Geologiczna analiza zdjêæ satelitarnych metod¹ pokryæ wielokrotnych:

zarys problematyki z przyk³adami z Polski po³udniowej

Pawe³ Henryk Karnkowski*, Wojciech Ozimkowski*

Multi-coverage geological interpretation of satellite images: an overview with some examples from southern Poland. Prz. Geol.,
49: 1067–1072.

S u m m a r y. Geological interpretations of small-scale satellite images are scarce and this subject is almost absent in scientific publica-
tions. This paper presents the multi-coverage geological interpretation of satellite images for some areas of southern Poland, where
different genetic, petrologic and morphologic units occur. We believe that objectivity, simplicity and low cost, as well as quick data
elaboration of the proposed methodology makes it useful in geological sciences. The data obtained from the multi-coverage geological
interpretation of satellite images have a virtue of objectivity and enable to statistically evaluate the relationships between different
geologic and geomorphologic phenomena.

Key words: satellite images, lineaments, southern Poland

Licz¹cy blisko 100 lat termin „lineament”, wprowa-

dzony przez W.H. Hobbsa w 1904 r. (Graniczny, 1989) by³
pocz¹tkowo stosowany do form czytelnych na mapach
topograficznych i geologicznych, a póŸniej tak¿e na zdjê-
ciach lotniczych i w materia³ach geofizycznych. Jednak
szczególnie czêsto zacz¹³ byæ u¿ywany w po³owie lat sie-
demdziesi¹tych XX w., po ukazaniu siê pierwszych geolo-
gicznych interpretacji obrazów satelitarnych.

Zgodnie z najpopularniejsz¹ definicj¹ (O’Leary i in.,

1976) lineament jest to „mo¿liwa do zinterpretowania
cecha liniowa powierzchni (lub ich kompozycja) zoriento-
wana w ca³oœci lub na pewnych odcinkach prostoliniowo i
odzwierciedlaj¹ca prawdopodobnie pewne zjawiska w
pod³o¿u” (Graniczny, 1989). Ju¿ pierwsze geologiczne, a
raczej tektoniczne interpretacje obrazów satelitarnych z
Landsata (Short i in., 1976 — Central Coastal Range w
Kalifornii) ukazywa³y, oprócz wielu znanych i wykartowa-
nych w terenie uskoków, prawie tyle samo linii okreœla-
nych jako „fotolineament (uskok?) nie wykartowany na
mapach geologicznych”. PóŸniejszy szybki rozwój inter-
pretacji obrazów satelitarnych by³ wyraŸnie iloœciowy, a
nie jakoœciowy. Wykonano ogromn¹ iloœæ map lineamen-
tów dla wszystkich kontynentów ³¹cznie z Antarktyd¹
(Hoppe & Tessensohn, 1981), lecz zwi¹zki lineamentów z
geologi¹ (tektonik¹) ca³y czas pozostawa³y niejasne. Zwy-
kle pewna czêœæ lineamentów dawa³a siê identyfikowaæ ze
znanymi uskokami, lecz wiêkszoœæ lineamentów nie by³a z
nimi zwi¹zana. I na odwrót — tylko czêœæ skartowanych
uskoków by³a czytelna na obrazach satelitarnych jako line-
amenty. Ta geologiczna niejednoznacznoœæ lineamentów
pozostaje nadal podstawowym problemem w ich bada-
niach.

Drugim, niemniej wa¿nym, problemem jest subiekty-

wizm wyznaczania przebiegu lineamentów. Najczêœciej do
dziœ stosowana wizualna metoda interpretacji obrazu
satelitarnego dopuszcza du¿¹ dowolnoœæ w wyznaczaniu
lineamentów — dlatego interpretacje tego samego obrazu
wykonywane przez ró¿nych interpretatorów mog¹ siê
znacznie ró¿niæ (Middelkoop, 1990; Ozimkowski & Mar-
dal, 1994). Subiektywizm interpretacji mo¿na zmniejszyæ
porównuj¹c interpretacje ró¿nego typu obrazów satelitar-

nych z tego samego obszaru (np. Landsata i HCMM —
Ba¿yñski i in., 1984) lub przez porównywanie interpretacji
tego samego obrazu wykonanych przez ró¿nych interpreta-
torów (Ozimkowski & Mardal, 1994). Niniejszy artyku³
prezentuje wstêpne wyniki interpretacji wykonanych t¹
drug¹ metod¹, nazwan¹ „metod¹ pokryæ wielokrotnych”
(multi-coverage geological interpretation — Karnkowski
& Ozimkowski, 1998), dla wybranych 3 obszarów testo-
wych z po³udniowej Polski (ryc. 1), ró¿ni¹cych siê stylem
budowy geologicznej, litologi¹ i wiekiem ska³ pod³o¿a,
tektonik¹ oraz stopniem pokrycia utworami czwartorzêdo-
wymi.

