1

PIOTR ŻMIGRODZKI

Wprowadzenie do leksykografii polskiej

1. PRZEDMIOT I ZAKRES LEKSYKOGRAFII.
1.1 Rozumienie pojęć leksykografia i leksykologia.

LEKSYKOGRAFIA – 1) sztuka układania słowników językowych (nie encyklopedycznych!), która
obejmuje metody i środki techniczne tworzenia opisu słownictwa 2) ogół dostępnych słowników danego
języka albo słowników dostępnych na danym terenie. Wchodzi w zakres językoznawstwa stosowanego.

LEKSYKOLOGIA – nauka o słownictwie, dział językoznawstwa badający wyrazy pod kątem ich znaczenia
i użycia. Nauka o jednostkach leksykalnych traktowana jako naukowa podstawa leksykografii. Konglomerat
dyscyplin szczegółowych np. semantyki leksykalnej, frazeologii, stylistyki, statystyki leksykalnej.
- inne rozumienie leksykografii:
* leksykografia nie jako nauka, lecz jako sztuka, dziedzina umiejętności technicznych.
* do zakresu leksykografii włączyć zagadnienia związane nie tylko z tworzeniem, pisaniem słowników, ale
również ich wydawaniem (marketing, badania nad odbiorem).  ten postulat związany ze z miana statusu
słowników po 1989. Wcześniej leksykografowie pojmowali pracę w kategoriach społecznych.

- wyraz sztuka jako określenie działalności leksykografa występuje więc w znaczeniu podobnym do
rzeczownika rzemiosło.
- rozwiniętą teorię opisu leksykograficznego spotyka się dopiero w lingwistyce XX w. W ostatnich latach
teoria leksykograficzna zyskała status osobnej dyscypliny – METALEKSYKOGRAFII (nauka o
leksykografii).

- leksykografia – dyscyplina autonomiczna.
- Metaleksykografia oznacza dyscyplinę zajmującą się:
1) teorią i metodologią opisu leksykograficznego
2) typologią słowników i charakterystyką słowników poszczególnych rodzajów
3) badaniem struktury leksykografii (w znaczeniu 2.), a więc reprezentacji poszczególnych typów słowników
w ogólnej ofercie.

2. LEKSYKOGRAFIA A JĘZYKOZNAWSTWO.
- według M. Bańko – leksykografia stanowi integralną część językoznawstwa. Twierdzi, że to opis
leksykograficzny jest punktem końcowym, ukoronowaniem opisu czysto lingwistycznego, a słownik
językowy jest swego rodzaju transmisją wiedzy o języku, ale również wiedzy językoznawczej, zawartej w
strukturze artykułu hasłowego i w sposobach ujmowania materiału językowego.

METODOLOGICZNE I TEORETYCZNE PODSTAWY WSPÓŁCZESNEJ LEKSYKOGRAFII.

1. Leksykografia jako nauka o słownikach językowych. Słownik językowy a encyklopedia.

SŁOWNIK – zbiór wyrazów ułożonych i opracowanych według pewnej zasadny, zwykle alfabetycznie,
najczęściej objaśnianych pod względem znaczeniowym i ilustrowanych przykładami użycia.
SŁOWNIK JĘZYKOWY - przedmiotem opisu s a wyrażenia należące do jednego lub kilku języków
naturalnych. Celem jest analiza tych wyrażeń z punktu widzenia różnych dziedzin lingwistyki.
[encyklopedie i słowniki encyklopedyczne pokazują natomiast wiedzę nie o wyrażeniach językowych ale o
przedmiotach.]
- Mają w tytule słownik a nie są słownikami językowymi: terminologii technicznej, komputerowej,
marynistycznej, literackiej, „wielkich Polaków”, biograficzne, także terminologii językoznawczej czy
słowniki terminów literackich. Onomastyczne i imion sytuują się na granicy słowników językowych i
encyklopedycznych.

2. Próba typologii słowników:

2

a) podział ze względu na język opisu:
* słowniki jednojęzykowe, w których opisu jednostek danego języka dokonuje się przy użyciu wyrażeń
tego samego języka.
* przekładowe, w których opis ma postać ekwiwalentów danego wyrażenia w innym języku:
dwujęzyczne, wielojęzyczne.

b) ze względu na układ artykułów hasłowych:



alfabetyczne: a fronte (w kolejności początkowych liter), a tergo (w kolejności końcowych liter.



