Naturalne leczenie wzroku bez okularów

Doktor William Horatio Bates był bez najmniejszych wątpliwości geniuszem na

miarę XX wieku. W wieku przyspieszonego postępu naukowo-technicznego wyprzedził
swoją epokę o całe stulecie, co w czasach wcześniejszych oznaczałoby minimum kilkaset
lat. To jeden z aspektów znamionujących cechy geniuszu. Kolejne cechy to tytaniczna
praca i zdolność do wysunięcia całkowicie nowej teorii, której założenia diametralnie
różniły się od współczesnych mu naukowych ustaleń, nota bene niewiele różniących się
od aktualnych poglądów oficjalnie lansowanych przez okulistykę w zakresie ogólnej
fizjologii, mechaniki i optyki funkcjonowania oka. Miarą jego geniuszu i tytanicznej pracy
były dziesiątki tysięcy wyleczonych pacjentów, a niejako skutkiem ubocznym, głęboki
ostracyzm środowiska medycznego. Chociaż teoria Bates'a jest często kwestionowana w
części teoretycznej, jako oparta na błędnych założeniach, to jednak nikt nie kwestionuje
setek tysięcy udokumentowanych przypadków osób, które dzięki jego metodzie odzyskały
prawidłowy wzrok. Warto w tym miejscu dodać, że jak zwykle w takich sytuacjach do
Bates'a trafiały najtrudniejsze przypadki, osoby najbardziej zdesperowane, którym nikt nie
potrafił pomóc. To co jest również znamienne dla genialnych odkryć, to fakt że postać i
sama metoda Bates'a jest stosunkowo mało znana i chociaż dzięki niemu na całym świecie
żyją miliony dobrze widzących osób, to na naszym rodzimym gruncie mało który okulista
w ogóle słyszał o takiej postaci i tej metodzie leczenia wzroku. Dr William H. Bates
urodził się w Newark w Stanie New Jersey w 1860 r. Ukończył Cornell University w
1881, stopień medyczny uzyskał w 1885 w College of Physi-cians and Surgeons.
Rozpoczął praktykę w Nowym Jorku, równocześnie pracując w Manhattan Eye and Ear
Hospital, Bellevue Hospital (1886-1888) i w New York Eye Infirmary (1886-1896).
Otrzymał tytuł profesora w wieku 26 lat, prowadził prace badawcze odkrywając wraz z
zespołem między innymi adrenalinę, wykładał w New York Postgraduate Medical School
and Hospital w latach 1886-1891. W 1886 zrezygnował z pracy w szpitalach zajmując się
przez szereg lat pracami badawczymi. Po powrocie do praktyki pracował w Harlem
Hospital (1907-1922). Książkę “Better Eyesight Without Glasses" opublikował po raz
pierwszy w 1919 r., a więc niemal po trzydziestu latach leczenia pacjentów, pracy
badawczej i naukowej — w wieku 59 lat.

Metoda Bates'a została rozwinięta i udoskonalona (o ile było to w ogóle możliwe)

przez szereg jego następców i obecnie jest powszechnie uznawana, stosowana i nauczana
w instytutach naturoterapii na całym świecie. Bates prezentując wyniki swoich badań i
rewelacyjne rezultaty stosowania swojej metody był w ostrej opozycji do naukowego
establishmentu swoich czasów. Jak można zauważyć, ta książka jest w dużej
mierze'polemiką z powszechnie wówczas akceptowanymi teoriami i praktyką leczenia
wad i chorób oczu. Co więcej ta książka i zawarte w niej treści nie przystają również do

1

współczesnych nam poglądów okulistów końca XX wieku. Posłużę się tutaj cytatami z
pozycji wydanej w 1993 r. przez wydawnictwo W.A.B. Autorstwa okulisty dr Guy
Lefebvre pt. “Zaburzenia wzroku" (wyd. oryg. 1991 r.). Przedstawione w niej opinie i
poglądy jako żywo przypominają teorie z końca XIX w. cytowane przez Bates'a:

“(...) To pierwsze oznaki starczej nadwzroczności. Nie denerwuj się jednak, bo to

nie żadna choroba. To efekt stwardnienia soczewki, która traci elastyczność i nie może
odpowiednio się przekształcić, by umożliwić widzenie z bliska.

Jedynym lekarstwem są okulary (sic!). Wątpliwe pocieszenie, że nikogo to nie

ominie".(str. 101)

Cóż za defetystyczna i pesymistyczna postawa. Przecież to tak jakby powiedzieć

choremu pacjentowi: “wkrótce pan umrze, nie ma dla pana lekarstwa, możemy dać panu
tylko środki przeciwbólowe. Ale niech się pan nie martwi, przecież każdy umiera".

W zestawieniu z faktami, z tysiącami udokumentowanych przypadków wyleczenia

starczowzroczności, wreszcie po zapoznaniu się z rozdziałem 16 książki Bates'a
traktującym o tej wadzie, czytelnik zyska możliwość wyrobienia sobie poglądu na to, jak
można określić stanowisko francuskiego okulisty.

Inne nie mniej ponuro brzmiące wersy zaczerpnięte z tej aktualnej publikacji

wyrażają opinie o beznadziejnie złych rokowaniach w przypadkach innych wad wzroku:

“(...) krótkowzroczność zwykła często zaczyna się w wieku szkolnym i czasami

rozwija się bardzo gwałtownie. Na Boże Narodzenie dziecko czytało jeszcze 10/10, a
podczas letnich wakacji nie widziało statku w dali i mrużyło oczy. Już przy
krótkowzroczności l dioptria widoczność zmniejsza się o 2/10. Co roku będzie się
zwiększać i nie ma na to rady. (sic!) w końcu sama się ustabilizuje (...). Czy można
powstrzymać jej rozwój? Niestety nie, i nie ma znaczenia, czy nosi się okulary stale czy
nie, czy zaczęło się je nosić wcześnie czy późno. I tak się rozwija. Nawet gdy pozornie się
ustabilizuje, zawsze możliwy jest jej rozwój (...). Jedno jest pewne. Krótkowzroczność nie
maleje z wiekiem", (str. 91)

Po zapoznaniu się z treścią książki Bates'a, czytelnik zdobędzie świadomość tego, że

rzeczywiście jedno jest pewne: czas zmienić ustalone przed z górą stu laty poglądy
dotyczące funkcjonowania i wad wzroku.

O ile same założenia i teoretyczne podstawy metody Bates'a bywały przyczyną

sporów, o tyle nikt nie kwestionował jego rzeczywistych, nieraz graniczących z
cudotwórstwem udokumentowanych w pracach naukowych i archiwach dokonań.
Przypadki wyleczeń pozornie beznadziejnych przypadków, były przedmiotem badań i
dociekań wielu współczesnych Bates'owi okulistów podejrzewających oszustwo naukowe,
a nawet szarlatanerię. Jednakże sam Bates był zarówno lekarzem jak i naukowcem i jego
praca spełniała wszelkie wymogi metodologii jak i weryfikacji przeprowadzonych badań i
eksperymentów. Na koniec sami wyleczeni z przeróżnych chorób i wad wzroku stanowili

2

naoczne świadectwo skuteczności metody.

Najbardziej chyba znanym przykładem jest historia wybitnego pisarza A. Huxley'a,

który w wyniku długotrwałej i ciągle pogarszającej się wady wzroku, pomimo stosowania
coraz mocniejszych szkieł, doszedł do stanu, gdy jego podstawowe zajęcie — czytanie, w
wieku 46 lat stało się niemożliwe. Jego jedno oko było w stanie rozróżnić jedynie światło i
ciemność, drugie zaś przy pomocy bardzo silnych okularów i ciągłym zakrapianiu
atropiny pozwalało rozróżniać znaki wielkości 25 centymetrów z odległości niecałych
trzech metrów. Przy czym widzenie powodowało bezustanne zmęczenie i napięcie. W
1939 r. Huxley po kilku miesiącach intensywnych ćwiczeń reedukacji wizualnej, mógł
czytać bez okularów, zaś niemal niewidzące uprzednio oko, rozpoznawało na tablicy
Snella literę wielkości 3 centymetrów z odległości 30 cm.

To co wydaje się najbardziej znamienne u Bates'a to podejście do pacjenta i jego

choroby. Bates nie zastanawiał się, tak jak to czynią niemal wszyscy okuliści w jaki
sposób dobrać pacjentowi najlepsze szkła. On myślał o tym jak można naprawdę pomóc
danemu pacjentowi, czyli jak go wyleczyć z dolegliwości tak aby był w stanie zdrowia,
czyli równowagi organizmu, aby mógł normalnie widzieć. Powiedzmy sobie jasno, że
przepisanie okularów przez okulistę pacjentowi z wadą wzroku, absolutnie nie przybliża
go do zdrowia! Często bywa nawet zupełnie odwrotnie. To tak jakby do chirurga
przyszedł pacjent ze złamaną nogą, a ten patrząc na niego, nie składając i nie gipsując mu
nogi obdarowałby pacjenta wózkiem inwalidzkim i proszkami uśmierzającymi ból,
mówiąc: “no o co chodzi, przecież może się pan poruszać."

Bates nie dawał wózka, on jak prawdziwy lekarz po prostu leczył ludzi z ich

dolegliwości.

Ciekawym i jakże nowatorskim wątkiem w pracach Bates'a było odkrycie

wzajemnych powiązań ciała, umysłu, pamięci i wyobraźni. Funkcjonowanie i sposób
działania zastosowanych przez Bates'a technik stało się tak naprawdę zrozumiałe na
gruncie współczesnej psychologii, dopiero w ostatnich dwudziestu latach. Techniki pracy
z wyobraźnią, ruchy i ustawienie pozycji ciała, ogólna koncepcja relaksacji, paradoksalna
technika “gorszego widzenia", nakładanie obrazu wyobrażonego na rzeczywisty, technika
punktu, nacisk na stresogenne podstawy chorób oczu i ich nierozłączny związek z
umysłem, to wszystko są przecież odkrycia psychologii końca lat 70. i 80. naszego
stulecia! Odkrycie efektu sprzężenia zwrotnego, przy którym wyleczenie wady wzroku, a
często samo dojście pacjenta do stanu “centralnej fiksacji" pozwala na uwolnienie chorego
od stresu stricte psychologicznego, to rzecz tak doniosła, że psychologowie i psychiatrzy
powinni chylić czoła, gdyż daje im to narzędzie do obejścia metody i drogi analizy danego
przypadku, na rzecz działania bezpośredniego poprzez skoncentrowanie się na (w tym
przypadku) zmyśle wzroku i ewentualne późniejsze pogłębienie efektu terapeutycznego
tradycyjnymi technikami.

3

Bates z iście amerykańskim pragmatyzmem, bynajmniej nie pomijając kwestii

etiologii choroby, skoncentrował się głównie na pytaniu jak ją wyleczyć. Stąd też niektóre
z proponowanych przez niego ćwiczeń mogą się wydać paradoksalne i absurdalne, lecz
one głównie i to w skuteczny sposób odpowiadają na pytanie: jak? Pragnę w tym miejscu
zwrócić uwagę na fakt, że jedna z bardzo skutecznych psychologicznych technik
terapeutycznych rozwinięta pod koniec lat osiemdziesiątych naszego stulecia, NLP
(programowanie neurolingwistyczne) jest jakby żywym odbiciem praktycznych idei
Bates'a. Na bazie NLP można wyjaśnić tak wysoką skuteczność metody Bates'a.
Zakładając, że w ciągu naszego życia ukształtowaliśmy w naszej psychice i w naszym
ciele zespół programów odpowiadających na sytuacje powtarzalne i podobne, i że mamy
niemal stuprocentową tendencję do powtarzania i stosowania tych programów (w dosyć
ubogiej i niewielkiej wbrew pozorom wariacji), możemy stwierdzić, że posiadamy (w
przypadku wady wzroku) “program" niewłaściwego używania zmysłu wzroku. Tak, tak,
całego zmysłu, a nie tylko oka. Jedynym możliwym rozwiązaniem jest
“przeprogramowanie" tej niepożądanej tendencji, czy też sytuacji. Te programy na
poziomie fizjologicznym to tendencja do przebiegu informacji w mózgu po stale tych
samych sieciach neuronowych, kodujących metodą ciągłych powtórzeń wciąż ten sam
układ. Czy ten układ jest ogólnie korzystny czy nie z punktu widzenia naszych interesów,
dla naszego superkomputera — mózgu nie ma najmniejszego znaczenia. Zmiana
programu wymaga wytworzenia nowej neuronowej “ścieżki" informacyjnej i nie jest to
takie proste. Otóż w świetle ostatnich odkryć, techniki zaproponowane przez Bates'a
dzięki zastosowaniu paradoksu, wizualizacji, nakładania obrazów wyobrażonych na
faktycznie widziane, lub prawie widziane, poprzez widzenie “gorsze" tam gdzie
dotychczas widziało się lepiej, oraz dzięki rewelacyjnej, niemal mistycznej (o czym za
chwilę) technice czarnej kropki, okazują się być ogromnie skuteczne w owym
“przeprogramo-wywaniu" ścieżek neuronowych, którymi podążały dotychczas impulsy z
bitami informacji.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę psychologów na to, jak niezmiernie ważne i

doniosłe w znaczeniu są implikacje wynikające z odkrytych przez Bates'a korelacji
pomiędzy poprawą stanu zdrowia oczu i zdrowia psychosomatycznego, a co za tym idzie,
zadziwiających postępów w nauce dzieci w klasach (szkołach) specjalnych (rozdz. 22),
jak również na wpływ wielomiesięcznego procesu leczenia wzroku na wyleczenie chorych
na ciężką nerwicę (rozdz. 23). Rzecz, która teraz u progu XXI w zaczyna docierać do
naszej świadomości, została następująco zdiagnozowana przez Bates'a: “napięcia wzroku i
wynikająca z niego wada refrakcji, jest tylko zewnętrznym przejawem napięcia
umysłowego".

Bates oczywiście nie rozpatrywał zagadnień wad wzroku z powyżej

zaprezentowanego punktu widzenia. Z prostotą geniuszu swojego rodaka Edisona doszedł

4

do wniosku, że jeżeli zaszedł proces powiedzmy niekorzystny, to należy go odwrócić.
Zatem jeżeli przy bliskowzroczności oś gałki ocznej jest zbytnio wydłużona, to dlaczego
nie miałaby z powrotem ulec spłaszczeniu. Jeżeli zaś przy dalekowzroczności uległa
spłaszczeniu, to też nie ma przeszkód, żeby ją wydłużyć. Odpowiedź na pytanie jak, zajęła
mu ponad dwadzieścia lat naukowych badań i dociekań, lecz na szczęście dla nas ta
odpowiedź zawarta jest w tej oto książce.

Niektórzy mogą twierdzić, że Bates nie był tak bardzo odkrywczy i nowatorski, jako

że metody leczenia wzroku podobne w założeniach, a nawet sposobach obecne były we
wschodnich systemach leczniczych i medytacyjnych od tysięcy lat. Technika relaksacji to
pierwszy z licznych przykładów, inny to centralna fłksacja, której dokładny odpowiednik
nazywa się tratak w medycynie ajurwedycznej, a liczne sylaby, mandałe lecznicze, jantry
i specjalne leczące wzrok obrazki z sylabami (zobacz tył okładki) wraz z
odpowiadającymi im technikami patrzenia na nie, mogą stanowić odpowiedniki
dynamicznej relaksacji wzroku osiąganej w Ba-tes'owskich ćwiczeniach przesuwania i
kołysania. Lecz wielkość Bates'a polega na samodzielnym dojściu do tych rozwiązań i
spójności całego systemu, wobec braku jakiegokolwiek odpowiednika w systemie nauki
zachodniej czy wschodniej.

Te nasuwające się zbieżności ze wschodnimi systemami leczenia i medytacji

wskazują na fakt jak wielką ilość wiedzy i informacji czerpał Bates z własnego
doświadczenia i własnej intuicji. Jest coś fascynującego nawet w tak prostym ćwiczeniu
jak palming. Osobiście cierpię na niewielką wadę bliskowzroczności i tłumacząc tę
książkę zacząłem wypróbowywać niektóre spośród podanych ćwiczeń. Doświadczenie z
palmingiem okazało się niespodziewanym przeżyciem. Polegało to po pierwsze na tym, iż
okazało się że zobaczenie czarnego koloru wcale nie jest takie łatwe jak się to na pozór
wydaje! Początkowo wykonując to ćwiczenie od razu zobaczyłem dość intensywny czarny
kolor, ale szybko zorientowałem się, że sam siebie po prostu oszukuję, że przesuwają się
jaśniejsze, a nawet żółtawe plamy, jakieś błyski i że wcale nie jest czarno, ale dość szaro.
Palming okazał się swoistym testem prawdy. Miarą stopnia samooszu-kiwania się.
Wówczas zgodnie z sugestią Bates'a zacząłem przypominać sobie czarne przedmioty,
takie jak fortepian, gumowce, lakierki, kot, studnia, dziura itp. I proszę sobie wyobrazić,
że te przedmioty nie chciały być przed oczyma mojej wyobraźni stuprocentowo czarne,
nie chciały osiągnąć takiej czerni jaką prezentowały w rzeczywistości. Gdy jednak okiem
wyobraźni udałem się w głąb wyimaginowanej studni, zrobiło się coraz ciemniej i po
jakimś czasie prawie całkiem czarno. I wtedy zdarzyła się rzecz niesłychana, mój umysł
zareagował nagłym lękiem i rozjaśnił obraz. Poczułem brak odniesienia i poczucia
bezpieczeństwa w tego rodzaju absolutnej czerni, na zasadzie: lepsze znane piekiełko niż
nieznany raj. Było to dotknięcie nieznanego, stanu pełnej relaksacji wzroku, stanu od
którego mój umysł niechętny zobaczeniu odległych przedmiotów nieświadomie cały czas

5

umyka. I natychmiast pojawiła się refleksja: proste ćwiczenie, a jakie walory poznawcze.

Inne refleksje to narzucające się relacje pomiędzy systemami medytacyjnymi

praktykowanymi szczególnie w buddyzmie tybetańskim wadżra-jana, oraz we
wcześniejszej od buddyzmu tybetańskiej tradycji dzogczien i bon. Otóż systemy te
wykorzystują w wielkiej mierze techniki medytacyjne oddziaływujące między innymi na
zmysł wzroku. O ile wadżrajana kładzie nacisk na budowane w wyobraźni wizualizacje
przedstawiające najróżniejsze sceny wypełnione postaciami bodhissatwów, daków, dakiń i
nieraz wielkiej liczby innych postaci, odwzorowanych na tradycyjnych malowanych na
płótnie obrazach — tankach. O tyle system dzogczien stosuje metody bardziej
“inwazyjne", czyli długotrwałe wpatrywanie się w niebo, przestrzeń, a nawet w słońce.
Kolejną techniką w dzogczien to 49-dniowe odosobnienie adepta w absolutnej ciemności.
Takie odosobnienie w ciemności to przecież niemalże długotrwały palming. Tybetańczy-
cy są przekonani, że oczy łączą się specjalnym kanałem energetycznym bezpośrednio z
sercem. Ten kanał nosi nazwę kati i łączy oczy z pustą fizjologicznie przestrzenią
wewnątrz fizycznego serca, gdzie mieści się cielesny odpowiednik wyższego stanu
uogólnionej świadomości rigpa. Kolejną wskazówką pozwalającą domniemywać, że
rozwój poprawnie pracującego zmysłu wzroku może prowadzić do rozwoju ducha, są
zdolności siddhi rozwijane przez wielkich praktykujących joginów. Jedną z takich
zdolności to nadzwyczajnie ostry wzrok (np. możliwość przeczytania na znajdującej się na
horyzoncie butelce napisu “Coca-Cola"). Umysł i ciało działają na zasadzie sprzężeń
zwrotnych. Jeżeli usprawnimy, któryś z naszych organów, usprawnimy także umysł.
Wzrok to nasza główna brama percepcji otaczającego świata. Bates stwierdził, że dobrze
ześrodkowany wzrok, to dobrze ześrodkowany umysł. Dobry wzrok to także wzrok
zrelaksowany. Mając takie właśnie “dobre spojrzenie" na pewno możemy nie obawiać się
żadnych chorób, czy to umysłowych, czy to cielesnych, bowiem każda choroba bierze
swój początek z umysłu.

Dzięki tej książce możemy wyleczyć nasz wzrok. Doprowadzić go do optymalnego,

zdrowego i naturalnego stanu. Możemy odzyskać spokój w oczach i spokój umysłu. Mieć
lepsze spojrzenie na świat. Nie jest to kolejne dzieło będące owocem objawienia jakiegoś
dyletanta. Jest to owoc kilkudziesięcioletniej pracy naukowej, badawczej i przede
wszystkim terapeutycznej lekarza, który osobiście wyleczył dziesiątki tysięcy pacjentów z
wad i chorób oczu. Geniusza, który żył na przełomie wieków, i który ze zrozumiałych
względów nie bardzo jest znany i doceniany przez okulistów, a szczególnie optyków.

OBY TA PRACA PRZYNIOSŁA KORZYŚĆ I POŻYTEK WSZYSTKIM,

KTÓRZY SIĘ Z NIĄ ZETKNĄ.

ROZDZIAŁ L

TEORIA I FAKTY

Większości autorów prac naukowych z dziedziny okulistyki wydaje się, że ostatnie

6

słowo o problemach refrakcji (odchylenie fal światła wewnątrz oka) zostało
wypowiedziane. Zgodnie z przedstawionymi teoriami to ostatnie słowo brzmi bardzo
przygnębiająco. Obecnie niemal każdy człowiek ma jakąś formę błędu refrakcji. Na
choroby te, które nie tylko powodują pogorszenie się samopoczucia, ale często są
dokuczliwe i niebezpieczne, nie ma sposobu leczenia, środków łagodzących, oprócz
optycznych protez — znanych jako okulary. We współczesnych warunkach życia nie
istnieją także sposoby profilaktyki.

Jest dobrze znanym faktem, że ciało człowieka nie stanowi doskonałego

mechanizmu, podczas procesu ewolucji natura kilkakrotnie popełniła błąd polegający na
niedostatecznym przystosowaniu. Pozostawiła na przykład takie “skamieniałości" jak
wyrostek robaczkowy. Ale o największą nieudolność podejrzewa się ją przy konstrukcji
oka. Okuliści jednomyślnie twierdzą, że organ wzroku nigdy nie został przystosowany do
takiego sposobu używania jaki mamy obecnie.

Ewolucja oka była zakończona tysiące lat przed wynalezieniem druku, sztucznego

oświetlenia, czy kina. W czasach prehistorycznych oko doskonale służyło pierwotnemu
człowiekowi. Był on myśliwym, pasterzem, rolnikiem, wojownikiem. Potrzebował
przeważnie dalekowzroczno-ści, stąd oko w stanie wypoczynku (braku napięcia) jest
przystosowane do dalekowzroczności. W normalnym stanie wrażenia wzrokowe powinny
być odbierane w sposób równie pasywny jak to ma miejsce w przypadku zmysłu słuchu,
nie wymagając jakiegokolwiek napięcia mięśni. Krótkowzroczność, jako stan
przejściowy, była wyjątkiem wymagającym dostosowania napięcia mięśni na tak krótki
okres, że stawało się to osiągalne bez jakiegokolwiek dostrzegalnego obciążenia
mechanizmu akomodacji (dostosowania widzenia oka z różnych odległości).

Nowe wymagania wobec oka pojawiły się w sposób niezaprzeczalny, gdy człowiek

nauczył się porozumiewać z innymi za pomocą słowa pisanego i drukowanego.
Obejmowały one początkowo pewną grupę osób, lecz stopniowo rozszerzały się na coraz
to większą populację, aż do czasów współczesnych, gdy dotyczy to wszystkich
mieszkańców cywilizowanych krajów. Kilkaset lat temu, nawet książęta nie uczyli się
czytać i pisać. Teraz zmuszamy każdego do chodzenia do szkoły, bez względu na to, czy
sobie tego życzy, czy nie. Nawet malutkie dzieci są wysyłane do przedszkoli. Kilka
pokoleń temu książki były drogie i nie tak rozpowszechnione, jak obecnie. Dzisiaj, dzięki
wszelkiego rodzaju stacjonarnym i obwoźnym bibliotekom stały się dostępne dla każdego.
Nowoczesne gazety, z nie kończącymi się kolumnami źle wydrukowanej papki do
czytania, są ogólnie dostępne dzięki opracowaniu technologii pozyskiwania papieru z
drewna, co jest zaledwie wczorajszym odkryciem. Także stosunkowo niedawno świece
zostały zastąpione przez różne formy sztucznego oświetlenia, co skłania nas do
przedłużania naszych zajęć i rozrywek na te godziny, podczas których człowiek
prymitywny zmuszony był wypoczywać. Wynalazek kina staje się dopełnieniem tego

7

destrukcyjnego procesu.

Czy byłoby rozsądne oczekiwać, że Natura winna przewidzieć cały ten rozwój i

stworzyć organ, który mógłby podołać wszystkim nowym wymaganiom? Powszechnie
akceptowane przeświadczenie dzisiejszej okulistyki mówi nam, że Natura nie mogłaby
tego dokonać i że tego nie zrobiła, jak również powiada się, że chociaż proces cywilizacji
zależy bardziej od zmysłu wzroku, niż od któregokolwiek z innych zmysłów, organ
wzroku został niedostatecznie przystosowany do stojących przed nim zadań.

Wiele faktów wydaje się potwierdzać taki wniosek. Podczas gdy prymitywny

człowiek, jak się okazuje, niewiele cierpiał z powodu wad wzroku, można śmiało
stwierdzić, że z pośród dziesięciu osób w wieku powyżej 21 lat, żyjących w
cywilizowanych warunkach, dziewięcioro z każdej dziesiątki cechować będzie wada
wzroku. Wraz z wiekiem proporcje wzrastają tak, że staje się niemal niemożliwe
znalezienie osoby w wieku 40 lat pozbawionej wad wzroku. Większość statystyk
udowadnia takie zestawienie.

Od ponad stu lat lekarze poszukują sposobów, aby naprawić szkody wyrządzone

ludzkiemu oku przez cywilizację. Niemcy, dla których ta sprawa ma znaczenie militarne
wydali miliony dolarów na różne badania, jednakże bez żadnego pożytku. Większość
metod, które w sposób tajny były stosowane w celu leczniczym lub profilaktycznym
pomagało niewiele, albo wcale. Niektóre przedstawiały pełen nadziei obraz sytuacji, ale
ich wnioski końcowe były pozbawione całkowicie faktów.

Niewiele powiedziano o tryumfującej metodzie postępowania, czyli używaniu

sztucznych soczewek, które kompensują błąd refrakcji oka, oprócz tego, że wynalazek ten
neutralizuje efekty działania wielu czynników, podobnie jak kule umożliwiają kulawemu
spacer. Panuje także przekonanie, że okulary pomagają czasem powstrzymać proces
pogarszania się wzroku, lecz każdy okulista wie, że ich przydatność do tego celu jest
znikoma. W przypadku myopii (krótkowzroczności), począwszy od roku 1916 niektórzy
okuliści stwierdzili, że okulary i dotychczasowe metody leczenia “niestety nie przynoszą
pożytku" zarówno w profilaktyce, jak i w zapobieganiu powiększania się błędu refrakcji
lub rozwoju bardzo poważnych komplikacji, z którymi jest to często związane.

Moje obserwacje zgromadzone w trakcie ponad trzydziestu lat badań procesu

refrakcji ludzkiego oka w pełni potwierdziły wnioski co do nieprzydatności wszystkich
wymienianych metod profilaktyki i leczenia błędów refrakcji. Bardzo wcześnie wysnułem
przypuszczenie, że nie istnieją dostępne środki służące rozwiązaniu tego problemu.

Każdy okulista wie z doświadczenia, że teoria o nieuleczalności błędów refrakcji nie

odpowiada zaobserwowanym faktom. Wcale nierzadkie są przypadki spontanicznego
ozdrowienia lub zmiany jednej formy wady na inną. Mocno zakorzenione
przyzwyczajenie każe raczej ignorować te kłopotliwe fakty, niż je wyjaśniać. Na szczęście
dla tych, którzy uważają za konieczne podtrzymywanie starych teorii za wszelką cenę,

8

rola jaką przypisuje się soczewce oka w akomodacji oferuje w większości przypadków
wiarygodny sposób wytłumaczenia.

Zgodnie z tą wykładaną na uczelniach teorią, oko by widzieć na różne odległości

zmienia swoją ogniskową poprzez zmianę krzywizny soczewek. Zatem aby wyjaśnić
zmienność w teoretycznie trwałym błędzie refrakcji, teoretycy opracowali bardzo
pomysłową ideę, zgodnie z którą soczewki mają możliwość zmiany swojej krzywizny nie
tylko dla celów prawidłowej akomodacji, lecz również w celu wyrównania lub
wytworzenia błędów akomodacji. W przypadku hipermetropii (współcześnie, aczkolwiek
nie całkiem prawidłowo nazywanej dalekowzrocznością, ponieważ pacjent z wadą tego
typu nie może widzieć ostro ani z daleka, ani z bliska) gałka oczna jest za bardzo cofnięta
i wszystkie promienie światła — zarówno te pochodzące z odbicia od przedmiotów
znajdujących się blisko, jak i te pochodzące od przedmiotów oddalonych, ogniskują się
poza siatkówką, zamiast na niej. W przypadku miopii (krótkowzroczności) odległość do
siatkówki jest zbyt duża i podczas gdy rozbieżne promienie z blisko położonych obiektów
dochodzą do punktu na siatkówce, to promienie biegnące równolegle pochodzące z
odbicia od przedmiotów odległych, nie osiągają siatkówki.

Przypuszcza się, że obie te wady są trwałe, jedne nabyte, drugie wrodzone. Zatem

osoby, które raz wykazują hipermetropię lub krótkowzroczność, zaś innym razem są
wolne od tych wad lub ich stopień się zmniejsza wykluczają wysunięcie przypuszczenia,
że nastąpiła u nich zmiana w ukształtowaniu gałki ocznej. Z tego powodu w przypadku
zmniejszenia lub zaniku hipermetropii proponuje się nam wiarę w to, że oko w procesie
widzenia zarówno z bliska, jak i z daleka, powoduje wzrost krzywizny soczewki
wystarczający do tego, aby skompensować w całości lub częściowo spłaszczenie gałki
ocznej. W krótkowzroczności — przeciwnie — powiada się, że oko działa na odwrót w
celu wytworzenia odmiennych, gorszych warunków. Zgodnie z teorią należy wierzyć, że
tzw. “mięsień rzęskowy" (obwódka rzęskowa) kontroluje kształt soczewek poprzez
możliwość większego lub nieco mniejszego trwałego skurczu, przez co utrzymuje
soczewki w stanie wypukłym.

Te kuriozalne stwierdzenia dotyczące dokonań oka wydają się nienaturalne nawet

laikowi, ale okuliści wykazują tendencję do pobłażliwego traktowania tych zjawisk jako
wrodzonych dla organu wzroku, tak że podczas dopasowywania okularów stało się
zwyczajem zakrapianie atropiny — kropli znanych każdemu, kto odwiedzał okulistę, aby
sparaliżować mięsień rzęskowy i tym samym zapobiec zmianom krzywizny w
soczewkach, a więc doprowadzić do uwydatnienia “ukrytej hipermetropii" i pozbycia się
“oczywistej bliskowzroczności".

Uważa się, że interferencja soczewek ma wpływ jedynie na zmniejszanie stopnia

wady refrakcji i to tylko podczas pierwszych lat życia człowieka. Dla osób w starszym
wieku, a zwłaszcza po przekroczeniu czterdziestego piątego roku życia, nigdy nie

9

znaleziono wiarygodnego wytłumaczenia.

Zaniknięcie astygmatyzmu lub zmiany w jego postaci powodują jeszcze większe

zakłopotanie wśród teoretyków. Ta wada wzroku jest z reguły spowodowana
niesymetrycznymi zmianami w zakrzywieniu rogówki objawiającymi się niemożnością
ześrodkowania promieni światła w jakimkolwiek punkcie. Co powoduje, że oko ma
jedynie ograniczone możliwości przezwyciężenia tego stanu. Dodatkowo astygmatyzm
może pojawiać się i znikać z równą łatwością jak inne wady refrakcji. Jest dobrze znanym
faktem, że niektóre osoby mogą same wytwarzać ten stan. Niektórzy potrafią wytworzyć
wadę trzech dioptrii (dioptria jest siłą ześrodkowania (focusing) potrzebną do
zogniskowania równoległych promieni światła w jeden punkt na odległość jednego
metra). Osobiście potrafię wytworzyć wadę o wielkości 1,5 dioptrii.

Badając tysiące par oczu w New York Eye and Ear Infirmary, jak również w innych

lecznicach, obserwowałem wiele przypadków w których błędy refrakcji spontanicznie
cofały się lub zmieniały swoją formę i nie byłem w stanie tych faktów ani zignorować, ani
przekonująco wyjaśnić z pomocą ortodoksyjnych teorii, nawet jeśli takowe były dostępne.
Jeżeli błędy refrakcji są nieuleczalne, nie mogą tym samym spontanicznie się cofać, ani
zmieniać swojej formy.

Z biegiem lat odkryłem, że krótkowzroczność i hipermetropia, podobnie jak

astygmatyzm mogą być wywoływane na życzenie, że krótkowzroczność nie jest, jak
sądzono przez długi czas, związana z używaniem wzroku do oglądania blisko położonych
obiektów, ale jest związana z napięciem oka obserwującego obiekty dalekie. Napięcie
przy patrzeniu blisko jest związane z hipermetropia, ponadto żaden błąd refrakcji nie był
trwałym uwarunkowaniem. Odkryłem także, że niewielkie wady wzroku mogą być
wyeliminowane, zaś wady poważniejsze mogą być znacznie zmniejszone.

Próbując rozwiązać te problemy przebadałem dziesiątki tysięcy par oczu i im więcej

gromadziłem faktów, tym trudniejsze stawało się pogodzenie ich z panującymi teoriami.
Na koniec przeprowadziłem serię badań oczu człowieka i niższych zwierząt — rezultaty,
które przekonały zarówno mnie jak i innych badaczy wykazały, że to nie soczewki
spełniają zasadniczą rolę w procesie akomodacji, ale że proces dostosowania oka
potrzebny do ostrego widzenia na różne odległości jest taki sam jak w aparacie
fotograficznym i odbywa się poprzez zmianę długości tego organu dzięki pracy mięśni
znajdujących się na zewnątrz gałki ocznej. Równie przekonujące były dowody, że błędy
refrakcji, włączając w to starczowzroczność (presbjopia — zesztywnienie soczewek,
powodujące trudności akomodacji i utrudniające bliskie widzenie) nie są spowodowane
zmianami organicznymi polegającymi na zmianie kształtu gałki ocznej lub na
organicznych zmianach w soczewkach, ale na funkcjonalnych przeszkodach w pracy
mięśni na zewnątrz gałki ocznej i z tego powodu są możliwe do wyeliminowania.

Przedstawiając te wyniki badań jestem w pełni świadomy, że podważani

10

bezdyskusyjny od blisko stulecia stan wiedzy o oftalmologii (okulistyce), ale do moich
wniosków doszedłem dzięki faktom w sposób na tyle przemyślany, iż sam jestem teraz
zdziwiony swoimi niegdysiejszymi wahaniami. W tym czasie znacznie zmniejszyłem
moją wadę krótkowzroczności, jednakże chciałbym pozostać na tyle konserwatywny, żeby
rozróżniać krótkowzroczność czynnościową, którą jestem w stanie wyeliminować albo
zmniejszyć, od krótkowzroczności organicznej, którą zgodnie z ortodoksyjną tradycją
chwilowo zgadzam się traktować jako nie poddającą się poprawie.

ROZDZIAŁ 2

SYMULTANICZNA RETINOSKOPIA

Większość moich informacji dotyczących sposobu działania oka zdobyłem dzięki

retinoskopii symultanicznej, czyli klinicznym badaniom siatkówki. Retinoskop jest
urządzeniem używanym do badania i pomiarów refrakcji oka. (Pozwala skierować
strumień światła poprzez odbicie od lustra.) Elektryczne lub naturalne światło za pomocą
lustra jest kierowane wąskim strumieniem do oka poprzez źrenicę. Patrząc poprzez
przyrząd można zaobserwować część źrenicy wypełnionej światłem, która w normalnym
ludzkim oku, z uwagi na zabarwienie siatkówki ma czerwonawo-żółty kolor. Jeżeli oko
jest dokładnie skierowane na punkt z którego czynimy obserwacje, możemy także
zauważyć cień na krawędzi źrenicy i właśnie zachowanie się tego zaciemnienia w trakcie
ruchów lustra w różnych kierunkach pozwala na zdiagnozowanie stanu refrakcji oka.

Jeżeli aparat jest używany z odległości sześciu stóp

1

od badanego oka, a cień

porusza się w kierunku przeciwnym do ruchów zwierciadła, oko wykazuje
krótkowzroczność. Jeżeli cień porusza się w tym samym kierunku co zwierciadło, oko jest
w stanie normalnego, prawidłowego widzenia lub wykazuje hipermetropię. W przypadku
hipermetropii ruch jest bardziej wyraźny niż w stanie normalnym i fachowiec może
zazwyczaj określić różnicę pomiędzy tymi dwoma stanami na podstawie charakteru tego
ruchu. W przypadku astygmatyzmu ruch jest zupełnie inny w różnych południkach.
(Południk jest pionową linią przeprowadzoną patrząc od przodu pomiędzy biegunami
gałki ocznej.) Aby wyznaczyć stopień błędu lub prawidłowo dokonać rozróżnienia
pomiędzy hiperme-tropią a stanem normalnym lub też pomiędzy różnymi rodzajami
astygmatyzmu, z reguły stosuje się próby z soczewkami umieszczonymi przed

1

1 stopa to 30,48 centymetra.

okiem badanego. Jeżeli lustro jest wklęsłe zamiast płaskiego, powyżej opisane ruchy

będą odwrócone, jednakże płaskie lustra są współcześnie najczęściej używane.

Tablica Snella

2

, oraz próbne soczewki mogą być używane jedynie w szczególnie

sprzyjających warunkach, ale retinoskop może być używany wszędzie. Jest nieco łatwiej
stosować go w zaciemnionym pomieszczeniu, niż przy pełnym świetle, ale może być
używany w każdych warunkach, nawet przy ostrym świetle słońca świecącym wprost do
oka. Może być także stosowany w bardzo niesprzyjających warunkach.

11

Aby zmierzyć refrakcję za pomocą testu Snella lub próbnych soczewek potrzeba

sporo czasu, nawet do kilku godzin. Z pomocą retinoskopu można ten czas ograniczyć do
kilku sekund. Za pomocą wcześniejszych metod nie byłoby możliwe otrzymanie
jakichkolwiek informacji o refrakcji oka np. baseballisty w momencie obrotu, uderzenia
piłki i w chwili po uderzeniu. Ale przy pomocy retinoskopu staje się całkiem łatwe
określenie czy jego wzrok jest prawidłowy, czy też jest krótkowidzem, daleko-widzem,
astygmatykiem w czasie gdy wykonuje wymienione czynności. Jeżeli zaobserwujemy
jakieś błędy refrakcji, możemy dokładnie określić ich stopień poprzez szybkość
poruszania się zaciemnienia.

Przy użyciu tablicy z testem (np. Snella) oraz próbnych soczewek wyniki badań są

określone poprzez relacje pacjenta z tego co on widzi. Jednakże podczas badań pacjent
częstokroć bywa na tyle podenerwowany, że nawet nie wie co widzi lub nie potrafi
rozróżnić, które okulary poprawiają jego widzenie, a które pogarszają. Ponadto ostrość
wzroku nie jest wiarygodnym dowodem dotyczącym refrakcji. Pacjent z dwiema
dioptriami krótkowzroczności może widzieć dwa razy lepiej od innego pacjenta z takim
samym błędem refrakcji. Wyniki badań uzyskane za pomocą tablic testowych są w
rzeczywistości całkowicie subiektywne, podczas gdy badania za pomocą retinoskopu są w
całości obiektywne, niezależne w najmniejszym stopniu od wypowiedzi pacjenta.

Reasumując: o ile badanie refrakcji poprzez użycie tablic oraz próbnych soczewek

wymaga sporej ilości czasu i może być wykonane jedynie w specjalnie stworzonych
sztucznych warunkach, zaś rezultaty nie zawsze są wiarygodne, o tyle retinoskop może
być używany we wszystkich

2

Herman Snellen (1835-1908) słynny holenderski oftalmolog, profesor oftalmologii

na uniwersytecie w Ultrechcie, dyrektor Netherlandic Eye Hospital. Współcześnie
używane standarty ostrości wzroku zostały opracowane i zaproponowane przez niego,
podobnie jak sposób badania ostrości wzroku. Tablica sprawdzająca (Snella) służy do
mierzenia ostrości wzroku.

normalnych i nienaturalnych warunkach w zastosowaniu zarówno do oka człowieka,

jak i zwierząt, zaś na rezultatach jego prawidłowego zastosowania można w pełni polegać.
Retinoskop nie może znajdować się bliżej niż sześć stóp od oka, w przeciwnym wypadku
badany może stać się podenerwowany, zaś refrakcja, z powodów, które będą omówione
później, ulegnie zmianie i tym samym wyniki badań nie będą wiarygodne. Przy badaniu
zwierząt staje się często konieczne badanie z jeszcze większej odległości.

Od trzydziestu lat używam retinoskopu do badania refrakcji oka. Przebadałem oczy

dziesiątkom tysięcy dzieci szkolnych, setkom niemowląt, tysiącom zwierząt takich jak
koty, psy, króliki, konie, krowy, ptaki, żółwie i ryby. Używałem retinoskopu gdy badani
byli zrelaksowani oraz gdy byli podekscytowani, również gdy ja sam byłem
zdenerwowany, gdy byli przebudzeni i podczas snu, a nawet gdy byli pod wpływem

12

chloroformu. Badania prowadziłem w ciągu dnia i w nocy, gdy badani byli wypoczęci
oraz gdy byli zdenerwowani, gdy usiłowali widzieć i gdy nie robili wysiłków, wówczas
gdy kłamali i gdy mówili prawdę, gdy powieki były częściowo przymknięte przysłaniając
część źrenicy, gdy źrenica była rozszerzona, a także gdy była zwężona, gdy oko poruszało
się ze strony na stronę, z góry na dół i w innych kierunkach.

W ten sposób odkryłem wiele faktów, które nie były wcześniej znane i których nie

byłem w stanie pogodzić z dotychczasową wiedzą w tej dziedzinie. Doprowadziło to do
przeprowadzenia eksperymentów, o których już wspomniałem. Wyniki zgodne były z
moimi wcześniejszymi ustaleniami i spowodowały odrzucenie w całości wiedzy
prezentowanej przez ortodoksyjną oftalmologię na temat akomodacji i błędów refrakcji.

ROZDZIAŁ 3

PRAWDA O AKOMODACJI

Wyniki moich eksperymentów udowodniły, że soczewka nie odgrywa roli w

procesie akomodacji. Ten fakt jest potwierdzony przez liczne badania oczu dorosłych i
dzieci o normalnym wzroku, z wadami refrakcji, a także z ambliopią (niedowidzeniem o
nieokreślonej przyczynie) oraz u dorosłych po usunięciu soczewek z powodu katarakty.

Jak już zostało powiedziane dooczne zakropienie atropiny powoduje (jak się

przypuszcza) zablokowanie procesu akomodacji poprzez sparaliżowanie mięśnia
kontrolującego kształt soczewek. Ten model działania jest generalnie akceptowany przez
każdą książkę o tej tematyce, tak więc w celu wyeliminowania przypuszczalnego wpływu
soczewek na stan refrakcji stosuje się to lekarstwo podczas dopasowywania okularów do
oczu pacjenta.

W dziewięciu przypadkach na dziesięć otrzymywane wyniki zastosowania atropiny

podtrzymują teorię zgodnie z którą używa się tych kropli, ale w dziesiątym przypadku tak
się nie dzieje i każdy okulista z jakimkolwiek doświadczeniem odnotował ten co dziesiąty
przypadek. Wiele spośród nich zostało odnotowanych w fachowej literaturze i wiele z
nich mogłem zaobserwować w toku mojej praktyki. Zgodnie z teorią atropina powinna
ujawniać ukrytą dalekowzroczność w przypadkach widzenia normalnego lub
dalekowzrocznego, oczywiście pod warunkiem, że pacjent jest w wieku, w którym
soczewki zachowują swoją elastyczność. Jednakże faktyczny stan jest taki, że atropina
czasami wywołuje krótkowzroczność albo zmienia dalekowzroczność w
krótkowzroczność, a u osób powyżej siedemdziesiątego roku życia spowoduje zarówno
któtko- jak i dalekowzroczność, gdyż przypuszcza się, że ich soczewki są twarde jak
kamienie, jak również w wielu przypadkach są zajęte przez kataraktę. Pacjenci z pozornie
normalnym wzrokiem po użyciu atropiny rozwiną daleko- lub krótkowzroczny
astygmatyzm albo astygmatyzm mieszany. W pozostałych przypadkach lekarstwo nie
przeszkadza w akomodacji, ani nie zmienia refrakcji w żaden sposób. Ponadto badani po
zastosowaniu atropiny dzięki rozluźnieniu oczu byli zdolni do odczytania czcionek o

13

rozmiarze 5 pt (najmniejszy typ czcionki używany obecnie — zobacz ilustrację —
przykład w rozdz. 14) z odległości piętnastu centymetrów. Ponadto przypuszczalnie
atropina daje odpoczynek oczom przynosząc ulgę przepracowanym mięśniom.

W leczeniu zeza i niedowidzenia często stosowałem atropinę w lepszym oku przez

okres ponad roku w celu zachęcenia do używania niedowidzącego oka. Pod koniec tego
czasu, wciąż pod wpływem atropiny, oczy stawały się zdolne przez okres kilku (czasem
mniej) godzin do czytania czcionek o rozmiarze 5 pt z odległości piętnastu centymetrów.
Poniższy przykład jest jednym z wielu przypadków, które mógłbym zacytować.

Chłopiec w wieku dziesięciu lat cierpiał na dalekowzroczność, lewe lepsze oko

miało wadę trzech dioptrii. Po zakropieniu atropiny dalekowzroczność wzrastała do
czterech i pół dioptrii, zaś widzialność obniżyła się do poziomu 20/200 (200/200 to stan
normalny, gdzie licznik wskazuje na odległość w stopach z jakiej pacjent może widzieć
literę na tablicy testowej np. Snella, zaś mianownik wskazuje na odległość z jakiej ta litera
winna być rozpoznawana). Przy pomocy wypukłych szkieł o mocy czterech i pół dioptrii
pacjent mógł widzieć na odległość, zaś po dodaniu następnego wypukłego szkła czterech
dioptrii, był zdolny czytać czcionki 5 pt z odległości dwunastu i pół centymetra. Atropina
była stosowana przez okres jednego roku, zaś źrenica była rozszerzona maksymalnie. W
międzyczasie prawe oko było leczone moją własną metodą, która zostanie tutaj opisana. Z
reguły oko, które jest w ten sposób leczone przenosi poprawę swego stanu na drugie,
jednak w tym przypadku tak się nie stało. Po upływie roku ostrość wzroku prawego oka
stała się normalna (tzn. bez wady), ale stan lewego oka był bez zmian, dokładnie taki sam
jak przed rokiem, czyli 20/200 ostrość na odległość przy niemożności czytania bez
okularów. Stopień dalekowzroczności nie zmienił się. Wciąż pod wpływem atropiny, przy
rozszerzonych do maksimum źrenicach poddałem to oko osobno leczeniu i po upływie pół
godziny ostrość widzenia stała się normalna zarówno z daleka jak i z bliska, tekst złożony
5 pt czcionką został odczytany z odległości piętnastu centymetrów, wszystko to bez
okularów. Zgodnie z teorią, obwódka rzęskowa powinna być całkowicie sparaliżowana
nie tylko chwilowo, ale trwale przez cały rok. Oko nie tylko pokonało cztery i pół dioptrii
dalekowzroczności, ale jeszcze dodatkowe sześć dioptrii akomodacji, czyniąc łączną
poprawę dziesięciu i pół dioptrii. Osobom przywiązanym do powszechnie akceptowanych
teorii pozostaje teraz wyjaśnić jak takie fakty pogodzić z nie przystającą do nich teorią.

14

Również godny uwagi był przypadek sześcioletniej dziewczynki, która miała dwie i

pół dioptrii w prawym/lepszym oku i sześć dioptrii w drugim w połączeniu z jedną
dioptrią astygmatyzmu. Z lepszym okiem pod wpływem atropiny, przy maksymalnie
rozszerzonej źrenicy, oboje oczu było leczone przez ponad rok, pod koniec tego czasu,
przy użyciu atropiny w prawym oku, prawe i lewe oko było zdolne do czytania
pięciopunk-towego pisma z odległości piętnastu centymetrów, prawe oko radziło sobie
nieco lepiej niż lewe. W ten sposób, pomimo atropiny, prawe oko nie tylko poprawiło
dwie i pół dioptrii dalekowzroczności, ale dodatkowe sześć dioptrii akomodacji, uzyskując
łącznie osiem i pół dioptrii poprawy. Aby wyeliminować ewentualność ukrytej
dalekowzroczności w lewym oku — które początkowo miało sześć dioptrii —
zastosowałem atropinę w tym oku, zaprzestając podawania w prawym i prowadziłem
ćwiczenia oczu jak poprzednio. Pod wpływem lekarstwa nastąpił nieznaczny nawrót
dalekowzroczności, ale wzrok szybko wrócił do normy i chociaż atropina była stosowana
codziennie, co dawało maksymalne rozszerzenie źrenicy, pięciopunktowe pismo było
odczytywane z piętnastu centymetrów bez okularów przez cały ten okres. Wobec tego
trudno jest zrozumieć jaki mógłby być związek mięśnia rzęskowego z możliwościami
akomodacji u tej pacjentki podczas stosowania przez ponad rok atropiny w każdym oku.

15

Rys. 2. Mięśnie zewnętrzne oka.
Jak już powiedziałem, zgodnie z bieżącymi teoriami atropina paraliżuje mięsień

rzęskowy przez co zapobiega się zmianie krzywizny w soczewkach i ustaje akomodacja.
Jeżeli pomimo długotrwałego stosowania atropiny pojawia się zjawisko akomodacji, staje
się oczywiste, że musi być ono spowodowane innym czynnikiem lub czynnikami, niż
soczewki i mięsień rzęskowy. Oczywista sprzeczność takich przypadków z powszechnie
akceptowaną teorią jest przytłaczająca i zgodnie z tymi teoriami inne fakty i zjawiska
cytowane w tym rozdziale są równie niewytłumaczalne. Z drugiej strony wszystkie
wspomniane fakty są całkowicie zgodne z rezultatami moich eksperymentów
przeprowadzonych na mięśniach oczu zwierząt oraz z moimi obserwacjami obrazów
odbitych od różnych części gałki ocznej. W sposób uderzający potwierdzone zostały także
wyniki eksperymentów z atropiną, które wykazały, że atropina nie może całkowicie i
trwale sparaliżować procesu akomodacji, o ile nie została wstrzyknięta głęboko do
oczodołu dosięgając mięśni ukośnych (ob-liquus) (zob. rys. 2), które są naprawdę
odpowiedzialne za akomodację, nie można natomiast zapobiec dalekowzroczności
podczas elektrycznej stymulacji gałki ocznej, która podobnie jak użycie atropiny
paraliżuje mięśnie proste (rectus).

Jak już to zostało odnotowane, dobrze znany jest fakt, że po usunięciu soczewek z

powodu katarakty oko często przejawia równie ostry wzrok jak przed operacją. Widziałem
wiele takich przypadków. Pacjenci potrafili czytać w okularach do dali pismo 5 pt z
odległości 12-18 cm (to wielkie utrudnienie czytać z tak małej odległości), a jeden
mężczyzna potrafił czytać w ogóle bez okularów. We wszystkich wypadkach retino-skop
wykazywał, że pojawiający się proces akomodacji był rzeczywisty i prawidłowy nie z
powodu stosowania którejś z opracowanych metod, ale z powodu właściwego dostrojenia
ogniskowej do pożądanej odległości.

Wyeliminowanie starczowzroczności (zob. rozdz. 16) musi stanowić kolejny

dodatek do klinicznych świadectw negujących aktualną teorię akomodacji. Zgodnie z

16

teorią, w której soczewki są czynnikiem dokonującym akomodacji, takie zmiany są
wyraźnie niemożliwe. Fakt, że wypoczynek usprawnia wzrok w presbiopii był
odnotowany przez innych badaczy i był wyjaśniany przypuszczeniem, że wypoczęty
mięsień rzęskowy jest zdolny przez krótki okres czasu wywrzeć wpływ na stwardniałe
soczewki. O ile takie wyjaśnienie może być stosowane do wczesnych stadiów tej
przypadłości zdarzających się chwilami, nie może mieć zastosowania przy trwałej
poprawie wzroku osiągniętej w ten sposób, gdzie soczewki jak to się powiada “twarde jak
kamień" mogą być “naprawione" w każdej chwili.

Prawda nabiera mocy wraz z nagromadzeniem faktów. Robocza hipoteza nie może

zostać uznana za prawdziwą, jeżeli choć jeden fakt do niej nie przystaje. Dotychczasowym
teoriom wyjaśniającym błędy refrakcji i akomodacji zaprzecza wielka ilość
nieprzystających faktów. Przez ponad trzydzieści lat mojej klinicznej praktyki nie
zaobserwowałem ani jednego przypadku, który nie potwierdzałby mojego
przeświadczenia, że soczewki i mięsień rzęskowy nie mają nic wspólnego z akomodacją,
zaś zmiany w ukształtowaniu gałki ocznej od których zależą błędy refrakcji nie są
trwałymi stanami. Przeprowadzone przeze mnie kliniczne obserwacje są wystarczające do
udowodnienia prawdziwości moich twierdzeń. Są także wystarczające do wykazania jak
błędy refrakcji mogą być wytwarzane “na życzenie" oraz jak mogą być wyeliminowane
chwilowo w ciągu kilku minut, jak również trwale poprzez przedłużone leczenie.

ROZDZIAŁ 4

ZMIENNOŚĆ REFRAKCJI

Teoria głosząca, że błędy refrakcji są spowodowane trwałym zniekształceniem gałki

ocznej, prowadzi w sposób naturalny do wniosku, że błędy refrakcji są stanem
nieprzemijającym oraz że normalny wzrok jest również niezmienny. Ponieważ jest to
powszechnie akceptowana teoria, nie budzi zdziwienia pogląd, że oko jest maszynerią
zawsze doskonale pracującą. Nie ma zatem znaczenia, czy oglądany obiekt jest znany, czy
zupełnie obcy, czy oświetlenie jest dobre, czy otoczenie jest przyjemne, czy odrażające.
Nawet w warunkach napięcia nerwowego, czy choroby oczekuje się od oka normalnej
refrakcji i prawidłowego wzroku przez cały czas. Rzeczywistość nie bardzo pasuje do tego
punktu widzenia, ale jest to z reguły tłumaczone błędami w pracy mięśnia rzęskowego lub
pomijane milczeniem.

Jednakże gdy uda nam się zrozumieć w jaki sposób gałka oczna jest zawiadywana

przez otaczające ją mięśnie, jak momentalnie reaguje na ich działanie, możemy z
łatwością spostrzec, że nie ma takiego stanu refrakcji, czy to z wadą, czy bez, który byłby
nieprzemijający. Taki wniosek można potwierdzić za pomocą retinoskopu i tego typu
fakty zauważyłem na długo przed eksperymentami wspomnianymi w poprzednim
rozdziale. Podczas trzydziestu lat poświęconych badaniom refrakcji znalazłem kilka osób,
które mogły utrzymać doskonały wzrok, to znaczy bez błędów refrakcji — tylko kilka

17

minut za jednym razem, nawet w najbardziej sprzyjających warunkach. Często widziałem
refrakcję zmieniającą się sześć i więcej razy na sekundę we wszystkich możliwych
zakresach, od dwudziestu dioptrii bliskowzroczności do stanu normalnego.

Podobnie nie spotkałem oczu o stałym lub niezmiennym błędzie refrakcji.

Wszystkie osoby z błędami refrakcji miały częste przerwy podczas dnia i nocy — chwile
normalnego widzenia, gdy ich krótko-, dalekowzroczność, czy astygmatyzm całkowicie
zanikały. Rodzaje wad również ulegały zmianie, krótkowzroczność zmieniała się w
dalekowzroczność, ą jedne formy astygmatyzmu w inne.

