Mgr Karol Kościelniak

Służba wojskowa jako droga kariery w Rzeczypospolitej

na przykładzie obywateli ziemi kaliskiej przełomu XVII/XVIII wieku

W kręgu naszego zainteresowania znalazły się osoby, które poprzez różną działalność

związały swoje życie z ziemią kaliską. Te które się tutaj urodziły, oraz te osoby, które zwią-

zane były z tym regionem poprzez pełnienie funkcji publicznych, ziemskich, królewskich lub

które w szczególny sposób przysłużyły się ziemi kaliskiej, a które służyły w wojsku. I które

poprzez służbę wojskową lub dzięki niej zrobiły karierę w wojsku czy w służbie cywilnej.

Dodatkowo te osoby zostaną przeanalizowane pod względem służby wojskowej jako wyko-

nywanego zawodu. Chodzi w tym miejscu o to aby określić, czy dana osoba, traktowała służ-

bę żołnierską jako przygodę i kolejny etap w awansie, karierze społeczno – politycznej, czy

wiązała z wojskiem całe swoje życie.

Marek Plewczyński wyodrębnił trzy grupy żołnierzy pod względem zawodowym, i

tak pierwszą grupę niezawodowych tworzą żołnierze służący do 5 lat, drugą grupę półzawo-

dowych tworzą służący od 5 do 15 lat, trzecią grupę zawodowych tworzą natomiast żołnierze

służący powyżej 15 lat

1

. Natomiast według Marka Wagnera ważnym problemem badawczym

stało się skonkretyzowanie czynników cywilnych i wojskowych, świadczących o istnieniu

określonych cech zawodu. Poprzez badanie poszczególnych elementów struktur społeczno –

ekonomicznych, oraz czynności zawodowych, wyodrębnił również trzy grupy oficerów armii

koronnej: niezawodowych, wykwalifikowanych oraz zawodowych

2

.

Zanim omówimy biogramy poszczególnych przedstawicieli ziemi kaliskiej, należy

wyjaśnić charakter uzawodowienia wojska ówczesnej Rzeczypospolitej. Określić w jakim

zakresie służba wojskowa pozwalała na awans społeczny i majątkowy, i w jakim stopniu po-

magała w zrobieniu kariery politycznej.

W wojsku polskim XVII wieku szybkość awansu, według Mirosława Nagielskiego,

zależała w głównej mierze od: pochodzenia społecznego i majątkowego, protekcji, zdolności i

1

M. Plewczyński, Żołnierz jazdy obrony potocznej za czasów Zygmunta Augusta. Studia na d zawodem wojsko-

wym w XVI w., Warszawa 1985, s. 137.

2

M. Wagner, Kadra oficerska armii koronnej w drugiej połowie XVII wieku, Toruń 1995, s. 5-6.

1

wykształcenia oraz od koneksji rodzinnych, czy np. powiązań z dowódcą jednostki

3

. Te czyn-

niki M. Nagielski odnosi do wojsk autoramentu cudzoziemskiego, ale i w autoramencie naro-

dowym mamy do czynienia z tego rodzaju zależnościami.

Według M. Wagnera pierwszym krokiem do uzyskania awansu w chorągwi autora-

mentu narodowego było wejście do grona szeregowych towarzyszy jazdy

4

. Kolejnym pro-

giem awansu było wyjście z grupy szeregowych towarzyszy. Można to było osiągnąć na dro-

dze długotrwałej służby wojskowej, uzyskanego doświadczenia bojowego i osobistych zasług

wojennych

5

. W zależności od pochodzenia społecznego, posiadanego majątku, protekcji, od-

powiednio wydłużał się czas między poszczególnymi szczeblami awansu. Osoba pochodząca

ze średniozamożnej czy bogatej szlachty nie musiała długo czekać na awans zawodowy. Ina-

czej było w przypadku szlachty ubogiej, czy osób pochodzenia chłopskiego czy mieszczań-

skiego. Tu okres oczekiwania wydłużał się.