Niealfabetyczne: gniazdowe (jednostką opisu jest gniazdo zwierające jednostki leksykalne powiązane
ze sobą formalnie lub znaczeniowo: układ gniazd jest alfabetyczny; pojęciowe (tematyczne,
ideograficzne - układ według schematu opartego na semantycznych właściwościach jednostek
leksykalnych).

c) na zawartość słownika:



ogólne (słowniki języka polskiego) – jak najbardziej wszechstronne info o funkcjonowaniu wyrazów:
znaczenie, fleksja, pochodzenie, cechy składniowe, związki frazeologiczne i przysłowia etc.



Specjalistyczne – opis dotyczy tylko wybranych aspektów funkcjonowania wyrażeń językowych:

słowniki frazeologiczne, etymologiczne, fleksyjne, składniowe, historyczne, poprawnościowe
(ortograficzne, ortoepiczne (poprawnej polszczyzny), wyrazów obcych, synonimów, antonimów,
homonimów, gwarowe, odmian językowych, języka pisarzy, rymów, frekwencyjne, skrótów,
onomastyczne.

d) przeznaczenie słownika:



popularne – dla różnych ludzi, nawet bez wykształcenia filologicznego.



Naukowe – de facto naukowe opracowania.

e) na adresata



dla rodowitych użytkowników



dla uczących się języka jako obcego. (w metaleksykografii nazywane pedagogicznymi).

f) na podejście do materiału językowego:
*opisowe (deskryptywne) – jak jednostki języka były faktycznie używane.
* normatywne (preskryptywne) – opisujące język zgodny z normą językową.
g) w obrębie leksykografii obcojęzycznej:
* pasywne – pomoc w odbiorze i rozumieniu tekstów
* aktywne – pomoc w tworzeniu tekstów.
h) na zasięg słownika:
* synchroniczne – opisujące funkcjonowanie słownictwa w 1 okresie rozwoju.
* diachroniczne – ukazuje zmiany słownictwa z biegiem czasu (etymologiczne słowniki).
i) przedmiot opisu:
* ogólne
*formalne (ortograficzne, fleksyjne, rymów, skrótów).
*znaczeniowe (synonimów, antonimów, tezaurusy)
* kombinatoryczne (konkordacyjne) – nie ma w polskie leksykografii.
j) ze względu na formę utrwalenia słownika
* tradycyjne (książkowe)
* elektroniczne : offline (CD-ROMy), online, elektroniczni tłumacze – takie kalkulatorki :P

3. Metody opracowywania słowników:

a) zgromadzenie materiału językowego – korpusu tekstów –
b) ustalenie siatki haseł – tzn. zbioru jednostek (wyrazów, wyrażeń)
c) ustalenie metody i technicznych zasad opisu
d) redakcja haseł według ustalonego schematu: zadania redaktora:



wydzielenie różnych znaczeń wyrazu hasłowego i ich zdefiniowanie



charakterystyka gramatyczna wyrazu hasłowego w ramach przyjętego w słowniku schematu.



Wybór przykładów ilustrujących użycie wyrazu.

3

e) kontrola gotowych haseł.
f) Edycja słownika.

Przygotowanie naukowych: częste wychodzą zeszyty próbne (kilkadziesiąt stron) które puszcza się w
środowisku językoznawczym i oni proponują poprawki. Słowniki popularne: nie ma takich prób: musi być
szybko, efektownie, reklama: reprinty – fragmenty puszczane w celach reklamowych.

METODA TRADYCYJNA: - ekscerpcja. – układanie haseł w postaci fiszek tworzą kartotekę słownika.
Osoba odpowiedzialna za opracowanie jakiegoś hasła pobiera z kartoteki fiszki z danym hasłem.
METODA KOMPUTEROWA - ważna rola korpusów tekstów (zbiór tekstów danego języka) utrwalonych
na nośnikach magnetycznych.

4. Największe teorie leksykograficzne XX wieku w Polsce.
a) teoria WITOLDA DOROSZEWSKIEGO:

- facet miał kasę i możliwości więc wywarł największy wpływ na polską leksykografię współczesną –
słownik SJPD (na jego podstawie później MSJP i SJPSz.
- charakterystyczne elementy jego poglądów:

*behawioryzm – z którego wprowadzał konsekwencje do opisu semantycznego wyrażeń. Sądził iż

opis leksykograficzny ma kształtować zachowanie użytkowników języka.

