„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Karina Zawiślak

Rozpoznawanie makroskopowe minerałów
311[12].Z3.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Marzena Krzemińska
dr inż. Barbara Siepracka



Opracowanie redakcyjne:
mgr Karina Zawiślak

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[12].Z3.01
„Rozpoznawanie makroskopowe minerałów”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik geolog.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Przykładowe scenariusze zajęć

8

5.

Ćwiczenia

12

5.1.

Przedmiot i zadania mineralogii

12

5.1.1.

Ć

wiczenia

12

5.2.

Krystalografia

14

5.2.1.

Ć

wiczenia

14

5.3.

Geneza minerałów

17

5.3.1.

Ć

wiczenia

17

5.4.

Właściwości fizyczne minerałów

20

5.4.1.

Ć

wiczenia

20

5.5.

Właściwości optyczne minerałów

23

5.5.1.

Ć

wiczenia

23

5.6.

Metody badania minerałów

25

5.6.1.

Ć

wiczenia

25

5.7.

Grupy minerałów i ich zastosowanie

28

5.7.1.

Ć

wiczenia

28

6.

Ewaluacja osiągnięć ucznia

7.

Literatura

31
45

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik geolog.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

ć

wiczenia ze wskazówkami do realizacji oraz sposób ich wykonania, zalecanymi

metodami nauczania–uczenia oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia,

−

wykaz literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

Jako pomoc w realizacji jednostki modułowej dla uczniów przeznaczony jest Poradnik

dla ucznia. Nauczyciel powinien ukierunkować uczniów na właściwe korzystanie z poradnika
do nich adresowanego.

Materiał nauczania (w Poradniku dla ucznia) podzielony jest na rozdziały, które

zawierają podrozdziały. Podczas realizacji poszczególnych rozdziałów wskazanym jest
zwrócenie uwagi na następujące elementy:

−

materiał nauczania – w miarę możliwości uczniowie powinni przeanalizować
samodzielnie. Obserwuje się niedocenianie przez nauczycieli niezwykle ważnej
umiejętności, jaką uczniowie powinni bezwzględnie posiadać – czytanie tekstu
technicznego ze zrozumieniem,

−

pytania sprawdzające mają wykazać, na ile uczeń opanował materiał teoretyczny i czy
jest przygotowany do wykonania ćwiczeń. W zależności od tematu można zalecić
uczniom samodzielne odpowiedzenie na pytania lub wspólne z całą grupą uczniów,
w formie dyskusji opracowanie odpowiedzi na pytania. Druga forma jest korzystniejsza,
ponieważ nauczyciel sterując dyskusją może uaktywniać wszystkich uczniów oraz
w trakcie dyskusji usuwać wszelkie wątpliwości,

−

dominującą rolę w kształtowaniu umiejętności oraz opanowaniu materiału spełniają
ć

wiczenia. W trakcie wykonywania ćwiczeń uczeń powinien zweryfikować wiedzę

teoretyczną oraz opanować nowe umiejętności. Przedstawiono dosyć obszerną
propozycję ćwiczeń wraz ze wskazówkami o sposobie ich przeprowadzenia,
uwzględniając różne możliwości ich realizacji w szkole. Nauczyciel decyduje, które
z zaproponowanych ćwiczeń jest w stanie zrealizować przy określonym zapleczu
technodydaktycznym szkoły. Prowadzący może również zrealizować ćwiczenia, które
sam opracował,

−

sprawdzian postępów stanowi podsumowanie rozdziału, zadaniem uczniów jest
udzielenie odpowiedzi na pytania w nim zawarte. Uczeń powinien samodzielnie czytając
zamieszczone w nim stwierdzenia potwierdzić lub zaprzeczyć opanowanie określonego
zakresu materiału. Jeżeli wystąpią zaprzeczenia, nauczyciel powinien do tych zagadnień
wrócić, sprawdzając czy braki w opanowaniu materiału są wynikiem niezrozumienia
przez ucznia tego zagadnienia, czy niewłaściwej postawy ucznia w trakcie nauczania.
W tym miejscu jest szczególnie ważna rola nauczyciela, gdyż od postawy nauczyciela,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

sposobu prowadzenia zajęć zależy między innymi zainteresowanie ucznia. Uczeń
niezainteresowany materiałem nauczania, wykonywaniem ćwiczeń nie nabędzie w pełni
umiejętności założonych w jednostce modułowej. Należy rozbudzić wśród uczniów tak
zwaną „ciekawość wiedzy”. Potwierdzenie przez ucznia opanowania materiału nauczania
rozdziału może stanowić podstawę dla nauczyciela do sprawdzenia wiedzy i umiejętności
ucznia z tego zakresu. Nauczyciel realizując jednostkę modułową powinien zwracać
uwagę na predyspozycje ucznia, ocenić, czy uczeń ma większe uzdolnienia manualne,
czy może lepiej radzi sobie z rozwiązywaniem problemów teoretycznych,

−

testy zamieszczone w rozdziale Ewaluacja osiągnięć ucznia zawierają zadania z zakresu
całej jednostki modułowej i należy je wykorzystać do oceny uczniów, a wyniki osiągnięte
przez uczniów powinny stanowić podstawę do oceny pracy własnej nauczyciela
realizującego tę jednostkę modułową. Każdemu zadaniu testu przypisano określoną
liczbę możliwych do uzyskania punktów (0 lub 1 punkt). Ocena końcowa uzależniona
jest od ilości uzyskanych punktów. Nauczyciel może zastosować test według własnego
projektu oraz zaproponować własną skalę ocen. Należy pamiętać, żeby tak
przeprowadzić proces oceniania ucznia, aby umożliwić mu jak najpełniejsze wykazanie
swoich umiejętności.

