PLATON PAŃSTWO KSIĘGA VI

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ca staro

ytno

│

redniowiecze i odrodzenie

│

barok i o

wiecenie

│

1815-1914

│

1914-1989

jak i z czego studiowa

filozofi

│

moje wykłady

│

Wittgenstein

│

filozofowie i socjologowie nauki

PLATON

STWO

przeło

ył Władysław Witwicki

Ksi

ga szósta

c kto jest filozofem, Glaukonie, a kto nie - powiedziałem - to si

z wielkim trudem

jako

pokazało w ko

cu, ale dyskusja musiała za tym chodzi

długimi drogami, zanim si

objawiło, jaki jest jeden i drugi.

- Mo

e by

- powiada -

e krótsz

drog

nie jest łatwo.

- Wida

e nie - dodałem. - Ja przynajmniej mam to wra

enie,

e to by si

było jeszcze

lepiej wyja

niło, tylko trzeba było mówi

o tym jednym temacie, a nie przechodzi

licznych spraw pozostałych, chc

c dojrze

, czym si

ró

ywot sprawiedliwy od

niesprawiedliwego.

- Wi

c teraz - powiada - co przed nami?

- Có

by innego - mówi

- jak nie to, co z kolei? Skoro filozofowie to ci, co potrafi

dotyka

tego, co jest zawsze takie same pod tym samym wzgl

dem; a nie s

filozofami

ci, co tego nie potrafi

, tylko si

w ogóle wci

ąż

wiecie tych licznych

przedmiotów, to którzy powinni by

wodzami pa

stwa?

- Jak by to odpowiedzie

- mówi -

eby odpowied

była w sam raz?

- No tych - powiedziałem - którzy wygl

daj

na to,

e potrafi

strzec ustaw i spraw

stwowych, tych ustanowi

stra

nikami.

- Słusznie - powiada.

- A czy ta sprawa - dodałem - jest jasna, kto wła

ciwie -

lepy czy bystro patrz

cy,

powinien by

stra

nikiem,

eby strzec czegokolwiek?

- Jak

niejasna? - powiada.

- A jak

e si

wydaje? Czy ró

czym

lepych ci, którym istotnie brak poznania

istoty ka

dej rzeczy i którzy nie maj

w duszy

adnego wyra

nego pierwowzoru

adnej, i

nie mog

, tak jak malarze, na najprawdziwszy wzór tam spogl

i do niego wszystko

odnosi

, i ogl

go jak tylko mo

na najwyra

niej, aby pó

niej i tu, gdy b

dzie szło o to,

co pi

kne i sprawiedliwe, i dobre, instytucje i normy prawne ustanawia

, je

eliby jakie

ustanawia

było potrzeba, a ustanowionych strzec i przez to je zachowywa

- No nie, na Zeusa - powiada. - To jako

niewielka ró

nica.

- Wi

c raczej tych

lepych ustanowimy stra

nikami czy te

tych, którzy ka

dy byt znaj

, a

wiadczeniem wcale nie ust

puj

tamtym i nie zostaj

w tyle na

adnym innym

odcinku cnoty?

Strona 1 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Nie miałoby sensu - powiada - wybiera

innych, gdyby ci poza tym, nie zostawali w tyle.

Bo mo

e by

e z tego wła

nie wzgl

du, a to wzgl

d prawie najwa

niejszy, to ci chyba

góruj

- Nieprawda

? O tym wła

nie mówimy, w jaki sposób potrafi

jedni i ci sami ludzie mie

tamie, i te zalety.

- No, tak.

- Wi

c tak, jake

my na pocz

tku tych rozwa

mówili, trzeba naprzód pozna

ich

natur

. Ja mam wra

enie,

e jak si

co do tego punktu pogodzimy, to zgodzimy si

i na

co,

e mog

i jedni i ci sami ludzie posiada

te zalety i

e nikt inny nie powinien

przewodzi

w pa

stwie tylko oni.

- Jak?

- Wi

c, je

eli chodzi o natury filozofów, to zgód

my si

e oni zawsze kochaj

nauk

która im odsłania co

z owej istoty rzeczy, z tej, która istnieje zawsze, a nie bł

ka si

i nic

cze skutkiem powstawania i zatraty.

- No, zgód

my si

- I na to te

- dodałem -

e oni j

wszystk

kochaj

, i nie s

skłonni odrzuca

jej

adnej

stki ani małej, ani wi

kszej, ani godniejszej, ani mniej godnej. Tak, jake

my to

przedtem mówili o ludziach ambitnych i o nastrojonych erotycznie.

- Słusznie mówisz - powiada.

- Wi

c zastanów si

teraz nad tym, czy jeszcze i czego takiego nie musz

mie

naturze ci, którzy maj

sta

tacy, jake

my mówili.

- Jakiego czego

- Nieznoszenia fałszu. Tego,

eby dobrowolnie w

aden sposób fałszu nie przyjmowali;

nienawidzili go, a kochali prawd

- Zapewne - powiada.

- Nie tylko "zapewne", przyjacielu, ale nieuchronnie i koniecznie musi tak by

ktokolwiek kocha co

z natury, ten musi kocha

wszystko, co jest pokrewne i bliskie

przedmiotom kochania.

- Słusznie - powiada.

- A potrafisz znale

źć

bli

szego m

dro

ci ni

prawda?

- Ale

jak? - powiada.

- Wi

c czy mo

e jedna i ta sama natura kocha

równocze

nie i m

dro

ść

, i fałsz?

- W

aden sposób przecie

- A kto istotnie kocha nauk

, ten musi zaraz od najmłodszych lat jak najwi

cej pragn

ąć

wszelkiej prawdy?

- Ze wszech miar.

Strona 2 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- A u kogo

żą

dze gwałtownie pójd

w jednym kierunku, to wiemy chyba,

e w innych

kierunkach tym słabiej pr

, jakby pr

d w tamt

stron

poszedł.

- No, có

- Wi

c u kogo one spłyn

do nauk i do wszystkich takich rzeczy, to my

e b

trzymały tych rozkoszy, których dusza sama w sobie doznaje, jako dusza, a oddziel

od rozkoszy, które przez ciało przechodz

, je

eliby kto

był nie filozofem robionym, ale

filozofem naprawd

- To wielce konieczne.

- Wi

c to b

dzie człowiek umiarkowany, skoro b

dzie taki i w

adnym razie nie b

dzie

chciwy grosza. Bo to, dlaczego ludzie z wielkim nakładem sił o pieni

dze zabiegaj

, to

raczej ka

dy inny gotów bra

powa

nie, ale nie on.

- Tak jest.

- No, a to te

trzeba wzi

ąć

pod uwag

, kiedyby

zechciał os

dza

natur

filozofa i

niefilozofa.

- Co takiego?

- Uwa

aj, aby si

przed tob

nie ukryło jakie

jej drobne brudne sk

pstwo, gdyby je ta

natura miała w sobie. Nie ma nic bardziej przeciwnego takiej duszy, jak drobiazgowo

ść

;

duszy, która si

zawsze chce garn

ąć

do cało

ci, do ogółu w sprawach boskich i ludzkich.

ta prawda - mówi.

- Takiej duszy, która umie patrze

z góry, i ma przed oczami czas wszystek i byt

wszystek, czy my

lisz,

e mo

e si

czym

wielkim wydawa

ycie ludzkie?

- Nie mo

e - powiada.

- Nieprawda

? Wi

c i

mierci nie b

dzie za co

strasznego uwa

ał kto

taki?

- Bynajmniej.

- Wi

c tchórzliwa i nieszlachetna dusza, zdaje si

e z prawdziw

filozofi

nie b

dzie

miała nic wspólnego?

- Nie wydaje mi si

- Wi

c có

? Człowiek porz

dny, nie chciwy, nie sk

py, nie blagier i nie tchórz, czy mo

niemo

liwy w stosunkach albo niesprawiedliwy?

- Nie mo

e by

- Zatem, je

eli b

dziesz szukał duszy zdolnej do filozofii i nie, to zaraz ju

u młodych

chłopców zwrócisz na to uwag

, czy która sprawiedliwa i łagodna, czy te

niezno

na w

yciu i dzika.

- Tak jest.

- A tego te

nie pominiesz, uwa

am.

Strona 3 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Czego takiego?

- Czy si

łatwo uczy, czy trudno. Czy spodziewasz si

eby kto

kiedykolwiek ukochał

nale

ycie co

, przy czym by cierpiał, robi

c to, i z wielkim trudem a powoli post

powałby

naprzód?

- To niemo

liwe.

- No có

? A gdyby nie umiał zachowa

i ocali

w sobie nic z tego, czego by si

nauczył,

bo byłby pełen zapomnienia, czy nie musiałby pozosta

pró

en wiedzy?

- No jak

e nie?

- A jak by si

tak trudził bez po

ytku, to czy nie uwa

asz,

e w ko

cu b

dzie musiał

znienawidzi

samego siebie i znienawidzi tak

robot

- Jak

eby nie?

- Wi

c duszy, która zapomina, nigdy nie liczmy do tych, co si

nadaj

do filozofii; ale

szukajmy duszy koniecznie maj

cej dobr

pami

ęć

- Ze wszech miar.

- A prawda,

e natura daleka od Muz i nie uj

ta w form

, nie do czego innego

gnie, powiemy, tylko do zerwania z wszelk

miar

- No có

- A ty uwa

asz,

e prawda jest spokrewniona z brakiem wszelkiej miary, czy te

trzymaniem si

miary?

- Z trzymaniem si

miary?

- Zatem szukajmy duszy pełnej z natury umiarkowania i wdzi

ku, obok innych zalet. Jej

własna natura ułatwi jej i otworzy drog

do ogl

dania istotnej formy ka

dej rzeczy.

- Jak

eby nie?

- Wi

c có

? Nie my

lisz chyba,

my przeszli jakie

rysy niekonieczne i nie wynikaj

jedne z drugich w duszy, która ma zostawa

w nale

ytym i doskonałym kontakcie z tym,

co istnieje?

- To s

przecie

rysy najzupełniej konieczne - powiada.

- Wi

c czy potrafisz z jakiegokolwiek punktu gani

takie zaj

cie, któremu si

nigdy nie

potrafi nale

ycie oddawa

człowiek, je

eliby mu brakło w naturze dobrej pami

ci,

łatwo

ci do nauki, szlachetnej postawy, wdzi

ku, przyja

ni i pokrewie

stwa z prawd

sprawiedliwo

ci, odwagi, panowania nad sob

- Czego

takiego - powiada - nawet i sam Momos gani

by nie potrafił.

- A je

li takich ludzi - dodałem - udoskonali wiek i wychowanie, to czy nie takim tylko

powierzyłby

stwo?

Adejmant wtedy powiedział: - Sokratesie, nikt by nie potrafił spiera

z tob

o ten

punkt. Ale kiedy si

ciebie słucha, jak mówisz takie rzeczy jak teraz, to zawsze si

Strona 4 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

człowiekowi robi co

w tym rodzaju, ma si

wra

enie,

e człowiek nie ma wprawy w

pytaniu i w odpowiadaniu, wi

c go twoja my

l z pomoc

dego pytania odrobin

bok odwodzi, a jak si

tych drobiazgów nazbiera, to si

w ko

cu pokazuje bł

d wielki i

przeciwnego, ni

było zrazu. Zupełnie jak w warcabach; taki co dobrze gra, zamknie

w ko

cu tego, co gra

nie umie, i ten nie ma ju

adnego ci

gu do zrobienia; tak i tu

człowiek w ko

cu nie widzi wyj

cia i nie ma co powiedzie

; bo to te

warcaby, tylko

takie inne, tu si

nie gra kamykami, tylko my

lami. Z tego nie wynika wcale,

eby prawda

była raczej po tej stronie. Ja to mówi

ze wzgl

du na to, co w tej chwili.

