4Praca lic Podkultura więzienna jako czynnik zakłócający proces resocjalizacji

Podkultura więzienna jako czynnik zakłócający proces resocjalizacji

STRESZCZENIE

Tytuł pracy: Podkultura więzienna jako czynnik zakłócający proces resocjalizacji

Title: Podculture prison as element distrub process reclamation

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie podkultury więziennej jako czynnika

zakłócającego proces resocjalizacji wśród osób przebywających w izolacji więziennej. Podjęta

próba przybliżenia tej problematyki ma na celu nie tylko pokazanie genezy, cech i przejawów

podkultury więziennej występującej w polskich więzieniach, ale także zwrócenie uwagi na

destrukcyjny charakter tego zjawiska, zmiany zachodzące w funkcjonowaniu, strukturze i

dynamice „grypsujących” związane z przeobrażeniami społecznymi w naszym kraju oraz

przyczyny jej powstawania.

W pracy tej wyjaśniam, czym jest grupa społeczna, jaki jest ich podział, czym się

charakteryzuje i jaki ma charakter. Przedstawiam również czym jest kultura, jakie zasadnicze

znaczenie ma poznanie kultury dla zrozumienia człowieka i jakie są jej powiązania z podkulturą w

szerokim tego słowa znaczeniu. Definiuję także zjawisko podkultury więziennej, przyczyny jej

powstawania, charakter, wartości, normy i zasady postępowania jej uczestników. Następnie

charakteryzuję Służbę Więzienną, jej strukturę, zasady na jakich się realizuje, jakie są jej zadania,

cele, metody i sposoby oddziaływania w zakresie resocjalizacji. Na koniec przedstawiam moje

badania, co jest przedmiotem tych badań, jaki jest ich cel, jakie są problemy badawcze, jakie

wykorzystałem techniki i narzędzia, gdzie zostały przeprowadzone i w jaki sposób zorganizowane

badania.

Słowa kluczowe: podkultura więzienna, grypsera, drugie życie, zakład karny, funkcjonariusz.

Keywords: prison podculture, grypsera, second (other) life, penal plant (bet), officer.

SPIS TREŚCI

str.

Wstęp... …..….……………………………………………………………………...…..1

ROZDZIAŁ I.

Pojęcie grupy i kultury w świetle literatury przedmiotu ……………………………3

1.1. Pojęcie grupy społecznej ..…………………………………………………..……...3

1.2. Kultura ………………….…………………………………………………...……...4

1.3. Podkultura ………………..………………………………………………...………8

1.4. Podkultura więzienna ……...……………………………………………..……….11

ROZDZIAŁ II.

Charakterystyka instytucji penitencjarnych ………………………..…..………….16

2.1. Zadania Służby Więziennej ………………………...……………………………..16

2.2. Systemy oddziaływań na skazanych ………………...…………………………….17

ROZDZIAŁ III.

Podział i charakterystyka grup nieformalnych w zakładach karnych…………….20

3.1. Przyczyny łączenia się osadzonych w grupy nieformalne ……………..…….…...20

3.2. Normy wytwarzane przez uczestników podkultury więziennej……………...........21

3.2.1. Charakterystyka grup nieformalnych i podział na ,,ludzi” i ,,nieludzi”…… 22

3.2.2. Rodzaje przywództwa i członkostwo w grupie nieformalnej …………..…..26

3.2.3. Zasady regulujące działalność „grypsery” ………………………………....27

3.2.4. Stosunek uczestników podkultury więzienne j do norm społecznie

akceptowanych…...........................................................................................29

3.2.5. Stosunek uczestników podkultury więziennej do władzy formalnej –

administracji zakładu karnego, sądownictwa, policji……...………………30

ROZDZIAŁ IV.

Metodologia badań własnych ……………………….……………………….……....32

4.1. Przedmiot i cel badań ………….………………………………………………….32

4.2. Problemy badawcze ……………...………………………………………..………32

4.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze wykorzystane w pracach ……...……..….33

4.4. Teren i organizacja badań …………………………………………...………….....34

4.5. Charakterystyka badanych osób …………………………………………..............35

ROZDZIAŁ V.

Analiza wyników badań własnych ……………………………...………...…….…...39

Wnioski i zakończenie …………..……………………..…………………………..…48

Bibliografia …………….………………………..………...…………………………..50

Spis wykresów ………….…...……………………………...…………………...…….53

Spis tabel ………..…………………………………………...………………………...53

Aneksy…………………………………………………………...……………………..54

WSTĘP

Grupy społeczne nie tworzą się przypadkowo, a stanowią rezultat swoistego wyboru.

Człowiek w sposób aktywny tworzy swoje otoczenie społeczne, a jeżeli nie daje mu to satysfakcji –

zmienia je i identyfikuje się z którąś z podkultur, gdyż daje mu to poczucie akceptacji i

bezpieczeństwa. Podkultury usprawiedliwiają pewne kategorie czynów naruszających prawo, a

każde usprawiedliwienie jest wiarygodne ponieważ wchodzi w skład norm, wartości, zwyczajów i

sposobów zachowań stanowiących element danej podkultury.

Przykładem takiej nieformalnej organizacji jest podkultura więzienna, która obejmuje

niesformalizowane stosunki między personelem zakładu karnego a więźniami, oraz między samymi

więźniami.

Niniejsza praca składa się z pięciu rozdziałów i ma na celu przedstawienie podkultury

więziennej, ukazanie genezy, cech i jej przejawów oraz zwrócenie uwagi na destrukcyjny wymiar

tego zjawiska.

W rozdziale pierwszy wyjaśniam czym jest grupa społeczna, jaki ma charakter, jak

dzielimy grupy społeczne i czym one się charakteryzują. Następnie wyjaśniam pojęcie kultury, co

w najwcześniejszych naukach o kulturze obrano za przedmiot badań, co obejmuje i jak definiują

kulturę różni autorzy w świetle literatury przedmiotu. Kolejnymi zagadnieniami, które opisuję w

rozdziale pierwszym są: podkultura - skąd się wywodzi termin „podkultura”, czym się

charakteryzuje i jak jest definiowana przez naukowców oraz podkultura więzienna - w jakich

środowiskach występuje, jakie są przyczyny jej powstawania i dlaczego jest zaliczana do podkultur

dewiacyjnych.

W rozdziale drugim charakteryzuję Służbę Więzienną, jej strukturę organizacyjną, jakie

spełnia funkcje w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania

oraz jakie są jej zadania, cele, sposoby i metody oddziaływania na skazanych w zakresie

resocjalizacji.

Rozdział trzeci poświęcony jest grupom nieformalnym, jakie istnieją w zakładach

karnych. W rozdziale tym staram się wyjaśnić, dlaczego osadzeni przystępują do podkultury

więziennej, jakie normy, wartości i wzorce zachowań są przez nich uznawane i akceptowane,

jakimi kierują się zasadami, jaki jest ich stosunek do norm społecznie akceptowanych oraz do

władzy formalnej - administracji zakładu karnego, sądownictwa i policji.

W rozdziale czwartym poświęconym metodologii badań własnych przedstawiam, co jest

przedmiotem i celem badań, jakie są problemy badawcze, techniki i narzędzia badawcze

wykorzystane w pracy. Na jakim terenie zostały przeprowadzone i zorganizowane badania oraz kto

tym badaniom został poddany.

Pracę zamyka rozdział piąty, w którym dokonuję analizy wyników badań własnych.

ROZDZIAŁ I

POJĘCIE GRUPY I KULTURY SPOŁECZNEJ W ŚWIETLE

LITERATURY PRZEDMIOTU

1.1. Pojęcie grupy społecznej

W każdym społeczeństwie występują różne grupy społeczne. Ich podział i wielkość

jest charakterystyczna dla danego społeczeństwa.

Grupą społeczną nazywamy każde zrzeszenie ludzi, które w świadomości samych tych

ludzi stanowi pewnego rodzaju odrębną całość, czyli według terminologii zaczerpniętej z wzoru

innych nauk, pewien układ odosobniony.

Grupę społeczną można zdefiniować również jako grupę dla oznaczenia takich skupień,

które posiadają już wykształconą więź i zasadę odrębności określającą granice grupy.

W każdej grupie społecznej jako elementy składowe można wyróżnić;

- członków, ich cechy i zasady ustalające identyczność i ciągłość trwania grupy, zadania

grupy służące realizacji zadań, mechanizmy psychospołeczne wytwarzane do realizacji zadań;

- czynniki utrzymujące spójność wewnętrzną grupy, instytucje i system kontroli społecznej,

wzory wzajemnych oddziaływań, wzory zachowania i normy regulujące stosunki pomiędzy

członkami;

- instytucje i środki regulowania styczności i stosunków pomiędzy grupami.

Grupy społeczne możemy podzielić na:

a) grupy formalne,

b) grupy nieformalne,

c) grupy celowe.

Grupami formalnymi będziemy nazywać takie grupy, które rozwinęły już instytucje

formalne, formalny system kontroli i organizacji. Grupy nieformalne są to grupy, których więź

wewnętrzna polega tylko na organizacji instytucji i kontroli nieformalnej. Natomiast grupy celowe

są grupami tworzonymi ze świadomym założeniem, że będą one dążyły do osiągnięcia celów

określonych w sformalizowanym statucie.

1.2. Kultura

Poznanie kultury ma zasadnicze znaczenie dla zrozumienia człowieka. W

najwcześniejszych naukach o kulturze etnologii i etnografii, za przedmiot badań obrano ludy

pierwotne, przedpiśmienne, opisując i analizując ich obyczaje. Obecnie na określenie nauki mającej

za cel poznanie kultury wszelkich typów i poziomów oraz analizę kultury powiązanej z

człowiekiem jako jego dzieło i przedmiot jego doświadczeń używa się nazwy ,,antropologia

kultury”.

Antropologowie zajmowali się początkowo fizyczną stroną człowieka, jego naturalnymi

cechami i funkcjami. Dopiero w XX wieku w badania nad kulturą, wkroczyła antropologia

kulturowa w dziedzinie zjawisk odróżnianych od natury i często jej w przeszłości

przeciwstawnych.

Pierwotne, łacińskie rozumienie kultury jako uprawy lub hodowli (cultura od celere –

uprawiać) funkcjonuje do dziś w takich określeniach, jak ,,pole o wysokiej kulturze”, ,,kultura ryżu

F. Znaniecki, Socjologia wychowania, NTP, Warszawa 1930, t. I, s. 28.

J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1965, s. 161.

j. w., s. 152.

J. Szczepański, Elementarne.. dz. cyt., s. 161.

na Dalekim Wschodzie”, ,,kultura bakterii”. Takie pojęcie kultury stosowane jest obecnie jak kiedyś

w starożytnym Rzymie przede wszystkim w rolnictwie. Oznacza ono przekształcenie poprzez

ludzką umiejętną pracę naturalnego stanu zjawisk przyrody w stan inny, bardziej użyteczny,

pożądany przez człowieka. Swoisty, naturalny porządek zjawisk przyrody, np.: dziko rosnącego

lasu, stepu, był dla człowieka trudny do ogarnięcia, wydawał się więc chaosem i brakiem

wszelkiego ładu. Natomiast pole ukształtowane przez uprawę – kulturę ma wyraźną, regularną

strukturę wynikłą z ludzkiego zamysłu i pracy, służącą ludzkim celom.

Kultura rozumiana jest więc w tym pierwotnym ujęciu jako rezultat działań odniesionych

do zjawisk naturalnych, ale w pewien sposób przeciwstawiających się naturze jako ład narzucony

przez człowieka podporządkowany ustalonym przez niego wzorom i wzorcom, a przy tym jako

narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb i sposób realizacji ludzkich celów w dziedzinie

materialnego bytu.

Pierwszym autorem, który użył słowa ,,kultura” w rozumieniu bardzo bliskim

współczesnemu ujęciu, był M. Tullius Cicero. Nazwał on filozofię kulturą ducha (kultura animi), a

charakterystykę filozofii zawartą w jego Rozprawach tuskulańskich można uznać za przedstawienie

pierwszej w literaturze koncepcji kultury. Zwracając się do filozofii, Cicero pisał:,,[…] czymże bez

ciebie bylibyśmy nie tylko my, ale czym byłoby w ogóle życie ludzkie? Tyś pozakładała miasta, ty

rozproszonych ludzi powołałaś do życia społecznego, ty zespoliłaś ich między sobą najpierw przez

wspólne osiedla, później przez małżeństwa, a wreszcie przez wspólnotę pisma i mowy. Tyś

wynalazczynią praw, nauczycielką dobrych obyczajów i ładu”.

Pojęcie kultury bardzo szeroko i nowocześnie rozumiane występuje w dziele J. Lelewela

Wykład dziejów powszechnych (1822-1824). Kultura, według Lelewela, obejmuje: religię, obyczaje,

moralność, organizację społeczną, pracę fizyczną i umysłową, nauki i sztuki.

Niemiecki filozof prawa S. Pufendorf określa kulturę jako ogół wynalazków, sztuk,

urządzeń wprowadzonych przez człowieka, obejmujący zwłaszcza instytucje polityczne i zasady

sprawiedliwości regulujące ludzkie działania w myśl wskazań rozumu. To racjonalistyczne

pojmowanie kultury precyzowano w dobie oświecenia nadając mu postać definicji słownikowych.

Jego charakterystyczną cechą było selektywne i wartościujące pojęcie kultury.

Zgodnie z tym stanowiskiem do kultury zaliczano korzystne dla praktyki urządzenia i

wynalazki oraz aprobowane zasady moralne i obyczaje we własnym kulturowym kręgu. Do kultury

należą tylko zjawiska pozytywnie oceniane, a zwłaszcza właściwe i moralne zachowanie, ,,dobre

maniery”, wychowanie, wykształcenie, wiedza i sztuka. Zjawiska odbiegające od przyjętych i

aprobowanych reguł, choćby były szeroko rozpowszechnione i typowe dla całych społeczeństw lub

kręgów społecznych, określane są jako ,,niekulturalne”, a więc wyłączone z kultury.

M. Tullius Cicero, Rozprawy tuskulańskie [w:] A. Kłosowska (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX w., Wyd.
Wiedza o kulturze, Wrocław 1991, s. 18.