Metody polecane do stosowania podczas kształcenia modułowego to:

−

pokaz,

−

ć

wiczenie (laboratoryjne lub inne),

−

projektów,

−

przewodniego tekstu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

311[12].Z3

Składniki skorupy ziemskiej

311[12].Z3.01

Rozpoznawanie makroskopowe minerałów

311[12].Z3.02

Rozpoznawanie makroskopowe skał

311[12].Z3.03

Dokumentowanie form występowania złóż

311[12].Z3.04

Określanie rodzajów i warunków powstania złóż

na obszarze Polski

311[12].Z3.05

Poszukiwanie, rozpoznawanie i dokumentowanie złóż

311[12].Z3.06

Stosowanie przepisów prawa podczas

wykonywania prac geologicznych

Schemat układu jednostek modułowych

311[12].Z3.07

Stosowanie programów komputerowych

w pracach geologiczno-dokumentacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

2.

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
ś

rodowiska,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

określać zakres nauk geologicznych i pokrewnych oraz wykazywać ich wzajemne
związki i zależności,

−

interpretować zjawiska zachodzące współcześnie we wszechświecie i określać ich wpływ
na środowisko przyrodnicze,

−

przedstawiać zależności pomiędzy procesami zachodzącymi na powierzchni Ziemi
a dynamiką, fizyką i chemią Ziemi,

−

określać pierwiastki krążące w przyrodzie oraz ich wpływ na budowę litosfery,

−

określać wpływ klimatu na rodzaj i nasilenie procesów geologicznych,

−

posługiwać się mapami fizycznymi oraz dokumentacją geologiczną,

−

charakteryzować budowę skorupy ziemskiej,

−

określać zależności miedzy geologią i innymi naukami a także geologią i gospodarką,

−

analizować procesy kształtujące skorupę ziemską,

−

określać skład chemiczny poszczególnych sfer Ziemi,

−

korzystać z różnych źródeł informacji geologicznej,

−

obsługiwać komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

posłużyć się pojęciami z zakresu mineralogii,

−

scharakteryzować układy krystalograficzne,

−

określić elementy symetrii kryształów,

−

wyjaśnić genezę minerałów,

−

scharakteryzować poszczególne grupy minerałów,

−

rozpoznać minerały należące do określonych grup,

−

dobrać metodę badań minerałów,

−

dobrać przyrządy pomiarowe do badań diagnostycznych,

−

określić makroskopowo cechy diagnostyczne minerałów,

−

określić mikroskopowo cechy diagnostyczne minerałów,

−

rozpoznać najczęściej występujące minerały skorupy ziemskiej,

−

scharakteryzować znaczenie i zastosowanie minerałów,

−

zastosować przepisy bezpiecznej i higienicznej pracy podczas badania minerałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

4.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Technik geolog 311[12]

Moduł:

Składniki skorupy ziemskiej 311[12].Z3

Jednostka modułowa:

Rozpoznawanie makroskopowe minerałów 311[12].Z3.01

Temat: Właściwości fizyczne minerałów.

Cel ogólny: Umiejętność określania właściwości fizycznych minerałów.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

określić właściwości fizyczne minerałów,

−

wyjaśnić definicje twardości, łupliwości, przełamu, spójności, gęstości i pokroju,

−

scharakteryzować rodzaje łupliwości, przełamu, pokroju,

−

wykorzystać skalę Mohsa do określenia twardości minerału,

−

sporządzić opis cech zewnętrznych minerału,

−

wykazać zależność budowy krystalograficznej minerału z jego własnościami fizycznymi.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

pogadanka,

−

ć

wiczenia.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

uczniowie pracują w grupach 2-osobowych.

Uczestnicy: uczniowie kształcący się w zawodzie technik geolog.

Czas: 3 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne

−

zestawy ćwiczeń opracowane przez nauczyciela,

−

zdjęcia minerałów,

−

zestaw modeli kryształów i minerałów,

−

okazy mineralogiczne,

−

skala twardości Mohsa,

−

pytania prowadzące,

−

papier formatu A4, pisaki.

Przebieg zajęć:
1.

Wprowadzenie.

2.

Przedstawienie celów zajęć.

3.

Realizacja tematu:

−

nauczyciel wymienia właściwości fizyczne minerałów,

−

nauczyciel wyjaśnia pojęcie twardości minerału,

−

nauczyciel wyjaśnia sposób sprawdzania twardości minerału,

−

na przykładzie wybranego minerału pokazuje sposób sprawdzenia twardości,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

−

nauczyciel wyjaśnia pojęcie i rodzaje łupliwości,

−

nauczyciel wyjaśnia sposób sprawdzania łupliwości minerału,

−

nauczyciel wyjaśnia pojęcie i rodzaje przełamu,

−

nauczyciel wyjaśnia sposób sprawdzania przełamu,

−

nauczyciel wyjaśnia pojęcie gęstości i spójności,

−

nauczyciel wyjaśnia pojęcie i rodzaje pokroju,

−

nauczyciel przedstawia uczniom jak należy sprawdzić właściwości fizyczne minerału
i opisać je,

−

uczniowie dostają 5 próbek minerałów,

−

dokonują opisu właściwości fizycznych minerałów,

–

nauczyciel sprawdza poprawność wykonanego zadania, wskazuje popełnione błędy,

–

w trakcie wykonywania zadań nauczyciel, udziela wskazówek i koryguje błędy
popełniane przez uczniów.

