym rów-
nież zapatruje się na wszystko tak, jak pozwalają mu na to wyobrażenia jego fizycznej ojczyzny. Berlińczyk mimo woli opisuje Londyn inaczej niż Paryżanin. Tylko że z ojczyzną
duchową sprawa przedstawia się jednak inaczej niż z fizyczną. W tej ostatniej rodzi się człowiek nie przyczyniając się do tego ze swojej strony, w swojej młodości przejmuje z niej
instynktownie szereg wyobrażeń, które rzucają światło na wszystko bez jego woli. Duchową ojczyznę zbudował sobie jednak sam w pełni świadomości. Dlate-

go czerpiąc z niej, tworzy się sądy w pełnym świetle wolności. To budowanie sobie duchowej ojczyzny nazywane jest w wiedzy tajemnej “budowaniem domu".
Na tym stopniu widzenie duchowe rozciąga się na razie na duchowe odbicia przeciwne do świata fizycznego o tyle, o ile odbicia te leżą w tak zwanym “świecie astralnym". W

świecie tym znajduje się wszystko, co jest jednakowej natury z ludzkimi popędami, uczuciami, pożądaniami i namiętnościami. Do wszystkich bowiem rzeczy zmysłowych,
otaczających człowieka, należą też siły pokrewne z ludzkimi. Np. kryształ zostaje odlany w swoją formę przez siły, które dla wyższego widzenia zachowują się tak, jak działający w
człowieku popęd. Dzięki podobnym siłom pędzone są soki rośliny przez jej naczynia, kwiaty doprowadzane są do kwitnienia, torebki nasion do pękania. Dla rozwiniętego organu
duchowego postrzegania wszystkie te siły nabierają barw i form, podobnie jak przedmioty świata fizycznego mają barwy i formy dla oka fizycznego. Uczeń widzi na opisanym stopniu
swojego rozwoju nie tylko kryształ, czy roślinę, lecz również i opisane siły duchowe. I ogląda popędy zwierzęce i ludzkie nie tylko poprzez fizyczne przejawy życiowe żywiących je
istot, lecz również i bezpośrednio jako przedmioty - podobnie jak w świecie Fizycznym widzi stoły, krzesła itp. Cały świat instynktów, popędów, pragnień i namiętności jakiegoś
zwierzęcia czy człowieka przybiera postać naturalnego obłoku, którym istota ta jest osłonięta, staje się jego aurą

Następnie jasnowidzący postrzega na tym stopniu rozwoju również i te rzeczy, które usuwają się częściowo lub całkowicie spod ujmowania ich za pomocą zmysłów. Może np.

zauważyć różnicę astralną między pomieszczeniem przepełnionym ludźmi o niskich nastrojach, a mieszczących osobistości wzniosie nastrojone. W szpitalu panuje nie tylko inna
atmosfera fizyczna niż na sali balowej, lecz również duchowa. Miasto handlowe ma inne powietrze astralne niż miasto uniwersyteckie. Na początku zdolność postrzegania człowieka,
który osiągnął jasnowidzenie wobec tych rzeczy, będzie jeszcze słabo rozwinięta. Będzie się miała wobec nich tak, jak świadomość człowieka zmysłów we śnie do jego świadomości
na jawie. Jednak powoli obudzi się on również na tym stopniu w całej pełni. Najwyższą zdobyczą dla jasnowidza osiągającego scharakteryzowany tu stopień widzenia, jest

ukazywanie się odpowiedników oddziaływań astralnych, wywoływanych przez zwierzęce i ludzkie popędy i namiętności. Uczynkowi wypływającemu z miłości towarzyszą inne
zjawiska astralne niż podyktowanemu przez nienawiść. Bezmyślna żądza przedstawia prócz siebie samej jeszcze ohydny odpowiednik astralny, podczas gdy uczucie zwracające się
ku rzeczom wyższym - przeciwnie, daje piękny. Podczas fizycznego życia człowieka te zwierciadlane odbicia są słabo dostrzegalne. Ich siła zmniejsza się dzięki życiu w świecie
fizycznym. Np. pragnienie jakiegoś przedmiotu wywołuje - poza obrazem, w jakim samo to życzenie pojawia się w astralnym świecie - pewien dodatkowy obraz zwierciadlany. Gdy
jednak pożądanie zostaje zaspokojone przez zdobycie przedmiotu fizycznego, bądź też istnieje przynajmniej możliwość jego zaspokojenia, odpowiednik ten będzie zaledwie słabym
odblaskiem. Do pełni znaczenia zjawisko to dochodzi dopiero po śmierci człowieka, gdy dusza zgodnie ze swoją naturą musi wciąż jeszcze żywić to pragnienie, lecz nie może go już
zaspokoić, gdyż brak jej do tego zarówno przedmiotu, jak i fizycznego organu. Człowiek skłonny do zmysłowości będzie nosił w sobie również po śmierci pragnienie rozkoszy
podniebienia. Brak mu jednak teraz możliwości jego zaspokojenia, gdyż podniebienia obecnie już nic posiada. Pociąga to za sobą taki skutek, że pragnienie wywołuje szczególnie
wyrazisty odpowiednik zwierciadlany, który staje się udręką dla duszy. Przeżycia doświadczane po śmierci pod wpływem obrazowych odpowiedników natury duszy zwane są
przeżyciami w królestwie duszy, a w szczególności - w miejscu żądz. Znikają one dopiero wtedy, gdy dusza oczyściła się już z wszelkich pożądań skierowanych ku światu
fizycznemu. Dopiero wtedy dusza wznosi się w wyższe dziedziny (w świat ducha). Mimo że te odpowiedniki obrazowe u człowieka żyjącego jeszcze fizycznie są słabe, jednak istnieją
i towarzyszą mu jako jego skłonność do żądz, podobnie do komety ciągnącej za sobą swój ogon. I jasnowidz może je oglądać, gdy osiągnął odpowiedni stopień rozwoju.

Wśród takich oto i wszystkich innych pokrewnych im doświadczeń żyje uczeń wiedzy tajemnej w opisanym stadium. Do jeszcze
wyższych przeżyć duchowych na tym poziomie rozwoju dojść nie jest jeszcze w stanie. Powinien wznieść się jeszcze wyżej.
OSIĄGANIE STANU CIĄGŁEJ ŚWIADOMOŚCI
Życie człowieka przebiega na przemian w trzech stanach. Jest to stan jawy, sen z marzeniami sennymi oraz głęboki sen pozbawiony marzeń. Można zrozumieć, w jaki sposób

dochodzi się do wyższego poznania światów duchowych, jeśli wytworzy się wyobrażenie, jakie przemiany muszą się dokonywać w sferze tych stanów u człowieka dążącego do
takiego poznania. Zanim człowiek nie przeszedł szkolenia niezbędnego dla tego poznania, jego świadomość jest stale przerywana okresami spokoju podczas snu. W czasie tych
przerw dusza ludzka nic wie nic o otaczającym świecie ani o sobie samej. W pewnych tylko chwilach z ogólnego morza nieświadomości wyłaniają się sny, nawiązujące do zdarzeń
świata zewnętrznego lub do stanów własnego ciała. Początkowo w marzeniach sennych widzi się jedynie szczególny przejaw życia podczas spania, dlatego też na ogół mówi się
tylko o dwóch stanach: śnie i czuwaniu. Jednak dla wiedzy tajemnej śnienie z marzeniami posiada samodzielne znaczenie obok obydwu innych stanów. W poprzednim rozdziale
zostało przedstawione, jaka przemiana zachodzi w snach człowieka, który podejmuje wznoszenie się ku wyższemu poznaniu. Jego widzenia senne zatracają bezładny, pozbawiony
sensu i jakichkolwiek związków charakter i coraz bardziej układają się w świat pełen prawidłowości i wzajemnych powiązań. Przy dalszym rozwoju świat ten, nowonarodzony ze
świata snów, pod względem rzeczywistości wewnętrznej nic tylko nie ustępuje w niczym światu zmysłowemu, lecz objawiają się w nim fakty przedstawiające wyższą rzeczywistość w
pełnym znaczeniu tego słowa. Świat zmysłowy kryje bowiem w sobie wszędzie tajemnice i zagadki. Wyjawia on, oczywiście, skutki pewnych zjawisk wyższych, tylko człowiek
ograniczający się w swoich spostrzeżeniach wyłącznie do swoich zmysłów nie może dotrzeć do ich przyczyn. Uczniowi wiedzy tajemnej przyczyny te częściowo odsłaniają się w tym
wyżej opisanym stadium, przetworzonym z życia marzeń sennych, lecz w żadnym razie nic zatrzymującym się tam. Nie może on jednak uważać tych objawień za realne poznanie,
dopóki te same rzeczy nie ukażą mu się w czasie zwykłego życia na jawie. Lecz osiągnie on

również i to. Pracuje teraz nad tym, aby stan, który stworzył w sobie najpierw z przeżyć w sennych marzeniach, przenieść do świadomości na jawie. Bowiem świat zmysłów

wzbogaci się dla niego w zupełnie nowe treści. Tak jak człowiek ślepy od urodzenia i zope-rowany, po odzyskaniu wzroku poznaje w otoczeniu przedmioty wzbogacone o wszystkie
wrażenia wzrokowe, podobnie też człowiek, który stał się w opisany sposób jasnowidzącym, widzi cały otaczający go świat bogatszy o nowe właściwości, przedmioty, jestestwa itd.
Nie potrzebuje już czekać na sen, by żyć w innym świecie, lecz może przenosić się do wyższych spostrzeżeń zawsze, gdy zajdzie po temu uzasadniona potrzeba. Stan ten posiada
dla niego takie samo znaczenie, jakie w zwykłym życiu ma spostrzeganie przedmiotów przy otwartych zmysłach wobec spostrzegania przy zmysłach zamkniętych na nie. W
dosłownym znaczeniu można się wyrazić, że uczeń wiedzy duchowej otwiera zmysły swojej duszy i ogląda rzeczy, które muszą pozostawać zakryte dla zmysłów cielesnych.

Stan ten stanowi zaledwie przejście do jeszcze wyższych stopni poznania ucznia wiedzy tajemnej. Jeżeli uprawia on w dalszym ciągu ćwiczenie, pomagające mu w jego tajemnym

szkoleniu, po odpowiednim czasie przekona się, że tak samo głęboko sięgająca przemiana zachodzi nie tylko w jego przeżyciach sennych, lecz rozciąga się również na jego głęboki
sen pozbawiony dotąd marzeń sennych. Zauważy, że stan całkowitego braku świadomości, w którym przedtem się znajdował, gdy pogrążony był w śnie bez marzeń, jest obecnie
przerywany sporadycznymi świadomymi przeżyciami. Z ogólnych mroków snu wyłaniająmu się spostrzeżenia nieznanej mu dotychczas natury. Nie łatwo jest, rzecz prosta, opisać te
spostrzeżenia, bowiem nasza mowa stworzona jest jedynie dla świata zmysłów i diatego też tylko w przybliżeniu daje się znaleźć słowa, mające wyrażać to, co do tego świata
zmysłów wcale nie należy. Na razie jednak dla opisów światów wyższych trzeba używać słów. Można to czynić tylko dzięki temu, że wiele rzeczy zostaje wyrażone za pomocą
porównań. Ponieważ wszystko w świecie jest jednak ze sobą spokrewnione, dlatego i to jest możliwe. Rzeczy i jestestwa wyższych światów są spokrewnione z rzeczami i
jestestwami świa-ta zmysłowego przynajmniej na tyle, że przy dobrej woli pomimo wszystko da się jednak zawsze wywołać pewne wyobrażenia tych wyższych światów również za
pomocą słów używanych dla świata zmysłów. Trzeba sobie tylko zawsze zdawać sprawę z tego, że wiele rzeczy w takich opisach światów nadzmysłowych musi pozostać
porównaniem i symbolem obrazowym. Dlatego też i samo tajemne szkolenie odbywa się po części tylko w słowach zwykłej mowy. W pozostałej części uczeń poznaje dla celów
swojego wznoszenia się jeszcze pewien obrazowy sposób wypowiadania się, który pojawia się jakby sam przez się. Należy przyswoić go samemu podczas szkolenia tajemnego. Nie
stanowi to jednak przeszkody, by dowiadywać się pewnych rzeczy o naturze światów wyższych ze zwykłych opisów, jakie są tutaj podawane.

Chcąc dać pewne wyobrażenie o wspomnianych wyżej przeżyciach wyłaniających się początkowo z morza nieświadomości w czasie głębokiego snu, można by je najtrafniej

porównać z pewnego rodzaju słyszeniem. Można tu mówić o postrzeganiu dźwięków oraz słów. Tak jak przeżycia widzeń sennych dają się dość trafnie określić w porównaniu do
spostrzeżeń zmysłów jako widzenie, podobnie fakty z głębokiego snu dają się porównać do wrażeń odbieranych za pomocą słuchu. (W formie uwagi warto tu powiedzieć, że widzenie
również w światach wyższych jest czymś wyższym. I w tym świecie barwy są czymś wyższym niż dźwięki i słowa. Jednak to, co uczeń spostrzega jako pierwsze w czasie swojego
szkolenia tajemnego, nie są to jeszcze wyższe barwy, lecz niższe dźwięki. I tylko dlatego, że człowiek dzięki swojemu ogólnemu rozwojowi jest bardziej przystosowany do świata
objawiającego mu się w sennych marzeniach, od razu spostrzega tu barwy. W mniejszym stopniu przystosowany jest do świata wyższego, odsłaniającego się w głębokim śnie.
Dlatego też z początku ten świat odsłania mu się w dźwiękach oraz słowach; później i tu może się on wznieść do widzenia barw i form.)