Wychodząc z podobnych zasad jeszcze w okresie Oświecenia odmawiano wszelkiej

kultury ludom tzw. pierwotnym, nie posiadającym pisma i różniącym się pod względem obyczajów

pod względem od kultury europejskiej.

Przełomu w takim pojmowaniu kultury dokonał J. G. Herder stwierdzając, że każdy lud

żyjący na ziemi posiada jakąś kulturę stanowiącą ogniwa łańcucha obejmującego cały świat ludzki.

J. G. Heder widział w kulturze swoisty dla człowieka sposób przystosowywania się warunków bytu

i zaspokajania ludzkich potrzeb oraz regulowania stosunków społecznych.

Poszukując źródeł kultury w naturalnych zdolnościach i potrzebach człowieka złagodzono

we współczesnych teoriach etnologicznych i antropologicznych ostre przeciwstawienie kultury

naturze, ale go całkowicie nie usunięto. Odrzucając metafizyczne wyjaśnianie pochodzenia kultury,

wyprowadzono ją z genetycznie określonych właściwości ludzkich. Kultura nie może być jednak

indywidualnym tworem człowieka. Jest produktem współżycia ludzi, powstaje w toku ich

wzajemnego oddziaływania i współdziałania, a trwając przez pokolenia rozwija się i wzbogaca

w procesie historycznej tradycji.

Kultura jest w określonym powyżej rozumieniu swej istocie społeczna, czyli

międzyindywidualna, jest zbiorowo wytwarzana i wspólna ludziom w obrębie węższych lub

szerszych grup, kręgów, warstw, klas i społeczności. Ukształtowana przez kulturę twórcza

jednostka może wnieść do niej ważny indywidualny wkład, ale człowiek rozwijający się w izolacji

w sposób wyłącznie naturalny nie byłby w stanie wyłonić ze swych wyłącznie biologicznych

zasobów jakiejkolwiek złożonej i bogatej całości kulturalnej, która by odpowiadała najprostszej

choćby kulturze ludu uznawanego za prymitywny. Źródła kultury wynikają bowiem z natury

gatunku ludzkiego, ale jej rozwój historyczny oddala poszczególne pokolenia coraz bardziej od tych

źródeł tworząc dystans, którego nie da się pokonać mocą izolowanego indywidualnego wysiłku. Tę

prawdę trafnie ujął J. G. Heder mówiąc, że zasadą człowieczeństwa są siły biologiczne i tradycja.

Człowiek z natury jest zdolny do tworzenia i przyjmowania kultury, ale dopiero za sprawą

wychowania dokonuje się jego wprowadzenie do udziału w osiągniętym już dorobku kultury. Ten

proces oznacza drugie narodziny człowieka – jego narodziny w kulturze.

Jedną z najtrwalej akceptowanych definicji kultury sformułował angielski ewolucjonista,

E. Tylor, w 1871 r. który napisał: ,,Kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca

wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki

nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa”.

W najczęstszym we spółczesnej etnologii i antropologii rozumieniu kultury jako jej

główny czynnik przyjmuje się ludzkie działania, ale pojęte w sposób bardziej ogólny. R. Linton np.

pisze: ,,Kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy są

E. Tylor, Prymitive Culture [w:] A. Kłosowska (red.), Encyklopedia… dz. cyt. s. 19.

podzielane (wspólnie) i przekazywane przez członków danego społeczeństwa”.

Zbieżność

stanowisk nie oznacza jednak zgodności rozumienia kultury w obszarze teoretycznej refleksji

dyscyplin zajmujących się tym zjawiskiem.

Definicje określone przez A. Kroeberga i C. Kluckhohna jako genetyczne skupiały uwagę

zwłaszcza na źródłach kultury, określając ją przez przeciwstawienie naturze jako część środowiska

stworzoną przez ludzi w procesie ich społecznego współdziałania. Nawiązywały do tego wątku

definicje historyczne, uwypuklające rolę dziedziczenia, tradycji, traktując kulturę jako dorobek

ludzkich grup. W definicjach określanych jako psychologiczne nacisk położony był na uczenie się i

naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury i na jej funkcje w zaspokajaniu potrzeb

i przystosowywaniu jednostek do warunków istnienia.

Wymienione dotąd typy ujmowania kultury wiązały się z traktowaniem jej jako jednej

całości, jako wspólnego gatunkowi ludzkiemu sposobu egzystencji. Takie stanowisko właściwe

było zwłaszcza teoriom ewolucjonistycznym. Postępy szczegółowych studiów nad poszczególnymi

ludami zwróciły uwagę badaczy ku analizie kultur w ujęciu dystrybutywnym, jako odrębnych

całości charakteryzujących się swoistą strukturą i tworzących systemy, nie zamknięte wprawdzie,

jednak wyodrębnione.

Szczególne miejsce w dziedzinie teorii kultury zajmuje koncepcja normatywna, w której

nacisk położono na modele, wzory i zasady wartościowania jako na elementy kultury. W

koncepcjach tego typu kultura bywa sprowadzana do samych przekonań i modeli

normatywnych, określających zasady ludzkiego działania.

Można więc najogólniej powiedzieć, że kultura polega na swoistym porządku życia, na

jego sposobie określonym bezpośrednio nie na drodze genetycznej, ale ukształtowanym w drodze

historycznych doświadczeń ludzkich grup. Jest to więc ład ludzkich działań zbiorowych, różnych

jednak w różnych społecznościach o odmiennym historycznym doświadczeniu.

F. Znaniecki określił ten porządek kultury jako ,,ład stosunków pomiędzy wszystkimi

rodzajami czynności ludzkich, religię, język, literaturę, sztukę, obyczaje, zwyczaje, prawa,

organizację społeczną, techniczną produkcję, wymianę ekonomiczną, a także filozofię i

naukę”.

Można przyjąć, że wszystkie wymienione typy definiowania i ujmowania kultury składają

się na pełną charakterystykę tego zjawiska i muszą być uwzględnione w celu uchwycenia wszelkich

aspektów jego funkcji i mechanizmów rozwoju. Wiele jest natomiast rozbieżności w określaniu

samej istoty kultury, ontycznego charakteru tego zjawiska, tj. postaci bytu, który można nazwać

kulturą lub elementem kultury. Ponieważ pojęcia kultury używa się także w języku potocznym,

R. Linton, Kulturowe podstawy osobowości [w:] A. Kłosowska (red.), Encyklopedia… dz. cyt. s. 20.

F. Znaniecki, Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości [w:] A. Kłosowska (red.), Encyklopedia… dz. cyt. s.
21.

trzeba pogodzić się z jego wieloznacznością.

1.3. Podkultura

Termin „podkultura’ wywodzi się z anglojęzycznego pojęcia subculture i

właściwie ma to samo znaczenie co ,,subkultura”. Termin ,,subkultura” ma to samo znaczenie co

słowo ,,podkultura”.

Istotne jest zatem, aby usystematyzować i określić, jak pojęcie ,,subkultura” i

,,podkultura” mają się do siebie i jaka jest między nimi korelacja. Pierwsza z nich jest określeniem

używanym raczej dla oddania specyfiki pewnych poza formalnych grup np. (subkultura

szalikowców, blokersów itp.), a drugim można by nazwać nieprzepisowe zbiorowości ludzi

funkcjonujących w obrębie wyizolowanego, często sztucznie stworzonego środowiska tzw.

środowiska instytucjonalnego (np. podkultura więzienna). Według pracowników penitencjarnych

termin ,,subkultura” to to samo, co ,,podkultura” więzienna.

Podkultura posiada cechy wspólne z kulturą.W przeciwnym razie mielibyśmy zamiast

podkultury kulturę odrębną od kultury powszechnie uznanej i obowiązującej

w określonym społeczeństwie. Kontynuując te rozważania nasuwa się stwierdzenie, że

,,podkultura” jest czymś gorszym od kultury – nieakceptowanym społecznie.

Cz. Czapów twierdzi, iż przedstawiciele rożnych podkultur partycypują ,,wtórne wersje

podstawowych elementów kulturowych”.

W każdym społeczeństwie, jak twierdzi T. Sołtysiak, mogą istnieć mniej lub bardziej

liczne grupy ludzi o charakterystycznej odrębności stanowiącej pewien ewenement. Grupy te z

wielu względów dążą do wprowadzenia różnych modyfikacji i innowacji do dotychczasowego

dorobku kulturowego. Idzie o częściową lub nawet całkowitą negację, przeciwstawienie się, a

nawet niszczenie norm i wartości ogólnie przyjętych w społeczeństwie. Tego rodzaju grupy w

społeczeństwie tworzą określone podkultury, tzn. ich członkowie preferują i stosują styl życia o

odmiennym systemie wartości, odrębnych normach oraz zasadach postępowania od

obowiązujących i respektowanych przez ogół społeczeństwa.

M. M. Gordon, który wprowadził do socjologii pojecie ,,podkultura”, zdefiniował je

następująco: ,,Podkultura jest to podział kultury narodowej obejmującej kombinację mierzalnych

sytuacji społecznych takich jak pozycja klasowa, pochodzenie etniczne, terytorialne, miejsce

zamieszkania w mieście lub na wsi oraz przynależność religijna, tworzących w połączeniu

funkcjonalną jedność wywierającą na jednostkę całościowy wpływ”.

Cz. Czapów , O niektórych skutkach patologii instytucji socjalizujących [w:] A. Podgórecki (red.), Socjotechnika,
funkcjonalność i dysfunkcjonalność instytucji, PWN, Warszawa 1974, s.419.

T. Sołtysiak, Uwarunkowania środowiskowe i determinanty subiektywne uczestnictwa nieletnich w
podkulturach, Wyd. WSP, Bydgoszcz 1995. s.14-15.

A. Siemaszko, Granice tolerancji- o teoriach zachowań dewiacyjnych, PWN, Warszawa 1993, s. 204.

M. Szaszkiewicz w swojej książce ,,Tajemnice grypserki” pisze, że o

podkulturze jakiegoś środowiska mówi się wtedy, gdy cechy charakteryzujące tę grupę społeczną

(np. jej cele, normy) są odmienne, niezgodne albo nawet sprzeczne z zasadami obowiązującymi

ogół społeczeństwa, jego kulturą. Istnieje więc podkultura środowisk przestępczych, podkultura

narkomanów, podkultura grup związanych z prostytucją, podkultura uczniowska, podkultury

młodzieżowe, podkultura żołnierska, podkultura środowiska więziennego i inne.

J. Kwaśniewski zaproponował dychotomiczny podział na podkultury niedewiacyjne i

dewiacyjne. Dewiacyjność jest zawsze rozumiana jako jakiś stopień trwałego zmniejszenia respektu

dla wartości czy norm przyjętych jako obowiązujące w szerszym systemie społecznym. Zjawisko

to jest traktowane jako szkodliwe i niepożądane.

Mianem podkultury określa kulturę

grup dewiacyjnych bądź sprzyjających dewiacyjnym zachowaniom.

Natomiast w Encyklopedii

popularnej PWN czytamy, że ,,podkultura” to „wzory, normy, itp. obowiązujące w grupie

społecznej stanowiącej część szerszej zbiorowości, odmienne od obowiązujących ogół

społeczeństwa”.

Przez podkulturę rozumie się najczęściej autonomiczny układ norm, wartości i wzorców

zachowań oraz ról społecznych wytworzony przez społeczność jakiejś grupy. Cechą istotną tego

układu jest jego odmienność od norm, wartości wzorców zachowań będących standardami

obowiązującymi ogół społeczeństwa. Owa odmienność może być zarówno in plus jak i in minus od

powszechnie przyjętych wartości. Może więc wprowadzać wiele dobrego do życia społeczeństwa,

ale też może przeszkadzać w normalnym jego funkcjonowaniu.

Według Cz. Matusiewicza charakterystycznymi cechami każdej podkultury są: swoisty

język, swoista fonacja uczuciowo-emocjonalna, specyficzne formy zachowania, specyficzny system

wartości.

Na podstawie powyższych definicji i analizy poglądów autorów możemy wymienić kilka

elementów, które decydują, że grupa może być rozpatrywana jako podkultura.

Po pierwsze – mówiąc o podkulturze, mamy zawsze na uwadze:

- konkretną grupę społeczną,

- określone środowisko, będące częścią ogółu społeczeństwa i stanowiące o części kultury

J. Kwaśniewski, Koncepcje podkultur dewiacyjnych [w:] A. Podgórecki (red.), Zagadnienia patologii społecznej,
PWN, Warszawa 1976, s. 209-210.

j. w., s. 204.

Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1989, s. 596.

H. Machel, Niektóre właściwości podkultur młodzieżowych , [w:] S. Kawula , H. Machel (red.), 1997, Podkultury
młodzieżowe w środowisku szkolnym i pozaszkolnym, Toruń, Wyd. Adam Marszałek.

Cz. Matusiewicz, Psychologia, PWN, Warszawa 1975, s. 149.

J. Kwaśniewski, Koncepcje podkultur dewiacyjnych

[w:] A. Podgórecki (red.), Zagadnienia patologii społecznej, PWN, Warszawa 1976, s. 209-210.

j. w., s. 204.
Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1989, s. 596.
H. Machel, Niektóre właściwości podkultur młodzieżowych , [w:] S. Kawula , H. Machel (red.), 1997, Podkultury

młodzieżowe w środowisku szkolnym i pozaszkolnym

masowej.

Po drugie - grupa taka jest tworzona przez osoby, które mają te same zainteresowania lub

te same problemy jest to zarazem czynnik integrujący, spajający grupę, stanowi impuls do tego, aby

taka grupa powstała. Na takim fundamencie powstaje silne pragnienie w członkach danej grupy aby

do niej należeć, czują się wtedy jej częścią i są za nią odpowiedzialni. Prawie zawsze taka

wyodrębniona grupa społeczna (podkultura) wytwarza jakieś specyficzne i właściwe tylko jej

wzorce postępowania, które dla członków podkultury mają ogromną, czasem wręcz mistyczną

wartość. Może to być, np. specyficzny język (w podkulturze więziennej ,,berło”), charakterystyczny

styl ubierania (skinheadzi, hippisi), mogą być to też w widocznym miejscu symbole specyficzne dla

danej grupy, wyróżniające ją spośród innych grup, a także spośród ,,normalnych” ludzi.