4.

Po wykonanym zadaniu, uczniowie oddają próbki minerałów oraz porządkują swoje
stanowisko pracy.

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Korzystając z notatek uszereguj badane minerały na zajęciach według twardości.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
–

Ewaluacja poprzez uzyskanie informacji zwrotnej podczas prezentacji i dyskusji
podsumowującej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Technik geolog 311[12]

Moduł:

Składniki skorupy ziemskiej 311[12].Z3

Jednostka modułowa:

Rozpoznawanie makroskopowe minerałów 311[12].Z3.01

Temat: Makroskopowe metody badania minerałów.

Cel ogólny: Umiejętność rozpoznawania minerałów poprzez badania ich cech zewnętrznych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wymienić cechy zewnętrzne minerałów,

−

rozpoznać cechy zewnętrzne minerałów,

−

rozróżnić narzędzia badawcze,

−

określić kolejność etapów przeprowadzania badań,

−

określić cechy zewnętrzne wybranych okazów mineralnych,

−

dobrać narzędzia badawcze,

−

skorzystać z klucza do rozpoznawania minerałów,

−

odszukać nazwę badanego minerału według klasyfikacji.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

pogadanka,

−

ć

wiczenia.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

uczniowie pracują w grupach 2-osobowych.

Uczestnicy: uczniowie kształcący się w zawodzie technik geolog.

Czas: 3 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne

−

zestaw próbek kryształów i minerałów,

−

skala twardości Mohsa,

−

zestaw narzędzi do badań,

−

pytania prowadzące,

−

papier formatu A4, pisaki.

Przebieg zajęć:
1.

Wprowadzenie.

2.

Przedstawienie celów zajęć.

3.

Realizacja tematu:

−

nauczyciel wymienia właściwości fizyczne i optyczne minerałów,

−

nauczyciel wyjaśnia kolejne etapy postępowania przy rozpoznawaniu minerałów,

−

nauczyciel wymienia narzędzia używane do rozpoznawania minerałów,

−

nauczyciel prezentuje funkcjonalność narzędzi badawczych,

−

nauczyciel prezentuje przykładowe próbki minerałów,

−

nauczyciel omawia przewodnik (klucz) do rozpoznawania minerałów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

−

nauczyciel na przykładzie przedstawia tok rozpoznawania minerałów,

−

uczniowie dostają 3 próbki minerałów,

−

dokonują rozpoznania cech zewnętrznych minerałów,

−

wyszukują w kluczu nazw badanych minerałów,

−

nauczyciel sprawdza poprawność wykonanego zadania, wskazuje popełnione błędy,

−

w trakcie wykonywania zadań nauczyciel, udziela wskazówek i koryguje błędy
popełniane przez uczniów.

4.

Po wykonanym zadaniu, uczniowie oddają próbki minerałów oraz porządkują swoje
stanowisko pracy.

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Odpowiedz na pytanie: Jakimi cechami należy się posłużyć, aby odróżnić halit od

kalcytu?

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
–

Ewaluacja poprzez uzyskanie informacji zwrotnej podczas prezentacji i dyskusji
podsumowującej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

5. ĆWICZENIA

5.1. Przedmiot i zadania mineralogii

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznacz literą P – zdania prawdziwe, literą B – zdania błędne.

1.

Pierwiastek powstały w wyniku działania procesów geologicznych, który tworzy się
w sposób naturalny, i występuje wyłącznie w stanie stałym nazwano minerałem. .........

2.

Naukę geologiczną, zajmującą się rozpoznawaniem minerałów, określeniem ich
właściwości fizycznych i chemicznych i powstaniem nazywamy petrografią. .........

3.

Metody umożliwiające rozpoznawanie minerałów na podstawie badania cech
zewnętrznych (fizycznych i chemicznych) nazywamy metodami mikroskopowymi.
..........

4.

Wszystkie minerały z wyjątkiem rtęci występują w stanie stałym. ...........

5.

Minerały nie mają krystalicznej budowy. ..........

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych pojęcia: mineralogia i minerał,

2)

odszukać w materiałach dydaktycznych przedmiot i zadania mineralogii,

3)

wpisać odpowiednią literkę w miejsce zaznaczone w ćwiczeniu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij poniższy tekst odpowiednimi wyrażeniami.

.......................... to pierwiastek lub związek różnych pierwiastków powstały w przyrodzie

w wyniku działania procesów geologicznych. Każdy minerał posiada stały skład i stałe cechy
......................... i ....................... Cechy te zależą od natury i rozmieszczenia atomów
tworzących minerał. Minerał ma budowę ............................

Naukę geologiczną, która zajmuje się rozpoznawaniem minerałów, określeniem ich

właściwości fizycznych i chemicznych, powstaniem i przemianą nazwano ..................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Metody rozpoznawania minerałów, występujących w warunkach naturalnych, na podstawie
ich cech zewnętrznych (cechy fizyczne i własności chemiczne) nazywamy metodami
...............................