Spośród tysięcy przebadanych dzieci w wieku szkolnym w ciągu jednego roku,

ponad połowa miała normalny wzrok, ale ani jedno z nich nie miało ostrego wzroku w
każdym oku w ciągu całego dnia. Ich wzrok mógł być dobry rano i niedoskonały po
południu lub niezbyt ostry rankiem, ale doskonały popołudniem. Wiele dzieci mogło
czytać litery na tablicy prawidłowo, lecz nie były do tego zdolne przy innym rodzaju
tablicy. Wiele mogło doskonale odczytywać litery alfabetu, ale nie mogło rozróżnić
innych liter tej samej wielkości w podobnych warunkach. Stopień niedoskonałego
widzenia był dość szeroko rozdzielony od jednej trzeciej do jednej dziesiątej badanych lub
mniej. Czas trwania obserwowanych wad był równie zróżnicowany.

Podobny stan odnotowuje się wśród niemowląt. Większość badaczy uważa

niemowlęta za dalekowzroczne, niektórzy sądzą iż są krótkowzroczne. Moje własne
badania wykazały, że refrakcja u niemowląt podlega ciągłym zmianom. Używając
atropiny poddałem obserwacji dziecko przez cztery kolejne dni, począwszy od drugiej
godziny życia. Do obu oczu zakropiono 3% roztwór atropiny, źrenice uległy rozszerzeniu
do maksimum co zostało odnotowane podobnie jak inne fizjologiczne objawy użycia
atropiny. Pierwsze badanie wykazało mieszany astygmatyzm. Na drugi dzień stwierdzono
dalekowzroczny astygmatyzm, a na trzeci dzień astygmatyzm krótkowzroczny. Czwartego
dnia jedno oko było normalne, bez wad, a drugie wykazywało prostą krótkowzroczność.
Podobne, zmienne wyniki były odnotowywane w szeregu innych przypadków.

To, co jest prawdą u dzieci i niemowląt, jest równie prawdziwe w odniesieniu do

osób dorosłych w każdym wieku. Wśród osób w wieku siedemdziesięciu lat, które
skarżyły się na częściową utratę wzroku o różnym stopniu i nasileniu retinoskop zawsze
wykazywał błąd refrakcji. Mężczyzna w wieku osiemdziesięciu lat, o oczach w normie i
zwykłej ostrości wzroku, skarżył się na okresy zaburzeń w widzeniu, które trwały od kilku
minut do godziny. W okresach gorszego widzenia retinoskop wykazywał
krótkowzroczność o mocy czterech i więcej dioptrii.

Podczas snu warunki refrakcji w oku są rzadko, o ile w ogóle normalne. Osoby z

normalnym wzrokiem na jawie, w trakcie snu wykazują krótko-, dalekowzroczność i
astygmatyzm. Jeżeli zaś mają jakąś wadę wzroku na jawie, to w czasie snu ta wada ulega
powiększeniu. Z tego powodu ludzie budzą się rano ze zmęczeniem oczu większym niż o

18

innych porach dnia, a nawet z poważnym bólem głowy. Jeśli badany jest pod wpływem
eteru, chloroformu lub jest z innych przyczyn nieprzytomny, błędy refrakcji także są
wytwarzane lub wzrastają.

Błąd refrakcji jest zawsze zauważany, gdy oko ogląda nieznany obiekt. Stąd bierze

się przysłowiowe zmęczenie spowodowane oglądaniem obrazów, czy innych
przedmiotów w muzeum. Dzieci o normalnym (ostrym) wzroku, które nie mają
problemów z odczytaniem literek o wysokości 0,8 cm z odległości dziesięciu stóp, zawsze
mają kłopoty z odczytaniem nieznanego pisma na szkolnej tablicy pomimo, że litery mogą
mieć 5 cm wysokości. Nieznane lubwidziane po raz pierwszy mapy wywołują taki sam
efekt. Nigdy nie widziałem dziecka, ani nauczyciela, którzy mogliby spoglądać na mapę,
bez zbliżenia się do niej. Kształt niemieckiej czcionki posądza się o ogólnie słabą ostrość
wzroku wśród Niemców, ale jeśli niemieckie dziecko próbuje czytać łacińskie litery,
natychmiast wykazuje czasową dalekowzroczność. Niemieckie, greckie, czy chińskie
pismo, zawsze będzie wywoływało taki sam efekt u dziecka, czy osoby przyzwyczajonej
do łacińskich liter. Profesor Herman Cohn z Wrocławia

1

odrzuca myśl, wedle której

niemieckie liternictwo (gotyk) jest męczące dla oczu. Przeciwnie, uważa że po
monotonnym, długim czytaniu łacińskiego druku prawdziwą przyjemnością jest powrót do
naszego ukochanego niemieckiego. Ponieważ niemiecki kształt liter jest mu bliższy niż
jakikolwiek inny, uważa że te litery pozwalają wypoczywać jego oczom. Użyteczność, jak
to słusznie zauważył, ma wielkie znaczenie w tej sprawie. Dzieci uczące się czytać, pisać,
rysować, czy szyć zawsze cierpią na defekt widzenia z powodu nieprzyjaznego charakteru
nieznanych linii lub obiektów nad którymi pracują.

Nagłe wystawienie się na ostre światło lub szybkie, czy gwałtowne zmiany

oświetlenia, może spowodować zaburzenia wzroku trwające w niektórych przypadkach
tygodniami, a nawet miesiącami (zob. rozdz. 16).

Hałas bywa także przyczyną defektów widzenia przy dotychczas normalnym

wzroku. Wszyscy mamy zaburzenia w widzeniu gdy nagłe usłyszymy niespodziewany
głośny hałas. Znane dźwięki nie obniżają jakości widzenia, podczas gdy nieznane zawsze
tak czynią. Dzieci z cichej wiejskiej szkoły mogą cierpieć przez długie miesiące po
przeprowadzce do hałaśliwego miasta. W szkole mogą nie podołać swoim obowiązkom,
ponieważ ich wzrok jest upośledzony. Jest to zatem wielka niesprawiedliwość i krzywda
dla takich dzieci, gdy nauczyciele krzyczą na nie, karzą je i w ten czy inny sposób
poniżają.

Pod wpływem psychicznych i cielesnych niedomagań, takich jak: ból, kaszel,

gorączka, przegrzanie, przeziębienie, depresja, gniew, czy lęk, wytwarzane są błędy
refrakcji, zaś w oku które już na nie cierpi, wady ulegają pogłębieniu.

Niestałość refrakcji oka jest odpowiedzialna za wiele innych niepoliczalnych

wypadków. Często tylko z powodu chwilowej utraty zdolności widzenia ludzie giną pod

19

kołami samochodów przy przechodzeniu przez ulicę. Wypadki na skrzyżowaniach, na
morzu, katastrofy podczas wojskowych operacji, wypadki samolotów itd., często są
spowodowane tym, że osoby za nie odpowiedzialne cierpiały na chwilową utratę wzroku.

Do tego wszystkiego należy dopisać trudności przez jakie musi przebrnąć każdy

badacz tematu wynikające z zebranych statystyk dotyczących błędów refrakcji. Większość
przeprowadzonych w tej tematyce badań trudno porównywać z szeregiem innych z uwagi
na różne warunki w jakich były przeprowadzane. Istnieje możliwość przeprowadzenia
badań najlepszej pary oczu na świecie w taki sposób, że badany okaże się niezdolny do
służby wojskowej. Z drugiej strony test może być tak skonstruowany, że oczy o poziomie
ostrości widzenia wyraźnie poniżej przeciętnej, mogą w przeciągu kilku minut osiągnąć
stopień widzenia wymagany do odczytania tablicy testu w sposób bezbłędny.

ROZDZIAŁ 5

CZYM SĄ DLA NAS OKULARY

Prawdopodobnie Florentyńczycy mylili się uważając swojego ziomka Sa-lvino degli

Armati za wynalazcę soczewek współcześnie używanych do korygowania wad refrakcji.
Istnieje wiele różnych opinii co do źródeł pochodzenia tego przyrządu, ale ogólnie uważa
się, że takie urządzenia były znane na długo przed czasami Salvino degli Armati. Już
Rzymianie musieli znać sztukę wspomagania mocy oka, ponieważ Pliniusz pisze, że
Neron używał do oglądania igrzysk w Colosseum “wklęsłego klejnotu osadzonego w
pierścieniu". Jeżeli to rzeczywiście Salvino degli Armati pierwszy wyprodukował tę
“wzrokową pomoc", współcześni mu winni się modlić o odpuszczenie jego grzechów.
Jakkolwiek jest prawdą, że niektórym osobom okulary poprawiły komfort i ostrość
widzenia, oraz zmniejszyły ból, to innym zwiększyły tortury, zawsze czyniąc większe lub
mniejsze szkody, zaś w najlepszym przypadku nigdy nie usprawniły widzenia
doprowadzając do stanu normalnego.

Fakt, że okulary nie mogą nigdy doprowadzić wzroku do stanu normalnego

widzenia, może być w prosty sposób udowodniony przez przykład patrzenia na
jakikolwiek kolor poprzez mocno wypukłe lub wklęsłe szkło. Zauważymy, że kolory
oglądane gołym okiem są o wiele bardziej intensywne, a ponieważ percepcja form jest
uzależniona od percepcji koloru, taki stan rzeczy powoduje gorszą widzialność zarówno
form jak i koloru przy patrzeniu przez szkła. Patrząc przez okno, możemy zaobserwować,
że nawet płaskie szkło powoduje obniżenie jakości postrzegania formy i koloru. Kobiety
noszące okulary przy małych wadach wzroku, mogą dostrzec swoje upośledzenie
postrzegania kolorów poprzez to, że przy porównywaniu kupowanych w sklepie
przedmiotów po prostu zdejmują okulary. Trzeba jednakże dodać, że przy poważnie
nadwyrężonym wzroku, kolory mogą być widziane wyraźniej w okularach niż bez nich.

Z przytoczonych w poprzednim rozdziale faktów, wynika w sposób oczywisty, że

okulary muszą szkodzić oczom. Czasem nie jest możliwe widzenie przez okulary aż do

20

momentu gdy oko nie wykształci takiego błędu refrakcji, do korekty którego zostały
przepisane założone szkła. Błędy refrakcji w oku pozostawionym samemu sobie nigdy nie
są niezmienne. Jeżeli ktoś może dobrze widzieć przy pomocy wklęsłych, wypukłych, czy
astygmatycznych szkieł oznacza to jedynie, że został osiągnięty trwały poziom błędu
refrakcji, który w przeciwnym wypadku nie musiałby być stały. Z ostatnich badań wynika,
że przypuszczenie, iż wady samoistnie ulegają stopniowemu pogorszeniu, leży wyłącznie
w sferze naszych oczekiwań.

Gdy ludzie raz założą okulary, ich moc musi być stopniowo powiększana, aby

osiągnąć poziom ostrości wzroku zapewniony przez poprzedzającą parę szkieł. Osoby ze
starczowzrocznością, które z powodu niemożności odczytania małego druku założyły
okulary, zbyt często po pewnym czasie stwierdzają, że nie są w stanie odczytać większych
liter, których widoczność do tej pory nie sprawiała im kłopotu. Osoby krótkowzroczne o
ostrości wzroku 20/70 po założeniu okularów dających im ostrość 20/20, stwierdziły po
kilku tygodniach, że ostrość ich wzroku bez wspomagania obniżyła się do 20/200. Ludzie,
którzy w wyniku rozbicia swoich okularów poruszają się bez nich przez tydzień, albo dwa
często obserwują u siebie poprawę wzroku. Nie zawsze odnotowywanym faktem jest
każdorazowa poprawa wzroku w przypadkach zarzucenia zwyczaju noszenia okularów.

To, że oko ludzkie jest niedostosowane do noszenia okularów jest niezaprzeczalnym

faktem. Każdy okulista zdaje sobie z tego sprawę, że pacjent musi przyzwyczaić się do
noszenia okularów, co w niektórych przypadkach nigdy się nie udaje. Pacjenci o wysokim
stopniu krótkowzroczności lub dalekowzroczności, mają wielkie trudności z
przyzwyczajaniem się do pełnej korekcji i czasami nigdy im się to nie udaje. Mocno
wklęsłe szkła wymagane przy wysokim stopniu krótkowzroczności sprawiają wrażenie, że
obserwowane obiekty wydają się znacznie mniejsze niż jest to w rzeczywistości, podczas
gdy wypukłe szkła pozornie powiększają przedmioty. Są to nieprzekraczalne utrudnienia.
Pacjenci z dużym astygmatyzmem cierpią na tak bardzo nieprzyjemne doznania, iż są
przestrzegani o koniecznym założeniu okularów na długo przed planowanym wyjściem z
domu. Z reguły takie trudności są przezwyciężane, ale często tak się nie zdarza, są także
osoby, które przyzwyczaiły się do używania okularów za dnia, ale nigdy nie udało się im
używać ich w wygodny sposób nocą. Wszystkie okulary w większym lub mniejszym
stopniu ograniczają pole widzenia. Nawet przy bardzo słabych szkłach pacjenci są
niezdolni do wyraźnego widzenia, o ile nie spoglądają poprzez centrum soczewek.
Konieczność ustawienia ram obrazu pod właściwym kątem do pola widzenia powoduje
nie tylko wynikające z tego ograniczenia, ale także nadmierną nerwowość skutkującą
zawrotami i bólem głowy. Z tego powodu nie posiadają także możliwości dowolnego
spoglądania okiem w różnych kierunkach. Trzeba przyznać, że współcześnie wykonywane
okulary teoretycznie pozwalają widzieć pod każdym kątem, ale w praktyce rzadko udaje
się uzyskać pożądany efekt.

21

Trudności z utrzymaniem czystości szkieł to jedno z większych utrudnień w

noszeniu okularów, na nieszczęście nie jedyne. W wilgotne i deszczowe dni ulegają
zaparowaniu. W trakcie upałów pocenie się może wywołać podobny efekt. W zimie
ulegają zaparowaniu z powodu oddechu. Każdego dnia ulegają zabrudzeniu z powodu
kurzu, wilgoci, dotyku palców, dlatego bardzo rzadko można uzyskać wyraźny widok
oglądanych obiektów.

Podobnie ostre światło odbite od szkieł jest bardzo irytujące i może być np. na ulicy

niebezpieczne.

Z powodu aktywnego stylu życia okulary mogą sprawić sporo kłopotów żołnierzom,

marynarzom, sportowcom, pracownikom fizycznym i dzieciom nie tylko dlatego, że mogą
ulec rozbiciu, ale także dlatego, że często zmieniają ogniskową, szczególnie w przypadku
okularów noszonych z powodu astygmatyzmu. To, że okulary nie poprawiają wyglądu
mogłoby się wydawać nie warte poruszenia, gdyby nie fakt, że złe samopoczucie nie
poprawia ogólnego stanu zdrowia, ani wzroku. W chwili gdy zaszliśmy już tak daleko w
kierunku nakreślenia obrazu tego co uważamy za niezbędne, trzeba zauważyć osoby, które
niedawno w swojej nieświadomości założyły okulary, co stanowi dla nich psychiczną
torturę, zaś widok w lustrze daleki jest od przyjemności. Założenie okularów dziecku
można porównać z chorobą serca u dorosłego...

Jeszcze pokolenie temu okulary były używane wyłącznie jako pomoc w

pokonywaniu poważnych wad wzroku, lecz obecnie okulary są przepisywane wielkiej
liczbie osób, które chcą po prostu widzieć lepiej niż dotychczas. Jak to zostało wyjaśnione
w rozdz. l, uważa się, że oko dalekowidzące jest zdolne do samodzielnej poprawy swych
niedomogów poprzez zmianę krzywizny soczewki na skutek aktywności mięśnia
rzęskowego. Ta zdolność nie jest przypisywana oku krótkowzrocznemu, ponieważ wzrost
wypukłości soczewek, który jak się przypuszcza powoduje zjawisko akomodacji, może
jedynie powiększyć trudności. Ponieważ astygmatyzm z reguły towarzyszy
krótkowzroczności, panuje przekonanie, że może-przyczynić się do zmian zakrzywienia
soczewek. Teoria prowadzi do jednoznacznych wniosków, zgodnie z którymi oko z
jakimkolwiek błędem refrakcji, o ile jest otwarte, nie jest w praktyce nigdy wolne od
nieprawidłowych aktów akomodacji.

Innymi słowy zakłada się, że ten przypuszczalny mięsień akomodacji dźwiga na

sobie nie tylko normalny wysiłek związany z ogniskowaniem oka na różne odległości, ale
także dodatkowy ciężar kompensowania błędów refrakcji. Takie wyjaśnienia mogą
naturalnie tłumaczyć poważne napięcia w systemie nerwowym i usunięcie tych napięć —
które jak się zakłada, powodują funkcjonalne upośledzenie systemu nerwowego —jest
równoczesne z poprawą widzenia uzyskaną po założeniu przepisanych okularów.

Jednakże, jak to zostało wykazane, soczewki nie mają znaczenia, ani w procesie

akomodacji, ani w korekcie wad refrakcji. Zatem na obniżenie napięcia wpływają inne niż

22

wyżej wymienione okoliczności. Wyjaśnione zostało także, że przy normalnym wzroku
nie występuje błąd refrakcji, zaś zewnętrzne mięśnie gałki ocznej pozostają rozluźnione.
Zatem napięcie tych mięśni, które winno ulec zmniejszeniu nie występuje. Gdy występuje
napięcie tych mięśni, okulary mogą skorygować ich wpływ na refrakcję, ale stopień
napięcia nie może wskutek tego ulec zmniejszeniu, a nawet jak to było wykazane musi
ulec pogorszeniu.

Jednakże osoby o normalnym wzroku, które założyły okulary w celu zmniejszenia

przypuszczalnego naprężenia mięśni, często odczuwają wskutek tego poprawę. Jest to
imponujący efekt sugestii, oraz płaskich szkieł — wiara czyni cuda. Wielu pacjentów
mówiło mi o poprawie licznych dolegliwości dzięki okularom, które — jak odkryłem —
miały płaskie szkła. Jednym z tych pacjentów był optyk, który sam wykonywał swoje
okulary, nie miał więc co do nich żadnych złudzeń, tym niemniej zapewniał mnie, że bez
ich założenia cierpi na bóle głowy.

Niektórzy pacjenci są tak bardzo podatni na sugestię, że można obniżyć ich

dyskomfort lub poprawić wzrok za pomocą prawie każdego rodzaju założonych szkieł.
Widziałem osoby z dalekowzrocznością noszące szkła dla krótkowidzów z uczuciem
wielkiego komfortu, oraz ludzi bez astygmatyzmu zadowolonych ze szkieł
przeznaczonych do korekty tej wady wzroku.

Wiele osób potrafi sobie wyobrazić, że widzą lepiej przez okulary, które tak

naprawdę obniżają ich możliwości widzenia. Parę lat temu pacjent, któremu przepisałem
okulary, konsultował się z oftalmologiem o znacznie większej reputacji ode mnie.
Wyrażając się lekceważąco o szkłach, przepisanych przeze mnie, dał mu nową parę
okularów. Pacjent powrócił do mnie, aby powiedzieć, o ile lepiej widzi przez nową parę
okularów. Przebadałem jego wzrok w nowych szkłach i stwierdziłem, że o ile moje
dawały w tym przypadku ostrość 20/20, o tyle te drugie umożliwiały widzenie z ostrością
jedynie 20/40. Ten prosty przykład wyjaśnia, że pacjent był tak bardzo zahipnotyzowany
dobrą reputacją lekarza, iż był przekonany o poprawie wzroku, pomimo gorszego
widzenia w rzeczywistości. To przekonanie było na tyle mocne, że pomimo oczywistych
wyników na tablicy Snella, które wykazywały, że w nowych okularach może .widzieć
jedynie połowę tego co w poprzednio przepisanych, pacjent nie dał się przekonać, że jest
w błędzie.

Jeżeli okulary nie zmniejszają bólu głowy i innych nerwowych objawów, zakłada

się, że jest to spowodowane niedostatecznym dopasowaniem okularów, a niektórzy
lekarze wraz ze swoimi pacjentami wykazują zdumiewający poziom cierpliwości i
wytrwałości w połączonych staraniach mających na celu dopasowanie idealnych szkieł.
Pacjent, który cierpiał z powodu bólu głowy u podstawy czaszki, tylko u jednego
fachowca przymierzał szkła sześćdziesiąt razy, a oprócz tego odwiedził wielu innych
specjalistów od chorób oka i nerwobóli zarówno w Stanach, jak i w Europie. Przy pomocy

23

metod prezentowanych w tej książce, został uwolniony od bólu w ciągu pięciu minut i w
tym samym czasie chwilowo odzyskał normalne (ostre) widzenie.

Na szczęście wiele osób, którym przepisano okulary nie ubiera ich, dzięki czemu

unikają nie tylko wrażenia dyskomfortu, ale także szkodliwego wpływu na ich oczy. Inni
o mniejszej niezależności myślenia, większym stopniu masochizmu lub po prostu
nastawieni przez okulistów, poddają się wielkiej ilości zbytecznych tortur, które trudno
sobie nawet wyobrazić. Jedna z takich pacjentek nosiła okulary przez dwadzieścia pięć lat,
pomimo że nie chroniły jej od ciągłych cierpień i obniżały możliwość widzenia do takiego
stopnia, że musiała patrzeć ponad oprawkami okularów, jeśli musiała coś zobaczyć z
daleka. Jej okulista zapewniał ją, że może spodziewać się najgorszych konsekwencji w
wypadku nie używania okularów. Strofował ją także za praktykowanie patrzenia ponad
okularami zamiast przez nie. Ponieważ refrakcja oka jest w stanie ciągłej zmiany i nawet
pod wpływem atropiny zmienia się z minuty na minutę, precyzyjne dopasowanie szkieł
jest oczywiście niemożliwe. W niektórych przypadkach fluktuacja zmian jest na tyle duża
lub pacjent jest na tyle niepodatny na sugestię, że nie uzyskuje się żadnej poprawy, zaś
korekcyjne szkła powodują dodatkowy dyskomfort. Można stwierdzić, że okulary są w
najlepszym przypadku niezbyt zadowalającym substytutem normalnego widzenia.

ROZDZIAŁ 6

PRZYCZYNY I LECZENIE BŁĘDÓW REFRAKCJI

W tysiącach przypadków zostało wykazane, że każde nieprawidłowe działanie

mięśni zewnętrznych gałki ocznej jest powiązane z napięciem i wysiłkiem oka, oraz że
każde zmniejszenie stanu napięcia powoduje prawidłową pracę mięśni, przy czym w tym
drugim przypadku wszystkie błędy refrakcji znikają. Oko może być ślepe, może cierpieć
na zanik nerwu optycznego, na kataraktę, na choroby siatkówki, ale dopóki nie usiłuje
widzieć, dopóty zewnętrzne mięśnie pracują normalnie i nie powstają błędy refrakcji. Ten
fakt dostarcza nam środków do tego, aby wszystkie te przypadłości, tak długo uważane za
nieuleczalne, uznać za zdolne do poprawy.

Wykazane zostało ponadto, że za każdym błędem refrakcji kryje się inny rodzaj

napięcia. Badania nad obrazami odbitymi od różnych części gałki ocznej potwierdziły
wcześniejsze obserwacje. Krótkowzroczność (lub zmniejszanie się dalekowzroczności)
jest zawsze związana z napięciem przy patrzeniu w dal na odległość, podczas gdy
dalekowzroczność (albo zmniejszanie się krótkowzroczności) zawsze wiąże się z
napięciem przy patrzeniu na bliskie obiekty. Te fakty mogą być zweryfikowane w ciągu
kilku minut przez każdego, kto umie posługiwać się retinosko-pem, przy założeniu, że
instrument nie zostanie przysunięty do badanego na odległość bliższą niż sześć stóp.

Dla oka, które uprzednio miało normalny wzrok, napięcie związane z bliskim

widzeniem jest wywołane przez chwilową dalekowzroczność w jednym lub we
wszystkich meridianach. Co oznacza, że oko jest, albo w całości dalekowzroczne, albo

24

wytworzona zostaje jakaś forma astygma-tyzmu, a dalekowzroczność stanowi jej część. W
oku dalekowzrocznym wada ulega powiększeniu we wszystkich lub w jednym meridianie.
Gdy krótkowzroczne oko ulega napięciu przy próbie ujrzenia bliskiego obiektu, wada ta
ulega zmniejszeniu i może się wytworzyć emmetropia (okoliczności, w których oko jest
zogniskowane dla promieni równoległych, co jest normalne dla widzenia dalekiego, lecz
staje się błędem refrakcji przy bliskim oglądzie), gdzie oko ogniskuje się jak dla widzenia
dalekiego i usiłuje zobaczyć bliskie obiekty. W niektórych przypadkach emmetropia może
przerodzić się w dalekowzroczność w jednym lub we wszystkich meridianach. Wszystkim
zmianom tego typu towarzyszy wzrost napięcia i pogorszenie się ostrości wzroku, chociaż
ból i zmęczenie z reguły zatrzymują się na pewnym określonym poziomie.

Patrząc z drugiej strony, oko o początkowo normalnym wzroku, ulegając naprężeniu

przy patrzeniu na odległość, wytwarza chwilową krótkowzroczność w jednym lub we
wszystkich meridianach, zaś w oku krótkowzrocznym wzrasta dotychczasowa wada. Jeśli
dalekowzroczne oko napina się przy patrzeniu na odległość, może powstać ból i
zmęczenie, ale dalekowzroczność zmniejsza się, zaś ostrość widzenia ulega poprawie. Ten
interesujący efekt jest całkowitym przeciwieństwem okoliczności powstałych przy
widzeniu bliskich obiektów wysilonym okiem krótkowzrocznym. W niektórych
przypadkach dalekowzroczność ulega przekształceniu w emmetropię przy całkowitym
zaniku wszystkich objawów napięcia. Taki stan może dalej przekształcić się w
krótkowzroczność, gdzie stan napięcia będzie wzrastał wraz z jej wzrostem.

Innymi słowy, oko wysilające się przy bliskim widzeniu, staje się bardziej płaskie

niż miało to miejsce wcześniej, spłaszczone w jednym lub we wszystkich meridianach.
Jeżeli proces rozpoczął się od wydłużenia gałki ocznej może przejść poprzez stan
emmetropii, w którym oko jest kuliste, do dalekowzroczności, gdzie oko ulega
spłaszczeniu, zaś w przypadku niesymetryczności tych zmian wraz z innymi wadami
wykształci się astygmatyzm. W przeciwieństwie do poprzedniej sytuacji, oko podlegające
napięciu podczas patrzenia na odległość staje się bardziej okrągłe niż uprzednio i może
przejść od stanu spłaszczonego, poprzez emmetropię, do wydłużonej postaci typowej dla
bliskowzroczności. Przy niesymetryczności tych zmian ponownie wraz z innymi wadami
wykształci się astygmatyzm.

To co zostało powiedziane o normalnym oku, stosuje się w równym stopniu do oczu

poddanych zabiegowi usunięcia soczewek. W wyniku takiego zabiegu z reguły wytwarza
się dalekowzroczność, ale tam gdzie uprzednio występowała wysoka krótkowzroczność,
usunięcie soczewek może być niewystarczające do skorygowania tej wady i oko
pozostanie krótkowzroczne. W pierwszym przypadku napięcie przy widzeniu na odległość
zmniejsza dalekowzroczność, a wyostrzenie wzroku na bliski dystans wzmacnia ją; w
drugim wypadku patrzenie na odległość wzmacnia krótkowzroczność, zaś skierowanie
wzroku na bliski punkt zmniejszają. Wiele oczu z afazją lub po usunięciu soczewek, przez

25

pewien czas po operacji usunięcia soczewek wykazuje napięcie charakteryzujące bliskie
widzenie, wytwarzając tak dużą dalekowzorczność, że pacjent nie jest w stanie czytać
zwykłego druku, zaś siła akomodacji wydaje się być całkowicie stracona. Później, gdy
pacjent oswaja się z nową sytuacją, napięcie zanika i oko staje się zdolne do
prawidłowego zogniskowania na bliskich obiektach. Obserwowano także rzadkie
przypadki, w których wykazano dobrą widzialność zarówno z bliska jak i z daleka bez
używania okularów — gałka oczna ulegała takiemu wydłużeniu, że w znacznym stopniu
kompensowała utratę soczewek.

Zaobserwowane u człowieka zjawisko związane z napięciem w oku, zostało także

odnotowane podczas badań nad zmysłem wzroku u zwierząt. Wiele psów uzyskiwało
krótkowzroczność po spowodowaniu u nich napięcia przy widzeniu odległych obiektów.
Pewnemu bardzo pobudliwemu psu z (jak wykazało badanie retinoskopem) normalną
refrakcją, pozwolono powąchać kawałek mięsa. Pies stał się bardzo pobudzony, podniósł
uszy oraz brwi i machał ogonem. Następnie mięso zostało odsunięte na odległość
dwudziestu stóp. Pies wyglądał na niezadowolonego, ale nie stracił swojego
zainteresowania. W chwili gdy nadal patrzył na mięso, zostało ono włożone do skrzynki.
Dało się zauważyć jego zmartwienie. Napinał wzrok próbując zobaczyć co stało się z
mięsem, zaś retinoskop wykazał, że stał się krótkowzroczny. Należy dodać, że taki
eksperyment można przeprowadzić tylko ze zwierzętami posiadającymi dwa mięśnie
ukośne (obliquus). U zwierząt, u których te mięśnie są w stanie szczątkowym, albo
występuje tylko jeden, w żadnych warunkach nie pojawia się zdolność do wydłużania
gałki ocznej.

Przede wszystkim napięcie oczu wiąże się z napięciem umysłu i we wszystkich

przypadkach gdzie występuje napięcie umysłowe, zanika mentalna kontrola wzroku. W
obrazie anatomicznym rezultaty napięcia związanego z widzeniem na odległość, mogą
przedstawiać się tak samo, jak widzenie bliskiego obiektu bez napięcia wzroku, ale w
jednym przypadku oko wykonuje to czego życzy sobie umysł, a w drugim nie.

Te fakty wystarczająco wyjaśniają dlaczego wraz z postępem cywilizacji następuje

pogorszenie się wzroku społeczeństwa. W warunkach cywilizowanego życia umysł
człowieka podlega ciągłemu napięciu. Współczesny człowiek ma więcej powodów do
zmartwień, niż miał ich jego niecywilizowany przodek. Gdyby człowiek pierwotny
pozwolił sobie na nerwicę, zostałby po prostu wyeliminowany, ale człowiek cywilizowany
przeżywa i przekazuje swój charakter potomkom. Zwierzęta poddane czynnikom
cywilizacji reagują dokładnie w ten sam sposób co ludzka istota. Badałem wiele
domowych i żyjących w niewoli zwierząt, które w wielu wypadkach wykazywały
krótkowzroczność, chociaż nigdy nie miały okazji czytać, szyć, czy pisać.

Pogorszenie się widzenia na odległość nie jest bardziej szczególną właściwością

cywilizowanego świata niż niedostatki w bliskim widzeniu. Bliskowzroczni, jakkolwiek

26

lepiej widzą obiekty bliskie niż dalekie, nigdy nie widzą równie dobrze jak oko o
normalnym wzroku, zaś dalekowzroczni, których jest nieco więcej, po prostu widzą gorzej
bliskie niż oddalone przedmioty.

Lekarstwem nie jest zatem unikanie dalekiego lub bliskiego widzenia, ale pozbycie

się umysłowego napięcia, które jest powodem niedoskonałego działania oka w obu
przypadkach. Tysiące przypadków wykazało, że jest to wykonalne.

Przy zachowaniu odpowiednich warunków wszyscy potrafimy się zrelaksować. We

wszystkich nieskomplikowanych błędach refrakcji podczas patrzenia na czystą ścianę, bez
usiłowania widzenia, napięcie oka zostaje usunięte. Aby utrzymać stan trwałej relaksacji
potrzeba czasami odpowiedniej ilości czasu i wiele pomysłowości. Ta sama metoda nie
może być stosowana u wszystkich. Ilość sposobów w jaki pacjenci napinają wzrok jest
nieskończona, więc ilość metod likwidujących napięcia oka powinna być niemal równie
liczna. Wszystkie najskuteczniejsze metody zawsze mają ten sam końcowy efekt:
relaksację. W trakcie ciągłych powtórzeń, częstych ćwiczeń i stosowania wszelkich
możliwych sposobów należy kłaść nacisk na to, że dobry wzrok można osiągnąć
wyłącznie poprzez relaksację.

Osoby, które dowiedziały się, że wypoczynek, czy relaksacja rozwiąże ich problemy

ze wzrokiem, pytają się dlaczego poprawa nie następuje w trakcie snu. Odpowiedź na to
pytanie znajduje się w rozdziale 4. Rzadko kiedy (o ile w ogóle) oko bywa zrelaksowane
podczas snu i jeżeli znajduje się w stanie napięcia podczas czuwania, to napięcie z
pewnością w mniejszym lub większym stopniu trwa nadal, podobnie jak napięcie w
innych partiach ciała.

Pomysł, żeby dać oczom wypocząć poprzez nie używanie ich jest także błędny.

Oczy zostały stworzone do patrzenia i jeżeli będąc otwarte nie widzą, to z tego powodu,
że są pod tak wielkim napięciem i mają tak wielki błąd refrakcji, że nie mogą widzieć.
Bliskie widzenie, chociaż jest spowodowane działaniem mięśni, nie wymaga napięcia
wzroku w większym stopniu niż widzenie na odległość, przy którym mięśnie w ogóle nie
biorą udziału. Użycie mięśni nie powoduje koniecznie zmęczenia. Niektórzy mogą biegać
długie godziny bez zmęczenia. Wiele ptaków podczas snu opiera się tylko na jednej
nodze, ich palce mocno ściskają kołyszącą się gałąź, zaś mięśnie wydają się nie być
zmęczone pojawiającym się napięciem.

Gdy umysł jest wypoczęty nic nie jest w stanie zmęczyć oczu, jeżeli zaś działa w

stanie napięcia nic nie może dać oczom wypoczynku. Prawie każdy zaobserwował, że
oczy łatwiej się męczą gdy czytamy coś męczącego lub trudnego do zrozumienia, niż
podczas czytania interesującej książki. Uczeń może przesiedzieć całą noc czytając
powieść nawet bez jednej myśli o swoich oczach, lecz jeżeli spróbowałby siedzieć całą
noc nad podręcznikami szybko stwierdziłby, że jego oczy są bardzo zmęczone. Uczennica,
której wzrok jest tak ostry, że mogłaby widzieć gołym okiem księżyce Jowisza, z uwagi

27

na swój wstręt do matematyki staje się krótkowzroczna podczas ćwiczeń z arytmetyki.

Czasami warunki w jakich osiągana jest relaksacja są wielce zadziwiające. Pewna

kobieta była zdolna do poprawy swoich błędów refrakcji gdy patrzyła na tablicę Snella z
ciałem pochylonym pod kątem około czterdziestu pięciu stopni, przy czym stan relaksacji
utrzymywał się gdy później powracała do postawy wyprostowanej. Chociaż pozycja nie
należała do najbardziej naturalnych, kobieta była przekonana, że w ten sposób poprawi
sobie wzrok i dlatego tak właśnie czyniła.

Czas jaki jest potrzebny do uzyskania trwałej poprawy wzroku jest kwestią wielce

zróżnicowaną i bardzo indywidualną. W niektórych przypadkach wystarczy pięć do
piętnastu minut. Wierzę że niedługo będzie można każdemu pomóc w poprawie wad
wzroku w krótkim czasie. Jest to wyłącznie kwestia zebrania większej ilości opisanych
przypadków i takiego ich przedstawienia, aby mogły być szybko przyswojone. Aktualnie
często trzeba prowadzić leczenie tygodniami, a nawet miesiącami, chociaż przypadki wad
nie są ani większe, ani nie mają dłuższej historii, niż te które udało się wyleczyć w
krótkim czasie.

W większości wypadków, w celu uniknięcia powrotu wady, ćwiczenia muszą być

kontynuowane codziennie przez kilka minut. Ponieważ widok znajomych przedmiotów
powoduje zmniejszenie napięcia wzroku, codzienne czytanie np. tablicy Snella jest
zazwyczaj wystarczające dla tego celu. Przydatne jest także (szczególnie przy słabym
bliskim widzeniu) czytanie druku tak blisko oczu jak jest to tylko wykonalne. Gdy
poprawa wzroku jest całkowita, staje się na zawsze trwała — niestety trudno jest
stwierdzić czym jest to, co zwykle nazywamy normalnym wzrokiem, z racji
nieograniczonych możliwości oka. Również w takich przypadkach ćwiczenia mogą być z
korzyścią kontynuowane: nie istnieje możliwość określenia granic mocy wzroku
człowieka, wzrok zawsze można usprawnić.

Codzienna praktyka sztuki widzenia jest także potrzebna do uniknięcia tych

wzrokowych pomyłek, za które każde oko jest odpowiedzialne, a przy których zazwyczaj
nie ma znaczenia doskonały wzrok. Oczywiście nie istnieje taki trening, który niezależnie
od okoliczności zabezpieczałby nas całkowicie od takich pomyłek, ale codzienne czytanie
małych oddalonych literek znacznie obniży tendencję do napięć w oku, w wypadku
zaistnienia niesprzyjających okoliczności. Taki trening jest zatem potrzebny osobom,
którym zależy na zdrowym wzroku. Generalnie, osoby które nigdy nie nosiły okularów
łatwiej osiągają poprawę od tych, którzy je noszą, zatem okulary powinny zostać
odrzucone na początku leczenia. Jeżeli jest to niewykonalne z powodu zbyt wielkiego
dyskomfortu lub z innych przyczyn (praca, itp.), ich używanie musi być ograniczone — to
jednak zawsze opóźnia poprawę. Sposób leczenia wad refrakcji poprzez relaksację
przynosi korzyści osobom w każdym wieku, ale dzieci z powodu ich elastyczności
osiągają efekty znacznie szybciej niż dorośli. Jeżeli są w wieku poniżej dwunastu, a nawet

28

szesnastu lat, wada zostaje zwykle wyeliminowana w ciągu kilku dni, tygodni lub
miesięcy, najdalej w ciągu roku poprzez proste, codzienne ćwiczenia np. z tablicą Snella.

ROZDZIAŁ 7

NAPIĘCIE

Chwilowe warunki mogą przyczynić się do napięć, które wytworzą błędy refrakcji,

ale ich podłoże tkwi w błędnych nawykach myślenia. Próbując temu zaradzić, lekarze
muszą zmagać się z przekonaniem mówiącym 0 tym, że każdy dobrze wykonany czyn
wymaga wysiłku. To przekonanie jest nam wtłaczane już od kołyski. Na tym opiera się
cały system edukacji, zaś wychowawcy mieniący się “nowoczesnymi" partycypują w tym,
przemycając pod różnym przebraniem tę ideę jako niezbędną pomoc w procesie
nauczania.

Naturą oka jest zdolność widzenia, tak jak naturą umysłu jest zdolność przyswajania

wiedzy i wszelkie wysiłki ingerujące w ten naturalny proces nie tylko są bezużyteczne, ale
udaremniają realizację założonych efektów. Stosując różnorodne środki przymusu można
wtłoczyć do pamięci dziecka wiele różnych faktów, ale nie można w ten sposób sprawić,
by nauczyło się czegokolwiek. Fakty pozostaną (o ile w ogóle pozostaną) spróchniałą
kłodą w mózgu. Nie wniosą niczego do zdrowego procesu myślenia, a ponieważ nie
zostały przyswojone w sposób naturalny

1 nie zostały zasymilowane, spowodują zniszczenia we wrodzonych impulsach

umysłu nakierowanych na zdobywanie wiedzy. Z chwilą opuszczenia szkoły dziecko
może nie tylko niczego nie wiedzieć, ale w większości przypadków może nie być już
więcej zdolne do uczenia się.

W ten sposób, poprzez wysiłek można chwilowo wyostrzyć wzrok, ale nie można

doprowadzić go do stanu normalnego. Jeżeli taki wysiłek staje się trwałym czynnikiem,
wzrok może ulec silnemu pogorszeniu, a nawet może ulec uszkodzeniu. Bardzo rzadko
pogorszenie lub niezdolność widzenia spowodowana jest wadami konstrukcyjnymi oka.
Spośród dwóch równie dobrych par oczu, jedna utrzyma doskonały wzrok do końca życia,
zaś druga straci ostrość widzenia już w przedszkolu tylko z tego powodu, że jedne będą
patrzeć bez wysiłku, zaś drugie przeciwnie.

Oko o wzroku normalnym nigdy nie usiłuje widzieć. Jeżeli z jakiegoś powodu —

ciemności lub zbyt dużej odległości — nie może widzieć jakiegoś szczegółu, przesuwa się
na inny punkt. Nigdy nie próbuje uwypuklić tego punktu przez wpatrywanie się weń, jak
czyni to przez cały czas oko o niedoskonałym wzroku.

Jeżeli tylko oko usiłuje widzieć — natychmiast zanika normalne widzenie. Osoba

może oglądać gwiazdy normalnym wzrokiem, lecz jeśli spróbuje policzyć poszczególne
gwiazdy w którejś konstelacji, prawdopodobnie wykaże krótkowzroczność, ponieważ
takie usiłowania skutkują z reguły wysiłkiem dla oka. Pewien pacjent potrafił widzieć na
planszy testowej literę K normalnym wzrokiem, lecz poproszony o policzenie dwudziestu

29

siedmiu kątów, które zazwyczaj ma ta litera, tracił całkowicie ostrość.

Stan napięcia w oku, które nie widzi na odległość jest oczywistością, ponieważ —

jak to już wykazałem — oko w stanie spoczynku jest dostosowane do dalekiego widzenia.
Jeżeli ktoś twierdzi, że nic nie robi chcąc widzieć na odległość, musi być w błędzie.
Kształt gałki ocznej podczas patrzenia na odległość nie może ulec zmianie bez
odpowiedniego napięcia. Napięcie jest także przyczyną złego widzenia z bliskiej
odległości, ponieważ mięśnie odpowiadające na polecenie bliskiego widzenia płynące z
mózgu, robią to bez żadnego napięcia. Tylko poprzez wysiłek można zapobiec
wydłużeniu się oka przy patrzeniu z bliska.

Tylko w stanie całkowitego spoczynku - “rozluźnienia", oko widzi doskonale.

Każdy ruch czy to oka, czy obserwowanego obiektu skutkuje błędem refrakcji. Przy
pomocy retinoskopu można wykazać, że nawet konieczne ruchy gałki ocznej powodują
drobne błędy refrakcji, natomiast kino pozwoliło na udowodnienie w praktyce
niemożności ostrego widzenia poruszających się obiektów. Gdy ruch widzianego obiektu
jest wystarczająco powolny, pogorszenie widzenia jest na tyle niewielkie, że staje się
niezauważalne, lecz jeśli obiekty znajdują się w szybkim ruchu, mogą być postrzegane
jedynie jako rozmazane plamy. Z tego powodu trzeba było wynaleźć takie urządzenie,
które pokazywałoby ruchome obrazy w taki sposób, że każdy obraz byłby widziany tylko
przez jedną szesnastą część sekundy. Ruchome kino nigdy tak naprawdę nie było w ruchu.

Akt widzenia jest pasywny. Rzeczy są widziane, tak jak są odczuwane lub słyszane,

czy smakowane bez użycia wysiłku, czy aktów działania ze strony doświadczającego
odczuć podmiotu. Przy doskonałym wzroku litery na tablicach testujących, idealnie czarne
i doskonale odróżniające się od tła, oczekują na ich rozpoznanie. Nie muszą być
odszukiwane, one tam są. Wadliwy wzrok organizuje poszukiwania i łowy. Oko podąża za
literami. W celu ich zobaczenia wytwarza się wysiłek.

Przypuszczalnie mięśnie człowieka nigdy nie są w stanie pełnego wypoczynku.

Naczynia krwionośne z ich powłoką mięśni nigdy nie odpoczywają. Nie ustają w pracy
nawet podczas snu. Lecz normalny stan nerwów zmysłowych — słuchu, wzroku, smaku i
dotyku to stan spoczynku. Można na nie oddziaływać, lecz same nie mogą działać. Nerw
wzrokowy, siatkówka i centra wzroku w mózgu są tak samo pasywne jak paznokieć. W
ich budowie nie ma niczego co mogłoby umożliwić im działanie, jeśli natomiast zacznie
się na nie oddziaływać siłami z zewnątrz, ich efektywność w każdym przypadku ulegnie
zmniejszeniu.

Źródłem wszystkich zewnętrznych oddziaływań obciążających oko jest umysł.

Każda myśl o jakimkolwiek wysiłku przekazuje sygnał do oka i każdy tego rodzaju
impuls powoduje zmiany w kształcie gałki ocznej, obniżając wrażliwość w centrum
wzroku. Jeśli ktoś chce uniknąć wad refrakcji, musi porzucić myślenie o wysiłkach.
Każdy rodzaj umysłowego napięcia zawsze, w świadomy lub nieświadomy sposób,

30

powoduje napięcie oczu i jeśli napięcie przenika do procesu widzenia każdorazowo
wytwarza się błąd refrakcji.

Pewien uczeń, który był zdolny odczytać dolną linię liter na tablicy Snella z

odległości dziesięciu stóp, po reprymendzie otrzymanej od nauczyciela nie był w stanie
odczytać wielkiego C widocznego normalnie z odległości dwustu stóp. Sporo dzieci może
doskonale widzieć dopóki ich matka znajduje się w pobliżu, ale jeśli matka opuści
pomieszczenie, stają się natychmiast bliskowzroczne z powodu napięcia o podłożu
lękowym. Nieznane przedmioty dlatego wytwarzają napięcie wzroku, a w konsekwencji
błąd refrakcji, gdyż poprzedza je napięcie umysłu. Ktoś może mieć dobry wzrok w
momencie wypowiadania prawdy, ale jeżeli powie coś co nie jest prawdą (nawet bez
intencji wprowadzenia kogoś w błąd) lub wyobraża sobie coś czego nie ma pojawi się
błąd refrakcji, ponieważ nie można stwierdzić lub wyobrazić sobie czegoś
nieprawdziwego bez żadnego wysiłku.

Mogę rościć sobie prawo do odkrycia twierdzenia, że mówienie kłamstw jest

szkodliwe dla wzroku i jakkolwiek wiele innych okoliczności może mieć wpływ na
defekty widzenia, ten fakt może być łatwo udowodniony. Jeżeli ktoś potrafi czytać
wszystkie małe litery na dolnej linii tablicy testowej i rozmyślnie lub przez nieuwagę
pomyli którąś z nich, retinoskop wykaże błąd refrakcji. W wielu przypadkach prosiłem
badanych o podanie ich nieprawdziwego wieku lub o wyobrażenie sobie, że są starsi lub
młodsi o jeden rok i zawsze w tych wypadkach retinoskop wykazywał błąd refrakcji.
Dwudziestopięcioletni mężczyzna podczas patrzenia na czystą ścianę bez usiłowania
widzenia nie wykazywał błędów refrakcji, ale gdy powiedział, że ma dwadzieścia sześć lat
lub ktoś inny mu to powiedział albo próbował to sobie wyobrazić, stawał się
krótkowzroczny. Ten sam efekt pojawiał się, gdy oświadczał, że ma dwadzieścia cztery
lata, albo gdy sobie to wyobrażał. Gdy stwierdzał lub przypominał sobie prawdę, jego
wzrok wracał do normy, ale przy błędnym wyobrażeniu lub wypowiedzi, jego refrakcja
również stawała się błędna.

Napięcie umysłowe może spowodować wiele innych rodzajów napięcia wzroku.

Zgodnie z oświadczeniami najwyższych autorytetów istnieje tylko jeden rodzaj napięcia
wzroku, niedefiniowany stan wynikający z tak zwanego “nadużycia wzroku" lub
przemęczenia powodującego nieprawidłowy kształt gałki ocznej. Mogę wykazać, że
istnieje nie tylko różny stan napięcia dla każdego zróżnicowanego błędu refrakcji, ale że
różny rodzaj napięcia odpowiada większości wad i chorób oka. Napięcie, którego
konsekwencją jest błąd refrakcji nie jest tym samym, które powoduje zeza, kataraktę,
jaskrę (choroba, w której gałka oczna staje się zbyt twarda), niedowidzenie, zapalenie
spojówek, czy brzegów powiek lub chorób nerwu wzrokowego, czy siatkówki.

Wszystkie te przypadłości mogą występować z niewielkim błędem refrakcji i

podczas leczenia jednego rodzaju napięcia ulegają poprawie inne rejony, gdzie

31

współwystępuje napięcie. Czasem zdarza się, że stany napięcia związane z takimi
chorobami jak katarakta i jaskra mijają bez usunięcia napięć powodujących błędy
refrakcji. Nawet ból, który tak często towarzyszy błędom refrakcji nie jest nigdy
spowodowany tym samym napięciem, które było powodem błędów. Niektórzy
krótkowidze nie mogą czytać bez bólu lub poczucia dyskomfortu, lecz większość z nich
nie cierpi z powodu tej niedogodności. Gdy osoba dalekowzroczna spogląda na oddalony
obiekt dalekowzroczność ulega zmniejszeniu, lecz ból i dyskomfort może się powiększyć.
Jakkolwiek istnieje wiele różnych rodzajów napięć, istnieje tylko jedna metoda leczenia
ich wszystkich — relaksacja.

Zdrowie oczu zależy od stopnia ukrwienia, zaś na krążenie w wielkiej mierze

wywiera wpływ sposób myślenia. Gdy myślenie pozostaje w normie — to znaczy, że nie
towarzyszy mu ekscytacja, czy napięcie — krążenie krwi w mózgu oraz dopływ krwi do
nerwu wzrokowego oraz ośrodki wzroku w mózgu pozostają w normie, podobnie jak i
sam proces widzenia. Jeżeli myślenie odbiega od normy, zaburzeniu ulega krążenie, zaś
dopływ krwi do ośrodków wzroku i nerwu wzrokowego zostaje zmieniony, zdolność
widzenia ulega obniżeniu. Możemy świadomie kreować myśli, które zakłócą krążenie i
obniżą ostrość wzroku. Możemy także świadomie tworzyć myśli, które podtrzymują
krążenie w normie, pomagając w leczeniu błędów refrakcji i wielu innych chorób oczu.
Żaden bezpośrednio skierowany wysiłek nie może usprawnić naszego widzenia, ale
możemy zrobić to w sposób pośredni poprzez naukę kontrolowania naszych myśli.

Możecie nauczyć ludzi jak wytworzyć błąd refrakcji, zeza, jak widzieć dwa obrazy

jednego obiektu: jeden ponad drugim, albo obok siebie lub pod każdym pożądanym
kątem, po prostu dzięki nauczeniu ich myślenia w szczególny sposób. Jeśli myśli
wywołujące zaburzenia zostaną zastąpione stanem relaksacji, zez ulegnie zanikowi,
podwójne widzenie i błędy refrakcji zostaną skorygowane. Jest to prawdziwe w równym
stopniu dla wad istniejących od dawna, jak i dla wad wywołanych na żądanie. Stopień ich
zaawansowania i czas trwania nie ma znaczenia, ich wyeliminowanie zostanie osiągnięte
tak szybko jak tylko pacjent będzie zdolny zreorganizować się i utrzymać kontrolę nad
myślami. Każdy błąd refrakcji, zez, czy każdy inny rodzaj funkcjonalnego zaburzenia
wzroku ma przyczyny w myśleniu — błędnym sposobie myślenia — i rozprasza się tak
szybko, jak tylko proces myślenia ulegnie relaksacji. Największy stopień błędu refrakcji
może zostać skorygowany w ciągu kilku sekund, w tym samym czasie może zniknąć zez,
zaś ślepota spowodowana niedowidzeniem może zostać wyleczona. Jeśli stan relaksacji
będzie chwilowy, poprawa wzroku będzie chwilowa. Jeśli relaksacja będzie długotrwała,
poprawa będzie również trwała.

Ten stan relaksacji nie może jednak zostać osiągnięty przez jakikolwiek rodzaj

wysiłku. To jest fundamentalna zasada, którą należy zrozumieć. Dopóki myśli się
świadomie lub nieświadomie, że zmniejszenie napięcia można osiągnąć poprzez inny

32

rodzaj napięcia, dopóty wyleczenie będzie niemożliwe.

ROZDZIAŁ 8

CENTRALNA FIKSACJA

Oko jest miniaturową kamerą, w wielu przypadkach działającą w taki sam sposób,

jak nieożywiony aparat używany w fotografii. Jednakże pod jednym względem te dwa
instrumenty dzieli olbrzymia różnica. Czułość kliszy fotograficznej jest równa w każdym
jej miejscu, z drugiej zaś strony, siatkówka oka posiada punkt maksymalnej czułości, a
każda inna jej część proporcjonalnie do oddalenia od tego punktu jest coraz mniej czuła.
Ten punkt maksymalnej czułości nazywa się fovea centralis, czyli dokładnie: “dołek
centralny".

Budowa siatkówki — bardzo delikatnej membrany, której grubość waha się od 1,5-3

mm —jest bardzo złożona. Składa się z ośmiu warstw, z których tylko jedna jest zdolna
do odbioru bodźców wzrokowych. Ta warstwa jest pokryta miniaturowymi pręcikami,
różnymi w formie i w zróżnicowany sposób rozmieszczonymi. W centrum siatkówki
znajduje się niewielkie okrągłe wzniesienie, znane — od zabarwienia jakie przybiera po
śmierci i czasami w życiu — macula lutea, czyli żółta plamka. W centrum, plamki
znajduje się fovea, głębokie wklęśnięcie o ciemnym zabarwieniu. W środku tego
zagłębienia nie ma pręcików, zaś ciałka stożkowe są wydłużone i bardzo blisko ściśnięte.
Pozostałe warstwy siatkówki stają się w tym miejscu bardzo cieniutkie albo w ogóle
zanikają, tak że stożki są pokryte ich ledwie dostrzegalnym śladem. Poza centrum fovea,
stożki stają się grubsze i liczniejsze i są przemieszane z pręcikami, których liczba wzrasta
w pobliżu granic siatkówki.

Dokładne działanie tych pręcików i stożków nie zostało wyjaśnione, ale jest faktem,

że w centrum fovea, gdzie wszystkie elementy, oprócz stożków i związanych z nimi
komórek ulegają zanikowi, znajduje się miejsce najostrzejszego widzenia. W miarę
oddalania się od tej plamki, ostrość widzenia gwałtownie maleje. Dlatego też oko o
wzroku normalnym widzi tylko część każdej rzeczy najlepiej, zaś inne części gorzej,
proporcjonalnie do ich oddalenia od punktu maksymalnej ostrości. Zmiany powyższego
pozwalają stwierdzić organiczną lub czynnościową utratę centralnej fiksacji.

Przy normalnym wzroku czułość fovea jest w normie, lecz przy wadach wzroku, bez

względu na ich przyczyny, czułość fovea'y jest obniżona, tak że oko widzi równie dobrze
albo nawet lepiej innymi partiami siatkówki. Wbrew powszechnym mniemaniom, część
obrazu dobrze widzianego przy normalnym wzroku jest wyjątkowo mała. Podręczniki
podają, że z odległości dwudziestu stóp z pełną ostrością można widzieć tylko
powierzchnię o średnicy 1,2 cm, ale każdy kto próbował z tej odległości widzieć w całości
małe literki na tablicy Snella (których średnica może być nawet mniejsza niż 1,2 cm)
natychmiast wykazuje krótkowzroczność.

Przyczyną dysfunkcji w centrum widzenia jest napięcie umysłowe, ponieważ każdy

33

przypadek nieprawidłowej pracy oka, zarówno jego funkcji, jak i wad organicznych, łączy
się z umysłowym stanem napięcia i przez to musi być połączony z utratą centralnej
fiksacji. Jeżeli umysł znajduje się pod napięciem, oko z reguły staje się mniej lub bardziej
ślepe. W pierwszej kolejności nieświadome staje się centrum widzenia, częściowo lub
całkowicie, stosownie do stopnia napięcia. Jeżeli stan napięcia jest odpowiednio wysoki,
siatkówka może być w całości lub częściowo uszkodzona. Jeżeli wystąpiła wada w
centralnym widzeniu i stało się ono całkowicie lub częściowo niemożliwe, niemożliwe
jest dobre widzenie punktu, na który skierowany jest wzrok — najlepiej widoczne nie są
bynajmniej obiekty widziane na wprost, ponieważ wrażliwość siatkówki stała się taka
sama we wszystkich jej miejscach lub (by to lepiej określić) stała się lepsza w innym
obszarze niż w swoim centrum. Z tego powodu we wszystkich rodzajach wad wzroku, nie
można najlepiej widzieć tego na co się aktualnie patrzy.

Takie uwarunkowanie jest czasami na tyle ekstremalne, że dana osoba może patrzeć

tak daleko od oglądanego obiektu, na ile jest to możliwe i dopiero wtedy widzi go na tyle
dobrze, jakby patrzyła nań na wprost. W przypadku jednej z moich pacjentek posunęło się
to do tego stopnia, iż mogła ona widzieć jedynie poprzez krawędź siatkówki w pobliżu
nosa. Innymi słowy nie mogła widzieć swoich palców na wprost twarzy, lecz dopiero
wtedy, gdy znajdowały się na zewnątrz od oka. Pacjentka miała niewielki błąd refrakcji
wykazujący (jak to jest w przypadku każdej wady refrakcji) zewnętrzną fiksację.
Napięcie, które wytworzyło jedną wadę było jednak różne od stanu napięcia będącego
przyczyną drugiej z wad. Pacjentka była badana zarówno w Stanach, jak i w Europie przez
specjalistów, którzy upatrywali przyczyn jej niedowidzenia w chorobie nerwu
wzrokowego lub w mózgu. Przywrócenie wzroku poprzez relaksację udowodniło, że
choroba była spowodowana pospolitym napięciem umysłowym.