Należy zwrócić uwagę, że tradycję rodzinne, a co za tym idzie i protekcja, odgrywały

niebagatelną rolę w awansie zawodowym wielu towarzyszy, zwłaszcza w chorągwiach husar-

skich

6

.

M. Wagner uważa, że w zależności od rodzajów jazdy autoramentu narodowego dla

blisko 70-90 % towarzyszy służba wojskowa była zawodem ubocznym, drugorzędnym w

aspekcie ich działalności społecznej, majątkowej, a przede wszystkim politycznej. Wydaje

się, że wiązało się to z określonym „modelem” życia średniej i bogatej szlachty

7

. A służba

wojskowa pomagała im w zdobyciu uznania wśród własnego środowiska i pierwszeństwo w

zdobywaniu kolejnych godności ziemskich. Podobna sytuacja w awansie zawodowym miała

miejsce, według M. Wagnera, w autoramencie cudzoziemskim

8

.

Przytoczymy teraz kilka przykładowych biografii przedstawicieli ziemi kaliskiej, któ-

rzy związali swoje życie ze służbą wojskową, jako zawód podstawowy, albo tylko jako przy-

godę i wstępny etap, czy kolejny etap w dalszej karierze publicznej, czy też jako zawód dru-

gorzędny na tle ich właściwej działalności.

Wzorcowym przykładem związania się zawodowo z wojskiem i dzięki działalności

żołnierskiej zdobycia godności, majątku i uznania jest biografia XVII wiecznego szlachcica

pochodzącego z ziemi kaliskiej, ale który związał swe życie ze wschodnimi ziemiami Rze-

3

M. Nagielski, Gwardia królewska szkołą korpusu oficerskiego autoramentu cudzoziemskiego Rzeczypospolitej

za dwóch ostatnich Wazów (1632-1668), [w:] „Przegląd Historyczny”, t. LXXIII, Warszawa 1982, s. 209.

4

M. Wagner, Podoficerowie w armii koronnej w drugiej połowie XVII w., [w:] „Studia i Materiały do Historii

Wojskowości” [dalej SMHW], t. XXXIV, Wrocław 1992, s. 75.

5

Ibidem.

6

Ibidem, s. 78.

7

Ibidem, s. 81.

2

czypospolitej. Był nim Michał Bieganowski

9

herbu Grzymała, żyjący w latach 1601-1674.

Umieszczony zostaje w tym miejscu jako punkt odniesienia i możliwość porównania kariery z

XVII a karier z przełomu XVII i XVIII wieku. Wywodził się z Wielkopolski. Był synem cho-

rążego kaliskiego, a przez to i obywatelem tej ziemi. Przygodę z wojskiem rozpoczął jako 24

– latek, walcząc w latach 1625-1626 przeciw Szwedom w Prusach pod chorągwią wojewody

poznańskiego Ostroroga. Zauważył go wtedy hetman Stanisław Koniecpolski i wcielił do

własnej chorągwi husarskiej, w której odbył resztę kampanii pruskiej w latach 1626-1629. W

1630 roku widzimy go już jako rotmistrza husarskiego biorącego udział w walkach Koniec-

polskiego na Ukrainie. W 1633 roku bije się pod Sasowym Rogiem, a następnie pod Kamień-

cem Podolskim z Turkami. Wydaje się, że po 1635 roku został oboźnym Jego Królewskiej

Mości wojska ukrainnego. W 1637 roku jest już pułkownikiem odznaczającym się w walkach

z Kozakami Pawluka i w bitwie pod Kumejkami. Hetman Koniecpolski wykorzystywał Bie-

gańskiego do różnego rodzaju poselstw, podczas których pokazał się jako sprawny dyploma-

ta. W latach 1640 – 1647, czyli względnego spokoju, zajmował się sprawami publicznymi. W

tym czasie dostąpił też szeregu godności za zasługi wojenne. I tak, już w 1641 roku był pod-

stolim lwowskim, w 1644 roku został chorążym lwowskim, w 1646 roku otrzymał starostwo

mostowskie, a niezależnie od tego szereg wsi w województwie bełskim.