Metoda pokryæ wielokrotnych

Ka¿dy obraz satelitarny mo¿e byæ zinterpretowany w

nieco odmienny sposób przez ró¿nych interpretatorów. Z
oczywistych powodów zró¿nicowanie tych indywidual-
nych interpretacji roœnie w miarê pogarszania siê czytelno-
œci fotointerpretacyjnej obrazu, jak to siê dzieje np. w
przypadku obszarów pokrytych utworami czwartorzêdo-
wymi. Gdy przeœledzenie lineamentów jest trudniejsze,
wiêksza rolê gra intuicja interpretatora, bêd¹ca czynnikiem
wysoce subiektywnym (ryc. 2A). Ten subiektywizm jest w
metodzie pokryæ wielokrotnych minimalizowany przez
na³o¿enie na siebie wielu interpretacji tego samego obrazu
wykonanych przez wielu (zwykle ponad 20) indywidual-
nych interpretatorów (Ozimkowski & Mardal, 1994). Na
uzyskanej w ten sposób interpretacji zbiorczej lineamenty
rysowane przez wiêkszoœæ interpretatorów s¹ wówczas
wyraŸnie widoczne w postaci wi¹zek w przybli¿eniu rów-
noleg³ych do siebie linii (ryc. 2B).

Techniczna strona metody pokryæ wielokrotnych jest

bardzo prosta: zebrane interpretacje indywidualne mo¿na
dygitalizowaæ, lub skanowaæ i nastêpnie wektoryzowaæ.
Po korekcji geometrycznej polegaj¹cej na wpasowaniu
ka¿dej z interpretacji w jeden „wzorcowy” podk³ad mo¿na
bez problemów praktycznie dowoln¹ iloœæ interpretacji
indywidualnych ³¹czyæ w jedn¹ interpretacjê zbiorcz¹.
Powiêkszanie wybranych fragmentów lineamentów na
interpretacji zbiorczej pozwala na liczenie pojedynczych
lineamentów wyznaczonych przez indywidualnych inter-
pretatorów, a to z kolei umo¿liwia oszacowanie czytelnoœci
ka¿dego z lineamentów interpretacji zbiorczej jako procen-
towego stosunku iloœci interpretatorów, którzy wyznaczyli

1067

Przegl¹d Geologiczny, vol. 49, nr 11, 2001

*Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i

Wigury 93, 02-089 Warszawa

dany lineament do iloœci wszystkich interpretatorów, co w
efekcie umo¿liwia dokonywanie klasyfikacji lineamentów
wed³ug stopnia ich czytelnoœci. W klasycznych indywidu-
alnych interpretacjach wyró¿nia siê zwykle najwy¿ej 2 kla-
sy czytelnoœci lineamentów — wyraŸnie czytelne i
prawdopodobne, podczas gdy metoda pokryæ wielokrot-
nych umo¿liwia wydzielenie kilku klas ich czytelnoœci (np.
5 klas — Ozimkowski & Mardal, 1994; Karnkowski &
Ozimkowski, 1999). Ma to du¿e znaczenie praktyczne:
poniewa¿ lineamenty s¹ uwa¿ane za powierzchniowy prze-
jaw m³odej i wspó³czesnej aktywnoœci dyslokacji w
pod³o¿u (Ostaficzuk, 1981; Graniczny, 1991), wobec tego
czytelnoœæ lineamentów mo¿e byæ w pewnym przybli¿eniu
miar¹ stopnia aktywnoœci tych wg³êbnych dyslokacji. Taka
ocena — zw³aszcza iloœciowa — mo¿e mieæ z kolei du¿e
znaczenie dla wielu dzia³ów geologii stosowanej.

Lineamenty na powierzchni terenu maj¹ pewna szero-

koœæ, bêd¹c¹ wynikiem ich dyspersji nad powoduj¹cymi je
nieci¹g³oœciami w pod³o¿u (Ostaficzuk, 1981). Metoda
pokryæ wielokrotnych pozwala ³atwo oceniæ szerokoœæ
lineamentu na podstawie szerokoœci wi¹zki wyzna-
czaj¹cych go linii na interpretacji zbiorczej. W przypadku
interpretacji indywidualnej wyznaczenie szerokoœci line-
amentu jest bardzo trudne, a czasem wrêcz niemo¿liwe do
wykonania. Pomiar szerokoœci lineamentów na interpreta-
cji zbiorczej pozwala z kolei na okreœlenie jaki procent
terenu jest pokryty przez lineamenty na danym obszarze
(Karnkowski & Ozimkowski, 1998), zamiast ma³o precy-

zyjnego wyliczania d³ugoœci lineamentów wystêpuj¹cych
na jednostce powierzchni (np. km/km

2

= km

-1

).