Po trzecie – grupa ta lub środowisko tworzy swoją odmienność na gruncie:

- wspólnych zainteresowań i dążeń,

- wykształconych tradycji,

- narzuconych czy ustanowionych norm,

- więzi regionalnej, religijnej czy etnicznej.

Po czwarte – cechy tych nieformalnych grup to:

- negatywnie utrwalone i powszechnie akceptowane wzory kultury,

- preferowanie wzorów odmiennych,

- tworzenie im tylko odpowiadających norm i akceptowanych wartości,

- swoisty styl życia, sposób zachowania się i ekspresji.

Z powyższego tekstu wynika, że między wartościami i normami zachowań wyznaczonymi

przez kulturę społeczeństw, a wzorami zachowań wyznaczonymi przez podkulturę istnieje duża

niezgodność i rozbieżność. Mimo to nie da się zaprzeczyć, że ,,podkultura” ma swoje korzenie i

wiele przyswaja z nadrzędnej, powszechnie obowiązującej kultury.

1.4. Podkultura więzienna

Podkultura więzienna występuje w środowiskach zamkniętych, jakimi są jednostki

penitencjarne i nazywana jest także „drugim życiem” więzienia. Jest to nieoficjalna strona

rzeczywistości. Zjawisko to powstaje na podwalinach określonych prawidłowości, według których

w relatywnie stabilnych kręgach ludzkich, opartych na konstrukcji formalnej, powstaje podkultura,

której immanentną jest nieformalny system zasad, norm i wartości. Podkulturę więzienną cechuje

stały stopień trwałego zmniejszenia respektu dla wartości i zasad powszechnie obowiązujących, a

co za tym idzie tworzenie na własny użytek układów norm i wzorców zachowania i dlatego

możemy powiedzieć, że przynależy do podkultur dewiacyjnych.

W społeczności inkarcerowanej, podobnie jak we wszystkich grupach, występują dwa

rodzaje więzi - formalna i nieformalna. Formalna organizacja więźniów jest oparta na przepisach

m.in. Kodeksu Karnego Wykonawczego i tzw. Porządku Wewnętrznym zakładu penitencjarnego,

które bardzo wnikliwie reglamentują całokształt zachowań więźniów poprzez ustalone arbitralnie

zakazy i nakazy. Wszystko to składa się na tzw. „pierwsze życie” zakładu, życie formalne, prawnie

ustanowione. Nieformalna organizacja więźniów jest pewną zbiorowością ludzi, którzy mają silnie

wykształconą świadomość odrębności i tworzą pewną całość. Ludzi tych łączy silna więź, która ma

swoje źródła w ich sytuacji życiowej tzn. przebywaniu w warunkach izolacji więziennej. Innym z

czynników więzi będzie postrzeganie funkcjonariuszy jako tych, którzy utrzymują ich w izolacji od

społeczeństwa. Jednym z najważniejszych czynników więzi jest wspólnie wyznawany system

wartości i system reguł postępowania. Oba te systemy stoją w zdecydowanej opozycji do

obowiązujących w więzieniach regulaminów, porządku dnia i innych przepisów regulujących

życie w więzieniu. Mają one przede wszystkim za zadanie takie nieformalne uporządkowanie

życia więziennego, aby zaspokajały one potrzeby osadzonych, które nie mogą być zaspokojone z

uwagi na izolację więzienną. Innym czynnikiem utrzymującym spójność grupy jest publicznie

manifestowana wrogość do innych osadzonych nie biorących udziału w podkulturze więziennej.

Nienawiść ta jest wręcz patologiczna wobec osadzonych podejrzewanych o donoszenie Policji lub

administracji więzienia, wobec osób wykazujących anomalie umysłowe lub odmienne preferencje

seksualne oraz osób, które na wolności pracowały lub służyły we wszelkiego typu formacjach

mundurowych. Relacje i kontakty z tymi osobami są ściśle ustalone, a nie przestrzeganie ich może

grozić wykluczeniem z grupy.

Codziennością zatem penitencjarną jest mieszanie się oficjalnych przepisów z tymi

nieoficjalnymi, będącymi podłożem bytowania ,,drugiego życia”.

Pod formalnym nurtem, gdy bliżej przyjrzymy się życiu więziennemu, natkniemy się na

nurt życia podziemnego, zamaskowanego, nieformalnego, zakazanego. Przejawy tego życia określa

się właśnie mianem „drugiego życia” więziennego.

H. Machel twierdzi, że ,,społeczność więźniów” pozostaje pod wpływem dwóch ośrodków

decyzyjnych: pierwszym – oficjalnie i formalnie usankcjonowanym – jest administracja zakładu

penitencjarnego; drugim – nieoficjalnymi nieformalnym – są struktury podkultury więziennej.

S. Jedlewski przez ,,drugie życie” rozumiał ,,pewne pozaregulaminowe formy

postępowania wychowanków zakładów poprawczych związane z wartościami narzuconymi nie

przez reguły formalne, lecz wyznaczone w procesie interakcji między wychowankami zakładu,

K. Braun, Drugi e życie wśród skazanych młodocianych [w:] K. Braun i in. (oprac.), Negatywne przejawy

podkultury więziennej – środki i sposoby przeciwdziałania. Materiały z Sympozjum […] w Popowie k/Warszawy w

dniach 16-17 grudnia 1974 r., Wyd. CZZK Warszawa 1975, s.142.

H. Machel, Orientacja w funkcjonowaniu podkultury więziennej a skuteczność kierowania zakładem
penitencjarnym, ,,Przegląd Więziennictwa Polskiego”, Warszawa 1995, nr 9, s.38.

przyjętych oficjalnie zasad funkcjonowania instytucji, jej celów i porządku”.

,,Drugi nurt życia więziennego” można określić jako konglomerat ukrytych

niekontrolowanych prawideł tworzących pewną strategię postępowania, dzięki której więźniowie

wiedzą, jak się zachowywać w danych okolicznościach i optymalnie funkcjonować w izolacji.

P. Moczydłowski uważa, że: ,,w ujęciu drugiego życia jako sekretnej rzeczywistości

społecznej więzienia, pojawienie się podkulturowego regulatora dla zjawisk, jakie wytwarza

działanie w sekrecie, jest koniecznością. Robimy przecież coś w sekrecie jak gdyby przed oficjalnie

istniejącą kulturą – uniemożliwienie odwołania się do niej implikuje konieczność powstawania

nowej kultury, w tym wypadku podkultury więziennej”.

Dla Z. Lorka ,,drugie życie” jest problemem wszystkich społeczności izolowanych. Polega

ono na sztucznej stratyfikacji członków zamkniętej społeczności – stratyfikacji odmiennej od tej, w

jakiej tkwili oni w świecie zewnętrznym. Przebywanie w społeczności zamkniętej ogranicza

pole społecznego widzenia – zjawiska przesłaniają wszystko to, co dzieje się na zewnątrz.

Następuje przeniesienie punktu ciężkości i wszystko to, co dzieje się w instytucji zamkniętej,

jest istotne i ważne. Natomiast to, co ma miejsce poza nią, staje się nie istotne i błahe.

J. Śliwowski uważa, że ,,drugie życie” – to przede wszystkim te procesy, które w toku

wykonywania kary przeciwdziałają zasadniczemu mechanizmowi wykonywania kary, postawom

legalistycznym i skłaniającym innych do zachowania się zgodnie z prawem. Nie ma nic

bardziej szkodliwego i przeciwdziałającego celom kary niż te procesy.

Oczywiste jest zatem, że

normy podkulturowe i normy resocjalizacyjne są utytułowane daleko od siebie i po przeciwnych

stronach.

Zjawisko podkultury więziennej należy traktować jako pewien system, którego głównymi

elementami są:

- specyficzna hierarchia wartości i powiązany z nią system norm postępowania, którym często

towarzyszy ,,quasi – magiczny” sposób myślenia,

- swoisty styl bycia i zwyczaje więzienne,

- hierarchia społeczna i rola więzienna,

- osobliwe wytwory podkulturowe (gwara, tatuaże, piosenki, poezja itd.).

M. Ciosek, Człowiek w obliczu izolacji więziennej, Wyd. „Stella Maris”, Gdańsk 1996, s. 181-182.

S. Przybyliński, Podkultura więzienna – wielowymiarowość rzeczywistości penitencjarnej, Oficyna Wydawnicza
„ Impuls”, Kraków 2006, s.21

P. Moczydłowski, Drugie życie w instytucji totalnej, Wyd. Prawnicze, Warszawa 1998, s. 163.

Z. Lorek, Wpływ podkultury przestępczej na sytuację wychowawczą w zakładzie poprawczym [w:] M. Pionk (red.),
Rola kultury w zwalczaniu patologii społecznej, Warszawa 1985, s. 28.

J. Śliwowski, Dyskusje [w:] K. Braun i in. (oprac.), Drugie życie wśród skazanych młodocianych ,[ w:]
Negatywne przejawy podkultury więziennej środki i sposoby przeciwdziałania, Wyd. CZZK, Warszawa 1995, s.
102-103.

H. Dobromilska , J. Dobromilski, Dynamika i zakres zjawiska podkultury więziennej wśród skazanych
recydywistów a warunki odbywania kary pozbawienia wolności – na przykładzie Zakładu Karnego w Sztumie
[w:] Materiały (referaty, sprawozdania) z Konferencji nt . Podkultura więzienna w Aresztach Śledczych

W społeczności ludzi uwięzionych, mimo wszelkiego rodzaju formalnych zakazów i

nakazów, nigdy nie można przewidzieć i unormować wszystkich możliwych sytuacji i zachowań.

Powstała więc strefa życia więźnia uzupełniona przez tworzenie się więzi i stosunków

niesformalizowanych a nazywanych rożnie:

- ,,podkultura więzienna”,

- ,,grypserka”,

- ,,grypsera”,

- ,,nieformalna organizacja w instytucji totalnej”,

-,,drugi nurt więzienia”,

-,,podkultura drugiego życia”,

- ,,subkultura więzienna”,

- ,,drugie życie”,

- ,,podkultura grypsujących”.

Penitencjaryści spierają się co do genezy zjawiska podkultury więziennej. Przyjmuje się

dwie skrajne koncepcje wyjaśniające jej powstanie: deprawacyjną i transmisyjną.

Jednak w rozważaniach nad genezą drugiego życia, w warunkach instytucji totalnej, należy przede

wszystkim wskazać na przyczyny, mogące sprzyjać powstaniu tego zjawiska, wśród, których

można wyróżnić: psychologiczne (poczucie zagrożenia, deprecjacja godności, frustracja i

deprawacja potrzeb), socjologiczne (przymus integracji społecznej, której w normalnych warunkach

można uniknąć np. z osobą budzącą lęk lub odrazę), ludyczne (monotonia więzienna, brak

wystarczających możliwości twórczego działania), biologiczne (jednopłciowa izolacja i

zahamowanie możliwości heteroseksualnego życia płciowego), proksemiczne (degradacja

przestrzeni trwałej, naruszenie dystansu indywidualnego i społecznego).

Przedstawiciele koncepcji deprawacji zakładają, że „drugie życie” jest rezultatem

dotkliwości, dolegliwości i niedomagań wynikających z samego faktu uwięzienia i osadzenia w

zakładzie izolowanym. Instytucja penitencjarna nie niesie ze sobą legalnych możliwości

zaspokajania przez skazanych ich konstytutywnych potrzeb. Toteż reakcją na deprawację potrzeb

może być nieformalna stratyfikacja więźniów, a reakcją na ograniczenia, niekiedy bardzo

znaczne, związane z pozbawieniem wolności jest zjawisko „drugiego życia”.

D. Clemmer zakłada, że na powstanie negatywnych przejawów podkultury w zakładach

penitencjarnych decydujący wpływ mają dolegliwości związane z pobytem w warunkach

izolacji więziennej.

W myśl tej koncepcji „drugie życie” w więzieniu i związana z

i Zakładach Karnych. COSSW Kalisz 17- 19 października 1994, s. 118.

A. Oryńska, Zasady komunikowania się w gwarze więziennej-tabu i eufemizm,[w:] Język a kultura, t 1, J.Anusiewicz
i J. Bartmiński, (red.), Wyd. Wiedza o kulturze, Wrocław 1991, s. 155.

M.Ciosek, Człowiek…,dz.cyt.,s.234.

swoista subkultura przemocy są wynikiem pobytu człowieka w warunkach izolacji instytucji

totalnej. Zwolennicy tej koncepcji podkreślają, że o powstaniu form drugiego życia decyduje przede

wszystkim zamknięty charakter instytucji penitencjarnych, który sprawia, że we wszystkich tego

typu instytucjach zamkniętych spotkać można podobny obraz drugiego życia więziennego,

niezależnie od tego z jakich osób złożona jest populacja więźniów. W koncepcji tej wyróżnić

można dwie odmiany. Pierwsza z nich zakłada, że za powstanie drugiego życia odpowiedzialna jest

sama instytucja i jej cechy, ale jednocześnie podkreśla, że o jej charakterze decydują ostatecznie

cechy osób, które instytucję wypełniają.

Druga znajduje swoje uzasadnienie w przekonaniu, że za

drugie życie odpowiada także sama instytucja, a zwłaszcza istniejący w niej, często wadliwy

system wychowawczy i nieodpowiednia (zarówno ilościowo, jak i jakościowo) kadra

odpowiedzialna za przebieg procesu wychowania.

W koncepcji transmisji nazwanej też koncepcją (importacji), zakłada się, że na

powstawanie i negatywne przejawy podkultury w zakładach penitencjarnych decydujący wpływ ma

podkultura przestępcza funkcjonująca na wolności. Zatem drugie życie rodzi nie instytucja, lecz

zjawisko to zostaje przeniesione z wolności przez przestępców trafiających do więzień.

Nieformalnym, ukrytym życiem zakładu karnego rządzi zatem w istocie system wartości i norm

postępowania, jakie obowiązują w środowiskach przestępczych na wolności.