W 1648 jest oboźnym wojskowym na Ukrainie. Pod Korsuniem dostaje się do niewoli

tatarskiej, z której powraca pod koniec 1650 roku. Walczy pod Beresteczkiem w 1651 roku na

czele regimentu piechoty cudzoziemskiej. W 1652 walczy pod Batohem. Prawdopodobnie w

1653 roku zakończył 28 letnią służbę wojskową i przeszedł na służbę cywilną Rzeczypospoli-

tej. Niezależnie od piastowania funkcji wojskowych i cywilnych był w tym czasie wielokrot-

nie wybierany posłem na sejmy, komisarzem wojskowym, deputatem itp. W 1658 roku został

kasztelanem podolskim. W 1660 był już kasztelanem kamienieckim. Zmarł w 1674 roku ma-

jąc 73 lata.

Jak widzimy, mamy tu do czynienia z przedstawicielem ziemi kaliskiej, który jak

liczne grono jego rówieśników, nie mogąc znaleźć sobie miejsca w rodzinnym domu, zaciąga

się i szuka szczęścia w służbie wojskowej. Dzięki wojsku Bieganowski uzyskuje stanowiska i

uznanie, na co przypuszczalnie nie mógłby liczyć w Wielkopolsce.

M. Wagner zastanawia się, czy w XVII w. precyzyjnie określano zawód wojskowy

lub ściślej biorąc zawód oficera. Oczywiście normy prawne, takie jak: artykuły wojskowe,

8

Ibidem, s. 86 i n.

9

E. Latacz, Bieganowski Mikołaj, [w:] „Polski Słownik Biograficzny”, t. II, Kraków 1936, s. 26-27.

3

uniwersały królewskie, uchwały sejmowe i sejmikowe, nie precyzowały tego zagadnienia,

dzieląc oficerów na zawodowych i niezawodowych. Mamy do dyspozycji na tyle wystarcza-

jący materiał dokumentacyjny, żeby stwierdzić, iż pośrednio i one wyróżniały część oficerów

trudniących się tylko i wyłącznie służbą wojskową. Zagadnienie to wiąże się z problematyką

wyróżnienia określonej grupy oficerów pod względem długości ich stażu wojskowego. Nor-

my prawne posługiwały się łacińskim zwrotem „veteranus” na określenie długoletniego i za-

służonego żołnierza

10

.

M. Wagner wspomina o czterech przedstawicielach Wielkopolski, którzy byli zawo-

dowymi wojskowymi w drugiej połowie XVII wieku. I tak, wymienia Stanisława Jaskólskie-

go

11

, wywodzącego się ze średniozamożnej szlachty ziemi kaliskiej, który przesłużył 35 lat w

wojsku, kończąc karierę na stopniu pułkownika jazdy i strażnika wojskowego. Następnie puł-

kownik jazdy Andrzej Modrzewski

12

wywodzący się ze średniozamożnej szlachty, służący w

wojsku 36 lat, dosłużywszy się godności regimentarza, dowódcy pułku królewskiego oraz

strażnika wojskowego. Kolejnym jest Michał Zbrożek

13

pochodzący z ubogiej szlachty Wiel-

kopolskiej, służący w wojsku 44 lata, a przez ten okres dosłużywszy się stopnia pułkownika

jazdy, oboźnego wojskowego i strażnika wojskowego. Ostatnim wymienionym Wielkopola-

ninem przez M. Wagnera jest Franciszek Kobyłecki

14

wywodzący się z ubogiej szlachty, bę-

dąc w wojsku 28 lat dosłużył się godności sędziego wojskowego.

Wszyscy wymienieni przedstawiciele Wielkopolski osiągnęli swoje zaszczyty dzięki

protekcji ówczesnych możnych, m. in. Stefana Czarnieckiego, Jana Sobieskiego czy Stani-

sława Potockiego. Z godnościami i urzędami szły w parze nadania ziemskie.