Obszary testowe

Elewacja radomszaczañska. Obszar testowy ma wymiary
110 x 145 km i rozci¹g³oœæ po³udnikow¹ (ryc. 1). Analizo-
wano fotograficzne odbitki w skali 1: 500 000, stanowi¹ce
fragment obrazu z satelity Landsat, wykonanego skanerem
MSS w pasmach 4, 5 i 7 (zieleñ, czerwieñ i bliska podczer-
wieñ). Ka¿dy z interpretatorów analizowa³ wszystkie 3
obrazy w tych 3 pasmach, co w po³¹czeniu z du¿¹ gêstoœci¹
lineamentów

wystêpuj¹cych

na

obszarze

elewacji

radomszczañskiej (jeden z 3 obszarów o najwiêkszej gêsto-
œci lineamentów w Polsce — Ba¿yñski i in., 1984), pozwo-
li³o uzyskaæ czyteln¹ interpretacjê zbiorcz¹ ju¿ przy 13
indywidualnych interpretacjach (z których co prawda
ka¿da z³o¿ona by³a z 3 interpretacji dla ka¿dego z pasm, co
w sumie da³o 39 interpretacji).

Jeden z autorów (Karnkowski, 1980) wykona³ swego

czasu klasyczn¹ indywidualn¹ interpretacjê wizualn¹ obra-
zów z Landsata w skali 1 : 1 000 000 i 1: 250 000 dla obsza-
ru elewacji radomszczañskiej, wykorzystuj¹c pasma 5, 6, a
g³ównie 7 MSS — czyli czerwieñ i blisk¹ podczerwieñ
(ryc. 2A). Przeœledzone lineamenty uk³ada³y siê na tej
interpretacji w 4 g³ówne zespo³y: wyraŸnie widoczne
NW–SE i NE–SW, oraz mniej czytelne WNW–ESE i N–S.
Kierunek NW–SE, niew¹tpliwie zwi¹zany z osiami lara-
mijskich fa³dów, w centralnej czêœci obszaru by³ wyraŸnie

1068

Przegl¹d Geologiczny, vol. 49, nr 11, 2001

paleozoik
Palaeozoic

perm
Permian

trias
Triassic

jura
Jurassic

kreda
Cretaceous

miocen
Miocene

0

50

100 km

Lubl

in

50° 18°

20°

22°

51°

52°

49°

B

C

£ódŸ

Czês

tochowa

Opol

e

Kiel

ce

Rze

szów

Prze

myœ

l

SLOVAKIA

U

K

R

A

IN

E

ZAPADLISKO PRZEDKARPACKIE

CARPATHIAN FOREDEEP

POLAND

Warta

W

is³

a

San

Wis³a

Kraków

A

AN

TY

KLI

NO

RIU

M

ŒRÓ

DPO

LS

KIE

M

ID

-P

OL

ISH

AN

TICL

IN

ORI

UM

KARPATY

CARPATHIANS

Ryc. 1. Lokalizacja badanych obszarów: A —– elewacja radomszczañska, B — Góry Œwiêtokrzyskie, C — polskie Karpaty wschodnie
i zapadlisko przedkarpackie
Fig. 1. Location of test areas in southern Poland: A—- Radomsko elevation, B — Holy Cross Mts., C — Polish Eastern Carpathians
and their foredeep

zaburzony przez kierunek WNW–ESE — bajkalski
(Po¿aryski, 1972), wystêpuj¹cy zapewne w pod³o¿u pokry-
wy mezozoicznej.

Interpretacja otrzymana metod¹ pokryæ wielokrotnych

(ryc. 2B) jest du¿o bogatsza w szczegó³y ni¿ wspomniana
interpretacja indywidualna (ryc. 2A), lecz obie posiadaj¹
liczne wspólne elementy.