ROZDZIAŁ II

CHARAKTERYSTYKA INSTYTUCJI PENITENCJARNEJ

2.1. Zadania Służby Więziennej

Instytucje penitencjarne, podobnie jak i inne instytucje o podobnym charakterze, tzn. o

ściśle sprecyzowanych zadaniach, jasno określonej strukturze organizacyjnej i hierarchii służbowej

oraz o ściśle sprecyzowanej pragmatyce służbowej są typowymi instytucjami formalnymi. Taki stan

rzeczy ma ogromny wpływ na relacje pomiędzy ludźmi tam pracującymi oraz wpływ na ich

zachowania. Z kolei pełna dyspozycyjność funkcjonariuszy stwarza „ trwałe poczucie izolacji

P. Moczydłowski, Drugie…, dz. cyt., s. 156.

J. Korecki, S. Wrona, J. Górski, Negatywne przejawy podkultury więziennej, środki i sposoby przeciwdziałania
[w:] K. Braun i in. (oprac.), Negatywne przejawy podkultury więziennej – środki…,dz., cyt., s. 13.

M. Ciosek, Człowiek…, dz. cyt., s. 234 –235.

społecznej członków instytucji”.

Powyższa sytuacja powoduje, że instytucje penitencjarne są częściowo wyłączone spod

kontroli społecznej, a w przeszłości były spod tej kontroli wyłączone całkowicie. Służba Więzienna

jest umundurowaną i uzbrojoną formacją apolityczną podległą Ministrowi Sprawiedliwości,

posiadającą własną strukturę organizacyjną.

Organizacja służby ma charakter zdecydowanie hierarchiczny i występuje tu ścisła

podległość służbowa. Z uwagi na to, że Służba Więzienna realizuje, na zasadach określonych w

Kodeksie Karnym Wykonawczym, zadania w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności i

tymczasowego aresztowania

, a mianowicie wykonuje następujące funkcje, które determinują życie

wewnątrz więzienia: izolacyjną, socjalno-bytową, ekonomiczną, gospodarczą i resocjalizacyjną.

Za najważniejszą uważa się funkcję izolacyjną. Wiąże się ona z przestrzeganiem reżimu instytucji

izolującej, który nastawiony jest na wymuszanie narzuconego regulaminem stylu postępowania

i skonformizowanie skazanych do formalnych celów instytucji. Ponadto funkcja izolacyjna wyraża

się w osadzaniu więźniów w wydzielonych pomieszczeniach, wyposażonych w urządzenia

techniczno-ochronne uniemożliwiające samouwolnienie. Ponadto w realizacji funkcji izolacyjnej

pomaga egzekwowanie dyscypliny, dokonywanie przeszukań i wykonywanie kar dyscyplinarnych.

Izolacja powoduje konieczność zapewnienia więźniom odpowiednich warunków mieszkaniowych,

wyżywienia, ochrony zdrowia i higieny oraz dostarczania odzieży stosownej do pory roku.

Taka sytuacja uniemożliwia osadzonym zaspokajanie potrzeb takich jak: bezpieczeństwa z

uwagi na konieczność przebywania z ludźmi narzuconymi przez administrację, a nie wybranymi

przez siebie, aktywności seksualnej z uwagi na konieczność przebywania z osobnikami tej samej

płci - co powoduje czasami zachowania homoseksualne, prywatności z uwagi na to, że więzień nie

może przebywać sam, posiadania rzeczy tylko do swego użytku. Ponadto egzekwowanie

dyscypliny przez funkcjonariuszy powoduje ścisłe reglamentowanie zachowania się więźniów

wobec funkcjonariuszy, innych skazanych, w miejscu pracy i innych pomieszczeniach, w których

mogą oni przebywać.

Uwzględniając fakt, że każdy z funkcjonariuszy i pracowników

cywilnych jest przełożonym osadzonego i może wnioskować o jego ukaranie lub nagrodzenie,

otrzymujemy obraz warunków w jakich na co dzień muszą przebywać skazani.

Ścisła zależność osadzonych od funkcjonariuszy, a jednocześnie postrzeganie

funkcjonariuszy przez pryzmat zachowań osadzonych powoduje wytworzenie się specyficznych

relacji pomiędzy tymi grupami. W normalnych warunkach przebywamy z innymi osobami

najczęściej dlatego, że je lubimy i cenimy z jakiś powodów. Dlatego też kontrolujemy się, aby nie

P. Moczydłowski, Drugie życie więzienia , Wyd. Prawnicze, Warszawa 1991, s.9.

Art.1 ust. 2 Ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 roku o Służbie Więziennej ( Dz. U. Nr. 61 poz..283.)

j. w. poz. 283.

P. Moczydłowski, Drugie…, dz. cyt., s.12.

P. Moczydłowski, Drugie…, dz. cyt., s. 13.

urazić tej drugiej osoby. W warunkach więziennych trzeba przebywać z osobami narzuconymi, co

stwarza potrzebę wypracowania norm i uregulowań, które choć w pewnym stopniu

pozwolą na zaspokajanie potrzeb więźniów.

2.2. Systemy oddziaływań na skazanych

W reformie prawa karnego wykonawczego dokonanej w 1997 roku odnajdujemy szereg

nowych sposobów i metod oddziaływania na skazanych na karę pozbawienia wolności, czego

celem jest stopniowe przygotowanie ich do życia na wolności. Należy wśród nich wymienić:

system programowego oddziaływania, system terapeutyczny oraz wolną progresję wykonywaniu

kary. Wymienione nowe instytucje prawa penitencjarnego, oprócz szeregu innych tradycyjnych,

stanowią środki oddziaływania na skazanych, które mają wpływać na zmianę ich postaw, a

szczególnie ułatwić im społeczną readaptacje po zwolnieniu.

System programowego oddziaływania jest systemem, do którego skazani zgłaszają się

dobrowolnie, z wyjątkiem więźniów młodocianych, kierowanych do niego obligatoryjnie. W tym

systemie można dostrzec funkcję resocjalizującą kary, ale za zgodą skazanego.

Kierowanie wykonywaniem kary i przebieg tego procesu w systemie programowego

oddziaływania unormowano w artykułach 88 par.1 i 95.

W systemie tym skazani mają większe

szanse niż w systemie zwykłym na to by pracować, kształcić się, zdobyć zawód w zakładzie

karnym oraz uzyskać warunkowe przedterminowe zwolnienie. Można więc powiedzieć, iż system

programowego oddziaływania zawiera znaczny potencjał, który pod pewnymi warunkami da się

jeszcze powiększyć. Zasadnicza wartość tego systemu polega też na tym, że służy on realizacji

podstawowego zadania wykonywania kary pozbawienia wolności, tj. ,,wzbudzania w skazanym

woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw”.

Zakwestionowanie

systemu programowego oddziaływania oznaczałoby w praktyce rezygnację z wymienionego

celu kary.

System terapeutycznego oddziaływania na skazanych unormowany jest w art. 81 pkt. 2,

art.96 i 97.

System ten dotyczy więźniów skazanych za przestępstwa kryminalne, u których

stwierdzono zaburzenia osobowości, uzależnienie od alkoholu, narkotyków. Należą oni do grupy

osób społecznie odrzuconych, nie mogących znaleźć pracy, niezależnie od kary – dodatkowo

,,skazanych” przez społeczeństwo na bycie potępionym przestępcą. Odbywanie kary pozbawienia

wolności w systemie terapeutycznym jest możliwe w trzech następujących sytuacjach:

- określenie odbywania w nim kary w wyroku skazującym przez sąd orzekający,

- skierowanie do systemu terapeutycznego w drodze klasyfikacyjnej, w wypadku skazanych

Kodeks Karny Wykonawczy – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. (Dz. U. Nr. 90 poz.557).

Kodeks Karny Wykonawczy, dz. cyt. art. 67 par. 1.

j. w., art.81 pkt. 2, art. 96 i 97.

uzależnionych od alkoholu albo środków odurzających lub psychotropowych

– leczenie za ich zgodą, a w razie jej braku – na mocy orzeczenia sądu penitencjarnego,

- na mocy orzeczenia sądu o zastosowaniu środka zabezpieczającego.

System wolnej progresji oznacza umożliwianie skazanym odbywania przez nich kary

pozbawienia wolności w korzystniejszych warunkach w następstwie odpowiedniej ich postawy i

zachowania (pozytywne zmiany postawy i zachowania więźnia). Odwrotność takiego ,,awansu”,

czyli degradacja skazanego i zmiana warunków odbywania kary na znacznie gorsze, stanowi

również funkcję jego postawy i zachowania. Wolną progresję, wynikającą z przepisów KKW art.

89, realizuje się w trzech typach zakładów karnych, które znacznie różnią się sposobami

wykonywania kary pozbawienia wolności, w tym uprawnieniami i możliwością uzyskiwania przez

skazanych, w miarę ,,awansowania”, bardzo atrakcyjnych dla nich nagród. Są to zakłady karne

typu: zamkniętego, półotwartego i otwartego. Możemy więc uznać, że wykorzystanie wolnej

progresji w systemie penitencjarnym wpływa na zachowanie i postawy skazanych.

ROZDZIAŁ III

PODZIAŁ I CHARAKTERYSTYKA GRUP NIEFORMALNYCH

W ZAKŁADACH KARNYCH

3.1. Przyczyny łączenia się osadzonych w grupy nieformalne

Instytucja więzienia powoduje deprawację (czyli uniemożliwienie zaspokojenia wielu

ważnych potrzeb) i powstanie tzw. dolegliwości odizolowania. Więźniowie w celu złagodzenia

wszelkiego rodzaju życiowych niedogodności, spowodowanych faktem uwięzienia, wchodzą w

poczet członków więziennych grup nieformalnych.

Dla pełnej jasności sytuacji należy wspomnieć, że więźniowie z reguły są osobnikami

zdemoralizowanymi, nie uznającymi powszechnie przyjętych norm i zachowań

społecznych, wielokrotnie z zaburzonymi osobowościami lub chorymi psychicznie. Zniesienie

regulacyjnego wpływu przepisów i formalnej hierarchii organizacji jest zastąpione przez nową

strukturę społeczną wyłonioną w obrębie sekretnych interakcji.

Powstaje więc pole działania dla

nowego typu organizacji i struktury, która choć nie jest nigdzie określona, to posiada olbrzymi

wpływ na funkcjonowanie życia więziennego.

Wśród podstawowych motywów łączenia się osadzonych w grup w warunkach

więziennych można wymienić:

1. Więź terytorialną – zauważono, że osadzeni pochodzący z tego samego regionu kraju

wykazują tendencje zborne, chcą się trzymać razem, zjawisko to określa się

terminem„ziomkostwa” (ziomki, biomasy, ziomale).

2. Wspólną przeszłość przestępczą –uprawianie razem procederu przestępczego przed

osadzeniem w więzieniu.

3. Wspólną przeszłość więzienną – związek oparty na znajomości więźniów

poprzednich wyroków.

4. Plany przestępcze – częstokroć podczas pobytu w więzieniu następuje wymiana doświadczeń

przestępczych, planowanie akcji przestępczych, skoków, napadów.

5. Wzajemne zaspokajanie potrzeb – mogą to być potrzeby materialne i wzajemne używanie

P. Moczydłowski, Drugie…, dz. cyt., s. 18.

posiadanych dóbr. Więź może się pojawić również na bazie potrzeb psychicznych i ich

wzajemnym zaspokajaniu.

6. Przeciwności – np. silny ze słabym czy biedny z bogatym. Bardzo często dochodzi do

sytuacji, w których silny jest biedny ( brak pomocy z zewnątrz ), natomiast słaby jest

zasobny. Wtedy słaby kupuje ochronę, a silny korzysta z dóbr konsumpcyjnych słabego.

7. Wspólne wartości – związki oparte na respektowaniu wspólnych zasad czy wręcz

ideologii np: grupa grypserska.

Powyższy zestaw motywów wiązania się w grupy nie ma charakteru zamkniętego. Siła

wiążąca wymienionych motywów będzie również zależała od stosunku poszczególnych osób do

podkultury więziennej. Nie będzie wystarczającym warunkiem stworzenia grupy nieformalnej

wspólne pochodzenie terytorialne jeśli np. będzie występował silny konflikt wartości (grypsujący a

poszkodowany). Motywy te należy traktować jako sprzyjające powstawaniu układów

nieformalnych a nie je bezwarunkowo determinujące.

3.2. Normy wytwarzane przez uczestników podkultury więziennej

Niektóre środowiska lub grupy społeczne wytwarzają na swój użytek specyficzne dla

siebie układy norm, wartości i wzorców zachowania. Układy te określane są terminem podkultury.

Ze zjawiskiem podkultury mamy do czynienia wówczas, gdy cechy charakteryzujące dana grupę

społeczną np.: jej cele, normy, wzory postępowania, dążenia i zainteresowania wytyczają jej sposób

funkcjonowania są odmienne, niezgodne albo nawet sprzeczne z zasadami obowiązującymi ogół

społeczeństwa.

Członkowie podkultur preferują i prowadzą styl życia o odmiennym systemie wartości,

odrębnych normach oraz zasadach postępowania od obowiązujących w danej kulturze i

respektowanych przez ogół społeczeństwa. Istotnym wyznacznikiem istnienia grupy o charakterze

podkulturowym jest względna stałość więzi wewnątrzgrupowych, wzmacniana silną motywacją jej

uczestników tworzących tylko im odpowiadające normy wartości i wzory. Przynależność ta nabiera

istotnego znaczenia dla osób znajdujących się w sytuacji izolacji od ogółu społeczeństwa, co ma

miejsce w przypadku izolacji penitencjarnej. Tworzona przez część społeczności

więźniów podkultura, cechuje się znacznym zmniejszeniem stopnia respektu dla wartości i norm

uznawanych za pożądane i obowiązujące w systemie społecznym.

3.2.1. Charakterystyka grup nieformalnych i podział na „ludzi” i „nieludzi”

Partycypowanie skazanego w społecznej organizacji więziennej jest uwarunkowane

przymusem. dlatego też rola społeczna, jaką pełni skazany, jest specyficzna ze względu na sposób

przydzielenia jej przez społeczeństwo. Rola ta odgórnie jest narzucona człowiekowi w momencie

uwięzienia i osadzenia go w zakładzie karnym.