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych pojęcia: mineralogia i minerał,

2)

odszukać w materiałach dydaktycznych przedmiot i zadania mineralogii,

3)

wpisać odpowiedni wyraz w miejsce zaznaczone w ćwiczeniu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

5.2. Krystalografia

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ różnice między kryształem a ciałem bezpostaciowym.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zdefiniować pojęcia: kryształ i ciało bezpostaciowe,

2)

wskazać różnice między podanymi pojęciami,

3)

wpisać odpowiedź w wykropkowane miejsce w ćwiczeniu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wymień 5 dowolnych układów krystalograficznych i określ ich elementy symetrii.

Tabela do ćwiczenia 2

Lp.

Układ krystalograficzny

Elementy symetrii

1

2

3

4

5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zaproponować 5 układów krystalograficznych,

2)

wymienić

i

scharakteryzować

elementy

symetrii

wybranych

układów

krystalograficznych,

3)

uzupełnić tabelę.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

Ćwiczenie 3

Określ różnice między stalaktytem a stalagmitem.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

scharakteryzować skupienia naciekowe,

2)

wskazać różnice między pojęciami,

3)

wpisać odpowiedź w wykropkowane miejsce w ćwiczeniu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Ćwiczenie 4

Przedstaw na rysunku jak przebiegają osie krystalograficzne w układach regularnym,

trójskośnym i rombowym.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wyszukać w odpowiednim literaturze o układach krystalograficznych,

2)

odnaleźć w materiałach dydaktycznych informacje o osiach krystalograficznych,

3)

narysować przebieg osi krystalograficznych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

arkusz formatu A4,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

5.3. Geneza minerałów

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj procesom geologicznym powstawania minerałów podane minerały:

amfibol, aragonit, beryl, boksyt, chromit, cyna, diament, galena, gejzeryt, grafit, granat,
kaolin, korund, magnetyt, magnezyt, molibden, piroksen, platyna, rtęć, sfaleryt, srebro, topaz,
turmalin, wolfram, złoto.

Tabela do ćwiczenia 1

Proces geologiczny, powstanie minerału

w wyniku:

minerały

1) procesu magmowego

2) z pary i gorących roztworów wodnych

3) wietrzenia

4) w jeziorach i morzach

5) metamorfizmu

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wyszukać w literaturze procesy geologiczne, w których powstają minerały,

2)

przyporządkować procesom geologicznym minerały,

3)

uzupełnić tabelę.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Ćwiczenie 2

Na rysunku oznaczono cyframi poszczególne złoża minerałów. Rozpoznaj je i określ

nazwę minerału.

Rysunek do ćwiczenia 2 [9]

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wyszukać w literaturze informacje o kolejności krystalizacji minerałów,

2)

przeanalizować przedstawiony przekrój schematyczny przez skorupę ziemską,

3)

zapisać nazwy rozpoznawanych minerałów pod rysunkiem.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

Ćwiczenie 3

Opisz proces powstawania minerałów z magmy.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zdefiniować pojęcie magma,

2)

wyszukać w literaturze informacje o procesie powstawania minerałów z magmy,

3)

wpisać odpowiedź w wykropkowane miejsce w ćwiczeniu

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

5.4. Właściwości fizyczne minerałów

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień i opisz najważniejsze właściwości fizyczne minerałów.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w literaturze właściwości fizyczne minerałów,

2)

wypisać najważniejsze właściwości fizyczne,

3)

scharakteryzować wypisane własności fizyczne,

4)

wpisać odpowiedź w wykropkowane miejsce w ćwiczeniu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź test twardości dla 10 minerałów wskazanych przez nauczyciela za pomocą

różnych narzędzi pomocniczych zastępujących minerały ze skali Mohsa. Uszereguj badane
minerały według twardości w tabeli.

Tabela do ćwiczenia 1

Lp.

Twardość

Minerał próbka nr

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych pojęcie twardości oraz skali Mohsa,

2)

odszukać w materiałach dydaktycznych skalę twardości Mohsa – jakie minerały wchodzą
w skład skali oraz narzędzia pomocnicze zastępujące minerały ze skali,

3)

przeprowadzić badanie twardości wskazanych minerałów,

4)

rozpoznać minerały,

5)

uszeregować badane minerały według twardości,

6)

uzupełnić tabelę.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

okazy mineralne,

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

Ćwiczenie 3

Oceń ciężar właściwy próbek minerałów i pogrupuj je na lekkie, ciężkie i bardzo ciężkie.

Spostrzeżenia wpisz do tabeli i porównaj swoją ocenę ciężaru z opiniami innych uczniów.

Tabela do ćwiczenia 3

minerały lekkie

minerały ciężkie

minerały bardzo ciężkie

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych pojęcie gęstości (ciężaru właściwego),

2)

ocenić ciężar każdej próbki z osobna,

3)

pogrupować minerały na lekkie, ciężkie i bardzo ciężkie,

4)

uzupełnić tabelę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

zestaw okazów mineralnych,

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

5.5. Właściwości optyczne minerałów

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz sposób, w jaki odróżnisz minerał barwny od zabarwionego.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w literaturze pojęcie barwy minerału,

2)

odszukać w literaturze pojęcie rysy,

3)

wpisać odpowiedź w wykropkowane miejsce w ćwiczeniu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj 2 wybrane właściwości optyczne minerałów oraz metody ich oznaczania.