Porównuj¹c obraz uzyskany metod¹ pokryæ wielokrot-

nych z budow¹ geologiczn¹ terenu (ryc. 3) mo¿na przede
wszystkim zauwa¿yæ, ¿e gêstoœæ wystêpowania lineamen-
tów nie zale¿y od wieku utworów pod³o¿a ani od ich litolo-
gii. Na mapach geologicznych obszary wystêpowania
wzglêdnie miêkkich utworów kredowych — margli, pia-
skowców, mu³owców — s¹ ca³kowicie pozbawione usko-
ków (ryc. 3), podczas gdy lineamenty na tych obszarach s¹
co najmniej tak samo gêste jak na obszarze wystêpowania
silniej skonsolidowanych utworów jurajskich (g³ównie
wapieni). Niektóre z lineamentów mog¹ byæ korelowane z
uskokami poprzecznymi wystêpuj¹cymi w utworach juraj-
skich w po³udniowej czêœci analizowanego obszaru. Nie
widaæ natomiast wyraŸnego zwi¹zku lineamentów z prze-
biegiem (kierunkami) granic geologicznych — charakte-
rystycznego dla pozosta³ych dwóch obszarów testowych.
Mo¿e to byæ spowodowane wystêpowaniem na obszarze
elewacji radomszczañskiej stosunkowo grubej pokrywy
osadów czwartorzêdowych.

Du¿a iloœæ lineamentów NW–SE, odzwierciedlaj¹cych

zapewne kierunku osi fa³dów laramijskich, jest zgodna z
kierunkiem jednego z g³ównych lineamentów Polski —
lineamentu Poznañ–Rzeszów (Ba¿yñski i in., 1984), prze-
cinaj¹cego skoœnie œrodek badanego obszaru.

Intryguj¹cy jest kompletny brak lineamentów odpo-

wiadaj¹cych uskokom obrze¿aj¹cym równole¿nikowy rów
Be³chatowa, lub choæby równoleg³ych do nich (ryc. 3).
Mog³o by to œwiadczyæ o braku wspó³czesnej aktywnoœci
tektonicznej wzd³u¿ tych uskoków — choæ by³oby to
sprzeczne z powszechnie przyjêtymi pogl¹dami (Baraniec-
ka i in., 1980; Biernat, 1975), a tak¿e trudne do pogodzenia
z notowanymi ca³y czas trzêsieniami ziemi na obszarze
rowu (Stec & Siata, 1999). Nie mo¿na jednak wykluczyæ,
¿e wstrz¹sy te powstaj¹ w wyniku aktywnoœci uskoków
poprzecznych lub skoœnych do przebiegu rowu. Obszar
samego rowu Be³chatowa cechuje mniejsza gêstoœæ line-
amentów — nawet tych poprzecznych do rowu — ni¿ na
obszarach s¹siednich. Jest to byæ mo¿e po prostu wynik
wype³nienia rowu znacznej mi¹¿szoœci nieskonsolidowany-
mi osadami trzeciorzêdowymi, oraz przykrycia stosunkowo
grub¹ pokryw¹ osadów czwartorzêdowych obszarów ota-
czaj¹cych rów.
Góry Œwiêtokrzyskie. Testowany obszar ma rozmiary 85
x 112 km, o rozci¹g³oœci równole¿nikowej (ryc. 1). Inter-
pretowano odbitkê fotograficzn¹ obrazu w skali 1 : 500 000
wykonanego w paœmie 5 (czerwieñ) skanera MSS satelity
Landsat. Zebrano wyj¹tkowo du¿¹ iloœæ indywidualnych
interpretacji tego obszaru (90), dziêki czemu — oprócz
otrzymania interpretacji zbiorczej metod¹ pokryæ wielo-
krotnych — mo¿liwe by³o statystyczne opracowanie
zarówno zró¿nicowania wyników interpretacji indywidu-
alnych w ramach „populacji” interpretatorów, jak i
zwi¹zków lineamentów z budow¹ geologiczn¹ i rzeŸb¹
analizowanego terenu (Ozimkowski & Mardal, 1994).

Podobnie jak w przypadku elewacji radomszczañskiej

na obszarze Gór Œwiêtokrzyskich i ich obrze¿enia nie

1069

Przegl¹d Geologiczny, vol. 49, nr 11, 2001

20 km

W

ar

ta

W

ar

ta

P

il

ic

a

Czêstochowa

£ódŸ

A

B

20 km

Ryc. 2. Interpretacje obrazów satelitarnych z obszaru elewacji radomszczañskiej: A — indywidualna interpretacja na (podstawie
Karnkowskiego, 1980), B — interpretacja metod¹ pokryæ wielokrotnych (x13)
Fig. 2. Interpretation of satellite images from Radomsko Elevation: A — ”single-handed” interpretation (based on Karnkowski,
1980), B — multi-coverage interpretation (x13)

mo¿na by³o stwierdziæ jednoznacznego zwi¹zku czêstotli-
woœci wystêpowania lineamentów (ich gêstoœci) z wiekiem
ani z litologi¹ ska³ pod³o¿a (ryc. 4). Nawet w SE czêœci
interpretowanego obszaru, pokrytej miêkkimi osadami
mioceñskimi wype³niaj¹cymi zapadlisko przedkarpackie,
lineamenty s¹ prawie tak samo czêste, jak na obszarach
wystêpowania bardziej skonsolidowanych ska³.