„Podkultura więzienna” jest m.in. implikacją utraty wolności, toteż widoczne jest dążenie

skazanych do rekompensowania sobie życia w zamknięciu. Odpowiedzią na owe uwarunkowania

może być nieformalny nurt więzienia, który w znacznym stopniu może się przyczynić do

łagodzenia izolacyjnych niewygód. Konstytutywną częścią „podkultury więziennej” jest pokątna i

nieprawna stratyfikacja populacji uwięzionych, w obrębie której działają różne ujemne

społeczności.

W polskich więzieniach karę pozbawienia wolności odbywają skazani, którzy, biorąc pod

uwagę poza formalne zależności, są podzieleni generalnie na trzy zwalczające się grupy. Każda z

tych grup ma inną pozycję w „drugim życiu” więzienia. Są to:

- „grypsujący” („git-ludzie”, „ludzie”),

- „nie grypsujący” („frajerzy”, „nieludzie”),

- „poszkodowani” („cwele”).

Najistotniejsza dla funkcjonowania jednostki, klimatu wychowawczego i poczucia

bezpieczeństwa w zakładzie karnym jest „grypsera”.

Grupa osadzonych „grypsujących” wykazuje

z reguły największe zdemoralizowanie, nieliczenie się z podstawowymi normami

współżycia i dlatego może być najtrudniejszą kategorią osadzonych z punktu widzenia oddziaływań

penitencjarnych.

Środowisko to bezsprzecznie uważa się za uprzywilejowane, elitarne i

kształtujące nieformalne życie osób inkancerowanych.

Do grupy należy się z wyboru, dlatego nie każdemu jest dane być jej członkiem i

,,grypsować”. „Grypsujący” uważają się za najważniejszą grupę i tylko nielicznych uznają za

„swoich”, inni więźniowie to „frajerzy”, „cwaniaki” i „cwele”, a funkcjonariusze to „gady”.

Całą społeczność więzienną dzielą na: „lepszych”-„gorszych”, „my”-„oni”, „ludzi”-„nieludzi”,

„elitę”-„resztę”. „Grypsujący” czują się niejako predestynowani do rządzenia i decydowania o

całym światku więziennym, dlatego też skazani spoza grupy „ludzi” muszą pozostać w relacji

podrzędności i uległości do rządzącej ekipy „grypsujących”.

Więźniów deklarujących się jako „grypsujących” można, według H. Machela, podzielić na

trzy kategorie:

Wysoce zdemoralizowani, o znacznym doświadczeniu przestępczym lub

więziennym, którzy w pełni akceptują wartości, normy i wzory zachowań obowiązujące w

podkulturze grypserskiej, fascynują się nimi, uważają je za normalne oraz za coś, co ich

Materiały Zakładu Karnego w Iławie, Zjawiska mające wpływ na zmiany w podkulturze więziennej, Iława 1995, s.4
(maszynopis).

J. Święconek, Skuteczność działań podejmowanych przez jednostki podlegle i Okręgowy Zarząd Zakładów Karnych
w Olsztynie w zakresie przeciwdziałania podkulturze więziennej – próba oceny krytycznej, Olsztyn 1986, s.3
(maszynopis).

dowartościowuje i daje im wyższe pozycje w społeczeństwie więźniów. Osobnicy ci są

z nią „zrośnięci” i często pełnią w niej bardzo aktywną i przywódczą rolę. Czują się oni w

pełni częścią podkulturowej wspólnoty i mają duże poczucie bezpieczeństwa;

2. Mniej zdeprawowani, o mniejszym doświadczeniu więziennym i przestępczym,

którzy godzą się z istniejącym stanem rzeczy, ale nie są aktywni i nie szczycą się w

środowisku poza więziennym uwikłaniem w tę podkulturę. Osoby te uważają, że normy, wartości i

wzory zachowań proponowane przez podkulturę więzienną mają pewne walory (solidarność,

wspomaganie się, dbałość o higienę osobistą i itp.), a poza tym, co jest zapewne ważne,

związanie się np. z „grypserą” zwiększa ich poczucie bezpieczeństwa i zmniejsza

jednocześnie poczucie osamotnienia. Wśród nich znajdują się więźniowie oceniający niektóre

reguły postępowania podkulturowego;

3. Minimalnie zdemoralizowani przestępcy „z przypadku”, którzy swoją deklarację opierają

wyłącznie na chłodnej kalkulacji, że tak będzie bezpieczniej, że nie będą się czuli zagrożeni (ze

strony „grypsujących”), lub wręcz z powodu lęku przed zagrożeniem i dla świętego spokoju.

Na ogół nie akceptują oni podkultury, wewnętrznie odcinają się od niej, są z nią luźno

związani, wyłącznie na czas pobytu w zakładzie penitencjarnym, ale publicznie takiej postawy

nie demonstrują.

„Grypsera” jest grupą działającą w każdym większym skupisku skazanych. Jest ona

dynamiczna, elastycznie się rozwija i dostosowuje do określonych warunków. Posiada własną

obrzędowość grypserską, specyficzną hierarchię władzy, przywódców, ludzi pracujących na rzecz

grupy, własne „organy sądowe”, nieformalny kodeks postępowania, specyficzne słownictwo

grupowe i wiele innych cech charakteryzujących to zjawisko podkultury „grypsujących”.

Wszyscy, którzy nie uczestniczą w podkulturze więziennej (nie grypsują), nie są „ludźmi”,

lecz „frajerami”. Należy jednak podkreślić, iż niejednokrotnie wielu z nich cieszy się

szacunkiem wśród grypsujących, ponieważ znani są jako „dobrzy przestępcy”, dochowują

tajemnicy i przestrzegają zasad solidaryzmu przestępczego. Niegrypsujący są grupą wewnętrznie

zróżnicowaną, w której najniższą pozycję zajmują „poszkodowani”, w gwarze więziennej zwani

„cwelami”. Osobnik o statusie „cwela” ponosi konsekwencje swojego naznaczenia. Zwyczaj

więzienny nie dopuszcza możliwości przyjaźni, koleżeństwa czy współpracy między „cwelem” a

innymi więźniami. Podanie ręki takiemu osobnikowi jest niedopuszczalne zarówno dla

grypsujących jak i nie grypsujących. Gest taki degraduje („przecwela”). Dla grypsujących norma

nie wchodzenia w żadne kontakty, oprócz odwetu opartego na przemocy, z poszkodowanym jest

pierwszoplanowa. Nie można jednak jej bagatelizować niegrypsujący, ponieważ

podejrzenia o kontakty z poszkodowanym mogą być początkiem jego kłopotów z grupą

H. Machel, Orientacja w funkcjonowaniu podkultury więziennej, a skuteczność kierowania zakładem
penitencjarnym , [w:] „ Przegląd Więziennictwa Polskiego”, Warszawa 1995, nr. 9, s. 43-44.

grypsujących, a w efekcie degradacji w środowisku społecznym osadzonych.

Wśród najważniejszych przesłanek decydujących o degradacji do kategorii

poszkodowanych można wyróżnić następujące:

1. Obligatoryjnie do tej kategorii są zaliczani homoseksualiści, niezależnie od tego czy

ujawnieni zostali w więzieniu czy też rozpoznani wcześniej na wolności. Według

grypsujących homoseksualizm jest niegodny „człowieka”. Jedyny dopuszczalny przypadek

przyznania się ,,grypsującego” do praktyk homoseksualnych, wobec grupy, może mieć

miejsce w przypadku gwałtu homoseksualnego na „cwelu” bądź osobniku, którego w ten

sposób należało trwale zdegradować. Trzeba jednak podkreślić, że „grypsujący” nie może

deklarować, iż jednocześnie zaspokaja, w takiej sytuacji, swoje potrzeby seksualne lub że

jest to jego głównym celem. Powinien natomiast sugerować ,,gnoi frajera” wypełniając w taki

sposób normy podkulturowe nakazujące postawę sił i przemocy wobec „nie ludzi”.

2. Inną przyczyną degradacji do roli „poszkodowanego” może być współpraca z

administracją więzienną. Przypadki złamania solidaryzmu przestępczego są bowiem szczególnie

piętnowane ponieważ zagrażają istnieniu grupy. Dlatego każdy konfident,(nawet osoba będąca

konfidentem podczas pobytu na wolności), powinien się liczyć z brutalnym odwetem ze strony

grupy grypserskiej, np. w formie gwałtu homoseksualnego, zanurzenia głowy w muszli

klozetowej, dotknięcia członkiem policzka, ewentualnego pobicia połączonego

wymienionymi czynami.

3. Poszkodowanymi mogą się stać również więźniowie o określonych predyspozycjach

psychofizycznych, cechach somatycznych lub przedstawiciele określonych grup zawodowych.

Łatwym łupem dla agresywnych i przebiegłych uczestników podkultury więziennej stają się

zwłaszcza osobnicy ociężali umysłowo, ponieważ ich obniżona zdolność samokontroli bywa

przyczyną wpadania w pułapki zastawione przez grypsujących (namowa do wykonania

praktyk onanistycznych współwięźniom na zasadzie wspólnej tajemnicy, kiedy oczywiście

przyrzeczenie tajemnicy jest fikcją, a w gruncie rzeczy chodzi o napiętnowanie ofiary

podkultury więziennej).

4. Jeszcze inną przyczyną dążeń grypsujących do nadania statusu osobnika

poszkodowanego mogą być delikatne rysy twarzy upodobniające mężczyznę do kobiety. „Kobieca

uroda” nasuwa porównania z kobietą, natomiast porównanie takie w obyczaju grypserskim jest

obraźliwe. W środowisku tym dominuje bowiem stereotyp silnego mężczyzny-samca.

Na agresję ze strony „drugiego życia” z tendencją do „przecwelenia” są narażeni

przedstawiciele służb mundurowych, którzy w wyniku różnych okoliczności mogą znaleźć się w

więzieniu. Symbolizują oni organy władzy państwowej, która jest naturalnym wrogiem „ludzi”

M. Szaszkiewicz, Tajemnice grypserki, Wyd. Instytutu Ekspertyz Sądowych, Kraków 1997, s. 63-87.

kultywujących przestępczy styl życia. Gdyby nie władza oni byliby wolni, często za swoją sytuację

prawną obciążają „niesprawiedliwe sądy, przekupnych prokuratorów, policjantów”. Sytuacja ta

powoduje postawy wrogie i agresywne wobec funkcjonariuszy państwowych.

Następną grupą osadzonych narażonych na dyskryminacyjne praktyki ze strony „drugiego

życia” są sprawcy niektórych przestępstw. Mowa tutaj o skazanych za gwałty czy czyny lubieżne z

dziećmi. „Porządny złodziej”, brzydzi się takimi czynami i żąda odwetu na ludziach je

popełniających.

„Nieludzie” to nie tylko poszkodowani. To wszyscy osadzeni, którzy nie uczestniczą w

działalności grupy nieformalnej. Ich jedyną winą, w odbiorze grypsujących jest to, że nie

uczestniczą w działalności podkultury więziennej. Często ich własny indywidualny wybór

zdecydował o nie wchodzeniu w struktury „drugiego życia”. Przyczyny takiego stanowiska mogą

być różnorodne. Sceptycyzm wobec norm czy zasad, wiara tylko we własne siły (np. tzw.

solówkarze) to jedne z podstawowych. Oprócz tego, osobnicy w zaawansowanym wieku mogą bez

żadnych konsekwencji wycofać się z grypsery. Znany jest także mechanizm przechodzenia z grupy

niegrypsujących do grypsujących. Ten awans jest zarezerwowany dla tych niegrypsujących, wobec

których nie ma poważniejszych zastrzeżeń. Wejście do grupy podkulturowej musi być oczywiście

obwarowane wypełnieniem określonych zadań.

3.2.2. Rodzaje przywództwa i członkostwo w grupie nieformalnej

Rzadko się zdarza, że o formach działania grupy grypserskiej decyduje jeden osobnik,

samodzielny przywódca. Choć nie można takiego rozwiązania jednoznacznie wykluczyć. Zwykle

jest to kilku osadzonych, którzy mają decydujący głos tzw. kolektyw prowodyrów-mącicieli,

podejmujących najważniejsze decyzje. Kolektyw ten tworzą grypsujący o znacznej pozycji w

hierarchii grupy nieformalnej. Pozostali członkowie organizacji grypserskiej muszą lojalnie

wypełniać odgórne rozkazy, nawet jeżeli nie zgadzają się z ich sensem. Przykładem może być

zjawisko zbiorowych głodówek lub zbiorowych aktów agresji.

Prowodyrami są przede wszystkim więźniowie zajmujący wysoką pozycję w hierarchii

grupy nieformalnej, których siła władzy oparta jest na strachu. Osoby te mogą bowiem decydować

o degradacji pozostałych uczestników podkultury więziennej, co określa się w gwarze więziennej

„schowaniem do wora” lub „przecweleniem”. Sytuacja taka sprawia, że dochodzi do drastycznej

sprzeczności pomiędzy ścisłą podległością i strachem, a oczekiwaną postawą, jaka powinna

cechować grypsującego, czyli: niezależność, twardość, nieugiętość, silny charakter oraz dominujące

i władcze zachowanie.

Na układ pełnionych ról i zajmowaną pozycję w podkulturze więziennej istotny wpływ

mają następujące czynniki:

- sława więzienna ( prawdopodobieństwo zajmowania wysokich pozycji w

strukturach nieformalnych przez osoby uchodzące za „twardzieli”, uczestników buntów mających

„dobrą opinię”),

- rodowód przestępczy (rodzaje dokonywanych przestępstw, sposób ich dokonania, opinia w

środowisku przestępczym i wolnościowym),

- znajomość zwyczajów więziennych (zwykle nabywana poprzez doświadczenie

i wielokrotne odsiadywanie wyroków, wiedza taka ułatwia orientacje w warunkach więziennych

i umożliwia samokontrolę),

- sposób odbywania kary (przede wszystkim stosunek do administracji, umiejętność

stosowania destrukcyjnych działań wobec niej, prowadzenie wojny z klawiszami,

„gadami”, może to być również agresja wobec ,,frajerów”, czy funkcjonariuszy),

- umiejętności manipulacyjne, manipulatorskie (zdolność wyreżyserowania pewnych działań,

umiejętność wpływania na postawy innych, znajomość ,,zdroworozsądkowych socjotechnik),

- zasobność finansowa (osadzeni zasobni materialnie mogą uzależnić od siebie innych,

mogą stać się postaciami centralnymi „drugiego życia”),

- inteligencja (najczęściej bardzo ściśle związana ze sztuką manipulacji oraz

umiejętności przewidywania skutków działania i argumentacja trafiająca do pozostałych

osadzonych),

- siła fizyczna (jest istotna ale nie decydująca, osobnicy silni, sprawni ale pozbawieni

sprytu są najczęściej wykonawcami poleceń prowodyrów, co też daje im znaczną pozycję w

strukturze „drugiego życia”).