Nawet niewielka nie-centralna fiksacja, jest na tyle nienaturalna, że może w równym

stopniu spowodować ból i dyskomfort w ciągu kilku sekund przy próbie widzenia obszaru
8-10 cm

2

z odległości dwudziestu stóp (lub mniejszej), jak i 2 cm

2

przy bliskim widzeniu.

W tym samym czasie retinoskop wykaże błędy refrakcji. Jeżeli taki rodzaj napięcia stanie
się nawykiem, doprowadzi do wszelkiego rodzaju zmian chorobowych oka, stając się
źródłem większości kłopotów ze wzrokiem zarówno mających podłoże czynnościowe, jak
i organiczne. W stanach przewlekłych dyskomfort i ból może przestać się pojawiać i jego
zaistnienie u osoby, która zaczyna leczenie może być znakiem zachęcającym do pracy.

Gdy oko posiada zdolność do centralnej fiksacji, posiada nie tylko nieskazitelny

wzrok, ale jest ciągle wypoczęte i może być używane bez zmęczenia przez nieograniczoną
ilość czasu. Jest spokojne i otwarte, nie zauważa się nerwowych poruszeń, przy patrzeniu
na odległość obydwie osie widzenia są równoległe. Innymi słowy nie ma mięśniowych
niedo-magań. Ten fakt ogólnie jest nieznany. Fachowa literatura stwierdza, że
niedomagania mięśniowe zdarzają się w oczach o normalnym wzroku, ale ja nigdy nie

34

widziałem takiego przypadku. Mięśnie twarzy i całego ciała pozostają rozluźnione i gdy
opisywany stan jest zwykły i naturalny nie ma zmarszczek lub ciemnych podkówek wokół
oczu. W przeciwieństwie do tego w większości przypadków złej fiksacji oko szybko ulega
zmęczeniu i ten stan wyraża się napięciem i wysiłkiem na twarzy. Przy pomocy
oftalmoskopu (przyrządu za pomocą którego obserwuje się wnętrze oka), można
stwierdzić, że gałka oczna porusza się w nieregularnych interwałach z jednej strony na
drugą, pionowo lub w innych kierunkach. Te ruchy są czasem na tyle widoczne, że można
je odkryć podczas zwykłego badania, wykazując czasem podobieństwo do oczopląsu.
Można także odnotować nerwowe poruszenia powiek, zarówno przy normalnym badaniu,
jak i przez delikatne dotknięcie powieki przy patrzącym równocześnie drugim oku. Osie
widzenia obu oczu nigdy nie są równoległe, zaś ich odejście od stanu normalnego może
być na tyle znaczące, iż bywa przyczyną wytworzenia się zeza. Zaczerwienione spojówki i
krawędzie powiek, łzawienie, zmarszczki i cienie wokół oczu są innymi symptomami
odśrodkowej fiksacji.

Odśrodkowa fiksacja jest objawem napięcia i jest leczona przez wszystkie metody

zmniejszające napięcie, ale w niektórych przypadkach wyleczenie następuje natychmiast
po uzyskaniu zdolności wykazania zjawiska centralnej fiksacji w oku.

Podczas doświadczalnego wykazywania pacjentowi faktu, że nie widzi najlepiej tam

gdzie aktualnie patrzy, ale patrzy tam gdzie jest wystarczająca odległość od punktu, który
chciałby zobaczyć i że patrząc bezpośrednio na punkt pożądany widzi go gorzej, pacjent w
pewnym stopniu staje się zdolny do zredukowania odległości dzielącej go od punktu
pożądanego patrzenia i miejsca faktycznego skierowania wzroku, aż do chwili gdy może
bezpośrednio widzieć szczyt małej litery wyraźnie, zaś jej dół gorzej lub patrząc na dół
litery widzieć jej szczyt gorzej.

Im mniejsza jest litera oglądana w ten sposób lub im mniejsza jest odległość, z jakiej

pacjent patrzy na fragment litery widząc pozostałą jej część niewyraźnie, tym większy jest
stopień relaksacji i tym lepszy wzrok. Gdy już możemy patrzeć na dół litery i widzieć
gorzej jej szczyt lub patrzeć na szczyt i widzieć jej dół gorzej, osiągamy możliwość
widzenia litery doskonale czarnej i wyraźnej. Początkowo taki stopień widzenia będzie się
pojawiał jedynie w przebłyskach: litera pojawi się wyraźnie na moment po czym rozpłynie
się. Ale stopniowo dzięki ciągłym ćwiczeniom centralna fiksacja stanie się nawykiem.

Większość ludzi patrząc na dół wielkiego C na tablicy Snella z łatwością widzi

szczyt litery gorzej, ale w nielicznych przypadkach nie tylko jest to niewykonalne, ale
również niemożliwe staje się odnalezienie takiej odległości, z której byłyby widoczne
największe litery. Te ekstremalne przypadki wymagają czasami specjalnego
potraktowania. Po pierwsze trzeba pokazać takim osobom, że wcale nie widzą najlepiej w
momencie, wpatrywania się w punkt (literę), a potem pomóc im widzieć dany obiekt
gorzej w momencie, gdy patrzą obok niego, niż w chwili gdy nań spoglądają

35

bezpośrednio. Pomocne okazało się użycie silnego światła, jako jednego z punktów
fiksacji lub dwóch świateł oddalonych o pięć lub dziesięć stóp. Osoba patrząca z poza
światła, będzie mogła z łatwością widzieć je jako mniej jasne, niż w procesie
niewyraźnego widzenia czarnej litery przy patrzeniu obok niej. W następstwie tego stanie
się łatwiejsze gorsze widzenie litery przy patrzeniu “nie — na wprost" niej. W poniżej
przedstawionym przypadku ta metoda została z powodzeniem zastosowana.

Kobieta o wzroku 3/200 relacjonowała, że widzi wielkie C lepiej patrząc na punkt o

kilka stóp w bok, niż bezpośrednio na C. Zwracała uwagę na to, że przy tym sposobie
patrzenia jej oczy szybko stają się zmęczone, a ostrość widzenia pogarsza się. Została
poproszona o patrzenie na jasny obiekt około trzech stóp od tablicy i to przyciągnęło jej
uwagę w takim stopniu, że była zdolna widzieć wielką literę gorzej, po czym mogła
popatrzeć z powrotem na literę i widzieć ją lepiej. Przekonała się, że może robić jedną z
dwóch rzeczy: patrzeć obok i widzieć literę lepiej niż robiła to wcześniej, albo patrzeć
obok i widzieć ją gorzej. Następnie nauczyła się widzieć gorzej litery przy spoglądaniu
obok nich na odległość trzech stóp. Później mogła sukcesywnie skracać dystans do dwóch
stóp, jednej, piętnastu centymetrów, przy postępującej poprawie widzenia. W końcu
mogła patrzeć na dół litery widząc gorzej jej szczyt lub patrzeć na szczyt widząc dół litery
gorzej. Dzięki ćwiczeniom stała się zdolna do patrzenia w ten sam sposób na małe litery,
aż w końcu czytała linię dziesiątek (linia liter normalnie odczytywana z odległości
dziesięciu stóp) z dwudziestu stóp. Tą samą metodą uzyskała zdolność czytania czcionek
o rozmiarze 5 pt, początkowo z odległości trzydziestu cm, a później z siedmiu i pół cm.
Wyłącznie dzięki tym prostym środkom uzyskała możliwość lepszego widzenia tego na co
patrzyła.

Najwyższy stopień odśrodkowej fiksacji ma miejsce w przypadkach wysokiego

stopnia krótkowzroczności. Ponieważ w tych przypadkach najlepsze widzenie ma miejsce
przy bliskich odległościach to najlepsze wyniki uzyskuje się poprzez praktykę “gorszego
widzenia" na tę odległość. Odległość ulega stopniowo powiększeniu, aż staje się możliwe
robienie tych ćwiczeń z odległości dwudziestu stóp. Jedna z moich pacjentek mająca dużą
wadę bliskowzroczności, relacjonowała, że im dalej patrzy od źródła elektrycznego
światła, tym lepiej je widzi, ale dzięki naprzemiennemu patrzeniu na światło z bliska oraz
patrzeniu z dala od niego, w krótkim czasie uzyskała zdolność wyraźniejszego widzenia
przy patrzeniu bezpośrednim na wprost, niż przy spoglądaniu obok. Później mogła
powtarzać to ćwiczenie z odległości dwudziestu stóp i wówczas doświadczyła ogromnego
poczucia ulgi. Jak powiedziała: nie ma słów, które mogłyby dostatecznie opisać to
uczucie. Każdy nerw wydawał się być zrelaksowany, a uczucie komfortu i rozluźnienia
wypełniło jej całe ciało. Wkrótce potem nastąpił szybki postęp. W krótkim czasie posiadła
umiejętność patrzenia na część najmniejszych literek tablicy Snella, przy jednoczesnym
gorszym widzeniu reszty, a następnie mogła czytać litery z odległości dwudziestu stóp.

36

Na podobnej zasadzie na jakiej poparzone dziecko boi się ognia, niektóre osoby

korzystają ze świadomego ćwiczenia “gorszego widzenia".

Dzięki zdobytej wiedzy o tym w jaki sposób powstały ich wady wzroku, w sposób

świadomy unikają nieświadomego napięcia, które spowodowało te wady. Gdy stopień
odśrodkowej fiksacji nie jest na tyle wielki, żeby nie mógł ulec powiększeniu, to z
powodu nabytej wiedzy o tym, jak można ją powiększać. Gdy ktoś świadomie pogarsza
swój wzrok i powoduje dyskomfort, a nawet ból, poprzez usiłowanie zobaczenia
wielkiego C lub całej linii liter równie dobrze w tym samym czasie, poprzez to uzyskuje
większą zdolność do skorygowania nieświadomego wysiłku oka skierowanego na próbę
widzenia wszystkich części małej powierzchni wyraźnie i jednocześnie zarazem.

Podczas nauki dobrego widzenia obiektu na który się patrzy, z reguły najbardziej

przydatne jest myślenie o punkcie nie obserwowanym bezpośrednio, jako o miejscu
widzianym mniej wyraźnie, zamiast myślenia o obiekcie, który chcemy widzieć najlepiej,
gdyż przy tym drugim sposobie myślenia, w większości przypadków pojawia się
tendencja powiększania się stanu napięcia, w którym oko już pracuje. Tylko wtedy część
obiektu może być widziana dobrze, gdy umysł zgodzi się widzieć większość tego obiektu
niewyraźnie. Wraz z powiększającym się stopniem relaksacji powiększa się powierzchnia
gorzej widzianej części obrazu, aż do momentu gdy najlepiej widziana część stanie się
zaledwie punktem.

Ograniczenia widzenia zależą od stopnia centralnej fiksacji. Widząc wszystkie litery

tak samo, ktoś może być zdolny do odczytania znaku z odległości pół mili, ale jeśli
pomyśli że może zobaczyć jedną literę najlepiej, stanie się zdolny do odczytania małych
literek, których istnienia nie podejrzewał. Nadzwyczajny wzrok dzikich ludzi, którzy
mogą widzieć nagim okiem obiekty, do zauważenia których większość cywilizowanych
ludzi potrzebuje teleskopów jest sprawą centralnej fiksacji. Niektórzy potrafią widzieć
pierścienie Saturna lub księżyce Jowisza gołym okiem. Nie wynika to w żadnym stopniu z
nadzwyczajnej budowy ich oczu, ale z faktu że osiągnęli wyższy stopień centralnej
fiksacji, niż większość cywilizowanych ludzi.

Gdy oko osiąga centralną fiksację zanikają nie tylko wszystkie błędy refrakcji i

zaburzenia czynnościowe, lecz także zostaje wyleczonych wiele zaburzeń organicznych.
Nie jestem w stanie wyznaczyć ograniczeń tych leczniczych możliwości. Nie chciałbym
tutaj wyrokować, że jaskra, katarakta w stadium początkowym oraz syfilityczne zapalenie
tęczówki mogłyby zostać wyeliminowane za pomocą centralnej fiksacji, ale jest faktem,
że te choroby zanikały z chwilą osiągnięcia centralnej fiksacji. Poprawa była często
widoczna już po kilku minutach i w niektórych przypadkach okazywała się trwała.
Jednakże trwała poprawa wymaga znacznie przedłużonego leczenia. Wszelkiego rodzaju
stany zapalne, włączając w to zapalenie rogówki, tęczówki, spojówki, różnych warstw
gałki ocznej, a nawet nerwu wzrokowego, ulegały poprawie dzięki centralnej fiksacji, gdy

37

inne metody wcześniej zawiodły. Infekcje, jak również choroby spowodowane zatruciem
białkowym, durem brzusznym, grypą, syfilisem, rzeżączką także wykazywały poprawę
dzięki centralnej fiksacji. Nawet w przypadku dostania się ciała obcego do oka, dopóki
utrzymywana jest centralna fiksacja, nie występuje zaczerwienienie oraz ból.

Ponieważ centralna fiksacja nie jest możliwa bez kontroli umysłu, centralna fiksacja

oka oznacza również centralną fiksację umysłu. To także oznacza zdrowie we wszystkich
partiach ciała, gdyż wszystkie czynności organizmu człowieka zależą od umysłu. Nie
tylko wzrok, lecz także wszystkie inne zmysły — dotyk, smak, słuch i węch — korzystają
z pożytków centralnej fiksacji. Wszystkie życiowe procesy — trawienie, przyswajanie,
wydalanie — ulegają poprawie i usprawnieniu. Ustępują czynnościowe i organiczne
objawy chorób. Znacznie wzrasta sprawność umysłu. Zaobserwowane dotychczas
korzyści osiągnięte dzięki centralnej fiksacji są, krótko mówiąc, na tyle duże i liczne, że
winny stać się przedmiotem dalszych badań.

ROZDZIAŁ 9

PALMING

Wszystkie metody zmierzające do wykorzenienia błędów refrakcji są po prostu

różnymi sposobami osiągania stanu relaksacji, przy czym większość ludzi uważa, że
najłatwiej osiągnąć taki stan przy zamkniętych oczach. Z reguły zmniejsza się wówczas
napięcie występujące przy patrzeniu co w takich przypadkach powoduje chwilową lub
dłużej trwającą poprawę widzenia.

Większość ludzi doświadczy korzyści dzięki zwykłemu zamknięciu oczu i z

naprzemiennym pozostawaniem w tym stanie przez kilka minut (lub dłużej) oraz
otwieraniem oczu i patrzeniem na tablicę przez sekundę (lub krócej).

Z reguły w bardzo krótkim czasie odnotowuje się przebłyski polepszonego

widzenia. Niektórzy, przy zastosowaniu tych środków, chwilowo odzyskują niemal
normalne widzenie, zaś czasami w rzadkich przypadkach, uzyskiwana była całkowita
poprawa w czasie krótszym od jednej godziny.

Jednakże przez zamknięte powieki dociera do oka część światła, zaś stan znacznie

większej relaksacji może być osiągnięty poprzez wyeliminowanie dopływu światła.
Dokonuje się tego poprzez zasłonięcie oczu środkiem dłoni (palce krzyżują się na czole),
tak aby uniknąć nacisku na gałki oczne. Ta praktyka nazwana przeze mnie “palming", jest
tak skuteczna w zmniejszaniu stanu napięcia, że wszyscy czasami ją stosujemy i dzięki
niej większość ludzi potrafi osiągnąć pożądany stopień relaksacji.

Ale nawet z zamkniętymi i całkowicie zasłoniętymi przed światłem oczami, ośrodki

wzroku w mózgu mogą być nadal zaburzone, oko nadal może być pod wpływem napięcia
i zamiast widoku niewyobrażalnie czarnego pola, kompletnej czerni, jaka powinna być
normalnie widoczna, gdy nerw wzrokowy nie jest poddawany działaniu promieni
świetlnych, dana osoba będzie widzieć iluzje świateł i kolorów przebiegających we

38

wszystkich kierunkach od niedoskonałej czerni (odcienia szarości) do kalejdoskopu
przejawień tak żywych obrazów, że wydających się jak faktycznie widziane oczami. Z
reguły im gorsza wada wzroku, tym liczniejsze, żywe i dłużej trwające są te pojawiające
się obrazy. Jednak niektóre osoby o bardzo złym wzroku bardzo szybko zdrowieją,
ponieważ potrafią niemal doskonale robić “palming" od samego początku. Zaburzenia
umysłu czy ciała, takie jak: zmęczenie, głód, gniew, zmartwienia czy depresja także
przyczyniają się do gorszej jakości widzenia czerni podczas palmingu. Często pacjenci,
którzy w normalnych warunkach potrafią dobrze widzieć czerń, pod wpływem bólu lub
choroby stają się do tego niezdolni.

Zobaczenie doskonałej czerni możliwe jest tylko przy pomocy zrelaksowanego

umysłu i jest niemożliwe dopóki występuje wada wzroku, ale niektórzy mogą bez trudu
przybliżyć się do czerni w takim stopniu, w jakim ulega poprawie ich wzrok i o ile
poprawie ulegnie wzrok o tyle wzrośnie głębia widzianej czerni. Osoby, którym nie udaje
się zobaczyć nawet w przybliżeniu czerni podczas palmingu, stwierdzają, że zamiast
czarnego pola widzą smugi lub przepływające obłoki szarości, błyski światła, czerwone,
niebieskie, zielone, żółte, itd. plamy. Czasami zamiast nieruchomej czerni widziane są
przepływające poprzez pole widzenia czarne chmury. W innych przypadkach czerń
pojawia się na kilka sekund, a potem zastępowana jest przez inny kolor. Zróżnicowanie
wrażeń wzrokowych obserwowanych u osób, które nie widzą dobrze czerni jest bardzo
liczne i czasami kuriozalne.

Niektórzy byli pod takim wrażeniem pojawiających się kolorów, że nie można było

ich przekonać, że w rzeczywistości wcale nie występowały i nie mogli widzieć ich
swoimi oczami. Jeżeli inne osoby przy zamkniętych i zasłoniętych oczach widziały jasne
światła czy kolory, ci pierwsi dopuszczali możliwość, iż te zjawiska mogą być iluzjami,
ale gdy sami powtarzali ćwiczenie nadal twierdzili, że postrzegają rzeczywistość,
ponieważ nie kontrolowali swojej wyobraźni.

W tych najtrudniejszych przypadkach dobrze wykonywany palming łączy się z

praktyką wszystkich metod poprawy wzroku opisanych w innych rozdziałach. Z przyczyn,
które będą opisane w następnym rozdziale, dla większości tego typu osób wielce
korzystne może być przypominanie sobie czarnego obiektu. Z odległości, z której kolor
jest najlepiej widoczny, powinni patrzeć na taki obiekt, zamknąć oczy i zapamiętać kolor,
po czym powtarzać do czasu, gdy pamięć nie zrówna się ze wzrokiem.

Następnie, utrzymując czerń w pamięci, powinni w sposób już opisany zakryć

dłońmi zamknięte oczy. Jeżeli pamięć czerni jest dobra, cała “widziana" przestrzeń będzie
czarna. Jeżeli tak się nie stało lub nastąpiły zmiany w obrazie czerni, należy otworzyć
oczy i spojrzeć na czarny obiekt od nowa.

Dzięki tej metodzie wiele osób uzyskuje niemal doskonałą zdolność widzenia czerni

w krótkim czasie, ale sporo spośród nich, nawet ci, których wzrok nie jest bardzo zły, ma

39

ogromne trudności w stałym utrzymywaniu takiego stanu. Nie mogąc utrzymać w pamięci
czerni dłużej niż przez trzy do pięciu sekund, nie potrafią również dłużej jej widzieć.
Takim osobom pomaga centralna fiksacja. Mogąc zobaczyć pewną część obiektu jako
ciemniejszą od całości, stają się zdolni do zapamiętania małej powierzchni przez dłuższy
czas, niż byłoby to możliwe dla większej i dzięki temu są w stanie widzieć czerń przez
dłuższy okres czasu. Przydatne jest także umysłowe przesuwanie uwagi (zob. rozdz. 12) z
jednego czarnego obiektu na drugi lub z jednej jego części na inną.

Niemożliwe jest widzenie, pamiętanie, czy wyobrażanie sobie czegokolwiek nawet

przez czas jednej sekundy, bez przesuwania uwagi z jednej części na inną lub na inny
obiekt i powrót uwagi. Próby statycznego postrzegania zawsze spowodują napięcia. Ci,
którzy sądzą, że w sposób ciągły pamiętają czarny obiekt, w sposób nieświadomy
porównują go z czymś mniej czarnym lub nieustannie zmieniają jego zabarwienie i
położenie. Nawet takiej prostej rzeczy jak kropka nie da się utrzymać w pamięci jako
nieruchomej i doskonale czarnej, przez okres dłuższy od jednej części sekundy.

Jeżeli zmiana uwagi nie dokonuje się nieświadomie, trzeba ją wywołać w sposób

świadomy. Na przykład przypominać sobie czarny kapelusz, czarny but, czarną aksamitną
sukienkę, czarną pluszową zasłonę, fałdę w czarnej sukni lub zasłonie, zatrzymując każdą
z tych rzeczy w pamięci nie dłużej, niż przez jedną sekundę. Dla wielu osób korzystne
okazało się przypominanie sobie wszystkich doskonale czarnych liter alfabetu po kolei.
Inni preferowali przesuwanie się z jednego małego obiektu, takiego jak kropka, na inny
lub “bujanie" takim obiektem w sposób, jaki będzie opisany później (zob. rozdz. 12).

Następująca metoda w kilku przypadkach wykazała dużą przydatność. Gdy ktoś

widzi coś, co uważa za doskonale czarne, niech w wyobraźni położy na tym tle kawałek
białej kredy, zaś na tej kredzie literę F równie czarną jak otoczenie. Wkrótce całe pole
stanie się równie czarne, jak najczarniejsza część litery F. To ćwiczenie może być
powtarzane wiele razy, aż do trwałej poprawy stopnia zaczernienia pola.

Niemożliwa jest pamięć doskonałej czerni bez uprzedniego jej zobaczenia. Jeżeli

ktoś widział ją w sposób niedoskonały, najlepsze co może zrobić, to pamiętać ją w ten
sposób. Bez wyjątku wszyscy, którzy potrafią odczytać czcionkę 5 pt z bliska, bez
względu na to, jak wielka jest ich krótkowzroczność lub jak wielkie mogą być zmiany
chorobowe wewnątrz oka, są w stanie lepiej widzieć czerń z zamkniętymi i zasłoniętymi
oczami od osób z dalekowzrocznością lub z astygmatyzmem. Wynika to z tego, że
krótkowzroczni niedowidzący nawet na bliską odległość, widzą z bliska lepiej, niż osoby
dalekowzroczne, czy astygmatycy na jakikolwiek dystans. Jednakże osoby o wysokim
stopniu krótkowzroczności mają często kłopoty z palmingiem, nie potrafią wizualizować
czerni dłużej niż jedną, dwie sekundy nie tyle z tego powodu, iż nie potrafią dobrze
widzieć czerni, ile z powodu wysiłku, jaki wkładają w proces widzenia.

Wszystkie pozostałe choroby oka powodujące niedostatecznie dobre widzenie

40

czerni, powodują trudności przy palmingu. W niektórych przypadkach kolor czarny nigdy
nie jest widziany jako czarny, lecz pojawia się szary, żółty, brązowy lub nawet jasno
czerwony. W takich przypadkach lepiej jest poprawiać wzrok innymi metodami, które
zostaną opisane później, przed podjęciem prób palmingu. Z reguły osoby niewidome mają
większe trudności z “widzeniem" czerni, niż osoby widzące, lecz mogą się wspomagać
przypominaniem sobie znajomych przedmiotów widzianych przed utratą wzroku.
Niewidomy malarz, który przy pierwszych próbach palmingu wciąż “widział" kolor szary,
w końcu zobaczył czerń przy pomocy przypominania sobie czarnej farby. Nie miał w
ogóle percepcji światła i straszliwie cierpiał, lecz z chwilą po jawienia się percepcji czerni
ból rozproszył się, zaś po otwarciu oczu zobaczył światło.

Nawet niezbyt dobra pamięć czarnego koloru jest użyteczna, gdyż z jej pomocą

można widzieć i wizualizować coraz głębszą czerń, a to powoduje stopniową poprawę
wzroku. Popatrz na literę na tablicy Snella z takiej odległości, z której najlepiej widzisz
kolor, następnie zamknij oczy i zapamiętaj obraz. Jeżeli palming powoduje u ciebie
relaksację, to stanie się możliwe wyobrażenie głębszego odcienia czerni niż ten widziany
uprzednio. Zatem można sobie wyobrazić ciągły proces pogłębiania się czerni i ten
stopień pogłębionej czerni może być w następstwie “przełożony" na literę umieszczoną na
tablicy. Dzięki pogłębianiu i kontynuacji tego ćwiczenia, czasami jest uzyskiwane w
bardzo krótkim czasie doskonałe widzenie czerni, a co za tym idzie doskonały wzrok. Im
glebszy jest odcień czerni wyobrażony przy zamkniętych oczach, tym łatwiej można go
sobie przypomnieć podczas spoglądania na litery tablicy Snel-la.

Im dłużej trwa palming, tym większy wytwarza się stan relaksacji i tym ciemniejszy

jest odcień czerni, zarówno pamiętanej, jak i widzianej. Należy jednak zaznaczyć, że
niektóre osoby mogą wykonywać poprawnie palming przez krótki okres czasu, lecz przy
zbyt długim wykonywaniu ćwiczenia zaczynają odczuwać napięcie.

Nie można jednak tutaj osiągnąć sukcesu poprzez wysiłek lub przez usiłowanie

“skoncentrowania się" na czerni. Zwyczaj owe rozumienie koncentracji oznacza czynienie
lub myślenie tylko o jednej rzeczy — w tym wypadku jest to niemożliwe, a pragnienie
osiągnięcia niemożliwego powoduje napięcie, które niweczy cały efekt. Umysł człowieka
nie potrafi myśleć tylko o jednej rzeczy. Może myśleć w większym stopniu o jednej
rzeczy, niż o innych i wtedy pozostaje w stanie wypoczynku, ale nie może myśleć tylko o
jednej rzeczy. Pewna kobieta, która chciała widzieć tylko czerń, usiłując zignorować
kalejdoskop kolorów, który wkraczał w jej pole widzenia, stwarzała coraz gorszą sytuację
w miarę nasilania prób usunięcia kolorów. W końcu doprowadziło to do takiego napięcia,
że musiała oddać się pod opiekę lekarską, zanim mogła podjąć na nowo ćwiczenia.
Zaleciłem tej kobiecie przerwanie palmingu i przy otwartych oczach przypominanie sobie,
tak wielkiej liczby kolorów, jak tylko jest to możliwe, przy możliwie doskonałym
zapamiętywaniu każdego z nich. W ten sposób, biorąc byka za rogi, poprzez świadome

41

doprowadzenie umysłu do “błądzenia" większego, niż w stanie nieświadomym, uzyskała
zdolność do krótkotrwałego palmingu.

Niektóre szczególne obiekty mogą być łatwiejsze do zapamiętania od innych. U

wielu osób czarne futro było optymalnym przykładem, podobnie jak czarny aksamit,
jedwab, popelina, atrament, litery na tablicy Snella. Bliskie danej osobie przedmioty są
łatwiejsze do przypomnienia, niż rzeczy nieznane. Pewna krawcowa wyobrażała sobie
kawałek czarnego jedwabiu, jako najbardziej czarny obiekt z możliwych do
przypomnienia. Jeżeli przed palmingiem oglądane są czarne litery, pacjent z reguły w
równym stopniu pamięta czerń liter, jak i białe tło. Jeśli utrzyma przez kilka sekund w
pamięci czerń, to zwykle całe tło i pole widzenia staje się czarne.

Z drugiej strony ludzie często mówią, że pamiętają czerń doskonale, chociaż wcale

nie dzieje się tak naprawdę. Trudno powiedzieć, czy jest to wpływ palmingu na proces
widzenia. Jeżeli nie odnotowuje się w takich przypadkach poprawy widzenia po otwarciu
oczu, można to wykazać przybliżając czerń do oczu niezbyt dobrze pamiętającego ją
pacjenta.

Chociaż z reguły najłatwiejszym kolorem do zapamiętania jest kolor czarny (z

przyczyn, które będą wyjaśnione w następnym rozdziale), czasami w przypadku
niemożności wyobrażenia sobie czerni stosuje się z powodzeniem następującą metodę.
Przypomnij sobie gamę kolorów — jasno czerwony, żółty, zielony, niebieski, purpurowy,
a zwłaszcza biały — wszystkie w możliwie najbardziej intensywnych odcieniach. Nie
zatrzymuj na żadnym z nich uwagi na czas dłuższy niż jedna sekunda. Ćwicz tak przez
pięć do dziesięciu minut. Następnie wyobraź sobie możliwie najbardziej biały kawałek
kredy o średnicy ok. jednego centymetra. Zauważ kolor tła. Z reguły będzie to odcień
czerni. Jeżeli tak się stało, sprawdź czy jest możliwe przypomnienie sobie czegokolwiek
bardziej czarnego lub zobaczenie czegoś bardziej czarnego z otwartymi oczami. We
wszystkich przypadkach, gdzie jest zapamiętana biała kreda w doskonały sposób, tło
będzie na tyle czarne, że stanie się niemożliwe przypomnienie sobie przy zamkniętych
oczach lub zobaczenie czegoś czarniejszego po ich otwarciu.

Dobrze wykonany palming jest jedną z najlepszych, spośród znanych mi metod,

bezpiecznej relaksacji całego układu nerwowego, włącznie z nerwami odpowiedzialnymi
za wzrok. Gdy w ten sposób uda się osiągnąć doskonały stan relaksacji, co zostaje
wykazane poprzez zdolność do zobaczenia doskonałej czerni, dzięki pozostawaniu w tym
stanie (relaksacji) przy oczach otwartych, wzrok danej osoby ulega trwałej poprawie.
Równocześnie ból oczu i głowy, a nawet w innych częściach ciała zanika całkowicie. Przy
niższym poziomie relaksacji, większość pozytywnych efektów ulega rozproszeniu po
otwarciu oczu, zaś uzyskany stopień poprawy nie utrzymuje się stale. Innymi słowy: im
większy jest poziom osiągniętej poprzez palming relaksacji, tym bardziej i tym dłużej
utrzymuje się po otwarciu oczu. Jeśli udało ci się wykonać palming w sposób doskonały

42

— będziesz w stanie utrzymać osiągnięty stan relaksacji po otwarciu oczu i nie utracić go.
Przy (jeszcze) niedoskonałym palmingu, uda ci się zaobserwować jedynie część
uzyskanych korzyści (po otwarciu oczu), na krótko — czasami tylko przez kilka chwil.
Nawet najmniejszy stopień relaksacji jest przydatny, gdyż dzięki niemu można osiągnąć
coraz większą jej głębię.

Należy pogratulować osobom, którym udawało się skutecznie stosować palming od

samego początku, ponieważ zawsze podlegali bardzo szybkiemu wyleczeniu. Bardzo
spektakularnym przykładem jest przypadek blisko siedemdziesięcioletniego mężczyzny, u
którego występowała złożona dalekowzroczność, astygmatyzm i starczowzroczność,
dodatkowo skomplikowana przez początkowe stadium katarakty. Ten mężczyzna od z
górą czterdziestu lat używał okularów do dali, zaś od lat dwudziestu stosował także
okulary do czytania. Z powodu zmętnienia soczewek stał się niezdolny do wykonywania
swojej pracy nawet z pomocą okularów, zaś inni lekarze nie dawali mu żadnej nadziei na
poprawę jego stanu za wyjątkiem operacji. Gdy stwierdził, że palming mu pomaga,
zapytał:

“Czy można ćwiczyć za dużo?"
“Nie" — odpowiedziałem— “palming jest po prostu odpoczynkiem dla oczu i nie

można sprawić, aby oczy były za bardzo wypoczęte".

Kilka dni później powrócił i powiedział:
“Doktorze, to było nudne, strasznie nudne, ale zrobiłem to".
“Co było nudne?" — zapytałem.
“Palming" — odpowiedział — “ćwiczyłem bez przerwy przez dwadzieścia godzin".
“Przecież nie mógł Pan tego robić przez dwadzieścia godzin bez przerwy" —

odrzekłem niedowierzająco — “musiał Pan robić przerwy na posiłki".

Wtedy opowiedział mi, że od czwartej rano aż do północy nic nie jadł, jedynie pił

duże ilości wody i praktycznie cały czas poświęcił na robienie palmingu. Jak powiedział,
musiało to być rzeczywiście nudne, ale zarazem warte tego “wysiłku". Gdy patrzył na
tablicę Snella bez okularów, odczytywał dolną linię liter z odległości dwudziestu stóp.
Potrafił także odczytać z odległości piętnastu centymetrów tekst złożony pięciopunktową
czcionką. Znacznemu zmniejszeniu uległo zmętnienie soczewek, zaś w ich centrum
rozproszyło się całkowicie. Dwa lata później stan wzroku tego pacjenta nie uległ zmianie.

Jakkolwiek palming pomaga większości osób, to pewna mniejszość jest niezdolna

do zobaczenia czerni i próba relaksacji osiągana w ten sposób powoduje jedynie wzrost
napięcia. Poprzez zastosowanie różnych metod wymienionych w tym rozdziale, w
większości przypadków można zachęcić pacjentów do skutecznego palmingu, lecz gdy
doświadczane trudności są zbyt wielkie, z reguły lepszym i szybszym rozwiązaniem
będzie odstawienie tej metody do czasu, gdy wzrok nie ulegnie poprawie poprzez
zastosowanie innych środków. Niektórzy stają się wówczas zdolni do widzenia czerni

43

podczas palmingu, ale inni odnoszą sukces dopiero po wyleczeniu wzroku.

ROZDZIAŁ 10

POMOC PAMIĘCI W PROCESIE WIDZENIA

Umysł znajduje się zawsze w stanie doskonałej relaksacji w chwili, gdy jest zdolny

do doskonałego przypomnienia sobie jakiegokolwiek wrażenia zmysłowego. Gdy oczy są
otwarte — wzrok odnajduje stan normy (ostrego widzenia), jeżeli się je zamknie i zakryje
tak aby wykluczyć dostęp światła, można zobaczyć doskonale czarne pole — czyli
absolutne nic. Jeżeli potrafisz perfekcyjnie przypomnieć sobie tykanie zegara lub zapach,
czy smak, twój umysł znajduje się w stanie wypoczynku przy zakrytych i zamkniętych
oczach zobaczysz doskonałą czerń. Jeżeli twoja pamięć zmysłu dotyku będzie równa
temu, co odczuwasz w rzeczywistości, po odcięciu źródła światła do twoich oczu nie
będziesz widział niczego oprócz czerni. Jeśli potrafisz znakomicie przypomnieć sobie,
przy zamkniętych i zasłoniętych oczach, brzmienie utworu muzycznego, nie zobaczysz nic
ponad doskonałą czerń.

Ale w przypadku każdego z tych zjawisk nie łatwo jest sprawdzić poprawność

pamięci, co także ma odniesienie dla kolorów innych niż czarny. Wszystkie inne kolory,
włączając w to biały, zmieniają się w zależności od ilości światła, jakie na nie pada i są
jedynie na tyle dobrze widoczne, jak to jest możliwe dla normalnego oka, które je
postrzega. Lecz jeśli wzrok jest w normie, czarny jest tylko czarnym, zarówno w
przyćmionym, jak i w pełnym świetle. Jest równie czarny zarówno z bliska, jak i z daleka,
mała powierzchnia jest równie czarna, jak duża, a nawet faktycznie wydaje się
czarniejsza. (Czarny jest ponadto znacznie bardziej czytelny niż jakikolwiek inny kolor,
nie ma nic czarniejszego od farby drukarskiej, jest przy tym najbardziej
rozpowszechniony.) Dlatego też, poprzez pamięć koloru czarnego zyskujemy możliwość
pomiaru własnego stopnia relaksacji. Jeżeli możemy przypomnieć sobie czerń niemal
doskonałą, nasz poziom relaksacji jest prawie doskonały. Jeżeli ktoś wcale nie może sobie
wyobrazić czerni, jego stan relaksacji jest bardzo słaby lub prawie żaden.

Te fakty można z łatwością udowodnić dzięki zastosowaniu symultanicznej

retinoskopii. Absolutnie doskonała pamięć jest niezmiernie rzadka, na tyle rzadka, że
można nie brać jej pod uwagę, ale niemal doskonała pamięć, którą moglibyśmy nazwać
normą, może być osiągnięta przez każdego pod pewnymi warunkami. Przy tego rodzaju
pamięci koloru czarnego retinoskop wykazuje, że wszystkie błędy refrakcji uległy
korekcji. Przy pamięci poniżej normy, ten stan zostanie wykazany w oku. Jeżeli będzie
podlegać wahaniom, cień retinoskopu także będzie podlegał fluktuacjom.

Wyniki badań retinoskopem są w rzeczywistości bardziej wiarygodne od zeznań

pacjentów. Często pacjenci oświadczają i mocno wierzą w to, że wizualizują doskonałą
czerń lub jej odcień określony przez nas jako norma, podczas gdy retinoskop wykazywał
błąd refrakcji. Fakt, że pamięć w takich przypadkach nie jest równa zmysłowi wzroku

44

można wykazać poprzez przybliżanie tablicy Snella do takiej odległości, z której czarne
litery będą widziane najlepiej. Osoba czytająca łatwo może zademonstrować, że w
warunkach napięcia oczu i umysłu nie sposób wyobrazić sobie koloru w sposób
perfekcyjny, gdy dochodzi do tego świadomy wysiłek widzenia połączony z
wpatrywaniem się, częściowym zamknięciem oczu, marszczeniem brwi lub równoczesną
próbą zobaczenia wszystkich liter w danej linii naraz. W takich warunkach okaże się, że
przypominanie koloru jest niemożliwe lub jest wyłącznie cząstkowe.

Różnica w stopniu wady wzroku, pomiędzy oczami danej osoby, może być

dokładnie zmierzona długością czasu zapamiętania czarnej kropki przy patrzeniu na
tablicę Snella obydwoma oczami, a następnie z zamkniętym lepiej widzącym okiem.
Osoba o normalnym wzroku w prawym oku i połowie normalnej wizji w oku lewym,
patrząc na tablicę testową obydwoma oczami może zapamiętać kropkę nieprzerwanie
przez dwadzieścia sekund, po zamknięciu lepszego oka zdolność zapamiętania kropki
ograniczy się do dziesięciu sekund. Osoba o połowie normalnej wizji w oku prawym i
ćwierci normalnej wizji w oku lewym może zapamiętać kropkę przez dwadzieścia sekund
przy obu otwartych oczach i tylko sześć sekund z zamkniętym lepszym okiem. Trzecia
osoba o normalnym wzroku w prawym oku oraz jedną dziesiątą normalnej wizji w oku
lewym, mogła zapamiętać kropkę przez dwadzieścia sekund przy otwartych oczach i tylko
przez dwie sekundy przy zamkniętym lepszym oku. Innymi słowy, jeżeli prawe oko jest
lepsze od lewego, pamięć jest

lepsza przy otwartym prawym oku, niż przy otwartym lewym, zróżnicowanie jest

wprost proporcjonalne do różnicy w wadzie wzroku pomiędzy oczami.

Związek pomiędzy relaksacją i pamięcią ma ogromne znaczenie praktyczne w

leczeniu zmian czynnościowych oka. Wrażenia zmysłowe dochodzące do oka z umysłu
dostarczają bardzo mało informacji o stanie ich napięcia, choć przecież ten stan napięcia
jest przyczyną cierpienia. Ale dzięki sposobom umożliwiającym zapamiętywanie
czarnego koloru pacjent zawsze może wiedzieć, czy jest pod wpływem napięcia, czy też
nie i dzięki temu może zapobiegać okolicznościom, które powodują stres. Bez względu na
rodzaj używanej metody poprawy wzroku zawsze doradzam pacjentom, aby utrzymywali
w pamięci mały obraz zaczernionej powierzchni, jak np. kropka, by dzięki temu mogli
rozpoznać i uniknąć okoliczności powodujących stan napięcia. W niektórych przypadkach
wyłącznie dzięki tym sposobom, w bardzo krótkim okresie czasu uzyskano całkowite
wyleczenie. Jedną z zalet tej metody jest to, że nie wymaga ona tablic, oraz że bez
względu na porę dnia, czy nocy oraz niezależnie od wykonywanej czynności, zawsze
można stworzyć warunki pozwalające doskonale przypomnieć sobie obraz czarnej kropki.

Stan umysłu w jakim może być skutecznie wizualizowana czarna kropka, nie może

być osiągnięty przez jakikolwiek rodzaj wysiłku. Pamięć nie może być wynikiem
relaksacji, lecz musi być przez nią poprzedzona. Jest osiągana tylko w chwilach relaksu i

45

utrzymuje się na tyle długo, na ile nie mają wpływu przyczyny powodujące stan napięcia,
ale nie można w pełni wyjaśnić jak to się dzieje, podobnie jak wielu innych do końca nie
wytłumaczalnych zjawisk psychologicznych. Wiemy tylko tyle, że w pewnych
uwarunkowaniach — które można nazwać sprzyjającymi — stopień relaksacji jest
wystarczający dla przypomnienia wizji czarnej kropki, a także to, że poprzez ciągłe
poszukiwanie takich okoliczności, chory staje się zdolny do pogłębienia stopnia relaksacji
oraz przedłużenia czasu jej trwania, tak że na koniec jest zdolny do przebywania w tym
stanie także w niesprzyjających warunkach.

Dla większości ludzi, palming stwarza najbardziej sprzyjające warunki dla

przypominania sobie czerni. Gdy napięcie związane z widzeniem zostanie obniżone
poprzez wyeliminowanie światła, chory jest z reguły zdolny utrzymać w pamięci obraz
czarnego obiektu przez kilka sekund lub dłużej, i ten okres relaksacji może zostać
wydłużony na jeden z dwóch sposobów. Pierwszy to spoglądanie z centralną fiksacją na
czarny przedmiot z najkorzystniejszej dla danej osoby odległości, przy której oczy są
najbardziej zrelaksowane, drugi sposób to mentalne przesuwanie “wzroku" z jednego
czarnego obiektu na inny lub z jednej jego czarnej części na drugą. Dzięki tym sposobom,
a także prawdopodobnie pod wpływem innych, nie do końca wyjaśnionych czynników,
większość osób, prędzej czy później, staje się zdolna do przypominania sobie czerni przez
nie-określenie długi czas przy oczach zarówno zamkniętych jak i otwartych.

Przy otwartych oczach i spoglądaniu na czystą powierzchnię, bez udziału

świadomego wysiłku włożonego w proces widzenia, poziom nieświadomego napięcia
obniża się do tego stopnia, że dana osoba jest zdolna do wyobrażenia sobie czarnej kropki,
zaś wszystkie błędy refrakcji — jak wykazuje retinoskop — zostają skorygowane. Ten
stan rzeczy okazuje się być niezmienny i dopóki powierzchnia wydaje się być czysta, zaś
dana osoba nie zaczyna przypominać sobie widzianych rzeczy lub wyobrażać w sposób
niedoskonały, dopóty pamięć i wizja zostaną utrzymane. Jednakże wraz z poprawą
widzenia, szczegóły tła mogą stać się dostrzegalne lub dana osoba może wspomnieć
tablicę Snella, którą niezbyt ostro widziała, na skutek czego powróci napięcie związane z
widzeniem i obraz kropki zostanie utracony.

Podczas patrzenia na podłoże, na którym nie ma nic szczególnego do zobaczenia,

dystans nie odgrywa żadnej roli dla pamięci, ponieważ dana osoba może spoglądać na tę
powierzchnię bez względu na to, gdzie ona się znajduje bez udziału napięcia ze strony
wzroku. Jednakże przy patrzeniu na litery lub inne detale, pamięć jest tak dobra, jak
dogodna jest odległość, z której widoczność danej osoby jest najlepsza, ponieważ z tej
odległości oczy i umysł są bardziej zrelaksowane niż w sytuacji, gdy te same litery, czy
obiekty są oglądane z odległości, z której ostrość widzenia nie jest równie dobra. Poprzez
ćwiczenie centralnej nk-sacji z najlepszej wybranej odległości, jak również dzięki użyciu
innych skutecznych metod poprawy wzroku “pamięć" czarnej kropki może być znacznie

46

poprawiona, w niektórych przypadkach bardzo szybko.

Jeśli osiągnięta w tych sprzyjających okolicznościach relaksacja jest znakomita,

dana osoba będzie zdolna utrzymać ją w sytuacji, gdy umysł świadom jest wrażeń
wzrokowych napływających z odległości niedogodnej. Jednak takie przypadki są bardzo
rzadkie. Z reguły poziom osiągniętej relaksacji jest niedoskonały i dlatego w
niesprzyjających warunkach jeszcze się obniża. Dotyczy to także postrzeganych z
niedogodnej odległości liter, czy innych obiektów. W tych okolicznościach wrażenia
wzrokowe są na tyle nieprzyjemne, że kiedy tylko jakiś detal zaczyna być dostrzegany z
odległości, z której nie był wcześniej widoczny, pacjent zazwyczaj traci stan relaksacji, a
wraz z nim “pamięć kropki". W rzeczywistości napięcie oczu może pojawić się nawet
wcześniej niż pacjent mógłby stać się świadomy obrazu odbitego na jego siatkówce, co
dokładnie zilustruje następujący przypadek.

Kobieta w wieku pięćdziesięciu pięciu lat miała wadę krótkowzroczności co w

połączeniu z innymi wadami wzroku nie pozwalało jej na widzenie wielkiego C na tablicy
Snella z odległości większej niż l stopa. Również poruszanie się po domu, oraz na ulicy
nie było możliwe bez udziału drugiej osoby. Przy spoglądaniu na zieloną ścianę, bez
usiłowania widzenia jej, stała się zdolna do wyobrażenia sobie w pamięci doskonale
czarnej kropki, a także do zobaczenia małego obszaru tapety zarówno z odległości jak i z
bliska. Gdy podeszła do ściany, została poproszona o położenie ręki na klamce od drzwi,
co wykonała bez wahania. “Ale ja nie widzę klamki", pośpieszyła z wyjaśnieniem. W
rzeczywistości widziała ją na długo przed tym zanim położyła na niej rękę, ale gdy tylko
została zasugerowana idea zobaczenia klamki, pacjentka straciła “pamięć kropki", a wraz
z nią polepszony wzrok i gdy ponownie próbowała znaleźć klamkę, nie mogła tego
uczynić.

Gdy kropka jest utrzymywana w pamięci w sposób doskonały podczas patrzenia na

litery na tablicy Snella, litery są świadomie lub nieświadomie lepiej widoczne; niemożliwe
jest przebywanie w tym samym czasie zarówno w stanie napięcia, jak i relaksacji. Jeżeli
ktoś zrelaksuje się wystarczająco, aby pamiętać kropkę, musi być również wystarczająco
zrelaksowany aby zobaczyć literę (w sposób świadomy lub nieświadomy). Z drugiej
strony litery, zarówno te na które ktoś patrzy, jak i te w liniach ponad nimi, oraz pod
spodem także stają się bardziej widoczne.

Zazwyczaj świadomość postrzegania liter jest bardzo rozpraszająca i powoduje z

reguły zanik “pamięci kropki". Jak już to odnotowałem, wśród niektórych osób stan
napięcia powraca nawet wcześniej niż następuje świadome rozpoznanie liter.

W ten sposób ludzie zostają postawieni przed wielkim dylematem. Stan relaksacji

umożliwiający podtrzymywanie w pamięci czarnej kropki poprawia ich wzrok, zaś rzeczy
które widzą przy pomocy tej poprawionej wizji powodują utratę relaksacji i pamięci
kropki. Bardzo znamienne jest dla mnie w jaki sposób te trudności są przezwyciężane.

47

Niektóre osoby są zdolne dokonać tego w ciągu pięciu minut lub pół godziny. Dla innych
ten proces jest długi i nużący.

Z taką sytuacją można radzić sobie na wiele sposobów. Jeden z nich to zachowanie

w pamięci kropki przy patrzeniu nieco w bok od tablicy testowej, powiedzmy o stopę,
następnie nieco bliżej, na koniec zaś spoglądanie pomiędzy liniami. W ten sposób dana
osoba może widzieć litery peryferyjnie bez utraty kropki, po dokonaniu tego będzie mogła
pójść krok dalej i patrzeć bezpośrednio na literę bez utraty kontroli nad swoją pamięcią.
Jeśli to się nie udaje, może patrzeć tylko na jedną część litery — z reguły na dolną — lub
widzieć, czy też wyobrażać sobie kropkę jako część litery, spostrzegając, że reszta litery
jest mniej czarna i mniej wyraźna od części bezpośrednio oglądanej. Patrząc w ten sposób
można osiągnąć zdolność lepszej wizualizacji czarnej kropki, niż przy oglądaniu całej
litery naraz. Jeżeli litera jest widziana równie wyraźnie w całości, doskonała “pamięć
czarnej kropki" jest w takim przypadku zawsze stracona.

Następnym krokiem jest zauważenie czy dół litery jest prosty, zakrzywiony, czy też

otwarty bez utraty równoczesnej wizji kropki. Gdy to się uda, dana osoba może próbować
robić takie same spostrzeżenia z bokami i górą litery, utrzymując tak jak poprzednio
kropkę na dole litery. Taki sposób obserwowania oddzielnych części, pozwala z reguły na
widzenie całej litery bez utraty “pamięci kropki", jednak w rzadkich przypadkach zdarza
się, że to nie działa i wówczas potrzebna jest inna praktyka. W jednym z przypadków
poskutkowała następująca metoda.

Mężczyzna z wadą piętnastu dioptrii krótkowzroczności był bardzo

zdezorientowany tym co zobaczył, gdy jego wzrok poprawił się dzięki “pamięci kropki",
kierował wzrok na bok od tablicy Snella lub na jakieś inne obiekty. Zauważał, że litery i
inne szczegóły są coraz bardziej wyraźne. Przez około tydzień krążył wokoło nieustannie
próbując oszukać swój prawidłowy wzrok. Ponieważ jego pamięć uległa poprawie,
stawało się to dla niego coraz trudniejsze i pod koniec tygodnia po prostu niemożliwe.
Patrząc z odległości dwudziestu stóp na dolną linię liter jego wizualizacja czarnej kropki
była znakomita, zapytany zaś o to czy mógłby zobaczyć litery, odpowiedział:

“Nie mogę dopomóc w zobaczeniu ich".
Niektóre osoby opóźniają swój powrót do zdrowia przez całodzienne ozdabianie

otoczenia kropkami, zamiast prostego utrzymywania kropki w pamięci. Nie tylko nie jest
to dobry sposób, ale dodatkowo powoduje stan napięcia. Kropkę można z korzyścią
wyobrazić sobie jako składową część czarnej litery na tablicy Snella, ponieważ
przeważnie oznacza to wyobrażenie sobie jednej części litery jako czarniejszej; ale nie
można dobrze sobie tego wyobrazić na innym podłożu niż kolor czarny i próba
wyobrażenia sobie takiego obrazu na innym tle powoduje zaburzenie wizji.

Im mniejszy jest obszar wyobrażonej czerni u danej osoby, tym większy jest

wykazany stopień relaksacji, jednakże niektóre osoby na początku łatwiej zapamiętują

48

większy obszar, podobnie jak część którejś z liter na tablicy Snella widzą jako bardziej
czarną niż całą resztę. Takie osoby mogą rozpocząć pracę z wielkim C, przechodząc
później do mniejszych liter, a w końcu do kropki. Dzieje się tak z tego powodu, że mały
obszar łatwiej jest zapamiętać niż duży, a jego czerń jest intensywniejsza. Wiele osób
uważa, że zamiast kropki łatwiej jest im utrzymywać w pamięci obraz dwukropka z jedną
kropką czarniejszą od drugiej, albo cały zestaw kropek z jedną czarniejszą od pozostałych
lub też kropkę nad małym I czy J. Inni z kolei w miejsce kropki wolą przecinek.

Na początku, dla większości ludzi pomocne jest nieustanne przesuwanie

“spojrzenia" z jednej spośród tych czarnych powierzchni na inną lub z jednej części
powierzchni na drugą, przy czym doświadczają wrażenia kołysania lub pulsowania
wytworzonego przez tego rodzaju przesuwanie obrazu (zob. rozdz. 12). Gdy “pamięć
kropki" staje się udoskonalona, jeden przedmiot może być utrzymywany w pamięci bez
przerwy, bez pomocy przesuwania, podczas gdy kołysanie będzie doświadczane w czasie
odpowiednich ćwiczeń.

Chociaż czarny jest z reguły najlepszym kolorem do zapamiętania niektórzy czują

się nim znużeni lub przygnębieni i preferują pamięć białego lub jakiegoś innego koloru.
Obiekty znajome, albo kojarzące się z przyjemnymi doznaniami są często łatwiejsze do
zapamiętania od tych, których nie darzymy szczególnym zainteresowaniem. Wzrok jednej
z kobiet uległ poprawie dzięki pamięci żółtej maselnicy, zaś innej dzięki zdolności
zapamiętania opala z jej pierścionka, gdy nie mogła utrzymać “pamięci kropki".
Cokolwiek ktoś uważa za najłatwiejsze do zapamiętania — jest najlepsze do zapamiętania,
ponieważ pamięć dotąd nie będzie doskonała dopóki nie stanie się to łatwe.

Gdy “pamięć kropki" staje się nawykiem, nie tylko przestaje być ciężarem, ale staje

się wielką pomocą w innych procesach umysłowych. Gdy umysł zaczyna pamiętać jedną
rzecz lepiej od innych, uzyskuje zdolność centralnej fiksacji. Zdolność ta wzrasta w taki
sposób jak uzyskiwana jest poprawność widzenia dzięki wykorzystaniu centralnej fiksacji.
Innymi słowy umysł osiąga największą wydajność w stanie wypoczynku i relaksacji i
nigdy nie będzie rozluźniony dopóki jedna z rzeczy nie będzie lepiej pamiętana od
wszystkich innych. Gdy umysł znajduje się w takim stanie, że kropka jest doskonale
utrzymywana w pamięci, pamięć innych rzeczy także ulega poprawie.

Pewna studentka opowiadała jak podczas egzaminów nie mogąc znaleźć odpowiedzi

na pytanie przypomniała sobie kropkę i odpowiedź sama przyszła do niej. Gdy sam nie
mogę sobie przypomnieć imienia pacjenta, przywołuję “pamięć kropki" — i oto — mam!

Muzyk, który miał doskonały wzrok i doskonale potrafił wizualizować kropkę miał

perfekcyjną pamięć muzyczną, lecz muzyk z wadą wzroku, nie potrafiący utrzymać w
pamięci kropki, nie potrafił grać bez nut, ta “ułomność" minęła wraz z poprawą wzroku i
pamięci wzrokowej. W skrajnych przypadkach napięcie towarzyszące postrzeganiu liter
na tablicy jest tak przerażające, że badani stwierdzali iż podczas patrzenia nie tylko nie

49

mogli pamiętać o kropce, ale zapominali nawet swojego imienia.

Dokładność “pamięci kropki" można mierzyć nie tylko przez porównanie ze

wzrokiem, lecz także stosując poniższe testy:

Gdy “pamięć kropki" jest doskonała, jest też natychmiastowa. Jeżeli potrzeba kilku

sekund lub dłuższego czasu, aby uzyskać tę pamięć, to nie jest ona doskonała.

Prawidłowa “pamięć kropki" jest nie tylko natychmiastowa, lecz także ciągła i

długotrwała.

Gdy kropka jest wizualizowana prawidłowo, natychmiast pojawia się normalny

wzrok. Jeśli prawidłowy obraz jest uzyskiwany po sekundzie lub dwóch, można zawsze
wykazać, że “pamięć kropki" jest niedoskonała podobnie jak wzrok.

“Pamięć kropki" jest także testem sprawdzającym stan relaksacji. To środek

sprawdzający, dzięki któremu dana osoba wie czy jej oczy i umysł znajdują się w stanie
wypoczynku. Może to zostać porównane z manometrem maszyny parowej, który nie ma
nic wspólnego z silnikiem, lecz posiada wielkie znaczenie do dostarczania danych
informujących o możliwościach mechanizmu wykonującego daną pracę. Gdy kropka jest
czarna, wiadomo że mechanizm oka znajduje się w dobrej formie. Później kropka, czy
inne środki pomocne dla widzenia nie są więcej potrzebne, podobnie jak silnik nie
potrzebuje manometru dla prawidłowego działania.