Równie¿ nie widaæ wyraŸnych ró¿nic w gêstoœci

wystêpowania lineamentów pomiêdzy obszarem trzonu
paleozoicznego a mezozoicznym obrze¿eniem Gór Œwiê-
tokrzyskich. Ró¿ne s¹ jednak kierunki lineamentów — w
obrze¿eniu mezozoicznym przewa¿aj¹ kierunki NW–SE,
podczas gdy w trzonie paleozoicznym s¹ one bardziej
zbli¿one do równole¿nikowych — WNW–ESE. Przema-
wiaæ to mo¿e za zwi¹zkiem lineamentów z osiami fa³dów
lub równoleg³ymi do nich uskokami pod³u¿nymi — lara-
mijskimi w obrze¿eniu, a waryscyjskimi w trzonie pale-
ozoicznym. Spora czêœæ lineamentów w po³udniowym
obrze¿eniu mezozoicznym Gór Œwiêtokrzyskich odpowia-
da kuestom jurajskim.

Podobnie jak w przypadku g³ównych dyslokacji ogra-

niczaj¹cych rów Be³chatowa, najwiêksza dyslokacja na
badanym obszarze — uskok œwiêtokrzyski — nie ujawnia
siê w postaci lineamentu. Tu jednak brak wspó³czesnej
aktywnoœci dyslokacji jest bardziej prawdopodobnym tego
powodem ni¿ w przypadku rowu Be³chatowa. Nie ujawnia-
nie siê wielkich stref dyslokacyjnych w postaci lineamen-
tów jest zreszt¹ od dawna znane; nawet na ma³oskalowych
obrazach satelitarnych nie jest widoczna g³ówna strefa dys-

lokacyjna

Europy

—

strefa

Teisseyra-Tornquista

(Ostaficzuk, 1995).
Karpaty i zapadlisko przedkarpackie. Do interpretacji
tego obszaru wykorzystano ca³¹ scenê ze skanera MSS
satelity Landsat (185 x 185 km), zarejestrowan¹ w paœmie
6 (bliska podczerwieñ) (ryc. 1). Interpretowano jej fotogra-
ficzn¹ odbitkê w skali 1 : 1 000 000. Zebrano 40 interpreta-
cji indywidualnych, z których nastêpnie zestawiono
interpretacjê zbiorcz¹ (ryc. 5).

Obszar ten jest zró¿nicowany geologicznie: obejmuje

wschodni¹ czêœæ polskich Karpat zewnêtrznych i zapadli-
ska przedkarpackiego, a na pó³nocy siêga po po³udniowe
obrze¿enie Gór Œwiêtokrzyskich i Roztocze, wykraczaj¹c
nieco poza granice Polski na obszar Ukrainy i S³owacji.

Na obszarze Karpat zewnêtrznych ogromna wiêkszoœæ

lieamentów widocznych na interpretacji zbiorczej (ryc. 5)
jest równoleg³a do skib i ³usek, lub oddzielaj¹cych je nasu-
niêæ. Jedynie kilka lineamentów w zachodniej czêœci anali-
zowanego fragmentu Karpat mo¿e odpowiadaæ uskokom
poprzecznym, czêœciowo widocznym na mapach geolo-
gicznych. Brzeg nasuniêcia karpackiego praktycznie nie
jest widoczny — ma on zreszt¹ zbyt urozmaicony prze-
bieg, aby mo¿na go by³o wi¹zaæ z prostoliniowym z defini-
cji lineamentem. Za to nieco na pó³noc od brzegu Karpat,
ju¿ w obrêbie zapadliska przedkarpackiego, wyraŸnie
rysuje siê równole¿nikowy lineament, byæ mo¿e genetycz-
nie zwi¹zany z reakcj¹ pod³o¿a na obci¹¿anie nasu-
waj¹cymi siê Karpatami.