Przecie

teraz mógłby kto

powiedzie

e teoretycznie nie potrafi ci si

przeciwstawi

odpowiedzi na

adne z poszczególnych pyta

, ale w praktyce widzi,

e z tych, co si

filozofii bior

nie za młodu, dla wykształcenia,

eby si

z ni

zetkn

ąć

i da

jej pokój, ale

bawi

dłu

ej, to po wi

kszej cz

ęś

ci robi

wielkie dziwaki,

eby nie powiedzie

typy w ogóle do niczego, a ci, którzy si

wydaj

najprzyzwoitsi, to jednak si

na nich m

to zaj

cie, które ty chwalisz, i robi

dla pa

stwa zgoła nieprzydatni.

Ja to usłyszałem i mówi

: - Czy s

dzisz,

e myl

ci, którzy tak mówi

- Ja nie wiem - powiada - ale twoje zdanie w tej mierze ch

tnie bym usłyszał.

- To usłyszałby

e moim zdaniem, oni chyba mówi

prawd

- Wi

c jak to mo

na mówi

- powiada -

e nie pr

dzej ustanie zło w pa

stwach, zanim w

nich panowa

nie zaczn

filozofowie, skoro si

zgadzamy,

e oni si

stwom na nic

nie przydaj

- Zadajesz pytanie - odparłem - na które odpowiedzie

potrzeba za pomoc

obrazu.

- A ty niby to nie zwykłe

mówi

obrazami.

- No, niech ci b

dzie - powiadam. - Drwisz ze mnie, a wpakowałe

mnie w zagadnienie, z

którego tak trudno wyj

ść

obronn

. Wi

c posłuchaj obrazu, aby

jeszcze lepiej

widział, jak ja si

nie mog

obej

ść

bez obrazowych porówna

. Bo stosunek

najprzyzwoitszych filozofów do pa

stw jest taki zawiły i trudny,

e nawet nie ma

adnej

innej poszczególnej jednostki, która by zostawała do pa

stwa w podobnym stosunku,

tylko trzeba rysy tego stosunku zbiera

z wielu jednostek, buduj

c porównanie i

obmy

laj

c ich obron

, podobnie jak malarze ł

rysy kozłów i jeleni, i tam innych

zwierz

t, kiedy swoje wytwory maluj

c we

pod uwag

takie oto zdarzenie - na wielu okr

tach albo na jednym okr

cie.

Kapitan statku przewy

sza wszystkich na okr

cie wielko

i sił

, a tylko przygłuchy jest

i ma jako

krótki wzrok, a na sztuce

eglarskiej te

mało rozumie. A

eglarze kłóc

z sob

o sterowanie. Ka

dy z nich uwa

e powinien siedzie

przy sterze, chocia

nigdy sztuki sterowania nie uczył, ani nie potrafi wskaza

tego, u kogo by si

jej uczył,

ani czasu, w którym by t

nauk

pobierał. Oprócz tego oni twierdz

nawet,

e si

tej

sztuki nauczy

nie mo

na. A je

li kto mówi,

e mo

na, gotowi go zabi

. Sami wci

ąż

tylko

kapitana, oblegaj

, nastaj

na niego i robi

co mog

eby im ster powierzył. A nieraz,

li on im nie ulega, tylko innym raczej, wtedy oni tych innych albo zabijaj

, albo ich

wyrzucaj

z okr

tu, a dzielnemu kapitanowi podaj

ziółka czarodziejskie na sen albo go

upijaj

czymkolwiek, aby go z nóg zwali

, i panuj

nad okr

tem, maj

na swoje usługi

wszystko, co na nim jest; pij

i u

ywaj

sobie w podró

y po swojemu, oczywi

cie; a do

tego chwal

jako znakomitego

eglarza i nazywaj

zawołanym sternikiem i znawc

okr

tu ka

dego, kto potrafi razem z nimi r

przykłada

do tego,

eby im władza

przypadła w udziale, kiedy zbałamuc

albo gwałtem zmog

kapitana. Ka

dego innego

oni gani

i mówi

e jest do niczego, a o prawdziwym sterniku nie maj

bladego poj

cia,

Strona 5 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

nie przeczuwaj

nawet,

e on powinien si

interesowa

porami roku i dnia, i niebem, i

gwiazdami, i wiatrami, i wszystkim, co le

y w zakresie umiej

tno

ci, je

eli ma by

naprawd

przygotowany do prowadzenia okr

tu. A

eby kto

mógł okr

tem kierowa

, czy

tam zgodnie z wol

tych, czy owych, czy wbrew ich woli, tego, oni uwa

, ani si

wyuczy

, ani w tym wy

wiczy

nie mo

na -wraz z umiej

tno

sternicz

. Kiedy si

tak

dzieje na okr

tach, to czy nie my

lisz,

e o sterniku prawdziwym b

rzeczywi

cie

mówili,

e tylko w gwiazdy patrzy i w niebo,

e du

o gada i

e jest do niczego, ci, co w

tych stosunkach płyn

okr

tami?

- Zapewne - odrzekł Adejmant.

- I ja s

- dodałem -

e nie potrzeba szczegółowego rozbioru tego obrazu, aby

dojrze

, jak na nim wida

stosunek pa

stw do prawdziwych filozofów; ty rozumiesz i tak,

co mam na my

li.

- Zapewne - powiada.

- Wi

c naprzód temu, który si

dziwi,

e filozofowie nie ciesz

czci

w pa

stwach,

poka

ten obraz i spróbuj go przekona

e byłoby rzecz

o wiele bardziej dziwn

, gdyby

cieszyli czci

- Ju

ja mu poka

żę

- powiada.

- Wi

c i to,

e ty prawd

mówisz,

e na nic si

szerokim kołom nie przydaj

najprzyzwoitsi spo

ród oddanych filozofii. Ale o t

nieu

yteczno

ść

, powiedz,

eby

obwiniał tych, którzy filozofów nie u

ywaj

, a nie tych przyzwoitych filozofów. Bo to

przecie

nie jest naturalne,

eby sternik miał prosi

marynarzy, aby go raczyli słucha

ani

eby m

drzy mieli puka

do drzwi ludzi bogatych. Kto ten dowcip powiedział,

powiedział nieprawd

. A prawda naturalna jest ta,

e je

li choruje bogaty czy tam choruje

ubogi, to jeden i drugi powinien puka

do drzwi lekarza, i tak samo ka

dy, komu

potrzeba,

eby nim rz

dzono, do drzwi tego, który rz

dzi

potrafi, a nie

eby rz

prosił rz

dzonych o to, aby sob

dzi

pozwolili; je

eli on tylko jest naprawd

wart.

eli tych, którzy dzisiaj w pa

stwach rz

, przyrównasz do tych marynarzy, o

któryche

my przed chwil

mówili, to nie zbł

dzisz, ani te

, je

li w tych, którym oni

wszelkiej warto

ci odmawiaj

e to niby pró

niacy wpatrzeni w niebo, dojrzysz sterników

prawdziwych.

- Zupełnie słusznie - powiada.

- Wobec tego, zatem i w tych warunkach trudno,

eby si

zaj

cie najlepsze cieszyło

zachowaniem po

ród tych, którzy maj

zaj

cie wprost przeciwne. A najwi

kszy i

najmocniejszy cie

rzucaj

na filozofi

ci, którzy mówi

e si

zajmuj

; to przecie

przez nich ten twój przeciwnik filozofii mówił,

e si

do niej bior

po wi

kszej cz

ęś

ci co

najlichsze typy, a z najprzyzwoitszych nawet nie ma po

ytku. I jak si

zgodziłem,

prawd

mówisz. Czy nie?

- Tak jest.

- Nieprawda

? Czemu si

ci przyzwoici nie przydaj

, to ju

my przeszli?

- O, tak.

- A dlaczego znowu ci liczni s

licha warci, to, je

li chcesz, przejd

my teraz. A

e temu

filozofia nie jest winna, to, je

li potrafimy, czy b

dziemy próbowali wykaza

- Tak jest.

Strona 6 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- To słuchajmy i mówmy, przypomniawszy sobie rzecz od tego miejsca, jake

my to

przechodzili te rysy natury, koniecznie wrodzone człowiekowi, je

li ma by

doskonały.

Przewodniczk

jego była, je

li pami

tasz, prawda. On miał za ni

ść

bezwarunkowo i

pod ka

dym wzgl

dem albo inaczej zosta

blagierem i nie mie

nigdy nic wspólnego z

filozofi

prawdziw

- Mówiło si

tak.

- Nieprawda

? to jedno ju

tak mocno si

sprzecza z tym, co o nim teraz ludzie my

- I bardzo - powiada.

- Wi

c czy to nie b

dzie w sam raz na jego obron

, je

li powiemy,

e kto istotnie kocha

wiedz

, ten si

z natury na wy

cigi rwie do tego, co istnieje, a nie potrafi si

zatrzyma

przy licznych poszczególnych wypadkach, które tylko uchodz

za rzeczywisto

ść

; on

dzie szedł dalej, nie osłabnie i nie przestanie kocha

, zanim nie dotknie istoty ka

dej

rzeczy t

ęś

swojej duszy, której dane jest dotyka

czego

takiego. A to dane jest

tej, która sama jest bytowi pokrewna. On si

do bytu istotnego zbli

y, zespoli si

nim, płodzi

zacznie rozum i prawd

, dost

pi poznania i b

dzie

ył naprawd

i tym si

karmił. Dopiero wtedy przestanie si

czy

, a pr

dzej nie. Czy nie tak?

- Tak jest. W sam raz nie mo

na lepiej.

- Wi

c có

? B

dzie w takim człowieku jaka

sympatia do fałszu czy te

wprost

przeciwnie, nienawi

ść

- Nienawi

ść

- powiada.

- A kiedy prawda b

dzie szła na przedzie, to my

, przyznamy,

e chyba nigdy za ni

zły

chór i

ść

nie b

dzie.

- Jakim

e sposobem?

- Tylko zdrowy i sprawiedliwy charakter, za którym i rozwaga pójdzie.

- Słusznie - powiada.

- A reszt

chóru, który wyst

puje w naturze filozofa, po có

mamy koniecznie drugi raz

ustawia

w szyk? Pami

tasz chyba przecie

e tam dalej było miejsce odwagi i

szlachetnej postawy, i talentów do nauki, i dobrej pami

ci. A kiedy

ty podchwycił,

dy b

dzie musiał zgodzi

na to, co mówimy, ale jak te wywody zostawi na boku, a

obróci oczy na samych ludzi, o których mowa, to powie,

e jedni z nich s

do niczego, a

drudzy, ci liczni, maj

wszelkie mo

liwe wady. Wi

c kiedy

my zacz

li rozpatrywa

przyczyn

, sk

d pochodz

te cienie, znale

my si

tu, gdzie teraz jeste

my: dlaczego to

ci liczni s

li, i z tego powodu zaj

my si

znowu natur

filozofów prawdziwych i

okre

lili

my j

z konieczno

ci.

- Jest tak - powiada.