Jak widzimy nie wszystkim było dane dojść do krzeseł senatorskich, przelewając

krew dla Rzeczypospolitej. Wielu zasłużonych żołnierzy umierało w zapomnieniu i biedzie,

nie osiągnąwszy nic.

W prezentowaniu obywateli ziemi kaliskiej, żyjących i działających w drugiej poło-

wie XVII i pierwszej XVIII wieku, oraz ich związków z wojskiem, podstawową rzeczą wyda-

je się omówienie co dzięki temu, że służyli „rycersko” osiągnęli. Jak wyglądała ich kariera,

tak wojskowa jak i publiczna.

10

M. Wagner, Rotmistrz jazdy koronnej w II połowie XVII w. Ze studiów nad zawodem wojskowym w dawnej

Rzeczypospolitej, SMHW, t. XXXV, Wrocław 1993, s. 58.

11

Ibidem, s. 70.

12

Ibidem, s. 80.

13

Ibidem.

14

Ibidem, s. 81.

4

Zaczniemy od regimentarza i pułkownika wojsk koronnych oraz chorążego poznań-

skiego, Piotra Sokolnickiego

15

urodzonego 27 stycznia 1683 roku. Jego dobrami rodowymi

był Karmin, który odziedziczył po ojcu wraz z Karminkiem i Skrzypnicą w powiecie kali-

skim. W samym Kaliszu posiadał kamienicę i dwa place. W latach 1728-1731 wybudował

przy kościele Reformatorów w Kaliszu barokową Kaplicę Żołnierską

16

. Zmarł w Choczu z

początkiem 1758 roku. Pochowano go w podziemiach kościoła Reformatorów w Kaliszu. Tak

oto wyglądały jego związki z ziemią kaliską. A jego działalność, a co za tym rozumiemy i

kariera, przedstawia się następująco. W pierwszym okresie wojny północnej uważany był za

stronnika Augusta II, choć sam bezpośrednio nie uczestniczył w życiu politycznym. W 1710

roku wybrany został na posła z województwa kaliskiego na Walną Radę Warszawską

17

. Na

sejmiku średzkim z 1711 roku, wszedł w skład Komisji Skarbowej Wielkopolskiej. W 1712

roku nawiązał kontakt z hetmanem wielkim koronnym Adamem Sieniawskim i jako jego

agent działał w Gdańsku, Warszawie i Sieniawie, dbając o interesy hetmana. Przypuszczalnie

w tym czasie rozpoczęła się jego przygoda z wojskiem. Prawdopodobnie wtedy też komisja

skarbowa wielkopolska zleciła mu reprezentowanie interesów województwa wielkopolskiego

u boku hetmana. W połowie 1714 roku otrzymał chorągiew husarską marszałka nadwornego

koronnego Wojciecha Dąmbskiego. I od tej pory występuje jako porucznik tej chorągwi.

Podczas konfederacji tarnogrodzkiej stanął po stronie skonfederowanej szlachty

18

.

Podczas walk, rozbił Sasów w bitwie pod Kockiem, po czym działał w województwie beł-

skim odnosząc również kilka sukcesów militarnych. Następnie przeszedł do Wielkopolski

podporządkowując się regimentarzowi wojsk konfederackich Chryzostomowi Gniazdow-

skiemu, z którym skierował się do Prus Królewskich i 5 października 1716 roku wziął udział

w przegranej bitwie z wojskiem saskim pod Kowalewem koło Torunia. Po tej porażce wyco-

fał się do Wielkopolski, skąd napisał list do hetmana Sieniawskiego, tłumacząc się w nim z

udziału w konfederacji i zapewniając go o swojej wierności. Próbował w ten sposób odmienić

swoją sytuacje.