Na obszarze zapadliska przedkarpackiego najlepiej

czytelne lineamenty tworz¹ wyraŸny trójk¹t, którego pod-
stawê stanowi wspomniany lineament równoleg³y do brze-
gu Karpat, pozosta³e zaœ boki — lineamenty przebiegaj¹ce
wzd³u¿ dolin Wis³y i dolnego Sanu. Na powierzchniowych
mapach geologicznych zapadliska przedkarpackiego na
ogó³ nie ma uskoków tn¹cych utwory miocenu, wiêc line-
amenty na tym obszarze mog¹ odzwierciedlaæ aktywnoœæ
dyslokacji w pod³o¿u miocenu — np. lineament dolnego
Sanu w przybli¿eniu odpowiada przebiegowi zrêbu Rysz-
kowej Woli (Krzywiec, 1997). Dalej ku NE jest widoczny
nieco s³abiej czytelny lineament, równoleg³y do lineamen-

1070

Przegl¹d Geologiczny, vol. 49, nr 11, 2001

10 km

uskok

fault

Wis

³a

Tr

Tr

Tr

K

T

J

J

J

J

T

PZ

T

K

K

K

K

PZ

T

T

J

J

Tr

Tr

Tr

J – jura

Jurassic

PZ – paleozoik

Palaeozoic

Kielce

Tr – trzeciorzêd

Tertiary

K – kreda

Cretaceous

T – trias

Triassic

Ryc. 4. Góry Œwiêtokrzyskie — interpretacja metod¹ pokryæ
wielokrotnych na tle szkicu budowy geologicznej
Fig. 4. Holy Cross Mts. — multi-coverage interpretation against
the background of the geological sketch

K

2

J

3

J

2

J

3

J

2

K

2

J

2

J

3

J

3

K

2

J

3

K

2

J

2

J

2

J

3

K

2

J

2

J

1

J

3

J

2

J

1

T

P

Wart

a

W

ar

ta

20 km

rów be³chatowski
Be³chatów graben

T

3

J

1

J

2

J

1

J

3

K

1

J

2

K

1

Ryc. 3. Elewacja radomszczañska — interpretacja metod¹ pokryæ
wielokrotnych na tle szkicu budowy geologicznej
Fig. 3. Radomsko Elevation — multi-coverage interpretation aga-
inst the geological sketch

tu dolnego Sanu, odpowiadaj¹cy granicy geologicznej
(kueœcie) pomiêdzy miêkkimi mioceñskimi utworami
zapadliska przedkarpackiego (piaski, i³y) i nieco twardszy-
mi ska³ami kredowymi Roztocza (margle, piaskowce, kre-
da). Monotonny litologicznie obszar zapadliska jest
pociêty zaskakuj¹co du¿¹ iloœci¹ mniejszych i nieco s³abiej
czytelnych lineamentów. Wœród nich wyró¿niaj¹ siê 4
równoleg³e lineamenty o przebiegu WNW–ESE, wystê-
puj¹ce pomiêdzy lineamentem dolnego Sanu a krawêdzi¹
Roztocza, oraz lineamenty NW–SE, na przed³u¿eniu niec-
ki nidziañskiej na obszar zapadliska przedkarpackiego,
które prawdopodobnie mo¿na wi¹zaæ z ruchem przesuw-
czym (Krzywiec 1997).

Na obszarze objêtym analizowanym obrazem satelitar-

nym znajduje siê du¿a iloœæ (ponad 150) ma³ych, lecz
dobrze rozpoznanych i od dawna eksploatowanych z³ó¿
ropy (g³ównie w Karpatach) i gazu (g³ównie w zapadlisku
przedkarpackim). Iloœæ ta, w po³¹czeniu ze zobiektywizo-
wanym obrazem sieci lineamentów, pozwoli³a na staty-
styczne przebadanie powszechnie od dawna wyra¿anej
opinii o wspó³wystêpowaniu z³ó¿ wêglowodorów i line-
amentów (Karnkowski & Ozimkowski, 1998). Potwier-
dzi³o siê przypuszczenie, ¿e aktywne (czyli „dro¿ne”)

strefy dyslokacyjne, przejawiaj¹ce siê na powierzchni
terenu jako lineamenty, s³u¿¹ za drogi migracji wêglowo-
dorów. Lecz jedynie z³o¿a ropy, a w³aœciwie ponad po³owa
z nich, wystêpuj¹ dok³adnie na lineamentach, lub przyle-
gaj¹ do nich. Z³o¿a gazu zachowuj¹ siê wrêcz odwrotnie i
nie wystêpuj¹ na lineamentach — 2/3 iloœci z³ó¿, zawie-
raj¹cych ponad 87% zasobów, wystêpuje z dala od line-
amentów. Prawdopodobnie wiêksza przepuszczalnoœæ w
strefach lineamentów umo¿liwi³a na tym obszarze uciecz-
kê gazu ziemnego do atmosfery (Karnkowski & Ozimkow-
ski, 1998).