- Wi

c trzeba zobaczy

, jak si

rozmaicie ta natura psuje, jak si

marnuje w licznych

jednostkach. Unika zepsucia jaka

mała cz

stka i o tych si

nie mówi,

li, tylko,

e s

do niczego. A potem te natury, które filozofów udaj

i bior

do zaj

ęć

wła

ciwych

filozofom. Dusze tego rodzaju wzi

wszy si

do zaj

cia, do którego nie dorosły i ono ich

siły przerasta, chybiaj

na wszystkich punktach i

gaj

na wszystkich t

opini

filozofii, o której ty mówisz.

Strona 7 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Ale jakie ty - powiada - masz na my

li rodzaje zepsucia?

- Ja ci spróbuj

- odrzekłem - je

li potrafi

, przej

ść

je po kolei. Wi

c na to, my

, ka

z nami zgodzi,

e taka natura i posiadaj

ca to wszystko, co

my jej teraz przypisali,

eli si

ma sta

doskonałym filozofem, rzadko kiedy si

zdarza mi

dzy lud

mi. I mało

takich jest. Czy nie my

lisz?

- Bardzo mało, przecie

- A tym nielicznym, zobacz, jak liczne i wielkie gro

żą

rodzaje zguby.

- Jakie

to?

- Najdziwniejsze to,

e ka

da cecha takiej natury spo

ród tych cech tutaj pochwalonych

gubi dusz

, która j

posiada, i odrywa j

od filozofii. Ja mam na my

li odwag

, rozwag

te wszystkie, które

my przeszli.

- Dziwnie - powiada - słucha

- A, oprócz tego - dodałem - oprócz tego, te tak zwane dobra wszelakiego rodzaju psuj

człowieka i odrywaj

go - pi

kno

ść

i bogactwo, i siła fizyczna, i silne zwi

zki familijne w

stwie, i wszystko inne w tym rodzaju. Oto masz zarys tego, o czym my

- Zarys mam - powiada. - Ale z przyjemno

dowiedziałbym si

dokładniej o tym, co

masz na my

li.

- Wi

c uchwy

cało

ść

nale

ycie - odrzekłem - a wyda ci si

jasna i nie b

dzie ci si

wydawało nie na miejscu to, co si

poprzednio o tych naturach mówiło.

- Wi

c jak ka

esz? - powiada.

- O wszelkim - odpowiedziałem - nasieniu czy latoro

li, czyby to o ro

lin

szło, czy o

zwierz

, wiemy,

e nie rozwinie si

dobrze, je

eli nie dostanie po

ywienia, jakie si

demu nale

y, ani pogody nie znajdzie odpowiedniej, ani miejsca, a im b

dzie

szlachetniejsze, tym wi

kszej ilo

ci odpowiednich warunków mu potrzeba. Bo zło jest

chyba bardziej przeciwne temu, co dobre, ni

temu, co niedobre.

- Jak

eby nie?

- Wi

c to, zdaje mi si

, ma sens,

e najlepsza natura przy mniej wła

ciwym wikcie

wychodzi gorzej ni

licha,

- Ma sens.

- Wi

c prawda, Adejmancie - dodałem - tak samo i dusze, zgodzimy si

, co najbardziej

dorodne, pod wpływem złej pedagogii robi

osobliwie złe. Czy ty my

lisz,

e wielkie

zbrodnie i charaktery czarne bez domieszki wyrastaj

z natur lichych, a nie z urodziwych,

które złe po

ywienie popsuło? Natura słaba nigdy si

nie zdob

dzie ani na wielkie dobro,

ani na wielkie zło?

- No nie - powiada - to ju

tak jest.

- Wi

c taka natura lgn

ca do m

dro

ci, jak

ąś

my zało

yli, taka natura filozofa, je

eli

nauczanie odpowiednie szcz

ęś

liwym trafem przejdzie, musi koniecznie, wzrastaj

c, doj

ść

do wszelkiej cnoty, a je

eli takie nasienie padnie na grunt nieodpowiedni i tam wyro

nie,

to si

rozwinie w kierunku wprost przeciwnym, je

eli mu przypadkiem jaki

bóg nie

Strona 8 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

pomo

e. Czy i ty my

lisz tak, jak my

li wielu,

e to sofi

ci psuj

młodzie

, i ci gorszyciele

to maj

pewni sofi

ci o charakterze prywatnym, i

e warto o tym mówi

, a nie,

najwi

kszymi sofistami s

wła

nie ci, którzy to mówi

, i

e to oni wychowuj

mistrzowsku i robi

, co chc

z młodych i starszych, i z m

ęż

czyzn, i z kobiet?

- A on mówi: - Kiedy?

- Wtedy - odpowiedziałem - kiedy si

tłum zbiera i zasiada wspólnie na zgromadzeniach,

na s

dach, w teatrach, w obozach czy na innych zebraniach pospólstwa, i w hałasie

wielkim jedno chwal

, a drugie gani

z tego, co si

mówi albo co si

robi, a jedno i drugie

z przesad

, po

ród okrzyków i oklasków. A oprócz nich jeszcze i skały, i otoczenie, w

którym s

, echem odbija i podwaja hałas pochwał i nagan. W takich warunkach to, jak

lisz, co si

, jak to mówi

, dzieje w sercu młodego człowieka? Jak

on osobist

kultur

potrafi temu przeciwstawi

; której by nie zmyły fale takich nagan i pochwał i która

by nie poszła z pr

dem, gdziekolwiek j

d poniesie? Potem młody człowiek dobrem i

złem nazywa to samo, co oni, i robi to samo, co oni, i b

dzie taki sam, jak oni.

- To ju

- powiada - musi tak by

, Sokratesie.

- Tak jest - dodałem - ale

my jeszcze nie wymienili przyczyny najwi

kszej.

- Jakiej?

-To, te ci wychowawcy i m

drcy dokładaj

pobudki czynne, je

eli ich wpływ słowny nie

odnosi skutku. Czy nie wiesz,

e kto ich nie słucha, na tego spadaj

wyroki pozbawiaj

czci, kary pieni

ęż

ne i kara

mierci?

- Doskonale wiem - powiada.

- Wi

c jaki inny m

drzec, my

lisz, albo jaka osobista postawa my

lowa mogłaby si

przeciwstawi

zwyci

sko?

- My

adna - powiedział.

- Nie da rady - ci

łem - tego nawet i próbowa

nie ma sensu. Bo tego nie ma i nie

było, i by

nie mo

eby si

wbrew ich wpływom wychowawczym uchował w

charakterze jaki

inny stosunek do cnoty, ja mówi

o charakterze ludzkim, przyjacielu.

Nie mówimy o tym, co boskie. Trzeba dobrze wiedzie

e co si

uratuje i zrobi si

jak

nale

y na tle takich stosunków w pa

stwach, to łaska boska uratowała. Je

eli tak

powiesz, to nie powiesz

le.

- I mnie si

- powiada - to nie inaczej przedstawia.

- Wi

c niech

e ci si

- dodałem - oprócz tego, jeszcze i to wydaje.

- Co takiego?

- Ka

dy z tych zarobników bez fachu, których oni nazywaj

sofistami i maj

ich za rywali

w zawodzie, uczy jako pedagog nie czego

innego, tylko podaje te wła

nie opinie tłumu,

które si

wypowiadaj

na zebraniach publicznych, i to nazywa m

dro

. Zupełnie tak,

jakby kto

miał na wy

ywieniu zwierz

wielkie i mocne, i zapoznałby si

z jego

wybuchami gniewu i

żą

dzy, i wiedziałby, z której strony trzeba do niego podchodzi

i jak

go dotyka

, i kiedy ono si

najwi

cej dra

ni, a kiedy i pod wpływem jakich podniet robi

najbardziej łaskawe, i jakie głosy ono kiedy zwykło wydawa

, i pod wpływem jakich

głosów cudzych łagodnieje albo wpada we w

ciekło

ść

, i wyuczywszy si

tego

wszystkiego przez długie współ

ycie z nim i wpraw

, któr

czas przynosi, nazywałby to

Strona 9 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

dro

, i zestawiwszy to sobie niby umiej

tno

ść

, zabrałby si

do nauczania tych

rzeczy i naprawd

nie wiedziałby nic o tych przedmiotach nauczania i o tych

żą

daniach; które z nich jest pi

kne, a które szpetne albo dobre, albo złe, albo

sprawiedliwe, albo niesprawiedliwe, a nazywałby to wszystko zgodnie z opiniami tego
wielkiego zwierz

cia i mówiłby,

e dobre jest to, czym ono si

cieszy, a złe to, na co ono

gniewa, a inaczej tych rzeczy nie umiałby w

aden sposób pojmowa

. Sprawiedliwym

i pi

knym nazywałby to, co konieczne, a jak dalece si

w rzeczywisto

ci ró

ni natura

tego, co konieczne, od tego, co dobre, tego by ani sam nie dojrzał, ani by tego drugiemu
pokaza

nie umiał. Gdyby kto

taki był, to na Zeusa, czy nie wydaje ci si

e to

wychowawca nie na miejscu?

- Tak mi si

wydaje - powiada.

- A czy myliła

e ró

ni si

czym

od niego taki człowiek, który my

li,

e m

dro

ść

polega

na braniu pod uwag

niech

ci i przyjemno

ci wielu ludzi, którzy si

d i stamt

d razem

zejd

, czyby to o malarstwo szło, czy o muzyk

, czy o polityk

? Czy nie my

lisz,

e je

kto

z nimi zostaje w kontakcie i dla zdobycia sławy albo si

twórczo

ci poetyckiej

oddaje, albo innej pracy twórczej, albo słu

bie dla pa

stwa, to panami nad sob

czyni

tych, których jest wielu - a nie musiał by

od nich zale

ny; i wtedy na niego tak zwana

diomedyjska konieczno

ść

spada; musi robi

to, co oni pochwal

. A

e to jest dobre i

kne naprawd

, to czy

ty ju

kiedy słyszał,

eby który z nich tego dowodził z sensem i

nie na

miech?

- Ja mam wra

enie - powiada -

e nawet i nie b

słyszał.

- Wi

c to wszystko razem wzi

wszy pod uwag

przypomnij sobie tamt

rzecz, czy tłum

potrafi znie

ść

albo uwierzy

w istnienie Pi

kna samego a nie - wielu rzeczy pi

knych,

albo w istnienie ka

dej rzeczy samej a niewielu rzeczy ka

dego rodzaju?

- Zgoła nie - powiada.

- Wi

c miło

nikiem m

dro

ci tłum by

nie potrafi?

- Nie potrafi.

- Wi

c i tych, którzy lgn

do m

dro

ci, tłum gani

musi?

- Musi.

- I musz

ich gani

ci niefachowcy, którzy b

c w kontakcie z tłumem staraj

przypodoba

- To jasne.

- Z tego wszystkiego, jakie ty widzisz wyj

cie dla natury filozofa,

eby przy swoim zaj

ciu

została, a do celu doszła? A nie zapominaj o tym, co si

mówiło. Zgodzili

my si

e j

cechuje łatwo

ść

do nauki, pami

ęć

, odwaga i szlachetna postawa wewn

trzna.

- Tak jest.

- Nieprawda? Ju

zaraz pomi

dzy chłopcami taki człowiek b

dzie pierwszy do

wszystkiego. Szczególniej, je

eli mu natura dała ciało dla takiej duszy odpowiednie.

- Czemu by nic miał celowa

? - powiada.

Strona 10 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Jak podro

nie, to mam wra

enie, zechc

nim posługiwa

do swoich spraw i krewni, i

obywatele.

- Jak

eby nie?

- Wi

c b

mu si

kłaniali, obsypywali pro

bami i objawami czci, pozyskuj

c go sobie z

góry i schlebiaj

c mu na rachunek jego przyszłej pot

gi.

