Województwo Bełskie

Bełz nad rzeką Załoką, do Buga wpadającą, był jednym ze starszych grodów czerwieńskich, a
stąd i nazwę swoją otaczającej go ziemi udzielił. Ziemię powyższą roku 981 zajął Włodzimierz
„na Lachach”, później odzyskał ją roku 1018 Bolesław Wielki, ale po śmierci Chrobrego,
Jarosław, książę kijowski, powrócił ją znowu do Rusi. Odtąd staje się ona dzielnicą książąt
ruskich, przechodząc ustawicznie z rąk do rąk, nie wyłączając i Kazimierza Sprawiedliwego,
który roku 1191, zjechawszy do Bełza, załatwia i godzi spory między Rurykowiczami. W wieku
XIV, po wygaśnięciu niektórych książąt ruskich, ziemia Bełska, prawem naturalnego spadku,
przeszła wraz z innymi krajami Rusi Czerwonej na księcia mazowieckiego, Bolesława
Trojdenowicza, jako urodzonego z Maryi, córki Jerzego I, księcia halickiego i
włodzimierskiego, który w roku 1331 ożenił się z Eufemią, córką Gedymina, wielkiego księcia
litewskiego, i był przez potężnego teścia popierany. Gdy Bolesław ten bezpotomnie dnia 7.
kwietnia 1340 roku umarł, wówczas Kazimierz Wielki tytułem spadku (byli sobie przestryjeczni
jako wnukowie rodzonych braci: Bolesław Ziemowita Mazowieckiego, a Kazimierz Wielki
Kazimierza Kujawskiego) zajął Ruś Czerwoną z ziemią Bełską. Spory jednak nie ustały i
dopiero za sprawą Władysława, księcia opolskiego, którego Ludwik węgierski, następca
Kazimierza Wielkiego, mianował wielkorządcą Czerwonej Rusi, ziemie Bełska wraz z
Chełmską ostatecznie połączone z Koroną zostały, a miasta ich mnogimi przywilejami
uposażone.

Jagiełło, wydając siostrę swoją, Aleksandrę, roku 1387 za Ziemowita, księcia mazowieckiego,
przekazał mu w posagu ziemię Bełską, a tym sposobem ziemia ta dostała się powtórnie
książętom mazowieckim. Dzierżyli też ją synowie tego Ziemowita, najprzód starszy Kazimierz,
potem młodszy Władysław, następnie zaś synowie Władysława, także Ziemowit i Władysław.
Gdy jednak obaj pomarli młodo i bezżenni, bo przed dojściem do lat dojrzałych (pierwszy w
styczniu, drugi w lutym roku 1462), ziemia Bełska, jako po książętach lennych, przeszła znowu
na własność Korony Polskiej. Działo się to za Kazimierza Jagiellończyka, przy którego synach
nauczycielem był dziejopisarz Jan Długosz, i ten właśnie zaznacza, że na jego to prośbę król
Kazimierz III nadał herb ziemi Bełskiej (widocznie pierwej herbu nie miała), przedstawiający w
polu czerwonem gryfa białego pod złotą koroną, wspinającego się przedniemi łapami do góry.
Ziemia Bełska, zostając od roku 1387 do 1462 pod jurysdykcyą książąt mazowieckich, miała
swoich wojewodów, kasztelanów i innych urzędników ziemskich trybem polskim.

Zamieniona na województwo Bełskie (nieco mniejsze od Lubelskiego, a równe prawie z ziemią
Chełmską), graniczyła z tą ziemią od północy, z Wołyniem w okolicach zabużnych od północo-
wschodu, z województwem Ruskiem od południa i z Lubelskiem i ziemią Przemyską na
zachód. Województwo Bełskie miało senatorów większych dwóch, to jest wojewodę i
kasztelana Bełskiego, mniejszych także dwóch, którymi byli kasztelanowie lubaczewski i buski.
Ten ostatni został dopiero na sejmie roku 1764 postanowiony. Niesiecki powiada, że niegdyś
były w województwie Bełskiem powiaty: Lubaczewski, Szewłocki i Horodelski, za swego zaś
czasu wymienia: Bełski, Grabowiecki, Horodelski i ziemię Buską. Teodor Waga, dokładniejszy
geograf od innych, wymienia w roku 1767 powiaty: Bełski, Grabowiecki, Horodelski,
Lubaczewski i ziemię Buską. I tak być musiało, bo na sejmikach w Bełzie obierało
województwo pięciu posłów, czyli po jednym z powiatu i ziemi, tudzież ogółem dwóch
deputatów na trybunał. Starostwa grodowe były cztery: Bełskie, Buskie, Grabowieckie i
Horodelskie, a niegrodowe: Lubaczewskie, Sokalskie, Mostowskie, Korytnickie, Tyszowieckie,
Tarnogrodzkie, Szczurowickie i inne. Popis szlachty ustanowił dla tego województwa sejm
roku 1564, zastrzegając, iż „każdy się u Bełza okazać powinien i jako wojna pospolitą jest,
powinien służyć”.