Tabela do ćwiczenia 2

Lp.

właściwość optyczna

metoda oznaczania

1

2

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wybrać 2 właściwości optyczne minerałów,

2)

wyszukać w literaturze informacje o wybranych właściwościach,

3)

wyszukać w literaturze metody oznaczania wybranych właściwości optycznych,

4)

uzupełnić tabelę.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

5.6. Metody badania minerałów

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj przykładowe minerały znając ich opis makroskopowy:

1.

Minerał o połysku metalicznym, barwy żółtej o rysie czarnej i twardości 6. Pokrój
pręcikowy. ...............................

2.

Minerał o połysku półmetalicznym, barwy czarnej o rysie czerwonej i twardości 6. Układ
trygonalny. ..............................

3.

Minerał o połysku matowym, tłustym, barwy zielonej o rysie zielonej i twardości 2.
Układ jednoskośny. ...........................

4.

Minerał o połysku metalicznym, barwy czarnej o rysie czarnej i twardości 1. Układ
heksagonalny. Pokrój blaszki. .......................

5.

Minerał o połysku metalicznym, barwy szarej o rysie szarawoczarnej i twardości 2.
Pokrój igiełkowy, układ rombowy. ...........................

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

korzystając z klucza odszukać odpowiednie grupy minerałów kierując się połyskiem
i barwą lub rysą,

2)

wyszukać w kluczu pozostałe cechy charakterystyczne dla szukanego minerału,

3)

rozpoznać minerały,

4)

wpisać odpowiedź w wykropkowane miejsce.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania,

−

klucz do rozpoznawania minerałów,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj pod względem makroskopowym podstawowe minerały skałotwórcze:

kwarc, skalenie, łyszczyki, pirokseny, amfibole, oliwin, kalcyt, dolomit, gips, syderyt,
chalcedon, opal, chloryt, talk.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odszukać w literaturze odpowiednie określenia,

2)

wyznaczyć podstawowe cechy: połysk, barwę, barwę rysy, twardość korzystając
z odpowiednich narzędzi,

3)

wykorzystać pozostałe cechy pomocnicze: łupliwość, przełam, pokrój, formy skupienia,

4)

scharakteryzować cechy zewnętrzne minerału,

5)

zakwalifikować minerał do odpowiedniej grupy i podgrupy w przewodniku (kluczu),

6)

porównać własne wyniki z informacjami podanymi w przewodniku,

7)

wyniki zapisać na kartce.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

zestaw próbek mineralnych,

−

papier formatu A4,

−

przewodnik do rozpoznawania minerałów,

−

przybory do pisania,

−

zestaw narzędzi: ostrze stalowe, nóż, skala twardości Mohsa, płytka porcelanowa
nieszkliwiona, magnes lupa.

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj 3 minerały. Scharakteryzuj je pod względem makroskopowym. Wyniki

zanotuj na kartce.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wybrać 3 minerały,

2)

wyznaczyć podstawowe cechy: połysk, barwę, barwę rysy, twardość korzystając
z odpowiednich narzędzi,

3)

wykorzystać pozostałe cechy pomocnicze: łupliwość, przełam, pokrój, formy skupienia,

4)

scharakteryzować cechy zewnętrzne minerału,

5)

zakwalifikować minerał do odpowiedniej grupy i podgrupy w przewodniku (kluczu),

6)

porównać własne wyniki z informacjami podanymi w przewodniku,

7)

nazwać minerał,

8)

wyniki zapisać na kartce.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Ś

rodki dydaktyczne:

−

zestaw próbek mineralnych,

−

papier formatu A4,

−

przewodnik do rozpoznawania minerałów,

−

zestaw narzędzi: ostrze stalowe, nóż, skala twardości Mohsa, płytka porcelanowa
nieszkliwiona, magnes, lupa,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

5.7. Grupy minerałów i ich zastosowanie

5.7.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj minerały o właściwościach podanych w poniższej tabeli: A...........................

B..........................., C..............................., D................................., E............................

Tabela do ćwiczenia 1

Cecha

A

B

C

D

E

Twardość

7

6

4

2,5

1

Barwa lub
zabarwienie

bezbarwny

czarny

jasnozielony

czarny

bladozielony

Rysa

biała

biała

biała

biała

biała

Połysk

szklisty i tłusty

szklisty

szklisty

szklisty,
półmetaliczny

perłowy

Pokrój

izometryczny

krótkosłupowy

izometryczny

blaszkowy

blaszkowy

Łupliwość

brak

doskonała
dwukierunkowa

doskonała
czterokierunkowa

doskonała
jednokierunkowa

doskonała
jednokierunkowa

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wyszukać w literaturze właściwości minerałów,

2)

korzystając z klucza do rozpoznawania minerałów wyszukać minerały o podanych
cechach,

3)

wpisać nazwy minerałów w wykropkowane miejsca.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

klucz do rozpoznawania minerałów,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

Ćwiczenie 2

Określ klasy, na jakie dzielimy minerały oraz zapisz kilka przykładów.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wyszukać w literaturze klasyfikację minerałów,

2)

wpisać odpowiedź w wykropkowane miejsce.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

Ćwiczenie 3

Uzupełnij poniższą tabelę.

Tabela do ćwiczenia 3

Minerał
Cecha

.........................

.........................

.........................

.........................

.........................

Twardość

6

3

7

6

2

Barwa lub
zabarwienie

różowy

szary

czerwony

zielonoczarny

bezbarwny

Rysa

biała

biała

.........................

biała

biała

Połysk

szklisty

.........................

szklisty

.........................

szklisty, perłowy

Pokrój

tabliczkowy

płytkowy,
izometryczny

izometryczny

słupkowy

.........................