- To si

nieraz tak dzieje - powiada.

- A jak my

lisz - dodałem - co taki robi w tych warunkach

rodowiska, zwłaszcza je

eli to

dzie wła

nie gdzie

w wielkim pa

stwie, a młody człowiek b

dzie bogaty i ze

szlacheckiej rodziny, a do tego przystojny i du

y? Czy nie zacznie go rozpiera

bezgraniczna nadzieja, czy nie zacznie mu si

zdawa

e potrafi da

rady i sprawom

Hellenów, i sprawom barbarzy

ców? Wi

c czy nie zacznie na tym punkcie wysoko

zadziera

nosa, pełen pozy a pró

en rozumu?

- I bardzo - powiada.

- I gdyby do człowieka tak usposobionego kto

podszedł z cicha i powiedział mu prawd

e on rozumu nie ma w głowie, a potrzebuje go; i

e tego nie osi

gnie nikt, kto go sobie

ęż

prac

nie wysłu

y, czy my

lisz,

e on takie słowa łatwo do ucha wpu

ci poprzez

tyle zła, które go otacza?

- Bardzo trudno o to - powiada.

- Wi

c je

eliby - dodałem - kto

miał dobr

natur

i rozumne my

lenie nie byłoby mu

obce, wi

cby si

zorientował jako

i zawrócił z drogi, i dałby si

poci

ąć

do filozofii, to

jak si

nam wydaje, co by zrobili tamci, którzy by uwa

ali,

e trac

w nim swoje narz

dzie

i swego towarzysza? Czy nie zaczn

wszystkiego mo

liwego robi

i mówi

, zarówno w

stosunku do niego samego, aby si

e nie dał nakłoni

, jak i w stosunku do tego,

który by go nawracał, aby mu si

to przypadkiem nie udało, czy nie rozpoczn

prywatnych intryg i nie wpl

go w publiczne procesy?

- To ju

musi koniecznie tak by

- powiada.

- Wi

c czy mo

e by

eby si

taki zaj

ł filozofi

- Nie bardzo.

- Wi

c widzisz - dodałem -

e nie mówili

le, jak to nawet same składniki natury

filozofa, przy zwykłych warunkach od

ywiania si

i wzrostu, staj

w pewnym sposobie

powodem zej

cia z wła

ciwej drogi; tak samo te tak zwane dobra i bogactwa, i w ogóle

ten cały kram?

- No tak - powiada - słusznie si

to mówiło.

- Oto jest - dodałem - mój drogi, zatrata i zepsucie - tak wielkie i tego jest rodzaju
zepsucie natury najlepszej na terenie zaj

cia najlepszego - tej natury, która zreszt

i tak

rzadko si

trafia, jak mówimy. Spo

ród tych ludzi wychodz

zarówno ci, co najwi

ksze

nieszcz

ęś

cia przynosz

stwom i ludziom prywatnym, jak i ci, co najwi

ksze dobra,

eli który przypadkiem w t

stron

popłynie. A natura mała nigdy nic wielkiego nikomu

nie przyniesie, ani człowiekowi prywatnemu, ani pa

stwu.

ta prawda - powiedział.

Strona 11 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Wi

c kiedy tak od filozofii odpadaj

ci, którym ona jest najbli

sza, nie troszcz

c si

o jej

osierocenie i los, wtedy oni sami p

ycie ani stosowne, ani prawdziwe, a ona zostaje

jak sierota, któr

opu

cili krewni. Wtedy si

do niej zbli

inni, niegodni - st

d i stamt

- i przynosz

jej wstyd, i

gaj

na ni

obmowy, które i ty przytaczasz za plotkarzami,

e kto tylko do niej przychodzi, ten albo nic nie wart, albo te

to po wi

kszej cz

ęś

ci typy z

wielu wzgl

dów ujemne.

- No tak - powiada - tak ludzie mówi

- I słusznie mówi

- dodałem. - Bo jak inni ludziska widz

e to pole le

y odłogiem i

puste, a pełno na nim pi

knych słów i wywieszek, robi

tak, jak ci, którzy z kryminałów

uciekaj

; łatwo jaki taki ciska swój fach a przerzuca si

do filozofii, co który

sprytniejszy na swoim zagoniku specjalnym. Bo chocia

tak jest z filozofi

le, to jednak

w porównaniu do innych specjalno

ci otacza j

pewien nimb wspaniały. On poci

wielu, cho

ich natura do tego nie dorasta, rzucaj

do niej typy fizycznie

wyko

lawione, pod wpływem swoich specjalno

ci i robót r

cznych, i duchowo połamane,

i rozmienione na drobne przez swoje rzemiosło poprzednie. Czy to nie musi tak by

- I bardzo - powiada.

- Wi

c co my

lisz? - dodałem - kiedy tak na nich patrze

, to czy nie wygl

daj

podobnie

jak ten kowal, który si

pieni

dzy dorobił, a jest łysy i mały i niedawno z kryminału

wyszedł, a ju

był w ła

ni, umył si

i ma now

zarzutk

, wi

c robi z siebie narzeczonego i

chce si

eni

z córk

swojego pana, bo zubo

ała i została sierot

- No, niewielka ró

nica - powiada.

- Wi

c co niby taki potrafi spłodzi

? Czy nie jakie

karty i lichoty?

- No, musi by

tak.

- Wi

c có

? Ludzie nie doro

li do kultury, kiedy si

do niej zbli

i wchodz

z ni

kontakt, ale nie tak, jak si

godzi, to jakie

oni, powiemy, b

płodzi

li i

mniemania? Czy to nie b

pomysły zasługuj

ce naprawd

na zł

opini

sofizmatów, a

nie my

li pochodzenia prawego, godne i bliskie rozumu prawdziwego? -

- Ze wszech miar przecie

- powiedział.

- Wi

c, mój Adejmancie - dodałem - zostaje jaka

niezmiernie drobna garstka tych, którzy

godnie obcuj

z filozofi

. Wszyscy od niej uciekaj

, ale mo

e jednak przy niej zostanie

jaki

charakter urodziwy i dobrze wychowany, bo go nie było komu popsu

, i ten si

przy

niej zgodnie ze sw

natur

utrzyma; to mo

e by

w jakim

małym pa

stwie, kiedy si

tam

wielka dusza urodzi i na sprawy pa

stwa mało patrzy ceni

c je niezbyt wysoko. Tu i

ówdzie mo

e by

e i z innej specjalno

ci jaki

zdolny człowiek do niej przejdzie, bo

słusznie si

do swojego fachu zraził. Bywa te

e kogo

zatrzyma

przy niej potrafi taka

uzda, jak naszego przyjaciela Teagesa. U Teagesa te

wszystko si

na to składało,

eby

filozofii sprzeniewierzył, ale go słabe zdrowie fizyczne od polityki odwraca; a przy

filozofii trzyma. A o tym, co umie, to i mówi

nie warto, jak to mi Duch znaki daje. Mo

e to

kto

miał przedtem, a mo

e i nikt. Wi

c spo

ród tych niewielu ci, co przyszli i

zakosztowali, jak

słodycz i szcz

ęś

cie daje to dobro, i dostatecznie si

napatrzyli

szale

stwu szerokich kół, i zobaczyli,

e po prostu nikt nie prowadzi w pa

stwach jakiej

polityki zdrowej i

e nie ma si

z kim sprzymierzy

eby pój

ść

sprawiedliwo

ci na pomoc

i nie zgin

ąć

, tylko jakby człowiek wpadł pomi

dzy dzikie zwierz

ta i ani razem z nimi

ludzkiej krzywdy płodzi

nie chce, ani si

sam jeden w walce przeciw powszechnemu

zdziwieniu osta

nie potrafi, zanimby si

na co mógł przyda

stwu i przyjaciołom, a

Strona 12 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

gin

c przed czasem zejdzie bez po

ytku dla siebie i dla drugich; wi

c jak sobie człowiek

to wszystko razem zrachuje, to cicho siedzi i to tylko robi, co do niego nale

y; zupełnie

tak jakby wicher zim

niósł kurz i ulew

, a on by gdzie

pod murkiem przystan

ł i widział

pełno nieprawo

ci w innych, a sam byłby zadowolony, je

eli jako

zachowa r

ce czyste,

wolne od

ladów ludzkiej krzywdy i od obrazy boskiej, i tak to

ycie tutaj sp

dzi, a kiedy

przyjdzie odej

ść

, to odejdzie nie bez nadziei pełnej uroku; łagodnie i przy dobrej my

li.

- Chocia

- powiada - nie czego

najmniejszego by dokonał, gdyby tak odej

ść

potrafił.

- Ani te

czego

najwi

kszego - dodałem - gdyby nie natrafił na odpowiedni ustrój

stwowy. Na tle odpowiedniego ustroju i sam bardziej by urósł i ocalaj

c dobro

własne, pomna

ałby dobro pospolite.

c sk

d pochodz

te potwarze na filozofi

e niesłusznie na ni

spadaj

, o tym, mam

wra

enie, powiedziało si

w sam raz tyle, ile trzeba, chyba

e ty powiesz mo

e jeszcze

innego.

- Nie - powiada - ja ju

nic wi

cej nie b

o tym mówił. Ale który z obecnie istniej

cych

ustrojów pa

stwowych uwa

asz za najbardziej odpowiedni jako grunt dla filozofii?

aden - odpowiedziałem. - I to wła

nie jest moja skarga,

aden z dzisiejszych

ustrojów pa

stwowych nie jest godzien natury filozofa. Dlatego si

ta natura skr

ca i

odmienia; jakby kto obce nasienie w innej ziemi posadził, ono zamiera powoli i pod
przemoc

warunków zwykło przechodzi

w posta

miejscow

. Tak i ten gatunek dzisiaj

nie posiada siły sobie wła

ciwej, tylko si

przeradza w obcy sobie typ charakteru. A jak

dostanie jako tło ustrój najlepszy, podobnie jak sam jest najlepszy, wtedy dopiero
poka

e jest naprawd

boski, a wszystko inne było ludzkie, czyby co o natury szło, czy

o zaj

cia. Ja widz

e po tym wszystkim zapytasz, co by to był za ustrój.

- Nie zgadłe

- powiada. - Ja si

nie o to chciałem zapyta

, tylko o to, czy to ma by

ten,

który

my przeszli zakładaj

c pa

stwo, czy inny.

- Tak na ogół - odpowiedziałem - ten. To samo mówiło si

i wtedy,

e zawsze b

dzie

potrzeba w pa

stwie jakiego

czynnika, który by zachowywał t

sam

l przewodni

ustroju, jak

miałe

ty, kiedy

jako prawodawca ustanawiał prawa.

- Mówiło si

to - powiedział.

- Ale to si

nie wyja

niło nale

ycie, bo zachodziła obawa pewna, wy

cie j

objawili ze

swojej strony,

e rozwini

cie i uzasadnienie tego punktu byłoby i długie, i trudne. Chocia

i pozostały punkt przej

ść

nie jest rzecz

najłatwiejsz

ze wszystkich.

- Jaki punkt?

- W jaki sposób powinno si

stwo odnosi

do filozofii, je

eli nie ma zgin

ąć

. Bo

wszystkie wielkie zagadnienia s

liskie i jak si

to mówi, wszystko, co pi

kne, jest

naprawd

trudne.

- A jednak - powiada - niechby znalazło jaki

koniec to zagadnienie, skoro wypłyn

ło na

wierzch.

- Z pewno

nie brak ch

ci stanie na przeszkodzie, ale mo

e by

e nie dam rady.