Wzajemne relacje między wymienionymi wyżej czynnikami i ich odwzorowanie w

działaniu, wpływają na układ pełnionych ról i zajmowanych pozycji w strukturach

nieformalnych. Grupa nieformalna ulega rozdrobnieniu, na szczycie piramidy znajduje się nieliczne

grono przywódcze, za nim bezpośrednie zaplecze, a niżej rzesze wyznawców. Nie jest to układ

statyczny, istnieje możliwość zarówno degradacji jak i awansu. Może o tym decydować stopień

wypełniania norm i wtedy sprzeniewierzenie się zasadom, może być przyczyną degradacji nawet

najznaczniejszych. Może o tym również decydować intryga, zmowa przeciwko konkretnej osobie

lub nawet świadome działanie administracji więziennej.

3.2.3. Zasady regulujące działalność „grypsery”

Uczestnicy podkultury więziennej posiadają własny, odrębny system norm grupowych,

określających zarówno obowiązujące i dozwolone, jak również zakazane, niepożądane wzory

postępowania, zgodne z przyjętymi wartościami (celami).

M. Szaszkiewicz, Tajemnice…, dz. cyt., s. 79-81.

P. Moczydłowski, Drugie…, dz. cyt., s.139-170.

M. Szaszkiewicz wymienia trzy rodzaje podstawowych norm, na które składa się wiele

norm szczegółowych.

1. Normy służące ,,potępieniu potępiających”, np.:

- nie wolno wchodzić w jakiekolwiek rodzaje zażyłości z ,,klawiszami”,

- nie może zostać ,,człowiekiem” osoba, która ma ojca policjanta, pracownika wymiaru

sprawiedliwości lub na wysokim stanowisku państwowym,

- nie wolno wydać wspólników, jeżeli samemu zostało się schwytanym,

- nie wolno przyjmować funkcji nadawanych więźniom przez personel ani wykonywać prac

porządkowych i nieobowiązkowych, zleconych przez personel,

- należy gardzić regulaminowymi przywilejami i nagrodami,

- nie wolno podać ręki ,,frajerom”, ,,klawiszom”,

- nie wolno dotykać klucza od cel,

- należy poniżać, wykorzystywać i szykanować wszelkich ,,frajerów” itp.

2. Normy chroniące solidarność grupową:

- nie wolno podawać ręki osobnikom spoza grupy grypserskiej,

- członko wiegrupy ponoszą solidarnie konsekwencje zachowań każdego ,,człowieka”,

- ,,człowiek” ,,człowiekowi” nie wykręca afer. Wykręcanie afer to rozgłaszanie

o ,,człowieku” nieprawdziwych zarzutów, plotek, podejrzeń,

- ,,człowiek” ma obowiązek działkowania, dzielenia się z ,,ludźmi” wszelkimi dobrami:

papierosami, herbatą itp.,

- ,,ludzie” jedzą wspólnie przy stole, a ,,frajerzy” osobno,

- ,,człowiek” musi być ,,git”,

- nie wolno wypierać się grypsowania, trzeba grypsować jawnie.

3. Normy chroniące godność ,,człowieka” i grypserski honor:

- nie wolno podnosić przedmiotów, które leżą obok ,,bardachy” (ubikacji),

- nie wolno zbierać śmieci rękami,

- nie wolno myć ubikacji rękami, czy szmatą trzymaną w ręku, wolno – za pomocą drążka czy

szczotki,

- nie wolno prać cudzych rzeczy osobistych,

- nie wolno znęcać się nad ,,człowiekiem”,

- nie wolno ubliżać ,,człowiekowi”,

- nie wolno okradać ,,człowieka”,

-,,człowiek” nie może okazywać lęku,

-,,człowiek” nie może być bierny w stosunkach homoseksualnych,

-,,git-człowiek” nie może o nic prosić, bo jest to objaw słabości i mięczakowości.

Wszelkie wątpliwości w interpretacji norm grupowych rozstrzyga zasada, według której

prawo do rozsądzania sporów i decydowania o sposobie interpretacji norm należy do przywódców

grupowych, tzw. ,,mącicieli”. Decyzje tych osób są ostateczne dla członków grupy z niższych

szczebli i hierarchii. W podkulturze więziennej istnieje bowiem zasada, która jest powszechnie

przestrzegana, bezwzględnie egzekwowana i nie podważana przez nikogo, choć oficjalnie nie

sformułowana przez członków grupy. Nie mniej decyduje ona o lojalności uczestników podkultury

wobec organizacji, a jest nią obowiązek ścisłego podporządkowania się członków grupy w roli

przywódców.

3.2.4. Stosunek uczestników podkultury do norm społecznie akceptowanych

Wśród norm społecznie pożądanych można wymienić: przestrzeganie prawa, legalne

zdobywanie środków utrzymania, poszanowanie pracy itp. Natomiast sam styl życia uczestników

podkultury jest odpowiedzią na wypełnianie wyżej wymienionych norm.

Prawo nie jest dla nich wartością pozytywną. Swój wysiłek i energię życiowa zużywają na

omijanie prawa. Zinternacjonalizowane normy przestępcze zalecają spryt, siłę, cwaniactwo,

dokonywanie włamań, kradzieży i rozbojów.

Życie zgodne z prawem jest zbyt nudne i monotonne. „Człowiek grypser” powinien żyć

„mocno”: jeździć szybkimi samochodami, spędzać czas w towarzystwie atrakcyjnych kobiet. To

credo zgłaszane przez uczestników podkultury więziennej, zwykle nie znajduje ono potwierdzenia

w praktyce. Jednocześnie tkwiąc w mentalności środowiskowej, powielane i powtarzane we

wzajemnych kontaktach, stanowi skuteczny mechanizm obrony przed informacjami sugerującymi

inny stan rzeczy.

Dominuje wśród nich opinia, że prawo jest do kupienia, ten kto jest zasobny finansowo

jest bezkarny, gdyż może sobie zapewnić względy prokuratora, sędziego itd. Niewątpliwie u źródeł

takich opinii, tkwią również osobiste doświadczenia kontaktów z organami ścigania i

wymiarem sprawiedliwości.

Trzeba więc zwrócić uwagę na swoistą socjalizację negatywną, którą przechodzi

większość populacji więziennej, a w tym uczestników „drugiego nurtu” życia zakładu karnego.

Normy ich środowisk rodzinnych, sąsiedzkich, rówieśniczych są odmienne i opozycyjne wobec

większości norm tzw. społecznie pożądanych.

M. Szaszkiewicz, Tajemnice…, dz. cyt., s. 49-60.

K. Jędrzejak, Podkultura więzienna [w:] H. Chmielewska (red.),Wybrane zagadnienia psychospołeczne instytucji

penitencjarnych, Wyd. COSSW, Kalisz 1996, s. 114.

3.2.5. Stosunek uczestników podkultury więziennej do władzy formalnej – administracji ZK,

sądownictwa, policji

Personel zakładów karnych symbolizuje uwięzienie, poparte autorytetem oficjalnego

prawa do wykonywania swoich funkcji. Dysponuje możliwościami użycia siły fizycznej,

środków przymusu. Wytwarzają się sytuacje antagonizmu i sprzecznych interesów w

efekcie nie do pogodzenia. Jeśli dodamy do tego różne systemy wartości prezentowane przez

,,klawiszy” i ,,złodziei” zbliżymy się do sedna problemu.

Mimo możliwych dobrych kontaktów, niektórych spośród personelu więziennego z

osadzonymi, generalnie przeważa niechęć i ostrożność. Poza tym ideologia ,,drugiego życia” nie

pozwala postrzegać pozytywnie personelu więziennego. Więźniowie często posługują się

pseudonimami (ksywami), w których wyraża się ocena i stosunek do funkcjonariuszy. Większość

tzw. ksyw ma znaczenie negatywne dla adresata, choć zdarzają się również takie jak ,,Polonez”,

,,Harcerzyk” itp. Jednakże częściej mamy do czynienia z określeniami wulgarnymi i wrogimi

np. ,,Oprawca”, ,,Bandyta”.

Pomimo tego nie można wykluczyć pewnych możliwości kompromisów między władzą a

więźniami uczestniczącymi w podkulturze więziennej. Jednak żaden z grypserów nie wystąpi z

publiczną aprobatą dla takich działań. Odbywa się to przy zachowaniu tajemnicy i pewnej

wzajemnej lojalności. Czego może dotyczyć taka współpraca? Zdarza się, że prowodyr ,,drugiego

życia” wchodzi w układy z administracją dla korzyści indywidualnych. Składając

obietnicę trzymania grupy grypserskiej w pewnych ramach wyznaczonych przez administrację,

otrzymuje określone korzyści. Wytwarza się sytuacja specyficznego status quo między władzą

formalną a nieformalną. Oczywiście jest to niebezpieczne dla funkcjonowania instytucji, jeśli

chodzi o zapewnienie porządku i bezpieczeństwa. Może się zdarzyć, że władza wymknie się spod

kontroli i dojdzie do procesów dezorganizacyjnych dla instytucji.

Równie negatywne oceny dotyczą przedstawicieli władzy sądowniczej czy wymiaru

ścigania. Sędziowie, prokuratorzy, policjanci są skorumpowani, są nośnikami prawa, które jest

niesprawiedliwe i złe. Dlatego wobec nich grypserzy prezentują wrogi stosunek.

Podkultura więzienna jako czynnik zakłócający

proces resocjalizacji

ROZDZIAŁ IV

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH

4.1. Przedmiot i cel badań

Przedmiotem badań nazywamy „pewne zjawiska mieszczące się w

problematyce teorii i praktyki danej subdyscypliny pedagogicznej i wyodrębnione w celach

badawczych.”

Przystępując do badań musimy sobie odpowiedzieć na pytania, co zamierzamy badać i co

chcemy zrealizować w wyniku ich przeprowadzenia, czyli określić cel planowanych działań.

J. Brzeziński wyróżnia dwa rodzaje celów: cel zewnętrzny i wewnętrzny. Cele zewnętrzne

wynikają z funkcji, jakie pełni nauka w społeczeństwie, w życiu ludzi, a więc „na zewnątrz”,

H. Komorowska, Metody badań empirycznych w glottodydaktyce, PWN, Warszawa 1982, s. 17.

gdy jest stosowana do realizacji pewnych zadań teoretycznych lub praktycznych.

Natomiast cele wewnętrzne to cele, jakie sobie uczony stawia bezpośrednio w swojej

pracy badawczej.

Celem przeprowadzonych badań jest wyjaśnienie istoty „drugiego życia” w

jednostkach penitencjarnych oraz pokazanie podkultury więziennej jako czynnika zakłócającego

proces resocjalizacji.

Przedmiotem niniejszych badań jest zjawisko podkultury więziennej.

4.2. Problemy badawcze

Problem badawczy to pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę związków między

zdarzeniami lub istotami i cechami procesów, cechami zjawiska, to mówiąc inaczej uświadomienie

sobie trudności z wyjaśnieniem i zrozumieniem określonego fragmentu rzeczywistości, to mówiąc

jeszcze inaczej deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytania.

Według S. Nowaka, problem badawczy jest to „ pytanie, na które poszukujemy

odpowiedzi drogą badań naukowych. Pytania mogą dotyczyć własności przedmiotów nas

interesujących, zmierzać do uzyskania odpowiedzi stwierdzających, czy też pytania o wartości

zmiennych charakteryzujących zjawiska i przedmioty, które znalazły się w polu naszego

zainteresowania”.

M. Łobocki uważa, że problem badawczy to pytanie, na które szukamy odpowiedzi na

drodze badań naukowych.

Główny problem badawczy mojej pracy brzmi : Czy podkultura więzienna jest

czynnikiem zakłócającym proces resocjalizacji?

Z głównego problemu badawczego wynikają bardziej szczegółowe problemy. Są to:

1. Jakie są główne przejawy podkultury więziennej?

2. Jakie wartości, normy i zasady uznawane przez członków podkultury więziennej utrudniają

prawidłowy przebieg procesu resocjalizacji?

3. Czy na powstawanie i negatywne przejawy podkultury więziennej ma wpływ podkultura

przestępcza funkcjonująca na wolności?

4.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze wykorzystane w pracy

Istnieje wiele metod badawczych, które służą wykrywaniu i uzasadnianiu pewnych

zależności zachodzących między różnego rodzaju zjawiskami i procesami.

J. Brzeziński, Praca badawcza nauczycieli, PZWN, Warszawa 1968, s. 12.

j. w.

T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Akad. Żak, Warszawa 2001, s. 43

S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, PWN, Warszawa 1970, s. 214

M. Łobocki Metodologia badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1976, s. 56.

Według M. Łobockiego „metodą określamy sposób badania, postępowania na który

składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane, oraz realizowane w ustalonej

kolejności”.

Zastosowaną w niniejszej pracy metodą badawczą jest sondaż diagnostyczny. Jest to

metoda badawcza, dzięki której można poznawać i opisywać fragmenty rzeczywistości.

Metoda sondażu diagnostycznego jest „sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach

strukturalnych funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach

wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych

zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych-posiadających znaczenie wychowawcze – w

oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko

występuje”.

Techniką badawczą, którą wykorzystałem w pracy jest ankieta. Według T. Pilcha i T.

Bauman „ ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnieniu najczęściej

samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu

standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera”.

Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Najczęściej też pytania są

zamknięte i zaopatrzone w tak zwaną kataferię, czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi.