Gdy uczeń zauważy, że pojawiają mu się podobne przeżycia, kiedy jest pogrążony w głębokim śnie, jego pierwszym zadaniem będzie doprowadzenie ich do jak największej

jasności i wyrazistości. Z początku przychodzi to z wielkim trudem, bowiem spostrzeżenia

dotyczące przeżyć doznawanych w tym stanie są na początku nadzwyczaj blade. Po przebudzeniu człowiek wie wprawdzie, że coś przeżywał, co to jednak było, pozostaje dla

niego zupełną niewiadomą. Najważniejsze, ażeby w czasie tego początkowego stanu zachować spokój i opanowanie, i ani na chwilę nie popadać w jakiś niepokój i niecierpliwość.
Mogłoby to w każdym wypadku tylko zaszkodzić, a przede wszystkim nigdy nie mogłoby przyspieszyć dalszego rozwoju, a tylko go opóźnić. Należy spokojnie zdać się niejako na to,
co komuś będzie dane, czym zostanie obdarzony; nic powinno tu istnieć żadne przyspieszanie. Jeśli w pewnym momencie nie można zdać sobie sprawy ze swoich przeżyć we śnie,
trzeba cierpliwie czekać, aż stanie się to możliwe. Chwila ta bowiem na pewno kiedyś nadejdzie. O ile było się przedtem cierpliwym i opanowanym, zdolność odbierania postrzeżeń
staje się wówczas stałym i pewnym dorobkiem, podczas gdy przy postępowaniu gwałtownie przyspieszającym może się ona wprawdzie raz pojawić, lecz potem znów na jakiś dłuższy
czas całkowicie zniknąć.

Gdy zdolność postrzegania już raz wystąpiła, a przeżycia we śnie zupełnie jasno i wyraźnie dochodzą do świadomości, należy skierować uwagę na rzecz następującą. Wśród

przeżyć tych należy rozróżnić dokładnie dwa rodzaje. Jeden z nich nie będzie miał nic wspólnego ze wszystkim, co kiedykolwiek się poznało. Z przeżyć tych można się cieszyć, mogą
one podnosić na duchu, trzeba jednak na początku pozostawić je w spokoju samym sobie. Są to pierwsze zwiastuny wyższego świata duchowego, w którym dopiero później uzyska
się orientację. Natomiast drugi rodzaj przeżyć wykaże uważnemu obserwatorowi pewne pokrewieństwo w stosunku do zwykłego świata, w którym żyje. Przeżycia we śnie dają mu ro-
związanie tego, nad czym w swoim życiu rozmyślał, co pragnął pojąć w swoim otoczeniu, lecz czego zwykłym rozumem pojąć nic mógł. W życiu codziennym człowiek zastanawia się
nad tym, co go otacza. Tworzy sobie pewne wyobrażenia, aby uchwycić związki między rzeczami. Przy pomocy pojęć usiłuje zrozumieć to, co postrzegają jego zmysły. Przeżycia we
śnie odnoszą się właśnie do takich wyobrażeń i pojęć. To, co było przedtem ciemnym, mglistym pojęciem, staje się czymś dźwicczącym, czymś żywym, co można

porównać właśnie tylko z dźwiękami oraz słowami świata zmysłów. Człowiek coraz bardziej będzie odczuwał, jak gdyby ze świata duchowego w dźwiękach i słowach

podszeptywane mu były rozwiązania zagadnień, nad którymi musi się zastanawiać. I może wtedy powiązać ze zwykłym życiem to. co spływa na niego z innego świata. Do czego
dawniej mógł sięgać tylko myślami, jest dla niego obecnie przeżyciem tak żywym i pełnym treści, jak tylko może nim być jakiekolwiek przeżycie ze świata zmysłów. Rzeczy i jestestwa
świata zmysłów nie są w żadnej mierze tym, czym zdają się być dla postrzegania zmysłowego. Są one wyrazem świata duchowego i z niego wypływają. Obecnie ten ukryty dawniej
świat duchowy dżwięczy dla ucznia wiedzy tajemnej ze wszystkiego, co go otacza.

Nie trudno też pojąć, że te wyższe zdolności mogą nieść w sobie błogosławieństwo dla człowieka tylko wtedy, gdy w zmysłach duszy, które mu się otwierają, wszystko jest w

porządku, podobnie jak człowiek może posługiwać się swoimi narządami zmysłowymi dla rzeczywistego oglądania świata tylko wtedy, gdy są one prawidłowo zbudowane. Te wyższe
zmysły wyrabia on sobie teraz przez ćwiczenia, zalecane mu przez duchowe szkolenie. Do ćwiczeń tych należy koncentracja, tzn. kierowanie swojej uwagi na określone wyobrażenia
oraz pojęcia, mające związek z tajemnicami świata. Dalej należy do nich medytacja, tzn. życie w takich ideach, całkowite zagłębianie się w nich w opisany sposób. Przez
koncentrację i medytację pracuje człowiek nad swoją duszą. Rozwija przez to jej organy postrzegania. Kiedy podlega działaniu koncentracji i medytacji, jego dusza rośnie w łonie jego
ciała tak, jak zarodek dziecka rośnie w łonie matki. A gdy następnie podczas snu wystąpią opisane wyżej poszczególne przeżycia, zbliża się wtedy chwila narodzin dla
wyswobodzonej duszy,.która staje się przez to dosłownie inną istotą, którą człowiek doprowadził do kiełkowania i dojrzałości. Dlatego też wysiłki podejmowane w celu koncentracji i
medytowania powinny być przeprowadzone z wielką starannością i dokładnością, gdyż stanowią one prawa rozwoju i dojrzewania przedstawionej już wyższej istoty dusznej
człowieka. Ta zaś musi przy swoich narodzinach być organizmem zharmonizowanym i prawidłowo zróżni-

cowanym. Przy jakimkolwiek zaniedbaniu zalecanych przepisów, zamiast prawidłowo ukształtowanego, zdolnego do życia tworu, powstanie w dziedzinie duchowej płód poroniony,

niezdolny do życia.

To, że narodziny tej wyższej istoty duszy odbywają się najpierw w głębokim śnie, stanie się zrozumiałe, gdy rozważy się, że delikatny, jeszcze mało odporny organizm, w razie

ewentualnego wystąpienia w czasie powszedniego życia zmysłowego, dzięki silnym, twardym procesom tego życia nie mógłby w ogóle dojść do głosu. Jego działalność nie mogłaby
być zauważana wobec działalności ciała. We śnie, gdy ciało odpoczywa - o ile chodzi o jego działalność zależną od wrażeń zmysłowych - subtelna, z początku niepozorna
działalność duszy wyższej może się ujawnić. I znowu należy rozważyć, że uczniowi wiedzy tajemnej nie wolno tych przeżyć we śnie uważać za pełnowartościową wiedzę, dopóki nic
będzie w stanie swoją wyższą obudzoną duszę przenosić również do świadomości dziennej. Gdy będzie mógł to uczynić, wtedy potrafi również wśród przeżyć dziennych i w nich
samych postrzegać świat duchowy w jego własnym charakterze, tzn., że będzie mógł w dźwiękach i słowach ujmować duszą tajemnice swojego otoczenia.

Na tym stopniu rozwoju należy sobie jasno zdawać sprawę, że z początku ma się do czynienia z odosobnionymi, w mniejszym lub większym stopniu nie powiązanymi ze sobą

przeżyciami duchowymi. Dlatego też należy wystrzegać się chęci wznoszenia z nich jakichkolwiek wykończonych, lub choćby tylko powiązanych ze sobą, budowli poznania.
Musiałyby wtedy wmieszać się w świat duszy najrozmaitsze fantastyczne wyobrażenia i idee; aż nazbyt łatwo dałby się zbudować pewien świat, nie mający nic wspólnego z rze-
czywistym światem duchowym. Uczeń wiedzy tajemnej powinien nieustannie ćwiczyć się w samokontroli. Najlepiej, gdy dąży do coraz pełniejszego wyjaśnienia sobie poszczególnych
doznanych już realnych przeżyć i czeka, aż przyjdą nowe przeżycia, które jakby same przez się, w sposób zupełnie niewymuszony, powiążą się z już istniejącymi. Bowiem dzięki
siłom świata duchowego, w który uczeń teraz już wstąpił oraz przy uprawianiu odpowiednich ćwiczeń następuje w jego głębokim śnie rozszerzanie się świadomości

na coraz większy zasięg. Coraz więcej przeżyć wyłania się ze sfery objętej nieświadomością i coraz krótsze odcinki życia we śnie pozostają nieświadome. W taki sposób

odosobnione przeżycia, doznawane we śnie, wiążą się same przez się coraz bardziej ze sobą, bez zakłócania ich istotnych powiązań przez najrozmaitsze kombinacje i
wnioskowania, które wypływałyby wyłącznie z rozsądku, nawykłego do wyobrażeń zmysłowych. Im mniej domieszek pochodzących z nawyków myślowych tego świata zmysłów
przedostanie się w sposób nieuzasadniony do przeżyć wyższych, tym lepiej. Przy takim postępowaniu uczeń zbliża się coraz bardziej do tego stopnia na drodze do wyższego
poznania, na którym stany, przeżywane przedtem tylko nieświadomie we śnie, przemieniają się w całkowicie świadome. I wtedy, podczas gdy ciało spoczywa, żyje się życiem
rzeczywistym, podobnie jak ma to miejsce w stanic jawy. Nic ma potrzeby nadmieniać, że w czasie samego snu ma się początkowo do czynienia z inną rzeczywistością niż otoczenie
zmysłowe, w którym znajduje się ciało. Człowiek uczy się i musi się uczyć powiązywać swoje wyższe przeżycia ze snu ze zmysłowym otoczeniem, aby mocno stać dalej na gruncie
świata zmysłów i nie stać się fantastą. Na razie jednak świat przeżywany we śnie jest dla niego całkowicie nowym objawieniem. Ten doniosły stopień, polegający na świadomości
życia podczas snu, nosi w wiedzy tajemnej nazwę ciągłości (nieprzerywalności) świadomości.12

U człowieka, który osiągnął ten stopień, przeżywanie i doświadczenie nie ustają w czasie, w którym fizyczne ciało odpoczywa, a organy zmysłów nie dostarczają duszy żadnych

wrażeń.

ROZKOJARZENIE OSOBOWOŚCI
W CZASIE DUCHOWEGO SZKOLENIA
Dusza ludzka w czasie snu nie odbiera żadnych wiadomości ze strony fizycznych narządów zmysłowych. W tym stanie nie ma dopływu spostrzeżeń ze zwykłego świata

zewnętrznego. W rzeczywistości przebywa ona pod pewnym względem poza tak zwanym ciałem fizycznym, tą częścią ludzkiego jestestwa, która przekazuje w stanie jawy
spostrzeżenia zmysłowe oraz myślenie. Znajduje się ona wówczas jedynie w łączności z subtelniejszymi ciałami (ciałem eterycznym oraz astralnym), niedostępnymi dla postrzegania
zmysłami fizycznymi. W czasie snu nie ustaje jednak działalność tych sub-tclniejszych ciał. Podobnie jak ciało fizyczne pozostaje w związku z przedmiotami i istotami świata
fizycznego, ulega ich oddziaływaniu i samo na nie działa, tak też i dusza żyje w świecie wyższym. I życic to trwa daiej podczas snu. Dusza w czasie snu faktycznie jest w pełnym
ruchu. Tyle tylko, że człowiek nie może nic wiedzieć o tej działalności, dopóki nie posiądzie wyższych organów, za pomocą których będzie mógł równie dobrze obserwować to, co się
wokół niego dzieje, jak też to, co sam w tym otoczeniu wywołuje, podobnie jak czyni to przy pomocy zwykłych zmysłów w stanic czuwania na jawie w stosunku do otoczenia
fizycznego. Szkolenie duchowe polega (jak to było wykazane w poprzednich rozdziałach) na wypracowaniu w sobie takich duchowych narządów zmysłowych.

Gdy życie podczas snu dzięki szkoleniu duchowemu ulega u człowieka przemianom, o jakich była mowa w poprzednim rozdziale, wówczas może on świadomie śledzić wszystko,

co podczas stanu snu zachodzi wokół niego; może dowolnie orientować się w swoim otoczeniu, podobnie jak ma to miejsce z jego przeżyciami w powszednim życiu na jawie dzięki
jego zwykłym zmysłom. Należy przy tym jednak zauważyć, że postrzeganie zwykłego zmysłowego otoczenia zakłada z góry posiadanie już pewnego wyższego stopnia
jasnowidzenia. (Było to już zaznaczone w poprzednim rozdziale.) Na początku rozwoju uczeń postrzega tylko te rzeczy, które należą do innego świata, nie będąc w stanie zauważyć
ich związku z przedmiotami swojego codziennego otoczenia zmysłowego.

To, co tak wyraziście ujawnia się w charakterystycznych przykładach z życia snu oraz marzeń sennych, rozgrywa się w człowieku bez przerwy. Dusza bez przerwy żyje w

światach wyższych i jest w nich czynna. Ze światów wyższych czerpie pobudzenia, dzięki którym nieustannie oddziałuje na ciało fizyczne. Tylko że to wyższe życie pozostaje dla
człowieka nieuświadomione. Natomiast uczeń wiedzy tajemnej doprowadza to do świadomości. Dzięki temu w ogóle zmienia się jego życic. Dopóki dusza nie staje się widzącą w
znaczeniu wyższym, prowadzona jest przez nadrzędne jestestwa świata. 1 tak jak życie niewidomego po operacji przywracającej mu wzrok staje się zupełnie inne w porównaniu z
poprzednim, gdy musiał zdawać się na swoich przewodników, podobnie zmienia się życie człowieka dzięki tajemnemu wyszkoleniu. Wyrasta on spod kierownictwa i odtąd sam musi
przejąć kierowanie sobą. Gdy to nastąpi, zostaje narażony -jak to łatwo pojąć - na pomyłki, których jego zwykła świadomość zupełnie nie przeczuwała. Jego działania wypływają
obecnie ze świata, z którego dawniej wpływały na niego - dla niego samego nieświadomie - moce wyższe. Te wyższe moce są objęte powszechną harmonią wszechświata. Uczeń
wiedzy tajemnej wypada z tej harmonii. Odtąd sam ma czynić rzeczy, które dotychczas były dla niego dokonywane bez jego współudziału.