Jeste

przy mnie, wi

c b

dziesz widział moj

dobr

wol

. Zobacz i teraz, jak ja gor

co i

miało mam zamiar powiedzie

e pa

stwo powinno si

do tej sprawy bra

wprost

przeciwnie ni

dzi

Strona 13 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- A jak?

- Dzisiaj - powiedziałem - bior

do tego młodzi ludzie bardzo wcze

nie, zaraz od

chłopi

cych lat. Pomi

dzy zaj

ciami domowymi i zarobkowymi zbli

najtrudniejszych dziedzin filozofii i odchodz

co najzdolniejsi. Najtrudniejsz

nazywam

dziedzin

logiki. A pó

niej, kiedy pod wpływem innych, którzy si

tym zajmuj

, ci chc

nich chodzi

na wykłady, uwa

to za wielk

rzecz, a równocze

nie my

e co trzeba

traktowa

jako zaj

cie uboczne. Pod staro

ść

, z pewnymi nielicznymi wyj

tkami,

gasn

o wiele bardziej ni

sło

ce u Heraklita, bo nie zapalaj

na nowo.

- A to trzeba jak? - powiada.

- Wprost przeciwnie. Za młodu, w chłopi

cych latach powinni si

chowa

na filozofii dla

młodzie

y i tym niech si

bawi

, a najwi

cej dbaj

o ciało w okresie, kiedy ono ro

nie i

ęż

nieje, aby i ono mogło pó

niej słu

filozofii. A z wiekiem, w miar

jak dusza

dojrzewa

zaczyna, coraz pilniej chodzi

tam, gdzie si

dusza

wiczy. A kiedy siły

fizyczne opadn

i sprawy polityczne i wojskowe pozostan

za nimi dopiero wtedy niech

swobodnie pas

przy

tyni i nic innego nie robi

, chyba

eby ubocznie, ci, którzy

maj

szcz

ęś

liwie i przeszedłszy to

ycie tutaj, uwie

czy

je odpowiednim losem tam.

- Naprawd

, Sokratesie, ja mam wra

enie,

e ty z serca mówisz, ale my

sobie,

wielu spo

ród słuchaczy stanie przeciw tobie z zapałem jeszcze wi

kszym, i nie uwierz

ci ani troch

- od Trazymacha pocz

wszy.

- Tylko nie próbuj mnie - odpowiedziałem - poró

z Trazymachem, my

my si

dopiero

co pojednali, a przedtem te

nie byli

my wrogami. Zrobimy wszystko, co mo

na,

eby

to jego i tych innych przekona

, b

zrobi

dla nich na rachunek ich

drugiego

ycia, kiedy znowu na

wiat przyjd

i na takie my

li natrafi

- To niby krótki czas masz na my

li - powiada.

- To

aden w ogóle czas - odparłem - w stosunku do całego czasu. A

e ci, których jest

wielu, nie pójd

za tym, co mówimy, to nic dziwnego. Bo nigdy nie widzieli czego

w tym

rodzaju, jak si

to teraz mówi. Raczej słyszeli jakie

takie powiedzenia, umy

lnie z sob

uzgadniane, a nie,

eby si

one same z siebie tak schodziły, jak nam teraz. A

eby

człowiek bliski cnocie i reprezentuj

cy j

, o ile to tylko mo

liwe, w sposób doskonały i

czynem, i słowem, stał na czele takiego samego pa

stwa, tego ci ludzie nie widzieli

nigdy, ani jednego takiego, ani wielu. A mo

e s

dzisz?

- No, w

aden sposób, przecie

- Ani do ich uszu nie dochodziły jak trzeba, mój drogi, słowa pi

kne i niezale

ne, które by

prawdy szukały usilnie i na wszelki sposób, dla samego poznania, a kazałyby si

daleka kłania

dowcipom i pomysłom spornym, nie obliczonym na nic innego, jak tylko na

zdobycie sławy i rozniecanie sporów zarówno na terenie s

dów, jak i na zebraniach

prywatnych.

- Ani tych nie słyszeli - powiada.

- Wi

c te

dlatego - dodałem - ju

wtedy, kiedy

my to przewidywali i obawiali si

tego, to

jednak mówili

my pod naciskiem prawdy,

e ani pa

stwo, ani ustrój pa

stwowy, ani tak

samo człowiek nigdy nie b

dzie doskonały, zanim na tych nielicznych miło

ników

dro

ci, których dzi

ludzie nie nazywaj

złymi, tylko twierdz

e z nich nie ma

adnego po

ytku, jaka

konieczno

ść

ze zrz

dzenia losu nie spadnie,

eby si

chc

c czy

nie chc

c sprawami pa

stwa zajmowa

zacz

li, a pa

stwo,

eby ich słucha

musiało,

Strona 14 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

albo zanim synów dzisiejszych naczelników pa

stw i królów, albo ich samych jaki

duch

y nie natchnie,

eby prawdziw

filozofi

prawdziwie kocha

zacz

li.

eby

którakolwiek z tych mo

liwo

ci była wykluczona albo i jedna, i druga, na to ja nie mam

adnego dowodu. Bo inaczej mógłby si

kto

słusznie z nas na

miewa

e mówimy w

ogóle tak, jak by

my si

tylko modlili. Czy nie tak?

- No tak.

- Wi

c je

li kiedy

na najprzedniejszych na polu filozofii spadła jaka

konieczno

ść

zaj

cia

sprawami pa

stwa, albo w ci

gu niezmiernie długiej przeszło

ci, albo je

li ona gdzie

istnieje dzi

w jakim

kraju niehelle

skim, gdzie

daleko, poza naszym polem widzenia,

albo mo

e dopiero kiedy

przyjdzie, to gotowi

my si

o to spiera

i przy tym zosta

powstał omówiony ustrój i

e istnieje, i

e b

dzie istniał, ale tylko wtedy, gdy ta Muza

obejmie rz

dy nad pa

stwem. Bo to nie jest niemo

liwe, ani my nie głosimy

niemo

liwo

ci. A

e to jest rzecz trudna, na to si

i my zgadzamy.

- I mnie si

- powiada - tak wydaje.

- A tylko szerokim kołom - dodałem - nie tak si

wydaje - to powiesz?

- Mo

e by

- mówi.

- Mój drogi - ci

łem - nie mów tak bardzo

le o szerokich kołach. Ju

ci one zmieni

zdanie, je

eli b

dziesz z nimi mówił nie po to,

eby si

spiera

, tylko po przyjacielsku im

poka

esz, jakie to potwarze spadaj

na zamiłowanie do nauk, wi

c b

dziesz je

odczerniał i pokazywał tych, których sam filozofami nazywasz, i b

dziesz ich okre

lał

wyra

nie, tak jak przed chwil

, i natur

ich, i zaj

cie, aby nikt nie s

dził,

e ty masz na

li tych, o których oni mówi

. Doprawdy, je

eli tak popatrz

, to zobaczysz,

e przyjd

do innego przekonania, i b

odpowiadali inaczej. Czy ty my

lisz,

e b

dzie si

kto

gniewał na tego, który si

sam gniewa, albo zawistnie gotów patrze

na tego, co zawi

nie zna, oczywi

cie, kto

sam niezawistny i łagodny? Ja ci

uprzedz

i powiem,

e w

nielicznych jednostkach j

dopuszczam, ale nie wierz

w tak zł

natur

u ogółu.

- Zreszt

i ja si

z tob

zgadzam - powiada.

- Nieprawda

? I na to te

zgadzasz,

e tej niech

ci szerokich kół do filozofii winni s

ci, którzy nieprzyzwoicie a z wielkim hałasem i nie wiadomo sk

d na teren filozofii wpadli

i teraz beszta jeden drugiego i nienawidzi, a wci

ąż

o ludziach mówi

wcale nie tak, jak

filozofowi przystało?

- No, oczywi

cie - powiada.

- Bo widzisz, Adejmancie, człowiek, który si

naprawd

cał

dusz

zwraca do tego, co

istnieje, nawet nie ma czasu patrze

w dół na to, co tam ludzie robi

, i walczy

z nimi i

serce mie

pełne zazdro

ci i zło

ci; on ma oczy skierowane i patrzy na to, co jest jako

uporz

dkowane i zawsze takie samo, co ani krzywd nie wyrz

dza, ani ich nic doznaje

jedno od drugiego, co ma porz

dek w sobie i sens; on to na

laduje i do tego si

jak

najbardziej upodabnia. Czy my

lisz,

e to jest mo

liwe,

eby si

kto

nie zrobił podobny

do tego, co kocha i z czym przestaje?

- To niemo

liwe - powiada.

- Wi

c kiedy filozof obcuje z tym, co boskie i ładne, sam si

ładem wewn

trznym

napełnia i do boga zbli

a, o ile to człowiek potrafi. A potwarz nie omija nikogo.

- Oczywi

cie, przecie

Strona 15 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Wi

c gdyby filozof w jaki

sposób był zmuszony, tak powiedziałem, stara

o to,

eby

to, co tam widzi, wszczepi

w obyczaje i w charaktery ludzkie w

yciu prywatnym i w

publicznym, a nie tylko formowa

samego siebie, to co my

lisz, czy byłby z niego lichy

twórca rozwagi i sprawiedliwo

ci, i wszelkiej cnoty obywatelskiej?

- Bynajmniej - powiedział.

- Wi

c je

eli szerokie koła spostrzeg

e my prawd

o nim mówimy, to co? Czy b

krzywiły na filozofów i nie b

wierzyły naszym słowom,

e nigdy i na

adnej innej

drodze szcz

ęś

cie w

yciu pa

stwa nie zawita, je

eli pa

stwa malowa

nie zaczn

malarze, którzy maj

boski wzór przed oczami?

- Krzywi

nie b

- powiada - je

eli tylko to spostrzeg

. Ale naprawd

, o jakim ty

malowaniu mówisz?

- Oni by si

powinni - mówi

- wzi

ąć

do pa

stwa i do obyczajów ludzkich jak do obrazu i

naprzód oczy

podło

e, co wcale nie jest rzecz

łatw

. Wi

c widzisz - oni by si

tym ró

nili od wszystkich innych,

e ani człowieka prywatnego, ani pa

stwa

aden by si

z nich tkn

ąć

nie chciał, aniby si

brał do pisania praw, zanimby czystego podło

a albo nie

dostał, alboby go sam nie oczy

cił.

- I słusznie - powiada.

- Nieprawda. Potem, uwa

asz, podszkicowaliby zarys ustroju pa

stwowego.

- No, czemu nie?

- A potem, my

sobie, podczas wykonywania roboty, cz

sto by spogl

dali na obie

strony, na to, co sprawiedliwe i pi

kne, i rozwa

ne z natury, i na wszystkie takie rzeczy, a

z drugiej strony na to, co w ludziach tkwi; wpuszczaliby to mieszaj

c i stapiaj

spotykany w ró

nych ludziach pierwiastek arcyludzki, pami

taj

e i Homer mówił o

tym, co w ludziach mieszka,

e co jest boskie i do bogów podobne.

- Słusznie - powiada.

- I jedno by musieli - s

- wymazywa

, a drugie na nowo wkre

, a

by obyczaje i

charaktery ludzkie zrobili, o ile by si

dało, mo

liwie bogom miłe.

- To bardzo by ładny wypadł obraz - powiada.