Mężczyzna, który dzięki metodom prezentowanym w tej książce doszedł do

możliwości widzenia zarówno teleskopowego jak i mikroskopowego, w odpowiedzi na
zapytania badaczy zainteresowanych “bez-okularowym" leczeniem błędów refrakcji
wyjaśnił, że nie tylko nic nie czyni aby uniknąć nawrotu choroby, ale nawet zapomniał w
jaki sposób był leczony. Odpowiedź nie usatysfakcjonowała pytającego, ale jest to
zobrazowanie sytuacji, w której dana osoba po skutecznej poprawie wzroku nie potrzebuje
podejmować żadnych świadomych działań mających utrzymać ten stan, chociaż leczenie
zawsze można kontynuować z licznymi korzyściami, gdyż nawet nadzwyczajny wzrok
może ulec poprawie.

ROZDZIAŁ 11

WYOBRAŹNIA JAKO POMOC W WIDZENIU

Nasz umysł widzi bardzo obszernie, zaś oczy tylko częściowo. Zjawisko widzenia

zależy od interpretacji wrażeń odebranych z siatkówki. To co widzimy to nie obraz na
siatkówce, ale nasza interpretacja tego wrażenia. Nasz odbiór wielkości, koloru, formy i
kierunku kształtowany jest w zależności od zinterpretowania przez umysł obrazu na
siatkówce. Księżyc w zenicie wygląda na mniejszy niż nad horyzontem, chociaż punkt
widzenia (pod względem optycznym) jest ten sam i odbicie na siatkówce powinno być
takie same. Jednak nad horyzontem umysł w sposób nieświadomy porównuje jego obraz z
obrazem położonych poniżej obiektów, podczas gdy w zenicie nie ma punktów
odniesienia. Postać człowieka na wysokim budynku, czy na szczycie masztu żaglowca dla

50

szczura lądowego wygląda na malutką, ale dla marynarza ma normalne wymiary, gdyż
jest on przyzwyczajony do oglądania postaci ludzkich w takich sytuacjach.

Osoby o normalnym wzroku używają pamięci lub wyobraźni jako pomocy w

widzeniu, przy niedoskonałym wzroku można wykazać, że wadliwe jest nie tylko oko, ale
także pamięć i wyobraźnia, zatem umysł dodaje swoje wady do wadliwego obrazu na
siatkówce. Nie ma dwóch osób o normalnym wzroku, które mogłyby odbierać taki sam
obraz danego obiektu. Ich interpretacja tego co odbija się na siatkówce będzie się różniła o
tyle, o ile różne są ich osobowości, zaś przy wadach wzroku ta interpretacja będzie
znacznie bardziej zróżnicowana. W rzeczywistości zostanie odbita utrata mentalnej
kontroli, która jest odpowiedzialna za błędy refrakcji. Gdy oko nie jest skupione,
umysłowi także brakuje skupienia.

Zgodnie z powszechnie akceptowanym punktem widzenia, większość

nieprawidłowości w widzeniu wytwarzanych przez błąd refrakcji oka jest odpowiednio
przypisane samemu zjawisku istnienia tego błędu. Przypuszcza się, że niektóre z tych
nieprawidłowości wynikają z chorób mózgu lub siatkówki. Wielokrotność obrazów łączy
się z astygmatyzmem, choć tylko dwukrotność można by prawidłowo przypisać takiemu
sposobowi tłumaczenia (gdyż nikt nie posiada więcej niż dwoje oczu). Niektóre osoby
stwierdzają, że widzą pół tuzina obrazów, albo i więcej, inni pacjenci z astygmatyzmem
widzą tylko jeden. Można z łatwością udowodnić, że niewłaściwa ogniskowa odnosi się
tylko do małej części takich przypadków, a ponieważ wszystkie mogą być poprawione
poprzez korektę błędu refrakcji przy użyciu relaksacji, staje się oczywiste, że nie mogą
być one spowodowane żadnymi organicznymi chorobami.

Jeżeli porównamy obraz na matówce aparatu fotograficznego w chwili gdy nie jest

ona właściwie zogniskowana, ze wzrokowymi wrażeniami umysłu w czasie gdy oko nie
jest zogniskowane, zauważymy ogromną różnicę pomiędzy nimi. Przy niewłaściwej
ogniskowej aparat fotograficzny zamienia kolor czarny w odcienie szarości i zamazuje
kontury obrazu, lecz wytwarza te efekty w sposób standardowy i ciągły. Na błonie aparatu
fotograficznego niedoskonały obraz czarnej litery będzie równie niedoskonały we
wszystkich jej częściach, zaś to samo dostosowanie ogniskowej zawsze wytworzy ten sam
obraz. Jednakże żywe oko o niewłaściwej ogniskowej stworzy niedoskonały obraz, który
w wyobraźni widzącego będzie ulegał ciągłym zmianom, bez względu na to czy
ogniskowa zmienia się, czy też nie. Będzie więcej szarości w jednej z części obrazu, zaś
zarówno odcień jak i umiejscowienie szarości może zmieniać się w szerokim zakresie w
bardzo krótkim odstępie czasu. Jedna część litery może wydawać się szara, podczas gdy
reszta jest czarna. Poszczególne kontury mogą być widziane lepiej od innych; linie
pionowe mogą wydawać się czarne podczas gdy poziome będą szare i na odwrót. Z kolei
czarny może zamieniać się w brązowy, żółty, zielony, albo nawet czerwony. Takie
zamiany w kamerze są niemożliwe. Z kolei mogą się pojawiać plamki koloru, albo czerni,

51

bądź to na odcieniach szarości, bądź na białych połaciach. Mogą pojawić się także plamki
bieli lub kolorów na czerni.

W aparacie fotograficznym, czy w kamerze, niewłaściwie nastawiona ogniskowa

wytwarza obraz obiektów nieco większych niż obraz przy prawidłowej ogniskowej, lecz
przy podobnym stanie oka obraz odbierany przez umysł może być zarówno większy jak i
mniejszy od widzianego normalnie. Wielkie C może wydawać się mniejsze z odległości
dziesięciu stóp, niż z odległości stóp dwudziestu, albo dziesięciu cm. Dla niektórych może
się wydawać większe z odległości dwudziestu stóp, zaś dla innych mniejsze.

Przy niewłaściwej ogniskowej, forma obiektów oglądanych przez pacjentów często

wydaje się być zniekształcona, podczas gdy ich umiejscowienie również wydaje się
podlegać zmianom. Obraz może być podwójny, potrójny lub zwielokrotniony. Również
oglądany obiekt, albo poszczególne części obiektów mogą być zwielokrotnione, podczas
gdy inne obiekty lub ich części mogą pozostać pojedyncze. Nic podobnego nie może się
zdarzyć w kamerze, czy aparacie fotograficznym.

Zdjęcia pochodzące z dwóch aparatów fotograficznych o tak samo nieprawidłowo

ustawionej ogniskowej będą takie same. Jeżeli dwoje oczu ma w ten sam sposób
nieprawidłową ogniskową, odbicia obrazu na siatkówce każdego z nich będą podobne, ale
wrażenia odebrane przez umysł będą całkowicie różne w zależności od tego czy oczy
należą do jednej osoby, czy też do różnych osób. Jeżeli oko o prawidłowym wzroku patrzy
na jakiś obiekt przez okulary, refrakcja ulega zmianie, spowodowane tym szarości i
rozmazania są jednakowe i stałe, ale oko, które ma taki sam błąd refrakcji, jaki został
wytworzony za pomocą okularów, doświadcza tych zjawisk jako różnorodnych i
zmiennych.

Podstawową zasadą, jaką należy zrozumieć jest to, że wszystkie te zaburzenia wizji

(o których będzie więcej w późniejszym rozdziale) są iluzjami i nie są spowodowane
wadą oka. Jeśli ktoś wie, że dana rzecz jest iluzją — staje się mniej podatny na to by
widzieć ją ponownie. Gdy staje się świadomy, że to co widzi jest wyobrażeniem, pomaga
mu to na wzięcie wyobraźni pod kontrolę, jako że doskonała wyobraźnia jest niemożliwa
bez doskonałej relaksacji, doskonała wyobraźnia nie tylko koryguje błędną interpretację
obrazu z siatkówki, ale koryguje błędy refrakcji.

Wyobraźnia jest bardzo zbliżona do pamięci, chociaż różni się od niej. Wyobraźnia

jest uzależniona od pamięci, ponieważ rzeczy mogą być wyobrażone jedynie na tyle
dobrze na ile mogą być przypomniane. Nie możesz sobie wyobrazić zachodu słońca, jeżeli
go nigdy nie widziałeś. Jeżeli zaczniesz sobie wyobrażać niebieskie słońce, retinoskop
wykaże, że stajesz się krótkowidzem. Ani wyobraźnia, ani pamięć nie może być
doskonała dopóki umysł nie zostanie doskonale zrelaksowany. Dlatego przy doskonałej
pamięci i wyobraźni także wzrok jest doskonały (dopóki oko nie ma jakiegoś fizycznego
defektu). Wyobraźnia, pamięć i wzrok są połączone, gdy jedno z nich jest w dobrej formie

52

pozostałe także są bez wad, gdy jednemu z nich coś dolega — wszystkie cierpią w
równym stopniu. Jeżeli wyobrazisz sobie literę w sposób doskonały, zobaczysz że ta litera
i inne litery w pobliżu staną się bardziej wyraźne, ponieważ niemożliwe jest zrelaksować
się i wyobrazić sobie, że widzisz bardzo dobrze literę, gdy w tym samym czasie utrzymuje
się stan napięcia i wzrok widzi niedostatecznie ostro. Jeśli wyobrazisz sobie doskonałą
kropkę na dole litery, będziesz równie dobrze widział całą literę, gdyż nie możesz
wytworzyć mentalnego obrazu idealnej kropki nakładając go zarazem na niedoskonale
widzianą literę. Jak to już zostało podkreślone w poprzednim rozdziale możliwe jest
nieuświadomione widzenie. W niektórych przypadkach ludzie mogą wyobrażać sobie
idealną kropkę, co wykazuje retinoskop, bez świadomości widzenia litery, często zdarza
się to na krótko przed osiągnięciem świadomości tego, bez utraty obrazu kropki.

Gdy dana osoba jest skłonna uwierzyć, że litery mogą zostać wyobrażone i potrafi

sobie je wyobrazić bez usiłowania patrzenia lub porównywania tego co widzi z tym co
sobie wyobraża (co zawsze powoduje napięcie), czasami przy pomocy wyobraźni osiąga
się bardzo znaczące rezultaty. Niektórzy stają się zdolni do odczytania liter na dolnej linii
tablicy natychmiast, gdy tylko uzyskają zdolność do wyobrażenia sobie jednej litery jako
widocznej w sposób idealnie czarny i wyraźny. Większość jednak jest tak zmieszana tym
co dostrzega dzięki poprawie wzroku za pomocą wyobraźni, że nawet traci tę ostatnią.
Jedna sprawa to zdolność do precyzyjnego wyobrażenia sobie litery, a druga to zdolność
do widzenia litery jak również i innych liter bez utraty kontroli nad wyobraźnią.

Przy krótkowzroczności z powodzeniem stosowana jest następująca metoda:
Popatrz najpierw na literę z odległości, z której widzisz najlepiej. Następnie zamknij

oczy i zapamiętaj ją. Powtarzaj tak długo, aż pamięć litery będzie niemal równie dobra jak
widok litery z bliska. Z odległości 20 stóp od tablicy Snella, popatrz na czyste tło
oddalone o 30 cm lub nieco więcej w bok od tablicy i ponownie przypomnij sobie literę.
Zrób to samo w odległości piętnastu, a później ośmiu cm. Przy ostatnim zadaniu zauważ
pojawienie się liter na tablicy, czyli w peryferyjnym polu widzenia. Jeżeli pamięć jest
dobra, litery będą w miejsce szarych, blado-czarne, te znajdujące się bliżej punktu
centralnej fiksacji będą czarniejsze od tych znajdujących się dalej. Stopniowo zmniejszaj
odległość pomiędzy punktem fiksacji oraz literą do miejsca gdzie będziesz mógł patrzeć
prosto, wyobrażając sobie zarazem, że widzisz równie dobrze jak pamiętasz. Czasami
dobrze jest podczas tego ćwiczenia zamknąć i zakryć oczy i przypomnieć sobie literę lub
kropkę doskonale czarną. Rozluźnienie i kontrola umysłowa osiągnięta w ten sposób jest
pomocna w osiąganiu kontroli podczas patrzenia na tablicę.

Osoby z powodzeniem stosujące tę metodę są nieświadome tego, że podczas

wizualizacji idealnej litery jednocześnie patrzą na niedoskonały pierwowzór i nie
rozproszają się, gdy ich wzrok zostaje poprawiony dzięki wyobraźni. Wiele osób może
przypominać sobie bardzo dobrze przy zamkniętych oczach lub patrząc w miejsce gdzie

53

nie mogą zobaczyć litery, ale gdy tylko na nią popatrzą pojawia się stan napięcia i utrata
kontroli nad pamięcią. Dlatego też — z uwagi na to, że wyobraźnia zależy od pamięci, nie
są w stanie wizualizować w wyobraźni litery. W takich przypadkach zwykłem stosować
sposób opisany w poprzednim rozdziale. Zaczynam od kwestii:

“Czy potrafisz wyobrazić sobie czarną kropkę na dole danej litery i w tym samym

czasie być zdolnym do wyobrażenia sobie, że widzisz literę?"

Czasami pacjenci potrafią to zrobić, ale z reguły nie są do tego zdolni. W takim

przypadku zapytuję ich, czy potrafią wyobrazić sobie część litery, zwykle jej dół. Gdy
potrafią sobie wyobrazić jej prostą, krzywą, czy otwartą część (jak to bywa w takich
przypadkach), potrafią także wyobrazić sobie jej boki i górną część, utrzymując kropkę na
dole. Ale nawet po dojściu do tego etapu, mogą dalej istnieć przeszkody w wyobrażeniu
całej litery bez utraty wizji kropki. Muszę zachęcać pacjentów poprzez przybliżanie i
oddalanie tablicy. Wyobraźnia poprawia się proporcjonalnie do stopnia zbliżenia się do
punktu, w którym wzrok jest najlepszy, gdyż w tym stanie oczy są najbardziej
zrelaksowane. Jeżeli chodzi o patrzenie na ścianę, na której nie ma niczego szczególnego
do oglądania, odległość nie ma znaczenia, ponieważ nie wytwarza się wysiłku
prowadzącego do zobaczenia.

Ogromnie pomocne przy dodawaniu odwagi ludziom podczas wyobrażania sobie, że

widzą litery jest bezustanne i ciągłe powtarzanie:

“Oczywiście, że nie widzisz litery. Nie proszę cię o to żebyś ją widział. Proszę cię

jedynie o to, żebyś sobie wyobraził, że widzisz ją idealnie czarną i wyraźną".

Gdy ludzie za pomocą wyobraźni stają się zdolni do zobaczenia znanej litery,

uzyskują także zdolność do zastosowania tej samej metody w stosunku do jakiejś
nieznanej litery, Wynika to z tego, że w chwili gdy tylko część litery, taką jak na przykład
powierzchnia kropki, możemy sobie wyobrazić jako idealnie czarną, cała litera jest
widziana jako czarna, jakkolwiek początkowo wzrokowa percepcja tego zdarzenia może
nie pozostawać w umyśle na tyle długo, abyśmy stali się tego świadomi.

Starając się rozróżnić nieznane litery dana osoba odkrywa, że jej dokładne

wyobrażenie jest niemożliwe dopóki nie odpowiada ono prawdziwemu obrazowi. Dlatego
też, jeżeli litera którą sobie wyobrażamy, albo jej część jest odmienna od faktycznego jej
wizerunku, jej mentalny obraz jest mglisty i nietrwały, dokładnie tak jak litery, których nie
widzimy ostro.

Ilość sposobów jakim może ulec zaburzeniu wyobraźnia jest bardzo liczna. Istnieje

jedna droga do prawidłowej wizualizacji i nieskończona ilość sposobów niedoskonałego
wyobrażania. Prawidłowa droga jest łatwa. Umysłowy obraz wyobrażonej rzeczy
przychodzi tak szybko jak myśl i może pozostać utrzymany trwale w mniejszym lub
większym stopniu. Zły sposób jest trudny. Obraz przybywa powoli i jest zarówno
krótkotrwały, jak i zmienny.

54

Łatwo to udowodnić przez wyobrażenie sobie (oczy zamknięte) czarnej litery tak

dobrze, jak to jest możliwe, a następnie należy wyobrazić sobie tę samą literę, jako
widzianą nieostro. To pierwsze może być z reguły łatwo wykonalne, ale okaże się, że
bardzo trudno wyobrazić sobie, iż czarna litera z wyraźnymi konturami jest szara z
rozmazanymi krawędziami i zamglonymi otwartymi polami oraz niemożliwe jest
stworzenie takiego obrazu mentalnego, który utrzymywałby się trwale przez dostatecznie
długi okres czasu. Litera będzie miała różne kolory, kształt i umiejscowienie w polu
widzenia, dokładnie tak jak ma to miejsce w przypadku nieostro widzianej litery i tak jak
stan napięcia oczu z wadą wzroku wytwarza dyskomfort i ból, wysiłek włożony w błędne
wyobrażenie czasami skutkuje bólem. W przeciwieństwie do tego, im bliższy
doskonałości jest centralny obraz danej litery, tym łatwiej i szybciej się pojawia i tym
bardziej jest trwały.

Przy użyciu wyobraźni odnotowano kilka spektakularnych przypadków wyleczenia

wzroku. Mężczyzna, lekarz, noszący okulary od czterdziestu lat, nie potrafiący bez nich
odczytać wielkiego C z odległości dwudziestu stóp, został wyleczony w ciągu piętnastu
minut wyłącznie dzięki wyobrażaniu, że widzi czarną literę. Poproszony o opisanie
wielkiego C widzianego bez pomocy okularów powiedział, że dla niego wygląda ono
szaro, zaś otwór w literze jest przyciemniony przez szarą chmurę do tego stopnia, że wątpi
w to, czy koło litery C jest w ogóle otwarte. Z kolei po przysunięciu tablicy na bliską
odległość powiedział, że litera była czarna w sposób doskonały, a otwór i wnętrze litery
było doskonale białe, bez chmurek szarości. Po ponownym oddaleniu tablicy przypominał
sobie czerń na tyle żywo, że był w stanie wyobrazić sobie, że widzi literę czarną w stopniu
równie mocnym, jak przy patrzeniu na nią z bliskiej odległości, z otworem i środkiem
doskonale białym, dlatego też zobaczył literę na tablicy idealnie czarną i wyraźną. W ten
sam sposób stał się zdolny do odczytywania linii siedemdziesiąt (trzecia od góry na
tablicy Snella) i podążał w ten sposób w dół tablicy, aby po pięciu minutach uzyskać
ostrość wzroku pozwalającą na odczytanie z odległości dwudziestu stóp linii liter, którą
przy normalnym wzroku odczytuje się z odległości 10 stóp. Następnie otrzymał do
czytania pięciopunktowy druk. Litery wydały mu się szare i nie mógł ich odczytać. Jego
uwaga była przywiązana do faktu, że litery powinny być naprawdę czarne i natychmiast
po wyobrażeniu sobie, że widzi je jako czarne, uzyskał zdolność odczytania ich z
odległości dwudziestu pięciu cm.

Wyjaśnieniem tego nadzwyczajnego wyzdrowienia jest zwykła relaksacja.

Wszystkie nerwy w ciele doktora podczas wyobrażania sobie czerni liter były
zrelaksowane i rozluźnione i w trakcie uświadamiania sobie, że zaczyna widzieć litery na
tablicy, utrzymywał kontrolę swojej wyobraźni. Dzięki temu nie powodował ponownego
napięcia i podczas patrzenia na litery widział je jako czarne, tak jak je sobie wcześniej
wyobraził.

55

Doktor nie miał nawrotu wady wzroku i kontynuował proces jego usprawniania.

Około roku później odwiedziłem go w gabinecie i spytałem go jak mu idzie.
Odpowiedział, że ma doskonały wzrok zarówno na dystans jak i bliski. Potrafił odróżniać
samochody po drugiej stronie Hudson River, oraz siedzących w nich ludzi. Mógł także
odczytywać nazwy statków pływających po rzece, co inni ludzie potrafili zrobić jedynie
przy pomocy lornetki. Równocześnie nie miał żadnych trudności z czytaniem gazet i
udowodnił mi to czytając na głos fragmenty artykułów. Byłem zdziwiony i zapytałem jak
tego dokonał.

“Robiłem to co mi powiedziałeś" — odrzekł.
“Co ci powiedziałem?" — spytałem.
“Powiedziałeś mi, żebym każdego dnia ćwiczył z tablicą Snella, co uczyniłem, oraz

żebym czytał najmniejszy możliwy druk codziennie, co także robiłem".

Kolejny mężczyzna, u którego wysoka krótkowzroczność dodatkowo była

skomplikowana przez postępujący zanik nerwu wzrokowego, przy czym wielu lekarzy
odbierało mu nadzieję na poprawę jego stanu, uzyskał poprawę tak wielką i w tak szybkim
czasie, dzięki pomocy swojej wyobraźni, że pewnego dnia w moim gabinecie kompletnie
stracił nad sobą panowanie. Podnosząc tablicę, którą trzymał w ręce, rzucił nią w poprzek
pokoju.

“To zbyt piękne, żeby mogło być prawdziwe", — wykrzyknął — “Nie mogę w to

uwierzyć. Możliwość wyleczenia i strach przed niepowodzeniem, to więcej niż mogę
wytrzymać".

Z pewną trudnością uspokoiłem go i zachęciłem do dalszych ćwiczeń. Później był w

stanie czytać małe litery na tablicy jak osoba o normalnym stanie wzroku. Następnie
dałem mu do czytania mały druk. Patrząc na czcionkę 5 pt , od razu powiedział, że dla
niego nie jest możliwe odczytanie tak małego druku. Powiedziałem mu jednakże, aby
zastosował taką samą procedurę, jaka okazała się pomocna przy widzeniu na odległość.
Było to wyobrażenie sobie czarnej kropki na fragmencie literki podczas trzymania druku
w odległości piętnastu cm. Po kilkukrotnym sprawdzeniu “pamięci kropki", stał się zdolny
do wyobrażenia sobie, że widzi doskonale czarną kropkę na jednej z małych literek.
Wówczas ponownie stał się nerwowy i zapytany w czym problem, powiedział:

“Zaczynani czytać pięciopunktowy druk i boję się, że utracę kontrolę na sobą".
Kolejny przykład to przypadek kobiety z dużą krótkowzrocznością połączoną z

początkowym stadium katarakty. W ciągu kilka dni wzrok uległ poprawie z 3/200 (z
trzech stóp widziała duże C) do 20/50 (z 20 stóp widziała litery w linii 50). Zamiast
stopniowo przechodzić w dół tablicy, dokonała natychmiastowego skoku z linii
pięćdziesiąt do linii dziesiątek. Po przybliżeniu tablicy na odległość 7,5 cm poprosiłem, by
popatrzyła na literę O (z tej odległości widziała ją wyraźnie), a następnie o wyobrażenie,
że widzi kropkę na dole litery, oraz że dół litery jest najbardziej zaczernioną częścią. Gdy

56

już potrafiła to zrobić z bliska, odległość stopniowo była zwiększana, aż potrafiła
zobaczyć O z odległości 2 stóp. Potem umieściłem tablicę w odległości dziesięciu stóp,
zaś ona wykrzyknęła:

“Doktorze, to niemożliwe! Litera jest zbyt mała. Zacznijmy od jakiejś większej."
Jednakże po piętnastu minutach potrafiła odczytać małe O w linii dziesiątek z

odległości dwudziestu stóp.

ROZDZIAŁ 12

PRZESUWANIE WZROKU I KOŁYSANIE

Gdy oko o normalnym wzroku patrzy na literę, bez względu na to czy jest ona

daleko czy blisko, może się wydawać, że litera pulsuje, albo porusza się w różnych
kierunkach: na boki lub z dołu do góry, czy w obu tych kierunkach. Jeśli przenosi się
wzrok z litery na literę lub z jednej strony litery na jej drugi brzeg, to nie tylko litera, ale
nawet cała linia liter, czy tablica może sprawiać wrażenie przesuwania się. Ten pozorny
ruch wynika z przesuwania się oka i zawsze jest skierowany w przeciwnym kierunku do
ruchu oka.

Jeśli ktoś patrzy na szczyt litery, litera znajduje się poniżej linii wzroku i dlatego

wydaje się poruszać w dół. Jeśli ktoś patrzy na podstawę litery, litera jest powyżej linii
widzenia i wydaje się poruszać do góry. Jeśli ktoś patrzy na lewo od litery to jest na prawo
od linii widzenia i sprawia wrażenie poruszenia się w prawo. Patrząc na prawo, litera jest
na lewo od linii wzroku i wydaje się zmierzać na lewą stronę.

Osoby o normalnym wzroku rzadko są świadome tej iluzji i mogą mieć trudności z

jej doświadczeniem, lecz w każdym przypadku z jakim miałem do czynienia, po upływie
pewnego czasu można to było zademonstrować. Przy wadach wzroku litery mogą
wydawać się nieruchome, albo nawet poruszać się w tym samym kierunku co oko.

Dla oka niemożliwe jest zatrzymanie się w jednym miejscu przez czas dłuższy od

jednej sekundy. Jeżeli tego spróbujemy, wytworzy się napięcie i widok stanie się nieostry.
Można to łatwo udowodnić poprzez próbę utrzymania spojrzenia na jednej części litery
przez wystarczająco długi okres czasu. Bez względu na to jak dobry byłby wzrok, widok
zacznie się zamazywać, rozpraszać bardzo szybko i czasami wysiłek włożony w próbę
utrzymania tego stanu spowoduje ból. W przypadku nielicznych wyjątkowych osób,
obserwowany punkt może wydawać się utrzymywany w nieruchomym polu widzenia
przez dostateczną ilość czasu i dana osoba może myśleć, że utrzymuje nieruchome
spojrzenie, ale wynika to tylko z tego, że ruchy oka są tak szybkie, iż widziane obiekty
wydają się tym samym symultanicznie nakładającymi się obrazami.

Gdy wzrok jest prawidłowy ruchy oka nie są widoczne, ale bezpośrednie badanie

oftalmoskopem zawsze może je wykazać. Przy badaniu jednego oka, w czasie gdy drugie
spogląda na małą powierzchnię wprost przed sobą, badane oko (które podąża za ruchem
drugiego) wykonuje ruchy w różnych kierunkach po zmieniającej się orbicie, z góry na

57

dół, z dołu do góry oraz na boki. Przy normalnym wzroku te ruchy są niezmiernie szybkie
i nie towarzyszą mu żadne objawy wysiłku. W przeciwieństwie do tego, przesuwanie oka
z wadą wzroku jest wolniejsze, zakres ruchów obszerniejszy, przesunięcia są gwałtowne,
urywane i wykonywane z objawami wysiłku.

Wykazano także, że oko jest zdolne do tak szybkich ruchów, że oftal-moskop nie

jest w stanie ich zarejestrować. Prawidłowo widzące oko może odczytać czternaście liter
na dolnej linii tablicy Snella z odległości dziesięciu lub 15 stóp, w przyćmionym świetle,
tak szybko, że wydaje się jakby to było wykonane w jednej chwili. Ponadto należy dodać,
że aby rozpoznać litery w takich warunkach, trzeba wykonać około czterech przesunięć
oka na każdej literze. Gdy patrzymy z bliska, nawet gdy tylko jedna część litery jest
dobrze widziana, możemy ją rozpoznać, ale z daleka rozpoznanie litery bez wykonania
przesunięć oka z góry na dół i z boku na bok jest niemożliwe. Trzeba ponadto dokonać
przesunięć wzroku z litery na literę, robiąc w czasie jednej sekundy około
siedemdziesięciu przesunięć.

Linia z małymi literami na tablicy Snella ma mniej niż stopę długości i 0,6 cm

wysokości i wymaga około siedemdziesięciu przesunięć na sekundę, aby zobaczyć ją całą,
w jednej chwili. Potrzeba wielu tysięcy ruchów oka, aby zobaczyć obszar wielkości
ekranu w kinie, ze wszystkimi jego detalami, takimi jak osoby, zwierzęta, drzewa, itd.
Żeby zobaczyć szesnaście takich powierzchni na sekundę, jak to robimy w kinie,
potrzebna jest niewyobrażalna szybkość ruchów oka.

Nie tylko ludzkie oko i umysł są zdolne do takiej szybkości działania, jednak aby

działo się to bez napięcia i wysiłku, z maksymalną efektywnością, zarówno oko, jak i
umysł muszą być w stanie rozluźnienia. Wprawdzie każdy ruch oka powoduje błąd
refrakcji, jednak gdy ruch jest nieznaczny to błąd jest minimalny. Z reguły przesunięcia są
tak szybkie, że nie pozostają na tyle długo, aby wady refrakcji mogły być wykryte za
pomocą retinoskopu. Ich obecność może zostać dostrzeżona dopiero po zredukowaniu
szybkości ruchów do czterech-pięciu na sekundę. Czas podczas którego oko jest w stanie
rozluźnienia jest znacznie dłuższy od czasu, w którym występuje błąd refrakcji. Dlatego
też przy normalnych przesunięciach oka błędy refrakcji nie wykazują swojej obecności.
Im szybsze są nieświadome przesunięcia oka, tym lepsza jest wizja, ale jeżeli ktoś
usiłowałby być świadomym zbyt szybkich przesunięć, wytworzy stan napięcia.

Niezbędnym warunkiem prawidłowego widzenia jest nieustanne przesuwanie oka i

te przesunięcia są uderzającą ilustracją mentalnej kontroli niezbędnej w procesie
prawidłowego widzenia. Proces ten wymaga doskonałej umysłowej kontroli aby
przeanalizować tysiące myśli i wrażeń w ciągu sekundy, zaś każdy punkt fiksacji
(zatrzymania wzroku) musi być przemyślany oddzielnie, ponieważ niemożliwe jest
myślenie o dwóch rzeczach lub dwóch częściach jednej rzeczy naraz. Oko z wadą wzroku
usiłuje dokonać rzeczy niemożliwej poprzez patrzenie skoncentrowane na jednym punkcie

58

przez wystarczająco długi czas — to znaczy poprzez gapienie się. Gdy patrzy na nieznaną
literę i nie widzi jej, przedłuża wpatrywanie się w nią z wysiłkiem zmierzającym do jej
lepszego zobaczenia. Takie zmagania zawsze skazane są na niepowodzenie i stają się
znaczącym czynnikiem doprowadzającym do wady wzroku.

Jedna z najlepszych metod jaką dotychczas odkryliśmy polega na świadomym

naśladowaniu nieświadomych przesunięć oka występujących w normalnym oku i na
doświadczaniu poruszających się obrazów wytworzonych przez takie przesunięcia. Bez
względu na to czy oko jest bez wad, czy z wadami refrakcji, świadomie wykonywane
przesunięcia wzroku i kołysanie stanowią wielką korzyść i pomoc dla oka. Nie tylko oczy
z wadą wzroku, ale także normalnie widzące ulegają poprawie dzięki takim ćwiczeniom.
Przy wadach wzroku przesuwanie (jeżeli jest prawidłowo wykonywane) daje oczom
relaks i wypoczynek w stopniu równie wielkim jak palming, i zawsze zmniejsza lub
koryguje błąd refrakcji.

Oko bez wady wzroku nigdy nie próbuje zatrzymać się na jednym punkcie przez

czas dłuższy od jednej sekundy, a gdy się przesuwa (jak to było wyjaśnione w rozdz. 8), to
zawsze widzi gorzej poprzedni punkt fiksacji. Gdy oko przestaje się szybko poruszać i
widzieć gorzej przesunięty punkt, wzrok także przestaje być prawidłowy, kołysanie
zostaje zatrzymane lub wydłużone, a czasami odwrócone. To są kluczowe zagadnienia
przy leczeniu za pomocą przesuwania wzroku.

Żeby zobaczyć poprzedni punkt fiksacji jako gorszy, oko z wadą wzroku musi

patrzeć znacznie dalej od niego, niż oko o normalnym wzroku. Jeżeli oko przesuwa się na
przykład tylko o 0,6 cm, może widzieć poprzedni punkt fiksacji równie dobrze, albo
równie źle jak przedtem i zamiast rozluźnienia oczu osiąganemu dzięki przesuwaniu, jego
napięcie będzie wzrastać, nie pojawi się kołysanie, zaś ostrość widzenia obniży się. Z
odległości kilkunastu centymetrów oko może być zdolne do “odpuszczenia pierwszego
punktu fiksacji i jeżeli ten punkt nie będzie utrzymywany przez okres dłuższy od jednej
sekundy, dzięki przesuwaniu wytworzy się stan rozluźnienia oka i tym samym będzie
możliwe odczuwanie stworzonej iluzji kołysania. Uzyskane korzyści są tym większe im
krótsze przesunięcia, ale nawet bardzo długie przesuwanie — trzy i więcej stóp —
pomaga tym, którzy nie mogą osiągnąć krótszej odległości.

Z drugiej strony, gdy ktoś jest już zdolny do wykonywania krótkich przesunięć,

długie przesunięcia pogarszają wizję. Kołysanie jest potwierdzeniem tego, że przesuwanie
zostało wykonane poprawnie i gdy się pojawia, widoczność zawsze ulega poprawie.
Możliwe jest przesuwanie bez poprawy wzroku, ale nie można wytworzyć złudzenia
kołysania bez poprawy; gdy będzie można to zrobić przy długich przesunięciach, należy
stopniowo skracać zakres ruchu, aż dana osoba będzie mogła wykonać przesuwanie z góry
do dołu najmniejszej literki na tablicy, czy gdziekolwiek i w tym czasie utrzymywać
kołysanie. Później może stać się zdolna do uzyskania świadomości pozwalającej na

59

postrzeganie kołysania liter bez świadomego przesuwania.

Bez względu na wielkość wady wzroku zawsze możliwe jest przesuwanie i

doświadczenie kołysania, tak długo jak długo poprzedzający punkt fiksacji wzroku jest
gorzej widoczny. Nawet diplopia i poliopia (podwójne i wielokrotne widzenie, każde z
osobna) nie stanowią przeszkody (w pewnej mierze) w poprawie wzroku. Przeważnie oko
z wadą wzroku jest zdolne do przesunięć z jednej strony tablicy Snella na drugą lub z
punktu powyżej tablicy do punktu poniżej niej, oraz do zaobserwowania, że w pierwszym
przypadku tablica wydawała się poruszać z boku na bok, podczas gdy w drugim
przypadku wydawała się poruszać w pionie.

Pacjenci cierpiący z powodu wysokiego stopnia fiksacji peryferyjnej, aby zobaczyć

pierwszy punkt fiksacji jako gorszy podczas ćwiczenia przesuwania, będą potrzebowali
skorzystać z niektórych metod opisanych w rozdz. 8. Jednakże z reguły osoby, które nie
mogą widzieć “gorzej" z odległości, mogą to łatwo robić z bliska, jako że wzrok z tej
odległości jest najlepszy nie tylko w krótkowzroczności, ale równie często przy
dalekowzroczności. Gdy odczucie kołysania zostanie wytworzone z bliska, odległość
może być stopniowo powiększana, aż do momentu gdy ta sama rzecz będzie odczuwana z
odległości 20 stóp.

Jako sposób rozluźnienia i relaksacji oczu, poza ich zamknięciem, czy też

palmingiem, kołysanie i przesuwanie wzroku jest najbardziej owocną metodą. Dzięki tej
metodzie przeplatanej z relaksacją oczu i późniejszym naprzemiennym przesuwaniem,
osoby z bardzo poważnymi wadami wzroku osiągały czasami chwilowe lub trwałe
wyleczenie w ciągu kilku tygodni.

Przesuwanie można wykonywać szybko lub powoli, stosownie do stanu widzenia.

Początkowo, przy szybkim przesuwaniu może wystąpić napięcie, a wtedy punkt z którego
się przesuwamy nie będzie widziany gorzej i nie uzyska się efektu kołysania. W miarę
postępów szybkość może ulec zwiększeniu. Przeważnie jednak nie można doświadczyć
kołysania, jeśli przesuwanie jest szybsze niż dwa, trzy razy na sekundę.

Do kołysania z reguły może być użyty mentalny obraz litery w sposób równie dobry

jak rzeczywistej litery na tablicy. Dla niektórych osób odwrotna sytuacja też jest
prawdziwa, ale dla większości ludzi kołysanie literą w umyśle jest łatwiejsze niż z
faktycznym obrazem. Gdy staje się to wykonalne, łatwiej jest potem wykonać kołysanie
literami na tablicy Snella. Dzięki zamiennemu stosowaniu kołysania umysłowego i
wizualnego, czasami uzyskuje się błyskawiczne postępy. Gdy tylko ulegnie poprawie
stopień relaksacji, kołysanie umysłowe może zostać skrócone, aż do wyobrażenia sobie
kołysania literą o wielkości gazetowej kropki. Gdy staje się to możliwe, okazuje się być
łatwiejsze od kołysania większą literą, zaś wiele osób osiąga w ten sposób ogromne
korzyści.

Bez względu na to jak wielki jest błąd refrakcji, wszyscy uzyskują częściową albo

60

całkowitą poprawę wzroku (co zostaje wykazane przez retinoskop) przynajmniej przez
okres sekundy, w chwili gdy udaje się im zastosować z powodzeniem przesuwanie i
kołysanie. Czas poprawy może być tak krótki, że dana osoba może nie być tego
świadoma, ale staje się dla niej możliwe wyobrażenie sobie ostrego widzenia i dzięki temu
staje się możliwe utrzymanie stanu relaksacji na tyle długo by dotarła do niej świadomość
poprawionej ostrości wzroku. Na przykład po okresie patrzenia w bok od tablicy dana
osoba może z powrotem spojrzeć na wielkie C i chwilowo (ok. sekundy) błąd refrakcji
może być zmniejszony, bądź skorygowany, co wykaże retinoskop. Jeszcze wtedy może
nie pojawić się świadomość poprawionej wizji. Jednakże poprzez wyobrażenie wielkiego
C jako widzianego lepiej, osiągnięty stopień relaksacji może być wystarczająco
przedłużony w czasie, aby stał się dostrzegalny poprzez swoje efekty.

Gdy mentalne, czy wizualne kołysanie jest wykonywane z powodzeniem, można

stać się świadomym poczucia relaksacji jako ogólnego kołysania. To wrażenie odnosi się
do każdego obiektu, który pojawi się w naszej świadomości. Ruch może zostać
wyobrażony w każdej części ciała do której skierujemy naszą uwagę. Może być też
skierowany w stronę krzesła na którym się siedzi lub nakierowany na jakikolwiek
przedmiot w pokoju, albo gdziekolwiek, gdzie tylko można sięgnąć pamięcią. Budynki,
miasto, cały świat może zostać rozkołysany. Dana osoba będąc świadoma tego
“uniwersalnego kołysania" może zapomnieć o obiekcie od którego rozpoczęła kołysanie,
ale tak długo jak długo jest utrzymywana zdolność utrzymywania ruchu w kierunku
przeciwnym do pierwotnego ruchu oczu, albo ruchu wyobrażonego w umyśle, stan
relaksacji pozostanie utrzymany. Jeżeli jednak zmieni się kierunek wystąpi napięcie.
Wyobrażenie uniwersalnego kołysania nie jest trudne przy zamkniętych oczach i niektórzy
szybko potrafią to robić także z otwartymi oczami. Później uczucie relaksacji, które
towarzyszy kołysaniu, może być odczuwane bez świadomości tego ostatniego, ale
kołysanie zawsze się pojawi gdy o nim pomyślimy.

Stan napięcia stanowi jedyną przyczynę przeszkadzającą w kołysaniu. Niektórzy

wkładają dużo wysiłku w to, aby kołysać literami. Takie wysiłki są zawsze przeszkodą.
Oczy i umysł nie kołyszą literami, ale same się kołyszą. Oko może przesuwać się
spontanicznie. Jest to praca mięśni kierowana motorycznymi impulsami, ale kołysanie
harmonizuje z naturalnym przesuwaniem wzroku. Ono nie powoduje relaksacji, ale jest jej
rezultatem; chociaż samo w sobie nie posiada wartości, jest podobnie jak kropka bardzo
cenną wskazówką pozwalającą stwierdzić czy stan relaksacji pozostaje utrzymany.

W różnych przypadkach przydatne są następujące ćwiczenia przesuwania:

Nr l

(a) Popatrz na literę na tablicy Snella.
(b) Przesuń wzrok na literę w tej samej linii na tyle daleko, aby pierwszą (tą

poprzednio widzianą) zobaczyć gorzej.

61

(c) Ponownie popatrz na pierwszą widząc (lub nie) drugą gorzej.
(d) Patrz na litery naprzemiennie przez kilka sekund, widząc gorzej tę, która nie jest

aktualnie oglądana.

Prawidłowe wykonanie ćwiczenia pozwala lepiej widzieć obie litery, przy czym

powinno pojawić się wrażenie ruchu z boku na bok w kierunku przeciwnym do ruchu oka.

Nr 2

(a) Popatrz na dużą literę.
(b) Popatrz na mniejszą literę z daleka od dużej. Ta większa powinna być wówczas

gorzej widoczna.

(c) Spójrz z powrotem (na dużą), (d) Powtórz sześć razy.
Przy poprawnym wykonaniu obie litery będą lepiej widoczne, zaś tablica będzie się

poruszać do góry i na dół.

Nr 3

Przesuwanie wzroku według powyższych metod umożliwia widzenie litery w linii

lepiej od innych, oraz (z reguły) zobaczenie jej ostrego obrazu w trakcie krótkich
przebłysków. Żeby ciągle widzieć literę potrzebujemy uzyskać zdolność przesuwania
wzroku ze szczytu litery do jej podstawy lub z jej podstawy do szczytu, widząc gorzej
część na którą nie patrzymy bezpośrednio, wytwarzając przy tym wrażenie pionowego
kołysania.

(a) Popatrz ponad szczytem litery, tak aby widzieć jej podstawę, albo całą literę

gorzej (nieostro).

(b) Popatrz na punkt wystarczająco daleko poniżej podstawy litery, aby widzieć jej

szczyt, albo całą literę gorzej.

(c) Powtórz sześć razy.
Poprawne wykonanie pozwala na poprawę widzenia, oraz wytwarza wrażenie ruchu

litery do góry i na dół. Stopniowo przesunięcie powinno zostać skrócone tak, aby było
możliwe przesuwanie wzroku pomiędzy szczytem i podstawą litery przy jednoczesnym
utrzymywaniu kołysania. Teraz litera jest widoczna przez cały czas. Jeśli ćwiczenie się nie
udaje, rozluźnij oczy, zrób palming i spróbuj ponownie.

Można także ćwiczyć przesuwanie z jednej strony litery na jej drugą stronę (lub

pomiędzy punktami znajdującymi się po bokach liter), albo z jednego jej rogu do punktu
umieszczonego za jej drugim rogiem.

Nr 4

(a) Popatrz na literę z odległości, z której jest najlepiej widoczna. Przy

krótkowzroczności będzie to zapewne punkt odległy o stopę lub mniej od twarzy.
Przesuwaj wzrokiem od szczytu do podstawy litery dopóki nie będziesz widział (na
zmianę) jednej części gorzej od drugiej, oraz do czasu gdy stopień zaczernienia litery nie
ulegnie poprawie i nie zostanie wytworzona iluzja kołysania.

62

(b) Teraz zamknij oczy i ćwicz mentalne przesuwanie ze szczytu do podstawy

litery.

(c) Otwórz oczy i popatrz na czystą ścianę powtarzając punkt (b). Porównaj

zdolność do mentalnego przesuwania i kołysania z możliwościami robienia tego
wzrokowo z małej odległości.

(d) Następnie popatrz na literę z daleka i ćwicz przesuwanie ze szczytu do

podstawy. Poprawne wykonanie charakteryzuje się poprawą widzenia i wrażeniem
kołysania.

Nr 5

Niektóre osoby, szczególnie dzieci widzą lepiej gdy ktoś wskazuje im literę. W

innych przypadkach stanowi to przeszkodę. Jeżeli stwierdzimy, że metoda wskazywania
jest pomocna, należy postępować w następujący sposób:

(a) Każ komuś położyć koniec palca w punkcie położonym 7-10 cm poniżej litery.

Niech ćwicząca osoba spogląda na literę i przesuwa wzrok na koniec palca widząc gorzej
literę.

(b) Zmniejszaj dystans pomiędzy palcem a literą, początkowo do 5-8 cm, potem do

3-5 cm, a na koniec do l cm, postępując cały czas jak w punkcie (a).

Ta metoda zastosowana prawidłowo pozwala na widzenie szczytu i podstawy litery i

na naprzemienne gorsze widzenie każdej z tych części przy jednoczesnym wytworzeniu
wrażenia kołysania. W następstwie tego możliwe stanie się ciągłe widzenie litery.

Nr 6

Przy niedostatecznej wizji, co często zdarza się gdy ktoś patrzy na małą literę, któraś

z większych liter w liniach powyżej, albo nawet wielkie C na szczycie tablicy wygląda na
czarniejszą, niż litera na którą patrzymy. Uniemożliwia to prawidłowe zobaczenie
mniejszej litery. Żeby skorygować ten rodzaj fiksacji peryferyjnej, popatrz na literę która
jest najlepiej widoczna i przesuń wzrok na mniejszą literkę. Jeśli ci się to uda, po kilku
chwilach mała literka wydawać się będzie czarniejszą od dużej. Jeśli po kilku próbach nie
uzyskasz powodzenia, rozluźnij oczy przy pomocy palmingu i spróbuj jeszcze raz. Można
ponadto przesuwać spojrzenie z dużej litery do punktu znajdującego się w pewnej
odległości poniżej małej litery, stopniowo przybliżając się do niej w miarę poprawy
widzenia.

Nr 7

Przesunięcia wzroku z tablicy oddalonej o 3 lub 5 stóp na tablicę zawieszoną w

odległości 10 lub 20 stóp okazuje się częstokroć skuteczne, jako że nieświadoma pamięć
litery widzianej z bliska pomaga przenieść ten obraz na bardziej oddaloną tablicę.

Te zróżnicowane metody przesuwania wzroku ludzie będą odczuwać w sposób

bardzo odmienny; jako mniej lub bardziej satysfakcjonujące. Jeśli nie udaje się
zastosować z powodzeniem którejś z metod, należy po dwóch lub trzech próbach

63

poniechać jej i spróbować czegoś innego. Kontynuowanie ćwiczeń, które nie przynoszą
prawidłowych rezultatów jest pomyłką. Skutkiem niepowodzeń jest stan napięcia, zaś jego
przedłużanie nie przynosi niczego dobrego.

Jeżeli ćwiczenia z tablicą są niemożliwe, można używać do tego celu innych

obiektów. Można na przykład przesuwać wzrok z jednego okna oddalonego budynku na
inne lub z jednej jego części na drugą, z jednego samochodu na inny lub z jednej jego
części na następną, wytwarzając w każdym z tych przypadków iluzję poruszania się tych
obiektów w kierunku przeciwnym do ruchu oczu. Rozmawiając z ludźmi można
przesuwać wzrok z jednej osoby na następną lub z jednego fragmentu twarzy na następny.
Podczas czytania książki lub gazety można robić świadome przesuwanie z jednego słowa
lub litery na kolejne, albo z jednej części litery na inną.

Ponieważ przesuwanie wzroku i kołysanie angażują całą osobę do wykonywania

tego ćwiczenia, często stają się najbardziej skuteczną metodą osiągania stanu relaksacji i
w niektórych przypadkach przynoszą bardzo znaczące rezultaty wyłącznie dzięki
unaocznieniu faktu, że wpatrywanie się pogarsza widzenie, zaś przesuwanie wzroku je
poprawia. Pewna rnoja pacjentka, szesnastoletnia dziewczyna z postępującą
krótkowzrocznością, bardzo szybko się wyleczyła przy pomocy przesuwania wzroku.
Przyszła do mojego gabinetu w bardzo mocno przyciemnionych okularach, na skutek
takiej ochrony przed światłem, była na tyle oślepiona, że jej oczy były prawie zamknięte i
miała wielkie trudności z wyszukaniem drogi podczas poruszania się po pokoju. Jej
ostrość wzroku wynosiła 3/200 (widziała ostro wielkie C z odległości 3 zamiast 200 stóp).
Zabroniono jej czytania, grania z nut na pianinie i musiała porzucić myśl o
kontynuowaniu nauki w szkole średniej.

Jej nadwrażliwość na światło została wyleczona w ciągu kilku minut za pomocą

nasłoneczniania przy zamkniętych oczach (zob. opis w rozdz. 24). Następnie posadziłem
ją na wprost tablicy, poleciłem rozluźnić oczy, a następnie spojrzeć na wielkie C. Na
ułamek sekundy jej wzrok poprawił się i na skutek powtarzanych ćwiczeń, mogła
dostrzec, że nawet najmniejszy wysiłek włożony w proces widzenia każdorazowo
powoduje pogorszenie widzenia. Poprzez naprzemienne patrzenie poza tablicę, a
następnie na litery w krótkich odstępach czasu (poniżej l sek.) wzrok pacjentki uległ tak
szybkiej poprawie, że w ciągu pół godziny osiągnął niemal normalną ostrość widzenia dla
patrzenia na odległość.

Później dałem jej do czytania czcionkę o wielkości 5 pt. Pierwsza próba czytania

natychmiast spowodowała poważny ból. Poleciłem zastosować tę samą procedurę, która
była przeprowadzona wcześniej z użyciem tablicy Snella. W ciągu kilku minut przez
alternatywne patrzenie w bok i na pierwszą literę każdego słowa potrafiła czytać bez
wysiłku, dyskomfortu, czy bólu. Wyszła z mojego gabinetu bez okularów, widząc drogę
przed sobą bez żadnych trudności. Wielu innych pacjentów także skorzystało z

64

dobrodziejstw tej prostej metody.

ROZDZIAŁ 13

ZŁUDZENIA WZROKOWE

Osoby z wadą wzroku zawsze podlegają złudzeniom wzrokowym, podobnie jak

ludzie z normalnym wzrokiem. O ile jednak iluzje normalnego wzroku wynikają ze stanu
relaksacji, o tyle złudzenia osoby z wadą wzroku są spowodowane stanem napięcia.
Niektóre osoby z wadami refrakcji mają nieliczne iluzje, inni znacznie więcej, ponieważ
napięcie, które powoduje błąd refrakcji nie jest tym samym rodzajem napięcia, które jest
odpowiedzialne za wrażenia iluzji.

Złudzenia wadliwego wzroku mogą być związane z postrzeganiem koloru,

wielkości, lokalizacji i formy oglądanych obiektów. Mogą zawierać w sobie pojawianie
się rzeczy, które nie istnieją i wiele innych zadziwiających i interesujących przejawów.

Złudzenia koloru

Gdy dana osoba widzi czarne litery i jest przekonana, że są szare, żółte, brązowe,

niebieskie lub zielone, to cierpi z powodu złudzeń (iluzji) dotyczących koloru. To
zjawisko nie stanowi o odróżnianiu kolorów.

Osoba nie odróżniająca kolorów (daltonizm) nie potrafi rozróżnić kilku barw, z

reguły nie rozróżnia niebieskiego i zielonego. Ta niezdolność jest stała i niezmienna.

Osoba cierpiąca na złudzenie koloru nie widzi fałszywie kolorów w sposób stały i

niezmienny. Podczas patrzenia na tablicę, czarne litery mogą wydawać się jej początkowo
szare, ale innym razem mogą przybrać odcienie żółci, niebieskiego lub brązu. Niektórzy
zawsze widzą czarne litery jako czerwone; dla innych wydają się one być czerwonymi
tylko okazjonalnie. Chociaż wszystkie litery są tego samego koloru, niektórzy mogą
widzieć duże litery jako czarne, zaś małe jako żółte lub niebieskie.

Przeważnie, bez względu na to jakim wydaje się dany kolor duże litery są widziane

jako ciemniejsze.

Często różne kolory pojawiają się w tej samej literze, jej część jest widziana jako

czarna, a reszta może być szara lub w jeszcze innym kolorze. Plamki czerni lub też innego
koloru mogą pojawiać się na białym tle, jak również plamki bieli lub innej barwy mogą
zaistnieć na czerni.

Złudzenia rozmiarów

Duże litery mogą wydawać się małe, a małe dużymi. Jedna litera może mieć

normalne wymiary, podczas gdy inna o tej samej wielkości i z tej samej odległości może
wydawać się większa lub mniejsza niż normalnie. Litera może mieć normalne wymiary z
bliska i z daleka, ale w środku tej odległości może mieć tylko połowę tych wymiarów.
Jeżeli dana osoba potrafi ocenić rozmiar litery w każdej odległości, aż do dwudziestu stóp,
jej wzrok jest w normie. Jeśli rozmiary zmieniają się wraz ze zmianami odległości, to
cierpi na złudzenie rozmiarów. Na duże odległości ocena rozmiarów jest zawsze

65

niedoskonała, ponieważ wzrok nie jest perfekcyjny przy takich odległościach, nawet jeśli
jest w normie przy zwykłych odległościach. Gwiazdy wydają się być kropkami, ponieważ
wzrok nie ma możliwości widzieć dobrze obiektów z takich odległości. Świeca widziana z
odległości pół mili wydaje się być mniejsza niż z bliska, ale widziana przez teleskop
dający precyzyjny obraz z tej odległości, będzie miała te same rozmiary co z bliska. Wraz
z poprawą widzenia wzrasta zdolność do prawidłowego oceniania rozmiarów.

Skorygowanie wady refrakcji wyłącznie za pomocą okularów, pozwala na podobne

ocenianie rozmiarów jak czyni to normalne oko, jednakże ta zdolność może się znacznie
różnić wśród osób mających ten sam błąd refrakcji. Osoba o dziesięciu dioptriach
krótkowzroczności, nosząca okulary korekcyjne może (rzadko) być zdolna do
prawidłowego oceniania wymiarów. Kolejna osoba o tym samym stopniu
krótkowzroczności i takich samych okularach może widzieć rzeczy o połowę, albo dwie
trzecie mniejsze niż w rzeczywistości. Jak z tego wynika błąd refrakcji ma niewiele
wspólnego z nieprawidłową percepcją rozmiarów.

Złudzenia formy

Okrągłe litery mogą wydawać się kwadratowe lub trójkątne. Litery proste mogą

jawić się jako zakrzywione. Litery o regularnych kształtach mogą wydawać się bardzo
nieregularne. Okrągłe litery mogą sprawiać wrażenie, że posiadają w środku szachownicę,
albo krzyż. Krótko mówiąc istnieje nieskończona różnorodność możliwych do zobaczenia
zniekształconych form. Na ten rodzaj wady wzroku wpływają takie czynniki jak:
oświetlenie, odległość i otoczenie. Wiele osób widzi prawidłową formę litery po zakryciu
innych liter, lecz tracą tę umiejętność gdy inne litery są widoczne. Pokazanie wskaźnikiem
umiejscowienia litery pomaga niektórym ją zobaczyć. Innym wskaźnik może tak bardzo
przeszkadzać, że tym bardziej nie mogą zobaczyć litery.

Złudzenia ilości

Często osoby z wadami wzroku obserwują zwielokrotnienie obrazu, zarówno przy

patrzeniu obydwoma oczami, jak i przy widzeniu jednym tylko okiem. Sposób w jaki te
zwielokrotnione obrazy przejawiają swoje istnienie jest czasami ogromnie ciekawy. Na
przykład pacjent ze starczow-zrocznością czyta wyraz HAS normalnie obojgiem oczu.
Słowo PHONES czyta prawidłowo okiem lewym, lecz gdy czyta je prawym okiem widzi
podwójnie literę P, której wyobrażony widok jest usytuowany nieco na lewo od
rzeczywistej litery. Lewe oko chociaż widziało prawidłowo słowo PHONES,
zwielokrotniało ostrze szpilki, podczas gdy główka pozostawała pojedyncza w chwili gdy
szpilka ustawiona była pionowo. Po zmianie pozycji na poziomą, ostrze szpilki widziane
było pojedynczo, a główka była zwielokrotniona. Gdy ostrze szpilki zostało położone
poniżej małej literki, obraz ostrza ulegał czasami podwojeniu, podczas gdy literka
pozostawała w normie.

Za tego rodzaju zjawiska nie odpowiada żaden błąd refrakcji. Są to wyłącznie

66

sztuczki umysłu. Ilość sposobów wskutek których powstają zwielokrotnione obrazy jest
nieskończona. Są one czasami umiejscowione pionowo, czasem poziomo lub ukośnie, a
czasami w formach okręgów, trójkątów i innych figur. Ich liczba również może wahać się
od dwóch do trzech, czterech i więcej. Mogą być nieruchome, albo zmieniać swoją
pozycję w różnym tempie. Wykazują także nieskończoną różnorodność kolorów, włącznie
z bielszym od tła odcieniem bieli.