Ponieważ tak przedstawia się sprawa, dlatego też w pismach traktujących o takich rzeczach mówi się wiele o niebezpieczeństwach związanych ze wstępowaniem w wyższe

światy. Spotykane niekiedy opisy takich niebezpieczeństw istotnie są zdolne sprawić, że co lękliwsze usposobienia tylko ze zgrozą mogą spoglądać na to wyższe życie. Trzeba
jednak powiedzieć, że niebezpieczeństwa te występują tylko wtedy, gdy nie zostają poszanowane konieczne zasady ostrożności. Jeśli uwzględni się naprawdę to, co wiedza du-
chowa daje do ręki w postaci rad, wówczas wstępowanie w świat wyższy odbywa się wprawdzie poprzez przeżycia, które swoją potęgą i wielkością przerastają wszystko, co może
sobie odmalować najśmielsza wyobraźnia człowieka zmysłów, lecz o jakimś zakłóceniu zdrowia czy życia nic może być mowy. Człowiek poznaje straszliwe potęgi, zagrażające życiu
ze wszystkich stron. Zdobywa na-

wet możność posługiwania się samemu siłami oraz jestestwami, niedostępnymi dla postrzegania zmysłowego. I istnieje wielka pokusa, aby tymi siłami zawładnąć i zaprząc je w

służbę dla niedozwolonej korzyści własnej, bądź też dzięki niedostatecznemu poznaniu światów wyższych użyć tych sił w sposób błędny. Niektóre z tych doniosłych przeżyć (jak np.
spotkanie ze “stróżem progu") będą jeszcze opisane w dalszych rozdziałach. Należy jednak pamiętać, że moce wrogie życiu istnieją również i wtedy, gdy się o nich nie wic. Jest
niewątpliwą prawdą, że w tym wypadku ich stosunek do człowieka zostaje określony przez siły wyższe i zmienia się, gdy człowiek wkracza świadomie w świat, przedtem dla niego
zakryty. Lecz za to jego własny byt również ulega spotęgowaniu, a jego horyzonty życiowe wzbogaceniu o nieogarnione obszary. Prawdziwe niebezpieczeństwo zawisa nad uczniem
jedynie wtedy, gdy z niecierpliwości lub zarozumiałości zbyt wcześnie uzurpuje sobie wobec przeżyć w świecie duchowym pewną samodzielność, gdy nie może się doczekać, aż
przypadający mu w udziale wgląd w nad-zmysłowe prawa rzeczy rzeczywiście zostanie mu dany. Na tym właśnie polu pokora i skromność są w o wiek mniejszym stopniu pustym
słowem niż w zwykłym życiu. O ile uczeń posiada obydwie te cechy w najlepszym ich znaczeniu, może być pewien, że jego wznoszenie się do życia wyższego będzie się dokonywało
bez żadnego niebezpieczeństwa dla tego, co zwykle zwie się zdrowiem i życiem. Przede wszystkim nie powinna zaistnieć nigdy żadna dys-harmonia pomiędzy wyższymi przeżyciami
a procesami oraz wymaganiami powszedniego, codziennego życia. Zadań człowieka powinno się szukać przede wszystkim na ziemi, a kto chce uchylić się od tych ziemskich zadań i
szuka ucieczki w innym świecie, ten może być pewien, że swojego celu nie osiągnie. Lecz to, co postrzegają zmysły, to tylko jedna strona świata. A jestestwa, które znajdują swój
wyraz w faktach świata zmysłów, przebywają w świecie duchowym. Powinno się stać uczestnikiem Ducha, by móc jego objawienia wnosić w świat zmysłów. Człowiek przemienia
ziemię zaszczepiając jej to, co mu się odsłania w krainie jestestw duchowych. Na tym polega jego zadanie. Tylko dlatego powinno się pragnąć wzniesienia się do wyższych światów,
że ziemia podlega światu

duchowemu, że rzeczywiście czynnym na ziemi można być jedynie wtedy, gdy jest się współuczestnikiem tych światów, w których kryją się siły stwórcze. Gdy z takim

nastawieniem podchodzi się do szkolenia tajemnego i ani na chwilę nie zbacza się z wytyczonego kierunku, nic ma najmniejszego powodu do obaw. Przewidywane
niebezpieczeństwa nie powinny nikogo zrażać do tajemnego szkolenia; dla każdego powinny się one jednak stać surowym wezwaniem do przyswojenia sobie w najwyższym stopniu
tych cech, które prawdziwy uczeń wiedzy duchowej powinien posiadać.

Po tych zastrzeżeniach, które usunęły chyba wszystko, co może odstraszać, należy przystąpić do opisania jednego z tzw. “niebezpieczeństw". Należy przyznać, że w wyżej

wymienionych subtelniej-szych ciałach ucznia zachodzą głębokie przemiany. Przemiany takie łączą się z pewnymi procesami rozwoju trzech podstawowych sił duszy, z wolą,
uczuciem oraz myśleniem. Przed tajemnym szkoleniem człowieka te trzy siły znajdują się w zupełnie określonym wzajemnym powiązaniu, regulowanym przez wyższe prawa świata.
Człowiek nie przejawia woli, uczucia lub myśli w sposób dowolny. Gdy w świadomości powstanie np. jakieś wyobrażenie, dołącza się do niego zgodnie z naturalnym prawem pewne
uczucie lub następuje po nim jakieś postanowienie woli, powiązane z nim jakimś prawidłowym związkiem. Wchodzimy do pokoju, stwierdzamy w nim stęchliznę i otwieramy okno.
Słyszymy własne imię i odpowiadamy na zawołanie. Jest się zapytanym i udziela się odpowiedzi. Widzi się cuchnącą rzecz i doznaje się przykrego uczucia. Są to proste związki
między myśleniem, uczuciem i wolą. A gdy przyjrzymy się ludzkiemu życiu, przekonamy się, że wszystko opiera się w nim na takich związkach. Co więcej, życic jakiegoś człowieka
jest uważane za “normalne" tylko o tyle, o ile dają się w nim zauważyć tego rodzaju związki między myśleniem, czuciem i wolą, które opierają się na prawach natury ludzkiej.
Uważałoby się za sprzeczne z tymi prawami, gdyby ktoś np. na widok jakiegoś cuchnącego przedmiotu doznawał przyjemnego uczucia lub nie odpowiadał na pytanie. Wyniki
spodziewane od należytego wychowania czy nauczania opierają się na założeniu, że przez wychowanie można utrwalić właściwe powiązania między uczuciem, myśleniem i wolą,
odpo-wiadającc naturze człowieka. Gdy przekazuje mu się jakieś wyobrażenia, czyni się to z założeniem, że złączą się one w prawidłowy związek z jego uczuciami oraz
postanowieniami woli. Wszystko to pochodzi stąd, że w subtelnicjszych ciałach człowieka ośrodki trzech sił, myślenia, uczuć i woli, są ze sobą powiązane w sposób podlegający
pewnym prawom. To powiązanie bardziej subtelnego organizmu duszy posiada też swoje odbicie w mniej subtelnym ciele fizycznym. Również i w nim organy woli znajdują się w
pewnym prawidłowym związku z organami myślenia oraz uczucia. Dlatego też określona myśl z reguły wywołuje uczucie lub działanie woli. Przy wyższym rozwoju człowieka nici
łączące ze sobą te trzy podstawowe siły zostają zerwane. Najpierw przerwanie to zachodzi w scharakteryzowanym subtelnym organizmie duszy; przy jeszcze wyższym wzniesieniu
się rozciąga się to również na ciało fizyczne. (Przy wyższym duchowym rozwoju człowieka jego mózg rozpada się rzeczywiście na trzy oddzielone od siebie człony. Rozdzielenie to

jest jednak tego rodzaju, że nie jest dostrzegalne dla zwykłego wzroku, ani też nic daje się wykazać nawet przy pomocy najczulszych instrumentów zmysłowych. Następuje jednak i
jasnowidz rozporządza środkami do jego obserwacji. Mózg wyższego jasnowidza rozdziela się na trzy samodzielne części: mózg myślowy, mózg uczuć i mózg woli).

Organy myślenia, czucia i woli zostają wtedy całkowicie wyswobodzone od siebie. Łączność między nimi nie jest już odtąd ustalana przez żadne prawa, które były im

zaszczepione, lecz starać się o nią musi sam człowiek przez swoją obudzoną wyższą świadomość. To właśnie stanowi przemianę, którą uczeń wiedzy tajemnej sam w sobie
dostrzega, że pomiędzy jakimś wyobrażeniem a uczuciem, bądź też jakimś uczuciem a aktem woli, nie pojawia się żaden związek, o ile on sam go nie wytworzy. Żaden popęd nie
popycha go od jakiejś myśli do czynu, o ile popędu tego sam w sobie nie wywoła. Odtąd może on wobec jakiegoś faktu stanąć najzupełniej pozbawiony uczuć, podczas gdy przed
swoim wyszkoleniem fakt ten napełniłby go gorącą miłością lub skrajną nienawiścią; może pozostać bezczynny przy myśli, która przed wyszkoleniem natchnęłaby go do czynu jakby
sama przez się. Może też dokonywać czynów na

podstawie postanowień swojej woli, do których dokonania człowiek, który nie przeszedł tajemnego szkolenia, nie miałby najmniejszego powodu. Wielką zdobyczą, która przypada

uczniowi w udziale, jest osiągnięcie całkowitego panowania nad współdziałaniem trzech sił duszy; jednak współdziałanie to zostaje całkowicie zdane na jego własną
odpowiedzialność.

Dopiero dzięki takiej przemianie swojej istoty może człowiek wchodzić w świadomą styczność z pewnymi nadzmysłowymi siłami oraz jestestwami. Jego własne siły duszy są

bowiem spokrewnione z odpowiednimi podstawowymi siłami wszechświata. Siła zawarta np. w woli może oddziaływać na określone rzeczy i jestestwa świata wyższego i również je
spostrzegać. Jednak jest do tego zdolna dopiero wtedy, gdy uwolniła się w głębi duszy od związku z uczuciami oraz myśleniem. Gdy tylko więź ta zostanie zerwana, działanie woli
przejawia się na zewnątrz. Podobnie ma się sprawa z siłami myślenia oraz uczucia. Gdy jakiś człowiek zwraca ku mnie uczucie nienawiści, jest to widoczne dla jasnowidza jako
delikatny obłoczek światła określonej barwy. I taki jasnowidzący może odeprzeć od siebie to uczucie nienawiści, podobnie jak człowiek zmysłów odpiera wymierzony przeciw niemu
cios fizyczny. Nienawiść jest w świecie nadzmysłowym zjawiskiem widocznym. Jednak jasnowidz może ją postrzegać jedynie dzięki temu, że jest w stanie wysyłać na zewnątrz siłę
leżącą w jego uczuciach, podobnie jak człowiek zmysłów kieruje na zewnątrz wrażliwość swoich oczu. Podobnie jak z nienawiścią jest z o wiele bardziej doniosłymi faktami świata
fizycznego. Człowiek może wchodzić z nimi w świadome kontakty dzięki wzajemnemu uwolnieniu do siebie podstawowych sił swojej duszy.