- A czy my - dodałem - przekonamy w jaki

sposób tych, o których mówiłe

e na nas

nawałem, i czy oni uwierz

e to wła

nie jest malarz ustrojów pa

stwowych, ten,

którego

my wtedy wobec nich pochwalili, a oni si

gniewali,

e my mu powierzamy

stwa? Czy teraz słysz

c to złagodniej

- Oczywi

cie,

e bardzo - powiada - je

eli tylko maj

rozum.

- Bo o co si

kłócili? Czy o to,

e filozofowie nie kochaj

bytu i prawdy?

- To by nie miało sensu - powiada.

- A mo

e o to,

e ich natura, któr

ąś

my przeszli, nie jest pokrewna temu, co najlepsze?

- Ani o to.

Strona 16 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Wi

c có

? O to,

e taka natura, jak dostanie wła

ciwe sobie zaj

cie, to nie b

dzie

doskonała i nie b

dzie kochała m

dro

ci, raczej ni

którakolwiek inna? Czy raczej to

powiedz

o tych, których my

my wykluczyli?

- No, nie, przecie

- Wi

c czy b

jeszcze gniewali, kiedy my b

dziemy mówili,

e zanim ród filozofów

nie uzyska władzy, to nie ustan

nieszcz

ęś

cia ani dla pa

stw, ani dla obywateli, ani te

ustrój, który stwarzamy w wyobra

ni, nie dojdzie do skutku w praktyce?

- Mo

e troch

mniej - powiada.

- Je

eli pozwolisz - dodałem - to zgód

my si

e nie troch

mniej si

gniewali, tylko

e zrobi

całkiem łagodni i przekonani, bo inaczej, je

eli ju

nie co innego, to sam

wstyd ich do zgody przymusi.

- Tak jest - powiedział.

- Zatem ci - dodałem - niech b

przekonani. A o to czy b

dzie si

kto

spierał,

e nie

e si

zdarzy

potomek króla czy innego panuj

cego, maj

cy natur

filozofa?

- O to nikt - powiada.

- A

e gdyby si

taki urodził, to si

musi koniecznie i nieuchronnie zepsu

, czy to potrafi

kto

twierdzi

? Bo

e uratowa

nie jest łatwo, na to si

i my zgadzamy, ale

eby si

całym biegu czasu spo

ród wszystkich nigdy nie uratował ani jeden, czy kto

potrafi sta

na takim stanowisku?

- Ale

jakim sposobem?

- Wi

c doprawdy - ci

łem - je

eli przyjdzie jeden taki jak si

nale

y, a b

dzie miał

stwo uległe, to przeprowadzi wszystko, w co si

dzi

ludziom wierzy

nie chce.

- On wystarczy - powiada.

- Je

eli stoj

cy na czele - dodałem - ustanowi takie prawa i tak wyznaczy zaj

cia,

jake

my to przeszli, to przecie

nie jest wykluczone,

eby i obywatele chcieli tak

post

powa

- Wcale nie wykluczone.

- A tylko to, co nam si

wydaje słuszne, to si

musi innym wydawa

dziwaczne i

niemo

liwe?

- Ja nie s

- powiada.

- A

e to jest najlepsze, je

eli tylko jest mo

liwe, to

my, s

, dostatecznie wykazali

poprzednio.

- Dostatecznie, przecie

- A teraz chyba wynika nam w odniesieniu do prawodawstwa,

e najlepsze jest wła

nie

to, o którym mówimy, gdyby si

tylko spełni

mogło, i

e to jest wprawdzie trudne, ale

doprawdy nie jest niemo

liwe.

- To wynika - powiedział.

Strona 17 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Nieprawda

, skoro si

ten temat z trudem wielkim sko

czył, trzeba teraz powiedzie

to, co zostało; w jaki to sposób u nas i z posiewu jakich przedmiotów nauczania, i z jakich
zaj

ęć

nam w pa

stwie ro

li zbawiciele i zachowawcy ustroju, i w jakim wieku ma si

dy z nich ka

dym przedmiotem zajmowa

- Wi

c trzeba powiedzie

- mówi.

@- Na nic mi si

nie przydało - dodałem - to m

dre poci

gni

cie, kiedym poprzednio

odło

ył na bok sporn

spraw

zdobywania kobiet i kształcenia dzieci, i ustanawiania

cych, bom wiedział, jak

to niech

ęć

musi wywoływa

i jak jest trudno,

eby si

działo w postaci doskonałej i prawdziwej. Bo teraz jednak to wróciło i trzeba to
przechodzi

, mimo wszystko. Sprawa kobiet i dzieci zako

czona, ale spraw

cych

trzeba przej

ść

jakby od pocz

tku.

Mówili

my, je

eli sobie przypominasz,

e oni powinni objawia

przywi

zanie do pa

stwa,

i powinni by

wypróbowani w rozkoszach i w bólach, i niechby było wida

e swego

dogmatu nie wyrzuc

za płot, ani w momentach strachu, ani w

adnej innej odmianie. A

który by tego nie potrafił, tego wykluczy

, a który by z ka

dej próby wyszedł nietkni

ty,

jak to złoto, którego si

w ogniu do

wiadcza, tego ustanowi

cym i obsypa

darami i zaszczytami za

ycia i po

mierci. Jako

tak si

mówiło, kiedy my

l nasza

chyłkiem zeszła z drogi, poniewa

bała si

porusza

tego, co teraz.

prawd

mówisz; i pami

tam przecie

- Bo ja si

wahałem, przyjacielu, powiedzie

to, na com si

teraz o

mielił. Teraz niech ju

miało padnie to słowo,

e jako naj

lejszych stra

ników trzeba ustanawia

filozofów.

- Niech b

dzie powiedziane - dodał.

- A zobacz, jak prawdopodobnie mało ich b

dziesz miał. Bo musz

posiada

natur

któr

ąś

my przeszli, a jej składniki rzadko kiedy chc

zrasta

w jedno

ść

, ona si

najcz

ęś

ciej trafia w postaci ułamkowej.

- Jak to rozumiesz? - powiada.

- Ci zdolni do nauk i obdarzeni dobr

pami

i bystrym umysłem, i co tam jeszcze za

tym idzie, wiesz,

e jako

nie cz

sto sobie przynosz

wiat charakter m

ski i

szlachetn

postaw

duchow

, tak

eby chcieli

porz

dnie, ładnie a w spokoju, i stale

objawiali sił

charakteru. Ale

ywy temperament ponosi takich ludzi byle gdzie i oto

gdzie

podziewa cała ich siła wewn

trzna.

- Prawd

mówisz - powiedział.

- Nieprawda

? A tamte znowu charaktery mocne i niezdolne do łatwych zmian, na

których wierno

ci raczej mo

na by w praktyce polega

, poniewa

budz

zaufanie, i na

wojnie strach nie ma do nich przyst

pu, na terenie nauk zachowuj

znowu tak samo,

adna nauka nie ma do nich przyst

pu i

adna si

takiemu głowy nie chwyta, jakby go

kto w odurzenie wprawił; taki nic, tylko

pi i poziewa, kiedy wypada zada

sobie jaki

trud

w tym rodzaju.

- Jest tak - powiada.

- A my

my przecie

mówili,

e trzeba pi

knie i ładnie mie

w sobie jedno i drugie, a je

kto

tych rzeczy w sobie nie ł

czy, to nie trzeba takiemu dawa

ani wykształcenia

najwy

szego, ani zaszczytów, ani rz

dów.

Strona 18 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Słusznie - powiedział.

- Czy nie my

lisz,

e to b

dzie rzadkie poł

czenie?

- Jak

eby nie miało by

- Zatem trzeba robi

próby, stosowa

te trudy i strachy, i rozkosze, o których mówili

wtedy, a jeszcze i to, co

my wtedy pomin

li, to mówimy teraz,

e i z pomoc

licznych

przedmiotów nauczania trzeba te natury

wiczy

patrz

c, która potrafi znie

ść

tak

przedmioty najwi

ksze, czy te

ich nastraszy i odpadnie; podobnie jak przy innych

zawodach strach niejednego na bok odstawiał.

- Trzeba tak patrze

- powiada. - Ale które to przedmioty nauczania nazywasz

najwi

kszymi?

- Przypominasz sobie z pewno

- powiedziałem -

my trzy postacie w duszy

rozró

nili mówi

c w zwi

zku z tym o sprawiedliwo

ci, rozwadze, m

stwie i m

dro

ci,

zabrali

my sobie to, czym jest ka

da z nich.

- Gdybym tego nie pami

tał - powiada - nie miałbym prawa słucha

tego wszystkiego, co

potem.

- A to, co przedtem, pami

tasz?

- Co takiego?

- Mówili

my gdzie

tam,

e chc

c najpi

kniej te rzeczy zobaczy

, trzeba by i

ść

inn

dłu

drog

naokoło; one si

uka

żą

jasno dopiero temu, kto by j

przebył; na razie

na si

było bra

tylko do tych wywodów, które si

zały z ustaleniami poprzednimi.

I wy

cie mówili,

e to wystarczy, i tak si

wtedy te rzeczy mówiło, moim zdaniem nie

ść

jasno i

le, a je

eli wam si

to podobało, to mo

e wy to i powiecie.

- Moim zdaniem - powiada - w sam

miar

. Innym si

tak wydawało.

- Ach, przyjacielu - odpowiedziałem - miara w takich rzeczach, je

eli cho

troch

odbiega

od tego, co jest, to nie jest miara w sam

miar

. Co nie jest doskonałe, nie jest

adn

miar

dla niczego. Tylko si

tak nieraz komu

wydaje,

e ju

wszystko w porz

dku, i nie

ma potrzeby szuka

gł

biej.

- Bardzo wielu - powiada - zachowuje si

w ten sposób, ale to jest lekkomy

lno

ść

- A to zgoła nie jest zaleta stra

nika pa

stwa i praw.

- Zapewne - dodał.

- Wi

c taki - ci

łem - musi i

ść

drog

dłu

naokoło, musi uczy

i trudzi

przy

tym nie mniej ni

przy

wiczeniach cielesnych. Albo te

, jak mówimy w tej chwili, nie

dojdzie nigdy do ko

ca nauki najwi

kszej i najbardziej dla niego odpowiedniej

- A wi

c to nie s

rzeczy najwi

ksze? Czy jest co

jeszcze wi

kszego ni

sprawiedliwo

ść

i to, co

my przeszli?

- Jest i co

kszego - odpowiedziałem. - I trzeba te rzeczy nie w szkicu zobaczy

, tak

jak teraz, ale nie pomija

ich w postaci doskonale wyko

czonej. Czy to nie byłoby

mieszne, kiedy chodzi o inne rzeczy małej wagi, robi

wszystko, co mo

na, aby wyszły

Strona 19 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

jak naj

lej i najczy

ciej, a nie uwa

e temu, co najwi

ksze, nale

y si

cisło

ść

najwi

ksza?

- To jest my

l bardzo godna uwagi. Ale który to jest ten najwi

kszy przedmiot nauki i co

ty wła

ciwie tak nazywasz, to jak my

lisz, czy ci

kto

ci do domu nie zapytawszy si

co to jest?

- Nie bardzo - odpowiedziałem. - Wi

c pytaj i ty. Zreszt

nieraz ju

o nim słyszałe

; teraz

albo nie pami

tasz, albo chcesz mi robi

trudno

ci, bo

obrócił przeciwko mnie. Ja

e raczej to drugie. Bo to,

e najwi

kszym przedmiotem nauki jest posta

Dobra,

sto słyszał, i

e przez ni

to, co sprawiedliwe i tam dalej, staje si

tym, co

przydatne i co po

yteczne. I teraz mniej wi

cej wiesz,

e chc

o tym mówi

, a oprócz

tego i to,

e nie znamy jej dostatecznie. A je

li jej nie znamy, to cho

my wszystko

inne i najlepiej znali, wiesz,

e na nic nam si

to nie przyda, zupełnie tak samo, jak

my posiedli cokolwiek, a Dobra by w tym nie było. Czy ty uwa

asz,

e warto posi

ąść

wszystko, co tylko posi

ąść

na, nie posiadłszy tego, co dobre? Albo my

sobie

wszystko, co pomy

na, tylko nie to, co dobre, i w ten sposób nie my

sobie

niczego pi

knego ani dobrego?