Ankieta dotyczy zazwyczaj wąskiego zagadnienia bądź problemu szerszego rozbitego na kilka

zagadnień szczegółowych. Szuka się więc ścisłych skategoryzowanych, jednoznacznych

porównywalnych danych na temat jednego zagadnienia. Może być wypełniona przez samego

respondenta bądź badającego. Wypełnienie ankiety polega na podkreśleniu właściwej odpowiedzi

lub stawianiu określonych znaków przy odpowiednich zadaniach kafeterii.

W celu poznania określonego problemu badawczego wykorzystano autorskie narzędzie

badawcze- kwestionariusz ankiety.

Kwestionariusz ankiety składa się z 18 pytań, które zostały zaopatrzone w kataferię

zamkniętą, czyli ograniczony zestaw odpowiedzi. Dzięki swej konstrukcji wypełnienie jej nie

sprawia trudności i nie wymaga obecności ankietera.

4.4. Teren i organizacja badań

Terenem przeprowadzonych badań jest Oddział Zewnętrzny Warszawa Bemowo, który

istnieje od 19 marca 2003 roku i podlega Aresztowi Śledczemu Warszawa Białołęka. Jest to zakład

typu otwartego, w którym odbywają karę osadzeni z podgrupą kwalifikacyjną P-2/p i P-3/p.

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Akad. Żak, Wrocław 1997, s. 43.

j. w. s 80

T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Akad. Żak, Warszawa 2001, s. 71.

M. Łobocki, Metodologia…, dz. cyt., s. 96-97.

Badania ankietowe zostały przeprowadzone w maju 2007 roku. Grupa respondentów

została dobrana celowo na podstawie dokumentów, tj. karty identyfikacyjnej i akt

osobopoznawczych. Ponad to każdy z osadzonych zapytany przeze mnie o chęć wzięcia udziału w

badaniach dobrowolnie wyraził zgodę. Ankietę wręczyłem każdemu respondentowi indywidualnie

roznosząc po celach mieszkalnych. Dobrana grupa respondentów liczyła 40 osób.

Próbę badawczą stanowili wszyscy osadzeni przebywający na oddziale w okresie

przeprowadzonych badań i deklarujący czynny udział w podkulturze więziennej.

4.5. Charakterystyka badanych osób

Dobrana celowo grupa respondentów składała się z mężczyzn w wieku od 20 do 45 lat.

Wykres 1. Podział osób badanych ze względu na grupę wiekową.

Liczba osób

badanych

20-30 lat

31-40 lat

41-45 lat

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.1 wynika, iż 50% badanych (20 osób) stanowią osadzeni z

przedziału wiekowego 20-30 lat , 37,5 % badanych (15 osób) osadzeni z przedziału

wiekowego 31-40 lat, a pozostałe osoby badane 12,5 % badanych (4 osoby) osadzeni w

przedziale wiekowym 41-45 lat.

Analizując powyższe dane możemy stwierdzić, że największą grupę stanowią osoby w

wieku od 20 do 30 lat.

Wykres 2. Podział osób badanych ze względu na wykształcenie.

40%

60%

wy k

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.2 wynika, iż 60% badanych (24 osoby) posiada wykształcenie zawodowe, a

pozostałe 40% badanych (16 osób) wykształcenie średnie.

Analizując powyższe dane można stwierdzić, że większa część osadzonych

uczestniczących w podkulturze więziennej posiada wykształcenie zawodowe.

Wykres 3. Stan cywilny osób badanych.

41%

22%

30%

Kawalerowie

Żonaci

Konkubinat

Rozwiedzeni

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.3 wynika, iż 41% badanych (16osób) to kawalerowie, 30% badanych (12

osób) żyje w konkubinacie, 22% badanych (9 osób) jest w związku małżeńskim a 7% badanych (3

osoby) stanowią rozwiedzeni.

Analizując powyższe dane możemy wysunąć wniosek, że stan cywilny ma wpływ na to

czy dana osoba uczestniczy w podkulturze więziennej czy nie. Zdecydowana większość

uczestników podkultury to osobnicy nie będący w stałym związku małżeńskim.

Wykres 4. Podział osób badanych ze względu na miejsce zamieszkania.

85%

15%

Miasto
Wi e

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.4 wynika, iż 85% badanych (34 osoby) deklarujących swój udział w

podkulturze więziennej pochodzi z miasta, a tylko niewielka grupka tj. 15% badanych (6 osób)

pochodzi ze wsi.

Analizując powyższe dane możemy wysunąć wniosek, że większość „grypsujących”

wywodzi się z miasta, gdzie środowisko lokalne w którym się wychowywali to najczęściej ogromne

blokowiska i przynależność do subkultur lub gangu jest prawie normą.

Wykres 5. Podział osób badanych ze względu na pobyt w zakładzie karnym.

100%

Pierwszy raz

źródło:

opracowanie własne.

Z wykresu nr.5 wynika, iż 100% badanych, czyli 40 osób przebywa po raz pierwszy w

zakładzie karnym.

Należy jednak zauważyć, że w OZ Bemowo nie mogą odbywać kary recydywiści, co

uregulowane jest odrębnymi przepisami.

ROZDZIAŁ V

ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH

W rozdziale piątym, a zarazem ostatnim dokonuje analizy wyników badań, dotyczących

podkultury więziennej.

Rozpatrując problem podkultury więziennej jako czynnika zakłócającego problem

resocjalizacji należy zastanowić się jaka jest przyczyna, że osadzeni przystępują do podkultury, co

skłania ich do uczestniczenia w podkulturze i jakie mają z tego korzyści.

Tabela 1.Podział osób badanych ze względu na wyrok.

Wyrok

Liczba badanych

Liczba

1 m-5lat

6-10lat

11-15 lat

16-25 lat

Razem

100

źródło: opracowanie własne.

Z danych z tabeli nr.1 wynika, że najliczniejszą grupę „grypsujących” stanowią osadzeni z

wyrokami 6-10 lat 16osób (41% badanych), drugą z kolei grupę osadzeni z wyrokami od 11 do 15

lat 9 osób (22% badanych), kolejną co do wielkości osadzeni z wyrokami od 1 miesiąca do 5 lat 12

osób (30% badanych), a najmniejszą grupę stanowią osadzeni z wyrokami od 16 do 25 lat 3

osoby(7% badanych).

Analizując dane z tabeli możemy wysunąć wniosek, że długość wyroku nie ma wpływu na

to, czy dana osoba uczestniczy w podkulturze więziennej

Wykres 6. Podgrupa klasyfikacyjna osób badanych.

iloś ć os ób

p2-z

p2-p

p3-p

podgrupa kwalifikacyjna

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.6 wynika, że 10% badanych (2 osoby)osób posiada podgrupę klasyfikacyjną

P-2/z, 60% badanych (24 osoby) P-2/p, 30% badanych (12 osób) P-3/p.

Analizując powyższe dane możemy stwierdzić, że osadzeni w większości wyrażają

dobrowolnie chęć i biorą udział w systemie programowego oddziaływania.

Wykres 7. Podział osób badanych na: uczących się i nie uczących się.

90%

10%

Tak

Nie

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.7 wynika, że tylko 10% badanych (4 osoby) skorzystało z

możliwości uczenia się i podnoszenia swoich kwalifikacji, a aż 90% badanych (36 osób) nie

skorzystało.

Analizując powyższe wyniki możemy stwierdzić, że tylko niewielka grupa osób badanych

podjęła naukę, mimo iż przebywają w więzieniu.

Wykres 8. Ilość osób badanych zatrudnionych odpłatnie przez zakład karny.

90%

10%

Tak

Nie

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.8 wynika, że 90% (38 osób) badanych jest zatrudnionych odpłatnie przez

zakład karny, a tylko 10% (2 osoby) badanych nie pracuje odpłatnie.

Analizując powyższe dane możemy stwierdzić, iż osadzeni chętnie podejmują pracę w OZ

Bemowo a ci, którzy nie są zatrudnieni odpłatnie przebywają od nie dawna i czekają na

zatrudnienie.

Wykres 9. Osoby badane należące do grupy przestępczej na wolności.

60%

40%

Tak

Nie

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.9 wynika, że 60% badanych (24 osoby) należało na wolności do grupy

przestępczej, a 40% badanych (16 osób) nie należało.

Analizując powyższe dane możemy stwierdzić, że większość badanych przed

osadzeniem w zakładzie karnym stała w opozycji do prawa oraz norm i wartości ogólnie

akceptowanych przez społeczeństwo i uczestnictwo w podkulturze więziennej jest jakby

kontynuacją tej przynależności.

Wykres 10. Nastawienie osób badanych do funkcjonariuszy.

50%

45%

Dobre

Złe

Obojętne

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.10 wynika, że 50% badanych (20 osób) ma obojętny stosunek do

funkcjonariuszy, 45% badanych (12 osób) ma dobre nastawienie, 5% badanych (2 osoby)

zdecydowanie złe nastawienie.

Możemy więc stwierdzić, że relacje między funkcjonariuszami a więźniami są zbliżone do

normalnych. Należy jednak pamiętać, że relacje te z oczywistych względów są dalekie od

doskonałości i w stosunkach obu tych stron zawsze pojawiały się konflikty.

Wykres 11. Uczestnictwo osób badanych w podkulturze więziennej.

100

Liczba

badanych

Dobrowolne

Niedobrowolne

źródło: opracowanie własne.

Z danych z wykresu nr.11 wynika, że 100% badanych ( 40 osób ) uczestniczy

dobrowolnie w podkulturze więziennej.

Wykres 12. Podział osób badanych ze względu na pobyt członka rodziny w

więzieniu.

Liczba osób

badanych

tak

nie

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.12 wynika, że 15% (6 osób) badanych miało kogoś z rodziny kto przebywał

w więzieniu, a 85% badanych (34 osoby) nie miało nikogo z rodziny odbywającego karę

pozbawienia wolności.

Możemy więc stwierdzić, iż 6 osób miało już jakąś styczność i zna reguły i zasady

obowiązujące w zakładzie karnym z opowiadań najbliższych, którzy odbywali

lub nadal odbywają karę pozbawienia wolności i niektóre zasady i normy nie są dla nich czymś

nowym. Pozostałe 34 osoby pierwszy raz zetknęło się z zakładem karnym.

Wykres 13. Czy zasady i wartości obowiązujące w podkulturze uległy zmianom?

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.13 wynika, iż 90% badanych (36 osób) uważa, że zasady i wartości

obowiązujące w podkulturze uległy zmianom, 10% badanych (4 osoby) nie ma zdania.

Analizując powyższe dane możemy stwierdzić, że większość osób badanych ma większy

staż więzienny i dobrze orientuje się w zmianach, jakie zachodzą w podkulturze

więziennej. Natomiast pozostałe osoby badane, albo mają niewielki staż więzienny, albo jest im to

obojętne i nie przywiązują wagi do zmian jakie zachodzą.

Wykres 14. Czy niektóre z zasad i wartości obowiązujących w podkulturze uznawane są na

wolności?

85%

15%

Tak
Nie
Nie wiem

źródło: opracowanie własne.

90%

10%

Tak

Nie
wiem

Slice 3

Z wykresu nr.14 wynika, iż 70% badanych (28 osób) uważa, że niektóre zasady i wartości

obowiązujące w podkulturze więziennej uznawane są na wolności, a 30% badanych (12 osób) nie

ma zdania.

Analizując powyższe wyniki możemy stwierdzić, że niektóre z zasad i wartości

obowiązujących w podkulturze więziennej obowiązują i są uznawane a nawet zostały przeniesione

z wolności do zakładu karnego.

Wykres 15. Czy utożsamiasz się z podkulturą i akceptujesz jej przejawy?

60%

40%

Tak
Nie

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.15 wynika, że 60% badanych (24 osoby) utożsamia się i akceptuje

podkulturę więzienną, a 40% badanych (16 osób) nie.

Możemy stwierdzić, że większość osadzonych kieruje się normami i zasadami

obowiązującymi w podkulturze, akceptuje jej przejawy i bezwzględnie przestrzega. Natomiast

pozostała grupa nie do końca się utożsamia z podkulturą więzienną , akceptuje ją wyłącznie ze

względu na pobyt w zakładzie karnym i chce w możliwie spokojnie i bezpiecznie odbyć karę.

Wykres 16. Czy przynależność do podkultury więziennej zwiększa twoje poczucie

bezpieczeństwa?

95%

Tak
Nie

źródło: opracowanie własne

Z wykresu nr.16 wynika, iż 95% badanych (38 osób) ma większe poczucie

bezpieczeństwa z tytułu przynależności do podkultury więziennej, dla 5% badanych (2 osób) nie

ma to znaczenia.

Możemy więc stwierdzić, że przynależność do podkultury więziennej daje osadzonym

poczucie bezpieczeństwa, czyli zaspokojenie jednej z najważniejszych potrzeb człowieka.

Wykres 17. Czy na wolności będziesz nadal kierował się zasadami i wartościami, które

obecnie uznajesz i akceptujesz?

30%

10%

60%

Tak
Nie
Nie wiem

źródło: opracowanie własne.

Z wykresu nr.17 wynika, że większość osób badanych tj. 60% (24 osoby) nie wie czy po

opuszczeniu zakładu karnego nadal będzie się kierować zasadami i wartościami, które

obecnie uznaje i akceptuje, 30% badanych (12 osób) twierdzi, że będzie nadal wiernie kierować się

zasadami i wartościami, które obecnie uznaje i akceptuje, 10% badanych (4 osoby) odcina

się od zasad i wartości, które obecnie uznaje.

Możemy stwierdzić, że większość osadzonych raczej nie będzie się kierowała po wyjściu

na wolność zasadami i wartościami, które obecnie ich obowiązują, ponieważ większość tych zasad i

wartości uznają i akceptują, tylko i wyłącznie dlatego, iż przebywają w zakładzie karnym.

WNIOSKI I

ZAKOŃCZENIE

Podkreśla się, że nieformalna organizacja więźniów jest wymierzona przeciwko

formalnym celom organizacyjnym więzienia - administracji, regulaminowi, szkole, pracy itp.

Istnienie podkultury więziennej utrudnia, a nawet niekiedy blokuje proces resocjalizacji i powołana

do jego realizacji administracja więzienna napotyka opór więźniów.