Dzięki opisanemu rozdzieleniu sił myślenia, uczucia oraz woli w razie nie uwzględnienia zalecanych przepisów wiedzy duchowej człowiek może w trojaki sposób zbłądzić na

drodze duchowego rozwoju. Jeden z nich może wystąpić wtedy, gdy łączące więzi zostaną przerwane, zanim jeszcze wyższa świadomość doszła w swoim poznaniu do tego, by
władać należycie cuglami, ustanawiającymi swobodne, harmonijne współdziałanie oddzielonych od siebie sił. Z reguły bowiem nic wszystkie trzy podstawowe siły człowieka są w j

kimś okresie jego życia w równym stopniu rozwinięte. U jednego człowieka myślenie wyprzedziło uczucie i wolę, u innego inna z sił bierze górę nad swoimi towarzyszkami. Dopóki

zachowany zostaje związek sił ustanowiony przez wyższe prawa świala, tak długo wybicie się na czoło tej czy innej z nich nie może wywołać żadnej większej zakłócającej
nieprawidłowości. W człowieku woli np. mimo wszystko uczucie i myślenie działają dzięki tym prawom wyrównu-jąco i stają na przeszkodzie, by wola, mająca w nim przewagę, nie
uległa szczególnym odchyleniom. Gdy jednak człowiek taki wejdzie na drogę tajemnego szkolenia, ustaje całkowicie wpływ kierowanych prawami jego uczuć i myśli na dążącą do
niesłychanie silnych przejawów wolę. Jeśli człowiek nie zaszedł tak daleko w całkowitym opanowaniu wyższej świadomości, by sam mógł ustanawiać harmonię, wówczas jego wola
podąża własnymi nieokiełznanymi torami. Wywiera nieustanną przemoc na człowieku, jej własnym nosicielu. Uczucia i wola podlegają zupełnemu obezwładnieniu; człowiek jest stale
niewolniczo uderzany przez panującą nad nim siłę woli. Powstaje natura gwałtowna, postępująca od jednej niepohamowanej czynności do drugiej. Drugi rodzaj zbłądzenia powstaje,
jeśli uczucia o nadmiernej wybujałości wyzwalają się zbyt silnie spod regulujących je wodzów. Osoba o skłonności do uwielbiania innych ludzi może popaść wtedy w bezgraniczną
zależność, aż do zatracenia jakiejkolwiek własnej woli lub myśli. Zamiast wyższego poznania, losem takiej osobowości staje się najbardziej pożałowania godna wewnętrzna pustka i
bezsilność. Lub też przy podobnej przewadze życia uczuciowego natura skłonna do pobożności i religijnej podniosłości może zostać całkowicie ogarniętą pławieniem się w nastrojach
i uniesieniach religijnych. Trzeci rodzaj zbłądzenia powstaje wtedy, gdy przeważa myślenie. Występuje wówczas zamknięte w sobie, niechętne wobec życia zamyślenie, skłonność do
przypatrywania się życiu. Dla takich ludzi świat zdaje się posiadać wartość jedynie o tyle, o ile dostarcza im przedmiotów do zaspokojenia ich spotęgowanej, bezgranicznej żądzy
wiedzy. Żadna myśl nie pobudza ich do czynu czy uczucia. Występują oni wszędzie jako natury zupełnie obojętne, nieczułe, zimne. Uciekają od wszelkiego zetknięcia się z codzienną
rzeczywistością, jak od rzeczy, która

budzi w nich wstręt lub która conajmniej straciła dla nich wszelkie znaczenie.
Są to trzy błędne ścieżki, na które może zboczyć uczeń wiedzy tajemnej: gwałtowność, pławienie się w uczuciach i zimne, pozbawione uczuć dążenie do wiedzy. Dla zewnętrznej

metody obserwacji - również dla materia!istycznej medycyny akademickiej - obraz takiego człowieka znajdującego się na bezdrożach niewiele się różni, zwłaszcza co do stopnia, od
obrazu osoby obłąkanej lub przynajmniej poważnie “nerwowo chorej". Naturalnie, uczeń wiedzy tajemniej nie może być do nich podobny. Chodzi u niego o to, aby myślenie, uczucie i
wola przeszły harmonijny rozwój, zanim mogą się wyzwolić z zaszczepionego im wzajemnego powiązania i zostać poddane przebudzonej, wyższej świadomości. Jeśli bowiem raz
popełniony został błąd, gdy jedna z podstawowych sił wyłamała się spod hamulców, wtedy wyższa dusza rodzi się jako płód poroniony. Całą osobowość człowieka przepełnia
wówczas nieokiełznana siła i na dłuższy czas nie ma co myśleć, aby wszystko wróciło znów do równowagi. To, co wydaje się nieszkodliwą cechą charakteru, dopóki człowiek nie
przechodzi tajemnego szkolenia - czy jest zatem naturą woli, uczuć lub naturą o przewadze myślenia -potęguje się w uczniu wiedzy tajemnej tak dalece, że niezbędna w życiu ogólna
cecha człowieczeństwa całkowicie się wobec nich zatraca. Prawdziwie poważnym niebezpieczeństwem zagraża to dopiero od chwili, gdy uczeń osiąga zdolność doznawania przeżyć
w świadomości sennej tak jak na jawie. Dopóki ogranicza się to tylko do rozjaśnienia się przerw podczas snu, to życie zmysłowe w stanie jawy, regulowane przez ogólne prawa
wszechświata, wpływa zawsze wyrównująco na zakłóconą równowagę duszy. Dlatego jest tak bardzo konieczne, aby życie ucznia na jawie było pod każdym względem zdrowe,
uporządkowane. Im bardziej odpowiada ono wymogom stawianym przez świat zdrowej strukturze ciała, duszy i ducha, tym lepiej dla niego. Źle byłoby z nim natomiast, gdyby życie
codzienne wpływało na niego podniecająco lub wyczerpująco, gdyby zatem do znaczniejszych przemian, zachodzących w jego życiu wewnętrznym, dołączały się jakiekolwiek
niszczące lub hamujące wpływy życia zewnętrznego. Powinien wynajdować wszy-

stko, co odpowiada jego siłom i uzdolnieniom i co prowadzi go do niczym nic zakłóconego, harmonijnego współżycia z otoczeniem. Unikać powinien wszystkiego, co by go z tej

harmonii wytrącało, co wnosiłoby w jego życie niepokój i pośpiech. I nie tyle chodzi o wyzbycie się tego niepokoju w znaczeniu zewnętrznym, co raczej o staranie, by nastroje,
zamierzenia i myśli oraz zdrowie cielesne nie podlegały pod jego wpływem nieustannym wahaniom. Wszystko to podczas szkolenia tajemnego nie przychodzi człowiekowi tak larwo
jak poprzednio. Bowiem wyższe przeżycia, które wstępują teraz w jego życic, wywierają bez przerwy wpiyw na całe jego istnienie. Jeśli w tych wyższych przeżyciach coś jest nie w
porządku, czyha bezustannie zejście z prawidłowego drogi i przy każdej sposobności może go to wytrącić z dążenia do wyznaczonego celu. Dlatego też uczniowi wiedzy tajemnej nie
wolno zaniedbywać niczego, co może mu zapewnić panowanie nad całąjego istotą. Nigdy nie powinno mu zbraknąć przytomności umysłu czy spokojnego rozeznania wszystkich
wchodzących w grę sytuacji życiowych. Jednak prawdziwe szkolenie tajemne w gruncie rzeczy samo przez się wyrabia wszystkie te właściwości. A uczeń zapoznaje się z niebez-
pieczeństwami podczas tego szkolenia tylko wtedy, gdy jednocześnie zdobywa w odpowiednim momencie pełnię sil do ich przezwyciężenia.

STRAŻNIK PROGU
Ważnymi przeżyciami przy wznoszeniu się w wyższe światy są spotkania ze “stróżem progu". W istocie istnieje nie tylko jeden, lecz dwóch “stróżów progu" - “mniejszy" i

“większy". Z pierwszym spotyka się człowiek wtedy, gdy w łonie subtelniej szych ciał ucznia (ciała eterycznego i astralnego) zaczynają się rozluźniać więzi łączące jego wolę,
myślenie i uczucie, tak jak to było przedstawione w poprzednim rozdziale. Człowiek staje przed “wielkim stróżem progu", gdy rozluźnienie powiązań rozciągnie się również na ciało
fizyczne (najpierw na mózg).

“Mniejszy stróż progu" jest samodzielnym jestestwem. Nie istnieje ono dla człowieka, zanim nie osiągnie on odpowiedniego stopnia rozwoju. Tylko niektóre zjego najistotniejszych

cech mogą być tu opisane.

Najpierw zostanie tu podjęta próba przedstawienia spotkania ucznia wiedzy tajemnej ze stróżem progu w formie opowiadania. Dopiero dzięki temu spotkaniu uczeń uświadamia

sobie, że jego myślenie, uczucia i wola wyzwoliły się w nim z wszczepionego im powiązania.

Przed uczniem staje rzeczywiście straszliwa, upiorna istota. Musi on skupić całą przytomność umysłu i cale zaufanie pokładane w pewności swojej drogi ku poznaniu, które mógł

sobie jednak w dostatecznej mierze przyswoić podczas dotychczasowego tajemnego szkolenia.

“Stróż" oznajmia mu swoje znaczenie mniej więcej w takich słowach: “Dotychczas władały tobą moce dla ciebie niewidzialne. To one sprawiały, że w dotychczasowym biegu

twojego życia każdy z twoich dobrych uczynków otrzymywał nagrodę, a każdy zły uczynek miał swoje złe skutki. Pod ich wpływem urabiał się twój charakter - poprzez twoje
doświadczenia życiowe oraz twoje myśli. One to kształtowały twój los. One też określały miarę radości i bólu przypadającą ci w jednym z twoich wcieleń odpowiednio do twojego
postępowania w poprzednich wcieleniach. Rządziły tobą w postaci wszechobejmującego prawa karmy. Moce te rozluźnią odtąd część swoich więzów i część pracy, którą
podejmowały nad tobą, będziesz

musiał teraz podjąć sam. Spadał na ciebie dotychczas niejeden ciężki cios. Nie wiedziałeś, dlaczego? Był to skutek szkodliwego czynu, który popełniłeś w jednym z twoich

poprzednich żywotów. Znajdowałeś szczęście oraz radość i przyjmowałeś je. Posiadasz w swoim charakterze niejedną piękną stronę, niejedną też szkaradną plamę; i jedno i drugie
spowodowałeś sam swoimi dawnymi przeżyciami i myślami. Nie znałeś ich dotychczas, wyjawiły się tobie jedynie ich skutki. One jednak, te moce karmiczne, widziały wszystkie czyny
twoich poprzednich żywotów, twoje najtajniejsze myśli i uczucia. I według nich ustalały, jakim jesteś teraz i jak teraz żyjesz.

Teraz jednak tobie samemu mają się ujawnić wszystkie dobre i wszystkie złe strony twoich poprzednich żywotów. Dotychczas były one wplecione w twoje własne jestestwo,

istniały w tobie, a ty nie mogłeś ich widzieć, podobnie jak nie możesz widzieć fizycznie własnego mózgu. Teraz jednak oddzielają się one od ciebie, występują z twojej osobowości.
Przybierają samodzielną postać, którą możesz widzieć, tak jak widzisz kamienic i rośliny świata zewnętrznego. I to ja nim jestem - jestestwem, które utworzyło sobie ciało z twoich
szlachetnych i niskich postępków. Moja upiorna postać została utkana z księgi kont twojego życia. Nosiłeś mnie dotąd w sobie niewidzialnego. Jednak było to dla ciebie
dobrodziejstwem, gdyż ukryta mądrość twojego losu również i dotąd pracowała w tobie nad wymazaniem odrażających plam w twojej postaci. Obecnie wraz z moim wystąpieniem z
ciebie opuściła cię również ta ukryta mądrość. Nie będzie się już nadal o ciebie troszczyła. Odtąd złoży pracę już tylko w twoje własne ręce. Ja zaś muszę się stać istotą wspaniałą,
doskonałą, o ile nie mam ulec zatraceniu. Gdyby miało się tak stać, pociągnąłbym za sobą i ciebie w świat ciemny, świat zagłady. O ile jednak chcesz temu przeszkodzić, twoja
własna mądrość powinna być tak wielka, by mogła przejąć na siebie zadania tej utajonej mądrości, która cię opuściła. Gdy przekroczysz mój próg, nie odstąpię już ani na chwilę od

twego boku w mojej widzialnej postaci. A gdybyś odtąd uczynił lub pomyślał rzecz niewłaściwą, spostrzeżesz natychmiast twojąprzewinę jako ohydne, demoniczne zniekształcenie w
mojej postaci. Dopiero, gdy naprawisz wszystkie popełnione dawniej przewinienia i oczyścisz się tak dalece, że zło nie będzie już

miało do ciebie zupełnie dostępu, wtedy moje jestestwo przemieni się w postać jaśniejącą, pięknem. Wtedy będę mógł znowu zespolić się z tobą w jedno dla dobra twojej przyszłej

działalności.

Jednak mój próg składa się z wszelkich uczuć trwogi, jakie tkwią jeszcze w tobie oraz z każdego lęku przed wzięciem na siebie pełnej odpowiedzialności za wszystkie czyny i

myśli. Dopóki żywisz jeszcze jakikolwiek lęk przed samodzielnym kierowaniem swoim losem, dopóty nie wszystko, co powinno się na niego złożyć, zostało wbudowane w ten próg. I
dopóki zabraknie w nim chociażby jednej jedynej cegiełki, dopóty musisz stać przy tym progu albo się o niego potykać, jak zaczarowany. Nie próbuj przekroczyć go wcześniej, zanim
nie poczujesz się całkowicie wolny od lęku i gotowy do wszelkiej odpowiedzialności.

Dotychczas opuszczałem twoją osobowość jedynie wtedy, gdy śmierć odwoływała cię z ziemskiej wędrówki, ale i wtedy moja postać pozostawała dla ciebie zasłonięta. Widziały

mnie tylko wyższe moce, panujące nad twoim losem i w przerwach między śmiercią, a nowymi narodzinami odpowiednio do mojego wyglądu rozwijały w tobie zdolności i siły, byś
mógł pracować nad upiększeniem mojej postaci dla dobra twojego dalszego rozwoju. Ja sam byłem też tym, czyja niedoskonałość zmuszała stale moce rządzące losem do zsyłania
ciebie z powrotem ku nowym wcieleniom na ziemi. Byłem przy tobie, gdy umierałeś i według mnie rządzący karmą wyznaczali twoje ponowne narodziny. Dopiero gdybyś przez
ponawiane w ten sposób żywoty nieświadomie przekształcił mnie w całkowitą doskonałość, nic podlegałbyś mocom śmierci, lecz cały byłbyś zespolony ze mną i w tym zespoleniu
przeszedłbyś wraz ze mną w nieśmiertelność.