Łupliwość

.........................

doskonała
trójkierunkowa

brak

doskonała
dwukierunkowa

doskonała
jednokierunkowa

Inne cechy

często bliźniaki
podwójne

burzliwa reakcja
z HCl

częsty
automorfizm

składnik gabra

tworzy „róże
pustyni”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i technikę wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wyszukać w literaturze właściwości minerałów,

2)

korzystając z klucza do rozpoznawania minerałów wyszukać minerały o określonych
cechach,

3)

wpisać odpowiednie cechy w wykropkowane miejsca,

4)

wpisać nazwy minerałów w wykropkowane miejsca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

klucz do rozpoznawania minerałów,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

TEST 1
Test

dwustopniowy

do

jednostki

modułowej

„Rozpoznawanie

makroskopowe minerałów”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 6, 7, 10, 11, 13, 14, 16, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 8, 9, 12, 15, 17 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. c, 3. c, 4. b, 5. c, 6. b, 7. a, 8. a, 9. a, 10. a, 11. d,
12. a, 13. b, 14. a, 15. c, 16. a, 17. b, 18. b, 19. b, 20. a

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Zdefiniować pojęcie mineralogia

A

P

b

2

Zdefiniować pojęcie minerał

A

P

c

3

Nazwać element sieci krystalicznej

A

P

c

4

Rozróżnić elementy symetrii

A

P

b

5

Zdefiniować zjawisko połysku

A

P

c

6

Rozpoznać układ krystalograficzny

A

P

b

7

Określić właściwość fizyczną

B

P

a

8

Scharakteryzować układ krystalograficzny na
przykładzie przebiegu osi

C

PP

a

9

Scharakteryzować formy skupień

C

PP

a

10 Nazwać skupienia naciekowe

A

P

a

11 Zdefiniować pojęcie magma

A

P

d

12 Scharakteryzować proces powstawania minerałów

C

PP

a

13 Nazwać proces geologiczny

A

P

b

14 Określić właściwości fizyczne

B

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

15 Scharakteryzować minerał

C

PP

c

16 Określić pokrój minerału przedstawionego na

rysunku

B

P

a

17 Scharakteryzować właściwość minerałów

C

PP

b

18 Zdefiniować metody makroskopowe

A

P

b

19 Sklasyfikować minerał

B

P

b

20 Rozpoznać minerał

A

P

a

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

3.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

4.

Zapoznaj uczniów z instrukcją przed rozpoczęciem.

5.

Jeśli są jakieś wątpliwości co do zrozumienia instrukcji wyjaśnij wątpliwości.

6.

Pamiętaj o czasie przeznaczonym na rozwiązanie testu i nie przekraczaj go.

7.

Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test składa się z 20 zadań, do każdego masz 4 możliwości wyboru. Tylko jedna
odpowiedź jest prawidłowa. Na karcie odpowiedzi przy odpowiednim zadaniu postaw X,
w razie pomyłki zaznacz kółeczkiem błędną odpowiedź, następnie zaznacz odpowiedź
prawidłową.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.

6.

Pracuj samodzielnie.

7.

Na rozwiązanie testu masz 25 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Nauka, zajmująca się badaniem minerałów nazywa się

a)

petrografia.

b)

mineralogia.

c)

mineralogia.

d)

geologia.

2. Minerał to

a)

naturalny składnik skorupy ziemskiej o stałym składzie chemicznym i różnych
właściwościach fizycznych.

b)

naturalny składnik skorupy ziemskiej o różnych właściwościach fizycznych
i chemicznych.

c)

naturalny składnik skorupy ziemskiej o stałym składzie chemicznym i stałych
właściwościach fizycznych.

d)

naturalny składnik skorupy ziemskiej o różnym składzie chemicznym i stałych
właściwościach fizycznych.

3.

Najmniejszym powtarzalnym elementem sieci krystalicznej minerału jest
a)

atom.

b)

jon.

c)

komórka elementarna.

d)

kryształ.

4.

Elementy symetrii to
a)

ś

ciana, krawędź, naroże.

b)

płaszczyzna, oś, środek.

c)

kąt, oś, odcinek.

d)

ś

ciana, oś, środek.

5.

Zjawisko wywołane odbiciem fal świetlnych od powierzchni minerału to
a)

przeźroczystość.

b)

barwa.

c)

połysk.

d)

pokrój.

6. Na rysunku przedstawiono typowe formy dla układu krystalograficznego

Rysunek do zadania 6 [6]

a)

trygonalny.

b)

rombowy.

c)

jednoskośny.

d)

heksagonalny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

7.

Gdy minerał pod wpływem uderzenia rozpada się według płaszczyzn łupliwości dając
falistą powierzchnię to zjawisko to nazywa się

a)

przełam muszlowy.

b)

łupliwość dobra.

c)

twardość.

d)

pokrój włóknisty.

8.

Rysunek przedstawia przebieg osi krystalograficznych w układzie

Rysunek do zadania 8 [4]

a)

heksagonalnym.

b)

trygonalnym.

c)

regularnym.

d)

trójskośnym.

9.

Formę skupień przedstawioną na rysunku nazywamy

Rysunek do zadania 9 [13]

a)

bliźniaki.

b)

sekrecje.

c)

dendryty.

d)

geody.

10.

Skupienie naciekowe zwisające jako sopel to
a)

stalagmit.

b)

stalaktyt.

c)

stalagnat.

d)

narośl.

