WŁAŚCIWOŚCI MAKROSKOPOWE MINERAŁÓW

W zależności od występujących elementów symetrii wyróżnia się następujące układy krystalograficzne :

1. trójskośny

2. jednoskośny

3. trygonalny i heksagonalny

4. rombowy

5. tetragonalny

6. regularny

Kryształy posiadają określony kształt, nazywany pokrojem. Wyróżnia się następujące

pokroje kryształów:

• izometryczny, gdy kryształ ma identyczne lub zbliżone wymiary w trzech kierunkach,

• tabliczkowy, gdy kryształ ma różne wymiary w trzech kierunkach,

• płytkowy, gdy kryształ ma podobne wymiary w dwóch kierunkach, zaś w trzecim jest wyraźnie mniejszy od poprzednich,

• listewkowy, gdy kryształ ma różne wymiary w trzech kierunkach, przy czym jeden wymiar wyraźnie przeważa nad pozostałymi,

• słupkowy, gdy kryształ ma podobne wymiary w dwóch kierunkach, w trzecim zaś wymiar wyraźnie większy od dwóch poprzednich (w przypadku, gdy wymiar trzeci bardzo znacznie przeważa nad pozostałymi, można wyróżnić pokrój pręcikowy igiełkowy lub włóknisty).

Właściwości makroskopowe

1. Barwa. Zależy ona od rodzaju i charakteru ułożenia atomów w przestrzeni, które wpływają na pochłanianie i odbijanie promieni świetlnych. Wyróżnia się minerały:

• barwne, o niezmiennej, charakterystycznej barwie,

• zabarwione, o barwie pochodzącej od domieszek innych substancji,

• bezbarwne.

2. Rysa. Jest ona barwą sproszkowanego materiału. Bada się ją pocierając minerałem o niepolerowaną płytkę porcelanową. Minerały barwne dają rysę barwną, zaś bezbarwne i zabarwione mają zawsze rysę białą.

3. Przezroczystość. Określa ona zdolność minerałów do przepuszczania promieni świetlnych. Wyróżnia się minerały:

• przezroczyste (np. kwarc),

• przeświecające (np. chalcedon),

• nieprzezroczyste (większość minerałów).

Minerały przezroczyste często zatracają tę cechę na skutek obecności drobnych próżni, banieczek gazów i spękań.

4. Połysk. Jest to cecha powierzchni minerału (jego ścian bądź powierzchni powstałych po jego rozbiciu), określająca sposób w jaki odbija ona promienie świetlne. Wyróżnia się następujące rodzaje połysku:

• metaliczny: właściwy i półmetaliczny,

• niemetaliczny: diamentowy, szklisty, tłusty, perłowy, jedwabisty i matowy.

5. Łupliwość. Jest to zdolność minerałów do pękania pod wpływem uderzenia bądź nacisku na części ograniczone powierzchniami płaskimi. Łupliwość nie występuje u minerałów bezpostaciowych i u niektórych minerałów krystalicznych. Minerały mogą wykazywać łupliwość w jednym lub w kilku kierunkach. Kierunki te są w danym krysztale zawsze takie same, niezależnie od kierunku przyłożenia siły, np. uderzenia. W zależności od łatwości pękania minerału oraz stopnia prawidłowości powierzchni, łupliwość dzielimy na:

• doskonałą

• bardzo dobrą

• wyraźną

• niewyraźną (słabą)

6. Przełam. Cecha ta mówi nam o braku łupliwości. Minerał wykazujący przełam, pęka wzdłuż powierzchni zupełnie przypadkowych, jak np. kwarc. Ze względu na kształt tych powierzchni wyróżnia się następujące typy przełamów:

• równy (powierzchnie zbliżone do płaskich),

• nierówny: muszlowy (przypominający kształtem powierzchnię muszli), haczykowaty, zadziorowaty i inne.

Niektóre minerały pod wpływem uderzenia pękają wzdłuż słabo zaznaczających się, niezbyt równych powierzchni, które nie przecinają całego kryształu. Cecha ta określana jest jako oddzielność. Posiadają ją np. niektóre granaty.

7. Twardość. Jest to opór jaki stawia minerał przy próbie zarysowania go ostrym narzędziem. Próbę wykonuje się swobodnie pociągając ostrzem po powierzchni minerału, bez stosowania silnego punktowego nacisku, powodującego jej kruszenie bądź miażdżenie. Twardość minerałów określa się porównując ją do twardości minerałów wzorcowych, tworzących skalę Mohsa. Jest to zestaw 10 minerałów ułożonych kolejno od najmniej do najbardziej twardego:

1. talk Mg₃[(OH)₂Si₄O₁₀]

2. gips CaSO₄ ^. 2H₂O

3. kalcyt CaCO₃

4. fluoryt CaF₂

1. apatyt Ca₅F(PO₄)₃

2. ortoklaz K[AlSi₃O₈]

3. kwarc SiO₂

4. topaz Al₂F₂SiO₄

5. korund Al₂O₃

6. diament C

8. Gęstość właściwa. W przypadku niektórych minerałów stanowi doskonałą cechę rozpoznawczą (np. barytu - 4,5 g ^. cm^-1, galeny - 7,58 g ^. cm^-1). Większość minerałów skałotwórczych ma jednak gęstość rzędu 2,5 - 3,5 g ^. cm^-1. Cecha ta zatem w badaniach terenowych nie ma zatem praktycznego znaczenia.

9. Inne cechy. W przypadku niektórych minerałów w badaniach makroskopowych wykorzystywane są inne charakterystyczne cechy. Należą do nich

• kruchość (np. turmalin)

• sprężystość (np. muskowit)

• giętkość (np. gips)

• kowalność (np. srebro rodzime)

• smak (np. halit)

• magnetyzm (np. magnetyt)

---