Tak więc stoję dzisiaj przed tobą widzialny, tak jak niewidzialnie stałem obok ciebie w godzinie twojej śmierci. Kiedy przekroczysz mój próg, wstąpisz w królestwo, w które

wstępowałeś dotąd po śmierci fizycznej. Wkraczasz w nie z pełną świadomością i odtąd wędrując jako widzialny po ziemi będziesz jednocześnie wędrował w królestwie śmierci, lecz
oznacza to - w królestwie wiecznego życia. Jestem również naprawdę Aniołem Śmierci; zarazem jednak niosę nie gasnące nigdy życic wyższe. Umrzesz przeze mnie

w żywym ciele, ażeby przeżyć narodzenie się do bytu niezniszczalnego.
Królestwo, do którego obecnie wstępujesz, zapozna cię z jestestwami nadzmysłowej natury. Twoim udziałem w tym królestwie stanie się szczęśliwość. Jednak tym, co jako

pierwsze poznasz w tym świecie, muszę być ja sam - ja, który jestem twoim własnym tworem. Przedtem czerpałem życie z twojego własnego życia; teraz jednak zostałem obudzony
przez ciebie do własnego życia i staję przed tobą, jako widzialna miara twoich przyszłych czynów, a może też jako twój nieustający wyrzut. Mogłeś mnie stworzyć; wraz z tym jednak
przyjąłeś na siebie obowiązek przemienienia mnie".

Tego, co zostało tu zaznaczone w formie opowiadania, nie należy sobie przedstawiać jako symbolicznego obrazu, lecz jako w najwyższym stopniu realne przeżycie ucznia wiedzy

tajemnej.13

“Stróż progu" ma go przestrzec, by nie posuwał się dalej, o ile nie czuje się na siłach sprostać wymaganiom zawartym w powyższej przemowie. Jakkolwiek straszna jest postać

tego “stróża", to jest ona przecież tylko wynikiem minionego życia ucznia, jest tylko jego charakterem, pobudzonym do własnego życia poza nim. Obudzenie to dokonuje się dzięki
wyswobodzeniu się woli, uczuć oraz myślenia ze wzajemnych powiązań. Już samo doznanie uczucia, że po raz pierwszy samemu dało się życie istocie duchowej, jest przeżyciem o
głębokiej doniosłości. Przygotowanie ucznia wiedzy tajemnej powinno zmierzać zatem do tego, by mógł on znieść ten straszliwy widok bez żadnego lęku i w chwili spotkania poczuć
się tak dalece wzmocniony na siłach, by móc z pełnią wiedzy obarczyć się zadaniem uczynienia tej postaci piękną.

Następstwem przebytego szczęśliwie spotkania ze “stróżem progu" jest to, że najbliższa śmierć fizyczna jest już dla ucznia zupełnie innym zdarzeniem, niż jego śmierci

poprzednie. Przeżywa umieranie świadomie, odkłada swoje ciało, podobnie jak zdejmujemy z siebie suknię, która się zużyła, lub na skutek nagłego rozdarcia stała się nie do użytku.
Jego śmierć fizyczna jest wtedy -jeśli się tak można wyrazić - faktem wybijającym się ponad inne jedynie dla innych osób z jego otoczenia, ograniczonych całkowicie do świata
zmysłów. Dla nich uczeń “umiera". Dla niego nic zachodzi żadna

większa zmiana w całym jego otoczeniu. Cały świat nadzmysłowy, w który wstępuje, już przed śmiercią stal przed nim we właściwy sposób otwarty i ten sam świat będzie stał

przed nim również po śmieci.

Lecz “stróż progu" ma związek jeszcze z czymś innym. Człowiek należy do pewnej rodziny, narodu, rasy; jego działalność w tym świecie zależy od przynależności do jednej z

podobnych wspólnot. Zarazem jego odrębny charakter jest zależny od podobnych powiązań, a świadoma działalność jednostek ludzkich to bynajmniej nie wszystko, z czym się
trzeba liczyć w jakiejś rodzinie, narodzie lub razie. Istnieją bowiem losy rodzin, narodów i ras, tak jak istnieją charaktery rodzinne, narodowe i rasowe. Dla ludzi ograniczających się
wyłącznie do świadectwa zmysłów rzeczy te pozostająjedynie ogólnymi pojęciami, a materialistyczny myśliciel w swoich uprzedzeniach będzie pogardliwie spoglądał z góry na
badacza wiedzy tajemnej, gdy posłyszy, że dla niego charakter rodziny, narodu czy rasy związany jest z realnym jestestwem, podobnie jak charakter i los związany jest z realną,
ludzką osobowością. Badacz wiedzy tajemnej poznaje bowiem te właśnie światy duchowe, których człony stanowią poszczególne osobowości, tak samo jak ramiona i nogi stanowią
kończyny człowieka. A w życiu rodziny, narodu czy też rasy oprócz jednostek ludzkich są czynne także zupełnie realne dusze rodzinne, narodowe, duchy ras itp. A nawet w pewnym
znaczeniu jednostki ludzkie stanowią tylko organy wykonawcze tych dusz rodzinnych czy duchów itd. I zupełnie słusznie można mówić, że np. dusza narodowa posługuje się
przynależną do niej jednostką, ludzką dla przeprowadzenia pewnych prac. Dusza narodu nic schodzi aż do fizycznej rzeczywistości. Wędruje ona w światach wyższych, zaś po to, by
oddziaływać na świat fizycznie zmysłowy, posługuje się fizycznymi organami poszczególnych ludzi. Jest to w pewnym wyższym znaczeniu tak samo, jak z mistrzem budowlanym,
który posługuje się robotnikami do wykonania szczegółów budowli. Każdy człowiek otrzymuje w najprawdziwszym znaczeniu tego słowa przydział pracy do wykonania od duszy
swojej rodziny, narodu czy rasy. Tyle tylko, że człowiek zmysłów nie jest bynajmniej wtajemniczonym w wyższy plan swojej pracy. Współ-pracuje nieświadomie nad celami dusz
narodowych, rasowych itp. Począwszy od swojego spotkania ze “stróżem progu" uczeń wiedzy tajemnej musi znać nic tylko swoje zadania jako osobowości, lecz ma współdziałać
świadomie nad zadaniami swojego narodu, swojej rasy. Każde rozszerzenie jego horyzontów nakłada na niego bezwarunkowo również i nowe rozszerzone obowiązki. Rzeczywisty
proces polega na tym, że uczeń do swojego subtelniej szego ciała duszy dołącza nowe. Przywdziewa jedną szatę więcej. Dotąd kroczył przez świat z osłonami, które odziewały jego
osobowość, a o to, co miał czynić dla swojej zbiorowości, dla swojego narodu, swojej rasy itd., troszczyły się duchy wyższe, które też posługiwa-ły się jego osobowością. Dalszą
rzeczą, którą odsłania “stróż progu" jest poznanie, że odtąd duchy te zdejmą z niego swoją dłoń. Musi on wystąpić całkowicie z tej wspólnoty. I gdyby nie zdobył się na wypracowanie
w sobie sił przysługujących duchom narodów i ras, stwardniałby w sobie całkowicie jako jednostka i zdążałby do zguby. Wprawdzie wielu ludzi będzie mówiło: o, jeśli o mnie chodzi,
to wyzwoliłem się zupełnie ze wszystkich związków plemiennych i rasowych; pragnę być tylko “człowiekiem" i “wyłącznie człowiekiem". Należy im jednak powiedzieć: kto doprowadził
ciebie do tej wolności? Czy to nie twoja rodzina wprowadziła cię w świat w taki sposób, w jaki się dziś w nim znajdujesz? Czy to nie twoi przodkowie, twój naród, twoja rasa uczyniry
cię tym, kim jesteś? To one ciebie wychowały; a jeśli wyniesiony ponad wszelkie uprzedzenia jesteś jednym z tych, co niosą światło i są dobroczyńcami twojego rodu czy nawet rasy,
zawdzięczasz to ich wychowaniu. I nawet wtedy, gdy mówisz o sobie, że nie jesteś niczym innym, jak “tylko człowiekiem", nawet to, że stałeś się właśnie taki, zawdzięczasz duchom
twoich wspólnot. Dopiero uczeń wiedzy tajemnej poznaje, co znaczy być całkowicie opuszczonym przez duchy narodu, plemienia, rasy. Dopiero uczeń wiedzy tajemnej doświadcza
na sobie, jak bezwartościowe jest takie wychowanie dla życia, które obecnie staje przed nim. Wszystko bowiem, co zostało mu wpojone, rozlatuje się doszczętnie na skutek zerwania
się nici łączących wolę, myślenie i uczucie. Spogląda on wstecz na wyniki całego dotychczasowego wychowania tak, jak byłoby się zmuszonym pa-

trzeć na rozpadający się na pojedyncze cegły dom, który ma się teraz na nowo, w nowej formie odbudować. I znów jest to coś więcej niż symbol, gdy mówi się, że kiedy “stróż

progu" wypowiedział się już co do swoich pierwszych wymagań, wtedy z miejsca na którym stoi uczeń, zrywa się wir powietrza, który gasi wszystkie duchowe światła, oświetlające mu
dotąd drogę życia. 1 rozpościera się przed nim całkowita ciemność. Jest ona rozproszona tylko przez blask, którym promieniuje sam “strażnik progu". I z ciemności rozbrzmiewać
będą jego dalsze napomnienia: “Nie przekraczaj mojego progu, dopóki nie jesteś pewien, że rozjaśnisz ciemność samym sobą; nic czyń żadnego kroku naprzód, gdy nie masz
pewności, że w twojej własnej lampie jest dość paliwa. Lamp przewodników, których dotychczas miałeś, będzie ci w przyszłości brakować". Po tych słowach uczeń obrócił się i
skierował swoje spojrzenie do tyłu. “Strażnik progu" opuści! swoją zasłonę, która dotychczas zakrywała głębokie tajemnice życia. Duchy rodzin, narodów i ras objawiły się w pefni
swojego działania; i uczeń ujrzał dokładnie, że nie będzie miał już więcej tego przewodnictwa, które go dotąd wiodło. Jest to druga przestroga, którą człowiek otrzymuje na progu od
swojego stróża. Nikt nieprzygotowany nie może znieść wspomnianego spojrzenia; ale wyższe szkolenie, jakie człowiek w ogóle może przejść, aby dojść do progu, stawia go
jednocześnie w sytuacji, by w odpowiednim momencie znaleźć potrzebne siły. Tak, takie szkolenie może być tak harmonijne, że każdemu wkraczającemu w nowe życie może ode-
brać pobudliwy i krzykliwy charakter. Przeżycie na progu będzie odtąd towarzyszyło uczniowi tajemnego szkolenia jako zapowiedź szczęśliwości, która będzie stanowiła podstawowy
ton nowo obudzonego życia. Uczucie nowej wolności przewyższy wszystkie inne uczucia; i nowe obowiązki oraz nowa odpowiedzialność będą wraz z tym uczuciem wyglądały jako
coś, co człowiek na danym stopniu rozwoju musi podjąć.

ŻYCIE I SMIERC WIELKI STRAŻNIK PROGU
Zostało tu opisane, jak doniosłe jest dla człowieka spotkanie z tzw. mniejszym “stróżem progu", dlatego, że poznaje on w nim jestestwo nadzmysłowe, które w pewnej mierze sam

stworzył. Na jego ciało składają się wszystkie niewidzialne przedtem dla niego skutki jego czynów, uczuć oraz myśli. Jednak te niewidzialne siły stały się przyczynami jego losu i
charakteru. Obecnie wyjaśnia się człowiekowi, jak w przeszłości sam zbudował sobie podwaliny pod swoją teraźniejszość. Jego własna istota staje dzięki temu przed nim do pe-
wnego stopnia ujawniona. Są w nim np. jakieś określone skłonności oraz przyzwyczajenia. Teraz może zdać sobie sprawę, dlaczego je posiada. Spotykały go jakieś ciężkie ciosy
losu; teraz pojmie, skąd one pochodzą. Spostrzega teraz, dlaczego jedne rzeczy lubi, inne nienawidzi, czemu jedne dają mu szczęście, inne unieszczęśHwiają. Życie widzialne staje
się dla niego zrozumiałe dzięki niewidzialnym przyczynom. Przed jego wzrokiem odsłaniają się również tak istotne zjawiska życiowe jak choroba i zdrowie, śmierć i narodziny.
Rozumie, że przed narodzeniem utworzył splot przyczyn, które musiały go koniecznie sprowadzić z powrotem w życie. Obecnie zna w sobie jestestwo, które powstało w tym
niewidzialnym świecie w sposób niedoskonały, a które tylko w tym widzialnym świecie może być doprowadzone do doskonałości, w żadnym bowiem innym świecie nie ma możliwości
do pracy nad dalszym rozwojem tego jestestwa. Następnie pojmuje, że śmierć nic może rozdzielić go z tym światem na zawsze. Musi bowiem sobie powiedzieć: “Przyszedłem
niegdyś na świat po raz pierwszy, ponieważ byłem wtedy istotą potrzebującą życia w tym świecie, aby wyrobić w sobie właściwości, których w żadnym innym świecie nie mógłbym
zdobyć. I muszę być z tym światem związany, aż rozwinę w sobie wszystko, co może być w nim osiągnięte. Jedynie przez to stanę się przydatny do współpracy w innym świecie, że
w tym widzialnym świecie zmysłów zdobędę wszystkie potrzebne do tego uzdolnienia". Należy to bowiem do najdonioślejszych przeżyć wtajemniczonego, że lepiej poznaje i uczy się
cenić dostrzegalną zmysłami przyrodę w jej praw-dziwej wartości, niż byl to w stanic czynić przed swoim tajemnym szkoleniem. Poznanie to zawdzięcza właśnie swojemu wejrzeniu w

świat nadzmysłowy. Kto wglądu takiego nic dokonywał i z tego powodu oddaje się może tylko przeczuciu, że dziedziny nadzmysłowe są nieskończenie bardziej wartościowe, ten
może nie doceniać świata zmysłowego. Kto jednak wgląd taki uzyskał, ten wie, że bez przeżyć doznawanych w rzeczywistości widzialnej byłby bezsilny w świecie niewidzialnym. Jeśli
ma żyć w tym świecie, musi posiadać uzdolnienia i narzędzia do tego życia. Lecz może je zdobyć tylko w świecie widzialnym. Będzie musiał widzieć duchowo, o ile świat niewidzialny
ma się stać dla niego światem świadomym. Lecz ta siła widzenia, niezbędna dla świata “wyższego", rozwija się stopniowo przez przeżycia w świecie “niższym". Nie można narodzić
się w duchowym świecie z oczami duchowymi, jeśli się ich nic rozwinęło w świecie zmysłów, tak jak nie może urodzić się dziecko obdarzone fizycznymi oczami, jeśli nie rozwinęły się
one w łonie matki.