*racjonalizm i scjentyzm – słownik miał upowszechniać pogląd na świat, nie miał na celu rejestracji

wyrażeń językowych, lecz wypełniać pewną misję pedagogiczną.

*encyklopedyzm – typy definicji realnoznaczeniowej.

*perswazyjność – wpływanie na zmianę nastawień i poglądów czytelnika.

*normatywizm – leksykograf dokonuje selekcji wyrażeń hasłowych.

b) Teoria MACIEJA GROCHOWSKIEGO (1982)

- postulat o językowym charakterze słownika, którego celem ma być analiza pojęciowa wyrażeń z punktu
widzenia różnych dziedzin lingwistyki i przy użyciu wyrażeń tego samego lub innego języka naturalnego.
- struktura, zawartość informacyjna i ukształtowanie słownika mają być odbiciem twierdzeń wypracowanych
w dyscyplinach teoretycznych, maja być odbiciem postawy metodologicznej samego autora – leksykografa.
- uwzględniać tylko fakty leksykalne. Pomijać gramatyczne.
- odwołanie się do kryteriów wyróżniania haseł i podhaseł. Opis znaczenia powinien się dokonywac w
ramach ustandaryzowanej siatki pojęć, opartej na tzw. indefinibiliach – pojęciach elementarnych,
niedefiniowalnych.
- eliminacja ze słownika znaczeń terminologicznych, które można wyjaśnić tylko przy użyciu metajęzyków
różnych dziedzin.
[ w jego przekonaniu słownik miał być modelem, a jego odbiorcą raczej językoznawca.

5. Dyskusje metodologiczne lat 80.

- dyskusje rozgorzały po ukazaniu się SJPSz – pod red. Szymczaka.
- koncepcja Saloniego – szeroki stopień uwzględnienia informacji o właściwościach składniowych
opisywanych wyrazów.
- przeciwieństwo do Grochowskiego.
- koncepcja A. Bogusławskiego: podstawą systemu objaśnień jest rozdzielenie informacji między artykuły
hasłowe a część ogólną słownika. Ogólnie nie oddziałał na leksykografię zbyt mocno, bo nie dopuszczono
jego pracy do realizacji.

6. Lata 90. Koncepcja „słownika przyjaznego użytkownikowi”.

- koniec dyskusji, początek tworzenia słowników.
- słownik PSWP – H. Zgółkowa – nie podała teorii, zaproponowała od razu projekt konkretnych rozwiązań
leksykograficznych. – wokół tego projektu i innych narosła koncepcja słownika przyjaznego użytkownikowi.
- praktyczność Zgółkowej:
* dostosowanie opisu do percepcji odbiorców.
* uproszczenie struktur haseł przez rezygnację z np. odsyłaczy do tabel fleksyjnych.
* eliminacja skrótów i oznaczeń symbolicznych.

4

* nowe informacje: o wyrazach pochodnych, synonimach.
* info dotyczące wyrazu w jednym miejscu.
- praca T. Piotrowskiego z 1994. – I opis leksykografii (nie tylko polskie) dokonany z perspektywy
zewnętrznej wobec środowiska słownikarzy językoznawców. Wprowadza on: konieczność myślenia o
oczekiwaniach użytkowników. Twierdził, ze potrzeba słownika-prototypu, łączącego elementy słownika
ortograficznego i wyrazów obcych.

Z HISTORII POLSKIEJ LEKSYKOGRAFII

- wyraz słownik pojawił się w polszczyźnie w XVII w. odnotowany w Thesaurusie Knapiusza w 1621. Dawne
dzieła leksykograficzne nazywano: dykcjonarzami, wokabularzami ewentualnie: lexicon, thesaurus,
nomenclator.