Złudzenia lokalizacji

Kropka postawiona przy literze, na tym samym poziomie co podstawa litery, może

sprawiać wrażenia zmiany swojej pozycji na wiele różnych i zadziwiających sposobów.
Jej odległość od litery może się zmieniać. Może nawet pojawić się po drugiej stronie
litery. Może także wydawać się być ponad albo poniżej linii. Niektórzy postrzegają litery
ustawione w nieregularnym szyku. W przypadku słowa AND litera D może zająć miejsce
N lub pierwsza litera może zamienić się miejscami z ostatnią.

Te wszystkie rzeczy są umysłowym złudzeniem. Czasami litery wydają się być dalej

niż ma to miejsce w rzeczywistości, mogą wydawać się odległe o milę. Osoby
zakłopotane złudzeniem odległości zapytują czasami, czy nie uległa zmianie pozycja
tablicy.

Złudzenia nieistniejących obiektów

Przy wadach wzroku umysł nie tylko przekręca widziane przez oko obrazy, ale

ponadto wyobraża sobie, że widzi nieistniejące rzeczy. Pośród złudzeń tego typu znajdują
się ruchome cętki, które tak często zdają się pojawiać przed oczami obciążonymi wadą
wzroku, a nawet przed oczami bez wad. Te cętki naukowo zwane muscae yolitantes lub
“latającymi muszkami", chociaż nie mają istotnego znaczenia, nie są niczym innym jak
napięciem umysłu. Pochłaniają jednakże tak wiele uwagi i z reguły alarmują dotknięte
nimi osoby na tyle mocno, że zostały dłużej omówione w rozdziale 19.

Złudzenia uzupełniania kolorów

Osoba z wadą wzroku po odwróceniu spojrzenia od czarnego, białego albo jaskrawo

kolorowego obiektu i po zamknięciu oczu często przez kilka sekund wyobraża sobie, że
widzi obiekt w dopełniającym, albo niemal uzupełniającym kolorze. Jeżeli obiekt jest
czarny na białym tle, biały obiekt będzie widziany na czarnym tle. Jeśli obiekt jest
czerwony, może być widziany jako niebieski, zaś jeśli jest niebieski może się wydawać
czerwony. Te iluzje, które są znane jako powidoki mogą być także (chociaż nieco
rzadziej) być dostrzegane przy otwartych oczach skierowanych na jakiekolwiek tło i
często są na tyle żywe, że wydają się być rzeczywiste.

Złudzenia koloru słońca

Osoby o normalnym wzroku widzą słońce w kolorze białym, jest to najbielsza biel,

lecz jeśli występuje wada wzroku może pojawić się niemal każdy kolor — czerwony,
zielony, purpurowy, żółty, itd. Przez niektóre osoby z wadą wzroku było ono nawet

67

opisywane jako całkowicie czarne. Z przyczyn atmosferycznych zachodzące słońce jest
zwyczajowo postrzegane jako czerwone, ale w wielu przypadkach te przyczyny nie są
wystarczające do zmiany koloru słońca, podczas gdy ono nadal dla osób z wadą wzroku
wydaje się być czerwone, gdy osoby z prawidłowym wzrokiem widzą je jako białe. Gdy
czerwień słońca jest tylko złudzeniem i nie jest spowodowana warunkami
atmosferycznymi, obraz słońca utrwalony na błonie aparatu fotograficznego będzie biały,
podobnie jak promienie zogniskowane przez soczewkę szkła powiększającego. To samo
odnosi się do czerwieni księżyca.

Ciemne plamki, które pojawiają się po spoglądaniu w Słońce

Większość ludzi po patrzeniu na słońce widzi czarne lub kolorowe plamy, które

mogą pozostać przez okres od kilku minut do (nawet) roku i dłużej, lecz nigdy nie są
trwałe. Te plamy są także iluzjami i nie są spowodowane, jak się zwykło przypuszczać,
żadnymi organicznymi zmianami w oku. Nawet całkowita ślepota, która czasem jest
chwilowym efektem parzenia na słońce, jest wyłącznie błędnym zinterpretowaniem przez
oko zjawiska sensorycznego.

Złudzenie migotania gwiazd

Myśl, że gwiazdy migoczą została utrwalona w piosenkach, w opowiadaniach i

generalnie jest akceptowana jako naturalny porządek rzeczy, lecz można udowodnić, iż to,
co bierze się za migotanie, jest zwykłą iluzją umysłu.

Wady wzroku jako złudzenie i ich przyczyny

Każde złudzenie posiadania wady wzroku jest rezultatem napięcia umysłowego.

Gdy umysł jest z jakiegoś powodu zaniepokojony, bardzo łatwo może się pojawić iluzja
każdego typu. Nie tylko ten rodzaj napięcia różni się od napięcia powodującego błędy
refrakcji, lecz można wykazać, że każdemu z poszczególnych rodzajów złudzeń
odpowiada odmienny rodzaj napięcia. Zmiany koloru niekoniecznie muszą wpływać na
rozmiar czy formę obiektów, czy też powodować innego rodzaju złudzenia. Można
widzieć doskonale kolor litery, albo części litery bez rozpoznawania jaka to jest litera.
Aby dokonała się zmiana czarnej litery na niebieską, żółtą, czy na inny kolor potrzebne
jest wytworzenie nieświadomego napięcia, które przypomni lub spowoduje wyobrażenie
koloru, o którym mowa. Zmiana formy obiektu wymaga nieświadomego napięcia
pozwalającego zobaczyć omawianą formę. Przy małej dozie praktyki każdy może nauczyć
się wytwarzać złudzenia formy, czy koloru poprzez świadome napięcie wytwarzane w taki
sam sposób, w jaki inni czynią to nieświadomie. Jeżeli złudzenie zostanie spowodowane
w ten sposób, będzie można stwierdzić także fiksację peryferyjną oraz błąd refrakcji.

Rodzaj napięcia będący przyczyną zwielokrotnienia obrazu różni się od napięcia

powodującego złudzenia koloru, rozmiarów i formy. Większość osób po kilku próbach z
łatwością może na własne życzenie wytworzyć poliopię (zwielokrotnienie widzianego
obrazu). O ile napięcie jest wystarczająco duże, wpatrywanie się lub zezowanie pozwala z

68

reguły widzieć jeden przedmiot podwójnie. Poprzez patrzenie ponad źródłem światła lub
nad literą, próbując zarazem widzieć je równie dobrze jak przy bezpośrednim spojrzeniu
na obiekt, można

x

wytworzyć złudzenie wielu świateł, czy liter ustawionych pionowo. Przy

wystarczająco silnym napięciu może ich być około tuzina. Patrząc w bok od światła czy
litery albo ukośnie pod dowolnym kątem, obrazy będą ustawione poziomo albo ukośnie.

Żeby zobaczyć obiekty w błędnej lokalizacji, jak to ma miejsce w przypadku słowa,

gdzie pierwsza litera zajmuje miejsce ostatniej, potrzebna jest dawka fiksacji peryferyjnej
oraz nauka wyobrażania sobie sytuacji niecodziennych.

Czarne lub kolorowe plamy widziane po patrzeniu na słońce, podobnie jak dziwne

kolory, które wydają się spowodowane przez słońce, są także rezultatem napięcia
umysłowego. Gdy ktoś staje się zdolny do spoglądania na słońce bez napięcia (zob. rozdz.
24), zjawiska tego rodzaju natychmiast znikają.

Powidoki były łączone z reguły ze zmęczeniem siatkówki, przypuszczało się, że

była ona zanadto pobudzana przez pewien rodzaj koloru, tak że nie mogła go już dłużej
postrzegać i dlatego szukała ulgi w dopełniającym kolorze. Zgodnie z tym, można
przypuszczać, że zmęczonym patrzeniem na czarne C na tablicy przykładowo ulgę
przyniesie zobaczenie białego C. Takie wyjaśnienie tego zjawiska jest bardzo proste, ale
zbyt trudno w nie uwierzyć. Oczy zamknięte nie mogą widzieć i gdy w tych warunkach
wydaje im się, że widzą, jest oczywiste, że pacjent cierpi na mentalne złudzenie, w którym
siatkówka nie ma żadnego udziału. Ponadto może widzieć nie istniejące przedmioty i
jeżeli widzi na przykład wielkie C na tle zielonej ściany (na której nic takiego się nie
znajduje), staje się oczywiste, że pacjent cierpi na złudzenie mentalne. W rzeczywistości
powidoki wykazują zwyczajną utratę psychicznej kontroli i przydarzają się w warunkach,
gdy występuje wada refrakcji, która także jest spowodowana utratą kontroli umysłu nad
procesem widzenia. Każdy może spowodować u siebie wrażenie powidoku poprzez próbę
wyraźnego zobaczenia naraz całego wielkiego C — czyli w warunkach napięcia — lecz
można także spoglądać na obiekt długo, dzięki centralnej fiksacji, bez tego typu efektów
ubocznych.

Przy niedoskonałym wzroku widzimy z reguły migoczące gwiazdy, ale nie znaczy

to, że tak jest w rzeczywistości. Z tego powodu staje się oczywiste, że stan napięcia
powodujący zjawisko migotania różni się od napięcia powodującego wady refrakcji. Jeżeli
ktoś spogląda na gwiazdy bez usiłowania zobaczenia ich, one nie migoczą i jeśli pojawia
się iluzja migotania, można ją usunąć przy pomocy “kołysania gwiazdą". Z drugiej strony
można spowodować także migotanie planet, a nawet księżyca, jeżeli ktoś “napnie się"
wystarczająco mocno, chcąc je dokładnie zobaczyć.

Złudzenia normalnego wzroku

Złudzenia, którym podlega normalny wzrok mieszczą w sobie wszystkie zjawiska

zachodzące podczas centralnej fiksacji. Gdy oko o prawidłowym wzroku patrzy na literę

69

na tablicy najlepiej widzi punkt, na którym skupiony jest wzrok, zaś wszystkie pozostałe
rzeczy, znajdujące się w polu widzenia, wydają się mniej wyraźne. W rzeczywistości cała
litera, a nawet wszystkie litery mogą być widziane jako doskonale czarne i wyraźne, zaś
wrażenie, że jedna część litery jest czarniejsza od reszty jest złudzeniem. Jednakże
Normalne oko może przesuwać się tak szybko, że stworzy wrażenie iż cała linia małych
literek widziana jest równie dobrze i jednocześnie. Oczywiście taki obraz nie występuje na
siatkówce. Każda litera jest widziana osobno, jak to zostało wykazane w poprzednim
rozdziale, zatem litery widziane z odległości 10 czy 20 stóp nie mogą zostać rozpoznane,
dopóki oko nie zrobi ok. czterech przesunięć na każdej z nich. Żeby wytworzyć wrażenie
równoczesnego obrazu czternastu liter, na siatkówce musi zostać zreprodukowanych,
około sześćdziesięciu-siedemdziesięciu obrazków (przy czym każdy z nich jest
postrzegany z jednym punktem wyraźniej widzianym od innych). Myśl, że te litery są
równocześnie widziane, jest iluzją.

Spotykamy się tutaj z dwoma różnymi rodzajami iluzji. W pierwszym przypadku

wrażenie przeniesione do mózgu zgadza się z obrazem wytworzonym na siatkówce, ale
nie odpowiada faktom. W drugim przypadku wrażenia odbierane przez umysł zgadzają się
z faktami, ale nie odpowiadają obrazowi na siatkówce.

Prawidłowo widzące oko z reguły widzi tło na jakim wydrukowana jest litera, jako

bielsze niż w rzeczywistości. Patrząc na litery na tablicy Snella widać białe paski na
marginesach liter, a przy czytaniu drobnego, pięciopunktowego pisma widać je pomiędzy
liniami liter. We wnętrzu liter biel jest bardziej intensywna niż w rzeczywistości. Osoby,
które nie potrafią czytać pięciopunktowej czcionki, mogą dostrzegać tę iluzję mniej
wyraźnie. Im biel jest wyraźniej widziana, tym lepszy jest stan wzroku i jeżeli świadomie
potrafimy sobie to złudzenie wyobrazić (przy prawidłowym widzeniu jest to wyobrażane
nieświadomie) wzrok ulegnie poprawie. Jeżeli zakryjemy linie drukowane
pięciopunktową czcionką, paski pomiędzy nimi rozproszą się. Gdy popatrzymy
normalnym wzrokiem na litery przez szkło powiększające, złudzenie nie zniknie, ale
intensywność bieli i czerni ulegnie osłabieniu. W podobnym przypadku percepcja tego
złudzenia przez oko z wadą wzroku znacznie się poprawi, niemniej pozostanie znacznie
mniej intensywna, niż biel i czerń widziana okiem bez wad.

Opisywane szczegółowo w poprzednim rozdziale złudzenie ruchu wytwarzane przez

przesuwanie, musi być także zaliczone do złudzeń charakterystycznych dla prawidłowego
widzenia, w dodatku musi być to percepcja obiektów znajdujących się w pozycji
pionowej. To ostatnie jest najbardziej zdumiewającym ze wszystkich złudzeń. Ułożenie
głowy nie ma znaczenia, podobnie jak nieważny jest fakt, że obraz na siatkówce jest
odwrócony, my zawsze widzimy rzeczy prawidłowo - pionowo -stojące.

ROZDZIAŁ 14

WIDZENIE W UTRUDNIONYCH WARUNKACH

70

Według ogólnie akceptowanych zasad higieny dotyczących ochrony wzroku,

niezmiernie ważna jest troska o unikanie wpływu dużej ilości niekorzystnych czynników,
których jakże często nie sposób uniknąć i pod wpływem których wiele osób ma
nieprzyjemne przeświadczenie, że sami sobie “zepsuli wzrok". Jasne, sztuczne, czy
przyćmione światło, nagłe zmiany jego natężenia, mała czcionka, czytanie w pojazdach,
czy też w pozycji leżącej i temu podobne, od dawna były określane jako “szkodliwe dla
oczu". Przerażająco szkodliwy efekt tych czynników został opisany w wielu tomach
publikacji zalegających w bibliotekach.

Wszystkie te supozycje są całkowicie sprzeczne z prawdą. Gdy korzystamy z

naszych oczu w sposób prawidłowy w niesprzyjających warunkach, wzrok nie tylko nie
ulega pogorszeniu, ale nawet odnosi z nich korzyści, ponieważ w takich okolicznościach
do lepszego widzenia potrzebny jest większy stopień relaksacji, niż w odpowiednio
lepszych warunkach. Wprawdzie niekorzystne warunki początkowo mogą powodować
poczucie dyskomfortu, nawet dla osób o prawidłowym wzroku, ale uważne przebadanie
wielu przypadków pozwoliło udowodnić, że poważne niedogodności pojawiały się tylko u
osób z wadą wzroku. Jednak i te osoby (jeśli ćwiczyły centralną fiksację) szybko
przystosowywały się do tego typu okoliczności i dzięki nim uzyskiwały szereg korzyści.

Chociaż oczy zostały stworzone do tego by reagować na światło, generalny lęk

przed wpływem tego czynnika na organy wzroku kieruje zarówno profesjonalnymi
medykami, jak i laikami. Przy wielu chorobach niektórzy pacjenci mają wrażenie, że są
przetrzymywani tygodniami, miesiącami, a nawet latami w ciemnym pokoju, albo że mają
zabandażowane oczy.

A oto przykład czcionki 5 pt.

Kładziemy się na plecach, na

niezbyt miękkim (i nie zapadniętym)
łóżku, lub materacu. Pod głową niewielka
poduszka. Zamykamy oczy i oddychamy
swobodnie, ręce wzdłuż tułowia.
Wyobrażamy sobie, że całe ciało staje się
coraz to bardziej ciężkie, że powosie
lekko w materac, staramy się odczuć
kontakt i dotyk całego naszego ni z
podłożem na którym leżymy.
Wyobrażamy sobie, że nasza lewa noga
staje się coraz bardziej miękka i ciężka.
Jakby była zrobiona z miękkiego ołowiu,
tak że praktycznie nie jeste-

71

Ten powszechny strach przed światłem oparty jest na nader kruchej podstawie. Nie

można oczywiście zaprzeczyć, że oślepiające źródło światła może chwilowo wywołać
nieprzyjemne objawy, ale zarówno kliniczne jak i eksperymentalne badania, mające
określić patologiczny wpływ światła na oczy albo trwałe pogorszenie wzroku pod
wpływem silnego światła, wykazały wyłącznie jego pozytywny wpływ. W
przeprowadzonych przeze mnie eksperymentach stosowanie silnego źródła światła nigdy
nie spowodowało dłuższej niesprawności wzroku.

To nie światło, ale właśnie ciemność jest niebezpieczna dla oka. Dłuższe odcięcie

od źródła światła zawsze obniża zdolność widzenia i może przyczynić się do stanów
zapalnych oka. Powszechna obawa przed czytaniem małych liter lub wykonywaniem
precyzyjnych robót przy słabym oświetleniu jest także pozbawiona podstaw. Tak długo,
jak długo światło jest wystarczające, aby widzieć bez poczucia dyskomfortu, nie jest to
szkodliwe i może być pożyteczne.

Przypuszcza się, że nagłe kontrasty w natężeniu światła mogą być szczególnie

szkodliwe dla oka, lecz nie znalazłem żadnego potwierdzenia dla tego rodzaju teorii.
Nagłe zmiany światła niewątpliwie stanowią kłopot dla wielu osób, ale daleko im do
czynników patogennych. We wszystkich obserwowanych przeze mnie przypadkach
stwierdziłem ich korzystne oddziaływanie. Osoby z wadą wzroku cierpią z powodu
niedostosowania wynikającego z pogorszenia wizji spowodowanej zmianami
intensywności światła. Pogorszenie widzenia zawsze jest chwilowe i jeżeli oko jest
wytrwale eksponowane w takich warunkach, okaże się to korzystne dla wzroku.

Polecam ćwiczenia polegające na naprzemiennym czytaniu w jasnym i

przyćmionym świetle lub na przechodzeniu z ciemnego do jasnego pokoju i odwrotnie.
Nawet tak szybkie i raptowne zmiany światła, jakie wywołuje obraz filmowy są na
dłuższą metę korzystne dla oczu. Zawsze doradzam osobom z wadą wzroku częste wizyty
w kinie i ćwiczenie tam centralnej fiksacji. Takie osoby szybko przystosowują się do
błyskającego światła i dzięki temu lepiej tolerują inne rodzaje oświetlenia i odbicia
światła.

Przypuszcza się, że czytanie jest jednym z koniecznych negatywnych czynników

cywilizacji, przy czym panuje przekonanie, że unikanie małego druku i stwarzanie
szczególnie korzystnych warunków do czytania może zminimalizować szkodliwy wpływ
tej czynności. Wykonano szeroko zakrojone badania dotyczące wpływu różnych krojów
pisma na wzrok dzieci w wieku szkolnym, wielkości czcionki, jej odcienia, odstępu
pomiędzy literami, przestrzeni pomiędzy liniami, długości linii, itd. Dzieci mogą się
nudzić książką wydrukowaną małymi literami, ale nie widziałem nigdy żadnego powodu,
który pozwalałby przypuszczać, że ich oczy (lub jakiekolwiek inne oczy), mogłyby
ponieść szkodę w wyniku czytania tego rodzaju czcionki. Przeciwnie, czytanie

72

pięciopunktowego pisma, wykonywane bez uczucia dyskomfortu, niezmiennie okazywało
się być korzystne, przy czym pozytywny efekt zwiększał się wraz z przyciemnianiem
światła, przy którym można jeszcze czytać i z przybliżaniem tekstu do oczu. Przy użyciu
tych prostych środków poważny ból oczu znikał w ciągu kilku minut, a nawet
natychmiast.

Wynika to z tego, że pięciopunktowy tekst nie może być czytany w półmroku i

blisko oczu dopóki oczy nie są zrelaksowane, podczas gdy duży druk można czytać przy
dobrym świetle i z normalnej odległości w sytuacji gdy oczy znajdują się w stanie
napięcia. Gdy można odczytać go w niesprzyjających warunkach, czytanie normalnego
druku w standardowych okolicznościach ulega ogromnej poprawie. Przy
krótkowzroczności, napięcie związane z widzeniem pięciopunktowego tekstu może być
pożyteczne, ponieważ stopień krótkowzroczności zawsze ulega zmniejszeniu, gdy
wytwarza się napięcie spowodowane patrzeniem na bardzo bliskie obiekty, co czasami
przeciwdziała tendencji do wytwarzania stanu napięcia przy patrzeniu na odległe
przedmioty, które to napięcie zawsze jest związane z powstawaniem wady
krótkowzroczności. Dla niektórych krótkowidzów korzystne jest nawet samo napięcie
związane z patrzeniem na druk tak mały, że nie może być odczytany.

Wiele osób w trosce o swój wzrok unika czytania w pojazdach, lecz w związku z

postępem cywilizacji muszą one spędzać znaczną część czasu w środkach komunikacji i
spora grupa nie ma możliwości czytania w innym czasie. Byłoby zatem bezowocne
oczekiwać, że zaprzestaną praktykowania lektury podczas podróży. Na szczęście teoria o
szkodliwości czytania w trakcie jazdy nie jest oparta na faktach. Oglądanie poruszających
się obiektów początkowo powoduje napięcie i pogorszenie się ostrości widzenia, lecz jest
to tylko chwilowe zjawisko i wraz z praktyką poprawia się ostrość widzenia.

Czytanie w pozycji leżącej to chyba najbardziej i najczęściej zwalczane

przyzwyczajenie rzekomo niszczące wzrok. Na szkodliwość tego rodzaju aktywności
przytaczano szereg wymyślnych argumentów, lecz ten sposób czytania jest na tyle
przyjemny, że prawdopodobnie niewiele osób przejęło się grożącymi konsekwencjami. Z
satysfakcją mogę oświadczyć, iż odkryłem, że te “konsekwencje" działają raczej z
korzyścią niż ze szkodą na wzrok. Podobnie jak przy używaniu wzroku w innych nie
sprzyjających okolicznościach jest dobrą rzeczą móc czytać na leżąco, zaś czynność ta
wraz z praktyką staje się coraz łatwiejsza. W pozycji wyprostowanej, z dobrym światłem
padającym znad lewego ramienia, można czytać przy pewnym stopniu napięcia wzroku,
ale w pozycji leżącej, przy niekorzystnym ustawieniu światła oraz czytanych stron,
czytanie jest możliwe tylko w stanie relaksacji. Każdy, kto potrafi czytać leżąc bez
poczucia dyskomfortu, nie powinien mieć najmniejszych trudności przy czytaniu w
normalnych warunkach.

Widzenie w utrudnionych warunkach jest dobrym treningiem umysłowym.

73

Początkowo umysł może być rozproszony niesprzyjającym otoczeniem, lecz po
przystosowaniu się do tego rodzaju otoczenia, w miarę poprawy psychicznej kontroli
wzrok ulega poprawie. Rekonwalescent nie musi od razu uprawiać maratonu, nie można
także oczekiwać od osoby z wadą wzroku, aby (bez odpowiedniego przygotowania)
wpatrywała się w południowe słońce. Lecz, tak jak osoba poważnie chora, może
stopniowo wzmacniać swoje siły, że nie straszny będzie dla niej maraton, tak oko z wadą
wzroku może być przyuczone do stanu poprawnego widzenia, gdzie warunki widzenia
postrzegane ogólnie jako rujnujące wzrok, staną się nie tylko bezpieczne dla oczu, ale
nawet korzystne.

ROZDZIAŁ 15

OPTIMUM I PESIMUM CZYLI TO CO NAJLEPSZE I TO CO NAJGORSZE

Niemal we wszystkich przypadkach wad wzroku spowodowanych błędami refrakcji

istnieje taki obiekt albo obiekty, które mogą być widziane z normalną ostrością wzroku.
Nazwałem te obiekty mianem “optimum". Z drugiej strony są takie obiekty, które osoby o
prawidłowym wzroku widzą zawsze w sposób niedoskonały, wytwarzając przy tym błąd
refrakcji dostrzegalny podczas badania za pomocą retinoskopu. Te obiekty zostały przeze
mnie nazwane “pesimum". Dany obiekt może stać się optimum albo pesimum zgodnie z
tym w jaki sposób oddziaływuje na umysł. Można to w łatwy sposób wytłumaczyć.

Dla wielu dzieci twarz matki to optimum, zaś twarz nieznanej osoby stanowi

pesimum. Pewna krawcowa zawsze potrafiła nawlec cieniutką jedwabną nitkę na igłę nr
10 bez użycia okularów, podczas gdy musiała zakładać okulary przy przyszywaniu
guzików, gdyż nie widziała dziurek. Była także nauczycielką krawiectwa i uważała, że
dzieci są głupie, ponieważ nie potrafią określić różnicy pomiędzy odcieniami czerni.
Mogła dobierać kolory bez porównywania ich z przykładami, chociaż nie mogła zobaczyć
czarnej kreski na fotografii, która nie była cieńsza od jedwabnej nici, nie mogła także
zapamiętać obrazu czarnej kropki. Pewien bednarz zatrudniony przez lata jako brakarz
przy taśmie, gdzie w szybkim tempie przesuwały się beczki, potrafił bez problemów
zauważyć ich wady, chociaż jego wzrok przy patrzeniu na inne obiekty wykazywał bardzo
dużą wadę. Osoby ze znacznie lepszym wzrokiem nie potrafiły wskazać beczek z
defektami. Znajomość tego rodzaju obiektów pozwala na patrzenie na nie bez napięcia
wzroku — czyli bez usiłowania widzenia ich. Dlatego beczki stanowiły optimum dla
kontrolera jakości, zaś oko igły i kolory jedwabiu dla krawcowej. Przedmioty i postacie
nieznane zawsze stanowią pesimum, jak to zostało wykazane w rozdziale 4.

W innych przypadkach trudno jest wytłumaczyć tendencje umysłu do czynienia z

jednych obiektów pesimum, a z innych optimum. Nie można także wyjaśnić, dlaczego
jeden obiekt może być w pewnych okolicznościach i w pewnej odległości optimum, a w
innych przypadkach już nie. Pośród tych wszystkich niepoliczalnych optimów często
bywa jednym z nich szczególna litera na tablicy Snella. Jeden z moich pacjentów potrafił

74

widzieć literę K w linii 40, 15 i 10 (stóp), lecz nie był w stanie rozróżnić żadnej innej
litery w tych liniach, chociaż większość tego typu pacjentów potrafi widzieć inne litery z
uwagi na to, że ich obrys jest znacznie bardziej prosty niż ma to miejsce w przypadku
litery K.

Pesimum może być równie kuriozalne i niewytłumaczalne jak optimum. Litera V w

swych zarysach jest tak prosta, że większość może ją widzieć, przy niemożności
zobaczenia innych liter w tej samej linii. Pomimo tego niektóre osoby są niezdolne do
rozróżnienia jej z jakiegokolwiek dystansu, chociaż mogą czytać inne litery w tym samym
słowie, czy linii na tablicy. Inne osoby z kolei będą niezdolne nie tylko do rozpoznania
litery V w słowie, ale także do przeczytania jakiegokolwiek słowa zawierającego tę literę.
Ich wzrok ulega pogorszeniu zarówno przy patrzeniu na pesimum jak i na inne obiekty.

Niektóre litery albo obiekty stają się pesimum wyłącznie w szczególnych

okolicznościach. Litera może stać się pesimum w sytuacji gdy znajduje się na końcu lub
na początku linii lub zdania, zaś nie być nim w innych przypadkach. Gdy zwrócimy
uwagę pacjenta na fakt, że litera widziana w jednej pozycji powinna być na zdrowy rozum
widziana również dobrze w innych miejscach, taka litera często przestaje być pesimum
bez względu na jej umiejscowienie.

Podobnie jak optimum, pesimum może zaniknąć, by zamanifestować później swoją

obecność. Może się zmieniać w zależności od oświetlenia i odległości. Obiekt, który
stanowi pesimum w stonowanym oświetleniu może nim nie być w ciemniejszym lub
jaśniejszym oświetleniu. Pesimum dla dwudziestu stóp może nim nie być z odległości 1,2
czy 30 stóp, zaś obiekt, który stanowi pesimum przy patrzeniu na wprost, może być
widoczny przy widzeniu peryferyjnym.

Dla większości osób tablica Snella to pesimum. Jeżeli potraficie ją prawidłowo

widzieć, możecie zobaczyć niemal wszystko na świecie. Często pacjenci, którzy nie mogą
zobaczyć liter na tablicy, potrafią dobrze widzieć inne obiekty o tej samej wielkości z
takiej samej odległości. Błąd refrakcji ulega powiększeniu podczas patrzenia na litery
widziane niewyraźnie, a nawet przy patrzeniu na litery, których w ogóle nie można
widzieć lub których widoczności dana osoba nie jest świadoma. Dana osoba może patrzeć
na czystą białą tablicę bez błędu refrakcji, lecz jeśli spojrzy na dolną część tablicy Snella,
nawet po zakryciu widocznych liter, gdy tablica wydaje się równie biała jak widziana
poprzednio czysta tablica — zawsze można wykazać błąd refrakcji. Mówiąc w skrócie,
pesimum mogą stanowić obiekty czy litery, których widzenia dana osoba nie jest
świadoma. To zjawisko jest bardzo rozpowszechnione.

Gdy tablica znajduje się w peryferyjnym polu widzenia może wpływać na

pogorszenie jakości widzenia obiektu oglądanego na wprost. Przykładowo dana osoba
może patrzeć z odległości na powierzchnię pokrytą zieloną tapetą i widzieć kolor równie
dobrze jak z bliska, lecz jeśli tablica, na której litery nie są dobrze (albo wcale) przez nią

75

widziane zostanie umieszczona w sąsiedztwie oglądanej powierzchni, retinoskop może
wykazać błąd refrakcji. W miarę poprawy wzroku zmniejsza się ilość liter na tablicy,
które stanowią pesimum, wzrasta zaś liczba tych, które są optimum do czasu, gdy cała
tablica nie stanie się optimum.

Pesimum podobnie jak i optimum jest wytworem umysłu. Czasami wiąże się z

napięciem w trakcie widzenia (optimum nie ma takich powiązań). Nie jest spowodowane
błędem refrakcji, ale zawsze wytwarza taki błąd i w chwili gdy zanika stan napięcia,
zanika także pesimum i przekształca się w optimum.

ROZDZIAŁ 16

STARCZOWZROCZNOŚĆ: PRZYCZYNY I LECZENIE

Wśród ludzi żyjących w warunkach współczesnej cywilizacji siła ako-modacji oka

stopniowo ulega zmniejszeniu. W większości przypadków wydaje się być całkowicie
stracona u ludzi w wieku sześćdziesięciu — siedemdziesięciu lat, całkowicie
uzależnionych od okularów w wypadku bliskiego widzenia. Niewiele jest informacji
dotyczących tego zjawiska wśród ludów pierwotnych i żyjących z dala od cywilizacji.
Niektórzy oftalmolodzy utrzymują, że u osób, które używają swojego wzroku głównie do
bliskiego widzenia ta wada jest o wiele rzadsza (o ile w ogóle występuje), niż wśród osób,
które przeważnie potrzebują widzenia na dystans jak rolnicy czy marynarze, inni twierdzą
coś całkiem przeciwnego-

Jednakże osoby, które nie mogą czytać, bez względu na ich wiek, poproszeni o

spojrzenie na drukowane pismo wykazują wady wzroku w zakresie bliskiego widzenia,
chociaż ich ostrość widzenia w odniesieniu do bliskich i znanych obiektów może być
doskonała. Jeżeli chodzi o tego typu osoby w wieku czterdziestu pięciu — pięćdziesięciu
lat wniosek, że siła akomodacji ich oczu jest osłabiona, nie stanowi wystarczającego
wyjaśnienia. Młody analfabeta też tego lepiej nie zrobi, zaś młody student, który bez trudu
potrafi czytać z bliska łacińskie pismo, zawsze wykaże symptomy wady wzroku przy
próbie czytania staroangielskiego, greckiego, czy chińskiego za pierwszym razem.

Ludziom u których siła akomodacji obniżyła się do tego stopnia, że mają trudności z

czytaniem i pisaniem powiada się, że mają presbiopię albo — mówiąc bardziej pospolicie
— Starczowzroczność. Ta choroba jest ogólnie akceptowana zarówno przez lud jak i
przez naukowców jako jedna z nieuniknionych skutków starzenia się.

Powszechne obniżanie się siły akomodacji wraz z wiekiem przypisuje się

stwardnieniu soczewek, co powoduje ich spłaszczenie obniżając możliwości refrakcji w
połączeniu ze zwiotczeniem i atrofią mięśnia rzęskowego. W większości przypadków ów
regres jest tak regularny, że wymyślono tabele pokazujące jakiego stopnia ostrości wzroku
można oczekiwać w danym wieku. Zgodnie z tym, co tam napisano, prawie możliwe jest
przepisywanie okularów bez badania wzroku danej osoby lub patrząc na to z drugiej
strony, można określić wiek danej osoby z dokładnością do roku lub dwóch biorąc do ręki

76

czyjeś okulary.

Zgodnie ze smutnym zestawieniem tych tabelek, trzydziestolatek może dowiedzieć

się, że stracił połowę swojej pierwotnej siły akomodacji, czterdziestolatek dwie trzecie,
zaś u sześćdziesięciolatka ta siła w ogóle nie istnieje.

Jednakże żyje duża ilość osób nie odpowiadających temu schematowi. Wiele osób

w wieku czterdziestu lat potrafi czytać pismo 5 pt z odległości dziesięciu cm, chociaż
według tabel powinni stracić tę siłę wkrótce po ukończeniu dwudziestu lat. Gorsza
sprawa, że są ludzie, którzy w ogóle nie mają zamiaru stać się starczowzroczni. Oliver
Wendell Holmes wspomina o jednym z takich przypadków w książce The Auto-crat of the
Breakfast Table. “Żyje obecnie w Stanie Nowy York", pisze, “pewien starszy gentlemen,
który natychmiast po stwierdzeniu faktu pogarszania się jego wzroku podjął ćwiczenia
koncentrujące się głównie na czytaniu najdrobniejszego z dostępnych druków
przechytrzając w ten sposób swoim uporem prawa natury. Teraz ten starszy pan wyczynia
za pomocą swojego pióra nadzwyczajne sztuki, wykazując przy tym, że jego oczy muszą
mieć jakość mikroskopu. Nie potrafię powiedzieć jak wiele psalmów i fragmentów
ewangelii potrafi on umieścić na okręgu wielkości połowy dziesięciocentówki".

Spotyka się także ludzi, którzy odzyskują zdolność do bliskiego widzenia po jej

uprzedniej utracie przed piętnastoma (i więcej) laty, są także takie osoby, które wykazując
starczowzroczność w stosunku do niektórych obiektów, do innych mają prawidłowy
wzrok. Na przykład wiele krawcowych może nawlekać nitkę gołym okiem, zaś retinoskop
wykazuje przy tym, że ich oko prawidłowo ogniskuje promienie światła odbite od tych
obiektów, jednakże nie potrafią one czytać, ani pisać bez użycia okularów.

Od kiedy jestem tego świadomy zawsze dostrzegam ten ostatni z wymienionych

przypadków, są one znane także wszystkim okulistom bez względu na ich doświadczenie.
Można o nich usłyszeć na spotkaniach stowarzyszenia oftalmologów, są także opisywane
w czasopismach medycznych, lecz jeśli przychodzi do napisania książki objaśniającej
takie przypadki, większość artykułów poruszających ten temat powtarza stare
stwierdzenie, że presbiopia jest: “naturalnym wynikiem starzenia się". Martwa ręka
niemieckiej nauki ciągle uciska intelekty i powstrzymuje nas przed zawierzeniem
ewidentnym świadectwom naszych zmysłów. Niemiecka oftalmologia wciąż jest
świętością i nie istnieją takie fakty, które uprawniałyby do zdyskredytowania jej.

Szczęśliwie dla tych, którzy czują się powołani do obrony starych teorii,

krótkowzroczność opóźnia nadejście presbiopii, zaś zmniejszanie się rozmiarów źrenicy,
które często zdarza się w późnym wieku, wywołuje efekt ułatwiający widzenie na bliską
odległość. Zatem odnotowane przypadki osób, które w wieku powyżej pięćdziesięciu
pięciu lat bez trudu czytają bez użycia okularów, mogą być łatwo wyjaśnione
przypuszczeniem, iż te osoby muszą być bliskowidzami lub że ich źrenice są
nadzwyczajnie małe. Jeżeli jednak przebadamy taki przypadek, sprawa może nie być

77

wcale taka prosta, ponieważ dana osoba może być bardzo daleko od wady krótkowidzenia,
wykaże zaś wadę dalekowzroczności, zaś źrenice będą się charakteryzować normalnymi
rozmiarami. Nie pozostanie zatem nic innego do zrobienia jak zignorować takie
przypadki.

Utrzymanie się zdolności do bliskiego widzenia albo powrót po uprzedniej utracie

takiej zdolności w podeszłym wieku bywa przypisywane nienaturalnym zmianom w
kształcie soczewek. W tego rodzaju przypadkach wypukłość soczewek w początkowym
stadium katarakty, dostarcza bardzo wygodnego i wiarygodnego wyjaśnienia. W
przypadkach przedwczesnej presbiopii przytacza się wyjaśnienia oparte na
przeświadczeniu o “przyspieszonej sklerozie soczewek i zwiotczeniu mięśnia
rzęskowego" i jeżeli będziemy obserwować takie przypadki jak przykład krawcowej,
która potrafi nawlekać igłę, choć nie może już czytać gazet, bez wątpienia zostaną
wynalezione jakieś wyjaśnienia tego rodzaju prawidłowości zgadzające się z niemieckim
punktem widzenia.

Prawda o starczowzroczności jest taka, iż nie jest to “normalny efekt procesu

starzenia się", ponieważ można jej zarówno przeciwdziałać, jak i wyeliminować ją. Jest
ona spowodowana bynajmniej nie stwardnieniem soczewek, ale stanem napięcia przy
patrzeniu na bliską odległość. Niekoniecznie musi to być powiązane z wiekiem, jako że
zdarza się to w niektórych przypadkach w wieku dziesięciu lat, a w innych wcale nie
występuje, chociaż dane osoby mogą być bardzo zaawansowane w tak zwany
“presbiotyczny" wiek. To prawda, że soczewki twardnieją wraz z wiekiem, podobnie jak
twardnieją kości i zmienia się struktura skóry, ale ponieważ soczewki nie są istotnym
czynnikiem w procesie akomo-dacji, ten fakt nie ma większego znaczenia. Zatem gdy w
niektórych przypadkach soczewki stają się bardziej wypukłe albo wraz z wiekiem mogą
tracić swoją siłę refrakcji, to można także zaobserwować soczewki pozostające w
doskonale przejrzystym stanie i w niezmienionym kształcie w wieku dziewięćdziesięciu
lat. Jako że mięsień rzęskowy także nie bierze udziału w procesie akomodacji, jego
zwiotczenie bądź atrofia nie mogą być łączone z obniżeniem się siły akomodacji.

Presbiopia jest w gruncie rzeczy formą dalekowzroczności, w której głównie

upośledzone jest bliskie widzenia, natomiast widzenie na odległość, wbrew temu co się
powszechnie sądzi, jest także w każdym przypadku pogorszone. Rozróżnienie pomiędzy
tymi dwoma wadami nie zawsze jest proste. Osoba dalekowzroczna nie jest w stanie
czytać 5 punktowego pisma, zaś osoba w “wieku presbiopii" może je czytać bez objawów
trudności, mając przy tym kłopoty z widzeniem na odległość. W obydwu przypadkach
będą występować obie wady, chociaż dana osoba może być tego nieświadoma.

Zostało wykazane, że gdy oko wytwarza stan napięcia w celu zobaczenia bliskiego

obiektu, ogniskowa jest zawsze w jednym albo we wszystkich meridianach przesunięta
dalej, niż to miało miejsce wcześniej. Przy pomocy symultanicznej retinoskopii można

78

wykazać, że starczowzroczna osoba próbująca bezskutecznie czytać pięciopunktową
czcionkę, będzie zawsze miała przesuniętą ogniskową znacznie dalej, niż miało to miejsce
przed dokonywaniem tej próby. Wskazuje to na fakt, że niemożność czytania była
spowodowana stanem napięcia. Nawet myśl o dokonaniu tego rodzaju wysiłku będzie
powodować napięcie w takim stopniu, że zmieni się refrakcja i będzie występować ból,
dyskomfort i zmęczenie, które nie były doświadczane przed patrzeniem na tak mały druk.

Ponadto, gdy osoba ze starczowzrocznością pozwoli wypocząć oczom poprzez

zamknięcie ich lub palming, będzie zawsze zdolna przynajmniej przez kilka chwil czytać
pięciopunktowy tekst z odległości dziesięciu cm, co ponownie wskazuje na to, że wada
wzroku nie jest spowodowana organicznymi zmianami oka, ale stanem napięcia przy
patrzeniu. Gdy napięcie zostanie trwale wyeliminowane, presbiopia także zostaje na
trwałe usunięta. Zdarzało się to nie tylko w kilku sporadycznych przypadkach, lecz w
bardzo wielu i to we wszystkich grupach wiekowych poczynając od sześćdziesięciolatków
poprzez siedemdziesięciolatków i osoby osiemdziesięcioletnie.

Pierwszym wyleczonym ze starczowzroczności pacjentem byłem ja sam. Po

udowodnieniu za pomocą eksperymentów na zwierzętach, że soczewki nie biorą udziału w
procesie akomodacji, wiedziałem, że presbiopia musi być uleczalna. Lecz zdawałem sobie
sprawę z tego, iż nie mogę oczekiwać jakiegokolwiek zaakceptowania moich
rewolucyjnych odkryć do jakich doszedłem, dopóki będę nosił okulary z powodu
przypuszu-czalnej utraty siły akomodacji przez moje soczewki.

Cierpiałem zatem z powodu maksymalnego stopnia presbiopii. Siła mojej

akomodacji równa była zeru i miałem poważny problem z dopasowaniem okularów,
ponieważ okulary, które umożliwiały mi czytanie pięciopunktowego druku z odległości
33 cm nie pozwalały na to już z odległości 30 czy 36 cm. Gdy usiłowałem zobaczyć coś z
bliska bez okularów retinoskop wykazywał, że moje oczy są zogniskowane jak przy
patrzeniu w dal, gdy zaś próbowałem zobaczyć coś z daleka, oczy były zogniskowane jak
do widzenia z bliska.

Moim problemem było zatem znalezienie sposobu odwrócenia mojej niesprawności

i doprowadzenia oczu do możliwości ogniskowania się na punkcie, który w danej chwili
życzyłem sobie widzieć. Konsultowałem mój problem z licznymi specjalistami chorób
oczu, lecz moje rozmowy z nimi były podobne do tych, jakie prowadził św. Paweł z
Grekami, czysty obłęd.

,,Twoje soczewki są twarde jak kamienie" — mówili. “Nikt nic nie może dla ciebie

zrobić".

Wtedy poszedłem do neurologa. Przebadał mnie retinoskopem i potwierdził moje

spostrzeżenia co do specyficznego przestawienia sposobu akomodacji moich oczu, lecz
nie miał żadnego pomysłu co do tego jak mógłby mi pomóc. Powiedział, że musi się
skonsultować z jednym ze swoich kolegów i poprosił mnie o przyjście w przyszłym

79

miesiącu, co uczyniłem. Wówczas oświadczył, że doszedł do wniosku iż istnieje tylko
jeden człowiek, który mógłby mnie wyleczyć i jest nim dr William H. Bates z Nowego
Jorku.

“Dlaczego tak uważasz?" zapytałem.
“Ponieważ wydaje mi się, że jesteś jedynym człowiekiem, który mógłby coś

wiedzieć na ten temat" — odpowiedział.

W ten sposób byłem zdany na samego siebie. Na szczęście spotkałem dżentelmena,

bez medycznego wykształcenia, który był łaskaw zostać moim asystentem. Przez wiele
długich i nużących godzin z wielką uprzejmością trwał przy retinoskopie, podczas gdy ja
usiłowałem znaleźć jakiś sposób akomodacji oka właściwej dla czynności czytania, gdy
chciałem czytać, zamiast dotychczasowego ustawienia akomodacji do dali.

Pewnego dnia patrząc na zawieszony na ścianie obraz skały Gibraltaru zauważyłem

na niej kilka czarnych plamek. Wyobraziłem sobie, że te plamki są otworami jaskiń i że w
tych jaskiniach znajdują się poruszający się ludzie. Gdy to zrobiłem moje oczy
zogniskowały się na odległość umożliwiając czytanie. Następnie popatrzyłem na ten sam
obrazek z odległości pozwalającej normalnym oczom czytać, cały czas wyobrażając sobie,
że te plamki były jaskiniami z ludźmi w środku. Retinoskop wykazał, że moje oczy
podjęły akomodację oraz że byłem zdolny do odczytania podpisu pod obrazkiem. W ten
sposób na pewien czas pomogłem sobie używając wyobraźni.

Później odkryłem, że gdy wyobrażałem sobie litery jako czarne, mogłem widzieć je

jako czarne, gdy zaś widziałem je jako czarne, potrafiłem rozróżniać ich kształty. Nie
można nazwać moich postępów błyskawicznymi, ale po sześciu miesiącach mogłem
czytać gazety z pełnym poczuciem komfortu. To doświadczenie było niezwykle ważne,
ponieważ zawierało w sobie wszystkie objawy, jakie później zaobserwowałem u innych
pacjentów ze starczowzrocznością.

Na szczęście dla moich pacjentów leczenie innych osób jest znacznie krótsze, niż to

miało miejsce w tym pierwszym przypadku. Niekiedy, całkowite i trwałe wyleczenie
zostało osiągnięte w ciągu kilku minut. Pewien pacjent, który z powodu
starczowzroczności nosił okulary od dwudziestu lat poprawił sobie wzrok za pomocą
metody wyobraźni w czasie krótszym od piętnastu minut.

W jego przypadku po poproszeniu o odczytanie 5 punktowych liter, odrzekł iż nie

jest w stanie tego zrobić, ponieważ wszystkie litery są szare i wyglądają tak samo.
Przypomniałem mu, że druk został wykonany za pomocą farby drukarskiej i że nie ma nic
bardziej od niej czarnego. Zapytałem go czy widział kiedykolwiek farbę drukarską.
Odrzekł, że tak. Czy przypomina sobie jak bardzo była czarna? Tak. Czy wierzy w to, że
te litery są równie czarne jak farba, którą widział a zarazem sobie przypominał?
Stwierdził, że tak i wtedy odczytał litery, a ponieważ poprawa wzroku okazała się trwała,
oświadczył, że go zahipnotyzowałem.

80

W innym przypadku dziesięcioletnia starczowzroczność została wyleczona równie

szybko przy pomocy tej samej metody. Po przypomnieniu pacjentowi, że litery których
nie mógł odczytać są czarne, pacjent odrzekł, że o tym wie, lecz one wyglądają na szare.

“Jeżeli Pan wie że one są czarne, a widzi je Pan jako szare" — powiedziałem — “to

musi je Pan sobie wyobrażać jako szare. Przypuśćmy, że wyobrazi Pan sobie te litery jako
czarne. Może Pan to zrobić?"

“Tak" — odpowiedział — “Mogę wyobrazić sobie, że są czarne".
Po czym zaczął czytać litery.
Takie ekstremalnie szybkie wyzdrowienia są rzadkie. W dziewięciu przypadkach na

dziesięć uzyskiwany postęp jest znacznie wolniejszy i potrzebne jest zastosowanie
wszystkich metod powodujących relaksację, stosowanych przy leczeniu innych błędów
refrakcji. W najtrudniejszych przypadkach starczowzroczności ludzie często cierpią z
powodu iluzji złudzeń koloru, wielkości, formy i zwielokrotnienia obrazu w chwili gdy
próbują czytać pięciopunktowy tekst, podobnie jak osoby z dalekowzroczno-ścią,
astygmatyzmem i krótkowzrocznością podczas próby czytania liter na tablicy testowej z
dali. Nie są w stanie przypomnieć sobie albo nawet wyobrazić tak małej rzeczy, jak mała
czarna plamka podczas próby widzenia z bliska, ale jednocześnie pamiętają ją doskonale,
gdy nie usiłują widzieć. Ich wzrok na dystans często nie jest doskonały i zawsze poniżej
normy, choć mogą sądzić, że jest prawidłowy. Dokładnie jak ma to miejsce w innych
przypadkach błędów refrakcji, poprawa w widzeniu na odległość powoduje także lepsze
widzenie z bliska. Jednakże bez względu na stopień trudności danego przypadku i wiek
pacjenta, zawsze jest odnotowywany pewien stopień poprawy widzenia i jeżeli leczenie
było prowadzone wystarczająco długo, osiągano całkowicie normalny stan ostrości
wzroku.

Przeświadczenie o tym, że starczowzroczność jest normalnym efektem starzenia się

organizmu jest przyczyną wielkiej liczby osób z wadami wzroku. Gdy osoby, które
osiągają “wiek presbiotyczny" doświadczają trudności przy czytaniu, bardzo chętnie
zakładają okulary, często nawet bez fachowej medycznej konsultacji. W niektórych
przypadkach takie osoby mogą być faktycznie starczowzroczne, w innych doświadczane
trudności mogą być chwilowe, jednak dane osoby mogą pomyśleć, że już nie są takie
młode więc to co się dzieje z ich wzrokiem jest zgodne z działaniem natury i że nie należy
się jej sprzeciwiać. Lecz gdy już założy się okulary, w przeważającej większości
przypadków, właśnie one spowodują wadę wzroku, którą miały wyleczyć lub jeżeli taka
wada występuje, tylko ją pogorszą, czasami w bardzo szybki sposób o czym każdy
okulista doskonale wie.

Bywa i tak, że po kilku tygodniach (jak to zostało już opisane w rozdz. 5) dana

osoba spostrzega, że nie może już bez okularów odczytać dużych liter, które przed
rozpoczęciem ich używania nie sprawiały trudności w czytaniu. W przeciągu pięciu-

81

dziesięciu lat zanika siła akomodacji oka i dana osoba może czuć się szczęśliwa, jeżeli w
tym czasie nie zapadnie na kataraktę, jaskrę lub zapalenie siatkówki.

Tylko w wyjątkowych przypadkach oko nie poddaje się tym sztucznie stworzonym i

narzuconym mu warunkom, lecz w takich przypadkach odbywają się zadziwiające
długotrwałe zmagania z tymi negatywnymi wpływami. Pewna kobieta w wieku
siedemdziesięciu lat nosiła okulary od lat dwudziestu i wciąż była zdolna do odczytania
czcionki 5 pt, a także miała prawidłowy wzrok przy patrzeniu na odległość bez używania
szkieł. Jak mówiła: “okulary męczą jej wzrok i zamazują obraz", lecz ona pomimo częstej
chęci odrzucenia, ich wciąż nosiła okulary, ponieważ kiedyś powiedziano jej, że jest to
potrzebne dla jej wzroku.

Jeżeli jakaś osoba stwierdza, że dotyka ją starczowzroczność lub przybliża się do

“wieku presbiotycznego" może, zamiast zakładać okulary, podążać za przykładem
dżentelmena wspomnianego przez dr Holmes'a i wykonywać ćwiczenia polegające na
czytaniu najmniejszych dostępnych czcionek. Wówczas idea głosząca tezę, że obniżenie
się siły akomodacji jest “normalnym rezultatem procesu starzenia się organizmu" wkrótce
umrze naturalną śmiercią.

ROZDZIAŁ 17

ZEZ I AMBLIOPIA: PRZYCZYNY

Ambliopia — niedowidzenie przy zezie, amblyopia ex enopsia — osłabienie wzroku

z powodu nieużywania go.

Ponieważ mamy dwoje oczu, jest rzeczą oczywistą, że musi zaistnieć proces

widzenia dwóch obrazów. Aby te dwa obrazy zostały połączone w jedną całość w umyśle,
potrzebna jest perfekcyjna harmonia współdziałania pomiędzy tymi dwoma organami.
Podczas patrzenia na oddalony obiekt, osie widzenia oczu muszą być równoległe,
natomiast przy patrzeniu na obiekty nieco bliżej położone, powiedzmy bliżej niż 20 stóp,
osie muszą zbiegać się dokładnie pod tym samym kątem.

Brak tego typu harmonii w działaniu jest znany jako zez i jest jednym z najbardziej

przykrych defektów oczu, nie tylko z powodu obniżenia się jakości widzenia, ale także z
powodu utraty symetrii w wyrażającej największą ekspresję części twarzy, co z kolei
przyczynia się do powstania przykrego defektu urody. Ta choroba od dawna wprowadza
w zakłopotanie naukowców. O ile teorie opisujące w naukowych opracowaniach
przyczyny powstania zeza przybliżają się w niektórych przypadkach do ich wyjaśnienia, o
tyle w praktyce wiele przypadków pozostaje niewyjaśnionych, zaś wszystkie metody
leczenia ocenia się pod względem rezultatów, jako bardzo niepewne.

Idea wyjaśniająca, że brak harmonii w ruchach oka jest spowodowany

współwystępującą i odpowiadającą im nierównowagą sił w mięśniach poruszających
okiem w oczodołach, wydaje się na tyle naturalna, że ta teoria została niemal natychmiast
powszechnie zaakceptowana. Przeprowadzane chirurgiczne operacje początkowo miały

82

wielkie wzięcie, ale dziś są doradzane przez większość autorytetów wyłącznie jako
ostateczny środek ratunku. Sporo osób dzięki takim operacjom wiele skorzystało, lecz
najlepsza operacyjna korekta zeza jest wyłącznie przybliżona, zaś w wielu przypadkach
wada ta uległa pogorszeniu, podczas gdy pełne odzyskanie równego jakościowo widzenia
obydwoma oczami — czyli możliwości połączenia dwóch wzrokowych obrazów w jedną
całość — zostało w tragiczny sposób na zawsze zaprzepaszczone.

W chwili obecnej teoria tłumacząca powstawanie zeza na skutek niesymetrycznej

pracy mięśni wyjaśnia ten problem na tyle nie wystarczająco, że gdy zasugerowano, iż zez
jest schorzeniem powstającym w wyniku powiększającego się błędu refrakcji —
dalekowzroczność byłaby zatem odpowiedzialna za powstanie zeza zbieżnego, zaś
krótkowzroczność powodowałaby zeza rozbieżnego — zostało to także powszechnie
zaakceptowane. Ta teoria również nie wyjaśnia w sposób satysfakcjonujący problemu i
teraz opinie świata medycznego są podzielone pomiędzy różnymi teoriami.

Aby którąkolwiek z tych teorii uznać za wiarygodną, najpierw koniecznie musi ona

wyjaśnić wielką liczbę skomplikowanych faktów. Niepewność co do wyników operacji
korygujących mięśnie oka, jest wystarczającym powodem do nabrania wątpliwości co do
teorii bazującej na stwierdzeniu, że zez jest wadą spowodowaną niewłaściwą pracą
mięśni. W wielu przypadkach wykazano paraliż co najmniej jednego z tych mięśni w oku,
które nie zezowało.

Wyleczenie porażenia mięśni nie zawsze skutkuje wyleczeniem zeza, podobnie

wyleczenie zeza nie zawsze powoduje poprawę stanu niedomagających mięśni. Jeden ze
znanych oftalmologów zarejestrował, tak wielką liczbę przypadków nie poddających się
leczeniu za pomocą ćwiczeń umożliwiających połączone widzenie, że w tego typu
przypadkach przepisywał leczenie operacyjne. Inny zauważył, że większość osób
dalekowzrocznych nie zezuje, co zmusiło go do stwierdzenia, że dalekowzroczność nie
może być przyczyną zeza bez uwzględnienia innych współwy-stępujących przyczyn.

To, że stan wzroku nie jest istotnym czynnikiem w wytworzeniu zeza, potwierdziła

wielka ilość faktów. To prawda, że zez występuje z reguły w połączeniu z błędami
refrakcji, lecz niektóre jednostki zezują mając minimalny błąd refrakcji. Jest także prawdą,
że większość osób ze zbieżnym zezem wykazuje się dalekowzrocznością, chociaż u wielu
innych pacjentów tego się nie stwierdza. Niektóre osoby z przypadkiem zbieżnego zeza są
krótkowzroczne. Bywają także osoby ze zbieżnym zezem z jednym okiem prawidłowym,
a drugim dalekowzrocznym, krótkowzrocznym lub nawet niewidome na drugie oko.

Z reguły w oku, które skręca wzrok jest gorszy, niż w tym, które patrzy prosto, ale

zdarzają się odwrotne przypadki. Przy ślepocie pary oczu, oba mogą być na wprost lub
jedno może skręcać. Z jednym dobrym i jednym ślepym okiem, oba mogą być ustawione
prosto. Im bardziej ślepe jest oko, tym większą wykazuje tendencję do zezowania, lecz
często zdarzają się wyjątki i w rzadkich przypadkach oko o wzroku niemal prawidłowym

83

może być trwale skręcone.