- Na Zeusa - powiada - ja tak nie uwa

am.

- A wiesz, prawda, i to,

e ci, których jest wielu, my

e Dobro to jest rozkosz, a

subtelniejsi,

e to poznanie.

- No, jak

eby nie.

- I to te

, przyjacielu,

e ci, którzy stoj

na tym stanowisku, nie umiej

wskaza

, co to za

poznanie, i musz

w ko

cu powiedzie

e to poznanie Dobra.

- To bardzo zabawne - powiada.

- Jak

eby nie zabawne - dodałem - skoro najpierw zarzucaj

nam,

e my nie znamy

Dobra, a potem tak do nas mówi

, jak by

my je znali? Bo mówi

e poznanie jest

poznaniem dobra, jak by

my my rozumieli, co oni maj

na my

li, kiedy wymawiaj

wyraz

"dobro".

ta prawda - mówi.

- Wi

c có

? Ci, którzy okre

laj

Dobro jako rozkosz, to chyba nie mniej si

bł

kaj

tamci. Czy i ci nie musz

przyzna

e istniej

rozkosze złe?

- Bardzo stanowczo.

- Wi

c im wypada, uwa

am, zgodzi

e dobro i zło wychodzi na jedno. Czy nie?

- No có

- Nieprawda

e wielkie i liczne spory z tym si

ążą

, to jest jasne?

- Jak

eby nie?

- No có

? A to czy nie jest jasne,

e je

li chodzi o to, co sprawiedliwe i pi

kne, to

niejeden gotów wybra

i to, co si

tylko takim wydaje, cho

by ono i nie było takie;

jednakby to robił i zdobywał i za takie by to uwa

ał, a je

li o dobro idzie, to ju

nikomu nie

wystarczy zdoby

dobro rzekome, tylko ka

dy szuka istotnego, a sam

tylko opini

tym punkcie ka

dy ma w pogardzie?

Strona 20 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- I bardzo - dodał.

- Wi

c to, za czym biegnie ka

da dusza i dla czego robi wszystko, co robi, przeczuwaj

e istnieje co

takiego, ale nie znaj

c go i nie mog

c nale

ycie uchwyci

, co to takiego

jest, ani si

do niego z niezachwian

wiar

odnosz

c jak do innych, przez co j

wiele

innych rzeczy te

omija, które by si

na co

przyda

mogły, wi

c na co

takiego i tak

wielkiego powiemy,

e powinni mie

oczy zamkni

te tak

e i ci najlepsi w pa

stwie,

którym wszystko oddamy w r

ce?

- Zgoła nie - powiada.

- Ja mam wra

enie - dodałem -

e to, co sprawiedliwe i co pi

kne nie znajdzie godnego

stra

nika w kim

, kto by nie wiedział,

e to wła

nie jest dobre, i pod jakim wzgl

dem. A

mam i to przeczucie,

e bez tej wiedzy nikt tego nie pozna nale

ycie.

- To słuszne masz przeczucie - powiada.

- Zatem prawda,

e pa

stwo b

dzie doskonale urz

dzone dopiero wtedy, kiedy na jego

czele b

dzie stał stra

nik znaj

cy si

na tych rzeczach?

- To konieczne - powiada. - Ale tak, ty Sokratesie, czy ty dobrem nazywasz wiedz

czy

rozkosz, czy co

innego jeszcze?

- Oto jest m

ąż

- zawołałem. - Pi

knie było ju

od dawna wida

e ci nie wystarczy to, co

sobie inni na ten temat my

- Wydaje mi si

nawet, Sokratesie,

e nie godzi si

umie

tylko streszcza

cudze

pogl

dy, a swojego własnego nie mie

, kiedy si

kto

tak długo bawił tym zagadnieniem.

- No có

? A czy godzi si

, twoim zdaniem, mówi

tak, jakby człowiek co

wiedział o

rzeczach, o których nie wie?

- Nigdy - powiada - tak, jakby wiedział, ale tak, jak mniema.

eby chciał powiedzie

to, co

mu si

wydaje.

- No có

? - powiedziałem - a czy

nie zauwa

ył,

e mniemania tam, gdzie wiedzy nie ma,

wszystkie licha warte? Najlepsze z nich s

lepe. Czy uwa

asz,

e ró

czym

lepych id

cych prosto drog

ci, którzy

ywi

jakie

mniemanie prawdziwe, ale

nieprzemy

lane teoretycznie?

- Niczym si

nie ró

- powiada.

- Wi

c wolisz patrze

na to, co licha warte, co

lepe i krzywe, kiedy mo

esz od innych

słysze

rzeczy

wietne i pi

kne?

- Tylko, na Zeusa, Sokratesie - zawołał Glaukon - tylko nie urywaj teraz, jak by

był ju

ca! Nam wystarczy, je

eli dobro omówisz tak samo, jake

omawiał sprawiedliwo

ść

rozwag

, i te tam inne.

- Mnie te

, przyjacielu, to zupełnie wystarczy - odpowiedziałem. - Ale gotówem nie da

rady, porw

, skompromituj

i b

mieszny. Ale, moi kochani, co to wła

ciwie

jest Dobro samo, dajmy temu pokój na razie. Bo mam wra

enie,

e przy obecnym

rozp

dzie nie dojdziemy do tego, co mi si

na ten temat wydaje w tej chwili. Ale co mi si

jako dziecko Dobra przedstawia, i to całkiem do niego podobne, to chc

powiedzie

eli i wy zechcecie, a je

li nie, to dam pokój.

Strona 21 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Ale

mów - powiada. - Za kar

na drugi raz b

dziesz mówił o ojcu.

- Bardzo bym si

cieszył - odpowiedziałem - gdybym potrafił t

kar

zapłaci

, i wy

gdyby

cie j

przyj

li, a nie tak, jak teraz, tylko same procenty. Wi

c we

cie ten procent,

tego potomka Dobra samego. A tylko strze

cie si

, abym was jako

mimo woli w pole nie

wyprowadził i nie dał za procent fałszywych informacji o tym potomku.

- B

dziemy si

- powiada - strzegli w miar

sił. Mów tylko!

- Musz

naprzód z wami porozumie

- odpowiedziałem - i przypomnie

wam to, co

przedtem powiedziało, i nieraz si

to przy innej sposobno

ci mówiło.

- Co takiego? - powiada.

e wiele jest rzeczy pi

knych - odrzekłem - i wiele jest rzeczy dobrych, i o ka

dym

rodzaju rzeczy tak mówimy, i tak to okre

lamy słowem.

- Mówimy tak.

- A tak

e Pi

kno samo i Dobro samo, i tak o wszystkich rzeczach, które

my poprzednio

jako liczne przyjmowali, teraz je znowu pod jedn

posta

dego rodzaju kładziemy, ta

jest jedna, i tak o ka

dej rzeczy mówimy, czym jest.

- Jest tak.

- I o tych mówimy,

e je widzimy, a nie poznajemy ich my

, a postacie znowu (idee)

poznajemy my

, a nie widzimy ich

- Ze wszech miar.

- A jak

stk

naszej osoby widzimy rzeczy widzialne?

- Wzrokiem - powiada.

- Nieprawda

- mówi

- a słuchem rzeczy słyszalne, a innymi zmysłami wszelkie rzeczy

spostrzegalne?

- No, tak.

- A czy

zastanawiał nad tym, jak to twórca naszych zmysłów najkosztowniej utworzył

zdolno

ść

widzenia i widzialno

ci?

- Nie bardzo - powiada.

- Wi

c tak zobacz. Czy istnieje co

innego rodzaju, czego by brakło słuchowi i głosowi do

tego,

eby słuch mógł słysze

, a głos

eby był słyszalny? I je

eli si

to trzecie nie

doł

czy, to słuch nie b

dzie słyszał, a głos nie b

dzie słyszalny?

- Niczego takiego nie trzeba - powiedział.

- I ja mam wra

enie - dodałem -

e wielu innym zmysłom te

niczego takiego nie brak,

eby nie powiedzie

e w ogóle

aden zmysł niczego takiego nie potrzebuje. A mo

e ty

umiał taki zmysł wymieni

- Ja bym nie umiał - powiada.

Strona 22 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- A zdolno

ść

do widzenia i widzialno

ść

, czy nie miarkujesz,

e potrzebuj

czego

takiego?

- Jakim sposobem?

- Chocia

tam b

dzie wzrok w oczach i ten, który go posiada, zechce si

nim posługiwa

i chocia

dzie barwa na przedmiotach, to jednak, je

eli si

nie doł

czy rodzaj trzeci, to

maj

cy wła

nie naturalne przeznaczenie, to wiesz,

e wzrok nic nie zobaczy, a barwy

zostan

niewidzialne.

- Czegó

tam takiego jeszcze potrzeba? - zapytał.

- Tego, co ty nazywasz

wiatłem - odpowiedziałem.

- Prawd

mówisz - powiada.

- Zatem niemała posta

ąż

e zmysł wzroku i widzialno

ść

, ł

cznik mi

dzy nimi zacniejszy

od innych powi

, chyba

wiatło to jest czynnik mało czcigodny.

- Ale

- powiada - daleko do tego,

eby

wiatło miało by

czym

mało czcigodnym.

- A któremu z bogów niebieskich umiesz to przypisa

, który jest jego panem, i jego

wiatło sprawia,

e nasz wzrok widzi najpi

kniej, a rzeczy widzialne s

widziane?

- Temu, co i ty - powiada - i inni ludzie te

. Bo jasna rzecz,

e ty pytasz o Heliosa.

- Wi

c taki jest stosunek wzroku do tego boga?

- Jaki?

- Nie jest sło

cem wzrok; ani sam, ani to, w czym wzrok tkwi, a my to nazywamy okiem.

- No nie, przecie

- Ale to jest narz

d najbardziej do sło

ca podobny ze wszystkich narz

dów zmysłowych.

- W wysokim stopniu.

- Nieprawda

? On i sił

swoj

ze sło

ca czerpie; ona jakby stamt

d do niego napływa?

- Tak jest.

- Wi

c prawda;

e sło

ce nie jest wzrokiem, tylko jest przyczyn

wzroku i dlatego wzrok

je widzi.

- Tak jest - powiada.

- Wi

c ja - dodałem - sło

ce nazywam dzieckiem Dobra; Dobro je zrodziło na

podobie

stwo własne i tym, czym jest Dobro w

wiecie my

li i przedmiotów my

li, tym

jest sło

ce w

wiecie widzialnym w stosunku do wzroku i do tego, co si

widzi.

- Jak to? - mówi. - Opowiadaj mi jeszcze!

- Ty wiesz - ci

łem -

e kiedy kto

oczy obróci nie na te przedmioty, których barwy

wiatło dzienne oblewa, ale na te, co majacz

w mrokach nocnych, wtedy oczy słabn

wydaj

nieledwie

lepe, jakby w nich nie było czystego widzenia.

Strona 23 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- I bardzo - powiada.