1. PIERWSZE SŁOWNIKI NA ZIEMIACH POLSKICH.

- słowniki dokumentacyjne i naukowe pojawiają się w XIX w(np. Słownik języka polskiego, Lindego) – na
początku rodzaj objaśnień do znanych dzieł np. greckich-Homer. Średniowiecze – materiałów do objaśnień
dostarcza Biblia – glosy. Te glosy spisywano odrębnie w postaci tzn. MAMOTREKTÓW
(MAMOTREPTÓW) – słowniczków dla początkujących. W XV pojawiają się w Polsce (i Czechach). 2
polskie mamotrekty: LUBIŃSKI, KALISKI.
- inne słowniki tego okresu: WOKABULARZ TRYDENCKI z 1424.
- rękopiśmienny słownik terminologiczny – Jana Stanki z 1472, słownictwo przyrodnicze.
- trójjęzyczne słowniki Jana Murmeliusza (Dictionarius variorum rerum - 1528) i Franciszka Mymera
(Dictionarium trium linguarum – 1528).
- inne tego okresu: Jana Tucholczyka (wprowadzono układ alfabetyczny). Słowarz – 4-języczny słownik
tematyczny z 1532.
- BARTŁOMIEJA Z BYDGOSZCZY (I wydanie w 1532).

2. SŁOWNIKI OKRESU OD POŁOWY XVI DO KOŃCA XVIII w.

- 1550 – rzeczywisty przełom w leksykografii pl. Ewolucja zaczyna się od dykcjonarza czysto użytkowego,
zawierającego słownictwo z określonych dziedzin aktywności ludzkiej, ku modelowi słownika ogólnego,
uwzględniającego też m.in. język literatury.
- nadal są to jednak słowniki wielojęzyczne, w których leksyka polska z reguły nie jest na I miejscu w
artykule hasłowym. Języki „towarzyszące”: łacina, greka, niemiecki. W XVIII wieku łacinę wypiera
francuski.

3. SŁOWNIK J. MĄCZYŃSKIEGO.

- Lexicon latino-polonicum – ukazał się w Królewcu w 1564. Mączyński wzorował się na słowniku Piotra
Dasypodiusza (1535).
- elementy istotne:
*zamieszczanie objaśnień gramatycznych,
*przysłowia i maksymy, sentencje.
*pojawienie się „szczątkowych” kwalifikantów w postaci sformułowań „jak mówią, jako zowią”.
*obfitość haseł związanych z tematem starożytności.
*uwzględnienie kolokwializmów, frazeologii potocznej, wulgaryzmów.
*tendencja do unikania zapożyczeń, latynizmów, germanizmów. Troska o rozwój j.pl.
- do tego słownika dołączono pochwalne wiersze kilku ówczesnych poetów w tym Kochanowskiego.
- protestancki kontekst słownika sprawił ze w 1603 dostał się na indeks ksiąg zakazanych.
- [ kojarzony z ruchem reformacyjnym].

4. SŁOWNIK KNAPIUSZA.

- Grzegorza Knapiusza (Knapskiego) – wiązany ściśle z ruchem kontrreformacyjnym.
- Grzegorz był jezuitą. Dzielo powstało z przeznaczeniem dla szkół jezuickich.
- Thesaurus polono-latino-graecus – to największy słownik polski XVII wieku (40 tys haseł) i I w którym
polszczyzna językiem wyjściowym.

5

- wzorce metodologiczne od Roberta i Henryka Estienne’ów – XVI Francja.
- tępił makaronizowanie.
- cechy:
* konsekwentny układ alfabetyczny
*wydobywanie i różnicowanie odcieni znaczeniowych.
*kwalifikatory stylistyczne.
*uwzględnienie słownictwa nieliterackiego; potocznego, dialektycznego, wulgarnego.
*obficie frazeologizmy i związki hasłowe.
*uwzględnianie w artykułach hasłowych synonimiki wyrazów.
*wprowadzenie szersze polskich ekwiwalentów łacińskich zwrotów.
*neologizmy i neosemantyzmy,
*wyzyskanie danych zawartych w ówczesnych gramatykach.
- dwa wydania – 1621, 1943,

5. SŁOWNIK M.A. TROTZA.

-. Nowy dykcjonarz to jest Mownik polsko-francusko-niemiecki Michała Abrahama Trotza. – 1764 w Lipsku.
- zamiast łaciny, francuski.
- cechy:
*w 1 haśle różne znaczenia wyrazu
*szeregowanie znaczeń w obrębie artykułu hasłowego od najpowszechniejszego do znaczeń drugorzędnych i
rzadkich.
*nowoczesne kwalifikatory (chronologiczne, stylistyczne, terminologiczne)
*szersze uwzględnienie przykładów użycia wyrazów.
*przyhasłowa informacja gramatyczna
*odnotowywanie gerundiów (rzeczowników odczasownikowych) jako odrębnych haseł.
*zaznaczanie rekcji przyimków a także niektórych czasowników.
- Stanisław Moszczeński jego zastępcą, który wznowił wydanie dodając nowe hasła.