Według komputu wojska koronnego z 1717 roku, ustalonego na sejmie, Sokolnicki

nadal pozostawał porucznikiem chorągwi marszałka nadwornego koronnego Dąmbskiego w

pułku husarii hetmana wielkiego koronnego. Widzimy zatem, że udział w konfederacji ani nie

pogorszył, ani nie polepszył jego sytuacji. Można by powiedzieć, że pozostał w punkcie wyj-

15

J. Dygdała, Sokolnicki Piotr, [w:] Polski Siłownik Biograficzny [dalej: PSB], t. 40, s. 88-90.

16

A. Chodyński, Kościół i klasztor OO Reformatorów w Kaliszu, Warszawa 1874, s. 11-12, 25, 48-49, 53.

17

Diariusz Walnej Rady Warszawskiej z roku 1710, wyd. R. Mienicki, Wilno 1928.

18

A. Prochaska, Konfederacja tarnogrodzka, [w:] „Przewodnik Naukowy i Literacki”, t. 45, Lwów 1917, s. 438-

439.

5

ścia, co należy rozumieć jako z jednej strony pominięcie go w awansie ze względu na udział

w tejże konfederacji, a z drugiej strony pozostawienie go na stanowisku, na którym był przed

przystąpieniem do niej, co przypuszczalnie zawdzięczał protekcji hetmana Sieniawskiego.

W krótkim czasie został regimentarzem partii wielkopolskiej wojska koronnego. Po-

woli zaczynał odzyskiwać zaufanie i znaczenie. W 1720 roku posłował z województwa kali-

skiego na sejm jesienny. W 1723 roku ponownie wybrano go do Komisji Skarbowej Wielko-

polskiej. W 1729 roku został chorążym wschowskim, a w 1730 roku awansował na pułkow-

nika chorągwi pancernej królewicza Fryderyka Augusta. Po 16 latach od objęcia chorągwi

husarskiej marszałka Dąmbskiego awansował w hierarchii wojskowej. Wydaje się, że udział

w konfederacji wydłużył ten okres. Jako regimentarz i pułkownik wojska koronnego dbał o

bezpieczeństwo w Wielkopolsce. Po wyborze na króla Stanisława Leszczyńskiego, stanął

przy nim, służąc mu aż do jego abdykacji. W czasie panowania Leszczyńskiego działał prze-

ciwko wojskom rosyjskim, z większymi i mniejszymi powodzeniami militarnymi. Po sejmie

pacyfikacyjnym z 1736 roku ponownie objął regimentarstwo partii wielkopolskiej i

pruskiej

19

, które uzyskał w 1733 roku, wojska koronnego. W 1737 roku wybrano go po raz

trzeci w skład Komisji Skarbowej Wielkopolskiej. W 1738 roku awansował na chorążego

kaliskiego. W 1742 roku został chorążym poznańskim.

Na przykładzie Piotra Sokolnickiego widzimy z jakim skomplikowanym tłem poli-

tycznym mamy do czynienia w pierwszej połowie XVIII wieku, i jak bardzo mogło ono

utrudniać normalną drogę kariery, taką jaką widzieliśmy w XVII wieku na przykładzie Mi-

chała Bieganowskiego.

Głównym zawodem Sokolnickiego jest służba wojskowa, gdyż poświęcił jej ponad 20

lat swojego życia. Na podstawie jej przebiegu można stwierdzić, że był on zdolnym i cenio-

nym żołnierzem, chociaż pierwsze kroki stawiał w służbie cywilnej. Jego działalność pu-

bliczną traktować możemy jako zawód drugorzędny. To właśnie dzięki służbie wojskowej

zyskał najwięcej godności, a co za tym idzie i majątek.

Przejdźmy do kolejnego przykładu, w którym zauważymy, że służba wojskowa, od-

byta w młodości, była jak gdyby wstępnym etapem, fundamentem, pierwszym ze szczebli w

drabinie kariery. Osobą, która nas interesuje jest kasztelan a następnie wojewoda kaliski Ste-

fan Garczyński

20

, który walczył pod Kaliszem w 1706 roku ze Szwedami i stronnikami Stani-

19

S. Achremczyk, Konfederacja grudziądzka szlachty Prus Królewskich 1733-1734, [w:] „Zapiski Historyczne”,

t. 48, 1983, z. 1-2, s. 119-120.