11.

Magma to
a)

zimna masa nasycona gazami i parą wodną.

b)

zimna masa nasycona minerałami.

c)

gorąca stopiona masa nasycona minerałami.

d)

gorąca stopiona masa nasycona gazami i parą wodną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

12.

Limonit, malachit i azuryt powstają w wyniku procesu
a)

wietrzenia.

b)

różnicowania się magmy.

c)

w jeziorach i morzach.

d)

pod wpływem gorących gazów i par.

13.

W wyniku zmian temperatury i niszczącego działania mrozu powierzchnia skał ulega
a)

wietrzeniu chemicznemu.

b)

wietrzeniu mechanicznemu.

c)

wulkanizmowi.

d)

parowaniu.

14.

Właściwości fizyczne minerałów to:
a)

twardość, łupliwość, przełam, spójność, gęstość, pokrój.

b)

twardość, połysk, łupliwość, przełam, pokrój.

c)

łupliwość, barwa, twardość, przełam gęstość.

d)

przełam, pokrój, rysa, twardość, łupliwość.

15.

Do przecięcia szkła użyjesz minerał
a)

grafit.

b)

węgiel.

c)

diament.

d)

topaz.

16.

Przedstawiony na rysunku kwarc posiada pokrój

Rysunek do zadania 16 [13]

a)

słupkowy.

b)

blaszkowy.

c)

izometryczny.

d)

włóknisty.

17.

Od ilości absorbowanego widma światła białego zależy
a)

połysk.

b)

barwa.

c)

pokrój.

d)

przeźroczystość.

18.

Metody makroskopowe badania minerałów to
a)

rozpoznawanie ich składu chemicznego.

b)

rozpoznawanie ich cech zewnętrznych.

c)

rozpoznawanie ich składu chemicznego i cech zewnętrznych.

d)

rozpoznawanie budowy mikroskopowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

19.

Siarka, platyna, diament należy do grupy minerałów
a)

siarczki.

b)

pierwiastki rodzime.

c)

siarczany.

d)

związki organiczne.

20.

Rysunek przedstawia

Rysunek do zadania 20 [13]

a)

kwarc.

b)

siarka.

c)

gips.

d)

kalcyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Rozpoznawanie makroskopowe minerałów

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

TEST 2
Test

dwustopniowy

do

jednostki

modułowej

„Rozpoznawanie

makroskopowe minerałów”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 5, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 4, 6, 7, 10, 19 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. c, 4. c, 5. b, 6. d, 7. a, 8. d, 9. b, 10. c, 11. c,
12. b, 13. b, 14. c, 15. a, 16. d, 17. b, 18. a, 19. d, 20. b

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Zdefiniować pojęcie mineralogia

A

P

c

2

Zdefiniować pojęcie minerał bezpostaciowy

A

P

b

3

Rozpoznać element sieci krystalicznej

A

P

c

4

Scharakteryzować elementy układu
krystalograficzny

C

PP

c

5

Rozpoznać formy układ krystalograficzny

A

P

b

6

Scharakteryzować klasy symetrii dla układu

C

PP

d

7

Przeanalizować formy skupień minerałów

C

PP

a

8

Zdefiniować pojęcie agregaty

A

P

d

9

Określić elementy, od których zależy krystalizacja
magmy

B

P

b

10 Scharakteryzować proces powstawania minerałów

C

PP

c

11 Określić proces pneumatolizy

B

P

c

12 Nazwać proces geologiczny

A

P

b

13 Wymienić właściwości optyczne

A

P

b

14 Sklasyfikować właściwości

B

P

c

15 Określić twardość

B

P

a

16 Określić pokrój minerału

B

P

d

17 Rozróżnić rodzaje łupliwości

A

P

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

18 Rozróżnić metody badań

A

P

a

19 Dobrać minerał do odpowiedniej grupy minerałów

C

PP

d

20 Rozpoznać minerały

A

P

b

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

2.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

3.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

4.

Zapoznaj uczniów z instrukcją przed rozpoczęciem.

5.

Jeśli są jakieś wątpliwości co do zrozumienia instrukcji wyjaśnij wątpliwości.

6.

Pamiętaj o czasie przeznaczonym na rozwiązanie testu i nie przekraczaj go.

7.

Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test składa się z 20 zadań, do każdego masz 4 możliwości wyboru. Tylko jedna
odpowiedź jest prawidłowa. Na karcie odpowiedzi przy odpowiednim zadaniu postaw X,
w razie pomyłki zaznacz kółeczkiem błędną odpowiedź, następnie zaznacz odpowiedź
prawidłową.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.

6.

Pracuj samodzielnie.

7.

Na rozwiązanie testu masz 25 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Mineralogia to
a)

nauka zajmująca się badaniem skał.

b)

nauka zajmująca się badaniem skorupy ziemskiej.

c)

nauka zajmująca się badaniem minerałów.

d)

nauka zajmująca się badaniem środowiska geograficznego.

2.

Minerały bezpostaciowe
a)

mają uporządkowaną budowę wewnętrzną.

b)

nie mają uporządkowanej budowy wewnętrznej.

c)

wykazują zdolność tworzenia kryształów.

d)

mają budowę anizotropową.

3.

Rysunek przedstawia

Rysunek do zadania 3 [6]

a)

atom.

b)

kryształ.

c)

komórkę elementarną.

d)

jon.

4.