6. INNE SŁOWNIKI TEGO OKRESU.

- KALEPINY tzn słowniki wielojęzyczne o znacznej objętości – charakterystyczne w renesansie i baroku.
Pierwowzór: AMBROGIO CALEPINO ok.-1440-1510.
- PIOTRA LODERECKERA 1605 – 7-języczny. Układ tabelarystyczny. – jest wzbogaconą edycją
wcześniejszego, chorwackiego słownika F. VRACICIA z 1595.
- MIKOŁAJ VOLCKMARA – 1596 w Gdańsku – trójjęzyczny dykcjonarz.
- JANA AMOSA KOMENSKIEGO – Orbis sensualizm pictus – Norymberga 1658.
- FRANCISZEK MESGNIEN MENIŃSKI – Thesaurus Linguarum Orientalium. 1680 Wiedeń.

- PIOTR ARTOMIUSZ – Nomenclator 1591.
- MARIAN Z JAŚLISK – Dykcjonarz słowiańsko-polski 1641

- XVIII wiek – ogólny upadek kultury polskiej za Sasów, brak nowych osiągnięć w leksykografii. Największe
zainteresowanie: FRANCISZEK KOLA – 1743-1745 w Warszawie, 2-tomowy dykcjonarz francusko-
łacińsko-polski – przeróbka francusko-łacińskiego słownika PIOTRA DANETA.

LEKSYKOGRAFIA XIX i 1 połowy XX wieku

- XIX wiek: pojawiają się słowniki jednojęzyczne, rozwidlanie się leksykografii jednojęzycznej i
przekładowej.

1. SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO S.B. LINDEGO.

- 1807-1814. 60 tys. Haseł, 200 tys cytatów.
- w Warszawie, w 6 tomach.
- sfinansował Adam Kazimierz Czartoryski.
- Samuel Bogumił Linde – 1771-1847 – z Torunia.

6

- swym dziełem dal podstawy nowoczesnego warsztatu leksykograficznego i stworzył wzór słownika
jednojęzycznego o charakterze naukowym.
- układ alfabetyczno-gniazdowy. Podział i numerowanie znaczeń, lecz wyodrębnianie znaczeń nie jest
konsekwentne. Jako odrębne elementy artykułu hasłowego odnotowuje się użycie przenośne, również związki
frazeologiczne.
- brak zbytniego encyklopedyzmu, który cechuje wileński słownik. Czyli np. niedźwiedzi opisuje tak: zwierz
dla składu ciała i długości włosów niekształtny, stopy ma podobne do ludzkich…” czasem w roli definicji
występuje cytat. Zdarza się przekształcanie cytatów.
- innojęzyczne odpowiedniki wyrazu hasłowego: na pierwszej pozycji niemiecki, a później ekwiwalenty z
różnych słowiańskich., łaciny i greki.
- słabe punkty: wprowadzenie słów nieistniejących w polszczyźnie  związek z panslawistycznymi ideami
twórcy słownika. Ograniczone i niekonsekwentne stosowanie kwalifikatorów. pomijanie części zapożyczeń
np. galicyzmów.
- wznowienie słownika w 1854-1860, przerobione przez AUGUSTA BIELOWSKIEGO

2. SŁOWNIK TZW. WILEŃSKI.

- 1861 – Wilno, 2 tomy, nazywany SWil lub Orgelbrand, Autorzy: Aleksander Zdanowicz, Michał Bohusz
Szyszko, January Filipowicz, Walerian Tomaszewicz, Florian Czepieliński, Wincenty Korotyński.
- uważano za dzieło małowartościowe, bo zubożonego o cytaty źródłowe. Choć B. Walczak uważa, że
niedocenione.
- I słownik ogólny podręczny, adresowany do szerszego grona.
- 110 tys wyrazów, 2 razy wiecej niż Linde.
- tu ZAZNACZYŁ SIĘ POCZĄTEK TENDENCJI DO ENCYKLOPEDYZMU w definiowaniu nazw
przyrodniczych.
- porządek alfabetyczny.
- rozbudowany system kwalifikatorów.
- I w historii polskiego słownikarstwa dzieło zbiorowe.