Wnioski

1. Geologiczna analiza zdjêæ satelitarnych metod¹

pokryæ wielokrotnych jest prosta, szybka w wykonaniu
oraz ma³o kosztowna i mo¿e byæ przydatna w wielu dzie-
dzinach nauk o Ziemi.

2. Metoda pokryæ wielokrotnych jest du¿o bardziej

obiektywna ni¿ klasyczne interpretacje pojedynczego
obserwatora, a uzyskane wyniki mog¹ byæ podstaw¹ do
opracowañ

statystycznych

badaj¹cych

zale¿noœci

1071

Przegl¹d Geologiczny, vol. 49, nr 11, 2001

SLOVAKIA

20 km

limit of the Flysch

Carpathians

U

K

R

A

IN

E

li

f

mit o

i

o

t

M

he

ocen

e F

red

p

ee

fa

ul

ts

onl

y

in

th

e

p

re

-Mi

ocen

e

baseme

nt

u

sk

o

ki

wp

o

d

³o

¿u

p

rzed

mi

o

ceñ

ski

m

uskok
fault

granica nasuniêcia lub ³uski
boundary of nappe
or slice

oœ fa³du
fold axis

zasiêg Karpa

t

fliszowych

zasiêg zap

adliska

przed

karpack

iego

Ryc. 5. Polskie Karpaty Wschodnie i zapadlisko przedkarpackie — zale¿noœæ lineamentów od struktur geologicznych (uskoki w
pod³o¿u miocenu zapadliska)
Fig. 5. Polish Eastern Carpathians and their foredeep — relationship between lineaments and geological structures (faults in the base-
ment of miocene sediments)

pomiêdzy ró¿nymi jednostkami geologicznymi i geomor-
fologicznymi.

3. Powszechnoœæ prostych graficznych programów

komputerowych znacznie u³atwia wykonanie analizy
metod¹ pokryæ wielokrotnych.

4. Proponowana metoda mo¿e byæ równie¿ wykorzy-

stywana w geologii stosowanej i planowaniu przestrzen-
nym.

Prezentowane wyniki zosta³y uzyskane w trakcie realizacji

tematu BW-1484/9.

Literatura

BARANIECKA M.D. 1980 — Budowa geologiczna regionu be³cha-
towskiego. Prz. Geol., 28: 381–390.
BA¯YÑSKI J., DOKTÓR S. & GRANICZNY M. 1984 — Mapa foto-
geologiczna Polski. Wyd. Geol.
BIERNAT S. 1975 — Zagadnienia neotektoniki w rejonie Be³chatowa.
[W:] Wspó³czesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce.
T.1: 111-119. Wyd. Geol.
GRANICZNY M. 1989 — Mo¿liwoœci wykorzystania fotolineamen-
tów do oceny sejsmicznej zagro¿enia terenu. Biul. Pañstw. Inst. Geol.,
365: 5–46.
GRANICZNY M. 1991 — Fotolineamenty i ich znaczenie geologicz-
ne. PIG. Instrukcje i metody badañ geologicznych. Zesz., 50: 1-72.
Wyd. Geol.
HOPPE V.P. & TESSENSOHN F. 1981 — Landsat-Bilder der Antark-
tis. Geol. Rundschau, 70: 87–92.
KARNKOWSKI P.H. 1980 — Elewacja radomszczañska w œwietle
geologicznej interpretacji zdjêæ satelitarnych. Prz. Geol., 28: 413–415.

KARNKOWSKI P.H. & OZIMKOWSKI W. 1998 — The distribution
of oil and gas fields in relation to satellite image interpretation: an
example from the Polish East Carpathians and the adjacent foredeep.
Jour. Petrol. Geol., 21: 213–231.
KARNKOWSKI P.H. & OZIMKOWSKI W. 1999 — Multi-coverage
geological interpretation of satellite images: a case study from selected
areas of Poland. International Jour. Applied Earth Observation and
Geoinformation, 1: 132–145.
KRZYWIEC P. 1997 — Large-scale tectono-sedimentary Middle Mio-
cece histpry of the central and Eastern polish Carpathian Foredeep
Basin — results of seismic data interpretation. Prz. Geol., 45:
1039–1053.
MIDDELKOOP H. 1990 — Uncertainty in a GIS: a test for quantifying
interpretation output. ITC Jour., 3: 225–232.
O’LEARY D.W., FRIEDMAN J.D. & PHON H.A. 1976 — Lineament,
Linear, Lineation: Some proposed new standards for old terms. Bull.
Geol. Soc. Am., 87: 1463–1469.
OSTAFICZUK S. 1981— Megalineaments as evidence of some global
tectonic phenomena. Bull. de l’Acad. Polon. des Sc. Ser. Sc. Des Sc.
De la Terre, 29: 143–154.
OSTAFICZUK S. 1995 — Impact of Poland’s geological structure on
neodynamics. Tech. Poszuk. Geol. Geosynop. Geoter., 3: 79–107.
OZIMKOWSKI W. & MARDAL T. 1994 — Powtarzalnoœæ wyników
wizualnej interpretacji geologicznej zdjêcia satelitarnego. Prz. Geol.,
42: 272–275.
PO¯ARYSKI W. 1972 — Tektonika elewacji radomszczañskiej. Rocz.
Pol. Tow. Geol., 41: 169–179.
SHORT N.M., LOWMAN P.D. Jr., FREDEN S.C. & FINCH W.A. Jr.
1976 — Mission to Earth: Landsat views the world. NASA.
STEC K. & SIATA R. 1999 — Zwi¹zek wstrz¹sów sejsmicznych z tek-
tonik¹ KWB Be³chatów. [W:] M³odoalpejski rów Kleszczowa: rozwój i
uwarunkowania w tektonice regionu. S³ok k. Be³chatowa,
15–16.10.1999. Wroc³aw 1999.