Zez może także zaniknąć i ponownie powrócić, jak również zez zbieżny może

zamienić się w rozbieżny i na odwrót. Przy takim samym błędzie refrakcji, jedna osoba
może zezować, inna nie. Trzecia z kolei będzie zezować innym okiem. A czwarta
początkowo będzie zezować jednym okiem, a następnie drugim. U piątej osoby stopień tej
wady będzie się zmieniał. Jedni będą się dobrze czuć bez okularów, czy innego leczenia,
inni będą potrzebować pomocy. Stosowane metody leczenia mogą dawać trwałą, bądź
tymczasową poprawę, zaś nawroty wady mogą się zdarzać zarówno przy noszeniu
okularów jak i bez nich.

Nawet przy niewielkim błędzie refrakcji, jakość widzenia okiem zezującym jest

gorsza od tej okiem patrzącym prosto i z reguły nie sposób znaleźć przyczyny tego stanu
rzeczy w wadach budowy oka. Istnieje znaczna rozbieżność opinii co do tego, czy ten
specyficzny błąd wynika z zeza, czy też jest powodem zezowania, przeważa jednakże
opinia, że to zez wpływa na pogorszenie się wad wzroku. Znalazło to odzwierciedlenie w
nazwie nadanej temu schorzeniu amblyopia ex anopsia (osłabienie wzroku z powodu nie
używania go) — gdyż uważa się, że umysł pomija obraz dochodzący z wadliwego oka,
aby uniknąć podwójnej wizji Spotkałem jednakże wiele par oczu z zezem, które nie miały
ambliopii, można także spotkać tę przypadłość u osób, które nigdy nie zezowały.

W literaturze traktującej o tym temacie, pełno jest stwierdzeń o niemożliwości

leczenia ambliopii, zaś w popularnych opracowaniach doradza się rodzicom zezujących
dzieci, aby jak najszybciej rozpoczynali leczenie zeza z uwagi na grożącą utratę wzroku w
oku, które zezuje. Jeden z ważniejszych oftalmologów stwierdził, że nie należy się
spodziewać większych wyników w leczeniu ambliopii w wieku powyżej szóstego roku
życia, podczas gdy inny powiedział: “czynności siatkówki nigdy nie powrócą do
normalnego stanu, nawet jeżeli przyczyny zaburzeń wzroku zostały usunięte ..." Jest to
dobrze rozeznane w przypadku, gdy dobrze widzące oko traci wzrok na jakiś czas, ale
wzrok w przypadku ambliopii często powraca w pełni do normy. Ponadto jedno oko może
być w pewnym czasie obarczone tą wadą, a kiedy indziej nie. Przy zakryciu dobrze
widzącego oka, oko zezujące może mieć na tyle dużą ambliopię, że z trudnością rozróżni
dzienne światło od ciemności, lecz po otwarciu obydwu oczu, wzrok w oku zezującym
może się okazać równie dobry, jak w oku patrzącym na wprost, a czasem nawet lepszy. W
wielu przypadkach am-bliopia występuje na zmianę to w jednym, to w drugim oku.

Podwójne widzenie zdarza się często wyłącznie w przypadku zeza i gdy tak się

dzieje ma to bardzo zadziwiające formy. Gdy oczy skierowane są do środka, obraz
widziany przez prawe oko, powinien być (zgodnie z wszelkimi prawami optyki) widziany
po prawej stronie, zaś obraz widziany przez lewe oko winien być przesunięty na lewo.
Przy oczach zwróconych na zewnątrz sytuacja powinna być odwrotna. Lecz często
usytuowanie obrazów jest odwrócone, obraz widziany przez prawe oko w przypadku zeza

84

zbieżnego jest widziany po lewej stronie, zaś widok dochodzący z lewego oka widziany
jest ze strony prawej. W przypadku zeza rozbieżnego sytuacja jest odwrotna. Taki stan
rzeczy znany jest pod nazwą “paradoksalna diplopia". Trzeba wszelako zaznaczyć, że
osoby o wzroku niemal prawidłowym, patrzące doskonale na wprost, mogą wykazywać
obydwa rodzaje takiego podwójnego widzenia.

Żadna z przedstawionych teorii nie wyjaśnia wszystkich okoliczności związanych z

tą wadą wzroku, gdyż tak naprawdę można udowodnić, że we wszystkich przypadkach
zeza występuje specyficzny stan napięcia i usunięcie tego napięcia pociąga za sobą we
wszystkich przypadkach wyleczenie z zeza, podobnie jak ma to miejsce w przypadku
amblio-pii i błędów refrakcji. Jest oczywiste, że wszyscy o normalnym wzroku potrafią
zrobić zeza “na życzenie" poprzez napięcie odpowiednich mięśni. Nie jest to trudna do
wykonania czynność i wiele dzieci bawi się w ten sposób, dostarczając swoim rodzicom
nieuzasadnionego lęku, iż ten chwilowy zez stanie się trwałą przypadłością.

Wytworzenie zeza zbieżnego jest stosunkowo łatwe. Dzieci z reguły czynią to

poprzez napięcie wzroku ześrodkowane na widzeniu końca swojego nosa. Wytworzenie
zeza rozbieżnego jest trudniejsze, lecz po krótkiej praktyce osoba o normalnym wzroku
może zgodnie ze swoją wolą odwracać na zewnątrz zarówno jedno, jak i oboje oczu.
Możliwe jest także zwrócenie jednego oka do góry albo na dół lub jednego na dół i
drugiego do góry oraz w dowolnym żądanym kierunku. Każdy rodzaj zeza może być
wykonany “na życzenie" poprzez odpowiadający mu rodzaj napięcia. Z reguły przy takim
wywołanym na życzenie zezie odnotowuje się pogorszenie widzenia, zaś pomiar siły
odpowiednich mięśni wykazuje ich słabość korelującą z danym sposobem zezowania.

ROZDZIAŁ 18

ZEZ I AMBLIOPIA: LECZENIE

Oczywisty wniosek wynikający z poprzednich rozważań pozwala stwierdzić, że zez

i ambliopia, podobnie jak błędy refrakcji są zaburzeniami wyłącznie czynnościowymi.
Ponieważ zawsze poddają się leczeniu przy pomocy zredukowania i usunięcia stanu
napięcia z nimi związanego, w celu wyeliminowania tych wad należy stosować wszystkie
metody, które powodują stan relaksacji wzroku i centralną fiksację. Podobnie jak ma to
miejsce w przypadkach błędów refrakcji, zez zanika, zaś ambliopia zostaje skorygowana
tak szybko, jak szybko dany pacjent osiągnie wystarczającą kontrolę nad umysłem,
pozwalającą na utrzymywanie w pamięci obrazu doskonale czarnej kropki. Dzięki tej
metodzie obydwie wady mogą być czasowo usunięte, zaś ich trwałe wyeliminowanie jest
już tylko kwestią zamiany tego chwilowego stanu w trwałą i nieprzemijającą jakość.

Jednym z lepszych sposobów osiągnięcia kontroli umysłu (w zakresie zmysłu

wzroku) w przypadku zeza, jest świadome nauczenie się powiększania tej wady lub
wytwarzania odmiennego rodzaju zeza. Typowym przykładem może być tutaj przypadek
kobiety, która cierpiała na rozbieżnego, pionowego zeza obu oczu. Gdy lewe oko patrzyło

85

na wprost, prawe skręcało na zewnątrz i do góry, gdy prawe było usytuowane prosto lewe
skręcało w dół i na zewnątrz. W obydwu oczach występowała ambliopia i podwójne
widzenie z postrzeganiem obrazów czasami po właściwej, a czasami po przeciwnej
stronie. Kobieta cierpiała na bóle głowy, przepisane okulary i inne metody leczenia nie
przynosiły żadnego efektu, tak że zdecydowana była poddać się operacji. Chirurg, do
którego zwróciła się z tym projektem, podczas badania stwierdził w tym przypadku tak
wiele nieprawidłowo pracujących mięśni, że poprosił mnie o opinię, które z nich powinny
być zoperowane.

Pokazałem tej pani, jak w sposób świadomy może powiększać swojego zeza i

zaleciłem chirurgowi, by leczył jej oczy przy pomocy reedukacji wzroku bez operowania.
Podjęli ćwiczenia i po upływie niecałego miesiąca pacjentka nauczyła się odruchowo
poruszać oczami. Początkowo robiła to patrząc na ołówek trzymany na wysokości nosa,
lecz później potrafiła to robić bez użycia ołówka, zaś na koniec potrafiła wytworzyć każdy
rodzaj zeza “na życzenie". Leczenie nie było przyjemne, ponieważ robienie nowych
rodzajów zeza lub powiększanie już istniejącej wady sprawiało jej ból, lecz poskutkowało
całkowitym i trwałym wyleczeniem zarówno zeza jak i ambliopii. Ta sama metoda z
powodzeniem była stosowana w stosunku do innych pacjentów.

Niektórzy nie wiedzą czy patrzą prosto na dany obiekt, czy też nie. Może im pomóc

druga osoba dostrzegająca skręcenie oka i nakierowu-jąca je w patrzeniu bliższym
właściwemu kierunkowi. Gdy skręcające oko patrzy wprost na dany obiekt, napięcie
podczas widzenia zmniejsza się, w konsekwencji czego ulega poprawie wzrok. Zakrycie
dobrego oka nieprzeźroczystym ekranem, czy matowym szkłem okularu, zachęca zezujące
oko do bardziej prawidłowej pracy, szczególnie gdy ostrość widzenia nie jest prawidłowa.

W przypadku dzieci w wieku poniżej siedmiu lat, zez może być z reguły leczony

przy użyciu atropiny. Stosuje się dwa razy dzienne zakrapianie jednoprocentowego
roztworu atropiny do jednego lub obu oczu, przez szereg miesięcy, czasem ponad rok.
Atropina utrudnia dziecku widzenie i sprawia, że światło słoneczne jest odbierane jako
nieprzyjemne. Aby przezwyciężyć te trudności, dziecko musi się zrelaksować, a relaksacja
leczy zeza.

Rezultaty leczenia osiągane dzięki reedukacji wzroku w przypadku zeza i ambliopii

są czasami tak szybkie, że wydają się być niewiarygodne. Następujący przykład jest
jednym z wielu, które mogłyby być wymienione.

Jedenastoletnia dziewczynka miała zbieżnego pionowego zeza lewego oka. Ostrość

widzenia tego oka na dystans wynosiła 3/200, podczas gdy widzenie z bliży było na tyle
niedoskonałe, że uniemożliwiało czytanie. Wzrok w prawym oku był prawidłowy
zarówno z bliży jak i z dali. Gdy zjawiła się w moim gabinecie nosiła okulary, lecz bez
żadnych korzystnych rezultatów. Wielkie C widziała lepiej gdy patrzyła swoim lewym
okiem trzy stopy w bok od litery, niż patrząc wprost na nią. Lecz gdy poprosiłem ją o

86

policzenie palców mojej dłoni trzymanej 3 stopy od tablicy, przyciągnęło to na tyle jej
uwagę, że była w stanie widzieć “gorzej" wielką literę. Duże wrażenie zrobił na niej fakt,
że patrząc obok tablicy mogła ją zgodnie ze swoim życzeniem widzieć lepiej albo gorzej.
Poprosiłem ją o zwrócenie uwagi na fakt, że gdy widziała literę gorzej jej wzrok się
poprawia, zaś podczas gdy widzi ją lepiej wzrok ulega pogorszeniu. Po kilkukrotnym
przesuwaniu wzroku z tablicy na punkt oddalony o 3 stopy od niej, przy jednoczesnym
spostrzeganiu, że to poprzednie miejsce widziane jest jako gorsze, jej wzrok uległ
poprawie do ostrości 10/200.

Jej zdolność do przesuwania i “gorszego widzenia" rosła tak szybko, że w ciągu

dziesięciu dni jej wzrok uzyskał normalną ostrość w obu oczach, zaś po następnych dwóch
tygodniach poprawił się do 20/10 (normalne 10/10), podczas gdy czcionka o rozmiarze 5
pt mogła być odczytywana przez każde jej oko w zakresie odległości od 7,5 cm do 50 cm.
W ciągu następnych trzech tygodni ostrość jej wzroku wynosiła 20/5 przy sztucznym
świetle, mogła także czytać fotograficznie pomniejszaną czcionkę z odległości 5 cm.
Testy zostały przeprowadzone dla obu oczu razem, jak i dla każdego z osobna. Potrafiła w
równie dobrym stopniu odczytywać zarówno poznaną wcześniej tablicę testową, jak i
całkiem obcą. Poradziłem jej aby kontynuowała leczenie w domu, by zapobiec nawrotowi
wady, lecz po upływie trzech lat nic takiego nie nastąpiło. Podczas ćwiczeń w gabinecie
oraz w domu, dobre oko było zasłaniane nieprzeźroczystym ekranem, lecz nie noszono go
w innym czasie.

Podobny jest przypadek czternastoletniej dziewczynki, która zezowała od

dzieciństwa. Wewnętrzny mięsień prosty (rectus) prawego oka został przecięty w wieku
dwóch lat, lecz nadal ściągał oko do środka. Dziewczynka nie chciała nosić okularów z
zaślepką na zdrowym oku, ponieważ koledzy dokuczali jej z tego powodu i nabrała
przekonania, iż jest to bardziej rzucające się w oczy od zeza. Pewnego dnia zgubiła w
śniegu okulary, lecz ojciec natychmiast dostarczył jej następną parę. Wówczas
oświadczyła, że czuje się chora i nie może chodzić do szkoły. Wyjaśniłem jej ojcu, że jest
to reakcja nerwowa polegająca na zastąpieniu chorobą stosowanego aktualnie leczenia.
Ponieważ sytuacja nie ulegała zmianie, ani poprawie poprosiłem, aby przyszła do mnie.

W obecności ojca udało się ją przekonać, że powinna kontynuować leczenie, ona

zaś natychmiast wzięła się do pracy z taką energią i zrozumieniem, że w ciągu pół godziny
wzrok w jej zezującym i ambliopicznym oku uległ poprawie z 3/200 do 20/30. Stała się
także zdolna do odczytania czcionki 5 pt z odległości 30 cm. Powróciła do szkoły nosząc
okulary z zaślepką na dobrym oku, ale gdy chciała coś zobaczyć, spoglądała jednak ponad
okularami. Jej ojciec chodził z nią do szkoły i nalegał by używała gorzej widzącego oka w
miejsce lepszego. Uświadomiła sobie w końcu, że najprostszą drogą wyjścia z kłopotów
będzie stosowanie się do moich instrukcji i w ciągu tygodnia zez poddał się korekcie, zaś
dziewczyna odzyskała prawidłowy wzrok w obydwu oczach. Na początku leczenia z

87

odległości 3 stóp nie była w stanie policzyć palców ręki gorzej widzącym okiem, zaś po
trzech tygodniach (wliczając w to zmarnowany przez nią czas) nie miała już żadnych
problemów ze wzrokiem. Gdy powiedziałem jej o tym, to co ją najbardziej zaniepokoiło,
to kwestia ewentualnej konieczności założenia okularów z zaślepką w przyszłości.
Zapewniłem ją, że dopóki nie powróci wada, dopóty nie będzie musiała zakładać tych
okularów. Taka konieczność nigdy się nie zdarzyła.

W trzecim przypadku ośmioletnia dziewczynka cierpiała od dzieciństwa na zeza i

ambliopię. Wzrok w prawym oku był na poziomie 10/40, a w lewym 20/30. Okulary nie
dawały poprawy. Posadziłem dziecko w odległości 20 stóp od tablicy z prawym —
gorszym okiem zasłoniętym. Skierowałem jej wzrok na wielką literę na tablicy z prośbą o
odnotowanie jej wyrazistości. Następnie powiedziałem jej, żeby popatrzyła 3 stopy w bok
od tablicy zwracając jej uwagę na fakt, że już nie widzi tej wielkiej litery tak dobrze, jak
miało to miejsce wcześniej. Stopniowo przybliżaliśmy punkt fiksacji coraz bliżej litery, aż
do chwili, gdy stwierdziła, że chociaż patrzy tylko kilka—kilkanaście centymetrów od
litery, nadal widzi ją w gorszym stopniu. Gdy patrzyła na małą literę, z łatwością
rozpoznawała, że zewnętrzna fiksacja odsunięta już o dwa centymetry w bok zmniejsza jej
ostrość widzenia.

Potem nauczyła się jak zwiększać ambliopię lepszego oka (tego, które było zakryte

podczas otrzymywania instrukcji zwiększających zewnętrzną fiksację, czyli naukę
“gorszego widzenia słabszym okiem), co zostało osiągnięte w ciągu kilku minut.
Powiedziałem jej, że przyczyną jej wadliwego wzroku jest przyzwyczajenie do patrzenia
na wybrane obiekty tylko jedną częścią siatkówki, znajdującą się z boku prawdziwego
centrum widzenia. Doradziłem jej by popatrzyła prosto na tablicę testową. W ciągu pół
godziny wzrok w lewym oku osiągnął normę, podczas gdy w prawym poprawił się z
10/40 do 10/10. Po dwóch tygodniach została w pełni wyleczona.

ROZDZIAŁ 19

PRZEPŁYWAJĄCE PLAMKI: ICH PRZYCZYNY I LECZENIE

Jedną z częściej ostatnio zgłaszanych przypadłości pogarszających jakość widzenia,

jest wcześniej wspomniana przypadłość znana jako muscae yohtantes albo latające
muszki. Te pływające cętki są zwykle ciemne lub czarne, lecz czasami wydają się być
białymi balonikami, zaś w rzadkich przypadkach przyjmują wszystkie kolory tęczy.
Poruszają się dosyć szybko, z reguły po zakrzywionych liniach przed oczami i zawsze
wydają się być tuż poza punktem fiksacji. Jeżeli ktoś próbuje spojrzeć wprost na nie,
wydają się zawsze poruszać nieco szybciej i dalej. Stąd ich nazwa.

Literatura traktująca o tym zjawisku pełna jest przeróżnych spekulacji co do źródeł

pochodzenia tych przewidzeń. Niektórzy łączą je z obecnością pływających plamek —
martwych komórek lub ich szczątków — w ciele szklistym

1

, przeźroczystej substancji

wypełniającej w czterech piątych gałkę oczną. Uważa się, że podobne plamki na

88

powierzchni rogówki mogą być także odpowiedzialne za taki stan rzeczy. Istnieją także
domniemania, że plamki mogą być spowodowane przepływaniem łez po powierzchni
rogówki.

Latające muszki są na tyle powszechne w krótkowzroczności, że przypuszcza się iż

stanowią jeden z jej symptomów, jakkolwiek zdarzają się i w innych wadach refrakcji, jak
również i u osób o prawidłowym wzroku. Są łączone z zaburzeniami krążenia, trawienia,
złym funkcjonowaniem nerek, a ponieważ tak wiele zdrowych osób również cierpi na tę
przypadłość, zakłada się, że mogą stanowić objawy początkowych stadiów choroby.
Dzięki temu schorzeniu biznes medyczny dobrze prosperuje i by-

x

Tak jest to między innymi tłumaczone w aktualnie wydawanych książkach, np. w

cytowanej w rozdz. “Od tłumacza" pozycji G. Lefebvre “Zaburzenia wzroku" [od
red].

łoby naprawdę trudno opisać ogrom psychicznych cierpień, jakie mogą

spowodować te niepozorne plamki, co zilustrują poniższe przykłady.

Pewien duchowny, który był na tyle zaniepokojony pojawiającymi się przed oczyma

plamkami, że wybrał się do swojego okulisty, dowiedział się, że może to być objaw
choroby nerek, oraz że w wielu przypadkach kłopotów z nerkami, ostrzegawczym
sygnałem może być choroba siatkówki. Zatem w regularnych odstępach czasu, wyruszał
do tego specjalisty przebadać swoje oczy, a gdy tylko,ów doktor zmarł, począł
natychmiast rozglądać się za kimś, kto mógłby wykonywać okresowe badania. Jego lekarz
domowy skierował go do mnie.

Trudno powiedzieć czy byłem równie dobrze znanym lekarzem, jak poprzedni

oftalmolog, ale zdarzyło się pewnego razu, że wytłumaczyłem lekarzowi rodzinnemu jak
należy używać oftalmoskopu, gdy inni specjaliści nie potrafili tego zrobić. Zapewne
dlatego stwierdził, że muszę wiedzieć wszystko o sposobie używania tego instrumentu,
zaś to czego ów duchowny potrzebował w szczególności, to kogoś zdolnego do
przeprowadzenia badania wnętrza oka i natychmiastowego wykrycia najmniejszych
pojawiających się znaków świadczących o zbliżającej się chorobie nerek. Zatem pacjent
ów przybył do mnie, ja zaś przeprowadziłem bardzo szczegółowe badanie jego oczu.
Wyszedł szczęśliwy, bo nie mogłem znaleźć niczego złego w jego oczach, lecz potem
systematycznie do mnie wracał wyłącznie w celu sprawdzenia stanu swego zdrowia.

Pewnego dnia, gdy byłem poza miastem, wpadł mu popiół do oka i udał się do

innego okulisty w celu usunięcia go. Gdy wróciłem późno w nocy, napotkałem go na
progu moich drzwi. Jego historia była godna politowania. Nowy lekarz przebadał
oftalmoskopem oczy i zasugerował możliwość jaskry, opisując tę chorobę jako bardzo
podstępną, mogącą pozbawić go nagle wzroku i która może być potwornie bolesna. Gdy
dowiedział się, że pacjent był wcześniej informowany o niebezpieczeństwie zapadnięcia
na chorobę nerek, wyraził sugestię, że również wątroba i serce mogą być nie w porządku i

89

doradził dokładne badanie tych organów.

Raz jeszcze przebadałem oczy duchownego, ze szczególnym uwzględnieniem

ciśnienia w gałce ocznej, pozwoliłem mu naciskać moje oczy i porównać ze swoimi, aby
mógł sam zobaczyć iż wcale nie stały się twarde jak kamienie, co w końcu pozwoliło mi
przekonać i uspokoić go.

W innym ze znanych mi przypadków, pewien powracający z Europy mężczyzna

patrząc na białe chmury pewnego dnia dostrzegł latające muszki pojawiające się przed
jego oczami. Skonsultował to z lekarzem okrętowym, który powiedział mu, że są to
bardzo poważne objawy i mogą świadczyć o zbliżającej się ślepocie. Mogą także
oznaczać początki obłędu, jak również inne nerwowe i organiczne przypadłości. Doradził
mu jak najszybszą konsultację ze swoim domowym lekarzem, jak również ze specjalistą
chorób oczu, co niezwłocznie uczynił.

Było to dwadzieścia pięć lat temu, ale nigdy nie zapomnę przerażającego stanu

rozbicia nerwowego i lęku w jakim znajdował się ten człowiek w chwili, gdy do mnie
przyszedł. Był to stan znacznie gorszy, niż w przypadku duchownego, który był gotów
przyznać, że jego lęki są nieracjonalne. Bardzo dokładnie przebadałem oczy i
stwierdziłem, że całkowicie odpowiadają normie. Ostrość wzroku była prawidłowa
zarówno w bliży, jak i w dali. Kolor, kształt i ciśnienie wewnątrz gałki ocznej były
prawidłowe i nawet przy użyciu silnie powiększającego szkła nie mogłem znaleźć
żadnych zmętnień ciała szklistego. Krótko mówiąc nie było żadnych symptomów
jakiejkolwiek choroby.

Powiedziałem temu mężczyźnie, że nic złego nie dzieje się z jego oczami, a także

pokazałem mu wielkie ogłoszenie w pewnej gazecie, w którym jakiś szarlatan opisywał
przerażające rzeczy jakie mogą się przydarzyć pacjentom wkrótce po zauważeniu
latających plamek przed oczami, o ile nie zaczną dostatecznie szybko zażywać lekarstwa
zachwalanego w ogłoszeniu w cenie jednego dolara za butelkę. Zauważyłem, że to
ogłoszenie, które ukazuje się codziennie we wszystkich większych gazetach w mieście i
prawdopodobnie również w innych miejscowościach, musi kosztować masę pieniędzy i
pewnie przynosi też pokaźne zyski. Musi być oczywiście wielka liczba osób cierpiących
na tego rodzaju objawy i jeżeli byłyby one rzeczywiście na tyle poważne, na ile się w to
wierzy, to w społeczeństwie pojawiłaby się wielka masa niewidomych i oszalałych ludzi,
których jak dotąd nie widać.

Mój pacjent wyszedł w nieco lepszym stanie, lecz o godzinie jedenastej (jego

pierwsza wizyta miała miejsce o dziewiątej) przyszedł raz jeszcze. Nadal widział latające
muszki i wciąż się ich obawiał. Ponownie przebadałem jego oczy, robiąc to równie
uważnie jak poprzednio i ponownie udało mi się przekonać go, iż nic złego się nie dzieje.
Po południu nie było mnie w gabinecie, ale powiedziano mi, że znowu przyszedł
piętnaście po trzeciej. O siódmej przyszedł raz jeszcze, tym razem ze swoim domowym

90

lekarzem — moim starym przyjacielem. Powiedziałem do tego ostatniego:

“Proszę, zrób coś żeby ten człowiek pozostał w domu. Muszę pobierać opłaty za

jego wizyty, ponieważ zajmują mi tak wiele czasu, lecz jest mi wstyd brać od niego
pieniądze, ponieważ nic złego się z nim nie dzieje."

Nie wiem co mu powiedział mój przyjaciel, lecz pacjent więcej już nie wracał.
Nie widziałem wtedy jeszcze o muscae volitantes tyle ile mi wiadomo teraz lub na

tyle dużo, aby uwolnić obu opisanych mężczyzn od ich ogromnego zaniepokojenia.
Mogłem im powiedzieć, że ich oczy są zdrowe, lecz nie wiedziałem jak wyleczyć ich z
tych objawów, które są po prostu złudzeniem spowodowanym psychicznym napięciem.
Plamki są powiązane z odpowiednim stopniem wykazywanej wady wzroku, ponieważ
osoby o niedoskonałym wzroku zawsze wykazują napięcie podczas widzenia, lecz także
osoby, których wzrok normalnie jest prawidłowy mogą je czasami dostrzegać, gdyż nikt
nie ma optymalnego wzroku przez cały czas. Większość ludzi może zobaczyć muscae
yolitantes podczas patrzenia na słońce lub na jakąkolwiek jednolitą jasną powierzchnię,
taką jak oświetlona światłem słonecznym biała kartka papieru. Dzieje się tak dlatego, że
większość ludzi wykazuje stan napięcia patrząc na tego rodzaju powierzchnię.

Innymi słowy plamki mogą być widziane tylko w wypadku działania oczu i umysłu

w stanie napięcia i zawsze zanikają, gdy napięcie zostanie usunięte. Jeżeli ktoś potrafi
przypominać sobie małą literkę na tablicy testowej widzianą za pomocą centralnej fiksacji,
plamki natychmiast znikną albo przestaną się poruszać. Lecz jeżeli ktoś spróbuje
przypomnieć sobie dwie lub więcej literek, jako widzianych równie dobrze w tym samym
czasie, plamki ponownie pojawią się i będą się poruszać.

Z reguły bardzo łatwo wyleczyć napięcie będące przyczyną muscae yolitantes.

Nauczycielka, którą muszki nękały od wielu lat, trafiła do mnie z powodu znacznego
pogorszenia się tych objawów. W ciągu pół godziny udało mi się poprawić jej lekką
krótkowzroczność i gdy jej wzrok wrócił do normy, plamki zniknęły. Następnego dnia
wróciła, lecz ta druga wizyta przyniosła trwałą poprawę. Później potrafiła stosować sama
leczenie w domu i nie miała już więcej kłopotów.

Lekarz, który cierpiał na ustawiczne bóle głowy oraz na muscae yolitantes, patrząc

na tablicę testową potrafił odczytać jedynie 20/70, podczas gdy retinoskop wykazywał
zróżnicowany astygmatyzm, pacjent zaś widział plamki. Gdy patrzył na białą ścianę lub
na białą tablicę nadal widział plamki, a retinoskop wykazywał astygmatyzm. Ale gdy
podczas patrzenia na te powierzchnie potrafił wyobrazić sobie czarną plamkę równie
dobrze jak gdyby ją widział, nie było już plamek, a retinoskop nie wykazywał błędów
refrakcji. W ciągu kilku dni wyleczył się całkowicie z astygmatyzmu, muscae yolitantes,
bólów głowy, jak również z chronicznego zapalenia spojówek. Jego oczy, które wcześniej
były na wpół przymknięte, otworzyły się szeroko, a twardówka stała się biała i czysta.
Potrafił bez problemów czytać w tramwajach oraz — co zrobiło na nim największe

91

wrażenie — mógł siedzieć całą noc przy swoich pacjentach, nie mając trudności z oczami
następnego dnia.

ROZDZIAŁ 20

LECZENIE W DOMU

Nie dla wszystkich jest możliwe znalezienie kompetentnego lekarza. Jako że metody

opisywane w tej książce są stosunkowo nowe, może być bardzo trudno odszukać w
sąsiedztwie lekarza, który by je rozumiał, a nie każdy jest w stanie podejmować dalekie
podróże z powodu braku pieniędzy lub czasu. Chciałbym powiedzieć tym osobom, że dla
wielkiej liczby osób możliwa jest korekta wad wzroku bez pomocy lekarza, czy
kogokolwiek innego. Można poprawić swój wzrok i aby osiągnąć ten cel nie jest
konieczne zrozumienie wszystkiego co zostało napisane w tej książce, czy w innych
pozycjach. Wszystko to co jest potrzebne to zastosowanie się do kilku prostych
wskazówek.

Przymocuj tablicę testową

1

(Np. tę załączoną do książki, l stopa to 30,48 cm.) na

ścianie w odległości 10, 14, czy 20 stóp i przeznacz pół minuty (albo więcej) dziennie na
czytanie najmniejszych literek, jakie możesz widzieć, każdym okiem z osobna,
zakrywając drugie dłonią, tak aby nie naciskać ręką gałki ocznej. Rejestruj kiedy i jakich
dokonałeś postępów. Najprościej robić to metodą stosowaną przez okulistów, którzy
zapisują stan wzroku w formie ułamka, gdzie odległość z jakiej odczytywana jest litera
zapisywana jest jako licznik, a odległość z jakiej powinna być odczytana jest
mianownikiem.

Cyferki powyżej linii liter albo z boku tablicy testowej wskazują odległość z jakiej

te litery powinny być odczytane przez osoby o wzroku normalnym. Zatem jakość
widzenia 10/200 będzie oznaczać, że wielkie C, które standardowo powinno być czytane z
odległości 200 stóp, nie może być widziane z odległości powyżej dziesięciu stóp.
Zdolność widzenia 20/10 oznacza, że linia dziesiątek, którą normalne oko w zwyczajnych
okolicznościach powinno odczytać z odległości nie większej niż 10 stóp, jest widziana z
dwukrotnie większej odległości. Taka ostrość widzenia jest powszechna u osób
stosujących moje metody.

Kolejnym, nawet jeszcze lepszym testem wzroku jest porównywanie stopnia

zaczernienia liter z bliska i z daleka oraz przy dobrym i niedostatecznym oświetleniu. Jak
to już wyjaśniłem, przy dobrym wzroku czerń nie zmienia się pod wpływem oświetlenia
albo zmiany odległości. Jest tak samo czarna z daleka i z bliska, w przyćmionym i w
dobrym świetle. Jeżeli wydaje ci się, że litery pod wpływem zmiany warunków zmieniają
swój stopień zaczernienia, może to oznaczać, że masz wadę wzroku.

Dzieci w wieku poniżej dwunastu lat, które nie nosiły okularów, mogą zazwyczaj

skorygować swój wzrok przy użyciu powyższych metod w czasie od trzech do dwunastu

92

miesięcy. Dorośli, którzy nie nosili jeszcze okularów odczuwają poprawę w ciągu
tygodnia - dwóch, a jeżeli ich stan nie jest bardzo zły, mogą odzyskać optymalną jakość
wzroku w ciągu trzech-sześciu miesięcy. Jednakże dzieci i dorośli, którzy nosili już
okulary mają większe trudności z wyleczeniem wzroku i muszą stosować metody
osiągania stanu relaksacji opisane w innych rozdziałach tej książki. Muszą także
poświęcić na to większą ilość czasu.

Absolutnie koniecznym warunkiem jest porzucenie okularów. Jeżeli chcemy

uzyskać całkowite wyleczenie nie możemy stosować półśrodków. Nie zakładajcie
słabszych okularów, ani też nie używajcie ich w szczególnych przypadkach. Osoby, które
nie są w stanie zrobić wszystkiego bez okularów, nie wyglądają na takich, którzy
potrafiliby się sami wyleczyć. Dzieci i dorośli, którzy nosili okulary będą zmuszeni do
przeznaczenia jednej godziny więcej na codzienne ćwiczenia z tablicą testową, jak
również muszą znaleźć dodatkowy czas na praktykę z innymi obiektami. Dobrze jest mieć
dwie tablice testowe, jedną do używania z bliska, gdzie może być widziana lepiej, a drugą
zawieszoną w odległości 10, czy 20 stóp. Bardzo pomocne jest przesuwanie wzroku z
bliższej tablicy na odleglejszą, gdyż nieświadoma pamięć liter widzianych bliżej pomaga
w zobaczeniu tych liter z daleka.

Ogromną pomocą będzie zapewnienie sobie obecności osoby o prawidłowym

wzroku. Dla osób, których przypadki są trudne do wyleczenia będzie, bardzo trudne, o ile
nie niemożliwe, wyleczenie się samemu bez pomocy nauczyciela. Nauczyciel, jeżeli ma
być rzeczywiście pomocny, musi sam być zdolny do osiągnięcia korzyści z
zaprezentowanych tutaj metod. Jeżeli jego wzrok jest na poziomie 10/10 musi potrafić
poprawić go na 20/10 lub lepiej. Jeżeli może czytać tekst pięciopunktowy z odległości 30
cm, musi stać się zdolny do czytania go z odległości 15 lub 8 cm. Musi mieć także
wystarczającą kontrolę nad swoją pamięcią wzrokową, aby móc zapobiegać wadom i
leczyć je. Osoba z wadą wzroku nie będzie mogła służyć skuteczną pomocą w
uporczywych i trudnych przypadkach. Nikt nie może być przewodnikiem w stosowaniu
metod, jeżeli sam nie potrafi posłużyć się nimi z sukcesem.

Rodzice, którzy chcą ochraniać i poprawiać wzrok swoich dzieci, powinni zachęcać

je do codziennego czytania tablicy testowej. Takie tablice powinny znajdować się w
każdym domu, gdyż przy właściwym używaniu, zawsze uchronią przed
krótkowzrocznością i innymi błędami refrakcji. Zawsze wpływają na poprawę widzenia,
nawet jeżeli jest ono prawidłowe. Ćwiczenia z tablicą będą korzystnie wpływać na
funkcjonowanie systemu nerwowego. Rodzice sami powinni poprawiać swój wzrok
doprowadzając go do stanu prawidłowej ostrości, tak aby dzieci nie musiały naśladować
nieprawidłowych metod stosowania oczu i aby nie wpływała na nie atmosfera
wprowadzająca w stan napięcia. Powinni się także nauczyć zasad centralnej fiksacji, aby
móc potem nauczyć tego swoje dzieci.

93

ROZDZIAŁ 21

LECZENIE W SZKOLE: METODY, KTÓRE ZAWIODŁY

Żaden temat w oftalmologii, nawet problem akomodacji nie był przedmiotem tylu

badań i dyskusji, jak przyczyny i możliwości zapobiegania krótkowzroczności. Ponieważ
przypuszcza się, że dalekowzroczność wynika w głównej mierze z wrodzonej deformacji
gałki ocznej i podobnie ma być w przypadku astygmatyzmu, nie zastanawiano się nad
wyjaśnieniem tych chorób lub nad środkami zapobiegania im. Jednakże przypadek
krótkowzroczności wydaje się być wadą nabytą. Dlatego stanowi to problem o wielkim
praktycznym znaczeniu, nad którym wiele światłych umysłów poświęciło lata pracy.

Zgromadzono wiele tomów statystyk dotyczących tej przypadłości i nadal trwają

badania. W bibliotekach temat ten wypełnia wiele miejsca. Lecz przeczytanie całego tego
materiału daje niewielkie rozjaśnienie problemu i w większości pozostawia czytelnika w
stanie beznadziejnej konfuzji. Nie można nawet dojść do żadnego wniosku co do przewagi
określonych rodzajów dolegliwości, ponieważ nie zastosowano jednolitych standardów i
metod badawczych, jak również żaden z badaczy nie wziął pod uwagę faktu, że refrakcja
oka nie jest stanem stałym, lecz podlega ciągłym zmianom.

W każdym bądź razie nie ma wątpliwości co do tego, że większość dzieci w chwili

pójścia do szkoły nie ma wad wzroku, oraz że zarówno liczba przypadków, jak i stopień
ich krótkowzroczności wzrasta wraz z ilością lat przebytych w szkole. Na ten problem
pierwszy zwrócił uwagę profesor Herman Cohn w relacji ze swoich badań
przeprowadzonych na ponad dziesięciu tysiącach niemieckich dzieci. Stwierdził
krótkowzroczność u jednego procenta dzieci w Realschulen

1

, 30-35% w gimnazjach i 53-

54% w szkołach zawodowych. Jego badania zostały powtórzone w wielu miastach Europy
i Ameryki, a te wyniki z niewielkimi wahaniami zostały wszędzie potwierdzone.

Wada została jednogłośnie przypisana nadmiernej pracy oka skoncentrowanego na

bliskim widzeniu, chociaż zgodnie z teorią głoszącą, że to soczewki są czynnym
elementem w akomodacji oka, jest dosyć trudno wyjaśnić dokładnie dlaczego bliskie
widzenie może wytworzyć taki efekt. Przy założeniu, że akomodacja jest spowodowana
wydłużeniem się osi gałki ocznej, można by dosyć łatwo zrozumieć dlaczego nadmierny
stopień akomodacji mógłby wytworzyć trwałe wydłużenie. Ale dlaczego nadmierna ilość
siły akomodacji soczewek powoduje zmianę nie w kształcie tego właśnie organu, ale w
kształcie gałki ocznej? Proponowano wiele odpowiedzi wyjaśniających tę kwestię, ale
żadna nie zasłużyła na miano zadowalającej.

Wiele autorytetów twierdzi, że w przypadku dzieci sprawa wygląda w ten sposób,

że ponieważ powłoka oka jest u nich znacznie bardziej delikatna, niż w późniejszym
wieku, to nie jest ona w stanie przeciwdziałać ciśnieniu wewnątrz oka spowodowanym
bliskim widzeniem. W przypadku innych wad wzroku takich, jak dalekowzroczność i
astygmatyzm, które uważa się za wrodzone, zakłada się, że to gwałtowne wysiłki w

94

akomodacji przy patrzeniu na różną odległość wytwarzają zaburzenia i napięcie, które są
pomocne w rozwijaniu krótkowzroczności. Jeżeli ta wada rozwija się u osoby dorosłej,
wyjaśnienie musi zostać zmodyfikowane, by odpowiadać danemu przypadkowi, zaś fakt
że sporą liczbę przypadków odnotowano wśród osób żyjących na wsi, tudzież u innych
osób rzadko używających oczu do bliskiego widzenia, pozwolił autorytetom dokonać
podziału na dwie klasy, z których jedna jest spowodowana przez nadmierne używanie
wzroku do bliskiego patrzenia, a druga ma odmienne przyczyny, przy czym ta druga grupa
została tradycyjnie powiązana z obciążeniami dziedzicznymi.

Ponieważ nie można zrezygnować ze szkolnictwa, uwaga została skierowana na

zminimalizowanie przypuszczalnych złych efektów czytania, pisania i innej pracy, przy
której wymagane jest bliskie widzenie. Różne autorytety stworzyły precyzyjne i dokładne
reguły określające rozmiar czcionek używanych w podręcznikach, długość linii, ich
oddzielenie, odległość z jakiej książka powinna być czytana, ilość i sposób oświetlenia,
budowę ławki, długość czasu w jakim oko może być używane bez zmiany ogniskowej, i
tak dalej. Wymyślono nawet podpórki do twarzy, aby utrzymać oczy w przepisowej
odległości od ławki, oraz aby zapobiec garbieniu się, co jak przypuszczano było
przyczyną przekrwienia gałki ocznej i pośrednio jej wydłużenia. Niemcy z
charakterystyczną dla nich sumiennością, nadal stosują te narzędzia tortur. Cohn nigdy nie
pozwala swoim dzieciom pisać bez nich, “nawet jeśli siedzą przy najlepszym z możliwych
biurek".

Wynik tych prewencyjnych działań nie jest zachwycający. Niektórzy badacze

sygnalizują nieznaczne zmniejszenie się odsetka dzieci krótkowzrocznych w szkołach, w
których zastosowano profilaktyczne zalecenia, ale w ogólnym rozrachunku szkodliwy
efekt procesu nauczania nie został w najmniejszym stopniu wyeliminowany.

Kolejne badania związane z tym tematem jedynie powiększyły skalę trudności, gdyż

wykazały że szkoły nie są w tak dużym stopniu odpowiedzialne za wykształcenie
czynników łączonych z przyczynami powstawania krótkowzroczności. Jak to stwierdziła
American Encyclopedia of Ophthalmology “teoria głosząca, że krótkowzroczność jest
spowodowana ciągłym patrzeniem na blisko znajdujące się obiekty, zwłaszcza w
warunkach miejskich i w słabo oświetlonych pomieszczeniach nie znajduje potwierdzenia
w statystyce."

W jednym z przeprowadzonych w Londynie badań, w którym starannie dobrano

szkoły, tak aby wykluczyć wszelkie różnice, które mogłyby pochodzić z różnic rasowych,
socjalnych czy stosowanej higieny, stwierdzono większą stosunkowo liczbę dzieci
krótkowzrocznych w budynkach lepiej oświetlonych, niż w obiektach, gdzie oświetlenie
było gorsze.

Odkryto także, że ilość dzieci krótkowzrocznych w szkołach, w których ogranicza

się zadania związane z koniecznością bliskiego patrzenia jest taka sama, jak w szkołach, w

95

których wymagania stawiane sile akomodacji oka są większe. Ponadto tylko mniejszość
dzieci staje się krótkowzroczna, chociaż wszystkie dzieci poddane są takim samym
warunkom środowiskowym. Nawet u tego samego dziecka jedno oko może być bli-
skowzroczne, podczas gdy drugie pozostanie w normie. Teorii o wpływie czynników
zewnętrznych na powstawanie krótkowzroczności nie da się pogodzić z faktem, że w tych
samych warunkach oczy różnych ludzi, a nawet poszczególne oczy jednego człowieka
zachowują się odmiennie.

Z powodu trudności związanych z pogodzeniem tych faktów z wcześniejszymi

teoriami, istnieje tendencja do przypisywania tej wady skłonnościom do obciążeń
dziedzicznych. Lecz nie ma satysfakcjonujących dowodów, które uzasadniałyby tę teorię,
a fakt, że ludnie pierwotni, mający zawsze dobry wzrok stają się równie szybko jak
wszyscy inni krótkowzroczni w warunkach współczesnej cywilizacji (jak np. badani
Indianie w Carlisle Institute) wydaje się być konkretnym dowodem przeciw powyższym
sugestiom.

Przewaga krótkowzroczności, niedoskonałość wszystkich teorii wyjaśniających jej

przyczyny, nieskuteczność wszystkich metod prewencyjnych doprowadziły niektórych
reputowanych autorów do konkluzji, że wydłużenie się osi gałki ocznej jest naturalnym
fizjologicznym procesem adaptacji do potrzeb cywilizacyjnych. Przeciw takiemu
punktowi widzenia przytoczę dwa jeszcze nie wymieniane argumenty. Jeden to fakt, że
oko krótkowzroczne wcale nie widzi równie dobrze, jak oko o normalnym wzroku, nawet
z bliska, i drugi, to fakt, że takie oko ma tendencję do powiększania swojego defektu z
bardzo poważnymi konsekwencjami często kończącymi się ślepotą.

Jeżeli natura miałaby zaadaptować oko do warunków cywilizacji poprzez

wydłużenie kuli, zrobiłaby to w bardzo niezgrabny sposób. Większość autorytetów zgadza
się z istnieniem dwóch rodzajów krótkowzroczności: jeden rodzaj to fizjologiczny lub
przynajmniej nieszkodliwy, a drugi patologiczny. Jednak z uwagi na to, że trudno jest z
całą pewnością stwierdzić czy dany przypadek będzie miał tendencję do pogarszania swej
wady, czy też nie, to owe rozróżnienie istnieje bardziej w teorii, niż w praktyce.

Do tego bagna beznadziei i sprzeczności doprowadziły nas błędne prace badawcze

nagromadzone na przestrzeni setek lat. Ale w świetle prawdy problem okazuje się bardzo
prosty. Dzięki faktom przedstawionym w rozdziale 6, łatwo można zrozumieć dlaczego
wysiłki zmierzające do zapobieżenia krótkowzroczności zawiodły. Wszystkie wysiłki
zostały skierowane w stronę zmniejszenia stanu napięcia przy bliskim patrzeniu,
pozostawiając napięcie związane z widzeniem oddalonych obiektów i całkowicie
ignorując napięcie psychiczne, które leży u podłoża napięcia zmysłu wzroku.

Istnieje bardzo wiele różnic pomiędzy warunkami w jakich kształtują się dzieci

plemion pierwotnych i uwarunkowaniami, jakim poddane są dzieci w warunkach
cywilizacji. Wśród nich znajduje się fakt, że jedne z nich uczą się z książek i posługują się

96

słowem pisanym na papierze, a inne nie. W trakcie nauczania dzieci są zamykane w
czterech ścianach na długie godziny pod nadzorem nauczycieli, którzy czasami są
nerwowi i zirytowani. Dzieci są nawet przymuszane do pozostawania przez długi okres
czasu w tej samej pozycji. Rzeczy, których powinny się nauczyć są czasem przedstawione
w sposób kompletnie zniechęcający, znajdują się pod bezustannym przymusem myślenia
o tym, w jaki sposób otrzymać dobry stopień i nagrodę zamiast myśli o zdobywaniu
wiedzy dla jej czystej wartości poznawczej.

Niektóre dzieci znoszą te nienaturalne warunki lepiej od innych. Wiele nie może

wytrzymać napięcia i w ten sposób szkoły stają się wylęgarnią nie tylko
krótkowzroczności, lecz także wszystkich innych błędów refrakcji.

ROZDZIAŁ 22

LECZENIE W SZKOŁACH: METODY, KTÓRE POSKUTKOWAŁY

Powtórzmy bardzo ważną zasadę: nie możesz niczego dobrze zobaczyć, jeżeli tego

nie widziałeś już wcześniej. Gdy oko patrzy na nieznany obiekt, zawsze w większym lub
mniejszym stopniu, podczas patrzenia na niego, podlega stanowi napięcia wytwarzając
tym samym błąd refrakcji. Gdy dzieci patrzą na nieznany napis czy figurę na czarnej
tablicy, odległe mapy, diagramy, czy na obrazki, retinoskop zawsze wykazuje, że są
krótkowzroczne, chociaż ich wzrok w innych okolicznościach jest całkowicie prawidłowy.
To samo dzieje się, gdy oko dorosłego spogląda na jakiś nieznany mu obiekt z daleka.
Jednakże gdy oko spojrzy na znany mu obiekt, efekt jest całkowicie odmienny. Nie tylko
może oglądać bez napięcia, ale napięcie powstałe podczas wcześniejszego patrzenia na
nieznaną rzecz ulega zmniejszeniu.

Te fakty dostarczają nam środków do przezwyciężenia psychicznego napięcia,

jakiemu podlegaj ą dzieci w wyniku działania nowoczesnego systemu edukacji. Jest
niemożliwością zobaczyć coś prawidłowo, gdy umysł znajduje się w stanie napięcia i jeśli
dzieci odprężą się podczas patrzenia na znajome im obiekty, stają się zdolne, czasami w
niewiarygodnie krótkim czasie, do osiągnięcia tego poziomu relaksacji również podczas
patrzenia na nieznane obiekty.

Odkryłem ten fakt podczas badania oczu wielu setek dzieci w wieku szkolnym w

Grand Forks w Północnej Dakocie. W wielu przypadkach dzieci, które nie mogły
przeczytać wszystkich liter na tablicy testowej za pierwszym razem, robiły to przy drugiej
albo trzeciej próbie. Gdy przebadano całą klasę, dzieci, którym nie udało się odczytać liter
za pierwszym razem, prosiły o ponowną próbę i wówczas często okazywało się, że
potrafiły prawidłowo odczytać wszystkie litery. Te przypadki były na tyle częste, iż nie
było możliwości uniknięcia wniosku, że w jakiś sposób ich wzrok ulegał poprawie dzięki
czytaniu tablicy testowej.

W jednej z klas trafiłem na chłopca, który początkowo wydawał się być bardzo

krótkowzroczny, ale który dzięki niewielkiej zachęcie odczytał wszystkie litery na tablicy.

97

Nauczycielka zapytała mnie o wzrok tego chłopca, ponieważ uważała go za bardzo
krótkowzrocznego. Gdy powiedziałem, że jego wzrok jest w normie, nie dowierzała mi i
zasugerowała, że chłopiec mógł się nauczyć liter na pamięć lub że ktoś mu podpowiadał.
Powiedziała, że nie jest on w stanie czytać napisów na czarnej tablicy, ani widzieć map,
wykresów, czy diagramów wiszących na ścianie, nie potrafił także rozpoznać ludzi
idących po drugiej stronie ulicy. Poprosiła mnie żebym sprawdził jego wzrok jeszcze raz,
co zrobiłem pod jej nadzorem, w sposób bardzo uważny, eliminując starannie ewentualne
źródła błędów, które wcześniej zasugerowała. Ponownie chłopiec przeczytał wszystkie
litery na tablicy. Następnie nauczycielka napisała kilka słów i figur na szkolnej tablicy i
poprosiła go o przeczytanie ich. Zrobił to prawidłowo. Później napisała dodatkowe słowa,
które zostały odczytane równie dobrze. Na koniec poprosiła go o powiedzenie, która jest
godzina na zegarze znajdującym się w odległości 25 stóp, co też uczynił poprawnie.

Trzy inne przypadki były podobne, wzrok, który uprzednio szwankował przy

patrzeniu na odległe obiekty, w ciągu kilku chwil przeznaczonych na sprawdzanie wzroku
stał się prawidłowy.

Nie jest więc dziwną rzeczą, że po takich doświadczeniach nauczycielka poprosiła o

pozostawienie na stałe tablicy testowej w klasie. Dzieci były zachęcane do czytania
najmniejszych liter jakie widziały ze swego miejsca siedzenia przynajmniej raz dziennie,
obydwoma oczyma i każdym oddzielnie, oko nie używane było zakrywane wnętrzem
dłoni w taki sposób, aby uniknąć nacisku na gałkę oczną. Ci, którzy mieli wadę wzroku
byli zachęcani do częściejszego patrzenia na tablicę testową, ale zachęty nie były
potrzebne, gdy stwierdzili, że dzięki tym ćwiczeniom mogą widzieć czarną tablicę szkolną
pozbywając się przy tym bólu głowy i innych nieprzyjemnych objawów, wynikających ze
zmęczenia oczu.

W innej klasie, gdzie było czterdzieścioro dzieci w wieku 6-8 lat, trzydzieścioro

wykazało prawidłowy wzrok podczas badania. Środkiem zaradczym w tej sytuacji były
ćwiczenia w patrzeniu na odległość pod nadzorem nauczycielki i przy użyciu tablicy
testowej. Ta nauczycielka zauważyła, że rokrocznie od piętnastu lat, wszystkie dzieci
mogły prawidłowo widzieć litery na tablicy szkolnej na początku roku szkolnego. Lecz
przed wakacjami niemal wszyscy bez wyjątku nie widzieli dobrze z odległości większej,
niż 10 stóp. Po nauczeniu się ćwiczenia ze znajomymi obiektami znajdującymi się w
centrum fiksacji, nauczycielka umieściła tablicę testową w klasie i codziennie
wykonywała z dziećmi ćwiczenia. W wyniku tego, przez następne osiem lat, spośród
dzieci znajdujących się pod jej opieką, ani jedno nie doświadczyło pogorszenia wzroku.

Nauczycielka tej klasy łączyła niezmiennie pogarszający się stan wzroku swoich

podopiecznych podczas roku szkolnego z faktem, że jej klasa znajdowała się w
przyziemiu i miała słabe oświetlenie. Ale nauczyciele z innych klas mieli takie same
doświadczenia i po wprowadzeniu tablic testowych, zarówno do dobrze, jak i do słabo

98

oświetlonych pomieszczeń, przy codziennym czytaniu ich przez dzieci, zjawisko
pogarszania się wzroku przestało występować, a nawet wzrok dzieci ulegał poprawie.
Wzrok dzieci, który był poniżej normy w większości przypadków ulegał poprawie do
stanu normalnego, podczas gdy dzieci, które miały normalny wzrok, z reguły jeszcze go
usprawniały z 20/20 do 20/15 lub 20/10. Dzięki tym ćwiczeniom eliminowana była nie
tylko krótkowzroczność, ale także ulegało poprawie widzenie bliskich obiektów.

Rozporządzeniem kuratora Oświaty w Grand Forks wprowadzono ten system do

wszystkich szkół w mieście, gdzie był stosowany bez przerw przez osiem następnych lat.
Przez ten czas wskaźnik krótkowzroczności wśród dzieci został zmniejszony z sześciu
procent do niecałego jednego procenta.

Sześć lat później ten sam system wprowadzono do niektórych szkół w Nowym

Jorku, obejmując opieką około dziesięć tysięcy dzieci. Jednakże wielu nauczycieli
zaniedbywało stosowanie tablic testowych, nie mogąc uwierzyć w to, że ta prosta metoda,
całkowicie odmienna od nauk propagowanych wcześniej w tej dziedzinie, mogłaby
spowodować pożądane rezultaty. Inni trzymali tablice w ukryciu, wyciągając je jedynie na
czas codziennych ćwiczeń, żeby dzieci o nich nie zapomniały. W ten sposób nie tylko
wytwarzali pewien rodzaj ograniczenia i oddzielenia, ale dodatkowo przeciwdziałali
właściwym celom ćwiczeń, które polegają na umożliwieniu dziecku codziennych ćwiczeń
w patrzeniu na oddalone, aczkolwiek bliskie i znajome obiekty.

Z drugiej jednak strony, znaczna liczba nauczycieli stosowała ćwiczenia wytrwale i

w sposób właściwy, i w ciągu roku szkolnego mogli przedstawić raport, z którego
wynikało, że spośród trzech tysięcy dzieci mających wady wzroku, ponad tysiąc przy
pomocy tych właśnie metod odzyskało prawidłowy wzrok. Niektóre spośród tych dzieci,
tak jak to było w przypadku dzieci z Grand Forks, zostały wyleczone w ciągu kilku minut.
Także wzrok wielu spośród nauczycieli uległ całkowitej poprawie, w niektórych
przypadkach stało się to bardzo szybko. Czasami efekty stosowania tego systemu były
zadziwiające, ale władze oświatowe i specjaliści od “szklanych oczu" nie mogli się z tym
jakoś pogodzić i z czasem używanie tablic testowych w celu poprawy wzroku zostało
zarzucone.

W klasie dzieci o opóźnionym rozwoju, gdzie nauczycielka odnotowywała stan

wzroku dzieci na przestrzeni wielu lat, odkryliśmy, że stan ten znacznie się pogarszał, gdy
zbliżał się termin kolejnych badań. Jednakże gdy tylko wprowadziliśmy tablice testowe,
nastąpiła poprawa. Wtedy przyszedł lekarz miejscowej służby zdrowia, który przebadał
wzrok dzieci i przepisał wszystkim okulary, nawet tym, których wzrok był całkiem dobry.
Przerwaliśmy wtedy ćwiczenia z zastosowaniem tablicy, ponieważ nie można ich
wykonywać prawidłowo, gdy dzieci były poubierane w okulary przepisane przez lekarza.

Jednakże bardzo szybko dzieci zaczęły gubić, rozbijać, i niszczyć swoje okulary.

Wiele mówiło, że okulary powodują u nich ból głowy lub, że bez nich czują się lepiej. W

99

ciągu miesiąca większość tych dostarczonych przez służbę zdrowia “pomocy" po prostu
się rozproszyło. Nauczycielka poczuła się wówczas upoważniona do wznowienia ćwiczeń
z tablicą. Korzyści były natychmiastowe. Zarówno wzrok jak i zdolności umysłowe dzieci
ulegały równoczesnej, symultanicznej poprawie i wkrótce wiele spośród nich zostało
skierowanych do normalnych klas, gdyż stwierdzono, że osiągane przez nie postępy w
nauce są równie szybkie, jak dzieci uczących się w zwykłych klasach.