Z tego też punktu widzenia będzie zrozumiałe, dlaczego “próg" do świata nadzmysłowego strzeżony jest przez “stróża". W żadnym bowiem razie nic może być człowiekowi

dozwolony rzeczywisty wgląd w te dziedziny, zanim nic zdobędzie koniecznych do tego uzdolnień. Dlatego też za każdym razem przy zgonie, gdy człowiek wstępuje do innego
świata, nieprzygotowany jeszcze do pracy w nim, zostaje zaciągnięta zasłona przed jego przeżyciami. Ten świat ma on ujrzeć dopiero wtedy, gdy w pełni do tego dojrzeje.

Kiedy uczeń wtajemniczenia wstępuje w świat nadzmysłowy, życie nabiera dla niego całkowicie nowego znaczenia; w świecie zmysłowym widzi glebę dla kiełkowania świata

wyższego. I w pewnym znaczeniu ten “wyższy" świat wyda mu się bez “niższego" niepełny. Otwierają się przed nim dwie perspektywy. Jedna zwrócona w przeszłość, druga w
przyszłość. Spogląda w przeszłość, w której tego świata widzialnego jeszcze nic było. Bowiem przesądu, że świat nadzmysłowy rozwinął się ze zmysłowego, pozbył się już dawno.
Wie, że świat nadzmysłowy istniał najpierw i wszystko, co zmysłowe, rozwinęło się z niego. Widzi, że on sam, zanim po raz pierwszy zszedł na ten świat zmysłowy, należał do świata
nadzmysłowego. Jednak ten istniejący niegdyś świat nadzmysłowy potrze-

bowal przejścia przez świat zmysłowy. Jego dalszy rozwój bez tego przejścia byłby niemożliwy. Dopiero, gdy w obrębie królestwa zmysłowego rozwiną się istoty o odpowiednich

uzdolnieniach, świat nadzmysłowy będzie mógł podjąć swój dalszy postęp. A tymi istotami są ludzie. Zatem ludzie, tacy jacy żyją obecnie, pochodzą z niedoskonałego stopnia
duchowego bytu i w jego obrębie zostaną doprowadzeni do takiej doskonałości, dzięki której staną się przydatni do dalszej pracy nad światem wyższym. I tu perspektywa nawiązuje
do przyszłości. Wskazuje ona na stopień wyższy świata nadzmy-słowego. To w nim będą się znajdowały owoce wytwarzające się w świecie zmysłowym. Ten ostatni zostanie w
swoim zmysłowym charakterze przezwyciężony, jednak jego owoce będą włączone do świata wyższego.

Daje to podstawę do zrozumienia choroby i śmierci w świecie zmysłów. Śmierć jest bowiem niczym innym, jak tylko wyrazem faktu, że świat nadzmysłowy doszedł do takiego

punktu, z którego o własnych siłach nic mógł się dalej posuwać. Gdyby nie otrzymał nowego impulsu do życia, uległby nieuniknionej ogólnej śmierci. I tak oto nowe życic stało się
walką z powszechną śmiercią. Z resztek zamierającego świata, zdążającego do zakrzepnięcia w sobie, rozwinęły się pąki nowego świata. Dlatego mamy w świecie umieranie i życie.
I powoli jedne rzeczy przechodzą w drugie. Obumierające części starego świata przywierająjcszcze do nowych pąków życia, które z nich przecież wyrosły. Najbardziej znamienny
wyraz znajduje to zjawisko właśnie w człowieku. To, co utrzymało się z tego starego świata, nosi on na sobie jako osłony; ale w łonie tych osłon tworzy się zalążek jestestwa, które
będzie żyło w przyszłości. Jest on w ten sposób istotą dwoistą, zarazem śmiertelną i nieśmiertelną. To, co w nim śmiertelne, znajduje się w stadium końcowym, to, co nieśmiertelne,
w stadium początkowym. Jednak dopiero w obrębie świata znajdującego swój wyraz w sferze fizycznej zmysłowości przyswaja on sobie zdolności do prowadzenia świata ku
nieśmiertelności. Jego zadanie polega właśnie na wydobyciu owoców nieśmiertelności z tego, co śmiertelne. Gdy więc spogląda na siebie takiego, jakim się w przeszłości zbudował,
zmuszony jest powiedzieć: “Mam w sobie elementy świata obumierającego. Pracują

one we mnie i jedynie stopniowo mogę przełamywać ich władzę nade mną za pomocą ożywających we mnie na nowo elementów nieśmiertelnych". W ten sposób droga człowieka

prowadzi przez śmierć do życia. Gdyby człowiek mógł przemówić do siebie w godzinie śmierci z całą świadomością, musiałby sobie powiedzieć: “To co śmiertelne, było moim
mistrzem. To, że umieram, jest następstwem całej przeszłości, w którą jestem wrośnięty. Jednak na niwie rzeczy śmiertelnych dojrzały dla mnie zarodzie nieśmiertelności. Te
zarodzie zabiorę ze sobą w inny świat. Gdyby to zależało wyłącznie od przeszłości, nie mógłbym się w ogóle nigdy narodzić. Życie przeszłości kończy się wraz z narodzinami. Życie
w sferze zmysłowej zostało wydarte powszechnej śmierci przez nową zaródź życia. Czas pomiędzy narodzinami a śmiercią jest tylko wyrazem tego, ile nowe życie mogło wywalczyć
od obumierającej przeszłości, a choroba jest niczym innym, jak trwającym dalej działaniem zamierającej części tej przeszłości".

Wszystko to daje odpowiedź na pytanie, dlaczego człowiek dopiero stopniowo przebija się od zbłąkania i niedoskonałości do prawdy i dobra. Jego czyny, uczucia i myśli znajdują

się z początku we władzy tego, co przemija i obumiera. To z nich utworzyły się jego fizyczne organy zmysłów. Dlatego też organy te - i wszystko, co je pobudza - skazane są na
przeminięcie. Instynkty, popędy, namiętności itd., jak również związane z nimi organy nic są nieprzemijające. Nieprzemijające stanic się natomiast dopiero to, co pojawi się jako dzieło
tych narządów. Dopiero, gdy człowiek swoją pracą wydobędzie z rzeczy przemijających to wszystko, co da się z nich wypracować, będzie mógł odrzucić podłoże, z którego wyrósł i
które znajduje swój wyraz w fizycznym świecie zmysłów.

Tak pierwszy “stróż progu" przedstawia odbicie człowieka w jego dwoistej naturze, jako mieszaninę tego, co przemijające, z tym, co nieprzemijające. I jasno widać po nim, czego

mu jeszcze brak do osiągnięcia wzniosłej, świetlistej postaci, która znów może zamieszkiwać w czystym, duchowym świecie.

Dzięki “stróżowi progu" staje się widoczny dla człowieka stopień jego uwikłania w naturę fizyczno-zmysłową. To uwikłanie wyraża się najpierw obecnością instynktów, popędów,

pożądań, ego-

istycznych pragnień, wszelkich form interesowności itp. Następnie znajduje wyraz w przynależności do jakiejś rasy, narodu itd. Narody bowiem i rasy stanowią tylko różne stopnie

rozwojowe ku czystemu człowieczeństwu. Jakaś rasa czy naród stoją tym wyżej, w im doskonalszym stopniu należące do nich jednostki wyrażają czysty, idealny typ
człowieczeństwa, im bardziej przepracowały wznoszenie się od fizycznej doczesności ku nadzmysłowej nieprzemijalności. Dlatego też rozwój człowieka poprzez inkarnacje, w coraz
to wyżej stojące formy rasowe i narodowe, jest procesem wyzwalania się. W końcu człowiek musi wystąpić w harmonijnej doskonałości. Podobnie też wędrówka przez coraz
czystsze, moralne i etyczne formy zapatrywań jest udoskonalaniem. Bowiem każdy ze stopni moralności zawiera w sobie, obok idealnych zalążków przyszłości, nieodparty jeszcze
popęd do tego, co przemija.

W opisanym tu “stróżu progu" pojawia się tylko wynik czasów minionych, a z ziaren przyszłości jest w nim tylko to, co zostało w niego wplecione w tym minionym czasie. Lecz

człowiek musi w ten przyszły świat nadzmysłowy wnieść wszystko, co może wydobyć ze świata zmysłów. Gdyby chciał wnieść do niego wyłącznie to, co zostało wplecione w jego
podobieństwo z przeszłości, tylko częściowo wypełniłby swoje ziemskie zadanie. Dlatego do “mniejszego stróża progu" dołącza się po pewnym czasie “większy". I znowu w formie
opowiadania zostanie tu przedstawione to, co rozgrywa się jako spotkanie z tym drugim “stróżem progu".

Gdy człowiek poznał już, od czego powinien się wyzwolić, zastępuje mu drogę wzniosła świetlista postać. Trudno jest opisać jej piękno słowami naszej mowy. Spotkanie to

następuje wtedy, kiedy organy myślenia, uczucia i woli również w ciele fizycznym tak dalece wyzwolą się od siebie, że regulowanie ich wzajemnych stosunków odbywa się nie przez
nie same, lecz przez wyższą świadomość, która obecnie całkowicie oddzieliła się od warunków fizycznych. Organy myśli, uczucia i woli są wówczas narządami, które znajdują się we
władaniu ludzkiej duszy, która sprawuje nad nimi swoją władzę z regionów nadzmysłowych. Przed tak wyzwoloną z wszystkich więzów zmysłowych duszą staje teraz drugi “stróż
progu" i przemawia do niej mniej więcej tak.

“Wyzwoliłeś się już od świata zmysłów. Zdobyłeś prawo przebywania w świecie nadzmysłowym. Odtąd możesz stąd oddziaływać. Nie potrzebujesz już cielesności fizycznej w jej

obecnej postaci. Gdybyś chciał zdobyć tylko tę zdolność przebywania w tym nadzmysłowym świecie, nie potrzebowałbyś już więcej powracać do świata zmysłowego. Lecz spójrz na
mnie. Patrz, jak nieskończenie wyniesiony jestem ponad wszystko, czym ty dopiero dzisiaj się stałeś. Doszedłeś do obecnego stopnia swojego udoskonalenia dzięki zdolnościom,
które mogłeś rozwinąć w świecie zmysłowym, dopóki byłeś jeszcze na niego zdany. Teraz jednak powinien nastać dla ciebie czas, gdy twoje wyzwolone siły będą pracowały dalej
nad zmysłowym światem. Dotychczas wyzwoliłeś tylko siebie samego, obecnie jako wyzwolony możesz stanąć do współpracy nad wyzwoleniem wszystkich istot, towarzyszących ci
w świecie zmysłowym. Do dzisiejszego dnia twoje dążenia ograniczały się do ciebie samego jako jednostki; włącz się teraz do caiej wspólnoty, aby wprowadzić w ten świat
nadzmysłowy nie tylko siebie, lecz wszystko, co istnieje w świecie zmysłów. Będziesz mógł kiedyś zespolić się ze mną, lecz nie mogę być szczęśliwy, dopóki nie wszyscy sąjeszcze
wybawieni! Jako jednostka wyzwolona mógłbyś choćby nawet dziś wejść do królestwa nadzmysłowego. Wówczas jednak musiałbyś spoglądać z góry na istoty świata zmysłowego,
które nic sąjeszcze wyzwolone, A swój los oddzieliłbyś od ich losu. Jednak wszyscy jesteście ze sobą związani. Wszyscy byliście zmuszeni zejść w świat zmysłów, aby wydobyć z
niego siły dla świata wyższego. Gdybyś się od nich odłączył, nadużyłbyś sił, które mogłeś przecież rozwinąć tylko we wspólnocie z nimi. Gdyby oni nie zstąpili, ty również nie mógibyś
tego uczynić; bez nich zbrakłoby ci sił dla twojego bytu nadzmysłowego. Siły, które zdobywałeś razem z nimi, winien jesteś również z nimi dzielić. Zabraniam ci więc wstępu do
najwyższych dziedzin świata nadzmysłowego, zanim nie zużyjesz wszystkich zdobytych sił do wybawienia całego świata bliźnich ci istot. Z tym, co dotychczas osiągnąłeś, możesz
utrzymać się w niższych obszarach świata nadzmysłowego; jednak przed progiem do wyższych dziedzin staję ja, ,jako Cherub z mieczem ognistym przed wrotami raju" i zabraniam ci
wstępu, dopóki masz jeszcze w sobie siły, któ-

re nie zostały wykorzystane w świecie zmysłowym. A jeśli nic chcesz użyć swoich sit, przyjdą inni. którzy je użyją; a wtedy wysoki świat duchowy przyjmie wszystkie owoce świata

zmysłowego; ty jednak zostaniesz pozbawiony gruntu, z którym byłeś zrośnięty. Oczyszczony świat będzie się rozwijał dalej ponad tobą. Ty będziesz z niego wykluczony. Twoja
ścieżka jest czarna, ci jednak, od których się odłączyłeś, podążają ścieżką białą.