Nowa interpretacja profilu wiercenia Lesiów PIG-1. Przyk³ad dylematów

w chronostratygrafii osadów kenozoiku œrodkowej Polski

Jan GoŸdzik*, Ma³gorzata Wiatrak**

The new interpretation of the Lesiów PIG-1 borehole profile; an example of dilemmas in chronostratigraphy of Cenozoic sedi-

ments in central Poland. Prz. Geol., 49: 1072–1077.

S u m m a r y. The Lesiów PIG-1 profile is regarded as particularly essential for the stratigraphy of Cenozoic deposits in an area covered
by sheet Radom (Detailed Geological Map of Poland, scale 1 : 50,000). A broadened scope of methods applied for sediment studies,
especially the analysis of quartz grain shape, revealed new important data, which resulted in lithostratigraphic reinterpretation of this
profile. The upper portion of deposits previously assigned to the Tertiary, is presently ascribed to the Quaternary. The Tertiary age of
the lithostratigraphic unit overlying Mastrichtian marls is questioned. More detailed studies of some lithologic features of Tertiary
deposits are proposed for the more rigorous lithostratigraphic classification of Cenozoic sediments.

Key words: Cenozoic deposits, Central Poland, quartz grain roundness and frosting, heavy mineral composition, content of feldspars

Otwór wiertniczy Lesiów PIG-1 zosta³ wykonany w

1991 r. w pó³nocnej czêœci Równiny Radomskiej (ryc. 1) i
uznany za istotny dla podzia³u kenozoiku na obszarze objê-
tym zasiêgiem arkusza Radom Szczegó³owej mapy geolo-
gicznej Polski w skali 1 : 50 000 (Jaœkowski i in., 2001b).
Materia³y rdzeniowe z tego wiercenia, poza szczegó³ow¹
analiz¹ makroskopow¹, zosta³y poddane laboratoryjnym
badaniom mineralogicznym i paleobotanicznym. Wszystkie
te opracowania stanowi³y podstawê zasadniczego podzia³u

kenozoiku przedstawionego w objaœnieniach do mapy geo-
logicznej arkusza Radom (Jaœkowski i in., 2001a).

PóŸniej z inicjatywy E. Mycielskiej-Dowgia³³o zosta³y

przeprowadzone analizy kszta³tu ziarn kwarcowych z osa-
dów czwartorzêdowych i ich bezpoœredniego pod³o¿a z
wiercenia Lesiów PIG-1. Wyniki tej analizy nasunê³y
w¹tpliwoœci do wydzieleñ jednostek litostratygraficznych i
okreœlenia ich wieku podanych w objaœnieniach do mapy
geologicznej (Jaœkowski i in., 2001b).

Informacje uzyskane z dodatkowych analiz da³y pod-

stawy do nowej interpretacji stratygraficznej i genetycznej
znacznej czêœci osadów z profilu Lesiów PIG-1. Okaza³o
siê równie¿, ¿e wnioski oparte na tak wa¿nych dla straty-
grafii opracowaniach paleobotanicznych nie zawsze s¹ jed-
noznaczne. Dopiero zestawienie wyników ró¿nych badañ

1072

Przegl¹d Geologiczny, vol. 49, nr 11, 2001

*Wydzia³ Nauk Geograficznych, Uniwersytet £ódzki

ul. Lipowa 81, 90-568 £ódŸ

**Instytut Geografii, Akademia Œwiêtokrzyska,

ul. Œwiêtokrzyska 15, 25-406 Kielce