Kolejna nauczycielka relacjonowała równie interesujące doświadczenie. Pracowała

z klasą dzieci, których poziom nauki był znacznie gorszy od innych. Wielu było
opóźnionych w nauce, niektórzy byli uporczywymi wagarowiczami i wszyscy mieli wady
wzroku. Tablica testowa została zawieszona w miejscu ogólnie widocznym, zaś
nauczyciel wypełniał dokładnie moje instrukcje. Po sześciu miesiącach wszystkie oprócz
dwójki dzieci miały prawidłowy wzrok, zaś tych dwoje znacznie zmniejszyło swoją wadę.
Najgorsze łobuzy i wagarowicze zostały przyzwoitymi uczniami.

W celu uniknięcia wątpliwości co do przyczyn poprawy wzroku wśród dzieci,

przeprowadziliśmy testy porównawcze z użyciem tablic testowych oraz bez nich. W
jednym z przypadków sześcioro dzieci było badanych z wadą wzroku codziennie przez
tydzień bez używania tablic. Nie odnotowano poprawy. Następnie zainstalowaliśmy
tablicę i przykazaliśmy tej grupie codziennie czytać na niej literki. Po tygodniu wszyscy
uzyskali poprawę, w tym pięcioro odzyskało zupełnie prawidłowy wzrok. Przy badaniach
innej grupy dzieci z wadami wyniki były podobne. Podczas tygodnia, w którym nie
używano tablic testowych nie odnotowano poprawy, lecz po tygodniu ćwiczeń w czytaniu
na odległość przy użyciu tablicy, wszyscy wykazali znaczącą poprawę, zaś z końcem
miesiąca wzrok wszystkich badanych był w normie.

Aby uniknąć wątpliwości co do wiarygodności zapisów stanu wzroku

dokonywanych przez nauczycieli, w niektórych przypadkach dyrektorzy szkół
kontaktowali się ze służbą zdrowia w celu przysłania fachowych sił, które badały stan
wzroku wychowanków i zawsze gdy zostało to wykonane, adnotacje dokonane przez
nauczycieli okazywały się prawidłowe.

Pewnego dnia przebywając w mieście Rochester w stanie Nowy Jork, spotkałem się

z tamtejszym kuratorem okręgowym i opowiedziałem mu o moich metodach zapobiegania
krótkowzroczności. Okazał się być tym bardzo zainteresowany i zalecił wprowadzenie
tych metod do jednej ze szkół. Zrobiłem to i po trzech miesiącach przesłano mi raport
wykazujący, że wzrok wszystkich dzieci uległ poprawie, a spora liczba dzieci odzyskała
prawidłowe widzenie. Jednakże moje metody w późniejszym czasie spotkał taki sam
koniec, jaki miał miejsce w Nowym Jorku.

Moja metoda była stosowana w wielu miastach i zawsze wzrok dzieci ulegał

poprawie, a wiele spośród nich osiągało prawidłowe widzenie w ciągu kilku minut, dni,
tygodni lub miesięcy. Próbując znaleźć negatywne strony mojej metody należy podkreślić,

100

że nie tylko poprawiła ona stan wzroku wszystkim używającym jej dzieciom, ale nigdzie
nie zanotowano przypadku pogorszenia się jakości widzenia. Dlatego jest oczywiste, że
ten sposób musi zapobiegać krótkowzroczności. Nie można tego powiedzieć o
jakiejkolwiek innej metodzie zapobiegania krótkowzroczności stosowanej uprzednio w
szkołach. Wszystkie inne metody bazowały na idei tłumaczącej przyczyny powstawania
krótkowzroczności nadmiernym wysiłkiem oczu przy bliskim patrzeniu, i wszystkie
spośród nich okazały się nieskuteczne.

Jest oczywiste, że ta metoda musi być także skuteczna w zapobieganiu innym

wadom wzroku, a więc rozstrzyga problem, który wcześniej nie był nawet brany
poważniej pod uwagę ze względu na to, że daleko-wzroczność i w większości
przypadków astygmatyzm, zwykło się uważać za wady spowodowane czynnikami
dziedzicznymi. Jednakże każdy kto potrafi posługiwać się retinoskopem może w ciągu
kilku minut wykazać, że obie te przypadłości są wadami nabytymi. Bez względu bowiem
na to, jak wielki jest stopień dalekowzroczności czy astygmatyzmu, stan widzenia oka
staje się w pełni normalny, gdy spogląda ono na czystą powierzchnię bez usiłowania
widzenia. Można także udowodnić, że gdy dzieci uczą się czytać, pisać, rysować, szyć,
czy też robić cokolwiek innego, co wymaga patrzenia na nieznajome przedmioty z bliska,
zawsze wytwarzana jest dałekowzroczność albo dalekowzroczny astygmatyzm. To samo
dotyczy osób dorosłych.

Te fakty dobitnie uświadamiają nam, że dzieci potrzebują przede wszystkim

edukacji oczu. Żeby zrobić większy postęp w nauce, muszą najpierw być zdolne do
patrzenia na obce im litery, czy obiekty z bliska bez napinania oczu. We wszystkich
przypadkach, w których stosowano moją metodę, zostało udowodnione, że można to
osiągnąć dzięki codziennym ćwiczeniom w patrzeniu na odległość przy zastosowaniu
tablicy testowej. Gdy dzięki tym sposobom widzenie na odległość ulegało poprawie,
dzieci niezmiennie potrafiły używać swoich oczu bez napinania wzroku przy patrzeniu z
bliska.

Metoda jest skuteczniejsza, gdy nauczyciel nie używa okularów. Dzieci nie tylko

naśladują wzrokowe nawyki nauczyciela, który nosi okulary, ale także napięcie nerwowe
nauczyciela, którego wyrazem jest wadliwy wzrok. W klasach równorzędnych, z takim
samym oświetleniem, tam gdzie nauczyciel nosił okulary wzrok dzieci zawsze był gorszy,
niż w klasach porównywalnych, gdzie nauczyciel nie nosił okularów. W jednym z
przypadków badałem wzrok dzieci, których nauczycielka nosiła okulary i stwierdziłem
bardzo zły stan. Nauczycielka wyszła na przerwę i po jej wyjściu raz jeszcze przebadałem
dzieci. Wyniki były znacznie lepsze. Gdy nauczycielka wróciła, zapytała o wzrok jednego,
bardzo nerwowego chłopca. Stanęła przed nim i powiedziała: “Teraz, gdy pan doktor
powie ci żebyś przeczytał literki, zrób to". Chłopiec nie mógł nic zobaczyć. Potem stanęła
za nim i wynik był taki sam, jak w czasie gdy nie było jej w klasie. Chłopiec przeczytał

101

wszystkie litery na tablicy.

Aktualnie w szkołach całych Stanów mamy miliony dzieci z wadami wzroku.

Wynikające z nich ograniczenia nie pozwalają dzieciom w pełni korzystać z możliwości,
jakie stwarza system oświaty, pogarszając ich stan zdrowia i prowadząc do
marnotrawienia pieniędzy podatników. Jeżeli zgodzimy się tolerować taki stan rzeczy,
będzie to w równym stopniu szkodliwe, jak i kosztowne dla tych dzieci przez całe ich
życie. W wielu przypadkach stanie się źródłem trwałego nieszczęścia i cierpienia. Przy
czym wszystkie te przypadki mogą zostać wyleczone, zaś ewentualnym, nowo
powstającym przypadkom wad, można zapobiegać poprzez nowo powstały program
profilaktyki, polegający na nieskomplikowanym codziennym odczytywaniu liter na
tablicy.

Dlaczego nasze dzieci miałyby być skazane na cierpienie i noszenie okularów z

powodu nie zastosowania tej prostej metody leczenia? Koszty są prawie żadne. W wielu
przypadkach nawet nie potrzebne byłoby kupowanie tablic testujących, gdyż są one w
wyposażeniu szkolnych gabinetów lekarskich. Nie stanowi to także dodatkowego
obciążenia dla nauczycieli, zaś poprawa wzroku, zdrowia, zdolności i dyspozycji
umysłowych ich wychowanków znacznie ułatwi im pracę. Nie znalazł się ponadto nikt,
kto mógłby zasugerować, że ta metoda mogłaby okazać się w jakiejkolwiek mierze
szkodliwa.
Instrukcja dotycząca stosowania w szkołach tablic testowych, w celu poprawy jakości

widzenia

Należy zawiesić tablicę testową na stałe na ścianie klasy i poprosić dzieci o

codzienne odczytywanie najmniejszych liter, jakie z miejsca gdzie siedzą, mogą zobaczyć.
Należy to wykonywać każdym okiem oddzielnie, zakrywając w tym czasie drugie dłonią
w taki sposób, aby uniknąć nacisku na gałkę oczną. Zabiera to niewiele czasu i jest
wystarczającym ćwiczeniem pozwalającym poprawić wzrok wszystkich dzieci i
wyeliminować wszystkie błędy refrakcji po kilku miesiącach, a czasem po roku-dwóch.

Dzieci z wyraźną wadę wzroku powinny być zachęcane do częstszego czytania

tablicy. Dzieci noszące okulary nie powinny wykonywać ćwiczeń, ponieważ
przypuszczalnie znajdują się pod opieką lekarską i te ćwiczenia niewiele im pomogą
dopóki noszone będą okulary.

Choć nie jest to bezwzględnie konieczne, wielką pomocą będzie zapisywanie

systematycznie dokonywanych pomiarów wzroku każdego ucznia, począwszy od czasu
wprowadzenia tej metody w odstępach przynajmniej rocznych (lub częściej). Zapisów i
pomiarów może dokonywać nauczyciel.

Rejestracja powinna zawierać imię, nazwisko, wiek ucznia, ostrość wzroku przy

badaniu na odległości 20 stóp oraz datę. Na przykład:

Janek Kowalski w. 10 lat 10.09.1997 r.

102

L.O. (lewe oko) 20/40
P.O. (prawe oko) 20/40
Janek Kowalski w. 11 lat 20.01.1998 r.
L.O. 20/30
P.O. 20/15
Pewien wskaźnik liczby dzieci o wzroku powyżej normy jest absolutnie konieczny.

Przynajmniej raz w roku osoba dobrze zapoznana z tą metodą powinna odwiedzić każdą
klasę w celu udzielenia odpowiedzi na zadawane pytania, zachęcając nauczycieli do
kontynuowania stosowania tej metody i dokonania statystycznych sprawozdań ze
skuteczności prowadzonych ćwiczeń. Nie ma jednak takiej potrzeby, aby wizytator, czy
nauczyciele lub dzieci musieli znać się na fizjologii działania oka.

ROZDZIAŁ 23

UMYSŁ I ZDOLNOŚĆ WIDZENIA

Jak powiedziałem, wadliwy wzrok jest wynikiem nie dość optymalnego działania

umysłu. Okulary mogą zneutralizować czasami wpływ niekorzystnego oddziaływania
umysłu na oczy i sprawić, że dana osoba poczuje się znacznie lepiej co poprawi podniesie
działanie jej funkcji psychicznych do pewnego poziomu, lecz nie spowodują one
zasadniczego zmniejszenia napięcia psychicznego, a poprzez utrwalenie złych nawyków
widzenia spowodujemy pogorszenie się sytuacji.

Można łatwo wykazać, że spośród wielu funkcji umysłu, które ulegają osłabieniu

wraz z pogorszeniem się wzroku najbardziej poszkodowana jest pamięć. Ponieważ
większa część procesu nauczania polega na gromadzeniu danych w pamięci i z uwagi na
to, że inne procesy umysłowe są zależne od zaznajomienia się z tymi danymi, łatwo
można zrozumieć jak niewiele można osiągnąć przez zwyczajne założenie okularów przez
osobę, która ma “kłopoty z oczami". Nadzwyczajna pamięć członków niepiśmiennych
plemion przypisywana była ich nieznajomości sposobów gromadzenia danych w innej
formie, niż w ich pamięci, dzięki czemu ta ostatnia rozwinęła się stosownie do potrzeb.
Ale znając związki pomiędzy pamięcią i wzrokiem, bardziej sensowne będzie
przypuszczenie, że pojemność pamięci u ludzi z plemion pierwotnych jest większa, z tego
samego powodu z jakiego mają tak ostry wzrok, czyli z umiejętności utrzymywania
umysłu w stanie relaksacji.

Ten rodzaj pamięci, podobnie jak ostrość wzroku ludzi pierwotnych, spotyka się

także wśród ludzi żyjących w warunkach współczesnej cywilizacji. Jeżeli przeprowadzono
by takie badania, to bez wątpienia okazałoby się, że nadzwyczajna pamięć
współwystępuje z nadzwyczajnie dobrym wzrokiem, jak to miało miejsce w przypadku,
który ostatnio miałem okazję obserwować. Obiektem badań była młoda dziewczyna o
wzroku tak znakomitym, że potrafiła widzieć gołym okiem księżyce Jowisza, co zostało
potwierdzone przez porównanie wykonanych przez nią rysunków tycfi satelitów z

103

rysunkami wykonanymi przy użyciu teleskopu.

Jej pamięć była równie nadzwyczajna. Mogła recytować całą zawartość książki po

przeczytaniu jej i nauczyła się więcej łaciny bez nauczyciela w ciągu kilku dni, niż jej
siostra (która miała sześć dioptrii krótkowzroczności) przez kilka lat. Pamiętała co jadła w
restauracji pięć lat wcześniej i przypominała sobie imię kelnera, numer budynku i ulicę, na
której stała. Pamiętała również w co była ubrana wówczas, a także w co były ubrane inne
osoby przy tej okazji. To sarno miało miejsce z każdym innym wydarzeniem, które
przyciągnęło jej zainteresowanie, a ulubioną zabawą jej rodziny było pytanie jej o rodzaj
menu i o to jak byli ubrani poszczególni ludzie w trakcie okolicznościowych imprez.

Gdy dwoje ludzi różni się wzrokiem, można stwierdzić, że ich pamięć będzie się

różnić w takim samym stopniu. U dwóch sióstr, z których jedna miała dobry wzrok
określony jako 20/20, a druga 20/10, stwierdzono, że czas potrzebny im do nauczenia się
ośmiu wersów wiersza różnił się w takim samym stopniu jak ich wzrok. Jedna z nich,
której wzrok był określony jako 20/10 potrzebowała na nauczenie się tych ośmiu wersów
piętnastu minut, a druga ze wzrokiem 20/20 potrzebowała trzydziestu minut.

Po palmingu siostra z normalnym wzrokiem nauczyła się następnych ośmiu wersów

w ciągu dwudziestu jeden minut, podczas gdy ta ze wzrokiem 20/10 mogła skrócić swój
czas o dwie minuty. Innymi słowy umysł drugiej siostry pracował już w normalnych lub
prawie normalnych warunkach i niewiele mogła poprawić jego stan przez zastosowanie
palmingu. Lecz pierwsza siostra mogła uzyskać stan relaksacji i stąd wyniknęła poprawa
jej pamięci.

Nawet jeżeli występuje różnica w widzeniu pomiędzy poszczególnymi oczami tej

samej osoby, można wykazać, jak to już było podkreślone w 10 rozdziale, że wystąpi
różnica w pamięci w zależności od tego czy oboje oczu będzie otwarte, czy też lepsze z
nich będzie zamknięte.

Pamięci nie można wysilać, podobnie jak nie da się wysilić wzroku. Przypominamy

sobie coś bez wysiłku, podobnie jak widzimy coś pod warunkiem nie wysilania się. Im
bardziej usiłujemy sobie coś przypomnieć albo zobaczyć, tym mniej jesteśmy do tego
zdolni.

Rzeczy, które zapamiętujemy są rzeczami, które nas interesują, zaś powodem dla

którego mamy trudności z nauczeniem się niektórych tematów jest nasze znudzenie się
nimi. Gdy jesteśmy znudzeni nasz wzrok pogarsza się. Nuda jest czynnikiem, który
powoduje psychiczne napięcie, a w tym stanie niemożliwe jest prawidłowe
funkcjonowanie oka.

Wspomniana na początku rozdziału dziewczyna o wzroku nadzwyczajnie ostrym,

mogła zacytować z pamięci całą książkę w przypadku zainteresowania się nią. Ale nie
cierpiała matematyki i anatomii, i nie tylko nie mogła się nauczyć dobrze tych
przedmiotów, lecz podczas kontaktu z tymi zagadnieniami stawała się bliskowzroczna.

104

Potrafiła czytać literki o wysokości 0,6 cm z odległości 20 stóp przy słabym oświetleniu,
lecz poproszona o odczytanie cyfr o wysokości 3-5 cm w dobrym świetle z odległości 10
stóp pomyliła połowę z nich. Poproszona o dodanie dwóch do trzech początkowo
powiedziała cztery (później pięć), zaś podczas zajmowania się tym nieprzyjemnym
tematem, retinoskop cały czas wykazywał jej krótkowzroczność. Gdy poprosiłem ją, żeby
zajrzała do wnętrza mojego oka za pomocą oftalmoskopu nie mogła nic zobaczyć, chociaż
stopień ostrości wzroku potrzebny przy obserwacji wnętrza oka jest znacznie mniejszy,
niż przy oglądaniu księżyców Jowisza.

Przeciwieństwem tego przypadku była młoda, krótkowzroczna kobieta, której pasją

była matematyka i anatomia. Nauczyła się posługiwać oftalmoskopem równie łatwo, jak
dalekowidząca dziewczyna nauczyła się łaciny. Prawie natychmiast dostrzegła nerw
wzrokowy i zauważyła, że jego centrum jest bardziej białe, niż otoczenie. Widziała
jaśniejsze tęt-niczki i ciemniejsze żyłki, widziała także jaśniejsze smugi w naczyniach
krwionośnych. Nawet niektórzy specjaliści nie potrafią tak dobrze widzieć, zaś nikt nie
może tego uczynić, jeśli nie ma prawidłowego wzroku. Dlatego też jej wzrok musiał ulec
chwilowej poprawie podczas oglądania wnętrza oka. Oglądane przez nią cyfry, chociaż
poniżej normy były lepiej przez nią widziane, niż litery.

W tych obu przypadkach zdolność do uczenia się i zdolności do widzenia szły w

parze z zainteresowaniami. Jedna z nich mogła czytać fotograficznie pomniejszoną Biblię
i cytować dosłownie to co przeczytała, jak również widzieć księżyce Jowisza, ale nie
mogła zobaczyć wnętrza oka, ani cyferek o połowę większych od widzianych literek,
ponieważ te rzeczy nudziły ją. Ale gdy zasugerowałem jej, że byłoby niezłym żartem
zaskoczenie jej nauczyciela, który zawsze rugał ją za brak postępów w matematyce, za
pomocą osiągnięcia dobrej oceny w zbliżającym się egzaminie, jej zainteresowanie
przedmiotem znacznie się zwiększyło i potrafiła się na tyle dobrze przygotować, że
zdobyła 78 punktów (na 100). W drugim przypadku “przeciwnikiem" były litery. Kobieta
nie była zainteresowana większością tematów, którymi się zajmowała i dlatego w wyniku
unikania tych tematów rozwinęła u siebie nawyk krótkowzroczności. Ale gdy poprosiłem
ją o popatrzenie na przedmioty budzące jej największe zainteresowanie, jej wzrok stał się
normalny.

Krótko mówiąc, jeżeli ktoś nie jest zainteresowany oglądanymi obiektami, jego

umysł wymyka się spod kontroli i bez tego rodzaju “kontroli umysłu" nie można ani
widzieć, ani się uczyć. Nie tylko pamięć, ale także wszystkie inne rodzaje aktywności
umysłowej ulegają poprawie wraz z odzyskaniem normalnej ostrości wzroku. Na
porządku dziennym są doświadczenia, gdzie osoby dzięki wyleczeniu swojego wzroku,
odkryły że ich zdolność do wykonywania swojej pracy znacznie wzrosła.

Niespełna siedemdziesięcioletni księgowy, który od czterdziestu lat nosił okulary,

po odzyskaniu normalnej ostrości wzroku odkrył, że bez używania okularów potrafi

105

pracować znacznie szybciej, poprawniej oraz z mniejszym zmęczeniem, niż kiedykolwiek
miało to miejsce w całym jego życiu. W okresach szczególnego nawału pracy albo gdy nie
miał pomocy, pracował w niektóre tygodnie od siódmej rano do jedenastej wieczór i
obstawał przy tym, że czuje się mniej zmęczony, niż rano po rozpoczęciu pracy.
Poprzednio, chociaż nie pracował ciężej, niż inni koledzy w biurze, zawsze odczuwał
ogromne zmęczenie. Odnotował także poprawę samopoczucia. Pracując tyle lat w biurze i
wiedząc tak dużo o biznesie, przy którym pracowali także jego koledzy, często był
proszony o radę. Tego rodzaju odrywanie od pracy, zanim jego wzrok stał się prawidłowy,
bardzo go denerwowało i często tracił panowanie nad sobą. Jednakże po wyleczeniu
wzroku takie rzeczy nie były w stanie go zirytować.

W innym przypadku udało się wyleczyć wraz ze wzrokiem początki choroby

psychicznej. Lekarz, który odwiedził już wielu neurologów i okulistów trafił do mnie, nie
dlatego iżby wierzył w stosowane przeze mnie metody, ale dlatego, że nie pozostało mu
już nic innego. Przyniósł ze sobą całkiem niezłą kolekcję okularów przepisanych przez
różnych specjalistów, z których każda para była różna. Powiedział mi, że nosi okulary od
wielu miesięcy bez żadnych oznak poprawy, oraz że gdy je zdejmuje sprawy wcale nie
wyglądają gorzej. Zmiana otoczenia także mu nie pomogła. Za radą znanego neurologa
zaprzestał nawet na kilka lat praktyki i wyjechał na wieś na rancho, lecz te wakacje wcale
mu dobrze nie zrobiły.

Przy badaniu jego oczu nie znalazłem zmian organicznych, ani błędów refrakcji.

Jednak jego wzrok spełniał normę jedynie w trzech czwartych, przy czym cierpiał na
podwójne widzenie i całą gamę nieprzyjemnych dolegliwości ubocznych. Widywał ludzi
stojących na głowach i małe diabełki tańczące na dachach budynków. Miał także szereg
innych iluzji, zbyt licznych na to, aby tutaj o nich wspominać. W nocy jego wzrok był na
tyle niedobry, że miał trudności z odnalezieniem drogi, idąc zaś wiejską drogą, był
przekonany, że znacznie lepiej będzie widział odwracając oczy w bok, patrząc na drogę
boczną stroną siatkówki, zamiast jej częścią centralną. W różnych odstępach czasu, bez
żadnych zwiastunów i bez utraty świadomości, miał napady ślepoty. To sprawiało mu
najwięcej kłopotów, gdyż był cenionym i doświadczonym chirurgiem i obawiał się, że
mógłby mieć taki atak podczas operacji.

Miał bardzo słabą pamięć. Nie potrafił przypomnieć sobie koloru oczu żadnego z

członków swojej rodziny, chociaż widywał ich codziennie od lat. Nie mógł także
przypomnieć sobie koloru swojego domu, ilości pokoi na poszczególnych piętrach, czy też
innych szczegółów. Twarze i nazwiska pacjentów i przyjaciół przypominał sobie z
największym trudem abo wcale.

Leczenie tego człowieka okazało się bardzo trudne, głównie dlatego, że był pełen

nieskończonej ilości błędnych idei dotyczących działania oka, szczególnie w jego
własnym przypadku. Upierał się przy tym, że każda z nich powinna być omówiona i

106

podczas tych długotrwałych dyskusji poprawa nie następowała. Codziennie całymi
godzinami przemawiał i perswadował. Jego logika była cudowna, niemal nie do
zaprzeczenia, a jednocześnie całkowicie błędna.

Jego zewnętrzna fiksacja miała tak duży stopień, że gdy patrzył pod kątem

czterdziestu pięciu stopni w bok od wielkiego C na tablicy, widział tę literę jako równie
czarną jak podczas patrzenia wprost na nią. Napięcie potrzebne do wytworzenia takiego
stanu rzeczy było przerażające i powodowało ogromny astygmatyzm, lecz pacjent nie był
tego świadom i nie mogłem go przekonać, że w odczuwanych przez niego symptomach
nie było nic nienormalnego. Gdy widział literę w całości, tłumaczył że musi ją widzieć tak
czarną jak ona jest w rzeczywistości, ponieważ nie jest daltonistą. W końcu potrafił
spojrzeć w bok od jednej małej literki na tablicy i zobaczyć ją jako gorzej widzianą, niż
przy patrzeniu wprost na nią. Osiągnięcie tego etapu zajęło osiem czy dziewięć miesięcy,
lecz gdy się to udało pacjent powiedział, że czuje się tak jakby zdjęto wielki ciężar z jego
umysłu. W całym ciele doświadczył cudownego uczucia rozluźnienia i relaksacji.

Poproszony o przypomnienie sobie czarnego koloru, po uprzednim zamknięciu i

zasłonięciu oczu, powiedział, że nie może tego zrobić gdyż widzi każdy kolor tylko nie
czarny. Normalnie, gdy nerw wzrokowy nie jest poddawany działaniu światła, czarny
kolor powinien być w takich warunkach widoczny. Ponieważ był zapalonym piłkarzem w
czasie nauki w szkole średniej, odkrył w końcu, że potrafi sobie przypomnieć czarną piłkę.
Poprosiłem go, żeby wyobraził sobie, że ta piłka została wrzucona do morza i tam została
zabrana przez odpływ, stając się stopniowo coraz mniejsza, lecz nie mniej czarna. Potrafił
to dobrze zrobić i napięcie odpływało razem z piłką, do chwili, gdy piłka zmniejszyła się
do rozmiarów najmniejszej kropki w gazecie. Wówczas napięcie całkowicie odpłynęło.
Objawy ustąpiły na tak długi okres czasu, jak długo pacjent utrzymywał w pamięci czarną
plamkę, ale z uwagi na to, że nie potrafił pamiętać o niej przez cały czas, zasugerowałem
jeszcze jeden sposób na osiągnięcie trwałego wyleczenia. Polegał on na świadomym
pogorszeniu wzroku, przeciwko czemu chirurg gwałtownie zaprotestował.

“Wielkie nieba!" wykrzyknął. “Czyż mój wzrok nie ma już dość, bez uczynienia go

gorszym?"

Jednakże po tygodniu przekonywania, zdecydował się wypróbować tę metodę, zaś

wynik okazał się niezwykle satysfakcjonujący. Po nauczeniu się dostrzegania dwóch lub
więcej świateł w miejscu, gdzie w rzeczywistości było jedno, za pomocą wytworzonego
napięcia będącego wynikiem próby widzenia w sposób równie dobry zarówno punktu
znajdującego się ponad źródłem światła, jak i samego światła — tak jak gdyby było
widziane przy patrzeniu wprost na nie, mężczyzna ów uzyskał zdolność unikania
nieświadomego stanu napięcia powodującego podwójny i zwielokrotniony obraz i dzięki
temu nie był już więcej niepokojony przez zbyteczne obrazy. Inne złudzenia zostały
wyleczone za pomocą podobnych sposobów.

107

Jedną z ostatnich iluzji, którą trzeba było rozproszyć było jego przekonanie, że do

utrzymywania czerni w pamięci czy przypomnienia sobie czerni potrzebny jest wysiłek.
Trudno było przezwyciężyć opór jego racjonalnego umysłu, ale po pokazaniu wielu
przykładów, udało mi się go przekonać, że nie potrzeba do tego używać żadnego wysiłku i
gdy zdał sobie z tego sprawę, zarówno jego wzrok, jak i stan psychiczny, natychmiast
uzyskały pełne wyleczenie.

Na koniec leczenia potrafił czytać 20/10 abo i lepiej, pomimo wieku 55 lat, czytał

także czcionkę 5 pt w zakresie odległości od 15 do 60 cm. Nocna ślepota ustąpiła,
podobnie jak napady ślepoty w dzień, opowiadał mi także o kolorze oczu swojej żony i
dzieci. Pewnego dnia powiedział do mnie:

“Doktorze, dziękuję ci bardzo za to, co uczyniłeś dla moich oczu, ale nie mam słów

mogących wyrazić wdzięczność jaką czuję do ciebie, za to, co zrobiłeś dla mojej
psychiki".

Kilka lat później zadzwonił do mnie, aby powiedzieć, że nie nastąpił nawrót

żadnego z objawów.

Wszystkie te fakty pozwalają zrozumieć, że problemy związane ze wzrokiem są

znacznie ściślej związane z umysłem, niż zwykło się przypuszczać i że nie mogą być
rozwiązane za pomocą umieszczenia wklęsłych, wypukłych, czy astygmatycznych
soczewek przed oczami.

ROZDZIAŁ 24

PODSTAWOWE ZASADY LECZENIA

Celem wszystkich metod stosowanych w leczeniu wad wzroku bez użycia okularów

jest zapewnienie rozluźnienia, czy też relaksacji w pierwszym rzędzie umysłu, a następnie
oczu. Stan relaksu zawsze poprawia wzrok. Wysiłek zawsze go pogarsza. Osoby, które
pragną poprawić swój wzrok powinny rozpocząć od przekonania się o tym osobiście.

Aby wykazać, że stan napięcia pogarsza proces widzenia, pomyśl o czymś

nieprzyjemnym, o poczuciu fizycznej niewygody albo o czymś widzianym niewyraźnie.
Przy oczach otwartych zauważysz obniżenie się jakości wizji. Spróbuj także zobaczyć w
równie dobrym stopniu całą literę na tablicy testowej albo wpatrz się w jedną jej część
przez jakiś czas. Ten stan niezmienności pogorszy widzenie i może spowodować, że litery
znikną. Kolejnym objawem napięcia jest drżenie powiek, które może być zaobserwowane
przez drugą osobę abo odczuwane przez pacjenta poprzez przyłożenie palców. Możemy to
skorygować poprzez odpowiednie wydłużenie czasu wypoczynku. Wiele osób traci
możliwość chwilowej poprawy wzroku, osiąganej przy pomocy zamknięcia oczu, z uwagi
na zbyt krótki czas ich zamknięcia. Dzieci dadzą odpoczynek swoim oczom przez
odpowiednio długie ich zamknięcie, jeżeli będą do tego zachęcone przez asystującą im
osobę. Wielu dorosłych również potrzebuje nadzoru.

Rozluźnianie oczu

108

Najprostszy sposób w jaki oczy mogą wypocząć, to zamknięcie ich na pewien czas i

równoczesne myślenie o czymś przyjemnym. Jest to zawsze pierwsza rzecz jaką robimy i
bardzo mało jest osób, które nie osiągnęłyby dzięki temu chociaż chwilowej korzyści.

Palming

Znacznie większy stopień rozluźnienia można osiągnąć dzięki zamknięciu i zakryciu

oczu dłońmi tak, aby wykluczyć dostęp światła. Zamknij oczy i zakryj je wnętrzem obu
dłoni, palce skrzyżowane na czole. Samo wyłączenie wrażeń wzrokowych jest czasami
wystarczające do wytworzenia stanu głębokiego relaksu, chociaż zdarza się, że napięcie
może wzrosnąć. Prawidłowo wykonany palming z reguły pozwala doświadczyć szeregu
innych wrażeń charakterystycznych dla stanu relaksacji. Samo zakrycie i zamknięcie oczu
jest nieskuteczne, jeżeli w tym samym czasie nie nastąpi usunięcie napięcia psychicznego.
Jeśli wykonujesz palming w sposób doskonały, zobaczysz pole czerni niemożliwe do
przypomnienia go sobie w inny sposób, wyobrażenia sobie, czy też zobaczenia
czegokolwiek czarniejszego i w chwili, kiedy będziesz w stanie to zrobić, twój wzrok
będzie prawidłowy.

Kołysanie

Udowodniono, że kołysanie nie tylko poprawia wzrok, lecz także zmniejsza lub

leczy ból, uczucie dyskomfortu i przemęczenia.

Stań w szerokim na jedną stopę rozkroku pod kątem prostym do ściany pokoju.

Podnieś nieco lewą piętę ponad podłogę podczas obracania ramionami, głową i oczami w
prawo, do chwili gdy twoje ramiona będą się znajdować równolegle do ściany. Teraz po
postawieniu lewej pięty na podłodze, obracaj ciałem w lewo, unosząc piętę prawą. Patrząc
naprzemiennie to na prawą, to na lewą ścianę, zwracaj uwagę na to, aby głowa i oczy
poruszały się wraz z ruchem ramion. Gdy ćwiczymy kołysanie z łatwością, bez przerw,
bez wysiłku i bez zwracania uwagi na poruszające się przedmioty, można stwierdzić
stopniowe zmniejszanie się napięcia mięśni i nerwów (zapamiętaj jednak, że im krótsze
kołysanie potrafisz wykonać prawidłowo, tym większy będzie efekt leczniczy).

Widziane przedmioty będą się poruszały ze zróżnicowaną szybkością. Obiekty

umieszczone niemal na wprost ciebie, będą pozornie osiągać szybkość ekspresowego
pociągu i powinny być bardzo rozmazane. Bardzo ważną rzeczą jest unikanie próby
wyraźnego zobaczenia obiektów, które wydają się poruszać z dużą szybkością.

Kołysanie pomaga szczególnie osobom cierpiącym na napięcie wzroku podczas snu.

Tuż przed zaśnięciem i zaraz po przebudzeniu należy wykonać w takich przypadkach co
najmniej piętnaście “bujnięć".

Pamięć

Przy prawidłowym wzroku umysł pozostaje zrelaksowany, umysł jest rozluźniony

także w przypadku posiadania bardzo dobrej pamięci. Dlatego można wyleczyć wzrok
dzięki użyciu pamięci. Wszystko, co twoja pamięć uważa za przyjemne, przyczynia się do

109

zrelaksowania umysłu, ale dla celów poprawy wzroku, użycie małych czarnych
przedmiotów, takich jak kropka albo literka pięciopunktowa jest z reguły najbardziej
odpowiednie. Najlepiej jest wykonywać ćwiczenia pamięci z oczami zamkniętymi i
zasłoniętymi, ale wraz z postępem praktyki będzie możliwe pamiętanie o tych obiektach
również przy otwartych oczach.

Przy bardzo dobrze wykształconej pamięci, przy zakrytych i zamkniętych oczach,

obraz pięciopunktowej litery będzie sprawiał wrażenie (podobnie jak przy jej oglądaniu w
rzeczywistości) trwania w niewielkim ruchu, zaś białe przestrzenie wewnątrz litery będą
wydawać się bardziej białe, niż otaczające tło. Jeżeli nie potrafisz stworzyć takiego obrazu
w pamięci, przesuwaj “spojrzenie świadomie" z jednej strony litery na drugą stronę,
wyobrażając sobie, że białe wnętrze litery jest bielsze od tła. Gdy tak uczynisz, litera
będzie się pozornie poruszać w kierunku przeciwnym do wyobrażonego ruchu oka i
będziesz zdolny do utrzymania jej w pamięci przez nieokreślenie długi czas.

Codzienne czytanie małych, znanych literek z możliwie najodleglejszego dystansu,

z jakiego mogą być widziane, stanowi wypoczynek dla oczu, gdyż oko zawsze w pewnym
stopniu relaksuje się poprzez patrzenie na znajome mu przedmioty.

Wyobraźnia

Wyobraźnia jest blisko powiązana z pamięcią, ponieważ bez trudu możemy sobie

wyobrazić coś jedynie wtedy, gdy dobrze to pamiętamy, a w leczeniu wad wzroku trudno
byłoby oddzielić te dwie funkcje. Widzenie jest w wielkiej mierze kwestią wyobraźni i
pamięci. Ponieważ zarówno wyobraźnia jak i pamięć nie działają dobrze bez stanu
relaksacji, praca nad usprawnieniem tych cech umysłu poprawia nie tylko interpretację
obrazu odbitego na siatkówce, ale sam obraz. Gdy wyobrażasz sobie, że widzisz literę na
tablicy testowej, to rzeczywiście ją widzisz, ponieważ nie można w jednej chwili rozluźnić
psychiki i wyobrażać sobie doskonałego obrazu litery, a zarazem wytwarzać napięcia
poprzez nieostre widzenie jej w tym samym czasie.

Następująca metoda wykorzystująca wyobraźnię w wielu przypadkach przyniosła

szybkie efekty. Popatrz z bliska na największą widzianą literę na tablicy, z reguły
potrafisz zaobserwować, że mały obszar ok. 5 cm

2

wydaje się czarniejszy od reszty, wtedy

zakryj gorzej widzianą część litery. Ponownie część eksponowanej powierzchni powinna
wydać się czarniejsza od reszty. Gdy raz jeszcze zakryjesz gorzej widzianą część
powierzchni litery, powierzchnia maksymalnego zaczernienia ulegnie kolejnej redukcji.
Gdy lepiej widziana część litery zostanie pomniejszona do wymiarów litery z linii
znajdującej się poniżej, wyobraź sobie, że taka litera zajmuje tę powierzchnię i jest
zarazem czarniejsza od reszty (większej) litery. Następnie popatrz na literę z linii poniżej i
wyobraź sobie, że jest czarniejsza od tej większej litery. Jeśli potrafisz to zrobić, będziesz
mógł od razu zobaczyć litery w dolnej linii.

Błysk lub mignięcie

110

Ponieważ to właśnie wysiłek jest czynnikiem psującym wzrok, wiele osób z wadami

wzroku po pewnym okresie wypoczynku i rozluźnienia potrafi zobaczyć dany obiekt
przez ułamek sekundy. Jeżeli oczy zostaną zamknięte zanim powróci nawyk napięcia
zdarza się, że tą drogą szybko zostaje osiągnięty trwały stan relaksacji. To ćwiczenie
nazwałem “błyskiem" lub “mignięciem"i wiele osób, które nie mogły poprawić wzroku
innymi metodami, zyskało dzięki niemu pomoc. Rozluźnij przez kilka minut oczy poprzez
zamknięcie ich albo przez palming i potem popatrz przez ułamek sekundy na literę na
tablicy testowej lub na pięciopunk-tową literę w przypadku kłopotów z bliskim
widzeniem. Natychmiast zamknij oczy i powtórz cały proces.

Centralna fiksacja

Przy normalnym patrzeniu oko widzi najlepiej tylko pewną część wszystkiego na co

spogląda, zaś cały pozostały obraz jest widziany proporcjonalnie gorzej w zależności od
odległości przesunięcia od punktu najlepiej widzianego (fovea centralis). Przy wadach
wzroku niezmiennie stwierdza się, że oko próbuje zobaczyć znaczną część swojego pola
widzenia w tym samym czasie w sposób równie dobry. Wywołuje to ogromny stan
napięcia zarówno dla oka jak i dla umysłu, co każdy o prawidłowym wzroku może w
łatwy sposób stwierdzić próbując zobaczyć wystarczająco duży obszar w tej samej
jednostce czasu. Przy bliskim widzeniu nawet próba zobaczenia okręgu o średnicy 0,6 cm
w ten sposób spowoduje dyskomfort i ból. Wszystkie ćwiczenia rozluźniające wzrok
powodują odzyskanie normalnej siły centralnej fiksacji. Można ją także odzyskać przez
świadomą praktykę i czasami jest to najszybsza i najłatwiejsza droga wyleczenia wzroku.

Gdy zaczynasz w sposób świadomy widzieć pewną część pola widzenia lepiej, niż

resztę, staje się możliwe zredukowanie najlepiej widzianej powierzchni.

Jeżeli będziesz patrzył na wielkie C umieszczone na karcie testowej od jej podstawy

do szczytu widząc część, na którą nie patrzysz bezpośrednio, gorzej niż część na którą
skierowałeś wzrok, będziesz potrafił zrobić to samo z literami w następnej linii i w ten
sposób możesz podążać w dół tablicy, aż staniesz się zdolny(a) do patrzenia w ten sposób
(od góry do dołu liter) na litery w najniższej linii widząc część litery, nie oglądaną
bezpośrednio, jako gorzej widoczną. W takim przypadku uzyskasz zdolność odczytania
tych liter.

Jako że małe przedmioty nie mogą być widziane bez centralnej fiksacji, czytanie

pisma o rozmiarze pięciu punktów (jeżeli jest wykonalne) jest jednym z lepszych ćwiczeń,
zaś im ciemniejsze jest światło przy którym możesz czytać i im bliżej oka może być
trzymany druk, tym lepiej dla ciebie.

Leczenie słońcem

Dla prawidłowo widzących oczu, pozostających w stanie rozluźnienia i relaksacji,

światło słońca jest niezbędne. Jeżeli jest to możliwe, zaczynaj dzień od wystawienia
zamkniętych oczu na słońce. Kilka minut dziennie takiej kuracji powinno być pomocne

111

przy licznych schorzeniach. Rozpocznij przyzwyczajanie się do mocnego światła
słonecznego poprzez wystawianie zamkniętych oczu na słońce. Żeby zapobiec objawom
napięcia poruszaj głową lekko na boki. Po pewnym czasie i przyzwyczajeniu się do
światła w ten sposób, podnieś nieco górną powiekę i popatrz na dół, na promienie
słoneczne odbijające się od twardówki. Mrugaj jeżeli masz na to ochotę lub jeżeli
poczułeś, że zmniejsza się stopień twojej relaksacji. Przy nasłonecznianiu nie ma potrzeby
ograniczeń czasowych.

Jak ćwiczyć z tablicą Snella

1. Powieś tablicę na stałe w dobrze oświetlonym miejscu na ścianie.
2. Stań (lub usiądź) w odległości 10 do 20 stóp od tablicy, na tyle daleko, na ile

potrafisz odczytywać litery bez napinania wzroku. Nad każdą linią liter znajdują się małe
cyferki wskazujące odległość. Ponad wielkim C na górze jest liczba 200. Zatem wielkie C
przy normalnym wzroku można przeczytać z odległości 200 stóp.

3. Załóżmy, że możesz przeczytać z tej odległości tylko piąty rząd liter. Zauważ, że

ostatnią literą w tej linii jest R. Teraz zastosuj palming utrzymując w pamięci obraz R.
Jeżeli będziesz pamiętać, że lewa strona litery jest prosta, prawa częściowo zakrzywiona,
a jej podstawa otwarta (z białym polem), będziesz mieć całkiem dobry mentalny obraz R
przy zamkniętych oczach. Ten pamięciowy obraz pomoże ci zobaczyć literę znajdującą się
bezpośrednio poniżej R, którą jest T. Zastosuj ten sam sposób do jakiejkolwiek linii, której
ostrość widzenia jest niedostateczna: zauważ ostatnią literę ostatniej czytelnej dla ciebie
linii, zrób palming, stwórz w pamięci dobry obraz ostatniej widzianej litery i stwierdzisz,
że ostrzej widzisz literę znajdującą się bezpośrednio pod nią.

4. Jeżeli teraz utkwiłeś wzrok w ostatniej literze, zauważysz, że wszystkie

pozostałe litery w tej linii zaczynają się rozmazywać. Korzystnie jest zaraz po zobaczeniu
ostatniej litery szybko zamknąć oczy, następnie je otworzyć i wykonać przesunięcie
wzroku do pierwszej figury w tym rzędzie. Później zamknij oczy i zapamiętaj pierwszą
literę. Poprzez zamykanie oczu po każdej widzianej literze będziesz mógł przeczytać
wszystkie litery w tym rzędzie.

Rozluźnianie oczu przy pomocy tablicy testowej zajmuje nie więcej, niż minutę.

Jeżeli spędzisz pięć minut na porannych ćwiczeniach z tablicą, stanie się to wielką
pomocą w ciągu całego dnia. Trzymaj także zapisy testów sprawdzających, aby móc
sprawdzić swoje postępy. Notuj ostrość wzroku w formie ułamka, gdzie odległość z jakiej
odczytujesz literę jest licznikiem, zaś dystans z jakiego powinna być dana linia odczytana
stanowi mianownik. Na przykład: 20/20 to norma, 10/20 jest poniżej normy, a 25/20 jest
lepszym wzrokiem od normy.

DODATEK A

DODATEK DO WYDANIA POLSKIEGO

Ten dodatkowy rozdział został napisany specjalnie do pierwszego polskiego

112

wydania “Naturalne leczenie wzroku" W.H. Bates'a z zamiarem uzupełnienia niektórych
idei i metod, jakie zostały stworzone na bazie metody Bates'a w ciągu blisko
siedemdziesięciu lat od czasu opublikowania pierwszego wydania jego książki pt. “Better
Byesight Without Glasses".

Uważny Czytelnik z pewnością dostrzeże jak kompletna i komplementarna jest

Metoda Bates'a, gdyż ćwiczenia uczniów i następców Ba-tes'a prezentowane w tym
dodatku stanowią niemal wyłącznie rozwinięcie i wariacje na temat metod opracowanych
dziewięćdziesiąt lat temu przez twórcę nowoczesnej wizjonetyki, jak zwykło się nazywać
system reedukacji wzroku bazujący na odkryciach Bates'a.

Jak napisał Bates liczba ćwiczeń i technik usprawniających wadliwy wzrok może

być równa ilości ludzi z wadami wzroku i niemal w każdym przypadku konieczne okazują
się niewielkie modyfikacje stosowanego ćwiczenia. W wielu przypadkach okazuje się, że
pacjenci znając ogólną zasadę sami opracowują najkorzystniejsze dla siebie techniki.
Ponadto jak stwierdził Bates, jeżeli któreś z wykonywanych ćwiczeń sprawia trudności,
czy kłopoty w realizacji, tak że podczas jego wykonywania może wystąpić mniej lub
bardziej świadomy stres (stan napięcia) należy zarzucić wykonywanie tego ćwiczenia i
przejść do następnego wykonywanego swobodnie i w stanie rozluźnienia (co nie znaczy,
że będzie to od razu komfortowa i rekreacyjna przejażdżka). Dlatego też zdecydowaliśmy
dla dobra Naszych Czytelników i osób stosujących metodę Bates'a przedstawić możliwie
największą ilość aktualnie stosowanych i skutecznych w różnych wadach wzroku
ćwiczeń.

Większość przedstawionego na następnych stronach materiału została nam

udostępniona za pośrednictwem E-mailu i sieci Internet w zbiorze pytań i odpowiedzi
(FAQ) skompilowanych przez Vic'a Cinc'a. Odpowiedni adres to:

vicceextro.ucc.su.oz.au
lub
http://www.usyd.edu.au/-vicc/home.html
Całość nosi tytuł “Natural Vision Freąuently Asked Questions"
Podobnie jak “Natural Vision FAQ" tak i ten “Dodatek do wydania polskiego" jest

materiałem wolnym od ograniczeń prawa autorskiego, pod warunkiem, że jego
dystrybucja i powielanie nie będzie przedmiotem sprzedaży, lub jakiegokolwiek innego
komercyjnego wykorzystywania.

ZARÓWNO

“

NATURAL

VISION

FAQ",

JAK

i

TEN

DODATEK

JEST DEDYKOWANY JEGO

ŚWIĄTOBLIWOŚCI TENZIN GYATSO CZTERNASTEMU DALAJ LAMIE. OBY
ZASŁUGI PŁYNĄCE Z ROZPOWSZECHNIANIA TEGO MATERIAŁU O
NATURALNYM LECZENIU WZROKU PRZYNIOSŁY KORZYŚĆ WSZYSTKIM
CZUJĄCYM ISTOTOM.

Jak wykazał w dziesiątkach tysięcy przypadków osobistej praktyki dr Bates, a

113

później w przypadkach liczonych w setkach tysięcy — jego następcy, wzrok zarówno
prawidłowy jak i cechujący się wadami może zostać usprawniony. W Stanach
Zjednoczonych piloci sił zbrojnych, i linii lotniczych przechodzą kursy świadomego
widzenia w celu poprawy wzroku.

Wyleczenie wad wzroku w znaczącej większości przypadków jest całkowicie

możliwe. Przypadłości takie jak krótkowzroczność, astygmatyzm i nadwzroczność
(dalekowzroczność) mogą być w pełni skorygowane, lub przynajmniej można osiągnąć
znaczącą poprawę, jest to uzależnione od warunków indywidualnych, motywacji, oraz
wrodzonych zdolności przystosowawczych procesów postrzegania wzrokowego.

Pomimo tego co zostało tutaj powiedziane, prosimy nie brać niczego co zostało

napisane w tym “Dodatku" — “na wiarę". Wszystko należy weryfikować za pomocą
własnego umysłu, rozumu, doświadczeń i dociekań.

Praktyka systemu reedukacji wzroku — wizjonetyki, jak zwykło się określać

ostatnimi czasy ten coraz bardziej rozbudowany i skuteczny system, jest kwestią
rozwinięcia prawidłowych nawyków widzenia i zintegrowania ich z normalnym
codziennym życiem, co powoduje wyparcie i zastąpienie szkodliwych wzorców patrzenia
zestresowanym okiem.

Leczenie wzroku nie jest więc sprawą wykonywania codziennych półgodzinnych

ćwiczeń, a następnie powrotu do starego szkodliwego rodzaju percepcji. Skuteczna
terapia polega na uświadomieniu sobie złych nawyków, przekształcenia ich w taki
sposób, aby stały się prawidłowymi przyzwyczajeniami poprzez powtarzanie ich na
tyle długo, aż staną się one podświadome.

Innymi słowy terapia wzroku polega na wykształceniu trwałego nawyku naturalnego

sposobu patrzenia, który staje się samoleczącą aktywnością pozwalającą na wytworzenie i
rozszerzenie nowych ścieżek neuronowych w mózgu.

OKULARY

To co stwierdził w swoich badaniach Bates znajduje pełne potwierdzenie w

najnowszych doświadczeniach. Noszenie okularów i szkieł kontaktowych pogarsza wzrok.

Szkła i plastikowe soczewki w okularach zmniejszają ilość dochodzącego do oka

światła. Kolor jest zawsze bardziej wyrazisty gdy widzimy go nagim okiem, niż poprzez
jakąkolwiek soczewkę. Z uwagi na to, że kolor w percepcji kształtów stanowi znaczącą
funkcję, określone formy nie są tak dobrze postrzegane w okularach jak bez nich. Ponadto
mocno wklęsłe szkła stwarzają złudzenie, że oglądane obiekty są mniejsze niż w
rzeczywistości (przy bliskowzroczności), a przy szkłach wypukłych obiekty wydają się
być większe (przy nadwzroczności). Ponieważ błędy refrakcji zmieniają się z dnia na
dzień i z godziny na godzinę, a nawet z minuty na minutę, praktycznie nie istnieje
możliwość dokładnego dopasowania szkieł korekcyjnych. Warto także zwrócić uwagę na
rzadko wspominany w różnych publikacjach fakt, że okulary z tzw. szkłami korekcyjnymi

114

powodują (zwłaszcza w przypadkach postępującej błiskowzroczności) pełne uzależnienie,
które objawia się nie tylko niemożnością jakiegokolwiek funkcjonowania bez okularów,
ale także klasycznym dla wszelkiego typu uzależnień (w tym od alkoholu i od
narkotyków) “zespołem odstawie-niowym". Dlatego też przy leczeniu metodą Bates'a
terapeuci dokładnie tak samo jak w przypadku leczenia uzależnień opowiadają się za
dwoma sposobami leczenia. Pierwszy “klasyczny" wymaga całkowitego zaprzestania
noszenia okularów w przypadku podjęcia kuracji, drugi proponuje metodę “stopniową"
poprzez wspomaganie z użyciem w przypadkach koniecznych szkieł o mniejszej mocy.

Próbując po raz pierwszy przeżywać świat bez pomocy sztucznych środków

wspomagania wzroku, zetkniemy się już w kilka minut później z dwoma niezbyt prostymi
przeżyciami: w indywidualnie zróżnicowany sposób odczujemy narastanie uczucia
bezsilności oraz spostrzeżemy, że nawet przy zupełnie prostych pracach nasza sprawność
pogorszy się znacznie (w zależności od nasilenia wady) w stosunku do analogicznych prac
wykonywanych w okularach.

Poznałam ludzi krótkowzrocznych o wadzie tylko trzy dioptrie, którzy ulegali

uczuciu paniki już w kilka sekund po zdjęciu okularów, stojąc w obliczu identycznych co
zwykle codziennych sytuacji. Jak również ludzi, których uczucia bezsilności były
mniejsze, mimo znacznie większej wady, sięgającej niejednokrotnie nawet dziesięciu
dioptrii. Pozwala to na wyciągnięcie wniosku, że to nie samo nieostre widzenie prowokuje
stany paniki lub niepewności, lecz przede wszystkim stopień indywidualnych zdolności do
pokonywania trudności. Najwyraźniej widać to przy pierwszej próbie funkcjonowania bez
okularów

1

.

Może to stanowić pierwszy krok w kierunku poznania własnych odczuć w

krańcowych sytuacjach oraz przyjrzenia się własnym reakcjom i uczuciom, wynikającym
z głębokich warstw podświadomości.

Zaakceptowanie tych całkowicie osobistych trudności będzie funkcjonowało zawsze

ręka w rękę ze świadomością odpowiedzialności. Jest to zjawisko korzystne, uczące nas
czegoś zupełnie nowego: mianowicie, że za stan własnych oczu możemy być w równym
stopniu odpowiedzialni jak za nadwagę, dolegliwości trawienne czy stany napięciowe w
ciele i duszy.

Zacząć powinno się od stopniowego uwrażliwiania się na stan własnych oczu, czyli

w ciągu dnia powinniśmy dość często zadawać sobie pytania: jak w tej chwili czują się
moje oczy? Czy są wytężone? Czy są podrażnione i zaczerwienione? Czy nie chciałbym
ich najchętniej zamknąć?

Jeśli nauczymy się więc dbać o oczy, nauczymy się jednocześnie dbać o siebie, czyli

zadawać sobie pytania: Jak się czuję w tej chwili? Czy jestem rozdrażniony i
przemęczony? Czy sytuacja jest już na tyle nieznośna, że najchętniej zamknęłoby się oczy,
by nie wiedzieć o niczym i niczego nie widzieć?

115

Przy takim postępowaniu już w stosunkowo krótkim czasie doświadczamy

wyraźnych powiązań pomiędzy ogólnym samopoczuciem a jakością wzroku. Jest to prosta
relacja: gdy cały organizm w wyniku zmęczenia (lub innych przyczyn) ma osłabioną
sprawność, to i oczy są mniej sprawne. Doświadczenie takie można powtarzać właściwie
w każdych warunkach i niemal zawsze się sprawdza. Jeśli wypróbujemy więc na sobie tę
relację, przeżyjemy pierwszą prawdę, którą “przeocaaliśmy" do tej pory.

W konsekwencji tego będziemy musieli nauczyć się lepszego obchodzenia z naszym

narządem wzroku, niż do tej pory. Większość obarczonych wadą wzroku twierdzi w tym
momencie, że przecież są dookoła ludzie, którzy wymagają od swych oczu znacznie
więcej, nadwerężają je przy każdej okazji, a mimo to widzą dobrze. Jest to całkowicie
słuszna obserwacja, nie uwzględnia ona jednak całokształtu.

OD CZEGO ZACZĄĆ?

Zaczynamy od przebadania stanu zdrowia naszych oczu, oraz od określenia wady i

ostrości wzroku. Dobrze byłoby to zrobić u okulisty, który słyszał o metodzie Bates'a,
można to także wykonać samemu zgodnie z tablicami i wskazówkami zawartymi w tej
książce.

Znając dobrze stan zdrowia swoich oczu można dobrać najskuteczniejsze dla siebie

ćwiczenia i metody. Oznaczenie początkowej ostrości wzroku pozwoli także na dokonanie
porównań, do tego początkowego stanu. Dzięki temu można mieć punkt odniesienia,
pozwalający ocenić miarę dokonanych postępów. Jako że ludzie różnią się pomiędzy
sobą, nie określono ogólnej, standardowej procedury postępowania. Kierując się
sugestiami i przykładami zawartymi w książce Bates'a oraz w tym dodatku, każdy może
znaleźć i twórczo rozwinąć podane techniki i z powodzeniem dopasować je do własnego
przypadku, potrzeb i możliwości. Cały przedstawiony materiał jest generalną sugestią co
do idei i stosowanych metod, ale z racji tego, że każdy jest indywidualnym przypadkiem,
jest to w głównej mierze klucz do pozytywnych i szybkich zmian.

Poprawa wzroku, jak to wykazał Bates jest w większości przypadków

natychmiastowa. Jeżeli jesteś krótko-, daleko- wzroczny, lub cierpisz na astygmatyzm,
możesz się o tym przekonać już po kilku minutach palmin-gu i zanotowaniu wyników
testu. Działanie palmingu jest początkowo krótkotrwałe, ale jego początkowo
krótkotrwałe pozytywne efekty, wraz z zastosowaniem innych ćwiczeń stopniowo będą
się przedłużać w czasie i w swoim działaniu.

Należy jednak zapamiętać, że nie ma cudownych natychmiastowych ozdrowień

(chyba, że trafi, się na lekarza z taką praktyką i z taką znajomością metody jak sam Bates),
chwilowe przebłyski natychmiastowego ostrego widzenia mogą wystąpić już pierwszego
dnia ćwiczeń, ale ten stan chwilowego dobrego widzenia wymaga ćwiczeń i utrwalenia, co
może trwać tygodniami, miesiącami, a nawet latami. Wszystko uzależnione jest od
indywidualnych cech swoistych dla każdego przypadku, stopnia otwartości do przyjęcia

116

zmian, zdolności dostosowawczych i motywacji.