Ś

ciany, krawędzie, naroża i elementy symetrii umożliwiają identyfikację

a)

minerału.

b)

skupień minerałów.

c)

układu krystalograficznego.

d)

pokroju.

5.

Na rysunku przedstawiono typowe formy dla układu krystalograficznego

Rysunek do zadania 5 [6]

a)

trójskośnego.

b)

jednoskośnego.

c)

regularnego.

d)

rombowego.

6.

Układ tetragonalny obejmuje
a)

2 klasy symetrii.

b)

4 klasy symetrii.

c)

6 klas symetrii.

d)

7 klas symetrii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

7.

Na rysunku przedstawiona forma skupienia minerałów o nazwie

Rysunek do zadania 7 [13]

a)

konkrecje.

b)

oolity.

c)

wykwity.

d)

sekrecje.

8.

Agregatami nazywamy
a)

kryształy.

b)

geody.

c)

minerały skałotwórcze.

d)

skupienia minerałów.

9.

Kolejność krystalizacji magmy i skład wydzielających się minerałów zależy od:
a)

rozpuszczalności, kwaśności, gęstości.

b)

składników, rozpuszczalności, temperatury, ciśnienia.

c)

wilgotności, temperatury, ciśnienia.

d)

składników, gęstości, wilgotności.

10.

Magnetyt powstaje w wyniku
a)

wietrzenia mechanicznego.

b)

wietrzenia chemicznego.

c)

różnicowania się magmy.

d)

metamorfizmu.

11.

Proces bezpośredniego wyodrębniania się rud pod wpływem gorących gazów i par
nazywamy
a)

hematolizą.

b)

metamorfizmem.

c)

pneumatolizą.

d)

pseudomorfozą.

12.

Działania wody zawierającej rozpuszczony tlen, dwutlenek węgla i związki organiczne to
a)

parowanie.

b)

wietrzenie chemiczne.

c)

wietrzenie mechaniczne.

d)

wulkanizm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

13.

Właściwości optyczne minerałów to:
a)

przeźroczystość, barwa, pokrój, rysa.

b)

przeźroczystość, połysk, barwa, rysa.

c)

barwa, połysk, rysa, przełam.

d)

kolor, połysk przełam, pokrój.

14.

Kolor sproszkowanego minerału określa
a)

barwę.

b)

łupliwość.

c)

rysę.

d)

przełam.

15.

Skalę Mohsa określa
a)

twardość.

b)

łupliwość.

c)

przełam.

d)

rysa.

16.

Na rysunku przedstawiony jest minerał o pokroju

Rysunek do zadania 16 [13]

a)

pręcikowym.

b)

włóknistym.

c)

igiełkowym.

d)

słupowym.

17.

Występuje wówczas, kiedy kryształ pod uderzeniem rozpada się dając gładkie ściany,
zwykle w dwóch płaszczyznach
a)

łupliwość doskonała.

b)

łupliwość bardzo dobra.

c)

łupliwość niewyraźna.

d)

łupliwość wyraźna.

18.

Kolor płomienia jest istotny w badaniu metodą
a)

dmuchawkową.

b)

analizy termicznej.

c)

rentgenograficzną.

d)

makroskopową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

19.

Pirokseny i amfibole należą do grupy
a)

krzemiany.

b)

pierwiastki rodzime.

c)

siarczany.

d)

tlenki.

20.

Na rysunku przedstawiona jest

Rysunek do zadania 20 [13]

a)

siarka.

b)

antymonit.

c)

kalcyt.

d)

syderyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Rozpoznawanie makroskopowe minerałów

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

7. LITERATURA

1.

Bolewski A, Manecki A.: Rozpoznawanie minerałów. Wydawnictwa Geologiczne,
Warszawa 1987

2.

Bolewski A.: Mineralogia szczegółowa. Wyd. Geol., Warszawa 1982

3.

Bolewski A.: Rozpoznawanie minerałów na podstawie cech zewnętrznych i własności
chemicznych. Wyd. Geol., Warszawa 1972

4.

Chodyniecka L, Kapuściński T.: Podstawowe metody rozpoznawania minerałów i skał.
Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1994

5.

Czekalska A, Kunkel A.: Mineralogia i petrografia dla geografów. PWN, Warszawa –
Poznań 1977

6.

Czubla P, Mizerski W, Świderska-Gładysz E.: Przewodnik do ćwiczeń z geologii. PWN,
Warszawa 2007

7.

Ernst W. G.: Materia Ziemi. Skały i minerały skorupy ziemskiej. PWN, Warszawa 1980

8.

Hutnik R, Piątek E, Wierski J, Sachanbiński M.: Vademecum zbieracza kamieni
szlachetnych i ozdobnych, Wyd. Geol., Warszawa 1984

9.

Kilian Z, Szczepanik T.: Mineralogia, petrografia i geologia. PWSZ, Warszawa 1961

10.

Kubisz J, śabiński W.: Materiały do ćwiczeń z mineralogii. Wydawnictwa AGH,
Kraków 1995

11.

Radlicz-Rühlowa H.: Geologia w Zarysie. PZWSZ, Warszawa 1964

12.

www. home.agh.edu.pl

13.

www.geologia.prv.pl

Literatura metodyczna
1.

Dretkiewicz-Więch J.: ABC nauczyciela przedmiotów zawodowych. Operacyjne cele
kształcenia. Zeszyt 32. CODN, Warszawa 1994

2.

Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000