20

W. Konopczyński, Garczyński Stefan, PSB, t. 7, s. 275-277; Z. Linkowski, Garczyński Stefan, [w:] Wielkopol-

ski Słownik Biograficzny [dalej WSB], Warszawa-Poznań 1981, s. 194 – 195; H. Tadeusiewicz, Garczyński

6

sława Leszczyńskiego jako chorąży infanterii. Następnie w randze kapitana, służąc pod roz-

kazami Rybińskiego, walczył w bitwie pod Koniecpolem w 1708 roku. W 1709 roku porzucił

służbę wojskową i oddał się gospodarowaniu oraz pełnieniu funkcji cywilnych. Gdy Wielko-

polskę ogarnęła konfederacja tarnogrodzka, Garczyński znika z widowni publicznej, nie

chcąc się angażować w żadną ze stron konfliktu. W 1717 roku został chorążym wschowskim.

Często posłował i był wybierany do rożnego rodzaju komisji. Podczas walki o tron polski w

latach 1733/1734 zamknął się w swoich dobrach, nie biorąc w nich udziału. Po pacyfikacji

odzyskał zaufanie nowego dworu, i został w 1737 roku kasztelanem kaliskim. W 1748 awan-

sował na kasztelanię poznańską, a na początku 1749 roku został wojewoda kaliskim, następ-

nie w 1750 roku mianowano go wojewodą poznańskim.

Garczyński główny nacisk w swej działalności publicznej kładł na sprawy związane z

gospodarka i dlatego, choć mało się angażował politycznie, wysoko zaszedł w hierarchii do-

stojeństw. Zmarł gwałtownie w 1755 roku.

Widzimy zatem, że Garczynski nie angażował się w rozgrywki polityczne, bardziej

interesowała go gospodarką, a przede wszystkim jej polepszenie. Nie przeszkodziło mu to,

wręcz pomogło, w karierze i zdobywaniu kolejnych szczebli awansu publicznego, społeczne-

go a co za tym idzie majątkowego.

Służba wojskowa Stefana Garczyńskiego była wstępnym etapem jego kariery, i gdyby

nie śmierć ojca w 1709 roku, z powodu której zajął się gospodarowaniem jako najstarszy syn,

przypuszczalnie jeszcze długo poświęcałby się wojennemu rzemiosłu. Służba wojskowa po-

mogła Garczyńskiemu zdobyć uznanie środowiska, dzięki czemu łatwiej było mu prowadzić

działalność publiczną.

Ciekawym przykładem drogi awansu poprzez służbę wojskową jest działalność Piotra

Żychlińskiego

21

podkomorzego kaliskiego, popularnego w środowisku szlachty wielkopol-

skiej i bardzo aktywnego w życiu publicznym. W 1666 roku Sejmik średzki wyznaczył go

rotmistrzem na powiat wschowski, w 1667 r. deputatem na trybunał we Lwowie. Był wielo-

krotnie posłem sejmowym i marszałkiem sejmiku średzkiego.

Dzięki królewskim nadaniom i własnej zapobiegliwości, znacznie powiększył odzie-

dziczony po ojcu majątek. W 1673 r. na sejmiku średzkim wyznaczono go na pułkownika do

popisu nowo zaciągniętych chorągwi. Brał udział w bitwie pod Chocimiem, dowodząc chorą-

gwią kozacką. Za Jana Sobieskiego walczył pod Lwowem i Żórawnem, gdzie dostał się do

Stefan, [w:] Słownik Biograficzny Wielkopolski południowo – wschodniej: ziemi kaliskiej, t. 1, Kalisz 1998, s.
102.