CO TO JEST WIZJONETYKA I PARĘ INNYCH DEFINICJI

Wizjonetyka, zwana także okulistyką behewioralną jest współczesnym

rozwinięciem i kontynuacją leczenia wzroku metodą Bates'a. Stanowi złożony
terapeutyczny system leczenia neuromięśniowych, neurofizjo-logicznych i
neurosensorycznych zaburzeń upośledzających proces widzenia. Wizjonetyka rozpatruje
większość problemów zaburzeń wzroku, wad i chorób jako zewnętrzny wyraz zaburzeń
psychosomatycznych obecnych w podświadomości człowieka, spowodowanych stresem,
związanym z trudnościami adaptacyjno-kompensacyjnymi.

BŁĄD REFRAKCJI

Sytuacja, w której na siatkówce nie zostaje wytworzony prawidłowy, ostry obraz.

Większość błędów refrakcji, to minimalne zmiany w oku, często wyrażające się
wielkością dziesiętnych części milimetra. Wystarczy popatrzeć na różnicę w grubości
pomiędzy środkiem, a brzegiem soczewki kontaktowej, aby dostrzec jak w rzeczywistości
w kategoriach fizycznych mały jest ten problem.

Emocjonalna natura widzenia

Każdy z nas postrzega świat jako zbiór metafor. Te metafory reprezentują nasz

system przekonań i wierzeń, oraz sposób w jaki odbieramy i odczuwamy świat
przedstawiony naszym zmysłom. Każdy ma prawo do posiadania swojego
indywidualnego zbioru metafor. Ale nikt nie ma prawa twierdzić, że któryś z tych zbiorów
jest bardziej prawidłowy i bardziej właściwy od innych. Systemy przekonań są relatywne
w stosunku do każdej jednostki, niektóre po prostu mogą być bardziej przystające do
określonych uwarunkowań, niż inne.

Terapia reedukacji wzroku polega na użyciu zewnętrznych środków w taki sposób,

by umożliwić wgląd wewnątrz siebie samego, swoich emocji i metafor, które stosujemy w
życiu, a szczególnie w uaktywnianiu i używaniu naszych ciał. Natura twoich metafor
(zespołów wierzeń, przekonań, wyobrażeń, sposobów postrzegania, przenośni)
odzwierciedla się w naturze twoich psychofizycznych problemów i vice versa.

Krótki test

• Co działo się z tobą i twoim otoczeniem w czasie, gdy pierwszy raz założyłe(a)ś

okulary?

• Dlaczego chcesz poprawić swój wzrok i widzenie?
• Jak wyglądały pierwsze kontakty z twoim okulistą?
• Czego się obawiasz? Jak poszczególnego rodzaju lęki wpływają na to czego nie chcesz

zobaczyć?

• Co jest niedostępne dla Ciebie przy twoim obecnym stanie wzroku?
• Jakie odnosisz korzyści z twojego obecnego stanu wzroku?
• Jak wyglądały twoje doświadczenia z nauką czytania?

117

• Jaki masz stosunek do swoich okularów?
• Jaki wzrok mają twoi rodzice?

Bliskowzroczność

Miopia, krótkowzroczność jest niezdolnością ostrego widzenia oddalonych

obiektów. Fizjologia tego zjawiska polega na tym, że wytworzony w oku obraz zostaje
zogniskowany przed siatkówką, pozostawiając zamazany widok padający na plamkę żółtą
(macula). Przyczyny tego zjawiska mogą być różne: wydłużona oś gałki ocznej na linii
pomiędzy soczewką, a siatkówką (najczęściej wymieniana przyczyna), soczewka może
wykazywać nadmierną akomodację, lub może być zmieniony stopień zakrzywienia
rogówki, albo soczewki. Same soczewki mogą ulec nieznacznemu przemieszczeniu, co
bywa spowodowane także zbyt wielkim ciśnieniem w oku. Znanym powodem jest
cukrzyca i ogólnie zły stan zdrowia. Poważne stresy i problemy emocjonalne mogą być
przyczyną przejściowego pogorszenia się wzroku w tym zakresie. Nieliczne przypadki są
spowodowane genetycznymi wadami pigmentacji siatkówki.

W kategoriach emocjonalnych krótkowzroczność jest rodzajem zamknięcia się w

sobie i wycofaniem się. Jest wyrazem niedowierzania w to co się widzi i sposobem
patrzenia na świat wypełnionym lękiem (mniej lub bardziej uświadomionym).
Krótkowzroczność często wskazuje na utratę poczucia bezpieczeństwa i uogólnionym
zbyt wielkim dążeniu do zobaczenia.

Krótkowzroczność wskazuje także na umysł krytyczny, analityczny, osądzający i

mający zbyt wielką skłonność do przywiązywania wagi do szczegółów. Soczewki
krótkowidzów mają wartość ujemną i tak też pozwalają im się czuć. Koncentrują ponadto
światło na plamce żółtej pozbawiając pozostałą część siatkówki udziału w procesie
widzenia. Widzenie peryferyjne jest stosowane do umiejscowienia siebie w czasie i w
przestrzeni. Dzieci w przypadku porzucenia i odrzucenia mają tendencję do rozwijania
wysokiego stopnia krótkowzroczności.

Dalekowzroczność

Hipermetropia, albo nadwzroczność. Jest to wada, w której oko wykazuje tendencję

do ogniskowania obrazu poza siatkówką. Z reguły nie stanowi problemu przy niewielkich
wadach i może być przezwyciężona za pomocą akomodacji. Większość ludzi rodzi się
dalekowzrocznymi.

Przyczyny powstawania tej wady nie są dobrze zrozumiane, podobnie jak wszystkie

inne zagadnienia związane z problemami widzenia. Najczęściej wymienianą przyczyną
jest niedostateczna długość gałki ocznej, inne możliwości to odklejenie siatkówki,
niedostateczna akomodacja itd. itd.

W wymiarze psychicznym nadwzroczność jest rodzajem zdystansowania się od

czasu teraźniejszego i kwestii ważnych tu i teraz. Dalekowzroczność może być także
rodzajem patrzenia poprzez filtr lęku. Uwaga dalekowzrocznych jest kierowana w

118

przyszłość i na zewnątrz.

Just Do It! czyli Do dzieła!

Gdy często pytano niektórych ludzi, którzy dokonali wielkich i na pozór

niemożliwych rzeczy, w jaki sposób to zrobili, odpowiedź często była zadziwiająco prosta
i głęboka zarazem: “Nikt mi nie powiedział, że to niemożliwe".

Problemy ze wzrokiem niemal zawsze towarzyszą napięciom i zwiotczeniu

poszczególnych grup mięśni. Na przykład w krótkowzroczności często jest to wyrażane
napięciem czoła, szczęk, szyi, ramion, odcinka lędźwiowego kręgosłupa i łydek.
Najlepsze rezultaty osiąga się, gdy postrzegamy ciało i umysł w sposób holistyczny i ich
wzajemne napięcie jest równie ważne jak problemy oczu. Masaż jest doskonałą formą
relaksacji dla ciała. Zacznij od twarzy, przy czym zapamiętaj, które rejony są najbardziej
napięte. Następnie zrób masaż szyi i obracaj ramionami. Przy pomocy drugiej osoby
możesz zrobić masaż pleców, nóg i łydek, jeżeli odczuwasz napięcie w tych rejonach
ciała. Zastosuj relaksację ciała — umysłu zgodnie z metodami treningu autogennego
Schulza, lub podobnie (zob. opis w książce “Samoleczenie wzroku"). •

Czy sen redukuje napięcie?

Tak i nie. Jeżeli dana osoba znajduje się w stanie napięcia przez cały dzień, to

zabiera ze sobą ten stan do łóżka. Nawet podczas snu, oczy co pewien czas są bardzo
aktywne podczas fazy REM (Rapid Eye Move-ment) — fazy, w której mamy sny — co
pozwala raz jeszcze unaocznić jak bardzo wyobraźnia, myślenie i wszystkie inne funkcje
mózgu są związane z oczami.

Niektórzy stwierdzą, że ich wzrok najlepszy jest po przebudzeniu, zapewne jako

rezultat snu, podczas gdy inni odczują rano znaczące pogorszenie. Efekt snu na jakość
wzroku może być spowodowany stanem napięcia w jakim się znajdowałe(a)ś w chwili
położenia się do łóżka, ilością światła w pokoju podczas snu, kolacją itd. Generalnie
można stwierdzić, że jeżeli potrafisz się całkowicie zrelaksować zanim położysz się spać
(zob. ćwiczenia np. palming, kołysanie itp.), wpływ snu na twoje oczy następnego ranka
będzie bardzo pozytywny.

Niestety nieświadome powiązania neuronowe przewodzące stany napięcia z umysłu

do włókien mięśni nie podlegają kuracji podczas snu, ani rozluźnieniu.

Okulary — cz. II

Jeżeli nosisz okulary od dłuższego czasu, przystosowanie się do obywania się bez

nich może być dosyć trudne. Z reguły najgorszy jest pierwszy tydzień, ale być może
będziesz mile zaskoczony tym jak szybko potrafisz zaadoptować się do nowych
warunków. Podstawowym problemem jest przekroczenie bariery psychologicznej;
większość ludzi natychmiast wykrzyknie: “Nic nie widzę", podczas gdy w rzeczywistości
treść tego okrzyku brzmi: “Nie widzę wyraźnie". W takiej sytuacji widzenie umysłem
przejmuje priorytet nad widzeniem oczami, co znaczy że uczysz się rozróżniać stopnie

119

“niewidzenia" i stajesz się świadomy dokładnie tego co widzisz.

Po rozwinięciu tego rodzaju sposobu patrzenia będziesz w stanie natychmiast ocenić

stan swojego wzroku. Niektóre osoby potrafią ocenić ostrość swojego wzroku na
podstawie spojrzenia na dostępny skrawek czerni, ponieważ nauczyli się, że wraz z
pogorszeniem ostrości widzenia czerń staje się szara, zaś aktualnie widziany odcień
szarości wskazuje na obecny stan wzroku. Zainteresuj się tym co dokładnie w tej chwili
(bez okularów) widzisz? Na ile różni się to od tego co chciałbyś zobaczyć? Czy linie są
wyraźniejsze w jednym szczególnym położeniu? Czy widzisz podwójnie, albo jeszcze
więcej obrazów? Która część twojego pola widzenia jest wyraźniejsza? Czy któreś z
twoich oczu jest mocniejsze? Czy to się zmienia? Czy jakość twojego widzenia ulega
zmianie w ciągu dnia?

Oczywiście przy podejmowaniu decyzji o pozbyciu się okularów trzeba kierować

się głównie zdrowym rozsądkiem, zatem wskazane jest szczególnie przy poważnych
wadach wzroku towarzystwo drugiej osoby zwłaszcza w nieznanym terenie, na ulicy itp.

Okulary słoneczne

W świetle doświadczeń Bates'a i praktyków jego metody w ciągu następnych

osiemdziesięciu lat, zostało niezbicie wykazane, że okulary słoneczne są całkowicie
zbędne, a o konieczności ich noszenia prawdopodobnie przekonują nas wyłącznie ich
producenci. Ćwiczenia takie jak naświetlanie, nasłonecznianie przy zamkniętych i
półotwartych oczach skutecznie eliminują napięcie i stres wynikający z lęku przed
światłem, powodującym mrużenie oczu. Oczywiście dotyczy to normalnych warunków
słonecznego dnia i nie odnosi się do specyficznych warunków lodowo-śniegowych
przestrzeni, odbijających w każdym krysztale lodu refleksy słońca w zenicie. Ponadto
zwiększona wrażliwość na światło bardzo często jest spowodowana spożytymi
substancjami, jak np. lekarstwa, szczególnie zaś leki psychotropowe, barbiturany i
niektóre krople do oczu (atropina).

Mruganie

Pamiętaj o częstym mruganiu. Ludzie z wadami refrakcji wykazują tendencję do

mrugania w rytmie rzadszym niż 20 mrugnięć na minutę. Zbyt mała częstotliwość
mrugania prowadzi do gapienia się, lub zeza. Prawidłowe mruganie daje odpoczynek
oczom, gimnastykuje zewnętrzne mięśnie gałki ocznej, nawilża rogówkę, masuje gałkę
oczną i zmusza źrenicę do zwężania się i rozszerzania.

Praca przy monitorach komputerowych powoduje wysuszenie oka i w tej sytuacji

częstsze mruganie pomaga nawilżyć prawidłowo rogówkę. Niektórzy stosują
umieszczanie karteczek przy klawiaturach komputerów przypominających o częstym
mruganiu.

Jak oddychać?

Oczy zużywają jedną trzecią ilości tlenu jaka jest potrzebna na przykład do pracy

120

serca. Jeżeli twój oddech jest płytki, albo słaby, rozejrzyj się za jakimiś dotleniającymi
ćwiczeniami (spacer lub aerobic). Żeby poprawnie oddychać nie trzeba zbyt wiele
ćwiczeń. Wystarczy: umiejętność oddychania przeponowego, prawidłowa — prosta
postawa (ramiona cofnięte), drożny nos i sama świadomość tego, że się oddycha (np.
powoli “śledząc wewnętrznym okiem" drogę powietrza np. do pępka i z powrotem).

John Selby doradza ćwiczenie, które łączy oddychanie, wizualizację, relaksację i

świadomość posiadania oczu, nazywając tę praktykę “oddychanie oczami". Usiądź
wygodnie na krześle z plecami prostymi i zamkniętymi oczami, rozluźnij ciało. Spokojnie
oddychaj nosem i wyobrażaj sobie, że twoje oczy wdychają i wydychają powietrze będąc
częścią tego samego rytmicznego cyklu oddychania, tak jakby twoje oczy stały się
płucami. Wyobrażaj sobie również, że zdrowie, siła, spokój i energia wpływają do twoich
oczu wraz z każdym oddechem.

Na umiejętność prawidłowego oddychania korzystnie wpływają wszystkie

ćwiczenia oddechowe rozwinięte przez wschodnie systemy medytacji, takie jak joga, chi-
kung, itd.

Co naprawdę widzę?

Oto punkt wyjściowy całego systemu. Stań się świadomy tego co widzisz bez

wydawania osądów zarówno co do jakości widzenia, jak i widzianych obiektów. Po prostu
odnotuj w świadomości stopień zamazywania się konturów, zauważ czy widzisz obraz
pojedynczo, podwójnie, czy w większych ilościach. Na ile jednolite jest twoje pole
widzenia? Co dzieje się jeżeli wpatrujesz się w jeden punkt zbyt długo? Czy widziane
linie są bardziej wyraźne w jednym z kierunków? Czy jedno z oczu widzi ostrzej od
drugiego? Czy w poszczególnych oczach widzisz ten sam kolor? Czy jakość twojego
wzroku ulega zmianie w różnych okresach dnia? Czy stan wzroku zmienia się w
zależności od twojego samopoczucia i stanu zdrowia? Przeprowadź w ten sposób
szczegółową obserwację swojego zmysłu wzroku.

Centralna fiksacja II

Ostrość widzenia zależy od zdolności zogniskowania wpadającego do oka światła

na plamce żółtej (macula). Im mniejszy jest stan napięcia oka, tym bardziej zbliża się ono
do kształtu idealnego i tym lepsze będzie zogniskowanie promieni światła na plamce
żółtej, w jej centrum fovea centrahs. Super ostry wzrok polega na super precyzyjnym
zogniskowaniu, albo wyostrzeniu promieni światła dokładnie w centrum powierzchni
plamki żółtej. Oczywiście patrząc w ten sposób widzimy bardzo małą powierzchnię, ale
mimowolne, błyskawiczne ruchy (do 70 razy na sekundę) oka pozwalają zbudować w
umyśle obraz dowolnie wielkiej powierzchni.

Do ćwiczenia tej umiejętności Bates często używał tablicy testowej. Poniższe

ćwiczenie nie wymaga stosowania takiej tablicy i może zostać bez problemów włączone w
cykl dnia powszedniego przy użyciu dowolnie wybranych obiektów. Ćwicz najpierw

121

osobno każdym okiem, a następnie obydwoma.

Patrząc na szczyt największej litery na tablicy, jej dolna część powinna być gorzej

widoczna od szczytu. Przy problemach ze wzrokiem, pacjentom nader rzadko udaje się
odnotować takie spostrzeżenie.

Patrz dookoła litery i znajdź taki punkt widzenia, z którego dostrzeżesz, że szczyt

największej litery widziany jest najostrzej. Niektórzy osiągają to poprzez patrzenie się w
jedno miejsce i równoczesne obracanie głową. Niektórzy stwierdzają, że ich punkt
centralnej fiksacji przy oddaleniu 20 stóp od tablicy umiejscowiony jest kilka stóp od niej!

Zdobycie świadomości tego co się widzi jest podstawowym narzędziem

prowadzącym do odzyskania prawidłowego wzroku. Niektórzy uważają, że wszystko co
widzą jest w równym stopniu niewyraźne, co nie może być prawdą. Dostrzeżenie
delikatnych różnic w polu widzenia wymaga intymnego i bliskiego kontaktu z własnym
umysłem. W takich przypadkach pomocne jest nauczenie się w pierwszym rzędzie
rozwijania zdolności widzenia umysłem (wizualizacji). Po zlokalizowaniu punktu
największej ostrości przesuwaj płynnie wzrok w dół i w górę litery do miejsca najlepiej
widzianego. Wykonaj to ćwiczenie sześć razy i zastosuj palming przez minutę. Powtarzaj
ten cykl tak długo jak długo nie będzie to dla ciebie męczące.

Stopniowo dystans pomiędzy tym na co patrzysz i punktem o najlepszej ostrości

stanie się coraz krótszy i zacznie się ogniskować na plamce żółtej.

Bardzo ważnym aspektem centralnej fiksacji jest paradoksalne zjawisko polegające

na tym, że dopuszczamy do świadomości fakt, iż większość dostrzeganego pola widzenia
może być niewyraźna. To z kolei powoduje większą relaksację, skutkującą powrotem
lepszego wzroku w całym polu widzenia.

W niektórych trudniejszych przypadkach Bates stosował punkty świetlne zamiast

liter w celu zwiększenia efektu przyciągnięcia uwagi umysłu. Jeżeli widzisz wszystko
rozmazane w takim samym stopniu i nie udało ci się osiągnąć większych sukcesów w
odnalezieniu twojego punktu o największej ostrości, możesz spróbować tej właśnie
metody.

Przy wysokim stopniu bliskowzroczności, lepiej jest czasami podjąć próbę

odnalezienia punktu najostrzejszego widzenia z bliska poprzez patrzenie na zadrukowaną
stronę. Gdy patrzysz prosto na daną literę, możesz spostrzec, że któraś z innych liter
wykonuje podskoki w twoim kierunku.

O ćwiczeniach — wskazówki ogólne

Wszystkie ćwiczenia zawsze wykonujemy bez okularów. Jeżeli zdecydowałeś się

zastosować metodę Bates'a, powinieneś także zrezygnować z noszenia okularów na
codzień (w najgorszym przypadku założyć słabsze szkła). Należy także racjonalnie
wyważyć proporcje pomiędzy ćwiczeniami pasywnymi (palming, przesuwanie, kołysanie)
i aktywnym widzeniem. W początkowej fazie pasywne ćwiczenia relaksacyjne powinny

122

dominować w 90% nad metodami aktywnymi i nigdy nie powinny przekroczyć granicy
poniżej 50% poświęconego ogólnie czasu na stosowanie metody Bates'a. Gdy tylko
wystąpi napięcie, zmęczenie, zniechęcenie natychmiast należy zrobić palming i dłuższą
przerwę. Pamiętaj, że to właśnie stan napięcia wspólny dla wzroku i umysłu jest
przyczyną wad wzroku. Mięśnie, które dotychczas wykonywały inny rodzaj pracy, albo w
ogóle nie były używane, łatwo mogą ulec przemęczeniu. Twoja intuicja i zdrowy rozsądek
podpowie ci czego potrzebują twoje oczy. Postawa żądnego sukcesu sportowca nie jest
wskazana (chyba że wykonujesz palming, albo kołysanie), gdyż taki stan zawsze
wytwarza napięcie związane z oczekiwaniem i roszczeniami szybkiego sukcesu. Z reguły
wyraźna i nagła poprawa przydarza się nie w czasie ćwiczeń, ale w trakcie odpoczynku po
wykonaniu postawionych sobie zadań. Dosyć często podczas wykonywania prostych
ćwiczeń można doświadczyć nagłego i spontanicznego powrotu normalnego (ostrego)
widzenia. Początkowo są to tylko krótkie przebłyski, ale stopniowo ulegają wydłużeniu w
czasie. Bardzo często takie przebłyski wprowadzają łudzi w stan dodatkowego napięcia i
pacjenci usiłują niejako wymusić powrót tego chwilowego stanu. Takie działania pod
wpływem stresu są całkowicie bezowocne. Użyteczne wówczas będzie powtarzanie sobie
w myśli takiego na przykład tekstu: “Zdarzyło się raz, zdarzy się ponownie".

Przesuwanie II

Wykonaj następujące ćwiczenie i zaadoptuj je tak, by mogło stać się rutynowo

wykonywaną codzienną czynnością. Przesuwanie może być praktykowane w każdej
chwili i z każdym obiektem.

Popatrz na literę na tablicy. Przesuń wzrokiem w tej samej linii, tak aby pierwsza

litera była widziana mniej wyraźnie. Przesuń wzrok z powrotem na pierwszą literę, widząc
niewyraźnie tę drugą. Przesuwaj spojrzenie w ten sposób sześć razy.

Sprawdź czy litera wydaje się przesuwać w kierunku przeciwnym do ruchu oka.

Zauważ także czy jakość widzenia liter poprawiła się po sześciu naprzemiennych
przesunięciach. Jeżeli stworzyłe(a)ś stan napięcia, lub wysiłku próbując spowodować ruch
liter w kierunku przeciwnym do przesunięć oka, odpocznij i zastosuj przez kilka minut
palming, następnie spróbuj znowu. Przesuwanie jest często o wiele bardziej skuteczne w
połączeniu z palmingiem. Jeżeli punkt, z którego wyruszyłeś nie wydaje się mniej
wyraźny po dokonaniu przesunięcia na drugą literę, spróbuj rozszerzyć zakres
przesunięcia. Możesz nawet potrzebować przerzucić wzrok w poprzek liter, albo nawet
wykroczyć poza tablicę.

W przypadkach krótkowzroczności, można początkowo stosować to ćwiczenie z

bliska, przy lepszej ostrości obrazu. Jeżeli po kilku próbach nie uda ci się wytworzyć, albo
zauważyć przeciwnego ruchu uciekających liter, odpocznij i zastosuj palming. Wraz z
wprawą i praktyką przesunięcia staną się stopniowo coraz krótsze i szybsze, odpowiadając
stopniowej poprawie wzroku.

123

Krawędzie — ćwiczenie opracowane przez Lisette Schol

Usiądź wygodnie bez okularów i wybierz sobie jakiś obiekt tuż poza granicą

twojego wyraźnego widzenia. Powoli i precyzyjnie obrysuj krawędzie tego obiektu,
podążając wzdłuż jego konturów. Użyj swojego nosa jako wskaźnika i poruszaj swoją
głową tak jakbyś obrysowywał wybrany obiekt. Następnie powróć do tego obiektu, jeżeli
przedtem obrysowałeś jego krawędzie zgodnie z ruchem wskazówek zegara, to teraz
wykonaj to w przeciwnym kierunku.
Książki i gazety. Ćwiczenie opracowane przez Meir Schneider

Odwróć książkę odwrotnie niż normalnie przy czytaniu i śledź wzrokiem krawędzie

liter. Nie próbuj rozpoznawać liter, tylko podążaj wzrokiem za ich obrysem, oddychaj
często i jeszcze częściej mrugaj.
Rysowanie nosem.

Wyobraź sobie długi ołówek przyczepiony do końca twojego nosa. Staraj się nim

rysować i pisać litery na wyobrażonym ekranie poruszając całą głową.
Pisanie z zamkniętymi oczami.

Napisz na kartce A4 krótkie zdanie dużymi literami. Powtórz to zdanie kilka razy,

próbując za każdym razem zmniejszać wielkość liter. Po każdym napisanym zdaniu
możesz otworzyć oczy, ale nie zakładaj okularów.
Kołysanie krótkie

Idea przewodnia jest taka sama jak w przypadku kołysania opisanego przez Bates'a,

tyle że poruszamy tylko szyją zamiast całego ciała także w kierunku pionowym (tak, tak),
czy też kreśląc ósemki poziome i pionowe. Można dodatkowo trzymać jakiś przedmiot np.
ołówek w ręce przed sobą, mimochodem rejestrując jego pozornie odwrotny kierunek
ruchu w stosunku do tła. W ten sposób włączamy do kołysania elementy przesuwania.
Ćwiczenia usprawniające akomodację

Żonglowanie, podrzucanie i podbijanie piłki, tenis stołowy.
Żonglowanie jest znakomitym sposobem na poprawienie centralnej fiksacji i

rozwinięcia współpracy pomiędzy systemami wzrokowymi. Zawsze wykonuj te ćwiczenia
będąc rozluźnionym, podążaj wzrokiem za ruchem piłki, nie zapominaj o oddychaniu i
mruganiu.
Zoom przy użyciu kciuka

Wyciągnij przed siebie rękę z podniesionym kciukiem. Spójrz na kciuk, widząc go

dokładnie i ostro na tle pozostałego niewyraźnie postrzeganego pola widzenia. Teraz
popatrz na tło i zauważ, że twój kciuk podzielił się na dwa obrazy. Kieruj wzrok
naprzemiennie na kciuk i odległe tło.
Szybka ręka

To ćwiczenie jest zalecane przez Lisette Scholl jako szczególnie pomocne w stanach

napięcia obwódki (mięśni) rzęskowej. Zakryj swoją prawą ręką lewe oko i wyciągnij

124

przed siebie lewą rękę, wnętrzem dłoni do siebie, przesuwając ją w lewo na tyle na ile
pozwała na to zakres widzenia prawego oka. Skieruj wzrok na lewą dłoń i szybko ją
przybliż na odległość kilku centymetrów od prawego oka. Gdy tylko obraz dłoni się
wyostrzy natychmiast powróć dłonią do pozycji wyjściowej. Zmuszaj prawe oko do
szybkiej zmiany ogniskowej. Wykonaj to ćwiczenie kilka razy i zmień ćwiczące oko i
rękę.

SWOBODNE PATRZENIE

Do wykonania tego ćwiczenia potrzebne są dwie kartki papieru formatu A5, z

wymalowanym czarnym flamastrem znakiem X na środku każdej z nich, oraz czarna
kartka papieru formatu A4. Czarną kartkę przypinamy do ściany i na jej środku mocujemy
jedną z białych kartek ze znakiem X. Tekst tego ćwiczenia warto nagrać sobie na taśmę.
Jeżeli nie jest to możliwe należy kogoś poprosić, by w trakcie jego wykonywania
odczytywał nam pomału zamieszczony poniżej opis — do czasu, aż dokładnie opanujemy
jego wykonanie. Jeśli żadna z tych możliwości nie wchodzi w rachubę, warto przed
rozpoczęciem ćwiczenia nauczyć się go na pamięć. Ćwiczenie to bowiem składa się z
wielu szczegółowych instrukcji i jedynie dokładne ich wykonanie może zagwarantować
sukces.

Wielu ludziom ćwiczenie to może wydawać się przesadnie dokładne i z tego

powodu osoby te odczuwają przed nim podświadomy opór. Początkowo przezwyciężenie
tego oporu wydaje się niemożliwe i lepiej jest zdobyć się na cierpliwość i przerwać
ćwiczenie, niż kontynuować je czując wzrastające napięcie i złość. Przy każdym
następnym wykonaniu z pewnością uda się posunąć o krok naprzód. Korzystnie jest
wprowadzić element odprężający w trakcie wykonywania tego ćwiczenia, na przykład
zastosować podkład muzyczny w tle - spokojne odprężające utwory na harfę, gitarę
klasyczną lub muzykę barokową. Zamieszczona poniżej szczegółowa instrukcja jest
pomyślana dla krótkowidzów. Jeśli jesteś dalekowidzem — przeczytaj szczegółowy aneks
zamieszczony na końcu opisu, gdyż dalekowidze wykonują to ćwiczenie dokładnie
odwrotnie.

Ćwiczenie można wykonywać stojąc lub siedząc. Na ścianie na wysokości oczu

mamy kartkę czarnego papieru na której centralnie jest usytuowana biała kartka z czarnym
znakiem X. Drugą kartkę papieru ze znakiem X trzymamy w ręku. Oddalamy się od kartki
na ścianie dokładnie na odległość granicy ostrości naszego wzroku, tak aby znak X
wydawał się już lekko rozmyty. Następnie unosimy rękę z drugą kartką papieru nieco
poniżej linii oczu. Oddychamy głęboko i mrugamy oczkami. Koncentrujemy wzrok na
literze X znajdującej się na kartce trzymanej w ręku, odsuwamy ją od siebie maksymalnie,
aż do pełnego wyprostu ręki, a następnie, nie odrywając wzroku od znaku X, szybkim
ruchem przywodzimy ją do samego nosa.

Ćwiczenie powtarzamy dziesięć razy, następnie głęboko oddychamy i mrugamy.

125

Następnie ustawiamy kartkę trzymaną w ręku tak by widzieć ostro znak X (normalny
wzrok: — ca 35 cm.) i poruszamy głową lekko w górę i w dół, przy czym wzrok powinien
przesuwać się po lewej krawędzi kartki. Powinno się przy tym wydawać, że kartka
przesuwa się pionowo w przeciwną stronę. Ćwiczenie z przesuwaniem powtarzamy
również dziesięciokrotnie. Utrzymując rytmiczny ruch głowy przenosimy wzrok na lewą
krawędź białej kartki umocowanej na czarnym tle na ścianie. Czubkiem nosa zakreślamy
dziesięciokrotnie jej lewą krawędź. Również kartka na ścianie powinna sprawiać wrażenie
jakby poruszała się w kierunku przeciwnym do ruchów głowy. Teraz widzimy to, co
również powinniśmy dostrzec przy omiataniu wzrokiem kartki trzymanej w ręku. Wydaje
się, że na krawędzi kartki powstaje bardzo jasna pionowa kreska. Jest to dowód na
prawidłowe wykonanie ćwiczenia. Utrzymujemy ruch głowy.

Powtarzamy całe ćwiczenie w pamięci przy zamkniętych oczach. Kartka w ręce,

lewa krawędź dziesięć razy — krawędź się rozjaśnia. Następnie kartka na ścianie —
powtórzenie dziesięć razy — krawędź się rozjaśnia. Teraz otwieramy oczy i
rozpoczynamy ćwiczenie z górną krawędzią. Prowadzimy czubek nosa delikatnie z lewa
na prawo i z prawa na lewo wzdłuż poziomej krawędzi. Ponownie widzimy białą kreskę.
Kręcimy dziesięć razy głową i wydaje się, że kartka przesuwa się w przeciwnym
kierunku. Teraz kierujemy wzrok na kartkę na ścianie i powtarzamy śledzenie górnej
krawędzi kręcąc łagodnie dziesięć razy głową — w efekcie krawędź się rozjaśnia.
Następnie zamykamy oczy i powtarzamy to w pamięci, utrzymując jednak skręty głowy w
lewo i w prawo. Nie zapominamy przy tym o głębokim, spokojnym oddychaniu.
Otwieramy oczy i kilka razy mrugamy. Powtarzamy całość omiatając wzrokiem dolną
krawędź kartki trzymanej w ręku. Następnie to samo wykonujemy z dolną krawędzią
kartki umocowanej na ścianie. Potem znowu powtarzamy to ćwiczenie w pamięci przy
zamkniętych oczach i utrzymanych ruchach głowy. Otwieramy oczy i omiatamy
wzrokiem (i końcem nosa) wszystkie cztery krawędzie kartki trzymanej w ręku — przez
cały czas utrzymując ruch głowy z prawa na lewo i z powrotem. Powinno się wydawać, że
obramowana jaśniejszymi liniami kartka papieru każdorazowo przesuwa się w
przeciwnym kierunku. Powtarzamy dziesięć razy.

Następnie w identyczny sposób postępujemy z kartką na ścianie, by na koniec

odtworzyć to ćwiczenie przy zamkniętych oczach. Następnie otwieramy, oczy rzucając
przelotne spojrzenie na znak X znajdujący się na kartce trzymanej w ręku. Zamknij oczy i
wyobraź sobie ten znak z taką dokładnością, na jaką jesteś w stanie się zdobyć, kręcąc
przy tym dalej głową. Jeśli mamy kłopoty z przypomnieniem sobie dokładnego obrazu
znaku X, otwieramy ponownie na krótko oczy, spoglądając na znak trzymany w ręku.
Zamykamy oczy i końcem nosa rysujemy czarny znak w powietrzu. Teraz otwieramy
oczy, by spojrzeć na znak X trzymany w ręku. Zamykamy oczy i wyobrażamy sobie znak
X znajdujący się na ścianie i w myślach sprowadzamy go bliżej. Znak widziany przed

126

zamkniętymi oczyma powinien być intensywnie czarny. Jeśli w tym momencie nie
możemy sobie wyobrazić ostrego, wyraźnego, głęboko czarnego znaku X przed oczyma,
lepiej ćwiczenie przerwać. Nie należy się jednak denerwować — stosujemy krótki relaks
— na przykład ćwiczymy krótkie kołysanie i jeśli mamy ochotę, możemy zacząć od
początku lub przełożyć wykonanie tego ćwiczenia na następny dzień. Jeżeli jednak udało
się ostro i wyraźnie wyobrazić sobie głęboko czarny znak X przed oczami, otwieramy je i
przelotnie patrzymy na znak na ścianie. Powinniśmy go zobaczyć równie ostro i wyraźnie.
Ważne jest przy tym, by nie koncentrować spojrzenia bezpośrednio na znaku, lecz raczej
na białej krawędzi lub poniżej. Zazwyczaj ostre widzenie znaku X na ścianie osiąga się na
mniej niż jedną sekundę, z rzadka dłużej niż kilka sekund. Niektórzy widzą ostro jedynie
fragmenty obrazu. Te mianowicie, które poprzednio przy zamkniętych oczach byli sobie
w stanie wyobrazić. Jeśli udało się osiągnąć przebłysk ostrego widzenia, jest to dowodem
na skuteczne przeprowadzenie ćwiczenia i jednocześnie podstawą do wyciągnięcia
wniosku, że jesteśmy w stanie ponownie nauczyć się odprężonego i swobodnego
patrzenia, przechytrzając tym samym dotychczasowe, nieprawidłowe nawyki świadomego
postrzegania (i niepostrzegania).

Aneks dla dalekowidzów

Dla dalekowidzów sposób wykonywania tego ćwiczenia jest zasadniczo identyczny,

jednak z jedną ważną różnicą: dalekowidz ustawia się w takiej odległości od ściany, by
znak X widzieć ostro i wyraźnie, natomiast znak X trzymany w ręku przybliża do granicy
ostrości wzroku tak, aby był rozmyty i niewyraźny. Na koniec ćwiczenia należy spojrzeć
na kartkę trzymaną w ręku — ostry i wyraźny znak X jest dowodem, że ćwiczenie się
powiodło.

LUSTRO DO LECZENIA ASTYGMATYZMU

127

Rys. 3. Diagram do ćwiczenia “Lustro".

“Lustro" jest niezastąpionym narzędziem pomocnym w leczeniu przypadków

astygmatyzmu. Rysunek nr 3 należy dwukrotnie powiększyć na dobrej jakości kserografie
i pokolorować fluoryzującymi pisakami służącymi do podkreślania tekstu. Kolory nie są
najważniejsze, można nawet zostawić rysunek czarno-biały, ale my proponujemy użycie
koloru jasno żółtego i jasno pomarańczowego. Podkreśl każdą “szprychę" koła
pomarańczowym pisakiem i wypełnij przestrzeń pomiędzy szprychami kolorem żółtym.
Wewnętrzne koło pozostaw białe. Jasne kolory pomagają uaktywnić umysł i stymulują
wszystkie meridiany oka.

Teraz rysunek jest podobny do tęczówki. Zawieś go na oknie na wysokości oczu i

odsuń się na taką odległość, abyś mógł rozróżnić większość linii bez okularów.

Popatrz teraz na linie blisko środka. Co zauważasz? Jeżeli jesteś astygmatykiem

stwierdzisz, że linie w niektórych kierunkach wydają się być ciemniejsze niż w innych.
Wykonaj następujące doświadczenia: spróbuj poruszać głową, albo patrzeć na “lustro" z
boku. Próbuj patrząc obwieść spojrzeniem wewnętrzne i zewnętrzne koło. Spróbuj przejść
wzrokiem poza koło. Zapamiętaj co widziałeś w każdym z tych przykładów. Spróbuj
pomrugać, albo ziewnąć. Wykonaj przez minutkę, albo dwie palming. Zasłaniaj każde z
oczu osobno i sprawdź czy jest różnica w widzeniu poszczególnymi oczami.

Jeżeli jesteś “typowym" astygmatykiem, linie poziome powinny wydawać się

wyraźniejsze i ciemniejsze od linii pionowych. Możesz także zauważyć, że przestrzeń
pomiędzy liniami zbliżonymi do poziomu jest większa niż odległości pomiędzy
pionowymi “szprychami". W niektórych przypadkach można stwierdzić, że wewnętrzne

128

koło nie jest idealnie okrągłe.

Spróbuj popatrzeć na “lustro" w swoich okularach. Jeżeli twoje okulary w pełni

korygują astygmatyzm, wówczas wszystkie linie powinny być równie czarne, a odległości
pomiędzy nimi identyczne. Jeżeli twoje okulary nie korygują prawidłowo astygmatyzmu,
wówczas nadal niektóre spośród linii będą ciemniejsze od innych.

Ćwiczenia z “lustrem"

Lustro do leczenia astygmatyzmu daje bezpośredni i pełny obraz twojej wady.

Możesz używać go jako narzędzia działającego na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Lustra
— w którym wszystkie zmiany, jakie uda ci się uzyskać i jakie nauczysz się wytwarzać
będą się natychmiast odbijać.

Powiedzmy, że linie poziome wydają się być dla ciebie ciemniejsze. Twoim

zamiarem jest sprawić, aby ciemniejsze stały się linie pionowe. Zacznij od zdjęcia
sztucznych soczewek, rozluźnienia się i kilku głębszych oddechów. Mrugaj i oddychaj w
naturalnym rytmie. Znajdź linię, która jest najbledsza i poruszaj okiem powoli i dokładnie
w górę i w dół tej linii wyobrażając sobie, że staje się ona coraz ciemniejsza i czarniej-sza.
Powtarzaj sobie, że jesteś zrelaksowan(a)y (oby tak było naprawdę) i wyobrażaj sobie, że
linia staje się coraz to ciemniejsza. Kluczowym zagadnieniem jest zrelaksowanie twoich
oczu na tyle na ile potrafisz. Być może zechcesz rozpocząć to ćwiczenie od masażu
twarzy wokół oczu i kilku minut palmingu.

Po pewnym czasie praktyki, będziesz w stanie sprawić, że linia w dowolnie

wybranym przez ciebie kierunku jest ciemniejsza od pozostałych ale twoim celem jest
uczynienie ich wszystkich równie ciemnymi.

Jeżeli jesteś bliskowzroczny, to warto zawiesić kółko w oknie, aby uzyskać większy

kontrast pomiędzy czernią i fluoryzującymi kolorami twojego “lustra", możesz także
sprawdzić rzutem oka za okno, jaki efekt na twój wzrok ma zabawa z kółkiem.

Pomocne jest także zawieszenie kółek w pracy, w domu, aby w czasie przerw w

pracy można było wykonać serię ćwiczeń i sprawdzić co w rzeczywistości dzieje się z
oczami.

“Lustro" astygmatyczne pozwoli ci przekształcić twoje zwyczajowe wzrokowe

zniekształcenia w taki sposób, że będą one pracować z korzyścią dla ciebie.

Ćwiczenia percepcji wzrokowej

Widzenie jest w głównej mierze funkcją umysłu. Widzenie jest naszą interpretacją

wrażeń odbitych na siatkówce. Bates stwierdził, że gdy umysł-oko nie jest zogniskowane,
umysł-mózg także znajduje się w rozproszeniu. Wyobrażanie sobie, że możesz widzieć
dobrze, skieruje twój umysł w tym kierunku. Wyobraźnia opiera się na pamięci i jej
sposób zastosowania w procesie odzyskiwania dobrego wzroku jest podobny. Cierpliwość
jest kolejnym ważnym czynnikiem pomagającym w stosowaniu metody Bates'a. Napięcie
wytworzone w związku z oczekiwaniami szybkich postępów jest szkodliwe, o wiele lepiej

129

jest użyć wyobraźni i pozwolić na dokonanie się zmian w swoim własnym czasie, na ich
spontaniczne i “samoistne" nadejście.

INTEGRACJA PERCEPCJI

John Selby zaproponował doskonałe ćwiczenie służące do rozszerzania

postrzegania. Selby wyróżnił cztery rodzaje percepcji: postrzeganie ruchu, postrzeganie
formy, postrzeganie koloru i percepcja objętości, albo przestrzeni. Często ograniczamy
naszą świadomość nie korzystając z niej w pełni i koncentrując się wyłącznie na jednym
lub dwóch jej rodzajach.

Wypowiedz w pamięci słowo “ruch" i obejrzyj swoje otoczenie próbując dostrzec w

nim ruch, lub jego brak. Wraz z drugim oddechem powtórz “kształt" i dodaj świadomość
kształtu, czy formy, linii i struktury obiektów. Przy trzecim oddechu powtórz “kolor" i
dodaj percepcję koloru. Na koniec wraz z czwartym oddechem wykonaj krótką powtórkę
wszystkich trzech poprzednich spostrzeżeń i odnieś je do wszystkiego innego co
pozostało, po czym umiejętnie zlokalizuj te wrażenia w przestrzeni, jak również
uświadom sobie samą przestrzeń zarówno zajmowaną przez obiekt jak i rozciągającą się
przed, za i wokół niego (odległość, szerokość, wysokość). To wszystko może stać się
naprawdę przyjemnym doświadczeniem. Ten zabieg można stosować w odniesieniu do
każdego obiektu i można go z łatwością wykonywać co godzinkę, aż nie stanie się
nieświadomym nawykiem.

Filmy

Jedno z ulubionych ćwiczeń Aldousa Huxley'a, polegające na kilkakrotnym

oglądaniu (oczywiście bez okularów) tego samego filmu na dużym kinowym ekranie, z
każdorazową zmianą rzędu, wyłącznie w celu użycia ruchomego obrazu i koloru do
pobudzenia zmysłu wzroku.

Błysk

Rzuć szybko okiem na jakąś scenę, czy obiekt, bez zamiaru dokładnego zobaczenia

go. Szybko zamknij oczy i powtórz sobie w pamięci to co zobaczyłeś. Błysk jest
mentalnym rodzajem mrugania.

Czarna kropka

Narysuj czarną kropkę za pomocą najbardziej czarnego z dostępnych tuszy

(atramentu). Badaj kolor tej kropki, tak aby stała się tobie doskonale znajoma, aby
przypomnienie sobie jej czerni i kształtu było możliwe w każdej chwili. Popatrz na jakąś
(niewyraźnie widzianą) literę na tablicy i “połóż" na jej fragmencie swoją kropkę.
Porównaj różnicę w kolorach. Nie musisz widzieć wyraźnie litery. Zamknij oczy i
ponownie wyobraź sobie swoją czarną kropkę, otwórz oczy i raz jeszcze postaw ją na
fragmencie litery. Czy intensywność czarnego koloru kropki zmienia się, czy też nie?
Powtórz z innymi literami.

Metoda “czarnej kropki" była jedną z najbardziej lubianych i skutecznych metod

130

stosowanych przez Bates'a w leczeniu swoich pacjentów. Bates odkrył zadziwiające
sprzężenie zwrotne związane z możliwością wyobrażenia i wywoływania z pamięci
idealnie czarnej kropki. Jeżeli pacjent potrafił po otworzeniu oczu utrzymać jej idealnie
czarny kolor i kształt (z reguły jednak w początkowym okresie leczenia kropka “bladła"),
a następnie nałożył ją na literę na tablicy testowej, to okazywało się, że potrafił wyraźnie
zobaczyć tę (i inne) literę. Moment utrzymania w pamięci, po otworzeniu oczu obrazu
czarnej kropki jest po prostu chwilą, w której wzrok pracuje normalnie, uwolniony od
nawykowego stanu napięcia. Ponieważ wraz ze zmysłem wzroku umysł także podlega
relaksacji, metoda czarnej kropki znalazła zastosowanie w procesie przypominania sobie
zapomnianych faktów. Jeżeli nie możesz sobie czegoś przypomnieć, wyobraź sobie swoją
czarną kropkę i koncentrując się na tym, aby jej czerń nie zbladła i nie zszarzała, staraj się
nakierować ją w ten region umysłu, w którym podejrzewasz istnienie tymczasowo
zapomnianego faktu, czy zdarzenia. Kładąc nań obraz swojej kropki, powoli zaczną
pojawiać się wszystkie potrzebne chwilowo zapomniane szczegóły. Czasami samo
przywołanie z pamięci wyobrażenia czarnej kropki powoduje nagły i dokładny przypływ
pożądanych wspomnień.

Jeżeli uda ci się umiejscowić kropkę na literze, a ona nie straciła swojego głęboko

czarnego koloru, spróbuj przesuwać kropkę po konturach tej litery. Jeżeli ci się to uda, to
być może ze zdumieniem spostrzeżesz, iż potrafisz wyraźnie odczytać tę literę!

O — wahadło

Ćwiczenie opracowane przez Margaret Corbett.
Zamknij oczy i wyobraź sobie okrągłą, dużą czarną literę O. Tak jak gdyby to była

tarcza zegara, postaw dużą czarną kropkę na miejscu godziny 12 i 6. Traktując swój nos
jak długi ołówek, przy nadal zamkniętych oczach obrysuj krawędź litery O tam i z
powrotem pomiędzy punktami odpowiadającymi godzinie 12 i 8. Następnie powtórz ten
wahadłowy ruch pomiędzy punktami odpowiadającymi godzinom 3 i 9. Powtarzaj ten
cykl sześć razy.

Zapamiętywanie domina

Ćwiczenie opracowane przez Rosanes Berrett.
Ustaw kostki domina, z tradycyjnie białymi kropkami na czarnym tle, w rzędzie

obrócone kropkami do ciebie i rozstawione co 3 cm na wysokości twojego wzroku. Odsuń
się na taką odległość, z której zaczynasz widzieć rozmazane kropki. Popatrz na pierwsze
domino po czym zamknij oczy i wyobraź sobie, że wizualizujesz je w tylnej części
twojego mózgu. Staraj się w wyobraźni wyostrzyć ten obraz, aż nie stanie się jasny i
wyraźny. Otwórz oczy i popatrz na to samo domino. Powtórz sześć razy, a potem powtórz
to z pozostałymi kostkami.

Można stosować to ćwiczenie z kartami do gry i starym typem kalendarzy.

Droga koloru

131

Ćwiczenie opracowane przez Martin Sussman.
Usiądź wygodnie, zamknij oczy i oddychaj swobodnie. Wyobraź sobie, że twoje

lewe oko jest wypełnione jasno-żółtym światłem, tak jakby słońce wpadło do niego.
Powoli przemieszczaj to żółte słoneczne światło do tyłu, wzdłuż nerwu wzrokowego do
centrum wzrokowego w lewej tylnej części kory mózgowej, później przesuń światło w
prawo i wzdłuż prawego nerwu optycznego powróć do prawego oka.

Kołysanie ołówkowe

Kołysanie ołówkowe jest odmianą kołysania krótkiego i może być praktykowane w

małym pomieszczeniu podczas siedzenia, czy w przerwach w pracy.

Przy tym rodzaju kołysania, obiektem bliskim może być ołówek, pióro, długopis,

czy też własny palec, trzymany pionowo w odległości piętnastu centymetrów przed
nosem. Kołysząc głową z jednej strony na drugą, można obserwować pozorny ruch
ołówka w poprzek bardziej oddalonych przedmiotów.

Oczy należy co pewien czas zamykać i kontynuować ten pozorny ruch

wewnętrznym okiem wyobraźni.

Podczas otwarcie oczu można spoglądać kolejno na ołówek, jak i na bardziej

oddalone przedmioty w poprzek których ołówek odbywa swoją pozorną drogę.

ZEZ

Zrelaksuj się poprzez zakrycie dłońmi oczu; następnie weź ołówek i trzymaj go na

odległość wyciągniętej ręki, na wysokości oczu, z czubkiem skierowanym w stronę nosa.
Po czym przybliżaj ołówek coraz bliżej siebie normalnie mrugając oczami. Kiedy ołówek
będzie już blisko twarzy, zmień jego pozycję z poziomej na pionową. Trzymaj go tak,
bezpośrednio na wysokości nosa, po prawej strome w odległości około dziesięciu
centymetrów od twarzy. Należy skupić się na ołówku i aby uniknąć wytrzeszczania oczu,
trzeba przesuwać szybko uwagę ze szczytu, do jego podstawy. Należy wykonać to pół
tuzina razy, potem spojrzeć ponownie przez szczyt ołówka na jakiś oddalony przedmiot w
drugim końcu pokoju. Gdy oczy pozostają skupione na tym oddalonym obiekcie, ołówek
umiejscowiony bliżej oczu będzie sprawiał wrażenie rozdwojonego. Dla równolegle
ustawionych oczu, te dwa ołówki będą wyglądały, jakby były oddalone od siebie o około
dziesięć centymetrów. Ale tam, gdzie występuje brak równowagi mięśni, dystans między
dwoma obrazami ołówka okaże się dużo mniejszy. (A jeśli chodzi o silnego zeza, to
zjawisko to w ogóle nie da się zaobserwować.). Gdy te dwa obrazy będą widziane zbyt
blisko siebie, należy zamknąć oczy, “odpuścić sobie" i wyobrazić, że ciągle jeszcze
patrzymy na ten oddalony przedmiot, przy czym odległość między tymi dwoma obrazami
ołówka powinna zostać trochę zwiększona. Gdy wyraźnie wyobrazimy sobie normalny
obraz, to oczy automatycznie zmierzać będą do takiego położenia, w którym będą mogły
zaopatrzyć umysł w środki do widzenia właśnie takiego obrazu. W związku z tym, gdy
otworzymy ponownie oczy i spojrzymy jeszcze raz w rzeczywistości na ten oddalony

132

przedmiot, to te dwa obrazy ołówka poprzednio widziane w mniejszym odstępie, będą
teraz sprawiały wrażenie (oczywiście jeśli twój obraz wyobraźni był czysty i dokładny)
dalej od siebie oddalonych. Ponownie zamknij oczy i powtórz cały proces, tym razem
wyobrażając sobie jednak, że ołówki są jeszcze dalej od siebie oddalone; po czym
ponownie otwórz oczy i zweryfikuj swoją wyobraźnię. Rób to dalej, aż do czasu, gdy
obydwa obrazy będą od siebie mniej więcej tak oddalone, że będą odpowiadały obrazom
rzeczywiście oddalonych obrazów ołówka.

Gdy to zostanie już osiągnięte, należy zacząć kołysać głową delikatnie z jednej

strony na drugą, spokojnie i regularnie mrugając oczyma i oddychając, tak jak to robimy
zazwyczaj — i oczywiście nie przestawać patrzeć na ten oddalony przedmiot. Te dwa
obrazy ołówka będą sprawiały wrażenie ruchu w przeciwnym kierunku do ruchu głowy,
ale zachowają swoją odległość od siebie.

Ćwiczenie to można powtarzać często w przeciągu całego dnia, jeśli

wprowadzeniem do niego będzie odprężenie poprzez przykrycie oczu dłońmi i
towarzyszyć mu będzie swobodne mruganie i regularne oddychanie. Natychmiastowym
rezultatem będzie nie zmęczenie, lecz odprężenie i rozluźnienie mięśni; a długotrwałym
następstwem będzie stopniowa poprawa dawno nabytych nawyków nierównowagi mięśni.

Relaksacja ogólna (czcionka 5 pt)
Kładziemy się na plecach, na niezbyt miękkim
łóżku, lub materacu. Pod głową niewielka
poduszka. Zamykamy oczy, oddychamy
swobodnie, ręce wzdłuż tułowia lub oparte na
kolcach biodrowych. Wyobrażamy sobie, że całe
ciało staje się coraz to bardziej ciężkie, że powoli
od tego ciężaru zaczynamy zapadać się lekko w
materac, staramy się odczuć kontakt i dotyk
całego naszego ciała, każdego centymetra
powierzchni z podłożem na którym leżymy.
Wyobrażamy sobie, że nasza lewa noga staje się
coraz bardziej miękka i ciężka. Jakby była
zrobiona z miękkiego ołowiu, tak że praktycznie
nie jesteśmy zdolni jej unieść. To samo
powtarzamy z nogą prawą i z rękami. Następnie
staramy się zaobserwować wewnętrznym okiem,
stan rozluźnienia mięśni naszych kończyn i to
samo próbujemy zrobić z najtrudniejszym
miejscem do rozluźnienia, czyli okolicą barków,

133

szyi i karku. Jeśli nam się to udaje chociażby
częściowo — co możemy sprawdzić już w ten
sposób, że poczuliśmy istnienie naszych mięśni i
kończyn — to już jest dobrze i może być tylko
lepiej. Następnie przechodzimy naszym
wewnętrznym okiem na teren naszej twarzy, na
której znajduje się wielka ilość prawie zawsze
napiętych mięśni mimicznych. Próbujemy
rozluźnić te mięśnie, pozwalamy opaść ciężkim
policzkom, zauważamy czy mamy zaciśnięte
szczęki, czy też zęby jedynie lekko się dotykają.
Następnie próbujemy zaobserwować co dzieje
się wokół naszych oczu, czy brwi są ściągnięte,
czy podniesione w zdziwieniu, pozwalamy, aby
powieki stawały się coraz to cięższe i swoim
własnym ciężarem opadały na dół. Następnie
zaczynamy obserwować co robi nasz oddech.
Chodzi o to, aby nie twierdzić, że to ja
oddycham, ale że oddech, jakby własnym
istnieniem sam dla siebie wydychał powietrze,
które potem w opróżnione płuca Aby zająć
czymś umysł zaczynamy liczyć oddechy, l
wdech, 2 wydech, 3 wdech, 4 wydech, i tak dalej
do 10. Nieparzysta wdech, parzysta liczba
wydech. Powoli staramy się przedłużyć wydech
przy liczbie parzystej. Wydech powinien być
długi równy i mocny. Po takim wydechu
powietrza nie trzeba wdychać - ono samo wpada
do płuc. Powietrze po pewnym czasie powinno
nawet dochodzić dalej, jakby omijając, czy też
przelatując przez płuca, powinno wpaść do
brzucha, a nawet do nóg. Przy wydłużonym
wydechu, wydychamy powietrze właśnie z
brzucha. Nie musimy ruszać klatką piersiową.
Oddychanie to praca przepony, która znajduje się
poniżej klatki piersiowej, a więc dla naszych
potrzeb powiedzmy w brzuchu. Po kilku
dziesiątkach, o ile nie zapomnieliśmy o liczeniu,

134

kończymy nasz relaks poprzez powolne i jak
najbardziej świadome tego ruchu, otwarcie
powiek. Akt ruchu i wstawania powinien być
bardzo powolny, pozwalający na uświadomienie
sobie pracy szkieletu i mięśni. Po kilku tego
rodzaju sesjach będziemy mniej więcej wiedzieli,
co to znaczy odprężenie, rozluźnienie się, relaks.

10 WSZYSTKIE METODY ZMIE-
20 RZAJĄCE DO WYKORZENIENIA BŁĘDÓW REFRAKCJI SĄ PO
35 PROSTU RÓŻNYMI SPOSOBAMI OSIĄGANIA STANU RELAKSACJI PRZY
CZYM WIĘ-
50 KSZOŚĆ LUDZI UWAŻA, ŻE NAJŁATWIEJ OSIĄGNĄĆ TAKI STAN PRZY
ZAMKNIĘTYCH OCZACH. Z REGUŁY
75 ZMNIEJSZA SIĘ WÓWCZAS NAPIĘCIE WYSTĘPUJĄCE PRZY
PATRZENIU, CO W TAKICH PRZYPADKACH POWODUJE CHWILOWĄ LUB
DŁUŻEJ TRWAJĄCĄ POPRAWĘ
100 WIDZENIA. WIĘKSZOŚĆ LUDZI DOŚWIADCZY KORZYŚCI DZIĘKI
ZWYKŁEMU ZAMKNIĘCIU OCZU l POZOSTAWANIEM W TYM STANIE PRZEZ
KILKA MINUT Z NAPRZEMIENNYM OTWIERANIEM OCZU l PATRZENIEM NA
TABLICĘ.

Ostrość wzroku dla bliży (w procentach) przy odległości równej 30 cm.

135