- A kiedy na to, co sło

ce wtedy o

wieca, jasno widz

i zaraz si

pokazuje,

e w tych

samych oczach jest widzenie w

rodku.

- No, tak.

- Wi

c tak samo i to, co si

z dusz

dzieje, chciej rozumie

. W ten sposób, kiedy si

dusza mocno chwyta tych rzeczy, na które pada blask prawdy i bytu, wtedy my

rozumnie i poznaje i wida

e ma rozum. A kiedy si

czepia tego, co zmieszane z

niejasno

, tego, co powstaje i ginie, wtedy mniema tylko, niedowidzi i zmienia zdanie

w t

i w tamt

stron

; zupełnie jakby rozumu nie miała.

- Zupełnie, jakby nie miała.

- Wi

c to, co nadaje prawd

przedmiotom poznania, a poznaj

cemu daje moc

poznawania, nazywaj Ide

Dobra i my

l sobie,

e ona jest przyczyn

wiedzy i prawdy,

gdy si

staje przedmiotem poznania, i chocia

to jedno i drugie jest pi

kne i poznanie, i

prawda, to jednak, je

li Dobro b

dziesz uwa

ał za co

innego i jeszcze pi

kniejszego od

nich, b

dziesz uwa

ał słusznie. A wiedz

i prawd

, podobnie jak tam

wiatło i widzenie

za co

do sło

ca podobnego uwa

jest rzecz słuszna, ale uwa

ich za samo sło

nie nale

y, tak i tu słusznie jest uwa

te dwie rzeczy za podobne do Dobra, ale za

Dobro samo uwa

któr

kolwiek z nich nie jest słusznie; Dobro nale

y stawia

od nich

jeszcze wy

ej.

- Ty nieogarnion

kno

ść

opowiadasz - mówi - je

eli to daje wiedz

i prawd

, a samo

jeszcze je pi

kno

przewy

sza. Ty chyba nie my

lisz,

e to b

dzie rozkosz.

- A bój

e si

boga - powiedziałem. - Raczej w ten sposób przyjrzyj si

jego obrazowi.

- W jaki sposób?

- Przyznasz,

e sło

ce, tak mi si

wydaje, rzeczom widzianym nie tylko widzialno

dostarcza, ale i powstawania, i wzrostu, i po

ywienia, cho

ono samo nie jest

powstawaniem.

- Jak

eby?

- Tak wi

c i przedmiotom poznania nie tylko poznawalno

ść

dzi

ki Dobru przysługuje, ale

równie

istnienie, oraz istota ich od niego pochodzi, chocia

Dobro to nie jest istota, tylko

ponad wszelk

istot

, co

szego i mocniejszego o wiele.

A Glaukon bardzo

miesznie: Apollonie! - powiada - có

to za wzlot i górowanie

nadludzkie i niesamowite!

- To ty

winien - odpowiedziałem - bo

mnie zmusił,

ebym o nim mówił to, co mi si

wydaje.

- I nie ustawaj

adn

miar

- powiada - chyba

e co

tam... tylko to podobie

stwo ze

sło

cem znowu rozwijaj, bo mo

e co

opuszczasz.

- Ale

oczywi

cie - odpowiedziałem - ja opuszczam niejedno.

- Wi

c nie pomijaj ani drobiazgu!

Strona 24 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Zdaje mi si

- odpowiedziałem -

e pomijam nawet bardzo wiele. Ale, o ile to w tej chwili

liwe, umy

lnie nie b

nic opuszczał.

- Wi

c nie - powiada.

- Otó

pomy

l sobie - ci

łem -

e, jak mówimy, istniej

te dwa i króluj

, jedno nad

rodzajem przedmiotów my

lowych i w

wiecie my

li, a drugie w

wiecie widzialnym; ja

nie mówi

e w podniebnym, aby

nie my

lał,

e si

bawi

w etymologie. Wi

c masz te

dwie postacie: widzialn

i my

low

- Mam.

- Wi

c we

sobie jakby lini

przeci

na dwa nierówne odcinki i ka

dy jej odcinek

przedziel znowu w tym samym stosunku, zarówno odcinek rodzaju widzialnego, jak i
rodzaju my

lowego, a b

dziesz miał przed sob

ich wzajemny stosunek ze wzgl

du na

jasno

ść

i niejasno

ść

. W rodzaju widzialnym jeden z dwóch odcinków, to b

obrazy.

Mówi

c o obrazach mam na my

li naprzód cienie rzucone, potem odbicie w wodach i w

przedmiotach stałych a gładkich i

wiec

cych, i wszelkie odwzorowania tego rodzaju,

eli rozumiesz.

- Ja rozumiem.

- Jako drugi odcinek rodzaju widzialnego we

to wszystko, do czego tamte rzeczy s

podobne, a wi

c zwierz

ta, które nas otaczaj

, i wszelkie ro

liny, i cały dział wytworów

ki ludzkiej.

- Bior

- powiada.

- A czy nie byłby

gotów przyzna

- dodałem -

e si

te dwa rodzaje przedmiotów ró

ze wzgl

du na prawd

i nieprawd

, i tak, jak si

przedmioty mniema

maj

przedmiotów poznania, tak si

maj

podobizny do swoich pierwowzorów?

- Tak jest - powiada - bardzo nawet.

- A zastanów si

nad podziałem

wiata my

li, gdzie ten znowu przeprowadzi

nale

- No gdzie?

- W tym miejscu, gdzie si

dusza przedmiotami z poprzedniego odcinka posługuje niby

obrazami, i musi od zało

wychodzi

nie ku pocz

tkowi, ale ku ko

cowi. A drugi

odcinek tam, gdzie dusza od zało

ku pocz

tkowi bezwarunkowemu zmierza, bez

pomocy obrazów, jak robiła przedtem, a tylko samymi si

po drodze posługuje

postaciami.

- To, co

powiedział - mówi - tego nie zrozumiałem nale

ycie.

- To na drugi raz zrozumiesz - odpowiedziałem. - I łatwiej to pojmiesz, kiedy si

naprzód powiedziało. My

e wiesz, jak to ci, którzy si

geometriami i rachunkami, i

takimi tam rzeczami bawi

, zakładaj

to, co nieparzyste i parzyste, i kształty, i trzy

postacie k

tów, i inne rzeczy tym pokrewne, zale

nie od tego lub owego zdania, bo niby

to ju

wiedz

, robi

z tego tre

ść

zało

i uwa

za wła

ciwe ani sobie samym, ani

drugim nie rozwija

i nie uzasadnia

tych rzeczy w

aden sposób, bo one s

demu jasne; od nich wi

c zaczynaj

i przechodz

do kroków nast

pnych, ko

oczywi

cie na tym, co sobie obrali jako cel rozwa

ania.

- Tak jest - powiada. - To wiem.

Strona 25 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Nieprawda

? I to,

e posługuj

przy tym postaciami widzianymi i mówi

o nich,

jednak

e nie te widziane postacie maj

c na my

li, tylko tamte, do których widziane s

tylko podobne; oni my

o Czworoboku samym i o Przek

tni samej, ale nie o tej, któr

wła

nie rysuj

, i o innych tak samo; te rzeczy oni r

kami wykonuj

i kre

, i one potrafi

rzuca

cienie i dawa

odbicia w wodach, ale oni si

nimi posługuj

znowu tylko tak jak

obrazami, a staraj

dojrze

tamte rzeczy same, których nikt nie potrafi dojrze

inaczej, jak tylko my

- Prawd

mówisz - powiada.

- Wi

c ja mówiłem o tym rodzaju przedmiotów my

li i

e dusza si

zało

eniami pewnymi

musi posługiwa

, kiedy je bada

zechce, i nie do szczytu i pocz

tku wtedy zmierza, bo

nie potrafi wyj

ść

z tego, w czym tkwi, i wznie

ść

ponad zało

enia; jako obrazów u

ywa

wtedy dusza tych przedmiotów, które si

odwzorowuj

w jeszcze ni

szych, bierze je za

rzeczy same i ceni je jako naoczne i wyra

ne.

- Ja rozumiem,

e ty mówisz o geometriach i o umiej

tno

ciach pokrewnych.

- Wi

c i ten drugi odcinek

wiata my

eby

zrozumiał. Ja przez ten odcinek rozumiem

to, czego my

l sama dotyka moc

dialektyki, kiedy te

pewne zało

enia przyjmuje, ale

nie jako szczyty i pocz

tki, tylko naprawd

jako szczeble pod stopami, jako punkty

oparcia i odskoku, aby si

wznie

ść

do szczytu i do pocz

tku wszystkiego, dotkn

ąć

go i w

cu zej

ść

znowu w dół, trzymaj

c si

tego, co si

samo szczytów trzyma, a nie

posługuj

c si

przy tym w ogóle

adnym materiałem spostrze

eniowym, tylko postaciami

samymi poprzez nie same i do nich samych dochodz

c i na nich ko

- Ja rozumiem - powiada - cho

wła

ciwie nie całkiem, bo mam wra

enie,

e ty masz na

li du

żą

prac

; ty chcesz rozgraniczy

dwie rzeczy i powiedzie

e ja

niejsze jest

rozwa

anie bytu i

wiata my

li, to, które przeprowadza umiej

tno

ść

dialektyki, ni

co,

którego dokonuj

inne tak zwane umiej

tno

ci, bo dla nich zało

enia s

pocz

tkami i

szczytami, i chocia

na ich terenie te

człowiek ogl

da przedmiot nauki rozs

dkiem, a nie

zmysłami, ale poniewa

nie zmierza do szczytu i do pocz

tku, tylko si

zało

trzyma,

dlatego ty masz wra

enie,

e on tam nie ma rozumu, mimo

e i tam chodzi o przedmioty

li wraz z pocz

tkiem. A rozs

dkiem nazywasz, zdaje mi si

, to, czym dysponuj

geometrzy i im podobni, a nie mówisz u nich o rozumie, jakby rozs

dek był czym

rednim pomi

dzy rozumem i mniemaniem.

- Zupełnie trafnie

to poj

ł. I przyjmij wraz ze mn

w zwi

zku z tymi czterema odcinkami

nast

puj

ce cztery postawy, spotykane w duszy ludzkiej; rozum - skierowany do tego, co

najwy

sze, rozs

dek - do tego, co drugie z kolei, trzeciemu rz

dowi przyporz

dkuj wiar

a temu co na ko

cu - my

lenie obrazami. I uporz

dkuj to podobnie jak tamte rzeczy; im

cej prawdy w którym dziale przedmiotów, tym ja

niejsza niech mu u ciebie odpowiada

postawa wewn

trzna.

- Rozumiem - powiada - i zgadzam si

, i porz

dkuj

tak, jak mówisz.

Strona 26 z 26

Bez tytułu 1

2009-10-20

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Platon Państwo Księga IV
Platon - Państwo - księga 7 - opracowanie, Socjologia I rok
Platon Państwo Księga IV
Platon Państwo księga 7 opracowanie
PLATON Panstwo ksiega VII
KSIĘGA VI
Platon - Państwo, Filozofia społeczna
Platon Panstwo Ks I
Platon państwo
Platon Panstwo
Bezpieczeństwo ekonomiczne i jego rola, semestr I, Teoria bezpieczeństwa, teoria bezpieczeństwa, Geo
Info do wszystkich gr 6, semestr I, Teoria bezpieczeństwa, teoria bezpieczeństwa, Geoekonomika a pol
Platon Panstwo
Platon PanstwoP7a 511e
KSIĘGA VI - Sankcje w Kościele(1), Ecclesia Mater
Platon Państwo (2)

więcej podobnych podstron