21

S. Ochman, Żychliński Piotr, WSB, s. 889-890.

7

niewoli tureckiej. Po powrocie do kraju w nagrodę za zasługi wojenne został mianowany

podkomorzym kaliskim. Wybierano go członkiem wielu komisji regulujących sprawy mająt-

kowe i sporne. Z wyznania był kalwinem i prawdopodobnie to uniemożliwiło mu osiągnięcie

wyższych godności i zrobienie wybitniejszej kariery. Zmarł w 1697 roku.

Możemy nazwać Żychlińskirgo żołnierzem półzawodowym lub wykwalifikowanym,

gdyż jego służba wojskowa trwała ponad 10 lat. Traktuje on zawód żołnierza na równi z dzia-

łalnością publiczną. Przypuszczalnie nie mogąc osiągnąć wiele w życiu politycznym, realizu-

je się w wojsku, dzięki któremu zyskuje znacznie więcej niż na drodze kariery politycznej.

Omówimy teraz przykład zawodowego żołnierza, którym był Adam Śmigielski

22

cho-

rąży nadworny koronny. Rzemiosła wojennego uczył się za Jana Sobieskiego. Brał udział w

bitwie chocimskiej z 1673 roku. Po śmierci Sobieskiego stał się zwolennikiem Augusta II. W

bitwie pod Kaliszem w 1706 roku znacząco przyczynił się do zwycięstwa Augusta II, za co

otrzymał kilka królewszczyzn w ziemi kaliskiej. Był organizatorem partyzantki w Wielkopol-

sce w obronie Sasa. Rozżalony nie otrzymaniem buławy polnej, przeszedł na służbę księcia

Mieńszykowa, później nawiązał kontakty ze Stanisławem Leszczyńskim i porzucił w grudniu

1706 roku służbę sasko – rosyjska. Nową służbę rozpoczął porażką pod Koronowem. W na-

stępnych latach walczył po stronie Leszczyńskiego, nie opuszczając go i nie przestając go

popierać nawet po licznych klęskach. Dopiero w 1714 roku prosi Augusta II o przebaczenie,

po czym osiada w swoich dobrach. Zmarł w 1716 roku.

Adam Śmigielski służył w wojsku prawie 30 lat, dlatego też możemy określić jego

służbę jako zawód podstawowy. Był on zdolnym i zasłużonym oficerem, który bez problemu

mógł pretendować do otrzymania buławy polnej, hetmańskiej. Przypuszczalnie nie otrzymał

jej, ze względu na słabe poparcie osób możnych ówczesnej Rzeczypospolitej.

Antoni Rogaliński

23

związany z ziemią kaliską więzami rodzinnymi. Poza tym pobie-

rał nauki u jezuitów w Kaliszu, a w dorosłym życiu jego ulubioną rezydencją było Bogdano-

wo w powiecie kaliskim, gdzie często przebywał.

W 1708 roku znalazł się w Lubece, gdzie zaciągnął się do regimentu pułkownika

Kurta Ch. Schwerina pozostającego wówczas na służbie meklemburskiej. Regiment ten, wraz

z Rogalińskim, znalazł się następnie w służbie holenderskiej, gdzie walczył przeciwko koali-

cji antyfrancuskiej w decydujących zmaganiach wojny sukcesyjnej hiszpańskiej. Podczas tej

kampanii Rogaliński z kadeta, poprzez stopnie podoficerskie, awansował na chorążego. Za-

mierzał pozostać jako zawodowy żołnierz na zachodzie Europy, ale wplątawszy się w poje-

22

M. Drozdowski, Śmigielski Adam, WSB, s. 755-756.

23

J. Dygdała, Rogaliński Antoni, PSB, t. 31, s. 400-401.

8

dynek musiał szybko ewakuować się do Rzeczpospolitej. Przybył do Polski w randze porucz-

nika ofiarując swe usługi hetmanowi Sieniawskiemu. Po roku służby otrzymał chorągiew

rajtarską i awansował na podpułkownika. W 1717 roku jego regiment został zlikwidowany.