Należy jednak mieć świadomość, iż podkultura więzienna jest zbiorem ludzi, co czyni ją

zjawiskiem dynamicznym i podatnym na zmiany z różnych źródeł, a jednocześnie bardzo

konserwatywnym w niektórych sferach życia grupy. Obserwując życie więzienne możemy

stwierdzić, że do podkultury więziennej przystępują ludzie młodzi z wykształceniem zawodowym,

nie będący w stałym związku małżeńskim, pochodzący z miast i na wolności należeli do

zorganizowanych grup przestępczych. Natomiast coraz rzadziej zdarza się, by udział w niej

zadeklarował człowiek dojrzały. Obecnie dopuszczani są do udziału w grupie osoby uprzednio nie

związane ze środowiskiem przestępczym, ale uczestniczący w zorganizowanych grupach

przestępczych i dysponują znaczną ilością pieniędzy. To właśnie ci osobnicy uczestniczący w

zorganizowanej przestępczości przenoszą system wartości i norm postępowania, jakie obowiązują

w środowiskach przestępczych na wolności do zakładów karnych. Nie mają większych trudności z

narzuceniem innym „grypsującym” tych wartości i norm postępowania, ponieważ w obecnych

czasach jednym z wyznaczników w grupie stała się miara ekonomiczna. Każdy

„grypsujący” może wykupić się i w ten sposób awansować lub zostać ponownie przyjętym do

grupy, jeżeli wcześniej został wydalony.

Skazani odbywający karę pozbawienia wolności w Oddziale Zewnętrznym Warszawa

Bemowo chętnie podejmują pracę, uczestniczą w organizowanych zajęciach kulturalno

oświatowych i sportowych i starają się awansować do podgrupy klasyfikacyjnej P-3/p, ponieważ

mając podgrupę kwalifikacyjną P-3/p mogą korzystać z nieograniczonej liczby widzeń, wychodzić

na widzenia trzydziestogodzinne poza teren jednostki bez dozoru i chodzić na przepustki

wielodniowe.

Niniejsza praca pokazuje jak dalece i diametralnie zmieniły się zasady, wartości i normy

obowiązujące w podkulturze więziennej. Pamiętać jednak należy, iż badania przeprowadzone

zostały w zakładzie typu otwartego, gdzie nie obowiązują tak rygorystyczne przepisy jak w

zakładach typu zamkniętego i aresztach śledczych. Nie można więc zakładać, że we wszystkich

jednostkach penitencjarnych, czy to typu zamkniętego, czy też otwartego jest tak samo. Podkultura

więzienna uległa przemianom. Co do tego nie ma wątpliwości, ale decydujący wpływ na to w jakiej

formie się ona przejawia ma charakter, warunki w jakich skazani odbywają karę pozbawienia

wolności, wielkość jednostki penitencjarnej oraz cechy osób, które te jednostkę wypełniają oraz

podkultura przestępcza funkcjonująca na wolności, której zasady, normy i wartości przenoszone są

z wolności przez przestępców trafiających do więzień.

BIBLIOGRAFIA

1. Brzeziński J., Praca badawcza nauczycieli, PZWN, Warszawa 1968,

2. Braun K., Drugie życie wśród skazanych młodocianych [w:] Braun K. i in.

(oprac.),Negatywne przejawy podkultury więziennej-środki i sposoby przeciwdziałania.

Materiały z Sympozjum […] w Popowie k/Warszawy w dniach 16-17 grudnia 1974 r., Wyd.

CZZK Warszawa 1975,

3. Ciosek M., Człowiek w obliczu izolacji więziennej, Wyd. „Stella Maris”, Gdańsk 1996,

4. Czapów Cz., O niektórych skutkach patologii instytucji socjalizujących [w:] A.

Podgórecki (red.), Socjotechnika, funkcjonalność i dysfunkcjonalność instytucji, PWN,

Warszawa 1974,

5. Dobromilska H. , Dobromilski J., Dynamika i zakres zjawiska podkultury więziennej

wśród skazanych recydywistów a warunki odbywania kary pozbawienia wolności – na

przykładzie Zakładu Karnego w Sztumie [w:] Materiały (referaty, sprawozdania) z

Konferencji nt . Podkultura więzienna w Aresztach Śledczych i Zakładach Karnych.

COSSW Kalisz 17- 19 października 1994,

6. Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1989,

7. Jędrzejak K., Podkultura więzienna [w:] Chmielewska H. (red.),Wybrane zagadnienia

psychospołeczne instytucji penitencjarnych, Wyd. COSSW, Kalisz 1996,

8. Kłosowska A., Encyklopedia Kultury Polskiej XX wieku, Wyd. Wiedza o kulturze, Wrocław1991,

9. Komorowska H., Metody badań empirycznych w glottodydaktyce, PWN, Warszawa 1982,

10. Korecki J., Wrona S., Górski J., Negatywne przejawy podkultury więziennej, środki i

sposoby przeciwdziałania, Materiały z Sympozjum […] w Popowie k/ Warszawy w

dniach 16-17 grudnia 1974, Wyd. CZZK, Warszawa 1975,

11. Kwaśniewski J., Koncepcje podkultur dewiacyjnych [w:] A. Podgórecki (red.), Zagadnienia

patologii społecznej, PWN, Warszawa 1976,

12. Linton R., Kulturowe podstawy osobowości [w:] A. Kłosowska (red.), Encyklopedia Kultury

Polskiej XX wieku, Wyd. Wiedza o kulturze, Wrocław 1991,

13. Lorek Z., Wpływ podkultury przestępczej na sytuację wychowawczą w zakładzie poprawczym

[w:] M. Pionk (red.), Rola kultury w zwalczaniu patologii społecznej, Warszawa 1985,

14. Łobocki M., Metodologia badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1976,

15. Machel H., Orientacja w funkcjonowaniu podkultury więziennej, a skuteczność

kierowania zakładem penitencjarnym , [w:] „ Przegląd Więziennictwa Polskiego”, Warszawa

1995,

16. Machel H., Niektóre właściwości podkultur młodzieżowych , [w:] S. Kawula, H. Machel

(red.), Podkultury młodzieżowe w środowisku szkolnym i pozaszkolnym, Toruń, Wyd.

Adam Marszałek, Toruń 1997,

17. Matusiewicz Cz. , Psychologia, PWN, Warszawa 1975,

18. Moczydłowski P., Drugie życie w instytucji totalnej, Wyd. Prawnicze, Warszawa1998,

19. Materiały Zakładu Karnego w Iławie, Zjawiska mające wpływ na zmiany w

podkulturze więziennej, Iława 1995, (maszynopis),

20. Nowak S., Metodologia badań socjologicznych, PWN, Warszawa 1970,

21. Oryńska A., Zasady komunikowania się w gwarze więziennej-tabu i eufemizm, [w:]

Język a kultura, t 1, J. Anusiewicz i J. Bartmiński, (red.), Wyd. Wiedza o kulturze,

Wrocław 1991,

22. Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Akad. Żak, Warszawa 2001,

23. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Akad. Żak, Wrocław 1997

24. Przybyliński S., Podkultura więzienna – wielowymiarowość rzeczywistości penitencjarnej,

Oficyna Wydawnicza „ Impuls”, Kraków 2006,

25. Siemaszko A., Granice tolerancji- o teoriach zachowań dewiacyjnych, PWN, Warszawa1993,

26. Sołtysiak T., Uwarunkowania środowiskowe i determinanty subiektywne uczestnictwa

nieletnich w podkulturach, Wyd. WSP, Bydgoszcz 1995,

27. Szaszkiewicz M., Tajemnice grypserki, Wyd. Instytutu Ekspertyz Sądowych, Kraków1997,

28. Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1965,

29. Śliwowski J., Dyskusje [w:] Braun K. i in. (oprac.), Drugie życie wśród skazanych

młodocianych , [ w:] Negatywne przejawy podkultury więziennej środki i sposoby

przeciwdziałania, Wyd. CZZK, Warszawa 1995,

30.Święconek J., Skuteczność działań podejmowanych przez jednostki podlegle i

Okręgowy Zarząd Zakładów Karnych w Olsztynie w zakresie przeciwdziałania podkulturze

więziennej – próba oceny krytycznej, Olsztyn 1986, (maszynopis),

31.Tullius Cicero M., Rozprawy tuskulańskie [w:] A. Kłosowska (red.), Encyklopedia Kultury

Polskiej XX w., Wyd. Wiedza o kulturze, Wrocław 1991,

32. Tylor E., Prymitive Culture [w:] A. Kłosowska (red.), Encyklopedia Kultury Polskiej XX

wieku, Wyd. Wrocław 1991,

33. Znaniecki F., Socjologia wychowania, NTP, Warszawa 1930, t. I.

SPIS WYKRESÓW

str.

Wykres 1. Podział osób badanych ze względu na grupę wiekową………...………......35

Wykres 2. Podział osób badanych ze względu na wykształcenie………………..…….36

Wykres 3. Stan cywilny osób badanych…………………………………………..……36

Wykres 4. Podział osób badanych ze względu na miejsce zamieszkania……..……….37

Wykres 5. Podział osób badanych ze względu na pobyt w zakładzie karnym……...….37

Wykres 6. Podgrupa klasyfikacyjna osób badanych………………………..………….40

Wykres 7. Podział osób badanych na: uczących się i nie uczących………..….……….40

Wykres 8. Ilość osób badanych zatrudnionych odpłatnie przez zakład karny……...….41

Wykres 9. Osoby badane należące do grupy przestępczej na wolności……………......41

Wykres 10. Nastawienie osób badanych do funkcjonariuszy……………………….....42

Wykres 11. Uczestnictwo osób badanych w podkulturze więziennej…………...……..43

Wykres 12. Podział osób badanych ze względu na pobyt członka rodziny w

więzieniu………………………………………………………………………….….43

Wykres 13. Czy zasady i wartości obowiązujące w podkulturze uległy zmianom?.......44

Wykres 14. Czy niektóre z zasad i wartości obowiązujących w podkulturze uznawane są na

wolności.................................................................................................................44

Wykres 15. Czy utożsamiasz się z podkulturą i akceptujesz jej przejawy?....................45

Wykres 16. Czy przynależność do podkultury więziennej zwiększa twoje poczucie

bezpieczeństwa?..............................................................................................................46

Wykres 17. Czy na wolność będziesz nadal kierował się zasadami i wartościami, które obecnie

uznajesz i akceptujesz?.............................................................................46

SPIS TABEL

str. Tabela 1.

Podział osób badanych ze względu na wyrok ……………………………..39

ANEKSY

ANEKS NR.1.

Kwestionariusz ankiety

Celem niniejszej ankiety jest uzyskanie informacji na temat podkultury więziennej i jej

wpływ na prawidłowy przebieg procesu resocjalizacji. Uzyskane wyniki są anonimowe i posłużą

wyłącznie do przygotowania pracy licencjackiej. W związku z tym proszę o szczere

odpowiedzi. Zaznaczamy tylko jedną odpowiedź znakiem „x”.

1. Wiek

…….

2. Wykształcenie

a. Podstawowe

b. Zawodowe

c. Średnie

d. Wyższe

3. Stan cywilny

a. Kawaler

b. Żonaty

c. Rozwiedziony

d. Wdowiec

e. Konkubinat

4. Miejsce stałego zamieszkania

a. Wieś

b. Miasto

5. Czy pierwszy raz przebywasz w zakładzie karnym?

a. Tak

b. Nie

6. Jaki jest twój wyrok?

a. 1 miesiąc- 5 lat

b. 6-10 lat

c. 11-15 lat

d. 16-25 lat

7. Jaka jest twoja podgrupa klasyfikacyjna?

a. P-2/z

b. P- 2/p

c. P-3/p

8. Czy uczysz się mimo że przebywasz w ZK?

a. Tak

b. Nie

9. Czy jesteś zatrudniony odpłatnie przez ZK?

a. Tak

b. Nie

10. Czy byłeś członkiem grupy przestępczej na wolności?

a. Tak

b. Nie

11. Jaki jest twoje nastawienie do funkcjonariuszy?

a. Dobre

b. Złe

c. Obojętne

12. Czy dobrowolnie uczestniczysz w podkulturze więziennej?

a. Tak

b. Nie

13. Czy ktoś z twojej rodziny przebywał w więzieniu?

a. Tak

b. Nie

14. Czy uważasz, że zasady i wartości obowiązujące obecnie w podkulturze uległy zmianie?

a. Tak

b. Nie

c. Nie wiem

15. Czy niektóre z tych zasad i wartości uznawane są poza murami więzienia?

a. Tak

b. Nie

c. Nie wiem

16. Czy utożsamiasz z podkulturą więzienną i akceptujesz jej przejawy?

a. Tak

b. Nie

17. Czy to, że jesteś „grypsującym” zwiększa twoje poczucie bezpieczeństwa?

a. Tak

b. Nie

18. Czy po wyjściu na wolność będziesz nadal kierował się zasadami i wartościami, które obecnie

uznajesz i akceptujesz?

a. Tak

b. Nie

c. Nie wiem

Wyrażam zgodę na publikowanie mojej pracy dyplomowej oraz udostępnianie jej w

czytelniach Biblioteki Pedagogium WSPR.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
427 , Telewizja jako czynnik zagrażający w procesie wychowania
Telewizja jako czynnik zagrażający w procesie wychowania, Prace z socjologii, pedagogiki, psychologi
telewizja jako czynnik zagrażający w procesie wych
Intuicja jako czynnik wspomagający proces podejmowania decyzji w warunkach ekstremalnych
PODKULTURA WIĘZIENNA JAKO PODKULTURA Agresji
Procesy technol w przetwórstwie spożywczym jako czynniki powstawania szkodliwych dla ludzi związków
Zadania problemowe jako czynnik aktywizujący uczniów w procesie nauczania i uczenia się matematyki
Hamarnik Diana Socjolekt więzienny jako element podkultury przestępczej
Diana Hamarnik Socjolekt więzienny jako element podkultury przestępczej
Pojęcie kosztu jako istotnego elementu procesu?cyzyjnego (1)
Choroba przewlekła jako czynnik ryzyka krzywdzenia emocjonalnego dziecka, Dziecko- Metody terapii
Czas jako podstawowa forma procesów życia społecznego
Wychowanie jako integralna część procesu kształcenia, wypracowania

więcej podobnych podstron