Tak oto oznajmia o sobie “wielki strażnik progu" wkrótce po spotkaniu z pierwszym “strażnikiem". Wtajemniczony wic jednak dokładnie, co go czeka, jeżeli ulegnie pokusom

przedwczesnego przebywania w świecie nadzmysłowym. Od drugiego “strażnika progu" bije nieopisany blask; jako daleki cci staje przed duszą jasnowidzącego zespolenie się z nim.
Lecz staje przed nim jednocześnie pewność, że to zespolenie stanie się możliwe dopiero wtedy, gdy wtajemniczony wyczerpie w służbie wyzwolenia i wybawienia świata wszystkie
siły, które z lego świata na niego spłynęły. Jeżeli zdecyduje się pójść za wezwaniem świetlistej, wzniosłej postaci, będzie mógł przyczynić się do wyzwolenia rodu ludzkiego. Swoje
dary złoży na ofiarnym ołtarzu ludzkości. Jeśli ponad to przedłoży swoje własne przedwczesne wywyższenie w świat nadzmysłowy, wtedy prąd ludzkości przepłynie ponad nim. Po
wyzwoleniu się ze świata zmysłów nie może już dla siebie zdobyć żadnych nowych sił. Jeśli jednak oddaje swoją pracę do dyspozycji, będzie się to działo przy wyrzeczeniu się
czcqiania z miejsca swojej działalności jakichkolwiek korzyści dla siebie. Nie można jednak uważać za rzecz naturalną, przesądzoną, że gdy uczeń zostanie postawiony przed taką
decyzją, obierze ścieżkę białą. Zależy to bowiem całkowicie od tego, czy przy powzięciu decyzji jest już tak dalece oczyszczony, że żaden egoizm nic każe mu uznać pokus
szczęśliwości za godne pożądania. Pokusy te są bowiem tak wielkie, jak tylko można sobie wyobrazić. Za to po drugiej stronic nic ma właściwie żadnych specjalnych pokus. Tu nic
nie przemawia do egoizmu. Wśród tego, co człowiek otrzyma w wyższych regionach świata nadzmysłowego, nie ma nic takiego, co by szło ku niemu, a jedynie to. co wypływa od
niego: miłość dla współistniejącego z nim świata. Na czarnej ścieżce nic brak niczego, czego pragnie egoizm. Przeciwnie, owoce tej

ścieżki stanowią najpełniejsze zaspokojenie egoizmu. I gdyby ktoś zapragnął tylko wiasnej szczęśliwości, to z całą pewnością powędruje czarną ścieżką, gdyż właśnie ona jest dla

niego odpowiednia. Dlatego też nikt nie może się spodziewać po okultystach białej ścieżki, że będą mu dawali wskazania, prowadzące do rozwoju własnej, egoistycznej jaźni.
Szczęśliwość poszczególnej jednostki nie budzi w nich najmniejszego zainteresowania. Niech każdy ją sobie osiąga na własną rękę. Przyspieszenie jej osiągnięcia nie jest zadaniem
białego okultysty. Zależy im wyłącznie na rozwoju i wyzwoleniu wszystkich istot ludzkich oraz istot im towarzyszących. Dlatego też udzielają oni jedynia pouczeń, jak rozwijać w sobie
siły do współpracy w tym dziele. I ponad wszystkie inne przymioty stawiają oni wolne od samolubstwa oddanie się i ofiarność. Nikogo wręcz nie odpychają, gdyż i największy egoista
może się oczyścić. Kto jednak szuka czegoś tylko dla siebie, dopóki tak czyni, niczego u okultysty nie znajdzie. Nawet, gdy nie pozbawią go swojej pomocy, to sam poszukujący
pozbawi siebie owoców okazanej sobie pomocy. Kto rzeczywiście stosuje się do wskazań dobrego nauczyciela wiedzy tajemnej, po przekroczeniu progu będzie rozumiał wymagania
“wielkiego stróża"; kto jednak ich nie wypełnia, ten nic może się w ogóle spodziewać, że z ich pomocą dojdzie kiedykolwiek do progu. Ich pouczenia prowadzą albo do dobrego, albo
do niczego, ponieważ kierowanie ludźmi dla zdobycia egoistycznej szczęśliwości leży poza zakresem ich zadań. To ich kierownicze zadanie opiera się z góry na zasadzie, że uczeń
będzie trzymany z dala od świata pozaziemskiego, aż wstąpi w ten świat z wolą do ofiarnej współpracy.

POSŁOWIE
do wydania 8-11 tysiąca
Opisana w tej książce droga do poznania nadzmysłowego prowadzi do przeżyć duszy, wobec których jest rzeczą szczególnie ważną, by człowiek, który do nich dąży, nie ulegał co

do nich żadnym złudzeniom ani nieporozumieniom. A człowiek skory jest do ulegania złudzeniom w przeżyciach, o które tu chodzi. Jedno z najbardziej poważnych nieporozumień
powstaje wtedy, gdy cała dziedzina przeżyć duszy, o których mówi prawdziwa wiedza duchowa, zostaje przesunięta w taki sposób, że stawia się ją w jednym szeregu obok
zabobonów, wizjonerskiego marzyciel stwa, mediumizmu i niektórych innych jeszcze zwyrodniałych dążeń ludzkich. To błędne zaszeregowanie niejednokrotnie wynika stąd, że nie
odróżnia się ludzi pragnących podążać drogą zarysowaną w tej książce od takich, którzy chcieliby znaleźć drogę do duchowej rzeczywistości w sposób sobie właściwy, daleki od
rzetelnych dążeń poznawczych, którzy popadają przy tym w zdegenerowanc przeżycia, traktowane mylnie jako te, które są doznaniami ludzi chcących podążać opisaną w tej książce
drogą. Przeżycia, jakich doznaje dusza ludzka na drodze, jaką tu mamy na myśli, przebiegają całkowicie na polu czysto duszno-duchowych doświadczeń. Doznawać ich można tylko
dzięki temu, że człowiek potrafi także wobec innych doświadczeń wewnętrznych uwolnić się i uniezależnić od życia cielesnego, tak jak jest wolny i niezależny w przeżyciach zwykłej
świadomości, gdy o tym, co postrzega poza sobą, czego sobie w duszy życzy, co czuje, czego chce - tworzy sobie myśli nie pochodzące z samych spostrzeżeń, z tego co czuł, czego
pragnął. Są ludzie, kiórzy wcale nie wierzą w istnienie myśli tego rodzaju. Sądzą, że człowiek nie może pomyśleć niczego, czego nie wydobył ze swoich spostrzeżeń lub swojego
wewnętrznego życia, uwarunkowanego cieleśnie; sądzą, że wszystkie myśli mają być niejako tylko słabymi odbiciami spostrzeżeń lub przeżyć wewnętrznych. Kto tak twierdzi, czyni
tak jedynie dlatego, że nie osiągną! nigdy zdolności przeżycia w sobie czystego myślenia, opierającego się na sobie samym. Kto jednak to przeżył, ten wie z własnego
doświadczenia, że wszędzie, gdzie w życiu duszy wła-da myślenie, to człowiek - w tej mierze, w jakiej myślenie to przenika inne czynności duszy - ogarnięty jest czynnością, w której
powstaniu ciało nie bierze udziału. W zwykłym życiu duszy myślenie prawie zawsze występuje razem z innymi czynnościami duszy: ze spostrzeżeniami, uczuciami, wolą ltd. Te inne
czynności dochodzą do skutku przez ciało. Jednak sięga w nic myślenie, i w tej mierze, w jakiej przenika ono te czynności w człowieku i przez człowieka, powstaje czynność, w której
ciało jego nic bierze udziału. Ludzie którzy temu przeczą, nie mogą przełamać złudzenia powstałego stąd, że obserwują oni działalność myślową zawsze w połączeniu z innymi
czynnościami. Lecz można się zdobyć w przeżyciach wewnętrznych na takie wzmożenie wysiłku duszy, by doświadczyć przeżycia strony myślowej swojego życia wewnętrznego
także samej w sobie, oddzielnie od wszystkiego innego. Z zakresu wewnętrznego życia można wyłączyć to, co składa się tylko z czystych myśli. Z myśli, które mają swój byt w sobie,
z których zostało wykluczone wszystko, co dają spostrzeżenia czy też życie wewnętrzne, uwarunkowane cieleśnie. Myśli lego rodzaju objawiają się same przez się przez to, czym są
jako duchowa, nadzmysłowa rzeczywistość. Natomiast dusza, która łączy się z takimi myślami, wykluczając przy tym wszystkie spostrzeżenia, wszelkie wspomnienia i wszystkie inne
przeżycia wewnętrzne, wie o sobie, że przebywa w swoim myśleniu w sferze nadzmysłowej i przeżywa siebie samą poza ciałem. Dla kogoś, kto poznał cały ten stan, nie może już
wchodzić w grę pytanie, czy istnieją przeżycia duszy poza ciałem w elemencie nadzmysłowym. Dla niego oznaczałoby to zaprzeczenie tego, co zna z doświadczenia. Dla niego
istnieje tylko pytanie: co staje ludziom na przeszkodzie do uznania faktu tak pewnego? I na to pytanie znajduje odpowiedź, że fakt ten, którego dotyczy pytanie, jest tego rodzaju, że
nie objawia się człowiekowi, jeżeli przedtem nie przepracuje tak duszy, że objawienie to będzie mógł przyjąć. Otóż ludzie stają się nieufni przede wszystkim wtedy, gdy mają najpierw
czysto wewnętrznie przygotować się do tego, by objawiły się im rzeczy same w sobie, niezależne od nich. Uważają, że ponieważ muszą się do przyjęcia objawienia przygotować, to
również sami wytwarzają treść tych objawień. Pragną doświadczeń, do któ-

rych człowiek nie potrzebuje niczym się przyczynić, wobec których pozostanie zupełnie bicmy. Jeżeli jeszcze do tego ludzie tacy nie są obeznani z najprostszymi wymaganiami co

do naukowego ujmowania jakiegoś stanu rzeczy, to dopatrują się jakichś objawień obiektywnych, czegoś niezmysłowego w treściach duszy, czy wytworach duszy, przy których
zostaje ona zepchnięta poniżej stopnia swojej świadomej działalności, przysługującego wrażeniom zmysłowym oraz czynnościom podejmowanym w sposób dowolny. Takimi
treściami duszy są właśnie przeżywane wizje, objawy medialne. Lecz zjawiska występujące w podobnych objawach nie należą do świata nadzmyslowego; jest to świat leżący poniżej
zmysiów. Świadome życie człowieka nic przebiega w pełni iv ciele; przede wszystkim świadoma część tego życia przebiega na pograniczu ciała i fizycznego świata zewnętrznego; w
ten sposób życie wrażeń, jeśli chodzi o to, co się dzieje w narządach zmysłów, jest równie dobrze sięganiem procesu pozacielesncgo w obręb ciała, jak i przenikaniem tego procesu
od strony ciaia; Tak samo ma się sprawa i z życiem woli, polegającym na włączeniu jestestwa człowieka w istotę świata w taki sposób, że to, co zachodzi w człowieku przez jego
wolę, stanowi zarazem człon procesów świata. W tych przeżyciach wewnętrznych, przebiegających na pograniczu ciała, człowiek w znacznym stopniu zależny jest od swojego
cielesnego organizmu; jednak do przeżyć tych włącza się również działalność myślowa. I w tej mierze, w jakiej się to dzieje, człowiek uniezależnia się od ciała w zmysłowych
spostrzeżeniach oraz aktach woli. W przeżyciach wizjonerskich oraz wytworach mediumizmu człowiek wchodzi w całkowitą zależność od ciała. Wyłącza on ze swojego życia duszy
to, co czyni go niezależnym od ciała w sferze jego wrażeń oraz woli, a przez to treści jego duszy oraz jej wytwory stają się wyłącznie przejawami życia cielesnego. Przeżycia
wizjonerskie oraz produkcje mediumistyczne powstają dzięki tej okoliczności, że w przeżyciach tych oraz produkcjach mediumistycznych jest on w swojej duszy mniej niezależny od
ciała niż w zwykłym życiu wrażeń oraz aktów woli. W przeżywaniu świata nadzmysłowego na drodze, o jakiej jest mowa w tej książce, rozwój przeżyć wewnętrznych postępuje
właśnie w kierunku przeciwnym niż wizjonerstwo, czy mediu-mizm. Dusza postępująca w tym rozwoju naprzód staje się bardziej od ciała niezależna, niż jest nią w przeżyciach
spostrzeżeń i aktów woli. Niezależność dającą się uchwycić w przeżyciu czystego myślenia, zdobywa ona dla działalności o wiele szerszej.

Dla nadzmysłowej działalności duszy, jaką tu mamy na myśli, jest rzeczą niezwykle ważną, by mieć pełne, jasne rozpoznanie przeżycia czystego myślenia. W gruncie rzeczy

bowiem już samo to przeżycie jest nadzmyslową czynnością duszy. W czystym myśleniu żyje się w sferze nadzmyslowej, tyle że jest to czynność, przez którą nie ogląda się jeszcze
żadnych rzeczy nadzmysłowych. W czystym myśleniu człowiek żyje w sferze nadzmysłowej, lecz tylko to jedno przeżywa on w sposób nadzmysłowy; nie przeżywa jeszcze żadnych
innych rzeczy, A przeżycia nadzmyslowe winny być kontynuacją takiego przeżywania duszy, które może już być osiągnięte w zespoleniu z czystym myśleniem. Dlatego też tak ważne
jest, aby móc przeżyć to zespolenie się w sposób prawidłowy, ponieważ ze zrozumienia tego zespolenia się z czystą myślą rodzi się światło, które może również przynieść ze sobą
zdanie sobie sprawy z istoty poznania nadzmysłowego. Gdyby przeżycie wewnętrzne opadło poniżej tej jasnej świadomości, jaka przejawia się w myśleniu, znalazłoby się na
manowcach w stosunku do prawdziwego poznania nadzmysłowego. Zostałoby opanowane przez funkcje cielesności; wówczas to, co dawałyby te przeżycia oraz ich wytwory, nic
byłoby objawieniem się przez nic świata nadzmysłowego, lecz przejawami cielesności w dziedzinie świata leżącego poniżej świata zmysłów.