Po tym Rogaliński powrócił do swych dóbr w Wielkopolsce i zajął się działalnością publiczną

uczestnicząc w sejmikach i sejmach. W 1733 roku znów wstąpił do służby wojskowej obej-

mując chorągiew w wojsku koronnym. Popierając Stanisława Leszczyńskiego działał w jego

imieniu. Brał udział w oblężeniu Gdańska przez wojsko rosyjskie i saskie. Po kapitulacji w

1734 roku złożył przysięgę Augustowi III. Do Wielkopolski powrócił w 1735 roku. Odebrano

mu wówczas patent na chorągiew w wojsku koronnym. Po 1741 roku ograniczył swoją dzia-

łalność publiczną aż do całkowitego wycofania się z życia politycznego. Zmarł na początku

1761 roku.

Widzimy u Rogalińskiego zadatki za zawodowego żołnierza, ale sytuacja najpierw

osobista następnie polityczna nie pozwalają mu na pozostanie w wojsku dłużej. Możemy

określić go jako wykwalifikowanego żołnierza.

W większości przedstawionych przypadków służba wojskowa była zawodem równo-

rzędnym w aspekcie ich działalności społecznej, ekonomicznej, a przede wszystkim politycz-

nej. W tym miejscu należy przytoczyć i zgodzić się z twierdzeniem M. Wagnera

24

, że wiązało

się to z określonym modelem życia średniej i bogatej szlachty, w tym przypadku Wielkopol-

skiej. Co należy rozumieć jako pomoc, służby w wojsku Rzeczypospolitej, dla zdobycia

uznania wśród własnego środowiska oraz łatwość w otrzymaniu nadań i godności.

Z przytoczonych sześciu przykładów wyodrębnił się nam jeden żołnierz niezawodo-

wy, dwóch półzawodowych (wykwalifikowanych) i trzech zawodowych. Żołnierzem nieza-

wodowym jest Stefan Garczyński, któremu służba wojskowa pomogła zdobyć uznanie śro-

dowiska i otworzyła drogę do kariery publicznej. Żołnierzami wykwalifikowanymi są Piotr

Żychliński i Antoni Rogaliński, którzy dzięki służbie wojskowej zyskują bardzo wiele pod

względem kariery publicznej. Zawodowymi żołnierzami wśród omówionego grona są Michał

Bieganowski, Piotr Sokolnicki i Adam Śmigielski, którym służba w wojsku Rzeczypospolitej

pozwoliła osiągnąć szereg godności a co za tym idzie również spory majątek. We wszystkich

przypadkach duże znaczenie w awansie miał czynnik protekcji możnych ówczesnej Rzeczy-

pospolitej. Nie należy o tym zapominać przy omawianiu karier żołnierskich, gdyż często

dzięki znaczącym osobą takim jak król czy hetmani osoby te miały ułatwioną drogę awansu

społeczno-ekonomicznego.

24

M. Wagner, Podoficerowie w armii koronnej..., s. 81.

9

10

Służba wojskowa była drogą, dzięki której można było dojść do zaszczytów. Może

nie była ona prosta, ale poprzez wymagania jakie stawiała idącym po niej, w ostateczności

dawała bardzo wiele. Dlatego też nie należy pomijać wojska w analizowaniu drogi awansu w

Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, bo to ono miało często decydujący wpływ na kariery

tak szlachty jak i mieszczan, czy chłopów.

Na zakończenie można przedstawić dodatkowy postulat badawczy, który pozwoliłby

na określenie miejsca służby wojskowej w życiu szlachty, dzięki któremu można by odpo-

wiedzieć na pytania, czy wpływała ona na kariery szlachty, oraz w jakim stopniu decydowała

o dalszych losach byłych wojskowych? Co pozwoli na uchwycenie służby wojskowej i pod-

danie jej dokładnej analizie, ze wskazaniem na czynniki wpływające na jej przebieg.