3. SŁOWNIK TZW. WARSZAWSKI.

- 1900-1927, Warszawa, 8 tomów Słownik języka polskiego, największy – 280 tys haseł. Redaktorzy: Jan
Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki. Skrot SW.
- tak duży, gdyż włączono d leksykonu znaczny korpus leksyki gwarowej.
- przedmiotem krytyki za niedostatki dokumentacyjne i liczne przeoczenia słownictwa poświadczonego w
innych źródłach.

4. INNE SŁOWNIKI XIX i 1 POŁOWY XX WIEKU.

*SŁOWNIKI OGÓLNE:
- 1806 – Wrocław – Słownik dokładny języka polskiego i niemieckiego – Jan Samuel Bandtki.
- 14 tomowy słownik Bogactwa mowy polskiej, Alojzego Osińskiego, nauczyciela z Krzemieńca,
duchownego. Spisał ręcznie całość! Nigdy nie wydano, rękopis leży w archiwum we Lwowie. W 1835
wydrukowane fragmenty. Słownik objaśniający, ze skrótową info. gramatyczną.
- Krzysztof Mrongowiusz – polsko-niemiecki, w Królewcu w 1835.
- Erazm Rykaczewski – Słownik języka polskiego według Lindego i innych źródeł wypracowany, Berlin w
1866.
- XX wiek: Michał Arct – Słownik ilustrowany języka polskiego – 1916 – I wersja.
- 1938 – Słownik języka polskiego pod.red. Tadeusza Lehra-Spławińskiego. – edycja no litery N. Przerwała
wojna, a po wojnie zmiana sytuacji politycznej (likwidacja prywatnych wydawnictw).

5. POZOSTAŁE TYPY SLOWNIKÓW:

- od lat 20 XIX wieku – powstają słowniki wyrazów obcych: A. Czartoryskiego – 1828, F.A.E.
Łukaszewskiego – 1847, J. Raszewskiego – 1847, M. Amszejewicza – 1859,
- 1894-1905 – 3 tomowy Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia Jana Karłowicza.
- Michał Arct – także autorem słowników wyrazów obcych.
- Encyklopedyczny słownik wyrazów obcych - wydawnictwo Trzaska, Ebert i Michalski – 1939 (oni wydawali
też ten Lehra-Spławińskiego).

7

- słowniki ortograficzne: W. Kokowskiego – 1903, H.Gallego – 1907, A. Passendorfera – 1911.
- Zasady pisowni polskiej i interpunkcji ze słownikiem ortograficznym Stanisława Jodłowskiego i Witolda
Taszyckiego w 1936 – I słownik po wprowadzeniu zmian zasad pisowni.

- Słownik synonimów polskich Adama Krasińskiego – 1885 Kraków, I tego typu dzieło na gruncie
słowiańskim. Słownik typu dystynktywnego.
- Dobór wyrazów – Romana Zawilińskiego – 1926.
- Słownik synonimów języka polskiego – Stanisław Lam (nie Lem :P) – zaginął w czasie II wojny światowej.
- Słownik frazeologiczny Henryka Gallego i Antoniego Krasnowolskiego.

- początek leksykografii naukowej: 1900-1911 – 6 tomowy Słownik gwar polskich. Jana Karłowicza,
- 1927 Słownik etymologiczny języka polskiego Aleksandra Brucknera. – do dziś jedyny ukończony
etymologiczny.

- słowniki terminologiczne: przekładowe: Pierwsze początki terminologii łowieckiej W. Kozłowskiego –
1822, Słownik niemiecko-polski wyrazów lekarskich – Józef Majer i Fryderyk Skobla. 1840. Nomenklatura
architektoniczna Karol Podczaszyński 1843.

PODSUMOWANIE:
- od XVIII – z leksykonów wielojęzycznych znika łacina.
- w XIX szczególnie często występuje język niemiecki.

THE END. ENJOY.
POWODZENIA w kuciu tego wszystkiego.