Z chwilą, gdy dusza swoimi przeżyciami wejdzie w dziedzinę świata nadzmyslowego, przeżycia jej są tego rodzaju, że nie tak łatwo daje się znaleźć dla nich wyraz w mowie, tak

jak dla przeżyć w obrębie świata zmysłów. Przy opisywaniu przeżyć nadzmysłowych niejednokrotnie trzeba mieć świadomość, że przedział między jego słownym wyrażeniem, a
rzeczywistym stanem rzeczy, który ma ono wyrazić, jest w pewnej mierze większy, niż w przeżyciach

fizycznych. Trzeba dopracować się zrozumienia, że niektóre z wyrażeń są tylko jakby subtelnym wskazaniem w formie obrazowej na rzecz, do której się ono odnosi. Tak na str. 22

tej książki jest powiedziane: “Pierwotnie wszystkie wskazania oraz nauki wiedzy duchowej zostają mianowicie podane w obrazowej mowie znaków". A na str. 57 musiało być
powiedziane o okrcśionym “systemie pisma". Łatwo może komuś przyjść na myśl, że można by chcieć nauczyć się tego pisma w podobny sposób, jak ludzie uczą się glo-sek i ich
zestawień dla pisma którejś zwykłej mowy fizycznej. Jednak trzeba powiedzieć, że istniały i istnieją szkoły oraz związki dla pielęgnowania wiedzy tajemnej, które są w posiadaniu
znaków symbolicznych, za pomocą których dają wyraz nadzmysłowym stanom rzeczy, a kto jest wtajemniczony w znaczenia tych znaków obrazowych, posiada dzięki temu środek
kierujący jego przeżycia, o których była tu mowa, ku nadzmysłowym realnościom. Jednakże dla przeżyć nadzmysłowych o wiele bardziej istotne jest to, że w toku przeżyć
nadzmysłowych, które dusza może osiągnąć przez urzeczywistnienie treści tej książki, może ona, oglądając nadzmy-slową rzeczywistość, zdobywać we własnym doświadczeniu ob-
jawienie tego pisma. Zjawisko nadzmyslowe mówi duszy rzeczy tego rodzaju, że musi je ona przełożyć na mowę symbolicznych znaków, aby mogła je ogarnąć z całą świadomością.
Można powiedzieć, że to, co jest w tej książce podane, może być zrealizowane przez duszę każdego, a w toku realizacji, który dusza może sobie wyznaczyć sama według podanych
wskazań, występują opisane tu wyniki. Niech przedstawiona tu książka będzie uważana za rozmowę, którą prowadzi autor z czytelnikiem. Gdy jest w niej powiedziane, że uczeń
wiedzy tajemnej potrzebuje osobistego pouczenia, należy rozumieć to tak, że sama książka jest pouczeniem. W dawnych czasach istniały powody ku temu, by pouczenia osobiste
były zastrzeżone dla ustnego nauczania tajemnego; obecnie wstąpiliśmy na ten stopień rozwoju ludzkości, w którym poznanie duchowe powinno być o wiele szerzej
rozpowszechniane niż dawniej. Powinno stać się dostępne dla każdego człowieka w zupełnie innym zakresie niż w czasach minionych. I właśnie książka ma zastąpić dawne nau-
czanie ustne. Pogląd, że oprócz tego, co jest powiedziane w książcekonieczne są jeszcze pouczenia osobiste, jest tylko względnie słuszny. Ten, czy ów może wprawdzie
potrzebować osobistej pomocy i może to mieć dla niego duże znaczenie, lecz byłoby błędem sądzić, że są jakieś zasadnicze rzeczy, których nie znajdzie się w książce. Jeśli będzie
się ją czytało prawidłowo, a zwłaszcza dokładnie, znajdzie sieje.

Opisy zawarte w tej książce mogą wywrzeć takie wrażenie, jakoby miały być wskazaniami do przemienienia się w całkowicie innego człowieka. Kto jednak wczyta się w nie

prawidłowo, przekona się, że nie mówią one o niczym innym, jak tylko o tym, w jakim wewnętrznym nastawieniu duszy powinicn"znajdować się człowiek w tych chwilach swojego
życia, kiedy chce stanąć w obliczu świata nadzmysłowego. Ten nastrój duszy rozwija on w sobie jako swoją drugą istotę; zaś tamte zdrowe jestestwo podąża dawnym trybem dalej.
Umie on z całą świadomością oddzielić je od siebie, umie też wywołać w sposób właściwy wzajemne ich na siebie oddziaływanie. Nie uczyni siebie ani nieprzydatnym, ani
niezaradnym życiowo przez to, że straci dla niego zainteresowanie oraz zaradność i “całymi dniami będzie badał świat duchowy". Jednak trzeba przyznać, że te przeżycia w świecie
nadzmysłowym będą opromieniały swoim światłem całe jestestwo człowieka; nie może to jednak wyobcować go z życia, lecz uczynić to życie bardziej dzielnym oraz owocnym. To, że
opis musiał być utrzymany tak, jak to się stało, wynika stąd, że proces poznawczy skierowany na świat nadzmy-słowy ogarnia jednak całego człowieka i w chwili, gdy oddaje się on
tego rodzaju działalności poznawczej, powinno się to odbywać z oddaniem się jej całym jestestwem. O ile w czynności postrzegania barwy zaangażowane jest tylko oko z jego
przedłużeniem nerwowym, o tyle nadzmysłowa czynność poznawcza ogarnia go całego. Dlatego też “cały" staje się “okiem" lub “uchem". A ponieważ tak właśnie jest, to gdy
podawane są wskazania co do rozwoju władz poznawczych człowieka, może to wywierać wrażenie, że mówi się o jakiejś całkowitej przemianie człowieka; jak gdyby się

sądziło, że zwykły człowiek nie byłby czymś odpowiednim, że trzeba, by musiałby stać się zupełnie inny.
Chciałbym dodać jeszcze parę uwag do tego, co było powiedziane o “niektórych skutkach wtajemniczenia", które mogą się odnosić także i do innych wywodów tej książki.

Mogłoby komuś przyjść na myśl: po co tego rodzaju opisy obrazowych kształtów przeżyć nadzmysłowyeh? Czy nie można by tych przeżyć przedstawić w pojęciach bez tego rodzaju
uzmysłowień? Odpowiedź na to musi brzmieć: w przeżywaniu rzeczywistości nadzmysłowej chodzi o to, aby człowiek w tym nadzmysłowym świecie był świadomy siebie jako
jestestwa nadzmysłowego. Bez oglądania własnego jestestwa, którego rzeczywistość wyjawia się we właściwy sobie sposób w całej pełni w podanym tu opisie “kwiatów lotosu" oraz
“ciała eterycznego", człowiek przeżywałby siebie w świecie nadzmysłowym tak, jakby w świecie zmysłowym objawiły mu się rzeczy i wydarzenia z jego otoczenia, a on sam nie
wiedziałby nic o swoim własnym ciele. To, co ogląda w “ciele dusznym" i “eterycznym" jako swoją własną nadzmysłową postać, sprawia, że staje on w świecie nadzmysłowym
świadomy siebie, podobnie jak jest świadomy w świecie zmysłowym dzięki spostrzeganiu swojego ciała zmysłowego.

Przypisy
l)na str. 13
Od czasu zatracenia w kulturze zachodniej rozróżnienia pojęć dusza i duch, odbiło się to w języku polskim w zlaniu się przymiotnika duszny, pochodzącego od dusza z

wyrażeniem duchowy, pochodzącym od duch. Język staropolski zna wyrażenia takie, jak np. cierpienia duszne, bezduszność, wielkoduszny itp. Z chwilą odkrycia drogi prowadzącej
do poznania światów wyższych przywrócenie przymiotnika duszny obok duchowy staje się koniecznością. (Przyp. tł.)

2) na str. 39
Jestestwa wyższe, o których mówi wiedza duchowa mogą przemawiać tylko do tego, kto rzeczywiście osiąga to, że w głębi duszy może odbierać od wewnątrz spostrzeżenia w

ciszy, bez wzbudzenia swoich własnych zapatrywań lub osobistych uczuć. Dopóki posłyszanym poglądom przeciwstawia jeszcze jakieś własne poglądy lub uczucia, milkną istoty
świata duchowego. (Przyp. autora.)

3) na str. 40
Zjawisko, które mamy tu na myśli, o ile odnosi się do obserwacji kryształu, zostało w różny sposób wypaczone przez tych, którzy słyszeli o nim wyłącznie zewnętrznie

(egzoterycznie), skąd powstały czynności tego rodzaju, jak wpatrywanie się w kryształ itd. Podobne manipulacje opierają się na nieporozumieniach. Są one opisywane w różnych
książkach, nigdy jednak nie stanowią przedmiotu prawdziwego (ezoterycznego) nauczania tajemnego. (Przyp. autora.)

4) na str. 45
Kto chciałby zwrócić tu uwagę, że przy ścisłym zbadaniu pod mikroskopem sztuczne ziarno da się jednak odróżnić od prawdziwego, okazałby tylko, że nie pojął, o co tu chodzi.

Chodzi nie o to, co się ma rzeczywiście dokładnie przed oczami, lecz o to, by rozwinąć przy tym siły duszno-duchowe. (Przyp. autora.)

5) na str. 85
Opis znaleźć można w Teozofii Rudolfa Steinera, wyd. Spektrum, Warszawa 1993. (Przyp. autora.)

6) na str. 85
Przy wszystkich dalszych opisach należy mieć na uwadze, że np. przy widzeniu barwy chodzi o widzenie duchowe (ogląd). Gdy poznanie jasnowidzące mówi o tym: widzę

czerwień, znaczy to: w sferze duszno-duchowej doznaję przeżycia, które daje się przyrównać do przeżycia fizycznego przy wrażeniu barwy czerwonej. I tylko dlatego, że dla jas-
nowidzącego poznania jest rzeczą zupełnie naturalną mówić w takim wypadku widzę czerwień, zostaje użyte to wyrażenie. Kto się nad tym nie zastanawia. Salwo może jakąś barwną
wizję wziąć za prawdziwe przeżycie jasnowidzenia. (Przyp. autora).

7) na str. 86
Również i do spostrzegania tych obrotów, a nawet i samych kwiatów lotosu odnosi się uwaga poprzednia, dotycząca widzenia barw. (Przyp. autora.)
8) na str.92
Znający te sprawy rozpozna w warunkach koniecznych dla rozwoju szesnastoplatkowego kwiatu lotosu pouczenie udzielone przez Buddę swoim uczniom w związku ze ścieżką.

Nie chodzi jednak o to, by nauczać tu buddyztnu, lecz o przedstawienie warunków rozwoju, wynikających z samej wiedzy duchowej. To, że są one zgodne z niektórymi naukami
Buddy, nie może stanowić przeszkody do uznania ich prawdziwości samych w sobie. (Przyp. autora.)

9) na str. 100
Jest rzeczą zrozumiałą, że w dosłownym znaczeniu wyrażenie ciało duszy (podobnie jak niejedno inne podobne wyrażenie wiedzy duchowej) zawiera w sobie sprzeczność.

Jednakże zostaje użyte, ponieważ poznanie jasnowidzące daje spostrzeżenia, przeżywane w duchu tak, jak w widzeniu fizycznym spostrzega się ciało. (Przyp. autora.)

10) na Str. 101
Porównaj opis w Teozofii autora; wyd. Spektrum, Warszawa 1993. (Przyp. aut.)
11) na str. 101
Proszę, by fizycy nie gorszyli się wyrażeniem ciało eteryczne. Przez słowo eter pragnę zaznaczyć tylko subtelność omawianego tworu.
Tego, co zostaje tu podane, nie ma na razie wcale potrzeby zestawiać z eterem hipotez fizyki. (Przyp. aut.)
12) na str. 129
To, co zostało tu opisane, stanowi dla pewnego etapu rozwoju rodzaj ideału, znajdującego się na końcu długiej drogi. Najpierw uczeń poznaje dwa stany: świadomość w takim

układzie duszy, w którym uprzednio mógł przeżywać tylko sny pozbawione związków, oraz w takim, w którym mógł spać bez żadnych snów ani świadomości. (Przyp. autora.)

13) na str 142
Widać jasno z powyższego, że opisany stróż progu jest taką (astralną) postacią, która ukazuje się budzącemu się wyższemu widzeniu ucznia. I do tego nadzmysłowego spotkania

prowadzi wiedza tajemna. Zabiegiem niższej magii jest ukazywanie stróża progu w postaci widzialnej również zmysłami. Przy tych zabiegacli chodziło o wywołanie obłoku z subtelnej
substancji, z dymu kadzidła sporządzonego z określonej mieszaniny szeregu substancji. Rozwinięta siła magika jest wówczas w stanie nadawać kształt unoszącemu się obłokowi i
ożywiać go substancją niedopełnionej jeszcze karmy człowieka. Kto jest dostatecznie przygotowany do wyższego widzenia, nie potrzebuje już takiego zmysłowego widoku; gdyby zaś
bez należytego przygotowania stanęła przed oczami jakiegoś człowieka jego nie wyrównana karma jako żywa, zmysłowa istota, groziłoby mu niebezpieczeństwo zejścia na groźne
bezdroża. Nie powinno się dążyć do tego. W utworze Bulwera pt. Zenoni ten stróż progu został przedstawiony w formie powieściowej. (Przyp. aut.)